Wykonywanie Elementów i Przedmiotów z Blach z Zastosowaniem Narzędzi Ręcznych

8/17/2019 Wykonywanie Elementów i Przedmiotów z Blach z Zastosowaniem Narzędzi Ręcznych

1/44

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

bvbhg

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Radosław Krzyżanowski

Wykonywanie elementów i przedmiotów z blachz zastosowaniem narzędzi ręcznych 721[01]Z1.02

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut BadawczyRadom 2007


2/44


3/44


2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie 3

2. Wymagania wstępne 53. Cele kształcenia 6

4. Materiał nauczania 7

4.1. Pomiary warsztatowe 7

4.1.1 Materiał nauczania

4.1.2 Pytania sprawdzają ce4.1.3 Ćwiczenia4.1.4 Sprawdzian postę pów

7

8

8

9

4.2. Trasowanie na płaszczyźnie 104.2.1 Materiał nauczania

4.2.2 Pytania sprawdzają ce

4.2.3 Ćwiczenia4.2.4 Sprawdzian postę pów

10

11

1114

4.3. Prace wykonywane narzędziami ręcznymi 154.3.1 Materiał nauczania


15

22

23

26

4.4. Zapotrzebowanie na materiały do wykonania elementu lub przedmiotu 27


4.4.2 Pytania sprawdzają ce4.4.3 Ćwiczenia

4.4.4 Sprawdzian postę pów

27

28

29

314.5. Kontrola jakości wykonanych elementów 32



32

33

33

34

4.6. Bezpieczeństwo i higiena pracy, ochrona przeciwpożarowa i ochronaśrodowiska 354.6.1 Materiał nauczania


35

36

36

375. Sprawdzian osiągnięć 386. Literatura 45


4/44


3

1. WPROWADZENIE

Poradnik bę dzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o wykonywaniu elementów orazprzedmiotów z blach, narzę dziach stosowanych do ich wykonywania.

W poradniku zamieszczono:– Wymagania wstę pne, czyli wykaz niezbę dnych umieję tności i wiedzy, które powinieneś mieć opanowane, aby przystą pić do realizacji tej jednostki modułowej.

– Cele kształcenia tej jednostki modułowej.

– Materiał nauczania (rozdział 4), który umożliwia samodzielne przygotowanie się do wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Obejmuje on również ćwiczenia,które zawierają wykaz materiałów, narzę dzi i sprzę tu potrzebnych do realizacji ćwiczeń.Przed ćwiczeniami zamieszczono pytania sprawdzają ce wiedzę potrzebną do ichwykonania.

Po ćwiczeniach zamieszczony został sprawdzian postę pów. Wykonują c sprawdzianpostę pów powinieneś odpowiadać na pytania tak lub nie, co oznacza, że opanowałeś

materiał albo nie.– Sprawdzian osią gnięć, w którym zamieszczono instrukcję dla ucznia oraz zestaw zadań

testowych sprawdzają cych opanowanie wiedzy i umieję tności z zakresu całej jednostki.Zamieszczona została tak że karta odpowiedzi.

– Wykaz literatury obejmują cy zakres wiadomości dotyczą cych tej jednostki modułowej,która umożliwi Ci pogłę bienie nabytych umieję tności.Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela

lub instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.

Jednostka modułowa: Wykonywanie elementów i przedmiotów wykonywanych z blachy

z zastosowaniem narzę dzi rę cznych, której treści teraz poznasz stanowi jeden z elementów

modułu 721[01].Z1 „Technologia robót blacharskich” i jest oznaczona na zamieszczonymschemacie na stronie 4.

Bezpieczeństwo i higiena pracy W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikają cych z rodzajuwykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.


5/44


4

721[01].Z1.01

Posługiwanie się podstawowymipoję ciami z zakresu blacharstwa

721[01].Z1

Technologia robót blacharskich

.

Schemat układu jednostek modułowych.

Schemat układu jednostek modułowych

721[01].Z1.02Wykonywanie elementów i przedmiotówz blachy z zastosowaniem narzędzi ręcznych

721[01].Z1.05

Wykonywanie elementów

i przedmiotów z blachy metodami

obróbki plastycznej i cieplnej

721[01].Z1.03


i przedmiotów z blachy

z zastosowaniem maszyni urzą dzeń

721[01].Z1.04


i przedmiotów z blachy

z zastosowaniem operacjimechanicznej obróbki skrawaniem

721[01].Z1.06

Wykonywanie nierozłą cznych połą czeń blach721[01].Z1.08

Wykonywanie konserwacji i naprawy

elementów i konstrukcji z blachy

721[01].Z1.07Wykonywanie montażu i demontażu elementów

i zespołów blacharskich


6/44


5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystę pują c do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:− rozpoznawać podstawowe materiały,

−posługiwać się podstawowymi poję ciami z zakresu blacharstwa,

− wykonywać szkice podstawowymi technikami rysunkowymi,− dobierać materiały narzę dzia i sprzę t do pracy,− stosować podstawowe przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy,− korzystać z różnych źródeł informacji,− odczytywać i interpretować rysunki techniczne,− posługiwać się dokumentacją ,− wykonywać pomiary i rysunki,− dobierać i zastosować odzież ochronną oraz środki ochrony osobistej, w zależności od

prowadzonych prac,

−

przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, przewidywać i zapobiegać zagrożeniom,− oceniać własne możliwości w działaniach indywidualnych i zespołowych,− stosować zasady współpracy w grupie,− uczestniczyć w dyskusji, prezentacji.


7/44


6

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:– scharakteryzować proces technologiczny z wykorzystaniem narzę dzi rę cznych,

– zaplanować proces rę cznego kształtowania blach,– zorganizować stanowisko do wykonywania robót zgodnie z wymaganiami ergonomii,– dobrać metalowe i niemetalowe materiały konstrukcyjne oraz materiały pomocnicze

do wykonania zadania,

– przygotować blachę do obróbki rę cznej,– dobrać narzę dzia rę czne i przyrzą dy pomiarowe, do wykonywanych prac blacharskich,– wykonać pomiary warsztatowe,– wytrasować kształt wykonywanego elementu zgodnie z rysunkiem,– wykonać prace blacharskie narzę dziami rę cznymi,– wykonać proste operacje rę cznego tłoczenia blach,– dokonać konserwacji narzę dzi do obróbki rę cznej blachy,

– sporzą dzić zapotrzebowanie na materiały do wykonania elementu lub przedmiotuz blachy,

– ocenić jakość i prawidłowość prac wykonanych narzę dziami rę cznymi,– dobrać środki ochrony indywidualnej do pracy wykonywanej narzę dziami rę cznymi,– zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej

i ochrony środowiska.


8/44


7

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Pomiary warsztatowe

4.1.1. Materiał nauczania

Pomiarem nazywamy czynności na podstawie, których można określić wartościwymiarów (np. szerokości, długości) przedmiotu. Celem pomiarów warsztatowych jestsprawdzenie poprawności wykonania przedmiotu, który to porównuje się z dokumentacją techniczną . Oto przykładowe czynności, które należy wykonać podczas dokonywaniapomiarów:

– przygotowanie wyrobu do mierzenia (np. zdemontowanie),

– oczyszczenie powierzchni mierzonego wyrobu,

– ustawienie przyrzą du pomiarowego (np. k ą tomierza uniwersalnego),– dokonanie pomiaru,

– odczytanie wyników pomiaru,– ustalenie wielkości błę du wykonanego pomiaru.

Sprawdzenie kształtu wyrobu polega z reguły na pomiarze k ą tów, długości krawę dzi,wielkości średnicy oraz na określeniu chropowatości powierzchni. Dokładność pomiarupowinna być jak najwię ksza. Jednak że wię kszość pomiarów obarczona jest pewnym błę dem.Błą d ten może powstać wskutek np. niedokładności narzę dzi. Inną przyczyną może być temperatura, w jakiej dokonuje się pomiaru. Powinna ona wynosić ok. 20°C. Jeszcze inną przyczyną powstania błę du jest niedoskonałości wzroku ludzkiego.

