WYBIERAM ROWER !Poradnik modego turysty

WARSZAWA 2012

pod redakcjJolanty ledziskiej i Andrzeja Wielochy

Ksika dofinansowana ze rodkw Ministerstwa Sportu i Turystyki

Egzemplarz bezpatny

Zesp autorski:Andrzej Kaleniewicz,

Rafa Kowalczuk, Marian Kotarski, Jolanta ledziska

Opracowanie graficzne:Andrzej Wielocha

Fotografie:Tomasz Dronka, Jakub Galiski, Kamila Jarzbowska, Andrzej Kaleniewicz, Bartosz Kucharski, Piotr Pcherski,

Baej Piniarski, Justyna i Pawe Pontek, Sebastian Wojczyk, Wadysaw Wojtulewicz, Piotr urawski

Koordynator projektu Jolanta ledziska

Zarzd Gwny Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego

Wydawnictwo PTTK Kraj 00-075 Warszawa, ul. Senatorska 11

www.pttk.pl

Wydanie I

ISBN 978-83-7005-536-3

Witajcie!Ksika, ktr macie przed sob zostaa przygotowana z myl

o rozpoczynajcych swoj przygod z turystyk rowerow. By moe, rwnie Ci, ktrzy od lat korzystaj z roweru podczas tury-stycznych wypraw te co znajd w niej dla siebie.

Wybieram rower to kompendium wiedzy o tym jak si przygo-towa do wyprawy rowerowej, krok po kroku, od wyboru odpo-wiedniego roweru poczynajc. Zwracamy uwag w jakie podsta-wowe akcesoria powinien rower by wyposaony w zalenoci od dugoci i rodzaju pokonywanej trasy. Opisujemy jak powinnicie ubra si na wycieczk rowerow. Znajdziecie tu informacje jak przygotowa si do wdrwki jednodniowej, a jak do wielodnio-wej. Samemu, czy z grup? Zarwno samotny jak i grupowy wy-jazd maj wady i zalety. Znajdziecie te wskazwki jak bezpiecz-nie uprawia turystyk rowerow, udziela pierwszej pomocy, a nawet jak si powinien prawidowo odywia turysta-kolarz. Po-znacie zasady znakowania szlakw rowerowych a take propozy-cje tras w poszczeglnych wojewdztwach. By zachci rowerzy-stw do poznawania kraju, jego zabytkw, pomnikw przyrody, czy miejsc znanych z historii, PTTK ustanowio kilka oglnopol-skich odznak, o ktrych rwnie piszemy. Wymagaj one nie tylko pokonania okrelonych tras, lecz take wyszukania i zwiedzenia obiektw o szczeglnych wartociach krajoznawczych. Rower po-zwoli Wam dotrze do wielu miejsc niedostpnych samochodem, a zbyt odlegych na piesz wdrwk.

Jadc rowerem masz szans na przeycie wspaniaych przy-gd, poznanie najciekawszych zaktkw naszego kraju, spotka-

ZAPRASZAM

Y!

4nie ciekawych ludzi. Poczujesz zapach lasu, wiatr bdzie muska twoj twarz, a Ty walczc z przeciwnociami losu pokonasz kolej-ny dystans, bo smak przygody nie jest Ci obcy.

Do zobaczenia na szlaku

Wdrujcieznami!

51Bakcylbicykla,czyliwstpRower to rodek transportu znany niemal na caym wiecie.

Niemal, poniewa s miejsca, w ktrych jest zupenie nieprzy-datny: na wydmach gorcych pusty, w niegach i lodach okolic podbiegunowych, w gstwinach lasw deszczowych, na bezkre-snych obszarach mrz i oceanw. Jednak moemy chyba si a-two zgodzi, i tak naprawd musz wstpi ekstremalne warun-ki, aby jazda na rowerze bya niemoliwa. Prawie wszdzie tam, gdzie bytuje czowiek, towarzyszy mu najtaszy nie liczc wa-snych ng i najbardziej niezawodny rodek transportu: rower.

Szybki postp cywilizacji technologicznej sprawi, i rower ju dawno nie jest najszybszym rodkiem transportu na naszym globie. Przecigny go inne pojazdy motocykl, samochd, sta-tek, kolej czy samolot. By moe dlatego rower, bdc jednym z najbardziej popularnych rodkw transportu na wiecie, jedno-czenie straci wiele na prestiu w pierwszej poowie XX w., bdc obwoanym pojazdem dla biedoty, dla mieszkacw krajw roz-wijajcych si, ewentualnie dla dzieci. Dzi to zjawisko nazywa-ne jest syndromem chiskim i oznacza stereotyp, wedle ktrego czowiek, poruszajcy si na rowerze, musi by ubogi, poniewa nie sta go na szybszy, a zatem droszy rodek transportu. Jed-nak w ostatnich dziesicioleciach, wraz z upowszechnieniem si, zwaszcza w krajach wysoko rozwinitych, mody na zdrowy tryb ycia oraz rwnoczenie z zastosowaniem w konstrukcjach ro-werowych coraz to lejszych i niezawodnych materiaw rodem z epoki lotw kosmicznych, take ten specyficzny pojazd szybko odzyskuje swj presti. Nie bez znaczenia s tu emocje sportowe towarzyszce najwikszym imprezom kolarskim: Tour de France, Giro dItalia czy chociaby nasz swojski Tour de Pologne. Coraz

6szybszy przepyw informacji, dziki radiu, telewizji i Internetowi sprawi, e dobry, wycigowy rower sta si przedmiotem poda-nia milionw ludzi na caym wiecie. By jednak pewien problem, ktry utrudnia szczliwym wacicielom wymarzonych szos-wek bezgraniczne oddanie si swej pasji: lawinowo rosnca licz-ba samochodw i nieodcznie zwizane z nimi kraksy, z ktrych posiadacze jednoladw wychodzili zazwyczaj znacznie gorzej ni kierowcy pojazdw mechanicznych. Ucieczka poza gadkie, ale ruchliwe szosy waciwie nie wchodzia w gr, wiadomo, cie-niutkie i delikatne opony rowerw szosowych nie radziy sobie nawet na drogach szutrowych, nie wspominajc nawet o tych bardziej piaszczystych czy kamienistych.

W poowie lat 70. XX w. pojawi si rower, ktry mia to wszystko zmieni. Niesforny nastolatek z Kalifornii, Gary Fisher, pozbawiony moliwoci startu w zawodach kolarskich z powo-du zbyt dugich wosw, zacz majstrowa przy swoim rowerze Schwinnie Excelsiorze X z lat 30. XX w. w celu przerobienia go na rower, ktry mgby z powodzeniem porusza si po tereno-wych drogach grskich. Balonowe opony i wytrzymaa rama w poczeniu z kilkoma pomysowymi przerbkami doprowadziy do powstania tzw. roweru grskiego (ang. mountain bike, w skr-cie MTB), ktry zrewolucjonizowa nie tylko sam konstrukcj ro-weru, ale take podejcie do niego dotychczasowych sceptykw. W latach 90. zeszego wieku rower zdecydowanie przesta by passe, sta si trendy, a spdzanie wolnego czasu wanie na ro-werze stao si rozpoznawaln wizytwk nie tylko pryszczatych nastolatkw, ale take zagonionych prac biznesmenw, na co dzie widzianych za kierownicami (lub nawet na tylnym siedze-niu) swych luksusowych limuzyn.

Jedna bardzo wana cecha odrnia rower od wspomnianych powyej, znacznie szybszych, rodkw transportu zuycie ener-gii. Ot zarwno motocykl, jak i samochd, statek, pocig czy sa-

7molot potrzebuj znaczne iloci energii do tak sprawnego poru-szania si. Energia jest dostarczana zazwyczaj za pomoc paliwa, ktre jest praco- i kosztochonne w wydobyciu i przetworzeniu, a wic drogie. Rower nie potrzebuje paliwa, porusza si za pomo-c energii, wytwarzanej przez minie jego uytkownika. Oczywi-cie rowerzysta bez energii nie pojedzie, musi prawidowo si od-ywia. Wedug bada naukowcw, ukad przeniesienia energii, skadajcy si z dwch k zbatych i acucha, jest najbardziej wydajny i bezstratny ze wszystkich znanych ludzkoci! Tzw. efek-tywno pojedynczego napdu rowerowego (bez przerzutek) jest bliska 99% puap nie do osignicia przez konkurentw roweru, ktrym trudno chociaby zbliy si do 50%. Oczywicie nie ozna-cza to, e rowerem moemy pojecha na ksiyc, ale przejechanie na rowerze 1 km oznacza najmniejszy wydatek energetyczny spo-rd wszystkich pojazdw. Co to oznacza dla zwykego zjadacza chleba? Ni mniej ni wicej tylko to, i rower jest najlepszym pomy-sem na podrowanie!

W tym momencie wielkim gosem zakrzykn czytelnicy wszel-kich podrniczych ksiek: jak to rower?! Przecie prawdziwy podrnik porusza si samolotem, jeepem, moe nawet balo-nem, ale rowerem? Owszem w dobie dzisiejszych moliwoci i chci odwiedzania najdalszych zaktkw naszej planety kady szybszy od roweru rodek transportu przydaje si w byskawicz-nym dotarciu do okrelonego oglnie celu naszej podry np. kraju na innym kontynencie ni ten, na ktrym mieszkamy. Jed-nak gdy ju jestemy na miejscu, warto wsi na rower, eby zobaczy wicej. Bo z siodeka roweru wida wanie najwicej. Nie wierzycie? Mona to atwo sprawdzi. Jak? Jeli Wasz dom od szkoy (pracy) itp. dzieli przynajmniej kilka kilometrw, a pokonu-jecie j zawsze samochodem, pocigiem czy autobusem, spr-bujcie w jeden z wolnych dni pokona t tras na rowerze. atwo przekonacie si, jak dua ilo ciekawych szczegw umyka, gdy poruszamy si szybko i gdy jestemy oddzieleni od otaczajce-

8go nas wiata barier ze szka. Bo podrowanie to nie jest tylko i wycznie dotarcie do celu, to przemieszczanie si samo w so-bie, ktre dla osb, ktre chc pozna otaczajcy je wiat, jest naj-wiksz kopalni wiedzy i przey. Przey tym bardziej pozytyw-nych, im bardziej niezawodny jest rower, ktrym si poruszamy. A rower jest tym bardziej niezawodny, im wiksza jest nasza wie-dza na jego temat. W uzyskaniu tej wiedzy ma pomc Wam, dro-dzy Czytelnicy, niniejszy poradnik.

Miej lektury!

92Historia(rowerowym)koemsitoczy

Historia pojazdu jednoladowego, napdzanego si mini, jest znacznie dusza, ni mogoby si wydawa. Pierwsze rysunki czego, co z du doz optymizmu mona by uzna za przodka obecnego roweru odkryto na antycznych paskorzebach, po-chodzcych z terenu Babilonii i Egiptu. Projekt bicykla powsta pod koniec XV w. w pracowni Leonarda da Vinci, jednak na za-wsze pozosta na papierze, jak wiele innych, niezbyt udanych, chocia wyprzedzajcych swoje czasy, pomysw genialnego Wocha. Dopiero trzy stulecia pniej pojawi si pojazd, ktry mona z ca pewnoci okreli jako prototyp roweru. W istocie przypomina on dzisiejsze chodzone rowerki dla dzieci. Jego konstrukcja bya jeszcze bardziej uproszczona: dwa koa (std nazwa bicykl), poczone na sztywno za pomoc deski z przytwierdzonym siodekiem, nie miay nic wsplne-go z wzgldnym nawet komfortem, wziwszy pod uwag chociaby stan wczesnych drg. W projek-cie na prno szuka jakichkolwiek hamulcw musiay wystarczy wasne buty. Kierownica suya tylko do trzymania si nie mona byo ni skrca! eby zmieni kierunek jazdy, naleao si zatrzyma, zsi i przestawi cik konstrukcj. To wszystko w poczeniu z faktem, i zjazdy t konstrukcj gwarantoway ob-raenia ciaa, a podjazd byy praktycznie niesterowalny sprawio,

10

i dumny konstruktor Francuz Made de Sivrac pozosta niszo-wym producentem, znanym wycznie niewielkiej liczbie ekscen-trykw.

Francuska konstrukcja maszyny do biegania, jakkolwiek ogldnie mwic, nie pozbawiona wad, staa si jednak podstaw do skonstruowania jej znacznie ulepszonej wersji. Najwicej istotnych zmian do projektu wnis w 1816 r. Niemiec, Karl Frei-herr Drais von Sauerbronn. Ot to wanie on nie tylko po raz pierwszy wprowadzi obrotowy widelec przedniego koa, ktry,

wpoczeniu z kierownic, pozwala na zmian kierunku jazdy bez zsiadania, ale take doda wasnej konstrukcji hamulec, uruchamiany link oraz wymyli regulowan wysoko siodeka. Konstrukcja, zwana od nazwiska swego twrcy draisine czyli drezyn, bya nadal pozbawiona wasnego napdu, waya a 45 kg i rozwijaa prdko do 10 km/h. Nastpne wersje byy ju znacznie

udoskonalone i przy wadze 20 kg potrafiy si rozpdzi do szalonych 15 km/h, oczywicie na paskim terenie. Pragmatycznemu Niemcowi nieobcy by wczesny marketing: zachoway si notatki na temat osmiokilometrowej podry, jak wynalazca odby na swoim wehikule 12 czerwca 1817 r. z Mannheim do Rheinau. Sawa opacia si, rok pniej Karl Dreis zosta mianowany profesorem mechaniki i otrzyma przywilej ksicy na wyczn produkcj drezyn na ksztat dzisiejszego patentu. Orygina drezyny mona obejrze dzi w muzeum w rodzinnym miecie wynalazcy Karlsruhe.

