WYMAGANIA EDUKACYJNE - Szkoła Podstawowa nr 2 w Lublińcugim2.lubliniec.pl/wymagania_edukacyjne/gimnazjum/bio... · 2018-07-13 · bakterii i protistów oraz ich znaczenie w przyrodzie

WYMAGANIA EDUKACYJNE BIOLOGIA

POZIOM KATEGORIA CELU

wiadomości A. zapamiętywanie wiadomości

B. zrozumienie wiadomości

umiejętności C. stosowanie wiadomości w

sytuacjach typowych

D. stosowanie wiadomości w

sytuacjach problemowych

DZIAŁ PROGRAMOWY: I. Biologia – nauka o życiu

NR

LEKCJI

TEMAT

materiał nauczania

TREŚCI Z PODSTAWY

PROGRAMOWEJ

UCZEŃ:

WYMAGANIA I KRYTERIA OCEN

CZYNNOSCIOWE UJĘCIE CELÓW (KATEGORIA CELU)

UCZEŃ:

POZIOM

2 3 4 5 6 1/132 Zapoznanie z

programem,

wymaganiami

edukacyjnymi i

kryteriami oceniania

2/132 Biologia jako nauka

• biologia jako nauka

• wybrane dziedziny

biologii

• główne źródła

informacji biologicznej

• poziomy organizacji

życia

podaje znaczenie czynności życiowych

organizmu (jednokomórkowego i

wielokomórkowego): odżywiania,

oddychania, wydalania, ruchu, reakcji na

bodźce, rozmnażania, wzrostu i rozwoju

wymienia czynności życiowe organizmu

roślinnego

• określa przedmiot badań biologii jako nauki A

• podaje przykłady dziedzin biologii A

• wymienia źródła wiedzy biologicznej A

• wyjaśnia, do czego służą atlasy i klucze B

• wymienia cechy organizmów żywych A

x

• potrafi korzystać z poszczególnych źródeł wiedzy C

• rozróżnia próbę kontrolną i badawczą C x

• charakteryzuje wybrane dziedziny biologii C

• posługuje się właściwymi źródłami wiedzy biologicznej podczas

rozwiązywania problemów D x

• objaśnia zasadę stopniowego komplikowania się poziomów organizacji życia

B

• wykorzystuje atlasy do rozpoznawania pospolitych gatunków organizmów D

x

Opanował treści na ocenę bardzo dobrą oraz posiada wiedzę wykraczającą

poza program nauczania dla danej klasy.

Potrafi selekcjonować i hierarchizować wiadomości

Z powodzeniem bierze udział w konkursach i olimpiadach przedmiotowych

Pod okiem nauczyciela prowadzi własne prace badawcze

x

3/132

Komórkowa budowa

organizmów

• organelle komórkowe i

ich funkcje

• budowa komórki

zwierzęcej, roślinnej,

bakteryjnej i grzybowej

przedstawia podstawowe funkcje

poszczególnych elementów komórki

porównuje budowę komórki bakterii,

roślin i zwierząt, wskazując cechy

umożliwiające ich rozróżnienie

• wskazuje komórkę jako podstawową jednostkę organizacji życia A

• wymienia struktury budowy komórki roślinnej, zwierzęcej, grzyba i bakterii A x

podaje funkcje poszczególnych organelli A x

• wyjaśnia rolę poszczególnych elementów komórki B

• porównuje budowę różnych komórek C x

omawia budowę i funkcje organelli komórkowych B

• analizuje różnice między poszczególnymi typami komórek D x






x

4/132

Obserwacje

mikroskopowe

Zasady

prowadzenia

obserwacji

mikroskopowych

Tworzenie

preparatów

mikroskopowych

dokonuje obserwacji mikroskopowych

komórki i rozpoznaje (pod mikroskopem,

na schemacie, na zdjęciu lub po opisie)

podstawowe elementy budowy komórki

(błona komórkowa, cytoplazma, jądro,

chloroplast, mitochondrium, wakuola,

ściana komórkowa)

• wyciąga wnioski dotyczące komórkowej budowy organizmów na podstawie

obserwacji preparatów C x

• posługuje się mikroskopem C

• wykonuje proste preparaty mikroskopowe C x

• odróżnia pod mikroskopem, na schemacie, zdjęciu lub po opisie poszczególne

składniki komórki C

• rysuje obraz widziany pod mikroskopem C x

• analizuje różnice między poszczególnymi typami komórek D x






x

5/132 Systematyczny podział

organizmów

• pierwsze próby

porządkowania

organizmów

• jednostki klasyfikacji

biologicznej

organizmów

uzasadnia potrzebę klasyfikowania

organizmów i przedstawia zasady

systemu

klasyfikacji biologicznej (system jako

sposób katalogowania organizmów,

jednostki taksonomiczne, podwójne

nazewnictwo)

posługuje się prostym kluczem do

• wymienia jednostki klasyfikacji biologicznej A x

• wyjaśnia, czym zajmuje się systematyka B

• podaje kryteria wyróżnienia pięciu królestw A x

• charakteryzuje dawne sposoby klasyfikacji organizmów C

• omawia zasady systemu klasyfikacji biologicznej C x

• ocenia sztuczne i naturalne systemy podziału organizmów D

• uzasadnia potrzebę klasyfikowania organizmów D x

Opanował treści na ocenę bardzo dobrą oraz posiada wiedzę wykraczającą x

• obowiązujący system

podziału świata żywego

oznaczania organizmów poza program nauczania dla danej klasy.




DZIAŁ PROGRAMOWY: II. Jedność i różnorodność organizmów

6/132

Sposoby odżywiania się

organizmów.

Samożywność.

• odżywianie – organizmy

autotroficzne

• fotosynteza i

chemosynteza

przedstawia fotosyntezę, oddychanie

tlenowe oraz fermentację mlekową i

alkoholową jako procesy dostarczające

energii; wymienia substraty i produkty

tych procesów oraz określa warunki ich

przebiegu

wymienia czynniki niezbędne do życia

dla organizmów samożywnych i

cudzożywnych; ocenia, czy dany

organizm jest samożywny czy

cudzożywny






• określa, czym jest odżywianie A

• wymienia podstawowe sposoby odżywiania się organizmów A x

• wymienia czynniki niezbędne do życia organizmów samożywnych A

• wymienia substraty i produkty fotosyntezy A

• wyjaśnia, na czym polega fotosynteza B x

• określa warunki przebiegu fotosyntezy B

• ocenia, czy dany organizm jest samożywny, czy cudzożywny D x

• wyjaśnia, na czym polega chemosynteza B x





Pod okiem nauczyciela prowadzi własne prace badawcze x

7/132 Sposoby odżywiania się

organizmów.

Cudzożywność.

• organizmy cudzożywne

(roślinożerne,

mięsożerne,

wszystkożerne, pasożyty,

saprobionty)

• odżywianie – organizmy

heterotroficzne

wymienia czynniki niezbędne do życia

dla organizmów samożywnych i

cudzożywnych; ocenia, czy dany

organizm jest samożywny czy

cudzożywny

• wymienia podstawowe sposoby cudzożywnego odżywiania się organizmów A x

• omawia różnice między organizmami samożywnymi a cudzożywnymi C

• wymienia czynniki niezbędne do życia organizmów cudzożywnych A x

• charakteryzuje różne strategie odżywiania C

• wykazuje różnorodność odżywiania się organizmów cudzożywnych D x

• wykazuje różnice w pobieraniu i trawieniu pokarmów u różnych organizmów

D x






x

8/132 Sposoby oddychania

organizmów

• oddychanie – tlenowe i

beztlenowe

przedstawia fotosyntezę, oddychanie

tlenowe oraz fermentację mlekową i

alkoholową jako procesy dostarczające

energii; wymienia substraty i produkty

tych procesów oraz określa warunki ich

• określa, czym jest oddychanie A

• wyjaśnia, na czym polega wymiana gazowa B

• wskazuje mitochondrium jako miejsce, w którym zachodzi utlenianie A

• przedstawia oddychanie tlenowe i fermentację jako procesy dostarczające

energii A

x

• oddychanie

wewnątrzkomórkowe

• wymiana gazowa a

oddychanie komórkowe

• znaczenie rozmnażania

DOŚWIADCZENIE

WYKAZUJĄCE, ŻE

PODCZAS

FERMENTACJI

DROŻDŻE

WYDZIELAJĄ

DWUTLENEK WĘGLA

przebiegu






• omawia różne sposoby oddychania C

• wymienia przykłady organizmów ilustrujących różne sposoby oddychania A

• rozróżnia wymianę gazową i oddychanie wewnątrzkomórkowe B

x

• uzasadnia, że oddychanie jest procesem niezbędnym do życia D x

• wykazuje zależność między środowiskiem życia a budową narządów wymiany

gazowej D

• porównuje oddychanie tlenowe i beztlenowe C

• omawia znaczenie fermentacji C

• zapisuje słownie równanie reakcji oddychania tlenowego A

x






x

9/132 Sposoby rozmnażania

się organizmów

• sposoby rozmnażania

bezpłciowego (podział

komórki, zarodniki,

pączkowanie,

fragmentacja)

• rozmnażanie płciowe

(typy rozrodu,

obojnactwo,

rozdzielnopłciowość,

dymorfizm płciowy, typy

rozwoju zarodka,

partenogeneza)

• przemiana pokoleń






• określa, czym jest rozmnażanie B

• wyróżnia rozmnażanie płciowe i bezpłciowe A

• podaje przykłady płciowego i bezpłciowego rozmnażania się organizmów A

x

• rozpoznaje sposoby rozmnażania się organizmów B

• wyjaśnia, na czym polega rozmnażanie bezpłciowe B

• rozpoznaje pączkujące drożdże obserwowane pod mikroskopem C

• omawia różnice między rozwojem prostym a złożonym C

x

• charakteryzuje rodzaje rozmnażania C

• ocenia znaczenie przemiany pokoleń D

• charakteryzuje typy rozwoju zarodka C

• stosuje w praktyce wiadomości dotyczące rozmnażania wegetatywnego D

x

• wykazuje związek między sposobem zapłodnienia a środowiskiem życia

organizmów D

• ocenia znaczenie samozapłodnienia D

x






x

10/132 Podsumowanie

wiadomości z działu I i

II.

11/132 Sprawdzian wiadomości

z działu I i II.

