Www.livius.nl Winckelmann, Wolf en wij Het ontstaan van de oudheidkunde

www.livius.nl

Winckelmann, Wolf en wijHet ontstaan van de oudheidkunde

www.livius.nl Titel cursus 2

• Napoleons machtsuitbreiding• Oostenrijk al verslagen; stichting Rijnbond• Pruisen intervenieert• Jena-Auerstädt (14 oktober 1806)• Inname Berlijn; vrede van Tilsit (1807)• Wereldhistorische betekenis– “Feodaliteit” versus “bourgeoisie”– Georg Hegel

• In Duitsland: crisis

Het ontstaan van de oudheidkundeDe slag bij Jena-Auerstädt (1806)


Het ontstaan van de oudheidkundeNapoleon in Berlijn(1806)


Het ontstaan van de oudheidkundeC.D. Friedrich, Gräber gefallenere Freiheitskrieger


Andere reacties• Kleist, Hermannsschlacht• Von Humboldt, Geschichte des Verfalls und

Untergangs der griechischen Freistaaten• Friedrich Wilhelm III: “Revolution von oben”• Scharnhorst, Gneisenau• Heinrich F.K. Reichsfreiherr vom und zum Stein• Wilhelm von Humboldt: universiteit,

gymnasium• Friedrich August Wolf• De klassieken zullen Duitsland redden

Het ontstaan van de oudheidkundeCrisis in Duitsland


• Verschillende benaderingen van de Oudheid– Academisch (classici, historici)– Antiquariërs (verzamelaars)• In feite de eerste archeologen

Het ontstaan van de oudheidkundeAchttiende-eeuwse klassieken


Het ontstaan van de oudheidkundeAchttiende-eeuwse antiquariërs


• Verschillende benaderingen van de Oudheid– Academisch (classici, historici)– Antiquariërs (verzamelaars)• In feite de eerste archeologen

– Verlichters: hypothetische geschiedschrijving• Sociaal contract• Maatschappelijke vooruitgang• In feite de eerste

sociaalwetenschappers• J.J. Winckelmann

Het ontstaan van de oudheidkundeAchttiende-eeuwse klassieken


• Schoenlapperszoon uit Stendal• Theologie, natuurkunde,

kunstgeschiedenis• Description des pierres gravées du feu

Baron de Stosch (1760)• Gedanken über die Nachahmung der

griechischen Werke (1755) • Geschichte der Kunst des Altertums

(1763)

• Hein van Dolen, Moord in Triëst (1796)

Het ontstaan van de oudheidkundeJohann Joachim Winckelmann (1717-1768)


• Stelling: ontwikkeling van de kunst• Bloeide op in Griekenland door klimaat• Deze stelling geïllustreerd aan de hand van

allerlei voorbeelden• Het innovatieve: combinatie van methoden• De boodschap: alles draait om vrijheid– Vgl. Franse Revolutie– Vgl. Napoleon

• “Der einzige Weg für uns, groß, ja, wenn es möglich ist, unnachahmlich zu werden, ist die Nachahmung der Alten.”

Het ontstaan van de oudheidkundeWinckelmanns verdiensten


Het ontstaan van de oudheidkundeNeoclassicisme / Filhellenisme


• Classicus, leerling van Heyne• Visie: geschiedenis niet slechts door

individuen, maar ook bovenindividueel gemaakt

• Zeitgeist, Volksgeist• Prolegomena ad Homerum (1795)– Joodse commentaartraditie– Eenmaal aanvaard, vergeten

• Darstellung der Altertumswissenschaft nach Begriff, Umfang, Zweck und Wert (1807)

Het ontstaan van de oudheidkundeFriedrich August Wolf (1759-1824)


Het ontstaan van de oudheidkundeDarstellung der Altertumswissenschaft


Wat is de Oudheid?• Eindgrens: vijfde eeuw n.Chr.– Geen aandacht voor Byzantium/Islam

• Begingrens– Bij Homeros; geen aandacht voor oude

N.O.– Vgl. kennis judaica

• Scheiding tussen– Studie Griekenland/Rome (Grieks en

Latijn)– Oude Nabije Oosten (Hebreeuws,

Arabisch)

Het ontstaan van de oudheidkundeWolfs Darstellung


Waarom oudheidkunde?• Geen materiële winst• Geen concreet nut talenkennis (m.u.v.

theologen en juristen)• Doel in zichzelf: Grieks leren = Griekse

Volksgeist aanleren• Vgl. Immanuel Kant• Doel: even briljant als de Grieken; nieuwe

elite• Geen aristocratie of volk, maar Bildung



Hoe oudheidkunde?• Alles op Volksgeist• Dus: Grieks, Latijn, maar ook antiquarisme

en geschiedenis, numismatiek, epigrafie enz.