Sawa niemieckiej konstrukcji dotara za kana la Manche Brytyjczyk Dennis Johnson rozpocz produkcj drezyn w ilo-

11

ciach, ktre mona byo uzna za masowe. Jednak to Szkot, Kirkpatrick MacMillan, zosta autorem kolejnego wielkiego skoku technologicznego w historii jednoladw. Ot w 1839 r. wymy-li on pierwszy do skomplikowany napd. Istota jego dzia-ania polegaa na naprzemiennym popychaniu nogami w przd i w ty pionowych prtw zwisajcych z kierownicy, do ktrych, na przegubach, doczone byy prty poziome, ktre z kolei przy pomocy specjalnych zawiasw wprawiay w ruch piast tylnego koa. Cho brzmi to do zawile, to jednak w 1842 r. twrca tego jednoladu pokona na nim tras z Courthill do Glasgow liczc 229 km i to w obie strony, osigajc redni prdko przejazdu w granicach 13 km/h. Niestety MacMillan spowodowa te pierw-szy znany wypadek rowerowy. Za potrcenie dziecka przyszo mu zapaci kar w wysokoci 5 szylingw. Kto wie, by moe wanie to byo przyczyn, dla ktrej konstrukcja roweru z napdem, prze-niesionym na tylne koo, zostaa na jaki czas zapomniana?

Nastpny krok w rozwoju roweru nalea do Fran-cuzw. Mieszkacy kontynentu, jak to zwykle bywa, mieli zupenie inny na niego pomys ni ssiedzi na wyspach. Pierre Michaux wraz z synem Ernestem stworzyli w 1861 r. koncepcj tzw. roweru wysokiego z napdem, przenoszonym poprzez peday bez-porednio na piast przedniego koa. Welocyped, gdy tak nazwali swj pojazd Francuzi, by o wie-le doskonalszy pod wzgldem technologicznym od poprzednika: stalowa konstrukcja ramy zastpia drewnian, siodo uzyskao pierwsz amortyzacj, a koa cho wci drew-niane uzyskay stalowe obrcze. Problemem wci pozostawaa kiepska prdko, osigana przez welocypedy. Poradzono sobie z tym problemem w zdumiewajcy dla oka postronnego obser-watora sposb: przednie, napdowe koo, coraz to bardziej zwik-szao swj rozmiar wzgldem tylnego, ktre z kolei ulegao coraz wikszej miniaturyzacji. W rezultacie powsta bicykl, jednolad

12

z przednim koem cztery razy wikszym od tylnego. Jazda na ta-kim monstrum bya jednak niebezpieczna upadek z duej wy-sokoci mg skoczy si dla miaka nie lada obraeniami ciaa. Ostatnim novum na tym etapie rozwoju roweru byo zastpienie grubych, drewnianych szprych cienkimi, metalowymi, pracujcy-mi na rozciganie, coraz czciej mocowanymi stycznie w stosun-ku do piasty, w rnego typu sploty i krzye. Generalnie taka kon-strukcja koa rowerowego, autorstwa Jamesa Starleya i Williama Huntera, z niewielkimi zmianami przetrwaa do dzi.

Oglna konstrukcja roweru miaa jednak jeszcze ulec dale-ce idcym transformacjom. Inicjatyw tym razem znw przejli wyspiarze. W 1879 r. Brytyjczyk Harry John Lawson powrci do koncepcji napdu, przekazywanego na tylne koo, tym razem za pomoc nowego medium: acucha. Do tego totalnej zmianie ulega sama rama przybrajc ksztat dwch trjktw o przylega-jcych bokach. Gdy w dodatku, za spraw Johna Kempa Starleya oba koa powrciy do tego samego, redniego rozmiaru, powsta nowy pojazd o genialnej nazwie rover (ang. wdrowiec lub nie-spokojny duch). Ta wanie nazwa, w przeciwiestwie do wikszo-ci innych krajw, przyja si w Polsce.

To nie by jednak koniec innowacji. Kolejne miay dotyczy gwnie komfortu. W 1888 r. weterynarz z Belfastu, John Boyd Dunlop, wymyli opon napenian powietrzem, tzw. pneuma-tyczn. Nie tylko poprawio to wygod na zazwyczaj wyboistych drogach, ale take przyczynio si do zwikszenia osiganych prdkoci. Fundamentalnym ulepszeniem by wolnobieg, zwa-ny inaczej torpedem, zastosowany po raz pierwszy przez firm Fichtel und Sachs w roku 1900, ktry uniezalenia rotacj k od obrotw korby, gdy w danym momencie nie zachodzia potrzeba napdzania pojazdu. Dodatkowo wolnobieg mg by wyposa-ony w hamulec, aktywowany za pomoc obrotu korby w ty. Na kolejn rewelacj nie pozwolili zbyt dugo czeka panowie James

13

Archer oraz Henry Sturmey, ktrzy ju w 1902 r. skonstruowali pierwsze rowerowe przerzutki. Dwu-, a nastpnie trjprzeka-dniowy system znajdowa si w tylnej piacie i dawa rowerzycie moliwo zmiany biegw w czasie jazdy.

Rower dla ludu by gotowy i w niewiele zmienionej wersji dotar do czasw dzisiejszych. Kolejne zmiany dotyczyy nie tyle komfortu, ile wynikw sportowych, jakie mona byo na rowerze osign. Od coraz to lejszych i wytrzymalszych materiaw, poprzez coraz precyzyjniej dziaajce kom-ponenty, a po wymylne systemy amortyzacji. Tym-czasem jednak tryumfy wici rower szosowy.

Trzy najwaniejsze wie-loetapowe wycigi kolarskie wiata to przede wszystkim legendarny Tour de Fran-ce (od 1903 r.), Giro dItalia (od 1909 r.) oraz Vuelta a Espana (od 1935r.) rozgrzeway wyobrani kibicw, ale przed wszystkim przyczyniay si do postpu w wytrzymaoci i dziaaniu rowerowych podzespow. Pojawiy si aerodynamiczne kierownice, wygite w charakterystycznego baranka. Pierwsza przerzutka polegaa na umieszczeniu dwch zbatek po dwch stronach piasty. Aby zmieni przeoenie, naleao odwrci koo! Potem ju byo tylko atwiej, przerzutek byo coraz wicej, a dwignie do ich obsugi powdroway na ram, a pniej na kierownic. Coraz skuteczniejsze hamulce pozwalay kolarzom na osignicie karkoomnych prdkoci na al-pejskich zjazdach, a ultralekkie kompozyty, stosowane do budowy ramy na mordercze, wielogodzinne podjazdy. Gdy wydawao si ju, i hegemonii roweru szosowego nie jest w stanie nic zagrozi, w Kalifornii pojawi si niesforny nastolatek, ktremu zakazano startu w wycigach szosowych z uwagi na zbyt dugie wosy.

14

Gary Fisher, buntownik z wyboru, nie zamierza jednak zosta bibliotekarzem. Postanowi uprawia sporty motocrossowe na stromych zboczach Mount Talmapais w kalifornijskim okrgu Ma-rin County. Gdy jednak aktywno ta zostaa wkrtce zakazana ze wzgldu na zanieczyszczenie rodowiska, Gary i jego kumple po-stanowili wwozi pick-upami na gr rowerowe cruisery1 na balo-nowych oponach z lat 30. Schwinny Excelsiory a nastpnie na nich zjeda. Mimo mocnej konstrukcji, poczciwe clunkery, czyli rzchy czsto ulegay awariom i sytuacja wymagaa wprowadza-nia coraz to nowych udoskonale do ich konstrukcji. Kierownice, wymontowane z motocykli, z przytwierdzonymi do nich klam-kami hamulcw i dwigniami przerzutek, regulowane wsporniki sioda oraz coraz lejsze ramy przyczyniy si do powstania pro-totypu dzisiejszego roweru grskiego.

Od prototypu do produkcji seryjnej duga droga, o czym prze-konaa si pierwsza wytwrnia rowerw, nazywanych ju oficjal-nie grskimi (mountains bikes, MTB), zaoona w 1979 r. przez trzech znajomych Toma Ritcheya, Garyego Fishera oraz Charlie-go Kellyego. Rnice wiatopogldowe sprawiy, i ich drogi roze-szy si ju w 1984 r. Ca trjk pogodzia firma Specialized, za-oona przez Marka Sinyarda z kalifornijskiego San Jose. W 1981r. wypucia ona na rynek pierwszy seryjny rower grski skonstru-owany przez Tima Neena Specialized Stumpjumper w cenie ok. 750 $. Jako jeden z pierwszych posiada on aluminiowe felgi w miejsce stalowych, co skutecznie obniyo wag roweru.

1 cruiser typ roweru rozpowszechnionego w USA w latach 30. XX w. Charakte-ryzuje si ekspresyjn budow ramy, wykonanej z agodnie gitych rur, koami na grubych oponach, tzw. balonowych, napdem bez przerzutek oraz wypro-stowan pozycj jadcego. Rowery te, wywodzce si z lat Wielkiego Kryzysu, byy zazwyczaj wykonane z cikiej, wytrzymaej stali std legendarna dugo-wieczno tych konstrukcji i nie nadaway si do jazdy sportowej, a jedynie do powolnej, penej godnoci jazdy, najczciej po nadmorskich bulwarach. Liderem produkcji tego typu rowerw bya firma Schwinn, ktra wzornictwo swych produktw zaadoptowaa z pierwszych motocykli i motorowerw. Std udzce podobiestwo cruiserw do jednoladu, napdzanego silnikiem.

15

Lata 80. upyny pod znakiem ostrej konkurencji pomidzy firmami Suntour i Shimano, produkujcymi grupy podzespow rowerowych, przeznaczonych dla okrelonego typu jazdy, ktr bezapelacyjnie wygraa ta ostatnia. Konkurencja, jak zwykle, mia-a zbawienny wpyw na ry-nek: pod koniec lat 80. ju wikszo rowerw sprze-dawanych w USA, naleaa do kategorii grali. Rynek europejski, zawsze nieco opniony w stosunku do amerykaskiego, wanie szykowa si na inwazj MTB. Podbj okaza si byskawiczny i bezlito-sny

A co w Polsce? Nasi rodacy bardzo szybko polubili jazd na zdrowych jednoladach. Warszawskie Towarzystwo Cyklistw pierwsze, skupiajce mionikw bicykli, powstao ju w 1886 r. Tak, jak byo wspomniane wczeniej, nazwa rower zostaa zapo-yczona nieco pniej od angielskich produktw, zaprojektowa-nych przez Johna Starleya.

Pierwsze bicykle byy sprowadzane z Anglii i Niemiec, pniej skadane w Polsce, ze sprowadzonych podzespow. Pierwsza manufaktura, naleca do Franciszka Zawadzkiego, powstaa w 1917 r. i w pierwszych latach produkowaa zaledwie po kilkana-cie rowerw rocznie, aby w latach 30. osign wynik w okolicy 60 sztuk. Oczywicie istniaa i konkurencja. Jak grzyby po desz-czu, powstaway kolejne wytwrnie rowerw: Adama Kamiskie-go, Antoniego Rybowskiego i inne. Wkrtce w kadym wikszym miecie znajdowaa si fabryczka, wytwarzajca rowery. Prawdzi-wie seryjnej produkcji jednoladw podja si w 1929 r. firma

16

ucznik. Oznaczao to wytwarzanie ok. 80 tys. rowerw rocznie, przy redniej ok. 5 6 tys. w przypadku prywatnych manufaktur.

Po II wojnie wiatowej, gwnie z uwagi na wprowadzony w Polsce ustrj, ktry nie sprzyja prywatnej inicjatywie, prawie wszystkie prywatne rowerowe manufaktury przestay istnie. Od 1949 r. monopol na produkcj rowerw miaa fabryka-gigant ROMET, posiadajca wyspecjalizowane zakady w wielu miej-scach w Polsce. Niestety, wczesne produkty firmy byy zacofa-ne technologicznie i sabe jakociowo, co powodowao, i turyci rowerowi, aby osign cel podry, musieli mie dobrze rozwi-nity zmys techniczny i pomysowo. Ta ostatnia przydawaa si w epoce permanentnego braku na rynku podstawowych akce-soriw takich, jak wentyle i dtki, nie wspominajc o obrczach, szprychach, pompkach itd. Dopiero lata 90 zeszego wieku, wraz z ekspansj roweru grskiego, przyniosy upadek niewydolnego giganta, nie umiejcego nady za zmieniajc si technologi produkcji. Dzi polskie fabryki rowerw nie tylko zaopatruj ro-dzimy rynek, czsto skutecznie konkurujc z firmami zagraniczny-mi, ale take eksportuj swoje produkty do wielu krajw wiata, nie wyczajc tych wysoko rozwinitych.

Czy ekspansja roweru grskiego oznaczaa jego bezwzgldn dominacj na wiecie? Bynajmniej! Obecnie rowery ulegy spe-cjalizacji i kady uytkownik moe dobra taki rodzaj jednoladu, jaki dokadniej odpowiada jego stylowi jazdy.

17

3WybrroweruorazdodatkwDawniej kupno roweru oczywicie w przewrotnym sensie

byo bardzo prost spraw. Jeli tylko bya moliwo nabycia jakiegokolwiek roweru natychmiast si to robio. Dzi kupno ro-weru jest nadal bardzo prost spraw. Niestety, znw w przewrot-nym znaczeniu tego sowa. Ot wystarczy mie odpowiedni ilo gotwki, pj do najbliszego sklepu i wybra jeden rower spord setek dostpnych ten, ktry nam podoba si i bdzie suy przez wiele lat.