W celu dokonania pomiaru należy posługiwać się odpowiednimi narzę dziami. Dopomiarów mniej dokładnych używa się przymiaru kreskowego z podziałk ą milimetrową .Mierzenie polega na przyłożeniu przymiaru do krawę dzi mierzonego przedmiotu w taki

sposób, aby zero podziałki pokrywało się z począ tkiem krawę dzi przedmiotu, a nastę pnieodczytuje się liczbę odpowiadają cą krańcowej krawę dzi przedmiotu. W celu określenia np.grubości blachy musimy posłużyć się suwmiark ą . Pomiaru suwmiark ą dokonuje się w nastę pują cy sposób: pomię dzy rozsunię te szczę ki suwmiarki wkłada się mierzonyprzedmiot i dosuwa się suwak do zetknię cia szczę k z krawę dzią przedmiotu. Nastę pniedokonuje się odczytu. Suwmiark ą możemy również dokonać pomiaru średnicy i głę bokościotworów. Do pomiarów głę bokości służy wysuwka głę bokościomierza, wysuwka z korpusuprowadnicy. Aby dokonać pomiaru średnicy otworu umieszcza się szczę ki suwmiarki dopomiarów wewnę trznych wewną trz otworu i dokonuje odczytu. Z reguły suwmiarka madokładność pomiaru do 0,1 mm, jednak że niekiedy używa się suwmiarek o wię kszejdokładności pomiaru (0,05 mm i 0,02 mm). Te dwie suwmiarki różnią się nacię ciaminoniusza. Bardzo ważne jest, aby oko podczas odczytu znajdowało się na wprost podziałki,ponieważ w przeciwnym razie odczyt nie bę dzie dokładny. Jednym z prostszych pomiarówwarsztatowych jest sprawdzenie k ą ta prostego danego elementu. Czynność tak ą wykonuje się przy użyciu k ą townika, bą dź poprzez sprawdzenie przek ą tnych. Określenie zaś innego k ą taniż 90o można dokonać k ą tomierzem. W pracach warsztatowych używa się zazwyczajk ą tomierzy zwykłych i uniwersalnych. Ką tomierz zwykły ma wartość podziałki wynoszą cą 1

o. Mierzenia k ą ta dokonuje się poprzez przystawienie k ą tomierza do mierzonego kata

ustawieniu rozwartości ramion tak, aby krawę dzie pomiarowe przylegały do powierzchnitworzą cych k ą t mierzony; mię dzy ramionami a przedmiotem nie powinno być prześwitów.Ką tomierz uniwersalny służy do pomiarów k ą tów z dokładnością do 10 lub 15 minut. Składa

się z dwóch współśrodkowo osadzonych podzielni. W celu określenia mierzonego k ą taodczytuje się na podziałce głównej stopnie, a na podziałce noniusza minuty.


9/44


8

Sprawdzenia płaskości powierzchni dokonuje się za pomocą liniałów kontrolnych.Najbardziej pospolity to liniał krawę dziowy ze skosem dwustronnym. Jeden koniec takiegoliniału jest ścię ty pod k ą tem 45°, co umożliwia sprawdzenie prostoliniowości powierzchnischodzą cych się pod k ą tem ostrym. W celu sprawdzenia prostoliniowości, na przedmiocieumieszcza się liniał i obserwuje pod światło szczelinę mię dzy liniałem a przedmiotem. Nie

należy przesuwać liniału z jednego miejsca na drugie, ponieważ wtedy krawę dź szybko się zużywa.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadają c na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.1. Co nazywamy pomiarem?

2. Jakie są przyczyny powstawania błę dów pomiarowych?3. Co jest celem pomiarów warsztatowych?

4. Jakie czynności należy wykonać w celu dokonania pomiarów?5. Jakie pomiary wykonuje się podczas sprawdzania kształtu wyrobu?6. Jakie mogą być przyczyny powstania błę dów podczas pomiarów?7. Jakich narzę dzi używa się do wykonania pomiarów mniej dokładnych?8. Jakim narzę dziem sprawdza się grubość blachy?9. Jakie narzę dzie służy do sprawdzania k ą tów prostych w danym elemencie?

10. Jak ą dokładność pomiaru uzyskuje się mierzą c k ą ty k ą tomierzem uniwersalnym?11. Z jaka dokładnością można wykonywać pomiary suwmiark ą ?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1Dokonaj sprawdzenia poprawności wykonania trasowania prostok ą ta na blasze,

porównują c z dokumentacją techniczną , którą dostaniesz od nauczyciela. Po zakończeniućwiczenia sporzą dź notatk ę .

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w notatniku,3) przygotować narzę dzia pomiarowe,4) sprawdzić rozmieszczenia prostok ą ta na blasze,5) sprawdzić długości boków prostok ą ta,6) sprawdzić przek ą tne w prostok ą cie,7) sporzą dzić w notatniku notatk ę z przeprowadzonego ćwiczenia,8) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,9) zaprezentować efekt wykonanego ćwiczenia,

10) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia pod wzglę dem prawidłowości sprawdzenietrasowania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– blacha płaska z wytrasowanym prostok ą tem,– k ą townik,


10/44


9

– liniał,

– przymiar kreskowy,

– przybory do pisania,

– notatnik,

– literatura z rozdziału 6 dotyczą ca trasowania.

Ćwiczenie 2Sprawdź poprawność trasowania pię ciu otworów na arkuszu blachy płaskiej, porównują c

z rysunkiem technicznym, który dostaniesz od nauczyciela. Po zakończeniu ćwiczeniasporzą dź notatk ę .


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w notatniku,

3) oczyścić powierzchnię blachy,4) przygotować narzę dzia pomiarowe,5) sprawdzić poprawność trasowania koła,6) sprawdzić średnicę otworów,7) sprawdzić rozmieszczenie otworów,8) sporzą dzić w notatniku notatk ę z przeprowadzonego ćwiczenia,9) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,

10) zaprezentować efekt wykonanego ćwiczenia,11) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia pod wzglę dem prawidłowości sprawdzenie

trasowania.

Wyposażenie stanowiska pracy:– blacha płaska,– cyrkiel,

– przymiar kreskowy,

– literatura z rozdziału 6 dotyczą ca trasowania.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie1) zdefiniować co nazywamy pomiarem? 2) określić, co jest celem pomiarów warsztatowych? 3) omówić czynności jakie należy wykonać w celu dokonania pomiaru? 4) omówić rodzaje pomiarów wykonywanych podczas sprawdzania

kształtu wyrobu? 5) omówić jakie mogą być przyczyny powstawania błę dów podczas

pomiarów? 6) wymienić narzę dzia, którymi mierzy się grubość blachy? 7) wymienić narzę dzia służą ce do sprawdzania k ą tów prostych

w danym elemencie? 8) posługiwać się narzę dziami pomiarowymi?

9) wykonywać pomiary k ą tów? 10) wykonywać pomiary liniowe?


11/44


10

4.2. Trasowanie na płaszczyźnie


Trasowaniem nazywamy naniesienie na blachę zarysów rozwinięć, całości lubposzczególnych elementów składowych wyrobów blacharskich. Trasowanie wykonujemy

zawsze w skali 1:1. Od dokładności trasowania zależy dokładność wykonania wyrobublacharskiego. Trasowanie wykonujemy na podstawie dokumentacji technicznej: rysunku

technicznego, karty technologicznej lub szkicu wykonanego na podstawie obmiaru.

Przenoszenie zarysów elementu na blachę może się odbywać na trzy sposoby:1. Przenoszenie poszczególnych linii tworzą cych zarys. Tworzenie rysunku od podstaw.2. Przyłożenie do blachy rysunku warsztatowego wykonanego na papierze w skali 1:1

i zapunktownie charakterystycznych miejsc, tworzą cych zarys elementu. Połą czeniezaznaczonych punktów liniami.

3. Jeżeli zachodzi potrzeba wytrasowania wię kszej ilości danych wyrobów lub trasowanie

jakiegoś elementu jest uciążliwe, należy przygotować szablon z blachy lub tektury i poprzyłożeniu do blachy starannie odrysowywać. Wzorcowy wykrój powinien być przygotowany szczególnie precyzyjnie, aby uniknąć sumowania się błę dów wykrojui odrysowania.