• Een enorme synthese• Ironie:– Wolf wilde belangeloze, gedisciplineerde

studenten– Verkeerde in zijn tegendeel



Het ontstaan van de oudheidkunde


Het ontstaan van de oudheidkundeDe Indo-Europese talen


• Taalkundige / Historicus• Geschichte des Verfalls und Untergangs

der griechischen Freistaaten• Minister van Onderwijs• Gymnasia + universiteiten• Indeling Letterenfaculteit op talige

grondslag– Semitische talen– Indo-Europese talen

• Gescheiden instituten

Het ontstaan van de oudheidkundeWilhelm Freiherr von Humboldt (1767-1835)


• Tegelijk staatshervormingen; Napoleon verslagen; classicistische architectuur (Schinkel)

• Ontstaan van een Bildungselite, die het vervolgens als privilege opvat

• Wetenschappelijk specialisme, professionalisering

• Nadelen:– Taalfilosofie onjuist– Onderschatting Nabije Oosten– Onderschatting archeologie– Relatie tot het verleden

Het ontstaan van de oudheidkundeDe gevolgen


• Gescheiden, talige instituten– Indo-Europees• Grieks• Latijn• Letterenfaculteit

– Semitisch• Hebeeuws• Arabisch• Faculteit der

godsdienstwetenschappen

Het ontstaan van de oudheidkundeTweede hoofdprobleem: oost en west


• Gescheiden, talige instituten– Indo-Europees• Grieks• Latijn• Letterenfaculteit: humanistisch


godsdienstwetenschappen: religieus



• Gescheiden, talige instituten– Indo-Europees• Grieks• Latijn• Letterenfaculteit: humanistisch


godsdienstwetenschappen: religieus



• Institutionele indeling leidt dus tot verschillende benadering van hetzelfde tijdvak

• Idee dat west humanistisch is, en oost religieus• Eerste spijkerschriftteksten: alleen het religieuze

materiaal (“Und die Bibel hat doch recht”)• Bestaat nog steeds

– Paul Cartledge over de Perzische Oorlogen en huidige War on Terror

– Tom Holland– 300– Pagden, Worlds at War (eveneens War on

Terror antieke wortels)



• Archeologie als hulpwetenschap• Nieuwe vondsten vooral om opmars naar

de vrijheid te illustreren• Vernieuwing kwam uit de prehistorische

archeologie

Het ontstaan van de oudheidkundeDerde hoofdprobleem: archeologie


• Worden als een Griek door de taal• Probleem 1: niet-talige gedachten• Probleem 2: waren die Grieken wel zo

briljant?– Frazer, Golden Bough (c.1900)– Cambridge Ritualists– Dodds, Pagan and Christian in an Age of

Anxiety (1965)– Dodds, The Greeks and the Irrational

(1951)

Het ontstaan van de oudheidkundeEerste hoofdprobleem: taalfilosofie


• Als taalfilosofie niet werkt…• … dan continuïteiten• In Griekenland ontstaan vrijheid• Wij daarvan de erfgenamen• Dus geen Nachahmung, maar claim

dezelfden te zijn• J.S. Mill: “de slag bij Marathon, zelfs als

een gebeurtenis in de Engelse geschiedenis, belangrijker is dan de slag bij Hastings”

• Geproblematiseerd door sociale wetenschappen

Het ontstaan van de oudheidkundeVierde hoofdprobleem: relatie tot het verleden


• Verouderde informatie• Diverse interpretatiewijzen• PR sinds Schliemann• En recent:– Data-explosie– Internet– Studenten te kort opgeleid

• Maar daaraan kan Wolf niets doen

Het ontstaan van de oudheidkundeEn nog een vijfde hoofdprobleem


• Met F.A. Wolf ontstaat de oudheidkunde• Professionalisering, duidelijk doel• Ook onverstandige keuzes• Begint na twee eeuwen sleets te worden• Fundamenteel probleem: de subsidiëring• Oudheidkunde moet relevant zijn– Nuttig door taalfilosofie– Nuttig door continuïteit– Nuttig door vaderlandse identiteit

(NHM)

Het ontstaan van de oudheidkundeKortom…


• Henry Houssaye (1848-1911)• Iéna et la campagne de 1806 (1915,

postuum)• In tranen• Geschiedenis/oudheidkunde is een

sensatie, een ervaring, een kick, een soms fysieke schok

• Het Prokroustesbed– Het oosten eraf– Onhoudbare continuïteiten erbij

• We moeten eens een discussie aangaan

Het ontstaan van de oudheidkundeWat is geschiedenis wel?


Het ontstaan van de oudheidkundeMeer weten?

Documents

Www.livius.nl Winckelmann, Wolf en wij Het ontstaan van de oudheidkunde