Przewrotno sytuacji polega na tym, i po pierwsze zazwy-czaj trudno o atwy wybr spord wielu typw i modeli, tym bardziej, e rnice pomidzy nimi s jednak istotne. Po drugie, jak ju wybierzemy, okazuje si, e ilo gotwki, ktra przezna-czylimy na jego zakup, jest zbyt skromna. Dzisiaj, gdy cena ro-weru z grnej pki potrafi stanowi rwnowarto nowego sa-mochodu redniej klasy, jest to sytuacja nader czsto spotykana. Jak wic poradzi sobie z tak istotnym zakupem? Poniej gar przydatnych informacji.

Po pierwsze typ roweruPrzede wszystkim powinnimy sobie odpowiedzie na pyta-

nie jaki typ roweru bdzie dla nas najlepszy? Naley pamita, i nie ma roweru wszechstronnego, ktry bdzie si sprawdza w kadych warunkach terenowych i przy kadym stylu jazdy. Oczywicie najlepiej mie kilka rowerw, kady przeznaczony do rnych zada. Poniewa jednak na tak ekstrawagancj mao kto ma pienidze i miejsce do przechowywania, warto przed zakupem dobrze si zastanowi, do czego tak naprawd bdzie

18

nam nasz jednolad suy. Pomoe nam w tym maa klasyfikacja rowerw.

Rower grsk i zdecydowanie najpopularniejszy i najcz-ciej sprzedawany typ roweru w ostatnim wierwieczu w Pol-sce. To do dziwne biorc pod uwag, jak niewielki procent po-wierzchni Polski stanowi tereny grskie i pogrza. Wraz z coraz wikszym wyborem rowerw w naszych sklepach moda na gra-la powoli jednak ustpuje innym odmianom rowerw, o ktrych mona przeczyta poniej.

Rower grski suy do jazdy po trudnych terenowo ciekach, najlepiej grskich i lenych, na ktrych wystpuj trudne podjazdy i strome zjazdy. Charakteryzuje si mocn, zwart ram, najczciej o duym przekroju rur. Pozioma, grna cz ramy zazwyczaj opada

od kierownicy do sio-da (tzw. sloping), pozwalajc na atwe wsiadanie i zsiadanie z roweru. Rower gr-ski najczciej posia-da wytrzymae koa o rednicy 26 cali na felgach o wysokim profilu i z grubymi oponami, wyposao-

nymi w terenowy bienik. Ostatnio panuje moda na koa o rednicy 29 cali z turystycznego punktu widzenia jest to dobry pomys, poniewa wiksze koo daje wikszy komfort na nierwnociach i lepiej sprawdza si na dugich dystansach.

Rower grski w swej najbardziej wyrafinowanej i najdroszej wersji jest w peni amortyzowany (full suspension). Zakup takiej konstrukcji ma sens, jeli zamierzamy duo i szybko jedzi po grskich szlakach, penych podjazdw i zjazdw, kamieni i ko-

19

rzeni. Jeli mieszkamy na nizinach i tam spdzamy gwnie czas rower z amortyzatorem przednim i wygodnym siodekiem po-winien wystarczy w zupenoci. Rower grski, z uwagi na swj sportowy charakter, zazwyczaj pozbawiony jest botnikw, ba-ganikw i owietlenia.

Rower crossowy to w zasadzie odchudzona wersja ro-weru grskiego. Rama, zazwyczaj aluminiowa lub karbonowa, w zasadzie identyczna z t od grala, jednak czsto o nieco mniejszym przekroju rur. Tak samo jak swj grski brat, ze wzgl-du na sportow dusz pozbawiony jest zbdnych akcesoriw typu botniki, baganiki czy owietlenie, natomiast posiada koa o rednicy 28 cali, najczciej na felgach o wysokim profilu, wy-posaony w opony typu semi-slick (gadkie na grze, terenowe po bokach). Daje to du wszechstronno tego typu roweru nadaje si on zarwno na szybk jazd po szosach, jak i na do komfortowe poruszanie si po drogach szutrowych i lenych. Nie oznacza jednak, e jest to rower dobry do wszystkiego, ponie-wa nie poradzi sobie ani na trudnych, terenowych szlakach, ani nie moe konkurowa na asfalcie z rowerem szosowym. Rowery crossowe zazwyczaj (cho nie zawsze) wyposaone s w przedni amortyzator, nieco delikatniejszy i o mniejszym skoku ni w przy-padku roweru grskiego. Stosunkowo rzadko rowery crossowe wystpuj w odmianie w peni amortyzowanej.

Rower turystyczny (trekkingowy) najlepsza inwestycja z punktu widzenia turysty. Jest to zazwyczaj rower podobny w budowie do swego crossowego odpowiednika, jednak wypo-saony jest we wszelkie akcesoria, przydatne przy wycieczkach rowerowych: owietlenie, pene botniki montowane na stae, baganiki, nk, czsto lusterko wsteczne czy wysok, wygodn kierownic wielopozycyjn. Najbardziej wyrafinowana odmiana roweru turystycznego to tzw. trekking, czyli rower, przygotowa-ny na dugie wyprawy. Zazwyczaj jest to bardzo drogi krownik

20

szos, zaopatrzony w najlepsze i najwytrzymalsze rozwizania, dostpne na rynku. Charakterystyczn cech roweru trekkingo-wego jest baganik przedni, montowany zazwyczaj na widelcu przedniego koa (ktry to widelec wcale niekoniecznie wystpuje w odmianie amortyzowanej, co zwiksza wytrzymao roweru). Ten nisko mocowany baganik, zwany z angielska low-rider, su-y do mocowania niewielkich sakw przednich. S one nieocenio-ne nie tylko jako dodatkowa przestrze bagaowa, ale take jako element dobrego wywaenia roweru, ktry na tylnym kole musi nie tylko wie czsto nawet 25 kg bagau, o ciarze samego ro-werzysty nie wspominajc.

Rower szosowy ekstremalnie lekki z charakterystycznie wygit kierownic, tzw. barankiem i duymi koami o rednicy 28 cali, z cieniutkimi, szosowymi oponami, zwanymi szytkami. Jak sama nazwa wskazuje, zazwyczaj jest to rower o sportowo-

wyczynowym charakterze, stworzony po to, aby jak najwiksze dystanse na szosie pokonywa w jak najkrtszym czasie. Priory-tetem jest tu aerodynami-ka std znaczne pochy-lenie rowerzysty ale ju niekoniecznie komfort sa-mej jazdy. Std brak amor-tyzacji czy bardzo wskie siodeko. Zazwyczaj rowe-ry szosowe, ze wzgldu na ma wszechstronno, niezbyt nadaj si do tu-

rystyki. Istnieje jednak specyficzna odmiana roweru szosowego, popularna zwaszcza w krajach o dobrych nawierzchniach drg i duej iloci drg rowerowych (Niemcy, Holandia, Francja), prze-

21

znaczonego do jazdy rekreacyjnej, a nawet dalekich wypraw. Za-zwyczaj kierownica umieszczona jest w nim do wysoko, rower ten posiada pene botniki montowane na stae, baganiki, czsto nk i owietlenie. Ze wzgldu na pewien anachronizm budo-wy takiego roweru czsto jest on wystylizowany na pojazd typu retro, co nie przeszkadza w zastosowaniu materiaw ramy i kom-ponentw w technologii rodem z ery kosmicznej.

Rower miejsk i rower na duych koach i ramie, dajcej moliwo komfortowej jazdy w mocno wyprostowanej pozycji. Daje to dobr widoczno w miejskiej dungli, gdzie potrzebne s oczy dookoa gowy, aby nie spowodowa atwej w inten-sywnym ruchu kolizji. Zazwyczaj rowery miejskie wyposaone w pene botniki montowane na stae, oson acucha (eby nie wkrcay si spodnie czy sukienka), owietlenie na dynamo, n-k, dzwonek i koszyk, mocowany do szerokiej, rozoystej wrcz kierownicy. Rzadko wystpuje amortyzacja. Osigi nie s w tym przypadku priorytetem, std budulcem ramy jest czsto cika stal wglowa. Rzadko wyposaone w przerzutki, czsto tylko trzy, schowane w piacie tylnego koa. Za specyficzn odmian roweru miejskiego mona uzna tzw. cruisery.

Generalnie, rowery miejskie ze wzgldu na spor wag i may zakres (lub brak) przerzutek raczej nie nadaj si do turystyki chy-ba, e poruszamy si tylko w przestrzeni miejskiej.

Rower poziomy zwany take sympatycznie poziom-k, to rower, ktry pozwala wacicielowi na przyjcie w czasie jazdy pozycji lecej. Plusem takiego rozwizania jest znacznie mniejszy opr aerodynamiczny, co z kolei pozwala na osiganie duych prdkoci i pokonywanie imponujcych dystansw kosz-tem mniejszego wysiku w porwnaniu do roweru tradycyjnego. Niestety, s te due minusy: ograniczenie jazdy w zasadzie do drg asfaltowych, kiepska widzialno przez kierowcw innych pojazdw oraz trudnoci z pokonywaniem stromych wzniesie.

22

Ze wzgldu na specyficzn budow s to rowery drosze od tra-dycyjnych.

Sk adak rower na maych kkach i ze skadan ram. Dobry pomys na atwy transport w baganiku samochodu czy w rodkach komunikacji miejskiej. Mae koa kiepsko si spraw-dzaj na nierwnociach terenu oraz nie nadaj si do szybkiej jazdy, std skadak sprawdzi si raczej jako dodatek do odzi czy campera na krtkie wycieczki lub zrobienie zakupw.

BMX niewielki rowerek zbudowa-ny na bardzo mocnej ramie i odpornych na uderzenia, niewielkich koach, wy-posaonych w tzw. pegi, czyli elementy, na ktrych mona dodatkowo oprze nogi. Suy on do rowerowej ekwili-brystyki, bdcej raczej akrobacj po-wietrzn ni jazd po ziemi. Ze wzgldu na brak przeoe tego typu rower nie nadaje si do turystyki.

Tandem specyficzna odmiana roweru, moe wystpowa w kadej z powyszych kategorii. Cech charakterystyczn tan-demu jest to, e posiada dwie kierownice, dwa siodeka i dwie korby, czyli mog na nim jecha jednoczenie dwie osoby. Jest to rozwizanie tylko dla rowerzystw, ktrzy albo s wyjtkowo zgodni, albo jeden z nich jest wyranie dominujcy i nie pozwa-la na podejmowanie wasnych decyzji temu drugiemu, ktry, z kolei, si z tym zgadza. Pamitajmy, e sterowanie tandemem jest trudniejsze ni w przypadku roweru standardowego, a ro-werzysta, jadcy z tyu, zawsze ma gorsz widoczno. Ciekawy pomys na nietuzinkowe wycieczki, cho do dalekich wypraw takie rozwizanie nie jest polecane ze wzgldu na wytrzymao materiaow. Tandem, ktry musi obsuy dwoje rowerzystw, ma tylko dwa koa i tyle miejsca na sakwy, co pojedynczy rower.

23

Jest natomiast wietnym rozwizaniem dla pary rowerzystw, z ktrych jeden jest niewidomy. Tandemy w wersji dla wicej ni dwch osb s ekstremalnie trudne w kierowaniu, std stanowi raczej ciekawostk ni nadaj si do praktycznego zastosowania.

Rower dziecicy moe wystpowa w wielu powyszych odmianach, jednak z jedn cech wspln: jest niewielki, dosto-sowany do nieduego wzrostu dzieci. Poniewa w stosunku do swego rozmiaru rowerki dziecice s stosunkowo cikie i ze wzgldu na niewielkie koa osigaj niewielkie prdkoci, musi-my pamita, aby na wsplnej wycieczce nie zamczy zbytnio naszego malucha, prbujcego nady za dorosymi.

Rower damsk i rowery specyficzne dla sylwetki kobiecej. Dotyczy to wikszoci wyej wymienionych typw rowerw. Cha-rakterystycznymi cechami rowerw przeznaczonych dla pa s: niski przekrok ram, skrcenie odlegoci pomidzy koami, krt-sze, za to szersze siodo, krtsze ramiona korb, wsze kierownice oraz stylistyka, trafiajca w gusta pci piknej. Wszystkie powy-sze cechy maj dobry wpyw nie tylko na komfort, ale i samopo-czucie.

Na pytanie, jak rower jest najlepszy dla nas, tak naprawd mo-emy sobie odpowiedzie dopiero po decyzji o rodzaju turysty-ki, jak mamy zamiar uprawia. Jeli nie mamy o tym zielonego pojcia, najmniej zaryzykujemy wybierajc rower crossowy lub turystyczny s to typy najbardziej wszechstronne i sprawdz si w przypadku wikszoci standardowych zastosowa.

Po drugie InternetZanim ruszymy si z domu w celu odwiedzenia sklepw ro-

werowych, najpierw warto poszpera w Internecie. To kopalnia wiedzy, z ktrej trzeba jednak umie korzysta rozsdnie. Zasoby sieciowe mog pomc nie tylko w doborze waciwego dla nas

24

typu roweru, ale take mog nam podpowiedzie, ktre sklepy handluj ktrymi markami rowerw i gdzie si one znajduj. Za-wsze warto czyta opinie zarwno te na temat obsugi sklepw, obsugi gwarancyjnej, jak i na temat konkretnych modeli rowerw i akcesoriw. Pamitajmy, aby nie sugerowa si najczstszymi w sieci opiniami tych, ktrzy kupili swj rower niedawno i, chcc si swoj radoci podzieli z innymi, szukaj przernych miejsc w Internecie, gdzie mogliby da upust swej, nieprzetestowanej przecie jeszcze, satysfakcji. Duo rozsdniej jest bra pod uwa-g te opnie, ktre pochodz od osb, ktre dany rower uytkuj duszy czas (przynajmniej jeden sezon) oraz tych, ktre czsto w swym rozgoryczeniu oceniaj dany model nisko ze wzgldu na problemy, jakie w zwizku z nimi dowiadczyli.