DZIAŁ PROGRAMOWY: III. Bakterie i wirusy. Organizmy beztkankowe

12/132 Bakterie a wirusy

• charakterystyka bakterii

i wirusów

• znaczenie bakterii i

wirusów w przyrodzie

oraz gospodarce

człowieka

• choroby wywoływane

przez baterie i wirusy

wymienia cechy, którymi wirusy różnią

się od organizmów zbudowanych

z komórek

przedstawia miejsca występowania

bakterii i protistów oraz ich znaczenie w

przyrodzie i dla człowieka

• wymienia miejsca występowania bakterii i wirusów A

• rozpoznaje i podaje nazwy form morfologicznych bakterii widocznych na

preparacie mikroskopowym lub ilustracji C

x

• podaje charakterystyczne cechy budowy bakterii i wirusów A

• wymienia cechy, którymi wirusy różnią się od organizmów A

• podaje przykłady bakterii i wirusów A

• określa znaczenie bakterii w przyrodzie i gospodarce człowieka B

x

• charakteryzuje wybrane czynności życiowe bakterii C

• wymienia choroby bakteryjne i wirusowe A

• rysuje kształty bakterii obserwowanych pod mikroskopem C

x

• ocenia znaczenie bakterii i wirusów D

• określa warunki tworzenia się przetrwalników A

• ocenia rolę bakterii jako symbiontów i destruentów D

x






x

13/132 Protisty – organizmy

jednokomórkowe

• charakterystyka

protistów

• znaczenie protistów w

przyrodzie i życiu

człowieka


przez organizmy

należące do protistów

przedstawia podstawowe czynności

życiowe organizmu jednokomórkowego

na przykładzie wybranego protista

samożywnego (np. eugleny) i

cudzożywnego

(np. pantofelka)

przedstawia miejsca występowania

bakterii i protistów oraz ich znaczenie w

przyrodzie i dla człowieka

• wymienia miejsca występowania protistów A

• wymienia grupy organizmów należących do protistów A x

• omawia czynności życiowe poszczególnych grup protistów C x

• charakteryzuje poszczególne grupy protistów C

• wykazuje chorobotwórcze znaczenie protistów D x

• porównuje czynności życiowe poszczególnych grup protistów C

• wymienia choroby wywoływane przez protisty A

• rozpoznaje pod mikroskopem, rysuje i opisuje budowę przedstawicieli

protistów C

x






x

14/132 Glony – przedstawiciele

trzech królestw

• znaczenie glonów

• cechy przedstawicieli

różnych królestw, które

pozwalają na zaliczenie

obserwuje okazy i porównuje cechy

morfologiczne glonów i roślin lądowych

(mchów, widłaków, skrzypów, paproci,

nagozalążkowych i okrytozalążkowych),

wymienia cechy umożliwiające

zaklasyfikowanie organizmu do

wymienionych

• wskazuje środowisko życia glonów A

• podaje przykłady organizmów należących do glonów A x

• wymienia wspólne cechy organizmów zaliczanych do glonów A

• omawia znaczenie glonów w przyrodzie i gospodarce człowieka C x

• wyjaśnia, że glony to grupa ekologiczna, do której należą przedstawiciele

trzech królestw A

• omawia wybrane czynności życiowe glonów C

x

ich do wspólnej grupy

ekologicznej – glonów

• zależność miedzy

głębokością

a występowaniem

określonych grup

glonów

wyżej grup oraz identyfikuje nieznany

organizm jako przedstawiciela jednej

z nich na podstawie obecności tych cech

przedstawia znaczenie poznanych

grzybów, roślin i zwierząt w środowisku

i dla człowieka

• analizuje wpływ zakwitów glonów na inne organizmy w środowisku D

• ocenia znaczenie glonów w przyrodzie i gospodarce człowieka D

• wyjaśnia zależność między głębokością a występowaniem określonych grup

glonów B

x






x

15/132 Grzyby i porosty

• charakterystyka

grzybów

• znaczenie grzybów w

przyrodzie i gospodarce

człowieka


przez grzyby

• budowa i wybrane

czynności życiowe

porostów

• znaczenie porostów


zaklasyfikowanie organizmu do grzybów

oraz identyfikuje nieznany organizm jako

przedstawiciela grzybów na podstawie

obecności tych cech; wskazuje miejsca

występowania grzybów (w tym grzybów

porostowych)



i dla człowieka

• podaje przykłady grzybów i porostów A

• opisuje budowę grzybów C

• rozpoznaje pleśniaka białego w obrazie mikroskopowym C

• wymienia sposoby rozmnażania się grzybów A

• rozpoznaje porosty wśród innych organizmów B

x

• omawia czynności życiowe grzybów C

• podaje przykłady znaczenia grzybów w przyrodzie i gospodarce człowieka A

• rozpoznaje porosty jako organizmy zbudowane z grzybni i glonu B

• wyjaśnia, co to jest grzybica B

x

• charakteryzuje budowę grzybów owocnikowych C

• omawia sposoby rozmnażania się grzybów C

• analizuje znaczenie grzybów w przyrodzie i gospodarce człowieka D

• wykonuje i opisuje rysunek wskazanych grzybów C

x

• wykazuje znaczenie mikoryzy dla grzyba i rośliny D

• określa znaczenie poszczególnych komponentów w budowie plechy porostu B

• proponuje sposób badania czystości powietrza, znając wrażliwość porostów na

zanieczyszczenia D

• rozpoznaje i podaje nazwy różnych form morfologicznych porostów B

x






x

16/132 Podsumowanie

wiadomości z działu III

– kartkówka.

DZIAŁ PROGRAMOWY: IV. Świat roślin

17/132 Tkanki roślinne

• klasyfikacja tkanek

roślinnych na twórcze

i stałe

wskazuje cechy adaptacyjne w budowie

tkanek roślinnych do pełnienia

określonych funkcji (tkanka twórcza,

okrywająca, miękiszowa, wzmacniająca,

przewodząca)

• wyjaśnia, czym jest tkanka B

• podaje przykłady tkanek roślinnych A

• wskazuje na ilustracji komórki tworzące tkankę C

x

• dokonuje podziału tkanek roślinnych na twórcze i stałe B

• wymienia cechy budowy poszczególnych tkanek roślinnych A x

• budowa, funkcje i

rozmieszczenie w

roślinie poszczególnych

rodzajów tkanek

• opisuje funkcje wskazanych tkanek B

• charakteryzuje budowę, rozmieszczenie i funkcje poszczególnych tkanek

roślinnych C

• wykonuje preparat ze skórki cebuli i rozpoznaje w nim tkankę okrywającą C

x

• wykazuje związek budowy wskazanej tkanki z jej funkcją D

• rozpoznaje i rysuje tkanki widoczne na przekrojach organów roślinnych C x






x

18/132 Budowa i funkcje

korzenia

• funkcje korzenia

• budowa zewnętrzna

korzenia

• budowa wewnętrzna

korzenia i jego przyrost

na długość

• systemy korzeniowe i ich

modyfikacje

identyfikuje (np. na schemacie, fotografii,

rysunku lub na podstawie opisu)

i opisuje organy rośliny okrytonasiennej

(korzeń, pęd, łodyga, liść, kwiat, owoc)

oraz przedstawia ich funkcje

• wymienia podstawowe funkcje korzenia A

• rozpoznaje systemy korzeniowe B x

• rozpoznaje modyfikacje korzeni C

• omawia budowę zewnętrzną korzenia C

• rozpoznaje pod mikroskopem tkanki budujące korzeń C

x

• analizuje budowę wewnętrzną korzenia jako funkcjonalnej całości D

• charakteryzuje przyrost na długość C

• rysuje różne systemy korzeniowe C

x

• wyjaśnia sposób pobierania wody przez roślinę B

• projektuje doświadczenie świadczące o przewodzeniu wody z korzenia do

łodygi D

• charakteryzuje modyfikacje korzeni C

x






x

19/132 Budowa i funkcje łodygi

• funkcje łodygi

• budowa zewnętrzna i

wewnętrzna łodygi

• rodzaje łodyg

• modyfikacje łodygi






• omawia funkcje łodygi C

• podaje nazwy elementów budowy zewnętrznej łodygi A x

• rozpoznaje tkanki budujące łodygę C

• rozróżnia rodzaje łodyg B x

• rysuje schematycznie przekrój poprzeczny i podłużny łodygi C x

• analizuje związek budowy zmodyfikowanych łodyg z ich funkcjami D x





x


20/132 Liść – wytwórnia

pokarmu

• funkcje liści

• budowa zewnętrzna i

wewnętrzna liści

• typy ulistnienia łodygi

• modyfikacje liści






• wymienia funkcje liści A

• rozpoznaje elementy budowy liścia B

• rozpoznaje liście pojedyncze i złożone B

x

• rozpoznaje różne modyfikacje liści B

• rozpoznaje na preparacie mikroskopowym tkanki budujące liść C

• rozróżnia typy ulistnienia łodygi B

x

• rozpoznaje rodzaje unerwienia liści B

• omawia funkcje poszczególnych modyfikacji liści C x

• analizuje funkcje poszczególnych elementów budowy anatomicznej liścia D

• rysuje różne typy ulistnienia łodygi C

x






x

21/132 Mszaki – najprostsze

rośliny lądowe

• występowanie mszaków

• budowa mszaków

• cykl rozwojowy

mszaków

• znaczenie mszaków w


człowieka







wymienionych






i dla człowieka

• wymienia miejsca występowania mszaków A

• podaje nazwy organów mszaków A x

• rozpoznaje mszaki wśród innych roślin C

• omawia znaczenie mszaków w przyrodzie i gospodarce człowieka B x

• analizuje cykl rozwojowy mszaków D

• rysuje mech i podpisuje jego organy C x

• wyjaśnia, dlaczego mszaki są najprostszymi roślinami lądowymi B x






x

22/132 Charakterystyka

paprotników

• podział paprotników

• cykl rozwojowy paproci

• charakterystyka

paproci, skrzypów

i widłaków







wymienionych


• wymienia miejsca występowania paprotników A

• rozpoznaje organy paproci B

• rozpoznaje paprotniki wśród innych roślin C

x

• wyjaśnia rolę poszczególnych organów paprotników B x

• analizuje cykl rozwojowy paproci D

• charakteryzuje skrzypy, widłaki i paprocie C x

• rozpoznaje za pomocą atlasów 5 gatunków rodzimych paprotników C x





i dla człowieka






x

23/132 Charakterystyka roślin

nagonasiennych

• charakterystyczne cechy

roślin nagonasiennych

• cykl rozwojowy sosny

• znaczenie

nagonasiennych w


człowieka



i dla człowieka

• wymienia miejsca występowania roślin nagonasiennych A x

• wymienia przystosowania roślin nagonasiennych do warunków życia A

• omawia znaczenie roślin nagonasiennych w przyrodzie C x

• analizuje cykl rozwojowy sosny D x

• dowodzi związku budowy roślin nagonasiennych ze środowiskiem ich życia D x






x

24/132 Przegląd roślin

nagonasiennych

• gatunki roślin

nagonasiennych

występujących w Polsce







wymienionych




• rozpoznaje rośliny nagonasienne wśród innych roślin C x

• omawia znaczenie roślin nagonasiennych w gospodarce człowieka C x

• rozpoznaje rodzime gatunki nagonasiennych C x

• określa, z jakiego gatunku drzewa lub krzewu pochodzi wskazana szyszka C x






x

25/132 Charakterystyka roślin

okrytonasiennych

• budowa kwiatu

• cykl rozwojowy roślin

okrytonasiennych

• sposoby zapylenia

• sposoby rozsiewania

nasion

DOŚWIADCZENIE






rozróżnia elementy budowy kwiatu

(okwiat: działki kielicha i płatki korony

oraz słupkowie, pręcikowie) i określa ich

rolę w rozmnażaniu płciowym

• wymienia miejsca występowania roślin okrytonasiennych A

• podaje nazwy elementów budowy kwiatu A x

• wymienia sposoby rozsiewania nasion i owoców A

• omawia znaczenie roślin okrytonasiennych w przyrodzie i gospodarce

człowieka C

x

• omawia funkcje poszczególnych elementów budowy kwiatu C

• analizuje cykl rozwojowy roślin okrytonasiennych D

• ocenia znaczenie roślin okrytonasiennych w przyrodzie i gospodarce

człowieka D

x

• wykazuje związek budowy kwiatu ze sposobem zapylania D

• charakteryzuje sposoby rozsiewania nasion i owoców, wykazując związek z

ich budową C

x

SPRAWDZAJĄCE

WPŁYW WYBRANEGO

CZYNNIKA NA

PROCES

KIEŁKOWANIA

NASION

przedstawia budowę nasienia (łupina

nasienna, bielmo, zarodek) oraz opisuje

warunki niezbędne do procesu

kiełkowania (temperatura, woda, tlen)