Jeżeli trasujemy z gotowego wyrobu, wykonujemy najpierw dokładny obmiar, a wymiarynanosimy na szkic roboczy. Szkic należy wykonać bardzo uważnie, uwzglę dniają c naddatkimateriału na połą czenia, zawinię cia, żłobienia itp. Wymiary zdejmowane bezpośrednioz wyrobu należy dokładnie kontrolować. Pozwoli to uniknąć strat materiału i czasu pracy.

Przygotowanie do trasowania polega na sprawdzeniu stanu powierzchni blachy

a w szczególności stopnia oczyszczenia i wyprostowania. Szczególnie dokładnie należysprawdzić zgodność wymiarów z uwzglę dnieniem naddatków na łą czenia, zakłady, obróbk ę ,

zawinię cia itp. Dodatkowo, jeżeli zachodzi konieczność trasowania skomplikowanychzarysów, blachę można pokryć za pomocą pę dzla roztworem kredy z dodatkiem olejulnianego. Zwię ksza to wyrazistość trasowanych linii.

Trasowanie rozpoczyna się od nakreślenia bazy traserskiej. Może ją stanowić oś przedmiotu, lub linia podstawowa umiejscowiona możliwie blisko brzegu arkusza. Bazę trasersk ą może stanowić również sama krawę dź blachy, pod warunkiem, że jest równa bezfalistości, zadri załamań. Bazę trasersk ą zawsze należy obierać tak, aby straty materiału były

jak najmniejsze, a pozostały po wycię ciu elementu materiał był możliwie jednym zwartymkawałkiem.

Po obraniu bazy traserskiej wystawiamy proste prostopadłe, odnosimy cyrklem odległościitp. Punkty przecię cia, środki okrę gów i wierzchołki k ą tów punktujemy punktakiem.

Trasowanie na cienkich i mię kkich blachach aluminiowych, białych stalowych, cynkowychi miedzianych wykonuje się mię kkim ołówkiem lub mosiężnym rysikiem, ponieważ blachy tesą czułe na uszkodzenie. Zbyt głę bokie zarysowanie twardym rysikiem spowodować możezłamanie blachy przy gię ciu.

Podstawowe narzę dzia traserskie pokazano na rysunkach nr 1 i 2.

Rys. 1. a) rysik traserski, b) punktak [2, s. 29]


12/44


11

Rys. 2. Liniały: a) o zukosowanej krawę dzi, b) przymiar, c) z rysikiem do kreślenia łuków, d) z ołówkiem dokreślenia linii równoległych, e) z rysikiem do kreślenia linii równoległych [2, s. 28]


Odpowiadają c na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.1. Co nazywamy trasowaniem?

2. Jak ą skale stosujemy podczas trasowania?3. Na podstawie, czego wykonujemy trasowanie?

4. Jakie znasz metody trasowania?

5. Kiedy wykonujemy obmiar podczas trasowania?

6. W jakim celu pokrywa się blachę roztworem kredy?7. Co to jest baza traserska?

8. Jakie miejsca zaznaczamy dodatkowo punktakiem?

9. Czym nanosimy trasowane linie na blachy mię kkie?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1Przygotuj blachę do trasowania, poprzez czyszczenie i pokrycie powierzchni farbą

trasersk ą . Po zakończeniu ćwiczenia sporzą dź notatk ę .


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w notatniku,3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,4) pobrać arkusz blachy ze składowiska,5) ocenić stan blachy,6) wykonać czynności przygotowawcze,

7) sporzą dzić w notatniku notatk ę z przeprowadzonego ćwiczenia,8) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,


13/44


12

9) zaprezentować efekt wykonanego ćwiczenia,10) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia pod wzglę dem prawidłowości

przygotowania blachy do trasowania.


– blacha stalowa czarna (zanieczyszczona w różnym stopniu),– farba traserska (kreda, woda, olej lniany),– notatnik,


– papier ścierny 100,– pę dzel płaski,– rę kawice ochronne,– literatura z rozdziału 6 dotyczą ca przygotowywania blach do trasowania.

Ćwiczenie 2Wytrasuj na blasze przedstawione na rysunku technicznym figury płaskie. Po

zakończeniu ćwiczenia sporzą dź notatk ę .


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w notatniku,3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,4) pobrać arkusz blachy ze składowiska,5) zapoznać się z dokumentacją ,6) wytrasować zarysy obiektów zgodnie z dokumentacją ,7) sporzą dzić w notatniku notatk ę z przeprowadzonego ćwiczenia,8) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,9) zaprezentować efekt wykonanego ćwiczenia,

10) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia pod wzglę dem prawidłowości i dokładnościtrasowania.

Wyposażenie stanowiska pracy:– blacha stalowa ocynkowana,– dokumentacja techniczna (rysunek przedstawiają cy zarys obiektów o różnym stopniu

trudności),

– farba traserska (kreda, woda, olej lniany),– notatnik,


– liniał,

– punktak,

– k ą townik,– miara,

– rysik traserski,

– cyrkiel traserski,

– młotek pobijak,

– pę dzel płaski,

– rę kawice ochronne,– literatura z rozdziału 6 dotyczą ca trasowania.


14/44


13

Ćwiczenie 3Wytrasuj na blasze stalowej ocynkowanej rozwinię cie przedmiotu na podstawie

otrzymanego wzoru.


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w notatniku,3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,4) pobrać arkusz blachy ze składowiska,5) wykonać obmiar przedmiotu,6) wykonać wg obmiaru szkic z naniesieniem wymiarów,7) wytrasować zarysy przedmiotu zgodnie ze szkicem,8) sporzą dzić w notatniku notatk ę z przeprowadzonego ćwiczenia,9) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,

10) zaprezentować efekt wykonanego ćwiczenia,11) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia pod wzglę dem prawidłowości i dokładności

trasowanego przedmiotu.

Wyposażenie stanowiska pracy:– blacha stalowa ocynkowana,

– przedmiot do obmiaru (np. fragment rury spustowej, pojemnik itp.),

– notatnik,


– liniał,

– punktak,



– cyrkiel traserski,



Ćwiczenie 4Wytrasuj na blasze stalowej czarnej rozwinię cie walca o wysokości 200 mm i średnicy

100 mm. Po zakończeniu

ćwiczenia sporz

ą dź notatk

ę .


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w notatniku,3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,4) pobrać arkusz blachy ze składowiska,5) obliczyć wymiary arkusza blachy potrzebnej do wytrasowania walca,6) wykonać wg obliczeń trasowanie kształtu rozwinię cia walca,



15/44


14

9) zaprezentować efekt wykonanego ćwiczenia,10) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia pod wzglę dem prawidłowości i dokładności

trasowanego przedmiotu.


– blacha stalowa czarna,– notatnik,


– liniał,

– punktak,






Czy potrafisz:

Tak Nie1) omówić proces trasowania? 2) przygotowywać farbę trasersk ą ? 3) przygotowywać blachę do trasowania? 4) posługiwać się narzę dziami przeznaczonymi do trasowania? 5) wykonać operacje trasowanie zgodnie z dokumentacją

technologiczną ?


16/44


15

4.3. Prace wykonywane narzędziami ręcznymi


Wszystkie prace wykonywane narzę dziami rę cznymi wymagają dużej dokładności orazwprawy. Do czynności wykonywanych narzę dziami rę cznymi zaliczamy: cię cie, gię cie,zwijanie, wcią ganie, wgłę bianie.

CięcieOperację cię cia można wykonać kilkoma metodami przy pomocy narzę dzi rę cznych.Jednym z najprostszych sposobów cię cia blach cienkich jest cię cie przy pomocy

przecinaka blacharskiego oraz młotka. Przecinak blacharski różni się od przecinakaślusarskiego, ma dłuższe ostrze i kat krawę dzi tną cej 30°. Aby ciąć blachę cienk ą należyułożyć ja na metalowym podkładzie z blachy ołowianej, cynkowej bą dź mię kkiej stalowejułożonej na kowadle lub na nie hartowanym elemencie, na przykład kawałku szyny kolejowejrysunku nr 3.

Rys. 3. Cię cie za pomocą przecinaka oraz młotka na szynie i na kowadle [1, s. 56]

Nastę pnie uderzają c w przecinak młotkiem przecina się blachę . Ostrze przecinaka należyprowadzić po wytrasowanej linii cię cia.