Po trzecie telefon do znajomegoJeli planujemy kupi rower (niewane nowy czy uywany)

i czujemy, e nie znamy si na tym tak dobrze, eby dokona wy-boru samemu powinnimy poradzi si kogo, kto odpowiedni wiedz posiada. Najlepiej, gdy mamy kogo w rodzinie lub znajo-mego, kto jest zapalonym rowerzyst i moe nam pomc w trud-nym wyborze. Mwic o zapalonym rowerzycie mam na myli kogo, kto duo czasu spdza na rowerze i najlepiej jeli jedzi w takim stylu, jaki i nam odpowiada (sportowiec nie zawsze zro-zumie potrzeby turysty itd.). Najgorzej, gdy nasz ekspert jest za-palony do zakupu moliwie najdroszego modelu z najbardziej wyszukanymi komponentami czyli, w gwarze cyklistw, jest tzw. maniakiem sprztowym. Tego typu ludzie zazwyczaj sku-piaj si na kolekcjonowaniu coraz droszych czci, sama jazda jest mniej istotna przecie w ten sposb nastpioby szybkie zuycie roweru, z takim trudem doposaonego. Tego typu eks-pertw naley wrcz unika, gdy mog nam wyrzdzi wicej szkd, ni przynie poytku.

25

Po czwarte dobry sklep i sprzedawcaNie mniej istotne jest to, gdzie dokonamy zakupu i kto bdzie

nam rower sprzedawa. Przede wszystkim unikajmy jak ognia najtaszych wyrobw roweropodobnych, oferowanych przez sieci supermarketw. Rower, ktry w chwili zakupu wyda nam si atrakcyjn propozycj, zwaszcza ze wzgldu na cen, z pewno-ci nie tylko bdzie stanowi utrapienie podczas jazdy, ale co gorsza po krtkim okresie uytkowania rozpadnie si i przyjdzie nam myle o zakupie nastpnego. Gdzie wic ta korzy finan-sowa? Niestety, najtasze rowery z supermarketw aby mo-liwie najbardziej obniy cen montowane s na najciszych ramach ze stali wglowej i wyposaane w najgorsze jakociowo, najmniej trwae komponenty. Najwiksze oszczdnoci dotycz tego, czego nie wida goym okiem. Przykad? Peday z tworzywa sztucznego montowane s bezporednio na ok, z pominiciem oysk tocznych wobec czego nierzadkim widokiem jest peda, odpadajcy od roweru po przejechaniu zaledwie kilkudziesiciu kilometrw.

Sklep powinien spenia kilka warunkw. Przede wszyst-kim powinien posiada duy wybr rnych rodzajw rowerw w rnych przedziaach cenowych. Poza tym powinien on ofero-wa nie tylko same rowery, ale take szeroki wachlarz komponen-tw i akcesoriw: botniki, lampki, baganiki, narzdzia, ubrania, kaski itd. Dobrze o sklepie wiadczy te to, e posiada profesjonal-nie wyposaony serwis rowerowy, ktry wykonuje naprawy gwa-rancyjne i pogwarancyjne. Oczywicie rower trudno kupi na oko, dlatego dobry sklep powinien umoliwia jazd prbn na wybranym przez nas rowerze. Oczywicie moemy w takim przy-padku spodziewa si, e sprzedawca bdzie prbowa si jako zabezpieczy przed tym, abymy na wyprbowywanym rowerze nie odjechali w sin dal bez zapaty dajc dowodu osobistego czy wpaty zaliczki. Najwaniejszy jest jednak sam sprzedawca.

26

Dobry sprzedawca umie sucha klienta i na podstawie tego, co usyszy, zaproponowa kilka rowerw w rnych przedziaach cenowych. Zy sprzedawca syszy tylko i wycznie samego siebie. Dobry za na podstawie tego, co usyszy od klienta umie dobra rower taki, ktry bdzie spenia jego oczekiwania. Bardzo czsto zdarza si, i zy sprzedawca chce nam sprzeda jak najdroszy rower, nie przejmujc si tym, e klienta albo najzwyczajniej na to nie sta, albo po prostu moliwoci tak wyrafinowanego sprztu nie jest w stanie wykorzysta.

Litani niepodanych cech sprzedawcw mona by cign w nieskoczono kupujc rower, po prostu suchajmy swego wasnego instynktu. Jeli uznamy, e sprzedawca stara si nam wcisn co, czego nie chcemy zmiemy sklep.

Po pite piesz si powoliZakup roweru zwaszcza takiego, ktry ma nam suy dugo

to nieatwa sprawa i nadmierny popiech jest w tym przypadku zym doradc. Kupujmy rower znacznie wczeniej, nie na chwil przed wypraw. Rower, jak kady skomplikowany mechanizm, musi si dotrze (std wymg przy zakupie nowego roweru tzw. przegldu zerowego po przejechaniu ok. 100-200 km naley ro-wer odda do serwisu, ktry zazwyczaj za darmo lub za symbo-liczn opat, nacignie luzy na linkach, skoryguje dugo acu-cha i oglnie poprawi jego dziaanie). Zazwyczaj przegld zerowy jest wymagany, jeli chcemy, aby nasz rower objty by gwaran-cj. To nie wszystko, my take musimy si do danego roweru przy-zwyczai. Do jego geometrii, do obsugi poszczeglnych przerzu-tek i hamulcw, by moe przyjdzie nam zmieni wysoko tzw. sztycy podsiodowej lub nachylenia samego sioda. To s natural-ne nastpstwa kupna roweru i naley przeznaczy na nie tyle cza-su, ile bdzie potrzeba, abymy po pewnym czasie uznali, e nasz rower jest idealnie dopasowany do naszych potrzeb.

27

Po szste komponentyKomponenty to po prostu elementy, z ktrych zbudowany

jest rower. Komponentami s nie tylko rama i koa, ale take inne, niezbdne dla dziaania roweru podzespoy: kierownica, siodo, przerzutki itd. Typ i klasa cenowa roweru czsto zale od dobo-ru waciwych komponentw. Bardzo czsto przy okazji zakupu nowego roweru moemy poprosi sprzedawc, aby wymieni nie-ktre komponenty na takie, ktre bd nam bardziej odpowia-da. W dobrym sklepie nie powinno by to problemem, powin-nimy tylko dopaci rnic w cenie pomidzy komponentem oryginalnym, a takim, na ktry chcemy go wymieni.

A wic po kolei:Rama to serce i najwaniejszy komponent roweru. Nie war-

to na jej zakupie nadmiernie oszczdza, poniewa przy moe nam suy wiele lat. Do budowy najtaszych ram, stosowana jest stal wglowa (Hi-Ten), ktr cechuje atwo obrbki, a wic niska cena. Niestety, s one bardzo cikie i podatne na korozj.

Ciekawym rozwizaniem jest stal z dodatkiem chromu i mo-libdenu (Cro-Mo), ktra nie tylko jest lejsza (zwaszcza w swych cieniowanych wersjach: podwjnie double butted i potrjnie triple butted) i trudniej koroduje od swego wglowego odpowied-nika, to take wspaniale tumi drgania. Niestety, cienkie w przekroju i wytrzymae, za to stosunkowo drogie w produkcji ramy chromo-wo-molibdenowe zostay w ostatnich latach niemal cakowicie wy-parte przez tasze aluminium. Chocia jest ono lejsze, to jednak jego wytrzymao jest o wiele nisza od stali. Std przekroje rurek, z ktrych wykonane s ramy aluminiowe, s znacznie wiksze. Z tego powodu s te one bardzo sztywne bocznie i praktycznie nie tumi drga, konieczne jest wic stosowanie przynajmniej amortyzato-rw przedniego koa. Ramy aluminiowe nie ulegaj korozji, co jest ich nieocenionym plusem. Ramy te mog by cieniowane, jednak

28

zazwyczaj wpywa to mao korzystnie na ich trwao. Niestety, dla turystw zwaszcza tych, jedcych z cikimi sakwami na wielo-dniowe wyprawy, ramy aluminiowe nie s zbyt dobrym pomysem. Dlaczego? Ot aluminium jest mikkie i kruche. Stanowi to problem w miejscu mocowania baganika, zwaszcza tylnego, poddawanego najwikszym obcieniom. Gwintowane otwory maj tendencj do wyrabiania si, w wyniku ktrego baganik dosownie potrafi odpa od roweru w najmniej oczekiwanym momencie. Producenci

prbuj radzi sobie z tym proble-mem przy pomocy stalowych tulejek z gwintowanym otworem, wklejanych w otwory aluminiowych ram. Niestety, dotyczy to tylko grnych punktw mocowania, dolne poddawane mniejszym obcieniom s zazwyczaj pozostawiane bez wzmocnienia. Tak czy inaczej, wysiki technologw za-zwyczaj s nieskuteczne, poniewa

wspomniane tulejki maj, po okrelonym czasie jazdy z obcionym baganikiem, w zwyczaju wypadanie.

Czy wic zakup roweru na ramie aluminiowej jest niewskaza-ne? Tak absolutnie nie jest, jeli uprawiamy turystyk w granicach naszego kraju, czy nawet Europy. Jeli jednak zamierzamy wyru-szy w dalekie podre do krajw mao uprzemysowionych, po-winnimy rozway zakup ramy z trwalszego materiau.

Nie da si ukry, e stal Cro-Mo, jako budulec ram tury-stycznych, sprawdza si najlepiej. Mona si o tym przekona w przypadku najdroszych rowerw wyprawowych, ktrych ramy zazwyczaj wykonane s ze stali. Jest jeszcze jedna zaleta ram sta-lowych: w przypadku pknicia mona j zespawa w najprost-szym warsztacie. Spawanie aluminium wymaga specjalistycz-nego sprztu, m. in. osony argonowej i sporych umiejtnoci, inaczej jest mao skuteczne.

29

Bardzo modnym ostatnio budulcem ram, zwaszcza rowe-rw wyczynowych, s wkna wglowe (carbon). Efektowny w wygldzie (zwaszcza w wersji niemalowanej) karbon nie nadaje si jednak do turystyki zupenie. Jest on nie tylko najmniej trway z wyej wymienionych materiaw, ale take mao sztywny bocz-nie (co przy obcieniu roweru sakwami ma kardynalne znacze-nie) i po uszkodzeniu nie da si go naprawi.

Ciekawym, lecz rzadko stosowanym materiaem do budowy ram rowerowych, gwnie ze wzgldu na rzadkie wystpowanie w przyrodzie, a wic i bardzo wysok cen, jest tytan (Ti). Cha-rakterystyczne, zimno-szare ramy, wykonane z tytanu, zdyy obrosn wieloma mitami. Przy zastosowaniu odpowiednich, wymagajcych wysoko wyspecjalizowanych technologii obrb-ki i spawania, ramy te cz wszystkie najbardziej podane ce-chy: sztywno boczn i tumienie drga, nierdzewno, trwao i ogln niezawodno. W zasadzie dobrze dobrana rozmiarem rama tytanowa powinna przey swego waciciela. Tutaj rodzi si pytanie: czy aby na pewno chcemy mie jedn ram przez cae ycie, czy si ona nam nie znudzi? Na to pytanie zapewne nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Niestety, skrajnie trudna obrbka ty-tanu powoduje, i kupujc ram tytanow z niesprawdzonego rda, za ktr i tak z pewnoci sono zapacilimy, ryzykujemy niemie niespodzianki. Tak wic decydujc si na ram tytanow nastawmy si na spory wydatek, ale najpierw poszukiwanie re-nomowanego producenta, najlepiej jeli bdzie to manufaktura, dajca doywotni gwarancj na swoje wyroby.

Jakdobrawaciwyrozmiarramy?Jestwielernychme-tod.Otonajpopularniejszeznich:

FSta w taki sposb, aby mie poziom, grn rur ramy pomidzy nogami. Rama ma dobry rozmiar, jeli pomidzy ram a kroczem odlego wynosi od dwch do kilku centymetrw. Za-pobiegnie to urazom przy wsiadaniu i zsiadaniu z roweru.

30

FUsidmy na siodeku i oprzyjmy pit na pedale, umiesz-czonym w najniszej moliwej pozycji (najlepiej, eby kto inny w tym czasie trzyma rower). Jeli noga jest zgita w kolanie, stop-niowo j prostujmy. Jeli bdzie trzeba, stopniowo wysuwajmy siodo coraz wyej. Jeli wyprostujemy nog, a rura podsiodowa nie zostanie wysunita powyej zaznaczonej granicy bezpiecze-stwa rower ma odpowiedni dla nas rozmiar.

FStojc na pododze bez butw, mierzymy odlego po-midzy ziemi z naszym kroczem (po wewntrznej stronie nogi), a nastpnie odejmujemy od niej 33 38 cm. Uzyskana liczba oznacza najlepsz dla nas wielko ramy, rozumian jako odle-go od rodka korby do rodka ramy grnej.

FJeli jestemy leniwi i nie chce nam si wykonywa ad-nych z czynnoci wymienionych powyej, moemy posuy si oczywicie znajc nasze wymiary jeden z uatwiajcych ycie rowerzystom algorytmw, zamieszczonych w Internecie, wystar-czy wpisa w wyszukiwark jak dobra rozmiar ramy rowerowej.

Pamitajmy, e najwaniej-sz zasad waciwego doboru ramy powinno by przekona-nie si w praktyce, czy wygod-nie si nam na niej jedzie. Po-miary i formuki nie zawsze si sprawdzaj zwaszcza w przy-padku nieproporcjonalnej bu-dowy ciaa (co ma miejsce na-der czsto) albo gdy po prostu mamy nietypowe upodobania

do pozycji, w ktrej dobrze nam si jedzie na rowerze. Powinni-my jednak pamita, e w turystyce rowerowej za najzdrowsz sylwetk uznaje si tak, gdy, siedzc na siodle i trzymajc kie-rownic rkoma z wyprostowanymi okciami, nasze plecy s po-

31

chylone pod ktem 45 stopni. Nota bene, rowery z wyszej pki najczciej wyposaone s we wsporniki bez moliwoci regulacji kta nachylenia i wysokoci, warto wic dobra odpowiedni ju na etapie zakupu roweru.