podaje przykłady różnych sposobów

rozsiewania się nasion i przedstawia rolę

owocu w tym procesie






26/132 Przegląd roślin

okrytonasiennych

• rodzaje kwiatostanów

• typy owoców

• gatunki drzew

okrytonasiennych

występujących w Polsce

• znaczenie roślin

okrytonasiennych

w przyrodzie i

gospodarce człowieka







wymienionych











i dla człowieka

• rozpoznaje rośliny okrytonasienne wśród innych roślin C x

• rozróżnia owoce pojedyncze i złożone B x

• rozróżnia kwiatostany B x

• rozpoznaje 5 gatunków drzew okrytonasiennych występujących w Polsce C x






x

27/132 Podsumowanie

wiadomości z działu IV


z działu IV

DZIAŁ PROGRAMOWY: V. Świat bezkręgowców

29/132 Tkanki zwierzęce

• budowa i funkcje tkanki

nabłonkowej, łącznej,

podaje funkcje tkanki nabłonkowej,

mięśniowej, nerwowej, krwi, tłuszczowej,

chrzęstnej i kostnej oraz przedstawia

podstawowe cechy budowy warunkujące

pełnienie tych funkcji

• wyjaśnia, czym jest tkanka B

• wymienia podstawowe rodzaje tkanek zwierzęcych A x

• określa najważniejsze funkcje poszczególnych tkanek zwierzęcych B

• wymienia rodzaje tkanki łącznej A

• podaje rozmieszczenie przykładowych tkanek zwierzęcych w organizmie A

x

mięśniowej i nerwowej • charakteryzuje budowę poszczególnych tkanek zwierzęcych C

• rysuje schemat komórki nerwowej i opisuje poszczególne elementy jej

budowy C

• rozpoznaje pod mikroskopem lub na ilustracji rodzaje tkanek C

x

• opisuje rodzaje tkanki nabłonkowej C

• charakteryzuje rolę poszczególnych składników morfotycznych krwi C x






x

30/132 Gąbki i parzydełkowce

• budowa gąbek i

parzydełkowców

• środowisko życia gąbek

i parzydełkowców

• znaczenie gąbek i

parzydełkowców

w przyrodzie



parzydełkowców,

płazińców, nicieni, pierścienic,

stawonogów (skorupiaków, owadów i

pajęczaków), mięczaków, ryb, płazów,

gadów, ptaków, ssaków oraz identyfikuje

nieznany organizm jako przedstawiciela

jednej z wymienionych grup na

podstawie obecności tych cech

porównuje cechy morfologiczne,

środowisko i tryb życia grup zwierząt

wymienionych



i dla człowieka

• wyjaśnia, co to są gąbki B

• podaje miejsca występowania gąbek i parzydełkowców A

• wymienia charakterystyczne cechy gąbek i parzydełkowców A

x

• omawia znaczenie gąbek i parzydełkowców w przyrodzie C x

• charakteryzuje wskazane czynności życiowe gąbek i parzydełkowców C

• wyjaśnia mechanizm ruchu parzydełkowców B x

• wykazuje związek budowy gąbek i parzydełkowców ze środowiskiem ich

życia D

• wyjaśnia sposób działania parzydełka B

x






31/132 Płazińce i nicienie –

organizmy pasożytnicze

• środowisko życia

płazińców i nicieni

• budowa i czynności

życiowe płazińców oraz

nicieni

• przystosowania

płazińców i nicieni do

pasożytniczego trybu

życia



parzydełkowców,









• wymienia charakterystyczne cechy płazińców i nicieni A

• rozpoznaje na ilustracji płazińce i nicienie B

• charakteryzuje tasiemce i glisty jako pasożyty układu pokarmowego C

• omawia drogi zakażenia pasożytniczymi płazińcami i nicieniami C

• wyjaśnia, w jaki sposób można ustrzec się przez zakażaniem pasożytniczymi

płazińcami i nicieniami B

x

• wskazuje na ilustracji elementy budowy tasiemca C x

• dowodzi, że tasiemce są przystosowane do pasożytniczego trybu życia D

• omawia różnice między płazińcami a nicieniami C

• charakteryzuje wskazane czynności życiowe płazińców i nicieni C

x

• charakteryzuje symetrię ciała płazińców C x

• znaczenie płazińców i

nicieni w życiu

człowieka


wymienionych



i dla człowieka






x

32/132 Pierścienice – zwierzęta

o segmentowej budowie

ciała


pierścienic


życiowe pierścienic

• znaczenie pierścienic w

przyrodzie



parzydełkowców,










wymienionych



i dla człowieka

• rozpoznaje pierścienice wśród innych zwierząt C x

• wymienia charakterystyczne cechy pierścienic A x

• charakteryzuje układ krwionośny pierścienic C

• charakteryzuje wskazane czynności życiowe pierścienic C

• wykazuje związek budowy pijawki z pasożytniczym trybem jej życia D

x

• dowodzi, że pierścienice są bardziej rozwiniętymi zwierzętami niż płazińce

i nicienie D

• projektuje doświadczenie wykazujące znaczenie dżdżownic w użyźnianiu

gleby D

x






33/132 Stawonogi -

charakterystyka

skorupiaków i

pajęczaków

• środowiska życia

skorupiaków i

pajęczaków


życiowe skorupiaków i

pajęczaków



parzydełkowców,










wymienionych



i dla człowieka

• rozpoznaje stawonogi wśród innych zwierząt C x

• wymienia charakterystyczne cechy budowy skorupiaków i pajęczaków A x

• charakteryzuje wskazane czynności życiowe stawonogów D x

• dowodzi istnienia związku między środowiskiem życia a narządami wymiany

gazowej skorupiaków i pajęczaków D x






34/132 Stawonogi -

charakterystyka

owadów

• środowiska życia

owadów


życiowe owadów

• rozwój owadów



parzydełkowców,










wymienionych



i dla człowieka

• rozpoznaje na ilustracji przeobrażenie zupełne i niezupełne owadów B x

• wymienia charakterystyczne cechy budowy owadów A x

• dowodzi, że owady są przystosowane do życia w środowisku lądowym C x

• dowodzi istnienia związku między środowiskiem życia a narządami wymiany

gazowej owadów D x






35/132 Mięczaki – zwierzęta o

miękkim ciele


mięczaków


życiowe ślimaków,

małży i głowonogów



parzydełkowców,










wymienionych



i dla człowieka

• rozpoznaje ślimaki, małże i głowonogi wśród innych zwierząt C

• wymienia charakterystyczne cechy mięczaków A x

• wymienia części ciała ślimaków, małży i głowonogów A

• wymienia narządy oddechowe mięczaków A

• wskazuje małże jako organizmy produkujące perły A

x

• charakteryzuje wskazane czynności życiowe mięczaków D

• wyjaśnia zasady funkcjonowania otwartego układu krwionośnego B

• porównuje budowę ślimaków, małży i głowonogów C

x

• wykazuje związek budowy mięczaków ze środowiskiem ich życia D

• charakteryzuje sposoby poruszania się poszczególnych grup mięczaków C x






x

36/132 Podsumowanie

wiadomości z działu V


z działu V

DZIAŁ PROGRAMOWY: VI. Świat kręgowców

38/132 Porównanie

bezkręgowców

i kręgowców

• porównanie budowy

(pokrycia ciała,

szkieletu, ułożenia

narządów, budowy

układu nerwowego i

krwionośnego)