Za pomocą nożyc rę cznych można ciąć blachę stalową o grubości do 1 mm. Przy pomocynożyc rę cznych dokonuje się bardziej precyzyjnego cię cia blach. Podczas cię cia nożycamirę cznymi należy pamię tać o tym, aby noże nożyc były ustawione prostopadle do płaszczyznycię tej blachy a rę kojeść nożyc trochę uniesiona. Odcię ty fragment blachy powinien znajdować się poniżej rę ki rysunek nr 4.


17/44


16

Rys. 4. Prawidłowy sposób cię cie nożycami rę cznymi [1, s. 62]

Jeśli ten warunek nie zostanie zachowany nastą pi odkształcenie brzegów cię tej blachya tak że linia ciecia zostanie odchylona od linii cię cia wytrasowanej na cię tym materiale.W trakcie cię cia należy cały czas widzieć wytrasowana linię , po której nastę puje cię ciew zwią zku z tym nożyce należy tak ustawiać, aby było to możliwe.

Cię cie do momentu zamknię cia się ostrzy nożyc spowoduje zerwanie oraz pę knię ciepoprzeczne cię tej blachy w stosunku do linii cię cia. Na rysunku nr 5 przedstawiononieprawidłowy sposób cię cia nożycami rę cznymi.

Rys. 5. Niewłaściwy sposób cię cie nożycami rę cznymi [1, s. 62]

Blacha jest materiałem sztywnym i do wycinania różnych kształtów w blasze używa się odpowiednich nożyc przedstawionych na rysunku nr 6.

a) nożyce proste stosowane najczęściej w zakładach blacharskich,b) nożyce stosowane do cię cia prostoliniowego, przelotowego,c) nożyce do wycinania otworów,d) nożyce do wycinania w trudnodostę pnych miejscach oraz do wycinania krzywizn

o małych promieniach,

e) nożyce do wycinania po łuku,f) nożyce wygię te pod k ą tem do cię cia twardszych i sztywniejszych blach,g), h) nożyce mocowane do kowadła lub stołu, posiadają przedłużone dźwignie służą

do cię cia blach o grubości do 1,5 mm.


18/44


17

Rys. 6. Rodzaje nożyc rę cznych [1, s. 59]

GięcieCienkie blachy można zaginać: na desce obitej k ą townikiem, za pomocą kleszczy

blacharskich, rysików. Zaginanie blach przy pomocy rysika odbywa się w sposóbnastę pują cy: układamy blachę na mię kkim materiale np. tekturze, nastę pnie tę pym rysikiemzamoczonym w oliwie przesuwamy po wytrasowanej linii, blacha unosi się do góry, nastę pniedoginamy ją rę cznie. Przy pomocy rysika możemy zaginać blachy tylko do grubości 0,3 mm.Gię cie przy pomocy rysika przedstawiono na rysunku nr 7.

Rys. 7. Gię cie cienkich blach rysikiem [1, s. 76]

Gię cie blach można wykonywać tak że w imadle rysunek nr 8. Pamię tać jednak należy

o zabezpieczeniu blachy przed porysowaniem w szczę kach imadła. Zabezpieczeniem możebyć przekładka z mię kkiej blachy lub k ą townik. Przed rozpoczę ciem gię cia należy sprawdzić


19/44


18

czy wytrasowana linia gię cia wystaje ponad krawę dź szczę k imadła. Zaginanie blachpolegają ce na bezpośrednim uderzaniu młotkiem ślusarskim w kształtowaną blachę spowoduje uszkodzenie blachy, dlatego należy stosować klocek z twardego drewna i przezniego uderzać młotkiem w blachę . Wygodniejszy w użyciu do gię cia blachy jest młotekwykonany z drewna, gumy lub tworzyw sztucznych, nie rozcią ga i nie zgniata on blach

w trakcie kształtowania.

Rys. 8. Gię cie blach zamocowanych w imadle młotkiem [1, s. 75]

Na rysunku nr 9 przedstawiono niewłaściwy sposób gię cia blachy w imadle przy pomocymłotka ślusarskiego.

Rys. 9. Niewłaściwy sposób gię cia blachy zamocowanej w imadle młotkiem [1, s. 75]

Gię cie blach przez uderzanie młotkiem można wykonywać tak że na zaginadłach rysuneknr 10, kowadełkach, deskach obitych k ą townikiem.


20/44


19

Rys. 10. Gię cie blachy młotkiem na zaginadle [1, s. 76]

Do gię cia stosowane są też kleszcze blacharskie. Przy pomocy kleszczy można zaginać

blachy tylko do pewnej odległości od krawę dzi arkusza. Odległości ta nie może przekraczać długości szczę k kleszczy. Zaginanie blachy kleszczami należy wykonywać stopniowo.Odgię cie blachy od razu do żą danego k ą ta, spowoduje jej uszkodzenie w miejscu gdziekończą się szczę ki kleszczy. Należy kilkukrotnie zaginać kleszczami blachę wzdłuż krawę dzigię cia stopniowo zwię kszają c k ą t zagię cia. Tak kształtowany element nie ulegnieuszkodzeniu.

ZwijanieRę czne zwijanie blachy można przeprowadzić na: rurze, okrą głej belce drewnianej,

dwurogu blacharskim, drewnianych podkładkach. Zwijanie pokazano na rysunku nr 11.

Rys. 11. zwijanie rę czne blachy [1, s. 79]


21/44


20

Zwijanie na rurze lub belce drewnianej składa się z dwóch etapów. Etap pierwszypodwijanie brzegów arkusza na belce lub rurze. Etap drugi właściwe zwijanie. Średnica rury,na której dokonuje się operacji zwijania musi być trochę mniejsza od średnicy zwijanegopłaszcza. Rura średnicy 200 mm ma zastosowanie dla płaszcza średnicy 220 mm.

Wciąganie

Wcią ganie blach nazywa się tak że spę czaniem stosowane jest w blacharstwie do:− rę cznego wykonywania naczyń walcowych z płaskich krążków blach,− zwijania k ą towników z blach rysunki nr 12 i 13,− pasowania średnic dwóch rur zwinię tych z blachy rysunek nr 14.

Rys. 12. zwijanie rę czne k ą townika [1, s. 85]

Rys. 13. zwijanie rę czne k ą townika [1, s. 85]

Rys. 14. pasowanie rury [1, s. 86]

Rę czne wykonywanie naczyń walcowych z płaskich krążków blach.

Po wycię ciu krążka z blachy, nastę puje pochylenie krawę dzi na określonej szerokości.


22/44


21

Kolejną czynnością jest wykonanie fałdowania pochylonej części. Fałdowanie wykonujesię przy pomocy szczypiec o okrą głych szczę kach, należy zwrócić uwagę , aby wszystkiefałdy były wykonane do wewną trz lub na zewną trz. Kolejną czynnością jest rozklepanie fałdna obrzeżu.

Operację rozklepania należy wykonać na dwurogu blacharskim lub na szynie kolejowej.

Rozklepywanie należy wykonać przy pomocy młotka obrę biaka. Obrę biakiem należyuderzać tylko w fałdę , uderzenie obok fałdy spowoduje zgniecenie blachy, utwardzenie jejoraz ścienienie a to może prowadzić do pę knięć.

Fałdowanie wykonywane za pomocą szczypiec okrą głych wykonuje się na blachachz metali lekkich jak aluminium czy cynk o grubości do 1 mm. Fałdowanie można wykonać tak że na klocu drewnianym odpowiednio wyżłobionym przy pomocy młotka obrę biakarysunek nr 15. Na klocu drewnianym fałduje się blachy stalowe o grubości do 1 mm, a tak żeblachy z metali lekkich o grubości w zakresie 1–1,5 mm.

Rys. 15. Fałdowanie na klocku [1, s. 85]

Blachy stalowe grubsze od 1mm zazwyczaj fałduje się z wyżarzaniem. Blachy z metalilekkich fałduje się zazwyczaj bez wyżarzania.

Zwijanie k ą townika gię tego z blachy oraz pasowanie rur zwijanych z blachy możnafałdować przy pomocy przyrzą dów pokazanych na rysunku nr 16.