Absolutnie nie kupujmy roweru, zanim si na nim nie przeje-dziemy! Jeli sklep jest odpowiednio duy, moliwe jest to w jego wntrzu. Jednak w wikszoci przypadkw trzeba bdzie wyj na dwr. Nie miejmy oporw przed taki rozwizaniem, poniewa w wikszoci przypadkw dopiero test praktyczny umoliwi nam ocen, czy dany rower jest dla nas wygodny. Podczas jazdy testo-wej dokonajmy tak duo manewrw, jak to tylko moliwe: zmie-my kilka przeoe, przypieszmy, ostro zahamujmy, wejdmy w ciasny zakrt, podczas jazdy stamy na pedaach itd. Jeli co nie pasuje, najlepiej poprawi to, zanim wybierzemy rower bez fachowej pomocy sprzedawcy moe to by znacznie trudniejsze.

Kierownica, gripy i rogi kierownica, wydawaoby si, jeden z najbardziej banalnych komponentw, potrafi przybie-ra przerne ksztaty i formy. Poczwszy od prostych i wskich kierownic, charakterystycznych dla wycigowych rowerw gr-skich, poprzez lekko wygite i szerokie kierownice rowerw prze-znaczonych do zjazdw, wygitych w stron jadcego rowerw

32

miejskich, mocno wygitych bmx-w do skakania, barankw szoswek, skoczywszy na skomplikowanych ksztacie wielo-pozycyjnych kierownic rowerw trekkingowych. Jest jeszcze le-mondka, czyli specjalny dodatkowy uchwyt wraz z oparciami na okcie, pozwalajcy na przyjcie mocno pochylonej, aerodyna-micznej pozycji na dugim dystansie1. Jaka kierownica najlepiej sprawdzi si w turystyce? Zapewne taka, jaka jest dla nas wygod-na! Szeroka czy wska? Szeroka jest lepsza dla prawidowego od-dychania i umoliwia atwiejsz kontrol nad mocno obcionym rowerem, wsza pozwala na precyzyjne sterowanie na wskich, terenowych ciekach, poza tym jest wygodniejsza w przewoe-niu roweru w pocigu. Wielopozycyjna kierownica uwzgldnia wszystkie moliwe pozycje uchwytu i w tym sensie jest najlepsza na dugie dystanse, gdy od trzymania kierownicy obcionego sakwami roweru szybko zaczynaj bole rce. Niestety, jest dua i cika. Zwolennicy prostszych kierownic zazwyczaj dokadaj tzw. rogi, ktre take su do zmiany chwytu, zazwyczaj podczas dugich podjazdw. Jeli sprzedawca oferuje nam taki dodatek, nie bromy si przed nimi, ale wybierzmy takie, ktrych dotyk sprawdzi nam przyjemno. Nie inaczej ma si sprawa z gripami, czyli uchwytami. Zazwyczaj ich rola jest niedoceniana, cho ich jako wpywa w istotnym stopniu na amortyzacj, a wic bez-porednio na komfort doni i caych rk. Zazwyczaj standardowe chwyty wykonane s z twardej gumy. Warto rozway ich wymia-n na delikatniejsze. Co prawda bdzie je trzeba co jaki czas (np. co sezon), wymienia, za to nie bd powodowa odciskw na doniach. Najbardziej wszechstronne s gripy gumowe, najbar-dziej odporne na spocone, niekiedy brudne rce i najatwiejsze do odczyszczenia. Z kolei najdelikatniejsze dla rk s ekskluzywne chwyty skrzane, jednak zostawmy je szpanerskim cruiserom po kilku ulewnych dniach ich estetyka moe pozostawia wiele do

1 Nazwa tego udogodnienia wzia si od jego pierwszego uytkownika, wiel-biciela innowacji w kolarstwie, tryumfatora Wielkiej Ptli, czyli Tour de France, Amerykanina Grega le Monda.

33

yczenia. W tanich rowerach wystpuj niekiedy chwyty z gbki, ale nie jest to dobre wyjcie maj one tendencj do szybkiego dziurawienia si i rwania. Kierownice rowerw szosowych pokry-wane s specjaln tam, na podobiestwo rakiet tenisowych, ktr take mona wymienia, jednak wymaga to pewnego do-wiadczenia. Dla celw turystycznych warto wybra grub, amor-tyzujc tam z dziurkami, poprawiajcymi wentylacj.

Siodeko jako jeden z punktw stycznoci kierujcego ze swym pojazdem jest wane dla komfortu rowerzysty. Wbrew temu, co mogoby si wydawa wcale to najbardziej mikkie nie musi by najwygodniejsze, zwaszcza na dugich dystansach. Trudno o jednoznaczne stwierdzenie, jakie siodeko jest najwy-godniejsze dla wszystkich (zapewne takie nie istnieje), ale na kilka rzeczy na pewno warto zwrci uwag.

FJednym z najlepszych materiaw, ktrymi moe by ob-szyte siodo, jest naturalna skra. Nie powoduje odparze, a wic take zmniejsza ryzyko obtar. Charakterystyczna, gruba sk-ra, stosowana przy produkcji klasycznych siode na sprynach, znanych teraz gwnie z rowerw zabytkowych i tych, ktre s wy-konywane w nostalgicznym stylu vintage, w swej cieszej postaci nadal jest stosowana przy obszy-waniu siodeek rowerw wysokich klasy, take tych wyczynowych. Niestety, tego typu luksusy trzeba chroni przed warunkami atmosferycznymi. Jeli pozostawiamy rower na noc w wilgotnych warunkach, naley takie siodeko za-bezpieczy, chociaby kawakiem foliowej torebki.

FSiodeko pokryte materiaem sztucznym nie musi by wca-le gorsze, pod warunkiem, e nie powoduje w naszym przypadku odparze. Takie pokrycie jest dobre na deszcz i inne niesprzyja-

34

jce warunki atmosferyczne w przypadku ulewy wystarczy je przed uyciem przetrze, choby doni i moemy jecha dalej, bez obawy, e co zego mu si stanie.

FTwarde czy mikkie? Najtwardsze, wyczynowe deski bez adnej amortyzacji pozostawmy wyczynowcom. One w zaoe-niu nie maj by wygodne, za to moliwie najlejsze. W turystyce duo lepiej sprawdzi si siodo delikatnie amortyzowane spr-ynami (cikie!) lub nowoczesnymi elastomerami (lekkie!). Nie wybierajmy super mikkich, wielkich kanap. S one dobre na krtk wycieczk po miecie, ale po kilkudziesiciu kilometrach

nadmiar materiau moe powodowa obtarcia wewntrznych czci ud.

FWskie czy szerokie? Koci kul-szowe u kobiet rozstawione s szerzej ni u mczyzn, std siodeka dla tych pierwszych powinny by (minimalnie) szersze ni dla tych drugich. Pamitajmy jednak, e przesada w adn stron nie jest dobra dla adnej ze pci.

FDugie czy krtkie? Tu od-powied jest atwa: krtsze dla kobiet, dusze dla m-czyzn. Dugie siodeko moe by dodatkowym wspar-ciem na stromych podjazdach, gdy wystpuje potrzeba przesunicia ciaru ciaa nieco ku przodowi. Jeli lubimy dugie sioda warto zaopatrzy si w takie, ktre jest wskie z przodu, szerokie z tyu kada, przyjta na nim pozycja, powin-na by wtedy wygodna.

FZ dziur czy bez? Kilka lat temu pojawiy si w sprzeday siodeka z frapujco wygldajcym otworem porodku, majcym w zaoeniu poprawia ergonomi dziki odcieniu wraliwych czci krocza, zarwno u kobiet, jak i mczyzn. Dodatkowo,

35

otwr tego typu zmniejsza wag siodeka. Jeli tylko mamy tak moliwo i ch, to koniecznie wybierzmy takie z dziur!

Peday pocztkujcym rowerzystom wystarcz zwyke peday, takie, jakie s zazwyczaj oferowane w zestawie z nowym rowerem. Wane eby byy raczej stalowe (aluminiowe) ni plasti-kowe. Plastik jest zbyt sabym materiaem do powanych zastoso-wa, poza tym istnieje niebezpieczestwo, e metalowe oki, na ktrych s osadzone, atwo go wyobi.

Wraz z popularnoci sportw wyczynowych, take w tury-styce upowszechniy si tzw. peday zatrzaskowe, od skrtu, uy-wanego przez jednego z najwikszych ich producentw firm Shimano espedami (SPD = Shimano Pedalling Dynamics). cz one buty (musz by specjalne, z moliwoci mocowania w podeszwie tzw. blokw) z pedaami w bezpieczny sposb, to znaczy w razie potrzeby mona si wypi, na podobiestwo wi-za bezpiecznikowych w nartach. Zatrzaski pomagaj w bardziej efektywnym pedaowaniu. Sia przekazywana przez minie ng suy wtedy nie tylko do naciskania na peday, ale rozkada si na cay obrt korby, atwiejszymi czynic nie tylko podjazdy, ale tak-e nabieranie prdkoci i jej utrzymanie.

Peday zatrzaskowe cechuj si do skomplikowan budow i czsto niewielkim rozmiarem, co nie wpywa dobrze na ich trwa-o. W przypadku wic, gdy wybieramy si w dalsz wypraw, warto rozway zakup duych pedaw platformowych, stoso-wanych w niewielkich rowerkach, sucych do rowerowej ekwili-brystyki tzw. bmx-w. Ich potne oyska s niezwykle trwae, a tzw. piny czyli niewielkie, ostre rubki, wystajce z platform, trzymaj podeszwy butw niemal tak dobrze jak peday zatrza-skowe. Uywajc tego typu platform, trzeba jednak uwaa na piny, ktre, przy nieumiejtnym uytkowaniu, potrafi skaleczy koci piszczelowe i ydki. Zazwyczaj mona je po prostu wykrci, cho stracimy wtedy na przyczepnoci. Kolejn zalet platform

36

bmx jest to, e moemy stosowa kade obuwie, a nawet jecha na bosaka w tym ostatnim przypadku warto jednak odkrci piny, chyba, e mamy zadatki na fakira.

Wsporniki su do mocowania do ramy kierownicy i sio-deka. Mostek, czyli wspornik kierownicy, wystpuje zasadniczo w dwch odmianach: klasycznej, wpuszczanej do otworu, tzw. gwki ramy oraz nowszej, zwanej z angielska a-head. Mostek klasyczny, dzi ju nieco anachroniczny, pozwala jednak zazwy-czaj na regulacj wysokoci kierownicy. Niestety, jego specyficzna budowa (piercie klinujcy) jest podatna na powstawanie luzw, co przy duszych wyjazdach zmusza do woenia dodatkowego, sporego klucza. Duo atwiejsze do kasowania luzw i regulacji s trwalsze wsporniki typu a-head, mocowane poziomo uoony-mi rubami, zazwyczaj kompatybilnymi z kluczami imbusowymi. Najczciej nie pozwalaj one na regulacj kierownicy w pionie, chocia istniej specjalne a-heady z zawiasem, ktre umoliwiaj tak czynno niestety, kosztem ciaru i sztywnoci.

Sztyca , czyli wspornik sioda, to wany czynnik komfortu i bezpieczestwa. Przede wszystkim nie moe by wysunity poza tzw. granic bezpieczestwa, zaznaczon zazwyczaj na jed-nej trzeciej wysokoci. Taka niefrasobliwo grozi uszkodzeniem ramy i powanymi konsekwencjami, take dla zdrowia. Jeli szty-ca, wysunita do granicy bezpieczestwa, jest nadal dla nas za krtka, oznacza to, e rama roweru jest dla nas zbyt maa. Dora-nie moemy rozwiza problem stosujc duszy wspornik, cho w takim przypadku ryzykujemy uszkodzenie ramy, ktra zapewne nie zostaa do niego dostosowana. Przy zakupie sztycy pamitaj-my, e jej rednica musi zgadza si co do milimetra z oryginaln inaczej jej dopasowanie bdzie prawie na pewno niemoliwe.

Koai opony koa rowerw dla dorosych wystpuj generalnie w dwch rozmiarach: 26 cali (rowery grskie) oraz 28 cali (wszystkie inne na tzw. duych koach). Tzw. koa 29 cali, ostatnio modne wrd

37

rowerw grskich, w rzeczywistoci maj take 28 cali, a cyfra 29 to sprytny zabieg marketingowy protoplasty ich stosowania w gra-lach i take ojca samych rowerw grskich Gary Fishera. Koa na obrczach 26 cali s mocniejsze (krtkie szprychy), ale niezbyt dobre na dugie dystanse. Wiksze koa s nieco sabsze (dusze szprychy), za to atwiej zjadaj kilometry. Obrcze, stosowane w rowerach grskich s szersze, wsze w turystycznych i trekkingo-wych, najwsze w szoso-wych. Podyktowane jest to odpowiedni dla kadego z typw rowerw szerokoci opon. Powinnimy pamita o zasadzie, e im szersza opona, tym lepsze dziaanie w terenie, ale i wiksze opory toczenia. Im wsza, tym mniejsze opory, ale i gorsze dziaanie w terenie. Nie bez znaczenia jest take bienik opony: im bardziej wydatny (cross), tym lepszy w teren, ale gorszy na szos i odwrotnie (slick). Jeli stosu-jemy najbardziej typowe dla turystyki rowery typu cross lub trek-king, warto pomyle o oponie uniwersalnej, tzw. semi-slick. Jej budowa polega na tym, e bienik wystpuje tylko po bokach, wic nie przyczynia si do zbdnego oporu toczenia na szosie, ale po zapadniciu si opony w drodze terenowej pomaga w przyczep-noci. Przy zakupie roweru warto take zwrci uwag na to, czy opony s wyposaone w boczny pasek odblaskowy co poprawi nasze bezpieczestwo oraz tzw. wkadk antyprzebiciow, co z kolei przynajmniej zmniejszy liczb dziur, ktre przyjdzie nam ata na trasie. Kolejne wany element koa to obrcz, najlepsza

38

o przekroju stoka, co znacznie j wzmacnia. Ilo szprych te jest istotna koa o 36 szprychach bd mocniejsze od tych o 32, ponadto szprychy powinny by oczkowane, czyli wzmocnione w miejscu styku z obrcz. Wreszcie piasta, ktra powinna posiada tzw. uszczelki labiryntowe, zabezpieczajce oyska przed wod i piaskiem.