bezkręgowców i

kręgowców

• regulacja temperatury

ciała

• określa pokrycie ciała bezkręgowców i kręgowców A

• podaje nazwy elementów szkieletu kręgowców A x

• wymienia funkcje szkieletu bezkręgowców A

• podaje przykłady szkieletów bezkręgowców A

• wymienia elementy budowy układu nerwowego bezkręgowców i kręgowców

A

x

• charakteryzuje poszczególne elementy szkieletu kręgowców C

• porównuje układ krwionośny bezkręgowców i kręgowców C x

• porównuje budowę układu nerwowego bezkręgowców i kręgowców D x






x

39/132 Ryby – kręgowce wodne

• przystosowanie ryb do

życia w wodzie

• wymiana gazowa ryb

• rozmnażanie i rozwój

ryb

• wędrówki ryb



parzydełkowców,










wymienionych w pkt 9, w szczególności

porównuje grupy kręgowców pod kątem

pokrycia ciała, narządów wymiany

gazowej, ciepłoty ciała, rozmnażania

i rozwoju



i dla człowieka

• charakteryzuje ryby C

• podaje nazwy płetw ryby A

• rozpoznaje skrzela jako narządy wymiany gazowej B

x

• wymienia przystosowania ryb do życia w wodzie A

• określa rodzaj zapłodnienia u ryb A x

• omawia wybrane czynności życiowe ryb B

• określa charakterystyczne cechy rozmnażania ryb B

• wyjaśnia przyczyny wędrówek ryb B

• rozpoznaje przedstawicieli ryb i wskazuje ich cechy C

x

• charakteryzuje wymianę gazową u ryb C

• porównuje układ krwionośny ryby i dżdżownicy C x






40/132 Płazy – zwierzęta

dwuśrodowiskowe



parzydełkowców,


• określa środowiska życia płazów A

• charakteryzuje płazy C

• wymienia stadia rozwojowe żaby A

• podaje po dwa przykłady płazów ogoniastych i bezogonowych A

x

• pokrycie ciała płazów

• przystosowania płazów

do życia w dwóch

środowiskach

• wymiana gazowa

płazów

• cykl rozwojowy żaby

• charakterystyka płazów

beznogich, ogoniastych i

bezogonowych

• wpływ

zmiennocieplności na

tryb życia płazów













i rozwoju



i dla człowieka

• wymienia przystosowania płazów do życia w wodzie i na lądzie A

• wyjaśnia, na czym polega hibernacja B

• omawia cykl rozwojowy żaby C

x

• omawia wybrane czynności życiowe płazów C

• charakteryzuje płazy ogoniaste i bezogonowe C

• rozpoznaje przedstawicieli płazów i wskazuje ich specyficzne cechy B

x

• wykazuje związek trybu życia płazów z ich zmiennocieplnością D

• wykazuje związek budowy płazów ze środowiskami ich życia D x






41/132 Świat gadów

• przystosowania gadów

do życia na lądzie


gadów

• charakterystyka

jaszczurek i węży



parzydełkowców,














i rozwoju



i dla człowieka

• określa środowisko życia gadów A

• charakteryzuje gady C

• podaje cztery przykłady gadów występujących w Polsce A

x

• wymienia przystosowania gadów do życia na lądzie A

• omawia znaczenie błon płodowych w rozwoju gadów C

• wymienia narządy zmysłów gadów A

x

• omawia wybrane czynności życiowe gadów C

• charakteryzuje funkcje poszczególnych błon płodowych C

• rozpoznaje przedstawicieli gadów i wskazuje ich specyficzne cechy B

x

• analizuje pokrycie ciała gadów w aspekcie ochrony przed utratą wody D

• wykazuje związek budowy gadów ze środowiskiem ich życia D

• wykazuje związek między sposobem rozmnażania i typem rozwoju a

środowiskiem życia gadów D

x






42/132 Ptaki – kręgowce

latające

• przystosowania ptaków





• charakteryzuje ptaki C

• rozpoznaje rodzaje piór ptaków B

• wymienia elementy budowy jaja A

• wyjaśnia konieczność migracji ptaków B

x

do lotu

• rodzaje piór

• wymiana gazowa u

ptaków

• związek budowy dzioba

z rodzajem pobieranego

pokarmu

• związek budowy nóg ze

środowiskiem i trybem

życia ptaków


ptaków

• migracje ptaków



i rozwoju



i dla człowieka

• wymienia przystosowania budowy ptaków do lotu A

• omawia różnice pomiędzy gniazdownikami i zagniazdownikami oraz podaje

ich przykłady C

x

• określa środowisko życia ptaka na podstawie budowy jego kończyn D

• określa rodzaj pobieranego przez ptaka pokarmu na podstawie budowy jego

dzioba D

• omawia wybrane czynności życiowe ptaków C

x

• charakteryzuje poszczególne elementy budowy jaja C

• wykazuje związek między przebiegiem wymiany gazowej u ptaków a ich

przystosowaniem do lotu D

x






x

43/132 Przegląd ptaków

• różnorodność ptaków



parzydełkowców,








• wymienia ptaki różnych środowisk A x

rozpoznaje gniazdowniki i zagniazdowniki C x

• rozpoznaje przedstawicieli ptaków i wskazuje ich specyficzne cechy C x

charakteryzuje ptaki rozpoznane na ilustracji (środowisko życia, tryb życia,

rodzaj pokarmu) D x






x

44/132 Świat ssaków

• budowa i rola skóry

ssaków

• wymiana gazowa u

ssaków


ssaków

• budowa zewnętrzna

ssaków oraz jej związek

ze środowiskiem i

trybem życia

• znaczenie ssaków w

życiu człowieka







i rozwoju



i dla człowieka

• omawia charakterystyczne cechy ssaków B

• podaje przykłady siedlisk zajmowanych przez ssaki A

• wymienia narządy zmysłów ssaków A

x

• wyjaśnia rolę gruczołów potowych i włosów w termoregulacji B

• rozróżnia uzębienie drapieżnika i roślinożercy B x

• charakteryzuje funkcje skóry C

• omawia zalety pęcherzykowej budowy płuc C

• porównuje budowę ssaków wodnych i lądowych C

• ocenia znaczenie ssaków w życiu i gospodarce człowieka D

x

• projektuje doświadczenie wykazujące wydzielniczą i wydalniczą funkcję

skóry D

• wykazuje związek między funkcjonowaniem poszczególnych narządów

zmysłów a trybem życia D

x


poza program nauczania dla danej klasy. x




45/132 Przegląd ssaków

• różnorodność ssaków



parzydełkowców,








• rozróżnia ssaki wśród innych zwierząt B

• rozróżnia ssaki wodne i lądowe B x

• podaje przykłady gatunków ssaków A

• wymienia przystosowania ssaków do zajmowania różnych siedlisk A x

• rozpoznaje przedstawicieli ssaków i wskazuje ich specyficzne cechy C x

charakteryzuje ssaki rozpoznane na ilustracji (środowisko życia, tryb życia,

rodzaj pokarmu) D x






x

46/132 Podsumowanie

wiadomości z działu VI


z działu VI

DZIAŁ PROGRAMOWY: I. Organizm człowieka. Skóra – powłoka organizmu

48/132 Organizm człowieka

jako funkcjonalna

całość

• dziedziny biologii

zajmujące się budową

i funkcjonowaniem ciała

człowieka

• miejsce człowieka w

przyrodzie

• współdziałanie układów

narządów w organizmie

człowieka

• funkcje układów

narządów

• stopnie uorganizowania

budowy organizmu

człowieka (komórka,

opisuje hierarchiczną budowę organizmu

człowieka (tkanki, narządy, układy

narządów);

opisuje budowę, funkcje i współdziałanie

poszczególnych układów: ruchu,

pokarmowego, oddechowego, krążenia,

wydalniczego, nerwowego, dokrewnego

i rozrodczego.

• wymienia dziedziny biologii zajmujące się budową i funkcjonowaniem

człowieka A

• wskazuje komórkę jako element budulcowy ciała człowieka A

x

• klasyfikuje człowieka do królestwa zwierząt C

• opisuje podstawowe funkcje poszczególnych układów C

• wylicza układy narządów człowieka A

x

• opisuje cechy różniące człowieka od innych zwierząt C

• wyjaśnia, na czym polega homeostaza B

• opisuje hierarchiczną budowę organizmu człowieka C

x

• wykazuje, na podstawie dotychczasowych wiadomości, współzależność

poszczególnych układów w organizmie człowieka D

x

tkanka, narząd, układ

narządów)

• pojęcie homeostazy






x

49/132 Budowa i funkcje skóry

• funkcje skóry i warstwy

podskórnej

• budowa skóry i warstwy

podskórnej

• budowa i rola

wytworów skóry

• rola receptorów skóry

podaje funkcje skóry, rozpoznaje

elementy jej budowy (na schemacie,

modelu, rysunku, według opisu itd.) oraz

przedstawia jej cechy adaptacyjne do

pełnienia funkcji ochronnej, zmysłowej

(receptory bólu, dotyku, ciepła, zimna) i

termoregulacyjnej;

• podaje funkcje skóry i warstwy podskórnej A

x

• wymienia wytwory naskórka A

• wylicza warstwy skóry A

x

• wykazuje na konkretnych przykładach zależność funkcji skóry od jej budowy

D

• opisuje funkcje poszczególnych wytworów naskórka C

x

• planuje doświadczenie wykazujące, że skóra jest narządem zmysłu D x






x

50/132 Higiena i choroby skóry

• zasady higieny skóry

• czynniki powodujące

uszkodzenia skóry

• wpływ słońca na

zdrowie skóry

• dolegliwości i choroby

skóry oraz ich objawy

• rodzaje oparzeń i

odmrożeń

• pierwsza pomoc

przedlekarska w

wypadku oparzeń

opisuje stan zdrowej skóry oraz

rozpoznaje niepokojące zmiany na

skórze, które wymagają konsultacji

lekarskiej.

• wymienia choroby skóry A

• podaje przykłady dolegliwości skóry A

• omawia zasady pielęgnacji skóry młodzieńczej C

• wyjaśnia konieczność dbania o skórę B

x

• klasyfikuje rodzaje oparzeń i odmrożeń C

• omawia zasady udzielania pierwszej pomocy w wypadku oparzeń C

x

• omawia objawy dolegliwości skóry C

• wyjaśnia, czym są alergie skórne B

• proponuje środki do pielęgnacji skóry młodzieńczej D

x

• ocenia wpływ promieni słonecznych na skórę D

• demonstruje zasady udzielania pierwszej pomocy w wypadku oparzeń

x






x

DZIAŁ PROGRAMOWY: II. Aparat ruchu

51/132 Budowa szkieletu

• funkcje szkieletu

• ruch jako efekt działania

biernego i czynnego

aparatu ruchu

• budowa szkieletu

• kształty kości

wykazuje współdziałanie mięśni,

ścięgien, kości i stawów w prawidłowym

funkcjonowaniu układu ruchu;

• wskazuje elementy biernego i czynnego aparatu ruchu A

• podaje nazwy wskazanych elementów budowy szkieletu A

• wskazuje na schemacie, rysunku lub modelu szkielet osiowy, obręczy i

kończyn C

x

• rozpoznaje różne kształty kości C

• wskazuje obręcz barkową i miedniczną na modelu lub schemacie C x

• wyjaśnia sposób działania biernego i czynnego aparatu ruchu B

x

• wskazuje różnice w budowie kości długiej i płaskiej C

• porównuje kości o różnych kształtach C

x






x

52/132 Budowa i rola szkieletu

osiowego

• skład szkieletu

osiowego: czaszka,

kręgosłup, klatka

piersiowa

• funkcje elementów

szkieletu osiowego

wymienia i rozpoznaje (na schemacie,

rysunku, modelu, według opisu itd.)

elementy szkieletu osiowego,

• wylicza elementy szkieletu osiowego A

• wymienia elementy budujące klatkę piersiową A

• podaje nazwy odcinków kręgosłupa A

x

• wskazuje mózgo- i trzewioczaszkę na modelu lub ilustracji A

• wymienia narządy chronione przez klatkę piersiową A

• wskazuje na schemacie, rysunku lub modelu elementy szkieletu osiowego C

x

• wymienia kości budujące szkielet osiowy A

• charakteryzuje funkcje szkieletu osiowego C

x

• wyjaśnia związek budowy czaszki z pełnionymi przez nią funkcjami B

• omawia rolę chrząstek w budowie klatki piersiowej C

• wykazuje związek budowy odcinków kręgosłupa z pełnionymi przez nie

funkcjami D

x






x

53/132 Szkielet kończyn oraz

ich obręczy

• budowa i

funkcjonowanie

wymienia i rozpoznaje (na schemacie,

rysunku, modelu, według opisu itd.)

elementy szkieletu obręczy i kończyn;

• wymienia elementy budowy obręczy barkowej i miednicznej A

• wskazuje kości kończyny górnej i kończyny dolnej na modelu lub schemacie

C

x

kończyn

• budowa obręczy

barkowej i miednicznej

• rodzaje połączeń kości

• rodzaje stawów, ich

budowa i zakres ruchów

• wymienia rodzaje połączeń kości A

• opisuje budowę stawu C

• rozpoznaje rodzaje stawów B

• odróżnia staw zawiasowy od kulistego B

x

• wymienia kości tworzące obręcze barkową i miedniczną A

• porównuje budowę kończyn górnej i dolnej C

• wykazuje związek budowy kończyny dolnej z pełnioną funkcją D

x

• wykazuje związek budowy obręczy miednicznej z pełnioną przez nią funkcją

D

• charakteryzuje połączenia kości C

• wyjaśnia związek budowy stawu z zakresem ruchu kończyny B

x






x

54/132 Kości – elementy

składowe szkieletu

• budowa fizyczna i

chemiczna kości

• szpik kostny

przedstawia funkcje kości i wskazuje

cechy budowy fizycznej i chemicznej

umożliwiające ich pełnienie;

• opisuje budowę fizyczną kości C

• wskazuje miejsce występowania szpiku kostnego A

x

• omawia doświadczenie wykazujące skład chemiczny kości C

x

• charakteryzuje zmiany zachodzące w układzie kostnym wraz z wiekiem C

• omawia znaczenie składników chemicznych w budowie kości C

x

• opisuje rolę szpiku kostnego C

• planuje doświadczenie wykazujące skład chemiczny kości D x






x

55/132 Budowa i znaczenie

mięśni

• położenie i funkcje

poszczególnych mięśni

szkieletowych

• budowa mięśnia

szkieletowego

• antagonistyczne

• wskazuje na ilustracji najważniejsze mięśnie szkieletowe przy pomocy

nauczyciela C

• wymienia rodzaje tkanki mięśniowej A

• wskazuje położenie tkanki mięśniowej gładkiej i poprzecznie prążkowanej

szkieletowej A

• podaje warunki niezbędne do prawidłowego funkcjonowania mięśni A

x

działanie mięśni

• rodzaje i cechy tkanki

mięśniowej

• higiena pracy mięśni

• negatywny wpływ

środków dopingujących

na zdrowie człowieka

• określa funkcje wskazanych mięśni szkieletowych B

• opisuje budowę tkanki mięśniowej B

• przedstawia znaczenie aktywności fizycznej dla prawidłowego

funkcjonowania układu ruchu i gęstości masy kostnej C

• wykonuje rysunek tkanki mięśniowej spod mikroskopu C

• wyjaśnia, na czym polega antagonistyczne działanie mięśni B

• przedstawia negatywny wpływ środków dopingujących na zdrowie człowieka

B

x

• wykazuje związek budowy z funkcją tkanki mięśniowej D

x

• określa czynniki wpływające na prawidłowy rozwój muskulatury ciała B

• uzasadnia konieczność regularnych ćwiczeń gimnastycznych D

x






x

56/132 Choroby aparatu ruchu

• naturalne krzywizny

kręgosłupa – lordozy

i kifozy

• wady postawy

• wady budowy stóp

• krzywica i osteoporoza

– choroby aparatu ruchu

• urazy mechaniczne

aparatu ruchu

• pierwsza pomoc i

rehabilitacja w wypadku

złamań

• profilaktyka wad

postawy

przedstawia znaczenie aktywności

fizycznej dla prawidłowego

funkcjonowania

układu ruchu i gęstości masy kostnej oraz

określa czynniki wpływające na

prawidłowy rozwój muskulatury ciała.