Rys. 16. Przyrzą dy do fałdowania [1, s. 86]

Wgł ębianieWgłę bianie blach nazywane jest tak że puklowaniem rysunek nr 17. Za pomocą operacji

wgłę biania można otrzymać z płaskiej blachy przedmioty o kształcie: półkolistym (czasza),


23/44


22

elipsoidy i inne. Aby otrzymać przedmioty o żą danym kształcie najpierw należy wykonać wzornik. Wzornik najczęściej wykonuje się z twardego drewna, żeliwa szarego, ewentualnieodlewu cynkowego.

Rys. 17. Puklowanie blachy [1, s. 87]

Blachy cienkie do 2 mm wgłę bia się na zimno, grubsze na gorą co, podgrzewają cw trakcie wgłę biania. Do wgłę biania rę cznego stosowane są młotki klepaki. Podczas operacjiwgłę biania blacha utwardza się , wię c jeśli wgłę biamy blachę na zimno należy stosować wyżarzanie mię dzyoperacyjne. Zabieg wyżarzania mię dzyoperacyjnego ma za zadaniezapobiegać powstawaniu rys na powierzchni kształtowanego elementu. Wgłę bianie należyrozpocząć od wyklepywania od zewną trz do wewną trz, schemat pokazano na rysunku nr 18.Podczas operacji wgłę biania blacha w części środkowej elementu zostaje pocieniona, a nazewną trz zgrubiona, lub nawet sfałdowana. Pod koniec wgłę biania ewentualne fałdy należywyklepać.

Rys. 18. Kolejność klepania podczas wgłę biania [1, s. 92]


Odpowiadają c na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie znasz techniki rę cznego cię cia blach?2. Jakie znasz rodzaje nożyc do cię cia blach?


24/44


23

3. Jak należy posługiwać się nożycami, aby prawidłowo dokonać operacji cię cia?4. Za pomocą , jakich narzę dzi rę cznych dokonuje się operacji gię cia blach?5. Do czego służą kowadełka?6. W jaki sposób mocuje się kowadełka i klepadła?7. Jakie operacje wykonuje się na dwurogach?

8. Za pomocą , jakich przyrzą dów zwija się blachę ?9. Do jakich operacji stosowane jest wcią ganie blach?10. W jaki sposób dokonuje się fałdowania blach?11. Jak inaczej nazywamy wgłę bianie?12. Za pomocą , jakich narzę dzi dokonuje się operacji wgłę biania?13. W jakim celu wykonuje się wyżarzanie mię dzyoperacyjne?14. Od którego miejsca na blasze rozpoczyna się wgłę bianie?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1Wykonaj ze wskazanego arkusza blachy stalowej ocynkowanej rurę o długości 300 mmi średnicy 180 mm. Po zakończeniu ćwiczenia sporzą dź notatk ę .


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w notatniku,3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,4) przygotować materiały,

5) przygotować narzę dzia do wykonania ćwiczenia,6) wytrasować rozwinię cie rury,7) wyciąć rozwinię cie rury,8) dokonać wstę pnego podwijania brzegów,9) wykonać właściwe zwijanie,

10) sporzą dzić w notatniku notatk ę z przeprowadzonego ćwiczenia,11) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,12) zaprezentować efekt wykonanego ćwiczenia,13) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia pod wzglę dem dokładności i jakości

wykonania rury.


– stół traserski,

– cienkopis,

– liniał,

– k ą townik,– przymiar metrowy,

– nożyce lewe,– nożyce prawe,– rura stalowa średnicy 160 mm,– klocki drewna,

– młotek drewniany,– przybory do pisania,


25/44


24

– notatnik,

– literatura z rozdziału 6 dotyczą ca wykonywania rur z blachy.

Ćwiczenie 2Wykonaj naczynie walcowe o średnicy 300mm i wysokości 50 mm ze wskazanego

arkusza blachy. Przed przystą pieniem do wykonania ćwiczenia dobierz wszystkie potrzebnenarzę dzia. Po zakończeniu ćwiczenia sporzą dź notatk ę .


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w notatniku,3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,4) przygotować materiały5) wytrasować na blasze kształt naczynia,

6) wyciąć wytrasowane naczynie,7) zagiąć obrzeże,8) przeprowadzić fałdowanie,9) rozklepać fałdy,

10) sporzą dzić w notatniku notatk ę z przeprowadzonego ćwiczenia,11) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,12) zaprezentować efekt wykonanego ćwiczenia,13) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia pod wzglę dem poprawności doboru narzę dzi

oraz jakości wykonanego naczynia.

Wyposażenie stanowiska pracy:– blacha stalowa ocynkowana,– narzę dzia traserskie dostę pne w pracowni szkolnej,– narzę dzia blacharskie dostę pne w pracowni szkolnej,– literatura z rozdziału 6 dotyczą ca wykonywania naczyń.

Ćwiczenie 3Wykonaj z arkusza blachy stalowej k ą townik o wymiarach 35x35 mm i długości

400 mm. Po zakończeniu ćwiczenia sporzą dź notatk ę .


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w notatniku,3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,4) przygotować materiały,5) przygotować narzę dzia do wykonania ćwiczenia,6) wytrasować element,7) wyciąć element,8) wygiąć element,9) sporzą dzić w notatniku notatk ę z przeprowadzonego ćwiczenia,

10) sformułować wnioski z realizacji

ćwiczenia w formie ustnej,11) zaprezentować efekt wykonanego ćwiczenia,


26/44


25

12) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia pod wzglę dem dokładności wykonaniak ą townika.

Wyposażenie stanowiska pracy:– blacha stalowa czarna,

– stół traserski,– liniał,

– k ą townik,– rysik,

– płyta z grubej blachy do zamocowania kowadełka,

– kowadełko,

– młotek drewniany,


– notatnik,

– literatura z rozdziału 6 dotyczą ca wykonywania k ą towników blachy stalowej.

Ćwiczenie 4Wytnij ze wskazanego przez nauczyciela arkusza blachy stalowej czarnej kwadrat

o bokach 200 mm. Jako narzę dzi do cię cia użyj młotka i przecinaka. Po zakończeniućwiczenia sporzą dź notatk ę .


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w notatniku,3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,4) przygotować materiały,5) przygotować narzę dzia do wykonania ćwiczenia,6) wytrasować kwadrat,7) wyciąć kwadrat z blachy,8) sporzą dzić w notatniku notatk ę z przeprowadzonego ćwiczenia,9) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,

10) zaprezentować efekt wykonanego ćwiczenia,11) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia pod wzglę dem dokładności cię cia.

Wyposażenie stanowiska pracy:– blacha stalowa czarna,


– rysik,

– liniał,

– k ą townik,– przymiar metrowy

– przecinak,

– młotek ślusarski 1kg,– odcinek szyny kolejowej,


– notatnik,

– literatura z rozdziału 6 dotyczą ca cię cia blach.


27/44


26

Ćwiczenie 5Wytnij ze wskazanego arkusza blachy stalowej ocynkowanej półkole o średnicy 250 mm.

Po zakończeniu ćwiczenia sporzą dź notatk ę .


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w notatniku,3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,4) przygotować materiały,5) przygotować narzę dzia do wykonania ćwiczenia,6) wytrasować półkole,7) wyciąć półkole,8) sporzą dzić w notatniku notatk ę z przeprowadzonego ćwiczenia,9) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,

10) zaprezentować efekt wykonanego ćwiczenia,11) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia pod wzglę dem dokładności cię cia.



– cienkopis,

– liniał,

– cyrkiel,

– przymiar metrowy,

– nożyce lewe,– nożyce prawe,– nożyce do ciecia po łuku,– przybory do pisania,

– notatnik,

– literatura z rozdziału 6 dotyczą ca cię cia.


Czy potrafisz:Tak Nie

1) wskazać narzę dzia do rę cznego cię cia blach? 2) wymienić rę czne narzę dzia do kształtowania blach? 3) wykonać operacje cię cia narzę dziami rę cznymi? 4) giąć blachy przy pomocy rę cznych narzę dzi? 5) dobrać narzę dzia do zawijania blach? 6) wykonywać operacje zawijania blach? 7) opisać operację wcią gania? 8) wykonywać operacje wcią gania zgodnie z dokumentacją ? 9) scharakteryzować operacje wgłę biania?

10) wykonywać wgłę bianie zgodnie z dokumentacją ?