Ukadprzeniesienia napdu czyli korby (ramiona, do ktrych przymocowane s peday), zbatki (na sztywno przymo-cowane do korb tarcze zbate przednie, zazwyczaj trzy), kaseta (zbatki tylne, od siedmiu do dziesiciu) oraz acuch. Kady pro-ducent tzw. osprztu oferuje swoje komponenty w tzw. grupach. Idealnie, gdy cay ukad przeniesienia napdu naley do jednej z nich, cho dopuszczalne jest take mieszanie grup w ramach jednego roweru. Do turystyki najlepiej posuy napd z rodko-wego przedziau cenowego, reszta to strata energii lub pienidzy.

Przerzutki i manetki take nale do osprztu. Naj-bardziej charakterystycznym i zwracajcym uwag kupujcych elementem jest tylny wyprzgacz, zwany przerzutk tyln, ktry zazwyczaj za pomoc duych liter dumnie oznajmia sw nazw. Niestety, wiedz o tym producenci rowerw, ktrzy staraj si montowa przerzutki tylne wysokiej klasy w poczeniu z innymi komponentami ju znacznie niszej klasy trzeba na to uwaa. Nie jest to atwe tym bardziej, e przecitny zjadacz chleba bdzie mia trudnoci w rozpoznaniu klasy przerzutki przedniej, piast czy korb, nie wspominajc o kasecie czy acuchu. Std warto wybra si na zakupy w towarzystwie znajomego eksperta. Manetki to elementy sterowania przerzutkami i hamulcami, umieszczone zazwyczaj na kierownicy. Rozrniamy dwa typy manetek. Cyn-glowe (inaczej Rapidfire) precyzyjniejsze, ale bardziej skompli-kowane, trudniejsze do regulacji i przypadkowego przeczenia, atwiejsze do zepsucia oraz obrotowe (inaczej Gripshift lub Revo-shift): mniej precyzyjne, atwiejsze do przypadkowego przecze-nia, za to intuicyjne w obsudze i atwiejsze do regulacji.

39

Hamulce s nieocenione dla naszego bezpieczestwa, wic nie powinnimy na nich oszczdza. Obecnie najbardziej popularne s dwa rodzaje hamulcw: v-brakei oraz tarczowe.

Te pierwsze maj form dwch dugich dwigni poczonych link, ktra przy hamowaniu je do siebie zblia. Przymocowane do nich gumowe klocki tr o bok obrczy, zatrzymujc w ten spo-sb rower. Jest to najlepsze rozwizanie pod wzgldem stosunku jakoci do ceny, wagi i najprostsze w naprawie, co sprawia, e jest ono najczciej stosowane przez dalekobienych turystw. Przy kupnie roweru pamitajmy, e ramiona v-brakew absolutnie nie mog by ani plastikowe, ani aluminiowe, oblane plastikiem obydwa rozwizania wiadcz o niskiej sztywnoci hamulcw, co negatywnie przekada si na ich skuteczno. Powinny by z penego aluminium! Uywajc ten typ hamulcw na dugim grskim zjedzie na w peni obcionym rowerze powinnimy je stosowa z wyczuciem w innym przypadku ryzykujemy starcie dwch par gumowych klockw, zanim dotrzemy do jego koca! V-brakei s take mao odporne na wilgo i boto, a przy uszko-dzeniu obrczy potrafi sta si zupenie bezuyteczne.

Duo cisze od v-brakew hamulce tarczowe wykorzystuj niewielkie tarcze, zamontowane do piast k, na ktrych zaciskaj si klocki metaliczne lub ywiczne. Tasze, mechaniczne hamulce tarczowe, s mao skuteczne i trudne w regulacji. Znacznie lep-sze, zarwno pod wzgldem ywotnoci, jak i siy hamowania, s hamulce hydrauliczne. Niestety, s one nie tylko o wiele drosze (chocia ich ceny spadaj z roku na rok), ale take w praktyce nie-moliwe do naprawy w warunkach polowych. Tak wic mona je bez obawy stosowa, podrujc po Europie, na bardziej egzo-tyczne wyprawy lepiej zabra niezawodne v-brakei. Hamulce tar-czowe bd nadal uyteczne przy uszkodzeniu obrczy koa, s te prawie cakowicie odporne na warunki atmosferyczne.

Niewielk mniejszo stanowi inne rodzaje hamulcw, tr-cce myszk cantilevery (poprzedniki v-brakew, maj krtsze

40

ramiona i wicej linki), przestarzae i mao skuteczne u-brakei w rowerach szosowych, hydrauliczne hamulce szczkowe oraz hamulce rolkowe, stosowane w rowerach miejskich. S to jednak rozwizania rzadko ju dzi stosowane, ktre niezbyt nadaj si do uprawiania turystyki, zwaszcza tej z sakwami.

Amortyzacja moda na amortyzacj w rowerze przysza wraz z upowszechnieniem si MTB. Jak wikszo rozwiza w sporcie wyczynowym, nie miaa ona bynajmniej na celu pod-niesienia komfortu, ale poprawienie wynikw sportowych oraz bezpieczestwo. Chodzio o to, aby koa roweru miay w jak naj-wikszym stopniu kontakt z podoem rower, wybity w powie-trze przez wybj lub kamie pozbawiony jest przecie moliwo-ci sterowania. Najbardziej popularna jest amortyzacja widelca przedniego, polecana zwaszcza przy nie tumicych drga ra-mach aluminiowych. Z grubsza, widelce dzielimy ze wzgldu na medium ciskane: najtasze i najgorsze w dziaaniu s te, ktre wykorzystuj kawaek elastomeru, czyli plastiku, pamitajcego swj pierwotny ksztat. Niestety, przy jedzie w niskiej tempera-turze potrafi on stwardnie na kamie, tracc w 100% swe wa-ciwoci amortyzujce. Nieco drosze i najcisze, sprynowe, s najczulsze na drobne nierwnoci i niewraliwe na warunki atmosferyczne. Najdrosze widelce wykorzystuj kartusze po-wietrzne, wic s najlejsze. Niekoniecznie s one jednak ideaem w przypadku odszczelnienia komory powietrznej byskawicznie staj si bezuyteczne.

Jaki widelec wybra? Na pewno nie elastomerowy. Dobry wi-delec powinien nie tylko si ugina, ale take tumi tzw. odbicie, eby rowerzysta zbytnio na wybojach nie podskakiwa, co take potrafi doprowadzi do niesterownoci roweru. W przypadku widelcw sprynowych tumienie odbywa si za pomoc oleju, w ktrym zanurzona jest spryna. W przypadku widelcw po-wietrznych za tumienie odbicia odpowiedzialna jest dodatkowa spryna lub take dodatkowa komora powietrzna.

41

Najbardziej komfortowe s rowery w peni amortyzowane (tzw. fulle, z ang. full suspension), w ktrych za pomoc dodatko-wego, niewielkiego amortyzatora, zwanego dumperem, ugina si take rama. Jest to rozwizanie, coraz powszechniejsze w rowe-rach grskich, jednak w przypadku turystyki jako opcja droga jest rzadko stosowane.

Po sidme akcesoriaAkcesoria to wszystkie te elementy, ktre nie s niezbdne do

tego, aby porusza si na rowerze, ale podnosz komfort i bezpie-czestwo. Nale do nich:

Botniki docenimy je dopiero wtedy, gdy przyjdzie nam podrowa na rowerze w ulewie. Moe nie zdarza si to czsto, ale musimy si spodziewa, e, nawet wybierajc si na rowerze tylko za miasto, prdzej czy pniej czeka nas prba wody. Naj-bardziej skuteczne s tzw. botniki pene, zakrywajce przynaj-mniej poow obwodu koa, montowane za pomoc aluminio-wych prtw. Jeli to moliwe, wybierzmy botniki z kompozytw w przypadku wygicia, np. w wyniku wkrcenia w szprychy ga-zi tylko wyginaj si i same wracaj do poprzedniego kszta-tu. Unikajmy za to botnikw blaszanych ktre w powyszym przypadku najprawdopodobniej pkn i nie bd nadaway si ju do uytku. Dobrze, gdy botniki wyposaone s w rozszerzone kocwki, zwane chlapaczami docenimy je w ulewie.

W sprzeday wystpuj take plastikowe botniki do szyb-kiego montau, jednak jest to rozwizane dorane, przydatne raczej w sporcie ni w turystyce. W zamierzeniu chroni one oczy sportowca przed wod i botem, ale ubrania ju raczej nie. Poza tym, nie zawsze mona je zamontowa do roweru turystycznego (baganik!). Ich wte mocowanie potrafi atwo i nieoczekiwanie pkn, pozostawiajc nas samych sobie z pdzcym bienikiem

42

opony, ochoczo rozsiewajcym kropelki wody i bota po caej na-szej sylwetce.

Owietlenie rzadko stosowane w sporcie, w turystyce i jedzie po miecie odgrywa kluczow rol nie tylko dla widocz-noci po ciemku, ale moe i przede wszystkim dla bezpiecze-stwa samego rowerzysty.

Najwygodniejsze owietlenie, stosowane zazwyczaj w rowe-rach turystycznych i trekkingowych, jest zamontowane na stae i zasilane jest z dynama magnetycznego, wbudowanego w piast przedniego koa. Dynamo zasila zazwyczaj zarwno biae wiato przednie, jak i czerwone tylne. Najdrosze modele maj opcj

wiata postojowego to znaczy, po zatrzymaniu si, na przykad na skrzy-owaniu, wiata jeszcze przez jaki czas wiec, chronic cyklist przed kolizj z nadjedajcym samochodem. Opcja dynama zintegrowanego z piast jest najwygodniejsza dla jadcego dynamo magnetyczne generuje niewielki opr,

ktrego jadcy po prostu nie czuje.

Tasze modele, bardziej tradycyjne, zasilane z dynama ze-wntrznego, s o wiele mniej ergonomiczne. Dynamo, ktre jad-cy musi przycisn do cianki bocznej opony, generuje znaczne opory, co w poczeniu z podjazdem i cikimi sakwami moe szybko prowadzi do zmczenia. Dynamo zewntrzne jest te, niestety, stosunkowo cikie i atwo ulega awariom.

Kolejnym typem owietlenia, stosowanym najczciej w rowe-rach crossowych i grskich, jest owietlenie bateryjne. Poniewa nie generuje adnego oporu toczenia k, wydaje si najbardziej ergonomiczne w uytkowaniu. Niestety, w tym przypadku jeste-my uzalenieni od stanu naadowania baterii, a poza tym i to jest najwiksza bolczka tego typu owietlenia niezmiernie a-

43

two je zgubi lub przypadkowo popsu, na przykad upuszczajc na ziemi lub zgniatajc w sakwie.

Lampki, zasilane z baterii, dziel si ze wzgldu na rodzaj arwki na zwyke, czyli uywajce zwykej arwki, halogeno-we oraz diodowe. Te ostatnie, ze wzgldu na niski pobr mocy w stosunku do mocy wiata oraz szybki postp technologiczny, s obecnie najbardziej popularne i lubiane wrd rowerzystw.

Przy zakupie lampki warto pamita, aby sugerowa si nie tylko jej moc, ale take ktem rozsyanego wiata zbyt skupio-ne bdzie nie tylko razi nadjedajcych z przeciwka, ale take nie bdzie owietla poboczy. Poprzez zbyt duy kontrast pomi-dzy snopem wiata a nieowietlonymi partiami bdzie mogo wprowadza rowerzyst w bd przy ocenie sytuacji, co moe w prosty sposb prowadzi do wypadku.

Wygodnym rozwizaniem, stosowanym w lampkach bateryj-nych, jest system szybkiego montau do kierownicy o dowolnej gruboci, bez uycia dodatkowych narzdzi. Zmniejsza to do mi-nimum czas, potrzebny na zaoenie i zdemontowanie lampki, na przykad wtedy, gdy chcemy na chwil pozostawi rower przed sklepem. Uniemoliwi to kradzie akcesorium przez przygodne-go zodzieja.

Lusterkowsteczne niezbdne nie tylko kobietom przy codziennym makijau, przede wszystkim wpywa na bezpiecze-stwo uytkownikw tzw. drg publicznych. Nieocenione jako dodatek do roweru z sakwami, gdy jedno spojrzenie w luster-ko daje nam pewno, e moemy bezpiecznie wymin dziur w asfalcie, wolniej od nas jadc furmank lub samochd, stojcy na poboczu.