• opisuje przyczyny powstawania wad postawy B

• przewiduje skutki przyjmowania nieprawidłowej postawy ciała D

• wymienia naturalne krzywizny kręgosłupa A

x

• wymienia choroby aparatu ruchu A

• rozpoznaje na ilustracji wady postawy C

• wskazuje ślad stopy z płaskostopiem C

• opisuje urazy kończyn B

• omawia zasady udzielania pierwszej pomocy w wypadku urazów kończyn C

x

• rozpoznaje naturalne krzywizny kręgosłupa C

• wyjaśnia przyczyny wad postawy B

• omawia sposoby zapobiegania deformacjom szkieletu C

• określa czynniki wpływające na prawidłowy rozwój muskulatury ciała B

• podaje przyczyny chorób aparatu ruchu A

x

• omawia przyczyny zmian zachodzących w układzie kostnym na skutek

osteoporozy C

• wyszukuje informacje dotyczące zapobiegania płaskostopiu D

• wyjaśnia konieczność rehabilitacji po urazach B

• planuje i demonstruje udzielanie pierwszej pomocy w wypadku urazów

kończyn D

x






x

57/132 Podsumowanie

wiadomości z działu I i

II.


z działu I i II.

DZIAŁ PROGRAMOWY: III. Układ pokarmowy

59/132 Pokarm – budulec i

źródło energii

• niezbędne składniki

pokarmowe

• znaczenie

węglowodanów, białek

i tłuszczów

• pokarm jako źródło

energii i budulec

organizmu

• najważniejsze

pierwiastki budujące

ciała organizmów

• kluczowa rola węgla w

istnieniu życia

• podstawowe grupy

związków chemicznych

występujących

w organizmach

(węglowodany, białka,

tłuszcze)

przedstawia źródła i wyjaśnia znaczenie

składników pokarmowych (białka,

tłuszcze, węglowodany, sole mineralne,

woda) dla prawidłowego rozwoju

i funkcjonowania organizmu;

przedstawia rolę błonnika w

prawidłowym funkcjonowaniu układu

pokarmowego oraz uzasadnia

konieczność systematycznego

spożywania owoców i warzyw;

przedstawia znaczenie wody dla

funkcjonowania organizmów.

• wymienia podstawowe składniki pokarmowe A

• wymienia produkty spożywcze zawierające białko A

• podaje źródła węglowodanów A

• wylicza pokarmy zawierające tłuszcze A

x

• klasyfikuje składniki odżywcze na budulcowe i energetyczne C

• określa aminokwasy jako cząsteczki budulcowe białek A

x

• omawia rolę składników pokarmowych w organizmie C

• określa znaczenie błonnika w prawidłowym funkcjonowaniu układu

pokarmowego B

• uzasadnia konieczność systematycznego spożywania owoców i warzyw D

• porównuje pokarmy pełnowartościowe i niepełnowartościowe C

• charakteryzuje rolę tłuszczów w organizmie C

• wyjaśnia zależność między spożywaniem produktów białkowych a wzrostem

ciała B

• porównuje wartość energetyczną węglowodanów i tłuszczów C

• wyjaśnia skutki nadmiernego spożywania tłuszczów B

x

• wymienia najważniejsze pierwiastki budujące ciała organizmów A

• wykazuje kluczową rolę węgla w istnieniu życia D

• identyfikuje najważniejsze składniki pokarmowe z podstawowymi grupami

związków chemicznych występujących w organizmach C

x






x

60/132 Witaminy, sole

mineralne, woda

• rola wody w organizmie

• witaminy rozpuszczalne

w tłuszczach i w wodzie

• znaczenie wody i

witamin

• skutki niedoboru

witamin

• makroelementy i

mikroelementy

przedstawia rolę i skutki niedoboru

niektórych witamin (A, C, B6, B12,

kwasu foliowego, D), składników

mineralnych (Mg, Fe, Ca) i

aminokwasów egzogennych

w organizmie; wymienia pierwiastki

budujące ciała organizmów i wykazuje

kluczową rolę węgla dla istnienia życia.

• przedstawia znaczenie wody dla funkcjonowania organizmów A

• omawia rolę trzech witamin rozpuszczalnych w wodzie i dwóch

rozpuszczalnych w tłuszczach C

x

• omawia rolę dwóch makroelementów C

• wymienia po trzy makroelementy i mikroelementy A

• rozróżnia witaminy rozpuszczalne w wodzie i w tłuszczach C

• opisuje rolę wody w organizmie C

x

• charakteryzuje rodzaje witamin C

• omawia rolę i skutki niedoboru witamin A, C, B6, B12, D oraz kwasu

foliowego C

• przedstawia rolę i skutki niedoboru składników mineralnych (Mg, Fe, Ca) B

x

• omawia rolę aminokwasów egzogennych w organizmie C

• omawia znaczenie makro- i mikroelementów C

• analizuje skutki niedoboru witamin, makro- i mikroelementów D

x






x

61/132

62/132 Budowa i rola układu

pokarmowego

• etapy trawienia pokarmu

• budowa zęba i rodzaje

zębów

• budowa poszczególnych

odcinków przewodu

pokarmowego

• trawienie w

poszczególnych

odcinkach przewodu

pokarmowego

• funkcja gruczołów

trawiennych

• gruczoły trawienne

podaje funkcje poszczególnych części

układu pokarmowego, rozpoznaje te

części

(na schemacie, modelu, rysunku, według

opisu itd.) oraz przedstawia związek ich

budowy z pełnioną funkcją;

przedstawia miejsce i produkty trawienia

oraz miejsce wchłaniania głównych grup

związków organicznych

• wyjaśnia, na czym polega trawienie B

• wymienia rodzaje zębów człowieka A

• opisuje rolę poszczególnych rodzajów zębów C

• wskazuje odcinki przewodu pokarmowego na planszy lub modelu C

x

• omawia funkcje wątroby i trzustki C

• podaje nazwy procesów zachodzących w poszczególnych odcinkach

przewodu pokarmowego A

• rozpoznaje wątrobę i trzustkę na schemacie C

• lokalizuje wątrobę i trzustkę na własnym ciele C

x

• charakteryzuje rodzaje zębów człowieka C

• omawia funkcje poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego C

• lokalizuje odcinki przewodu pokarmowego, wskazując odpowiednie miejsca

na powierzchni ciała C

x

• omawia znaczenie procesu trawienia C

• wykazuje związek budowy żołądka z jego funkcją D

• omawia rolę poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego C

• opisuje procesy trawienia we wszystkich odcinkach przewodu pokarmowego

C

x






x

63/132 Higiena i choroby

układu pokarmowego

• znaczenie prawidłowej

diety

• czynniki wpływające na

zapotrzebowanie

energetyczne

• piramida żywieniowa

• higiena odżywiania się

• choroby układu

pokarmowego

• zaburzenia w

odżywianiu (anoreksja

i bulimia)

• pierwsza pomoc w

przypadku zakrztuszenia

wyjaśnia, dlaczego należy stosować dietę

zróżnicowaną i dostosowaną do potrzeb

organizmu (wiek, stan zdrowia, tryb życia

i aktywność fizyczna, pora roku itp.),

oraz podaje korzyści z prawidłowego

odżywiania się;

oblicza indeks masy ciała oraz

przedstawia i analizuje konsekwencje

zdrowotne

niewłaściwego odżywiania (otyłość lub

niedowaga oraz ich następstwa).

• wymienia czynniki, od których zależy rodzaj diety A

• określa zasady zdrowego żywienia B

• wymienia choroby układu pokarmowego A

• wskazuje na piramidzie żywieniowej grupy pokarmów A

• przewiduje skutki złego odżywiania się D

x

• wyjaśnia, dlaczego należy stosować dietę zróżnicowaną i dostosowaną do

potrzeb organizmu (wiek, stan zdrowia, tryb życia, aktywność fizyczna, pora

roku itp.) B

• określa przyczyny chorób układu pokarmowego B

• omawia zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku zakrztuszenia C

x

• objaśnia pojęcie „wartość energetyczna pokarmu” B

• wykazuje zależność między dietą a czynnikami, które ją warunkują D

• charakteryzuje choroby układu pokarmowego C

• wykazuje zależność między higieną odżywiania się a profilaktyką chorób

układu pokarmowego D

x

• przygotowuje wystąpienie na temat chorób związanych z zaburzeniami

łaknienia i przemiany materii D

• demonstruje i komentuje udzielanie pierwszej pomocy w przypadku

zakrztuszenia D

x






x

64/132 Podsumowanie

wiadomości - kartkówka

DZIAŁ PROGRAMOWY : IV - Układ krążenia

65/132 Budowa i funkcje krwi

• krew jako tkanka płynna

• skład krwi

• proces krzepnięcia krwi

przedstawia rolę głównych składników

krwi (krwinki czerwone i białe, płytki

krwi, osocze) oraz wymienia grupy

układu krwi AB0 oraz Rh;

• podaje nazwy składników morfotycznych krwi A

• wymienia grupy krwi A

• wylicza składniki biorące udział w krzepnięciu krwi A

x

• grupy krwi

• zasady transfuzji krwi

• konflikt serologiczny (czynnik Rh)

• omawia funkcje krwi C

• wskazuje uniwersalnego dawcę i biorcę A

• przedstawia społeczne znaczenie krwiodawstwa B

x

• omawia znaczenie krwi C

• charakteryzuje składniki morfotyczne krwi C

• omawia rolę hemoglobiny C

• omawia zasady transfuzji krwi C

x

• wyjaśnia mechanizm krzepnięcia krwi B

• rozpoznaje elementy morfotyczne krwi na podstawie obserwacji

mikroskopowej C

• opisuje konflikt serologiczny C

x






x

66/132 Obieg krwi duży i mały

• narządy układu

krwionośnego

• krwiobiegi duży i mały

• budowa naczyń

krwionośnych

• funkcje układu

krwionośnego

przedstawia krążenie krwi w obiegu

płucnym i ustrojowym;

• wymienia narządy, w których przemieszcza się krew A

• omawia na ilustracji mały

i duży obieg krwi C

x

• omawia funkcje wybranego naczynia krwionośnego C

• porównuje budowę i funkcje żył, tętnic i naczyń włosowatych C

• opisuje funkcje zastawek żylnych C

x

• porównuje krwiobieg mały

i duży C

• charakteryzuje cel krwi płynącej w małym i dużym krwiobiegu C

x

• rozpoznaje poszczególne naczynia krwionośne na ilustracji B

• wykazuje związek budowy naczyń krwionośnych

z pełnionymi przez nie funkcjami D

x






x

67/132 Budowa i funkcje serca

• funkcje serca

opisuje budowę i funkcje narządów

układu krwionośnego i układu

limfatycznego;

• wskazuje na sobie położenie serca C

• wymienia elementy budowy serca A

x

• budowa serca

• cykl pracy serca

• mierzenie tętna i

ciśnienia

• rozpoznaje elementy budowy serca i naczynia krwionośnego na schemacie

(ilustracji z podręcznika) C

• wyjaśnia, czym jest puls B

x

• opisuje mechanizm pracy serca C

• omawia fazy pracy serca C

• mierzy koledze puls C

• podaje prawidłowe ciśnienie krwi u zdrowego człowieka A

x

• wykazuje rolę zastawek w funkcjonowaniu serca D

• porównuje wartości ciśnienia skurczowego i rozkurczowego C

x






x

68/132 Choroby i higiena układu

krwionośnego.