28/44


27

4.4. Zapotrzebowanie na materiały do wykonania elementu lubprzedmiotu


Główny materiał w blacharstwie stanowią różnego rodzaju blachy. Dlatego też, mówią co zapotrzebowaniu na materiał bę dziemy mieć na myśli właśnie blachę .

Ilość materiału niezbę dna do wykonania danego wyrobu wynika z kształtu jegorozwinię cia.

Ustalają c rozwinię cie wyrobu należy uwzglę dnić wszystkie naddatki na połą czenia,podgię cia, przeżłobienia i zawinię cia.

Trasują c wyrób składają cy się z oddzielnych elementów należy zawsze robić to w takisposób, aby zajmowały one możliwie najmniej miejsca na arkuszu. Pozwoli to na znaczną oszczę dność blachy poprzez zminimalizowanie bezużytecznych odpadów. Prawidłowe oraz

błę dne rozmieszczenie poszczególnych elementów na arkuszu przedstawia rysunek nr 19.

Rys. 19. Przykład prawidłowego i błę dnego usytuowania wyrobu w obszarze arkusza [opracowanie własne]

Znają c wymiary gabarytowe rozwinię cia możemy łatwo ustalić niezbę dne, minimalne

wymiary arkusza blachy, lub (gdy elementów jest wię cej) ile danych elementów zmieści się na jednym arkuszu.

W przypadku wykonywania operacji usztywnienia obrzeży (np. naczynia) drutem, należyobliczyć długość usztywnionego obwodu.

Długość płaskownika podaje się w metrach bieżą cych [mb] uwzglę dniają c długość rozwinię cia elementu i ewentualną ilość wyrobów, lub ilość płaskownika przewidzianą na

jeden wyrób z podaniem ich ilości. Śruby, nity, gwoździe itp. wylicza się w sztukach lubkilogramach na wyrób z podaniem rodzaju (średnicy, materiału, długości).

W zakładach pracy, gdzie wykonuje się produkcję seryjną , proces technologicznydokumentowany jest odpowiednimi kartami technologicznymi. Zapotrzebowanie na materiał

określa karta-kwit pobrania materiału, która dotyczy przede wszystkim blach. Na karciepobrania materiału widnieją takie informacje, jak:− rodzaj i wymiary materiału,


29/44


28

− nazwa wyrobu,

− norma zużycia materiału na jedną sztuk ę wyrobu,− ilość sztuk wyrobu do wykonania,− miejsce pobrania materiału (przeważnie magazyn).

Zapotrzebowanie na materiał ustalić można również na podstawie karty rozkroju. Główną

jej częścią jest rysunek przedstawiają cy usytuowanie wycinanych elementów na arkuszublachy.

Karta rozkroju podaje:

− wymiary arkusza blachy,

− ilość sztuk przypadają cą na jeden arkusz,− sposób ułożenia wycinanych elementów wzglę dem arkusza,− ilość odpadu wykorzystywanego do dalszej produkcji.

Przykładową kartę rozkroju pokazano na rysunku nr 20.

Rys. 20. Karta rozkroju [1, s. 302]


Odpowiadają c na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.1. Z czego wynika ilość blachy niezbę dna do wykonania wyrobu?2. Co należy uwzglę dnić ustalają c rozwinię cia wyrobu?3. Jak należy umieszczać trasowane wyroby na arkuszu?4. Jak podaje się zapotrzebowanie na nity?5. Jakie dokumenty opisują proces technologiczny przy produkcji seryjnej?6. Jakie informacje zawiera karta-kwit pobrania materiału?

7. Jakie informacje podaje karta rozkroju?


30/44


29

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1Obliczyć minimalną , wystarczają cą wielkość arkusza blachy do wycię cia elementu

przedstawionego na rysunku. Po zakończeniu ćwiczenia sporzą dź notatk ę .


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w notatniku,3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,4) zapoznać się z dokumentacją (rysunkiem przedstawiają cym rozwinię cie wyrobu),5) obliczyć gabaryty arkusza blachy (dodają c 10 mm marginesy z każdej strony wyrobu),6) sporzą dzić w notatniku notatk ę z przeprowadzonego ćwiczenia,7) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,

8) zaprezentować efekt wykonanego ćwiczenia,9) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia pod wzglę dem prawidłowościzaproponowanych rozwią zań.

Wyposażenie stanowiska pracy:– notatnik,


– dokumentacja techniczna (rysunek przedstawiają cy rozwinię cie wyrobu),– literatura z rozdziału 6 dotyczą ca zapotrzebowania materiałów.

Ćwiczenie 2

Sporzą dź kartę rozkroju dla wyrobu przedstawionego na rysunku. Po zakończeniućwiczenia sporzą dź notatk ę .


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w notatniku,3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,4) zapoznać się z dokumentacją (rysunkiem przedstawiają cym rozwinię cie wyrobu),5) ustalić rodzaj materiału (blachy),

6) ustalić uło

żenie elementów na arkuszu,7) wypełnić kartę rozkroju,


10) zaprezentować efekt wykonanego ćwiczenia,11) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia pod wzglę dem prawidłowości wykonania

karty rozkroju.



– dokumentacja techniczna (rysunek przedstawiają cy rozwinię cie wyrobu),– literatura z rozdziału 6 dotyczą ca zapotrzebowania materiałów.


31/44


30

Ćwiczenie 3Na udostę pnionym arkuszu blachy rozplanuj ułożenie wyrobu do wycię cia tak, aby

zmieściło się jak najwię cej elementów. Po zakończeniu ćwiczenia sporzą dź notatk ę .


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w notatniku,3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,4) pobrać arkusz blachy z miejsca składowania,5) zapoznać się z rysunkiem technicznym przedstawiają cym wyrób,6) ustalić ułożenie elementów na arkuszu,7) sporzą dzić w notatniku notatk ę z przeprowadzonego ćwiczenia,8) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,9) zaprezentować efekt wykonanego ćwiczenia,

10) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia pod wzglę dem prawidłowość zaproponowanych rozwią zań.



– dokumentacja techniczna (rysunek przedstawiają cy rozwinię cie wyrobu),– rysik,

– liniał,


– cyrkiel traserski,– arkusz blachy stalowej czarnej lub ocynkowanej (wymiary arkusza powinny pozwolić na wytrasowanie kilku elementów przedstawionych w dokumentacji).

– literatura z rozdziału 6 dotyczą ca zapotrzebowania materiałów.

Ćwiczenie 4Oblicz zapotrzebowanie na materiały do wykonania 350 szt. wyrobów, jeżeli na jeden

wyrób norma zużycia przewiduje: 0,5 m2 blachy stalowej ocynkowanej, 3 mb drutu stalowegoΦ4 mm, 0,1 l kwasu solnego 2% oraz 30 dkg lutu LC60.


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w notatniku,3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,4) obliczyć ilość blachy,5) obliczyć ilość drutu,6) obliczyć ilość kwasu i cyny,7) sporzą dzić w notatniku notatk ę z przeprowadzonego ćwiczenia,8) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,9) zaprezentować efekt wykonanego ćwiczenia,

10) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia pod wzglę dem prawidłowość zaproponowanych rozwią zań.


32/44


31



– kalkulator,

– literatura z rozdziału 6 dotyczą ca zapotrzebowania materiałów.


Czy potrafisz:

Tak Nie1) określić z czego wynika ilość blachy potrzebnej do wykonania

danego wyrobu? 2) obliczyć długość rozwinię cia gię tego wyrobu z blachy? 3) sporzą dzić kartę rozkroju? 4) rozplanować ułożenie elementów do wycię cia na arkuszu?

5) obliczyć minimalne wymiary arkusza blachy potrzebnego dowycię cia wyrobu?

6) wyszczególnić, jakie dane zawiera karta-kwit pobrania materiału?


33/44


32

4.5. Kontrola jakości wykonanych elementów


Wszystkie elementy wykonywane narzę dziami rę cznymi należy wykonać zgodniez dokumentacją techniczną . Kontrolę jakości wykonuje się na podstawie kart instrukcyjnychdla kontroli jakości. Na rysunku nr 21 pokazano przykładową kartę instrukcyjną dla kontroli

jakości.