Przy zakupie warto zwrci uwag na to, eby lusterko pa-sowao do konfiguracji naszej kierownicy. W zalenoci od tego moemy zastosowa lusterko mocowane na sam kierownic, na

44

rg lub nawet do ramy. Nie warto kupowa lusterka w ciemno, popromy sprzedawc o zamontowanie go do naszego roweru i przejedmy si kawaek aby sprawdzi, czy faktycznie widzimy w nim wszystko to, co znajduje si za nami. Niektre lusterka maj sferyczna powierzchni wtedy wida w nich wicej, ale znie-ksztacona jest perspektywa, dziki czemu to, co widzimy, wydaje si by bardziej od nas oddalone, ni to ma miejsce w rzeczywi-stoci. Nie warto na lusterko wydawa zbyt duo pienidzy jest to element, ktry do czsto ulega zepsuciu, na przykad przy wywrotce roweru. Rynek oferuje rne, czasami zaskakujce for-m lusterka, na przykad montowane do kasku lub ukryte w ro-gach przy kierownicy. O tym, co najbardziej nam pasuje, musimy zadecydowa sami.

Baganiki kolejny nieoceniony element wyposaenia tu-rysty rowerowego. Najbardziej rozpowszechnione s baganiki tylne, montowane za pomoc rub do wideek tylnego koa. Przy zakupie roweru z takim baganikiem (lub samego baganika) zwrmy uwag na to, czy jest on przeznaczony do obcienia min.

25 kg. Dobrze te, gdy baganik ma przynajmniej trzy wsporni-ki z kadej strony i jest zoony z jak najmniejszej iloci elemen-tw. Kady dodatkowy element baganika, nie poczony z nim w sposb stay, czyli najcz-ciej za pomoc spawu, obnia trwao tego akcesorium. Naj-bardziej wyrafinowane, a wic i najdrosze baganiki, oferowa-ne rowerowym obieywiatom,

s minimalistyczne w formie i skadaj si dosownie z kilku rurek, nie oferujc np. zmiany rozmiaru. Ich nono niekiedy dochodzi nawet do 40 kg!

45

Generalnie baganiki tylne dzielimy na aluminiowe s one lejsze oraz na stalowe s cisze, ale w razie pknicia mona je atwo zespawa. Wybr, jak zwykle, naley do nas.

Nieodcznym elementem roweru wyprawowego jest ba-ganik przedni, montowany do widelca przedniego koa, zwa-ny low-rider. Daje on moliwo zastosowania niewielkich sakw przednich, ktre jednak stanowi nie tylko nieocenion, dodatko-wa przestrze bagaow, ale take przyczyniaj si do lepszego wywaenia roweru, ktry na tylnym kole dwiga nie tylko baga, ale take samego waciciela. Low-rider mocowany jest zazwyczaj do specjalnych otworw montaowych w widelcu, albo gdy ich nasz rower nie posiada do kadego widelca przy pomocy spe-cjalnych obejm. Dobrze, gdy low-rider wyposaony jest we wa-sn nk, niezalen od tylnej uatwia to stabilne postawienie roweru tam, gdzie nie ma moliwoci oparcia go o cian.

Oprcz powyszych baganikw wystpuj take inne, np. mocowane do samej sztycy podsiodowej, jednak maj one nie-wielk nono, ograniczon zazwyczaj do kilku kilogramw i na-daj si co najwyej na jednodniowe wycieczki poza miasto.

Sakwy nieodczny element wizerunku prawdziwego tury-sty rowerowego. Obciaj rower, zamiast jadcego, dajc temu ostatniemu moliwo nieskrpowanej niczym radoci z jazdy. Jazdy rowerem, objuczonym sakwami, trzeba si nauczy jest to specyficzna umiejtno, ktra, w duszym rozrachunku, sprawia wiksz frajd ni jazda na lekko.

Najtasze, ceratowe, jednoczciowe sakwy, mona kupi ju za kilkadziesit zotych. Ich zalet oprcz niskiej ceny jest niska waga i zazwyczaj bardzo skuteczne mocowanie do roweru. Nie-stety, wspomniana skuteczno, standardowo realizowana przy pomocy paskw z rzepami, jednoczenie staje si utrapieniem, gdy musimy zaadowane sakwy odpi od roweru, na przykad przed zaadowaniem go do pocigu czy samochodu.

46

Nieco drosze modele oferuj nie tylko udoskonalone systemy mocowania do baganika za pomoc plastikowych (gorzej) lub metalowych (lepiej) hakw, ale take czsto daj moliwo roz-czenia trzech elementw dwch bocznych i grnego spitych za pomoc np. zamka byskawicznego. Dobrze, gdy sakwy uszyte s z grubej, odpornej na zniszczenia mechaniczne cordury i maj kilka zewntrznych kieszonek co uatwi kontrol nad wieloma drobiazgami, ktre warto mie zawsze pod rk.

Najbardziej zblione do ideau sakwy uszyte (a waciwie skle-jone) s z nieprzepuszczajcego wody PCV i zawijane s od gry na podobiestwo worka marynarskiego. Czyni je to nie tylko odpornymi na zmienne warunki atmosferyczne, ale take chroni nasz dobytek w przypadku, gdy rower przewrci si w kau lub wpadnie do rzeki (tak, historia rowerowych podry, take po Pol-sce, odnotowaa wiele takich zdarze!). Kada taka sakwa zazwy-czaj stanowi odrbny element (co uatwia ich odpinanie) i moco-wana jest do baganika za pomoc hakw, czasem z wymylnymi mechanizmami bezpiecznikowymi. Profesjonalny zestaw sakw tylnych potrafi kosztowa nawet do tysica zotych!

Czsto spotykanym elementem wyposaenia roweru turysty jest stosunkowo niewielka sakwa przednia, montowana bezpo-

47

rednio do kierownicy. Jest ona szczeglnie przydatna w przy-padku uywania sakw plastikowych, ktre nie maj niewielkich kieszonek zewntrznych do przechowywania tzw. drobnicy. Sa-kwa przednia moe spenia wiele przydatnych funkcji: przede wszystkim suy do przewozu czsto uywanych elementw ekwipunku: aparatu fotograficznego, gps-a, dokumentw, pie-nidzy czy tzw. reperaturki. Sakwa przednia bywa wyposaona w foliowy, przezroczysty mapnik, w ktrym, nawet w deszczowe dni, moemy wozi map, ktra, nie zamakajc, jest widoczna dla rowerzysty take w trakcie jazdy, uatwiajc nawigacj i orientacj w nieznanym terenie. Dobrze, gdy sakwa przednia jest nieprze-makalna i usztywniona co zwiksza niepomiernie jej funkcjo-nalno. Jeli nie mamy lampki przedniej, mocowanej do korony amortyzatora przedniego, warto si upewni, i sakwa przednia, ktr mamy zamiar kupi, jest wyposaona w moliwo montau lampki bateryjnej. Po prostu zamontowana na kierownicy sakwa przednia zazwyczaj uniemoliwia zastosowanie lampki, zazwy-czaj montowanej na tej samej wysokoci.

Widok rowerzysty, ktry, jadc rowerem, objuczonym sakwa-mi, wiezie na plecach take plecak, wiadczy o nim jak najgorzej. Oznacza brak umiejtnoci pakowania si i zero szacunku dla wa-snego zdrowia, gdy jazda na rowerze z cikim plecakiem jest po prostu niezdrowa. Tak wic stosujmy sakwy, pakujmy si z umia-rem i oszczdzajmy krgosup, zapewniajc waciw wentylacj plecom. To rower jest od tego, eby za nas dwiga ciary!

Przyczepka z tym ostatnim stwierdzeniem niekoniecznie zgodz si mionicy przyczepek bagaowych do roweru. Argu-mentuj oni, i jest w tym wiele racji, e, stosujc specjaln przy-czepk, naraamy na niepomiernie mniejszy szwank i tak obci-one ciarem rowerzysty tylne koo. To prawda, jednak s i due minusy takiego rozwizania: przede wszystkim, dochodzi nam do ewentualnego serwisowania kolejne koo (lub dwa, w zalenoci

48

od budowy przyczepki), poza tym niezbyt dobrze si ona spraw-dza w terenie oraz na stromych podjazdach i zjazdach. Przyczep-ka zwaszcza, gdy jedziemy samotnie jest take trudniejsza do zaadowania do pocigu, samochodu itp. Nie da si jednak ukry, e jest to dobre rozwizanie, gdy duo way nie tylko baga, ale i sam rowerzysta. Obcienie w iloci 140 kg moe by zabjcze dla kadego, nawet najbardziej wyrafinowanego w budowie, jed-noladu.

Dzwonek czsto lekcewaony, jest jednak obowizkowym wyposaeniem jednoladu kadego rowerzysty, chccego poru-sza si po drogach publicznych! Dobrze, gdy dzwonek jest tak skonstruowany, e dzwoni, wtedy, gdy my tego chcemy, a nie na kadej napotkanej nierwnoci terenu. Niestety, saby dwik dzwonka jest czsto ignorowany przez np. pieszych na drodze ro-werowej, o kierowcach samochodw nie wspominajc. Zamiast dzwonka moemy stosowa take inne pomysowe rozwizania, na przykad trbk na sprone powietrze, zgromadzone w spe-cjalnym bidonie, pompowane za pomoc pompki rowerowej lub na stacji benzynowej. Taka syrena, o gonoci zblionej do tej z 18-koowej ciarwki z amerykaskich filmw akcji, nie tylko zwraca na siebie uwag kierowcy, nawet tego, suchajcego go-no muzyki, ale take potrafi oczyci drog rowerow z intru-zw na dugoci kilkudziesiciu metrw. Po prostu kto, kto syszy dzwonek, zazwyczaj najpierw leniwie odwraca si do tyu, eby sprawdzi, kto zakca mu spokj, a dopiero w nastpnej kolej-noci schodzi nam z drogi. Albo i nie. Przy zastosowaniu trbki na sprone powietrze ten sam delikwent najpierw w strachu dokona susu w pobliskie krzaki, a dopiero pniej sprawdzi, jaka te ciarwka wtargna na chodnik (lub drog rowerow). Jest to rozwizanie, dajce rowerzycie wiele satysfakcji w nerwo-wym ruchu miejskim. Musimy jednak pamita, aby nie straszy nim dzieci lub osb starszych. W przypadku tych ostatnich mo-emy nawet spowodowa zawa, a nasz przestrze rekreacyjn

49

pomniejszy do rozmiarw wiziennego spacerniaka. Rosjanie powiadaj: ciszej jedziesz, dalej zajedziesz moe jednak co w tym jest?

Koszyk na bidon rozwizanie, popularne pocztkowo wrd kolarzy szosowych, przyjo si take w jedzie rekreacyj-nej, w tym turystycznej. Dobry koszyk nie tylko daje nam pew-no, e nie zgubimy bidonu z cennym piciem, ale take nie-kiedy daje moliwo mocowania butelek o rnym obwodzie. Warto rozway zakup koszyka, do ktrego moemy zamocowa du butelk z wod o pojemnoci od 1,5 do 2 litrw. Takie bu-telki s atwo dostpne w sklepach caego wiata i wyduaj do maksimum konieczno uzupeniania zapasu pynw. Jeli pozo-stajemy przy standardowym koszyku i bidonie, warto jeli tylko jest taka techniczna moliwo zamontowanie przynajmniej dwch. Wtedy w jednym bidonie moemy wie np. izotonik, a w drugim czyst wod.

Alternatyw dla bidonw i butelek z wod jest patent, wy-mylony dla onierzy amerykaskich wojnie w Zatoce Perskiej, a w zastosowaniach cywilnych popularny wrd rowerzystw grskich z pustynno-skalistych obszarw Stanw Zjednoczonych. Jest to minimalistyczny w formie plecaczek z workiem o pojem-noci 1,5 3 litrw z rurk, przewieszon przez rami, zakoczon niekapicym ustnikiem. Po woeniu go do ust i zagryzieniu, mo-emy mie szybki dostp do pynw, bez koniecznoci odrywania rk od kierownicy. Wydaje si jednak, e w typowych zastosowa-niach turystycznych jest to przerost formy nad treci, a poza tym tego typu rozwizanie naraa nas na spocone plecy. Przy nie-zbyt dobrej izolacji worka z pynem od plecw ten pierwszy bar-dzo szybko zmienia si w ciep lur. Czy na pewno tego chcemy?

Nka przydatna jest wtedy, kiedy chcemy mie mo-liwo postawienia roweru, gdy nie ma go o co oprze. Warto sprawdzi, czy nka, ktr kupujemy, ma moliwo szybkiej

50

zmiany dugoci. W przypadku roweru z cikimi sakwami nki nader czsto odkrcaj si, ami lub wyginaj, i to niezalenie od tego, jak bardzo pancernie prezentuj si w sklepie. S na to dwa sposoby: albo pomyle o dodatkowej nce, np. montowanej do przedniego baganika typu low-rider, albo zakupi tzw. n-k motocyklow, w ksztacie, zblionym do trjkta. Montowana do paskownika, znajdujcego si przed tylnym koem, jest ona stosunkowo cika, za to przy jej uyciu nawet rower z penym podrnym ekwipunkiem stoi prosto, stabilnie i bez przechylania si. Tego typu rozwizanie nie sprawdzi si jednak w trudnym te-renie, gdy stawiamy rower na mocno nierwnym podou.

Licznik kolejne akcesorium, wymylone dla sportowcw, uyteczne jest take w turystyce. Podstawowe modele maj tyl-ko kilka funkcji: prdko chwilow, przejechany dystans cako-wity, dystans dzienny, prdko redni, zegarek, czas podry itd. Z sensorem, umieszczonym na widelcu przedniego koa, s one zazwyczaj poczone za pomoc kabla. Nieco drosze mo-dele oferuj bezprzewodowe poczenie z sensorem, a poza tym maj wiele dodatkowych funkcji: temperatur, podwietlenie (przydatne w naszej szerokoci geograficznej), pami ustawie dla dwch rozmiarw k itp. Najdrosze modele maj nie tylko moliwo doczenia kilku rodzajw czujnikw, wanych dla sportowcw (tzw. czujnik kadencji, czujnik pulsometru), ale take oferuj ciekawostk, przydatn nie tylko sportowcom, ale take wszystkim innym, ktrzy podruj po drogach grskich: czujnik chwilowego nachylenia drogi i za pomoc doczonego opro-gramowania do komputera - moliwo sporzdzania raportw z trasy, w tym rysowania wykresw przewysze.