• przyczyny i profilaktyka

najczęstszych chorób

układu krwionośnego

• choroby układu

krwionośnego

• krwawienia i krwotoki

• pierwsza pomoc w

przypadku krwawień

i krwotoków

przedstawia znaczenie aktywności

fizycznej i prawidłowej diety dla

właściwego

funkcjonowania układu krążenia;

przedstawia społeczne znaczenie

krwiodawstwa.

wyjaśnia, na czym polega transplantacja

narządów i podaje przykłady narządów,

które można przeszczepić;

• wymienia choroby układu krwionośnego A

• omawia pierwszą pomoc w wypadku krwawień i krwotoków C

x

• odczytuje wyniki badania laboratoryjnego C

• wymienia czynniki wpływające korzystnie na funkcjonowanie układu

krwionośnego A

• przedstawia znaczenie aktywności fizycznej

i prawidłowej diety dla właściwego funkcjonowania układu krążenia C

x

• analizuje przyczyny chorób układu krwionośnego D

• charakteryzuje objawy krwotoku żylnego i tętniczego C

x

• przygotowuje portfolio na temat chorób układu krwionośnego D

• demonstruje pierwszą pomoc w przypadku krwotoków D

• przygotowuje wywiad z pracownikiem służby zdrowia na temat chorób

układu krwionośnego D

x






x

69/132 Układ limfatyczny

• funkcje układu

limfatycznego

opisuje budowę i funkcje narządów

układu limfatycznego

opisuje funkcje elementów układu

• wymienia cechy układu limfatycznego A

• wymienia narządy układu limfatycznego A

x

• powstawanie chłonki

• narządy układu

limfatycznego

odpornościowego ( narządy: śledziona,

grasica, węzły chłonne; komórki ;

makrofagi, limfocyty T, limfocyty B,

cząsteczki: przeciwciała;

• opisuje budowę układu limfatycznego C

• omawia rolę węzłów chłonnych C

x

• opisuje rolę układu limfatycznego C

• omawia rolę śledziony, grasicy i migdałków C

x

• porównuje układ limfatyczny i krwionośny C

x






x

70/132

Odporność organizmu

• rodzaje odporności

• antygeny

• rodzaje leukocytów i ich

funkcje

• reakcja obronna

organizmu

• szczepienia, surowice

• HIV – AIDS

rozróżnia odporność swoistą i nieswoistą,

naturalną i sztuczną, bierną i czynną;

porównuje działanie surowicy i

szczepionki; podaje przykłady szczepień

obowiązkowych i nieobowiązkowych

oraz ocenia ich znaczenie;

• wymienia elementy układu odpornościowego A

• definiuje szczepionkę i surowicę jako czynniki odpowiadające za odporność

nabytą A

x

• wyróżnia odporność swoistą i nieswoistą, czynną i bierną, naturalną i sztuczną

A

• wyjaśnia, że AIDS jest chorobą wywołaną przez HIV B

• wyjaśnia, na czym polega transplantacja narządów B

• podaje przykłady narządów, które można przeszczepiać A

x

• omawia rolę elementów układu odpornościowego C

• charakteryzuje rodzaje odporności C

• wyjaśnia sposób działania HIV B

x

• wyjaśnia mechanizm działania odporności swoistej B

• opisuje rodzaje leukocytów C

• odróżnia działanie szczepionki od surowicy C

• przedstawia znaczenie przeszczepów oraz zgody na transplantację narządów

po śmierci D

x






x

DZIAŁ PROGRAMOWY V: Układ oddechowy


oddechowego

• budowa i funkcje dróg

oddechowych

• budowa płuc

• mechanizm

powstawania głosu

Podaje elementy i funkcje części układu

oddechowego, rozpoznaje je (na

schemacie, modelu, rysunku, według

opisu itd.) oraz przedstawia związek ich

budowy z pełnioną funkcją;

• wymienia odcinki układu oddechowego A

• definiuje płuca jako miejsce wymiany gazowej A

x

• omawia funkcje elementów układu oddechowego C

• opisuje rolę nagłośni C

x

• wyróżnia drogi oddechowe i narządy wymiany gazowej B

• wykazuje związek budowy elementów układu oddechowego z pełnionymi

funkcjami D

x

• odróżnia głośnię i nagłośnię B

• demonstruje mechanizm modulacji głosu D

x






x

72/132 Mechanizm wymiany

gazowej

• mechanizm wentylacji

płuc

• regulacja tempa

oddechów

• mechanizm wymiany

gazów w pęcherzykach

płucnych i naczyniach

włosowatych

krwiobiegu dużego

opisuje przebieg wymiany gazowej w

tkankach i w płucach oraz przedstawia

rolę krwi w transporcie gazów

oddechowych;

• wymienia narządy biorące udział w procesie wentylacji A

• demonstruje na sobie mechanizm wdechu i wydechu C x

• wskazuje różnice w ruchach klatki piersiowej i przepony podczas wdechu i

wydechu C

• przedstawia rolę krwi w transporcie gazów oddechowych C

• oblicza ilość wdechów i wydechów przed i po wysiłku C

x

• wyróżnia mechanizm wentylacji i oddychania komórkowego B

• wyjaśnia zależność między ilością oddechów a wysiłkiem C

• opisuje dyfuzję O2 i CO2 zachodzącą w pęcherzykach płucnych C

x

• interpretuje wyniki doświadczenia na wykrywanie CO2 w powietrzu

wydychanym D

• analizuje proces wymiany gazowej w płucach i tkankach D

x






x

73/132 Oddychanie

wewnątrzkomórkowe

• mitochondria –

organelle oddychania

wewnątrzkomórkowego

• ATP – nośnik energii

• definiuje mitochondrium jako miejsce oddychania wewnątrzkomórkowego A

• wskazuje ATP jako nośnik energii A

x

• zapisuje słownie równanie reakcji chemicznej ilustrujące utlenianie glukozy A

• omawia zawartość gazów w powietrzu wdychanym i wydychanym C

x

• określa znaczenie oddychania wewnątrzkomórkowego C

• zapisuje utlenianie glukozy równaniem reakcji chemicznej C

• omawia rolę ATP w procesie utleniania biologicznego C

x

• opisuje zależność między ilością mitochondriów a zapotrzebowaniem

narządów na energię C

• przedstawia graficznie zawartość gazów w powietrzu wdychanym i

wydychanym C

x






x

74/132 Higiena i choroby

układu oddechowego

• sposoby unikania

chorób układu

oddechowego

• choroby bakteryjne,

wirusowe i wywołane

zanieczyszczeniem

powietrza

• zasady udzielania

pierwszej pomocy

w wypadku zatrzymania

oddechu

przedstawia czynniki wpływające na

prawidłowy stan i funkcjonowanie układu

oddechowego (aktywność fizyczna

poprawiająca wydolność oddechową,

niepalenie papierosów czynnie i biernie).

• definiuje kichanie i kaszel jako reakcje obronne organizmu A

• wymienia kilka chorób układu oddechowego A

x

• wskazuje źródła infekcji górnych i dolnych dróg układu oddechowego A

• określa sposoby zapobiegania chorobom układu oddechowego A

• opisuje przyczyny astmy C

• omawia zasady postępowania w przypadku utraty oddechu C

x

• podaje objawy wybranych chorób układu oddechowego A

• wyjaśnia związek między wdychaniem powietrza przez nos a profilaktyką

chorób układu oddechowego B

x

• wykazuje zależność między skażeniem środowiska a zachorowalnością na

astmę D

• demonstruje zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku zatrzymania

oddechu D

x






x

75/132 Podsumowanie

wiadomości - kartkówka

DZIAŁ PROGRAMOWY VI.- Układ wydalniczy

76/132

77/.132 Budowa i działanie

układu wydalniczego

• wydalanie a defekacja

• budowa i funkcje układu

wydalniczego

• rodzaje substancji

wydalanych przez

organizm

• budowa i funkcje

nefronu

• etapy powstawania

moczu

• mechanizm wydalania

moczu

podaje przykłady substancji, które są

wydalane z organizmu człowieka, oraz

wymienia narządy biorące udział w

wydalaniu;

opisuje budowę i funkcje głównych

struktur układu wydalniczego (nerki,

moczowody, pęcherz moczowy, cewka

moczowa).

• wymienia przykłady substancji, które są wydalane przez organizm człowieka

A

• wskazuje miejsce powstawania moczu pierwotnego na modelu lub ilustracji C

x

• wyjaśnia pojęcia „wydalanie” i „defekacja” B

• wymienia drogi wydalania zbędnych produktów przemiany materii A

x

• porównuje wydalanie i defekację C

• omawia na podstawie ilustracji proces powstawania moczu C

x

• rozpoznaje na modelu lub materiale świeżym warstwy budujące nerkę C

• omawia rolę układu wydalniczego w utrzymaniu homeostazy organizmu C

x






x

78/132 Higiena układu

wydalniczego

• sposoby zapobiegania

chorobom układu

wydalniczego

• najczęstsze choroby

układu wydalniczego i

ich objawy

przedstawia znaczenie przeszczepów, w

tym rodzinnych, oraz zgody na

transplantację narządów po śmierci.