Rys. 21. Karta instrukcyjna dla kontroli jakości [1, s. 299]

W karcie instrukcyjnej dla kontroli jakości podane są wymiary podlegają ce kontroli oraznarzę dzia, jakimi należy się posłużyć w trakcie dokonywania kontroli. Ponadto instrukcjazawiera rysunek warsztatowy kontrolowanego elementu oraz, informacje, które nie

są zaznaczone na rysunku. Należy zwrócić na zachowanie wymiarów zgodnychz dokumentacją .

Szczególnie dokładnie należy dokonać kontroli przedmiotów wykonywanych rę cznie.Zwią zane jest to z tym, że, prace wykonywane rę cznie są bardzo trudne i wymagają dużychumieję tności oraz dokładności. Elementy, które zostały wykonywane przy pomocy operacjiwcią gania i wgłę biania należy bardzo dokładnie sprawdzać. Dokładność sprawdzania jestwymagana, ponieważ w trakcie kształtowania mogą powstać rysy, które nie zostaną zauważone przez osobę wytwarzają cą . Dodatkowe utrudnienie sprawia światło, które napowierzchniach kulistych czę sto uniemożliwia sprawdzenie czy nie powstały rysy.


34/44


33


Odpowiadają c na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczenia.1. Na podstawie, jakiego dokumentu należy dokonać sprawdzenia prawidłowości

wykonanych przedmiotów?

2. Co zawiera karta instrukcyjna dla kontroli jakości?3. Jakie uszkodzenia mogą powstać podczas wykonywania przedmiotów przy pomocy

wcią gania i wgłę biania?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1Na podstawie dokumentacji procesu technologicznego dobierz niezbę dne narzę dzia do

wykonania kontroli jakości wykonanego przedmiotu. Po zakończeniu ćwiczenia sporzą dź notatk ę .


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w notatniku,3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,4) przeczytać dokumentacje,5) dobrać narzę dzia kontrolno-pomiarowe,6) sporzą dzić w notatniku notatk ę z przeprowadzonego ćwiczenia,7) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,

8) zaprezentować efekt wykonanego

ćwiczenia,9) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia pod wzglę dem prawidłowości doboru

narzę dzi.

Wyposażenie stanowiska pracy:– dokumentacja procesu technologicznego,

– narzę dzia kontrolno pomiarowe znajdują ce się w pracowni szkolnej,– notatnik,


– literatura z rozdziału 6 dotyczą ca kontroli jakości.

Ćwiczenie 2Na podstawie dokumentacji procesu technologicznego dokonaj kontroli jakościwskazanego przez nauczyciela k ą townika wygię tego rę cznie z blachy. Po zakończeniućwiczenia sporzą dź notatk ę .


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w notatniku,3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,

4) przeczytać dokumentacje,5) dobrać narzę dzia kontrolno-pomiarowe,


35/44


34

6) dokonać kontroli jakości,7) sporzą dzić w notatniku notatk ę z przeprowadzonego ćwiczenia,8) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,9) zaprezentować efekt wykonanego ćwiczenia,

10) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia pod wzglę dem poprawności

przeprowadzenia kontroli jakości.

Wyposażenie stanowiska pracy:– k ą townik wygię ty rę cznie z blachy,– dokumentacja procesu technologicznego,

– suwmiarka,

– przymiar metrowy,

– k ą townik,– literatura z rozdziału 6 dotyczą ca kontroli jakości.


Czy potrafisz:

Tak Nie1) określić na podstawie jakiego dokumentu dokonuje się kontroli

jakości wykonanych przedmiotów? 2) dobrać narzę dzia do kontroli na podstawie dokumentacji? 3) dokonać kontroli jakości wykonanych przedmiotów na podstawie

dokumentacji?


36/44


35

4.6. Przepisy bhp ochrony przeciwpożarowej i ochronyśrodowiska


Zgodnie z klasyfikacją zawodów i specjalności blacharze wykonują prace produkcyjne,remontowo-modernizacyjne oraz prototypowe w zakresie obróbki i kształtu elementów

z blachy i profili kształtowych, na potrzeby ogólne przemysłu i budownictwa, a tak żelotnictwa, wyposażenie statków, przemysłu samochodowego, renowacji zabytków orazcodziennego użytku. Wię kszość prac wykonywanych jest w warsztatach. Wobec tegowymagania ogólne dla pomieszczeń, stanowiska pracy blacharza są nastę pują ce:− wysokość – minimum 3,0 m,− rozmieszczenie stołów i innych urzą dzeń, maszyn, szaf – takie, aby przejścia mię dzy

nimi wynosiły: 75 cm – w przypadku jednego pracownika (w uzasadnionych

przypadkach dopuszcza się 50 cm); 100 cm – w przypadku konieczności jednoczesnegoporuszania się osób w przeciwnych kierunkach,

− drogi transportowe w warsztacie powinny być:b = a + 30 cm – dla ruchu pieszego jednokierunkowego,

b = 2a + 60 cm – dla ruchu pieszego dwukierunkowego,

gdzie a – szerokość ładunku niesionego przez pracownika,b – szerokość drogi transportowej.

− podłoga – równa , nieśliska, niepylą ca bez progów pomię dzy pomieszczeniami.Prawidłowa organizacja stanowiska roboczego blacharza powinna zapewniać bezpieczne

i łatwe wykonywanie pracy w wyniku stosowania odpowiedniej ochrony przed czynnikami

niebezpiecznymi (urazami), szkodliwymi i uciążliwymi (hałas, wibracje, duże i zbę dneobciążenie pracownika). Na każdego z pracowników jednocześnie zatrudnionych

w pomieszczeniach stałej pracy powinno przypadać 13 m3

wolnej obję tości pomieszczeniaoraz co najmniej 2 m2 wolnej powierzchni podłogi.Stół warsztatowy powinien spełniać poniższe wymagania:

- wysokość 80–90 cm,- mieć mocną konstrukcję ,- blat odporny na uderzenia.

Narzę dzia blacharskie powinny być utrzymywane w dobrym stanie technicznym.Bezpieczeństwo pracy blacharza w dużej mierze zależy od jakości narzę dzi. Wszelkiego typusprzę t pomocniczy powinien być również utrzymywany w dobrym stanie technicznym.Zabrania się używania narzę dzi i sprzę tu uszkodzonego.

Podczas pracy na stole powinny znajdować się tylko te narzę dzia, które są niezbę dne

do wykonania pracy. Jeżeli jest to możliwe, powinny być one poukładane na stole w zasię gurę ki blacharza.

Roboty blacharskie stwarzają możliwość skaleczenia blachą . Z tego też wzglę du zalecasię , aby pracownik podczas przenoszenia, układania czy cię cia lub kształtowani blachyużywał rę kawic ochronnych. Blacharze powinni być zaopatrzeni w podrę czną apteczk ę ześrodkami dezynfekują cymi i opatrunkowymi.

W miejscu pracy nie wolno gromadzić zbę dnych materiałów łatwo palnych. Powinny być one składowane w miejscu przeznaczonym do tego celu.


37/44


36


Odpowiadają c na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.1. Jaka powinna być minimalna wysokość w pomieszczeniach, w których znajdują się

stanowiska pracy blacharza?

2. Jaka powinna być minimalna szerokość przejścia pomię dzy stołami warsztatowymiw przypadku pracy jednego pracownika?

3. Ile wynosi szerokość drogi transportowej w warsztatach dla ruchu pieszego jednokierunkowego?

4. Jakie wymogi musi spełniać podłoga w pomieszczeniach blacharskich?5. Ile wynosi powierzchnia wolnej przestrzeni podłogi na jednego pracownika

w pomieszczeniu stałej pracy?

6. Jak ą wysokość powinien mieć stół warsztatowy?7. Kiedy wolno pracownikowi pracować uszkodzonymi narzę dziami?8. Jakie środki ochrony indywidualnej powinien stosować pracownik podczas przenoszenia

blach?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1Dobierz środki ochrony indywidualnej do pracy wykonywanej narzę dziami rę cznymi.



Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w notatniku,3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,4) dobrać środki ochrony indywidualnej,5) sporzą dzić w notatniku notatk ę z przeprowadzonego ćwiczenia,6) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,7) zaprezentować efekt wykonanego ćwiczenia,8) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia pod wzglę dem prawidłowości dobrania

środków ochrony osobistej.