Jeli kupujemy nasz pierwszy licznik, zwaszcza, jeli ma by on dodatkiem do wanie kupowanego roweru, popromy sprze-dawc, aby go nam zamontowa i ustawi, gdy jest do do skomplikowana i pracochonna czynno, zwaszcza dla laika. Do-bry sprzedawca zrobi to za darmo.

51

Najbardziej zaawansowan form licznika rowerowego jest odbiornik gps specjalnie przeznaczony do uytku na rowerze lub o oglnym, outdoorowym zastosowaniu.

Po sme cenaNa rower mona wyda praktycznie kad ilo gotwki, ale

czy warto? Z punktu widzenia turysty z pewnoci nie. Ot kupujc najdrosze na rynku rowery, nalece do grupy wyczy-nowej komponenty czy akcesoria, najczciej sono pacimy za ich niewielki ciar i precyzj dziaania, trwao nie jest jednak w tym przypadku priorytetem. Tymczasem turysta, zwaszcza ten dugodystansowy, wyprawowy, potrzebuje roweru, ktry bdzie jak najduej suy i nie bdzie naraa nas na zbyt czste wizyty w serwisie, co czsto jest w trasie niewykonalne. Pamitajmy, e cisza kaseta czy korba ze redniej pki cenowej jest nieporw-nywalnie trwalsza od lekkiej, wyczynowej, horrendalnie drogiej. Oczywicie warto mie niezbyt ciki rower, ale pewna granica rozsdku powinna by nasz elazn zasad. Jednoczenie pa-mitajmy te, e dobry rower musi swoje kosztowa, a wyrb ro-weropodobny z supermarketu nada si co najwyej na pojecha-nie po buki do najbliszego sklepu, a i w tak banalnej sytuacji potrafi zawie pokadane w nim (i tak niewielkie) nadzieje.

Po dziewite gwarancja i serwisPrzed zakupem wybranego przez nas modelu roweru

sprawdmy, jaki rodzaj serwisu dany sprzedawca oferuje. Czy w przypadku przegldu zerowego i ewentualnych pniejszych wymian zuytych podzespow i ewentualnych napraw bdzie-my mogli korzysta z serwisu, oferowanego na miejscu przez sam sklep, czy bdzie trzeba (nie daj Boe) jecha na przeciwny do miejsca naszego zamieszkania kraniec miasta lub nawet wysya rower kurierem? Rowerom przydarzaj si czasem powane awa-

52

rie, np. pknicia ramy, ktre nie zawsze s bezproblemowo uzna-wane za wad materiaow, dlatego przed zakupem konkretnego roweru sprawdzi w Internecie, czy takie przypadki zdarzaj si i jak zostay zaatwione przez producenta lub sprzedawc. Wszyst-ko po to, aby nasz wymarzony zakup nie zamieni si w histori, ktra zniechci nas do jedenia na rowerze na zawsze.

Po dziesite przezorny zawsze ubezpieczony

Kupujc rower, warto pomyle o jego zabezpieczeniu. Po pierwsze dosownym. Su do tego rnego rodzaju zapicia. Nie warto kupowa cienkich, lekkich linek, ktre kady, nawet nie-wprawny zodziej, otworzy szybciej, ni my otworzymy je kluczy-kiem. Najskuteczniejsze s zapicia, stosowane do motocykli, sta-lowe szekle typu U-Lock, skadane na wzr miarek budowlanych zapicia ze stali hartowanej oraz acuchy z kdkami, ulubione wrd kurierw rowerowych. Niestety, wszystkie te zapicia duo wa, ale daj nam nadziej, e po pozostawieniu roweru, po po-wrocie znw bdziemy si mogli nim cieszy.

53

4Savoir-vivre,czylijaksizachowywa?Tak, jak w przypadku innych rodkw transportu, tak i na ro-

werze obowizuje okrelony kodeks zachowania, zwany z francu-ska savoir-vivre. Warto go przestrzega, zgodnie ze znan formu nie czy drugiemu, co tobie niemie. Wszelkie ponisze zasady bd tylko twrczym i specjalistycznym rozwiniciem powyszej myli.

Znakomita wikszo regu rowerowego savoir-vivreu doty-czy jazdy po miecie, jednak cz z nich jest znacznie bardziej uniwersalna. Dla dowiadczonego rowerzysty ich lektura nie bdzie zapewne niczym odkrywczym, jednak nowicjuszom by moe otworzy oczy na kilka, pozornie nieistotnych, spraw. GNie szaruj, oczywicie mowa tu nie o maratonie rowero-

wym, na ktrym szarowanie jest wrcz wskazane, ale o spokoj-nej jedzie turystycznej. Popisywanie si na rowerze, wygupy, podjedanie, straszenie, rwanie tempa, rozpychanie si te wszystkie zachowania powoduj, e jestemy zazwyczaj ocenia-ni jako mczcy i niepodany uczestnik wyjazdw. Jeli mamy w zwyczaju podrowanie w grupie, z pewnoci skada si ona z rowerzystw o rnych umiejtnociach jazdy na rowerze i odmiennych temperamentach na kadego nasze popisy bd dziaa inaczej, ale przynajmniej na cz irytujco. Poza tym pa-mitajmy, i takie zachowanie na rowerze wycza mylenie, wic nietrudno o wypadek. GPrzestrzegaj przepisw drogowych, ich lekcewaenie jest

jedn z gwnych przyczyn klasycznej niechci kierowcw do rowerzystw. A wic przede wszystkim przestrzegaj prawostron-nego ruchu. Nie dotyczy to tylko i wycznie drg publicznych, ale jakichkolwiek, z ktrych mog korzysta take inni uczestnicy

54

ruchu drg i szlakw rowerowych, cieek lenych i polnych itd. Nie chodzi ju nawet o kodeks drogowy w swej klasycznej for-mie, ale o pewne przyzwyczajenia i odruchy, ktrych nabieramy, mieszkajc od urodzenia w kraju, gdzie obowizuje ruch prawo-stronny1. GZawsze uprzedzaj o swych zamiarach, nawet, jeli jestemy

bardzo biegli w jedzie na rowerze, to nie zawsze manewr, ktry wanie chcemy wykona, jest oczywisty dla innego rowerzysty. Tym bardziej, e moe by on pocztkujcym cyklist lub po pro-stu nas w danym momencie nie widzi lub ma uwag skupion na czym innym. Tak wic uywajmy rk, eby na przykad wskaza, w ktr stron mamy zamiar za chwil skrci. Rbmy to, zanim wykonamy manewr, jeli te dwie czynnoci wykonamy rwno-legle, moe by ju za pno. Warto to robi nawet, gdy wydaje nam si, e jestemy sami. W dobie lawinowo rosncego ruchu rowerowego inny rowerzysta moe pojawi si zupenie niespo-dziewanie, nie mwic o samochodzie. Kolizja z innym rowerzy-st moe doprowadzi do cikich obrae, nie wspominajc ju o samochodzie. GWyprzedzaj z gow, zanim postanowisz wyprzedzi innego

rowerzyst (lub wolno jadcy pojazd, od niedawna wolno to robi z lewej i z prawej strony, pod warunkiem, e mamy wystarczajc ilo miejsca), upewnij si, e mamy dobr widoczno, pozwa-lajc bezpiecznie przeprowadzi ten manewr i e ten, kogo b-dziemy wyprzedza, wie o tym. W przypadku rowerzysty wystar-czy delikatnie zadzwoni dzwonkiem, zazwyczaj to wystarczy, aby zjecha on na prawo. Robimy to we wasnym interesie nie-potrzebne straszenie jadcych przed nami rowerzystw moe do-prowadzi do ich niekontrolowanych zachowa kraksa gotowa.

1 Stosunkowo nowym pomysem miejskich architektw ruchu w Polsce s kon-trapasy rowerowe. Pamitajmy, e s one stosunkowo wskie, poniewa su do jazdy rowerem tylko i wycznie pod prd. Jeli jedziemy zgodnie z ruchem samochodw, wtedy korzystamy z tej samej jezdni.

55

GChodnik suy do chodzenia, nie do jedenia rowerem. Dla-tego, jeli ju musimy jecha chodnikiem, pamitajmy, e to piesi maj na nim bezwzgldne pierwszestwo. Jeli przed nami id piesi ca szerokoci chodnika, delikatnie zadzwomy dzwon-kiem, zamiast wykonywa gwatowne gesty w stylu hamowania z piskiem opon, lub krzykw. Niestety, podczas jazdy chodnikiem musimy uwzgldni czas, jaki bdziemy musieli powici na cze-kanie, a piesi zorientuj si, o co chodzi i nas przepuszcz. Po-dobna sytuacja jest na cigu pieszo-rowerowym, na ktrym take piesi maj pierwszestwo. Generalnie pamitajmy: jeli nam si spieszy, korzystajmy z jezdni. GBd widoczny: jedn z gwnych przyczyn wypadkw

z udziaem rowerzystw jest to, e sabo ich wida. Dlatego, gdy jedziemy na rowerem w dzie, starajmy ubiera si kolorowo i raczej w jasne ni ciemne barwy. Warto zainwestowa niewiel-k sum w kamizelk odblaskow. Kady kierowca potwierdzi, e jest to jedna z najlepszych rzeczy, jak rowerzysta moe zrobi dla wasnego bezpieczestwa. Dobra kamizelka posiada odbla-

56

ski, dziki ktrym widoczni bdziemy take w nocy. Jednak to nie wystarczy, wybierajc si na jazd po ciemku, bezwzgldnie pa-mitajmy o owietleniu przedni i tylnym! GBd zawsze umiechnity i pomocny jazda na rowerze ma

nam sprawia przyjemno. Nic gorszego od rowerzysty z zacit min, ktry okazuje nam swoj wyszo lub zniecierpliwienie. Ta uwaga dotyczy, niestety, gwnie pci mskiej. Tak to ju jest, e pe brzydsza ma tendencj do rywalizacji, ktra w swej niezdro-wej i niekulturalnej formie zabija przyjemno z jazdy wszystkim w pobliu. Rowerzysta pci mskiej powinien szczegln opie-k otoczy rowerzystki nie tylko zachowywa si wobec nich kulturalnie i uprzejmie, ale take pomaga, np. przy wnoszeniu roweru po schodach lub w przypadku jakiej awarii. Ten ostatni przypadek jest przecie najlepszym sposobem na pokazanie jacy my, mczyni, jestemy pomocni, potrzebni, mscy!

57

5Przezornyzawszezabezpieczonyczylijakunikaryzyka

Jazda na rowerze tak, jak kada inna dziedzina naszej ak-tywnoci obarczona jest pewn doz ryzyka. Kt z nas w dzie-cistwie nie spad z roweru i nie potuk si? Oczywicie nikt, pla-nujc rowerowy wyjazd, nie zakada, e w programie znajd si take kraksy, lub e kto go okradnie. Jednak trzeba zawsze prze-widywa najgorsze. Co nie oznacza, oczywicie, e powinnimy popada w czarnowidztwo.

Ubezpieczenie dla rowerzystw nie jest obowizkowe, tak, jak w przypadku kierowcw, jednak warto je wykupi. Przede wszystkim wtedy, gdy wybieramy si na zagraniczn wycieczk rowerow, chocia i w kraju take moe si przyda. U wikszoci ubezpieczycieli na polskim rynku (jest ich ok. 40) nazywa si ono ubezpieczeniem podrnym. Zazwyczaj jego koszty nie przekra-czaj kilkudziesiciu z na okres miesica.

Oto w najwikszym skrcie rodzaje ubezpiecze i korzyci, pynce z ich posiadania.

Koszty leczenia to zazwyczaj podstawowa opcja kadego ubezpieczenia podrnego. Zwaszcza w przypadku wyjazdu za-granicznego nie warto oszczdza na skadce w wielu krajach koszty hospitalizacji s znacznie wysze ni w Polsce. Pamitajmy, aby ubezpieczenie kosztw leczenia obejmowao opcj bezgo-twkowego rozliczenia pomidzy ubezpieczycielem a szpitalem. W innym przypadku bdziemy najpierw musieli np. jeszcze w szpitalu wyoy tak gotwk na leczenie, ktr rzadko kto

58

ma na koncie, nie mwic o tej przy sobie. Odzyskanie tych pie-nidzy od ubezpieczyciela moe by kopotliwe.

OC czyli ubezpieczenie odpowiedzialnoci cywilnej; przyda-je si wtedy, gdy, na skutek jazdy rowerem, wyrzdzimy szkody komu innemu, na przykad kierowcy lub pieszemu. Na pierwszy rzut oka moe si wydawa, e uszkodzenie samochodu rowe-rem jest mao prawdopodobne. Policyjne statystyki jednak nader czsto notuj np. samochodowe reflektory i lusterka zbite przez kolizj z rowerem lub porysowany lakier. Jeli protok z wypad-ku stwierdzi nasz win lepiej, ebymy mieli ubezpieczenie! W przeciwnym przypadku moemy w zalenoci od spowodo-wanych strat i modelu samochodu uszczupli nasze konto (lub, w przypadku niepenoletnich, konto rodzicw) o kilkaset, a nawet kilku tysicy zotych. O trwaym uszczerbku na zdrowiu potrco-nego lepiej nawet nie wspomina.

NNW czyli ubezpieczenie od nastpstw nieszczliwych wypa