• wymienia choroby układu wydalniczego A

• określa dzienne zapotrzebowanie organizmu człowieka na wodę A

x

• uzasadnia konieczność regularnego opróżniania pęcherza moczowego D

• omawia na ilustracji przebieg dializy A

x

• omawia przyczyny chorób układu wydalniczego C x

• uzasadnia konieczność picia dużych ilości wody podczas leczenia schorzeń

nerek C

• ocenia rolę dializy w ratowaniu życia D

x






x

DZIAŁ PROGRAMOWY VII.- Regulacja nerwowo - hormonalna

79/132

80/132 Układ hormonalny

• hormony – produkty

wydzielania gruczołów

dokrewnych

• klasyfikacja gruczołów

na gruczoły

zewnątrzwydalnicze

i dokrewne

(wewnątrzwydalnicze)

• lokalizacja gruczołów

dokrewnych w ciele

człowieka

• swoiste działanie

hormonów

• rola poszczególnych

hormonów

w organizmie człowieka

wymienia gruczoły dokrewne, wskazuje

ich lokalizację i przedstawia podstawową

rolę w regulacji procesów) życiowych;

przedstawia biologiczną rolę: hormonu

wzrostu, tyroksyny, insuliny, adrenaliny,

testosteronu, estrogenów;

• wymienia gruczoły dokrewne i wydzielane przez nie hormony A

• wskazuje na ilustracji położenie najważniejszych gruczołów dokrewnych C

x

• klasyfikuje gruczoły na wydzielania zewnętrznego i wewnętrznego C

• wyjaśnia pojęcie „gruczoł dokrewny” B

• wyjaśnia, czym są hormony B

x

• określa cechy hormonów C

• przyporządkowuje nazwy gruczołów do wytwarzanych przez nie hormonów

C

x

• przedstawia biologiczną rolę: hormonu wzrostu, tyroksyny, insuliny,

adrenaliny, testosteronu, estrogenów C

• omawia znaczenie swoistego działania hormonów C

x






x

81/132 Działanie układu

hormonalnego

• równowaga hormonalna

• antagonistyczne

działanie hormonów

• rola podwzgórza w

regulacji hormonalnej

• rytm dobowy a działanie

hormonów

• skutki nadmiaru i

niedoboru hormonów

przedstawia antagonistyczne działanie

insuliny i glukagonu;

wyjaśnia, dlaczego nie należy bez

konsultacji z lekarzem przyjmować

środków

lub leków hormonalnych (np. tabletek

antykoncepcyjnych, sterydów).

• wymienia skutki nadmiaru i niedoboru hormonu wzrostu A

x

• wyjaśnia pojęcie „równowaga hormonalna” B

• podaje przyczyny cukrzycy A

x

• omawia antagonistyczne działanie hormonów insuliny i glukagonu C

• interpretuje skutki nadmiaru i niedoboru hormonów C

x

• uzasadnia związek niedoboru insuliny z cukrzycą D x






x


nerwowego

• porównanie działania

układu nerwowego

i hormonalnego

porównuje rolę współczulnego i

przywspółczulnego układu nerwowego;

• wymienia funkcje układu nerwowego A

• wymienia elementy budowy ośrodkowego układu nerwowego i obwodowego

układu nerwowego A

• rozpoznaje na ilustracji ośrodkowy i obwodowy układ nerwowy C

x

• funkcje układu

nerwowego

• budowa komórki

nerwowej

• ośrodkowy i obwodowy

układ nerwowy

• somatyczny i

autonomiczny układ

nerwowy

• kierunek i sposób

przekazywania

impulsów

• opisuje elementy budowy komórki nerwowej C

• wskazuje przebieg bodźca nerwowego na ilustracji neuronu C

• wyróżnia somatyczny i autonomiczny układ nerwowy B

x

• opisuje funkcje układu nerwowego C

• porównuje działanie układu nerwowego i hormonalnego D

• wykazuje związek budowy komórki nerwowej z pełnioną funkcją D

• omawia działanie ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego C

x

• tłumaczy rolę regulacji nerwowo-hormonalnej w utrzymaniu homeostazy B

• wyjaśnia sposób działania synapsy C

• charakteryzuje funkcje somatycznego i autonomicznego układu nerwowego C

• porównuje funkcje współczulnej i przywspółczulnej części autonomicznego

układu nerwowego D

x






x

83/132 Ośrodkowy układ

nerwowy

• nadrzędna rola

ośrodkowego układu

nerwowego

• budowa mózgowia

• rozmieszczenie

ośrodków

odpowiedzialnych za

odbiór zróżnicowanych

impulsów


rdzenia kręgowego

opisuje budowę i funkcje ośrodkowego • wskazuje na ilustracji najważniejsze elementy mózgowia C

• wymienia mózgowie i rdzeń kręgowy jako narządy ośrodkowego układu

nerwowego A

x

• określa mózgowie jako jednostkę nadrzędną w stosunku do pozostałych części

układu nerwowego B

• wskazuje elementy budowy rdzenia kręgowego na ilustracji C

x

• opisuje budowę rdzenia kręgowego C

• objaśnia na ilustracji budowę mózgowia C

x

• uzasadnia nadrzędną funkcję mózgowia w stosunku do pozostałych części

układu nerwowego D

x






x

84/132 Obwodowy układ

nerwowy. Odruchy

• włókna czuciowe i

ruchowe

opisuje budowę i funkcje obwodowego

układu nerwowego;

opisuje łuk odruchowy, wymienia rodzaje

odruchów oraz przedstawia rolę

• wymienia rodzaje nerwów obwodowych A

• podaje po trzy przykłady odruchów warunkowych i bezwarunkowych A x

• wyróżnia włókna czuciowe i ruchowe A

• opisuje na ilustracji drogę impulsu nerwowego w łuku odruchowym C x

• nerwy czaszkowe

i rdzeniowe

• łuk odruchowy

• odruchy warunkowe

i bezwarunkowe

odruchów warunkowych w uczeniu się;

• odróżnia odruchy warunkowe i bezwarunkowe B

• wyjaśnia różnice między odruchem warunkowym a bezwarunkowym B

• charakteryzuje odruchy warunkowe i bezwarunkowe C

• przedstawia graficznie drogę impulsu nerwowego w łuku odruchowym C

x

• dowodzi znaczenia odruchów w życiu człowieka D

• przedstawia rolę odruchów warunkowych w uczeniu się C

x






x

85/132 Choroby i higiena

układu nerwowego

• przykłady pozytywnego

i negatywnego działania

stresu

• sposoby radzenia sobie

ze stresem

• choroby układu

nerwowego

• postępowanie z chorym

na padaczkę

wymienia czynniki wywołujące stres oraz

podaje przykłady pozytywnego

i negatywnego działania stresu;

przedstawia sposoby radzenia sobie ze

stresem.

analizuje związek pomiędzy

prawidłowym wysypianiem się a

funkcjonowaniem organizmu. W

szczególności omawia wpływ snu na

procesy uczenia się i zapamiętywania

oraz na odporność organizmu

• wymienia czynniki powodujące stres A

• podaje przykłady trzech chorób spowodowanych stresem A

x

• wymienia sposoby radzenia sobie ze stresem A

• wymienia przykłady chorób układu nerwowego A

• przyporządkowuje chorobom układu nerwowego charakterystyczne objawy C

x

• wyjaśnia dodatni i ujemny wpływ stresu na funkcjonowanie organizmu B

• opisuje przyczyny nerwic C

• rozpoznaje cechy depresji C

x

• analizuje przyczyny chorób układu nerwowego D

• analizuje związek pomiędzy prawidłowym wysypianiem się a

funkcjonowaniem organizmu. W szczególności omawia wpływ snu na procesy

uczenia się i zapamiętywania oraz na odporność organizmu D

x






x

86/132 Podsumowanie

wiadomości o regulacji

nerwowo –hormonalnej

sprawdzian

DZIAŁ PROGRAMOWY VIII – Narządy zmysłów

87/132 Budowa i działanie

narządu wzroku

• oko narządem wzroku

przedstawia budowę oka oraz wyjaśnia

sposób działania;

• omawia znaczenie zmysłów w życiu człowieka C

• rozróżnia w narządzie wzroku aparat ochronny i gałkę oczną C

• wymienia elementy stanowiące aparat ochronny oka A

x

• elementy i rola aparatu

ochronnego oka

• budowa gałki ocznej

• powstawanie obrazu

przedstawia przyczyny powstawania

oraz sposób korygowania wad wzroku

• rozpoznaje na ilustracji elementy budowy oka B

• omawia funkcje elementów budowy oka C

• opisuje funkcje elementów aparatu ochronnego oka C

• wyjaśnia pojęcie „akomodacja” B

• omawia znaczenie adaptacji oka C

x

• określa funkcje aparatu ochronnego i gałki ocznej C

• wykazuje związek budowy elementów oka z pełnionymi przez nie funkcjami

D

• opisuje drogę światła w oku C

• wskazuje lokalizację receptorów wzroku C

• ilustruje za pomocą prostego rysunku drogę światła w oku A

x

• omawia powstawanie obrazu na siatkówce C

• planuje doświadczenie wykazujące reakcje tęczówki na różne natężenie

światła D

x






x

88/132 Ucho – narząd słuchu

i równowagi

• ucho narządem słuchu


elementów budowy ucha

• narząd zmysłu

równowagi

przedstawia budowę ucha oraz wyjaśnia

sposób działania; przedstawia wpływ

hałasu na zdrowie człowieka;

przedstawia podstawowe zasady higieny

narządu wzroku i słuchu.

• rozpoznaje na ilustracji elementy budowy ucha C

• wymienia funkcje poszczególnych odcinków ucha A

x

• wyróżnia ucho zewnętrzne, środkowe i wewnętrzne A

• wskazuje położenie narządu równowagi A

x

• charakteryzuje funkcje poszczególnych elementów ucha C

• omawia funkcje ucha zewnętrznego, środkowego i wewnętrznego C

x

• wyjaśnia mechanizm odbierania i rozpoznawania dźwięków A

• wskazuje lokalizację receptorów słuchu i równowagi B

• wyjaśnia zasadę działania narządu równowagi B

x






x

89/132 Zmysły powonienia,

smaku i dotyku

• rozmieszczenie komórek

przedstawia rolę zmysłu równowagi,

zmysłu smaku i zmysłu węchu i wskazuje

lokalizację odpowiednich narządów i

• przedstawia rolę zmysłu smaku, powonienia i dotyku C

• wskazuje rozmieszczenie receptorów dotyku, smaku i powonienia A

• wymienia podstawowe smaki A

x

węchowych

• znaczenie węchu, smaku

i dotyku

• kubki smakowe

narządem smaku

• różnorodność bodźców

odbieranych przez skórę

receptorów;

• wylicza bodźce odbierane przez skórę A

• opisuje kubki smakowe jako właściwy narząd smaku C x

• wskazuje miejsce położenia kubków smakowych A

x

• uzasadnia, że skóra jest narządem dotyku D

• analizuje znaczenie wolnych zakończeń nerwowych w skórze D x






x

DZIAŁ PROGRAMOWY IX – Rozmnażanie się i rozwój człowieka

89/132 Budowa męskiego i

żeńskiego układu

rozrodczego.