– instrukcja do zadania,– środki ochrony indywidualnej dostę pne w pracowni szkolnej,– notatnik,


– literatura z rozdziału 6 dotyczą ca środków ochrony osobistej.

Ćwiczenie 2Podczas wykonywania pracy zastosuj przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy.



38/44


37


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia – plan zapisać w notatniku,

3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,4) stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania każdejczynności,

5) sporzą dzić w notatniku notatk ę z przeprowadzonego ćwiczenia,6) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia w formie ustnej,7) zaprezentować efekt wykonanego ćwiczenia,8) dokonać samooceny wykonanego ćwiczenia pod wzglę dem prawidłowości przestrzegania

przepisów bhp.

Wyposażenie stanowiska pracy:– instrukcja do zadania,

– notatnik,– przybory do pisania,

– literatura z rozdziału 6 dotyczą ca przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.


Czy potrafisz:

Tak Nie1) określić minimalną wysokość w pomieszczeniach, w których

znajduje się stanowisko pracy blacharza?

2) określić minimaln

ą szeroko

ść przej

ść pomi

ę dzy stołamiwarsztatowymi?

3) określić wymogi jakie musi spełniać podłoga w pomieszczeniachblacharskich?

4) określić wysokość stołu warsztatowego? 5) omówić, jakie środki ochronne powinien posiadać pracownik

podczas transportu rę cznego blachy?


39/44


38

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję .2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.4. Test zawiera 20 zadań o różnym stopniu trudności. Są to zadania wielokrotnego wyboru.5. Za każdą poprawną odpowiedź możesz uzyskać 1 punkt.6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załą czonej karcie odpowiedzi. Dla każdego zadania podane

są cztery możliwe odpowiedzi: a, b, c, d. Tylko jedna odpowiedź jest poprawna; wybierz ją i zaznacz kratk ę z odpowiadają cą jej literą znakiem X.

7. Staraj się wyraźnie zaznaczać odpowiedzi. Jeżeli się pomylisz i błę dnie zaznaczyszodpowiedź, otocz ją kółkiem i zaznacz ponownie odpowiedź, którą uważasz za poprawną .

8. Test składa się z dwóch części. Część I zawiera zadania z poziomu podstawowego,

natomiast w części II są zadania z poziomu ponadpodstawowego i te mogą przysporzyć Citrudności, gdyż są one na poziomie wyższym niż pozostałe (dotyczy to pytań od 15 do20).

9. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy bę dziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.10. Kiedy udzielenie odpowiedzi bę dzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż rozwią zanie

zadania na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.11. Po rozwią zaniu testu sprawdź czy zaznaczyłeś wszystkie odpowiedzi na KARCIE

ODPOWIEDZI.

12. Na rozwią zanie testu masz 45 min.Powodzenia

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH1. Celem pomiarów warsztatowych jest

a) obejrzenie materiału.

b) przeliczenie ilości zużytego materiału.c) sprawdzenie, czy wyrób nie ma usterek.

d) sprawdzenie poprawności wykonania przedmiotu.

2. Pomiarem nazywamy czynnościa) dążą ce do określenia kształtu wyrobu.b) na podstawie, których można określić wielkość materiału.

c) na podstawie, których można określić wartości wymiaru przedmiotu.d) mają ce na celu określenie materiału z jakiego został wykonany przedmiot.

3. Podczas pomiarów warsztatowych dokładność pomiaru powinna być a) umiarkowana.

b) jak najwię ksza.c) mało dokładna.

d) jak najmniejsza.


40/44


39

4. Minimalna wysokość stołu warsztatowego toa) 65 cm.

b) 70 cm.

c) 75 cm.

d) 85 cm.

5. Czy pracownikowi wolno pracować uszkodzonymi narzę dziami?a) Nie.

b) Tak, zawsze.

c) Tak, ale po obejrzeniu narzę dzi przez pracownika bhp.d) Tylko wtedy gdy, narzę dzia nadają się jeszcze do użytku.

6. Czy podczas przenoszenia blach pracownik musi mieć założone rę kawice ochronne?a) nie.

b) tak.

c) tylko wtedy gdy blacha jest ostra.

d) tylko wtedy gdy blacha ma grubość 0,5 mm.

7. Wielkość arkusza blachy przeznaczonej do wykonania jednego egzemplarza wyrobuwynika z

a) rodzaju blachy.

b) sposobu wycinania.

c) ilości egzemplarzy wyrobu.d) wielkości rozwinię cia wyrobu.

8. W produkcji seryjnej, sposób ułożenia wycinanych elementów wzglę dem arkusza podajea) karta rozkroju.

b) karta-kwit pobrania materiału.

c) instrukcja wykonania wyrobu.

d) dokumentacja techniczna wyrobu.

12. W zakładach pracy, gdzie wykonuje się produkcję seryjną , proces technologicznydokumentowany jest

a) instrukcjami wykonania.

b) kartami technologicznymi.c) opisami technicznymi wyrobu.

d) dokumentami wydania materiału.

10. W przecinaku blacharskim k ą t krawę dzi tną cej wynosi?a) 20°.

b) 25°.

c) 30°.

d) 35°.

11. Przy pomocy nożyc rę cznych można ciąć blachę stalową o grubości doa) 0,5 mm.

b) 1,0 mm.

c) 1,5 mm.

d) 2,0 mm.


41/44


40

12. Przy pomocy kowadełka można przeprowadzać operację a) gię cia.b) wgłę biania.c) fałdowania.

d) puklowania.

13. Fałdowanie można wykonać za pomocą ?a) rysika.

b) imadła.

c) szczypiec.

d) kombinerek.

14. Wgłę bianie inaczej nazywamya) zaginaniem.

b) trasowaniem.

c) puklowaniem.

d) punktowaniem.

15. Wzornik do wgłę biania nie może być wykonany za) żeliwa białego.b) żeliwa szarego.c) twardego drewna.

d) odlewu cynkowego.

16. Karty instrukcyjne dla kontroli jakości zawierają a) wykaz stali.

b) wykaz narzę dzi.c) wykaz materiałów.

d) wykaz narzę dzi pomiarowych.

17. Gię cia nie wykonuje się naa) klepadle.

b) zaginadle.

c) kowadełku.

d) desce z krawę dzią obitą k ą townikiem.

18. Na jeden wyrób z blachy potrzeba 13 szt. nitów zrywanych oraz 1,05 mb drutu Φ3 mm,

ile nitów i drutu potrzeba do wykonania 25 szt. wyrobów?a) 13 szt. nitów i 25 mb drutu.

b) 23 szt. nitów i 1,05 mb drutu.

c) 25 szt. nitów i 26,25 mb drutu.

d) 325 szt. nitów i 26,25 mb drutu.

19. Jakie wymiary posiadał bę dzie arkusz blachy potrzebny do wycię cia dwóch okrę gówo średnicy 235 mm z marginesami 10 mm z każdej strony okrę gu?a) 231x501 mm.

b) 235x502 mm.

c) 240x518 mm.

d) 255x510 mm.


42/44


41

20. Ile potrzeba drutu do usztywnienia obrzeża prostok ą tnego naczynia o wymiarach150x230 mm?

a) 314 mm.

b) 471 mm.

c) 523 mm.

d) 760 mm.


43/44


42

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ……………………………………………………..

Wykonywanie elementów i przedmiotów z blach z zastosowaniem narzędziręcznych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Numer ODPOWIEDŹ Punkty

1a

b c d

2a b c d

3 a b c d

4a b c d

5a b c d

6a b c d

7a b c d

8a b c d

9a b c d

10a b c d

11a b c d

12a b c d

13a b c d

14a b c d

15a b c d

16 a b c d

17a b c d

18a b c d

19a b c d

20a b c d

Razem:


44/44

6. LITERATURA

1. Kawecki J., Świdziński J., Zgorzelski S .Technologia Blacharstwo WSiP Warszawa 19912. Martinek W. Michnikowski Z. Dekarstwo i blacharstwo budowlane. WSiP Warszawa 1999

3. Stojanowski J. Blacharstwo karoseryjne. WSiP, Warszawa 1978

4. Szenejko W. Blacharstwo samochodowe. WKŁ Warszawa 1967

Documents

Wykonywanie Elementów i Przedmiotów z Blach z Zastosowaniem Narzędzi Ręcznych