• męskie cechy płciowe

• funkcje i budowa

narządów męskiego

układu rozrodczego

• budowa gamety męskiej

– plemnika

• żeńskie cechy płciowe

• funkcje narządów

żeńskiego układu

rozrodczego

• budowa komórki jajowej

• budowa wewnętrznych

narządów płciowych

• budowa zewnętrznych

narządów płciowych

przedstawia budowę i funkcje narządów

płciowych (męskich i żeńskich) oraz rolę

gamet w procesie zapłodnienia;

• wymienia męskie narządy rozrodcze i ich funkcje A

• wymienia męskie cechy płciowe A

• wskazuje na ilustracji narządy męskiego układu rozrodczego C

• wymienia wewnętrzne narządy rozrodcze A

• wskazuje na ilustracji wewnętrzne narządy żeńskiego układu rozrodczego A

• wylicza zewnętrzne żeńskie narządy płciowe A

x

• rysuje schematycznie i opisuje plemnika C

• omawia proces powstawania nasienia C

• określa funkcję testosteronu C

• opisuje funkcje żeńskiego układu rozrodczego C

x

• charakteryzuje męskie pierwszo-, drugo- i trzeciorzędowe cechy płciowe C

• charakteryzuje żeńskie pierwszo-, drugo- i trzeciorzędowe cechy płciowe C

• opisuje funkcje wewnętrznych narządów rozrodczych C

x

• uzasadnia, że główka plemnika jest właściwą gametą męską D

• wykazuje zależność między produkcją hormonów płciowych a zmianami

zachodzącymi w ciele mężczyzny D

• tworzy w dowolnej formie prezentację na temat dojrzewania D

• wykazuje związek budowy komórki jajowej z pełnioną przez nią funkcją D

x






x

90/132 Funkcjonowanie

żeńskiego układu

rozrodczego

• żeńskie hormony

płciowe

• przebieg cyklu

miesiączkowego

opisuje etapy cyklu miesiączkowego

kobiety;

• wymienia żeńskie hormony płciowe A

• wymienia kolejne fazy cyklu miesiączkowego A x

• wskazuje w cyklu miesiączkowym dni płodne i niepłodne C

• definiuje jajnik jako miejsce powstawania komórki jajowej A

x

• interpretuje ilustracje przebiegu cyklu miesiączkowego D x

• omawia zmiany hormonalne i zmiany w macicy zachodzące w trakcie cyklu

miesiączkowym C

• analizuje rolę ciałka żółtego D

x






x

91/132 Rozwój człowieka od

poczęcia do narodzin

• proces zapłodnienia

• rozwój zarodka

• funkcje błon płodowych

• etapy rozwoju

płodowego

przedstawia przebieg ciąży i wyjaśnia

wpływ różnych czynników na

prawidłowy rozwój zarodka i płodu;

• wymienia nazwy błon płodowych A

• podaje, jak długo trwa rozwój płodowy A

x

• porządkuje etapy rozwoju zarodka od zapłodnienia do zagnieżdżenia C

• wyjaśnia pojęcie „zapłodnienie” B

x

• charakteryzuje funkcje błon płodowych C

• charakteryzuje okres rozwoju płodowego C

x

• analizuje funkcje łożyska D

x






x

92/132 Ciąża i poród

• zmiany w organizmie

kobiety podczas ciąży

• higiena kobiety

ciężarnej

• fazy porodu

• ciąża bliźniacza

przedstawia przebieg ciąży i wyjaśnia

wpływ różnych czynników na

prawidłowy rozwój zarodka i płodu;

• wymienia zmiany zachodzące w organizmie kobiety podczas ciąży A

x

• omawia zasady higieny zalecane dla kobiet ciężarnych C

• podaje czas trwania ciąży A

• omawia wpływ różnych czynników na prawidłowy rozwój zarodka i płodu C

x

• wyjaśnia przyczyny zmian zachodzących w organizmie kobiety podczas ciąży

B

• charakteryzuje etapy porodu C

x

• uzasadnia konieczność przestrzegania zasad higieny przez kobiety w ciąży D

• omawia mechanizm powstawania ciąży pojedynczej i mnogiej C x






x

93/132 Okresy rozwojowe

człowieka

• zmiany zachodzące w

różnych okresach

rozwojowych człowieka

(noworodkowy,

niemowlęcy,

poniemowlęcy,

dzieciństwo,

dojrzewanie, dorosłość,

przekwitanie, starość)

przedstawia cechy i przebieg fizycznego,

psychicznego i społecznego dojrzewania

człowieka;

• wylicza etapy życia człowieka A

• wymienia rodzaje dojrzałości A

• wymienia różnice w tempie dojrzewania dziewcząt i chłopców A

x

• określa zmiany rozwojowe u swoich rówieśników B

• opisuje objawy starzenia się organizmu C

x

• charakteryzuje wskazane okresy rozwojowe C

• przedstawia cechy i przebieg fizycznego, psychicznego i społecznego

dojrzewania człowieka C

x

• analizuje różnice między przekwitaniem a starością D

• przyporządkowuje okresom rozwojowym zmiany zachodzące w organizmie C

x






x

94/132 Higiena układu

rozrodczego.

Planowanie rodziny

• zapobieganie chorobom

przenoszonym drogą

płciową

• czynniki

chorobotwórcze i

choroby przez nie

wywoływane

• naturalne i sztuczne

metody antykoncepcji

przedstawia podstawowe zasady

profilaktyki chorób przenoszonych drogą

płciową.

• wymienia choroby układu rozrodczego A

• wymienia naturalne i sztuczne metody planowania rodziny A x

• wskazuje kontakty płciowe jako potencjalne źródło zakażenia układu

rozrodczego A

• przyporządkowuje chorobom źródła zakażenia B

• wyjaśnia różnicę między nosicielstwem HIV a chorobą AIDS A

• wymienia drogi zakażenia wirusami HIV, HBV i HCV oraz HPV oraz omawia

zasady profilaktyki chorób wywoływanych przez te wirusy C

• przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób przenoszonych drogą

płciową C

x

• wyjaśnia konieczność regularnych wizyt u ginekologa C

• przyporządkowuje chorobom ich charakterystyczne objawy C

• porównuje naturalne i sztuczne metody planowania rodziny C

x

• wymienia zachowania mogące prowadzić do zakażenia HIV A

• ocenia naturalne i sztuczne metody antykoncepcji D

• przewiduje indywidualne i społeczne skutki zakażenia wirusami HIV, HBV i

HCV oraz HPV D

x






x

DZIAŁ X – Zdrowie i cywilizacja

96/132 Zdrowie fizyczne,

psychiczne i społeczne

• definicja zdrowia

• ochrona zdrowia

przedstawia znaczenie pojęć „zdrowie” i

„choroba” (zdrowie jako stan równowagi

środowiska wewnętrznego organizmu,

zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne;

choroba jako zaburzenie tego stanu);

• omawia wpływ trybu życia na stan zdrowia C

x

• opisuje zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne C

• podaje przykłady wpływu środowiska na życie i zdrowie ludzi A

• przedstawia znaczenie aktywności fizycznej dla prawidłowego

funkcjonowania organizmu C

x

• charakteryzuje czynniki wpływające na zdrowie C

• przedstawia znaczenie pojęć „zdrowie” i „choroba” C

• rozróżnia zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne C

x

• wykazuje wpływ środowiska życia na zdrowie D

x






x

97/132 Choroby zakaźne

i cywilizacyjne

• przyczyny chorób

zakaźnych

• metody zapobiegania

chorobom zakaźnym

• rodzaje chorób

cywilizacyjnych

wymienia najważniejsze choroby

człowieka wywoływane przez wirusy,

bakterie,

protisty i pasożyty zwierzęce oraz

przedstawia zasady profilaktyki tych

chorób;

w szczególności przedstawia drogi

zakażenia się wirusami HIV, HBV i HCV

• podaje przykłady trzech chorób zakaźnych i czynniki, które je wywołują A

• wymienia choroby cywilizacyjne A

• wymienia najczęstsze przyczyny nowotworów A

x

• przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób nowotworowych C

• klasyfikuje podaną chorobę do grupy chorób cywilizacyjnych lub zakaźnych C

• omawia znaczenie szczepień ochronnych C

• wskazuje alergie jako skutek zanieczyszczenia środowiska A

• wskazuje metody zapobiegania chorobom cywilizacyjnym A

x

• przyczyny chorób

cywilizacyjnych

• nowotwory

oraz HPV, zasady profilaktyki chorób

wywoływanych przez te wirusy

oraz przewiduje indywidualne i społeczne

skutki zakażenia;

przedstawia czynniki sprzyjające

rozwojowi choroby nowotworowej

(np. niewłaściwa dieta, tryb życia,

substancje psychoaktywne,

promieniowanie

UV) oraz podaje przykłady takich chorób;

przedstawia podstawowe zasady

profilaktyki chorób nowotworowych;

uzasadnia konieczność okresowego

wykonywania podstawowych badań

kontrolnych ; analizuje informacje

dołączone do leków oraz

wyjaśnia, dlaczego nie należy bez

wyraźnej potrzeby przyjmować leków

ogólnodostępnych oraz dlaczego

antybiotyki i inne leki należy stosować

zgodnie z zaleceniami lekarza

• wymienia najważniejsze choroby człowieka wywoływane przez wirusy,

bakterie, protisty i pasożyty zwierzęce oraz przedstawia zasady profilaktyki

tych chorób C

• podaje kryterium podziału na choroby zakaźne i cywilizacyjne A

• podaje przykłady szczepień obowiązkowych i nieobowiązkowych A

• wyjaśnia przyczyny powstawania chorób społecznych B

x

• oblicza własne BMI C

• dowodzi, że stres jest przyczyną chorób cywilizacyjnych D

• uzasadnia, że nerwice są chorobami cywilizacyjnymi D

• uzasadnia konieczność okresowego wykonywania podstawowych badań

kontrolnych D

• wyjaśnia, dlaczego nie należy bez wyraźnej potrzeby przyjmować leków

ogólnodostępnych oraz dlaczego antybiotyki i inne leki należy stosować

zgodnie z zaleceniami lekarza B

x






x

98/132 Uzależnienia

• szkodliwość palenia

tytoniu

• skutki działania

alkoholu

• zagrożenie narkotykami

• profilaktyka uzależnień

przedstawia negatywny wpływ na

zdrowie człowieka niektórych substancji

psychoaktywnych (tytoń, alkohol),

narkotyków i środków dopingujących

oraz nadużywania kofeiny i niektórych

leków (zwłaszcza oddziałujących

na psychikę);

• podaje przykłady używek A

• przedstawia negatywny wpływ na zdrowie człowieka niektórych substancji

psychoaktywnych oraz nadużywania kofeiny i niektórych leków (zwłaszcza

oddziałujących na psychikę) C

x

• opisuje MONAR jako miejsce, gdzie można uzyskać pomoc w leczeniu

uzależnień C x

• opisuje wpływ palenia tytoniu na zdrowie C

• omawia skutki działania alkoholu na funkcjonowanie organizmu C

• wyjaśnia mechanizm powstawania uzależnień B

• wyjaśnia znaczenie profilaktyki uzależnień B

• wyjaśnia, jak uniknąć uzależnień B

x

• wykazuje zależność między przyjmowaniem używek a powstawaniem nałogu

D

• wykonuje w dowolnej formie prezentację na temat profilaktyki uzależnień D

x


poza program nauczania dla danej klasy. x




DZIAŁ XII - Genetyka

99/132 Czym jest genetyka?

• genetyka jako

nauka odziedziczeniu

cech oraz zmienności

organizmów

• cechy dziedziczne i

niedziedziczne

• cechy gatunkowe i cechy

indywidualne

• dziedziczenie cech i

zmienność organizmów

• zastosowanie genetyki

w różnych dziedzinach

• zmienność wśród ludzi

Uczeń:

• wymienia cechy gatunkowe i

indywidualne podanych organizmów

• wyjaśnia, że jego podobieństwo

do rodziców jest wynikiem

dziedziczenia cech

• definiuje pojęcia: „genetyka”, „zmienność organizmów” A

• rozpoznaje cechy dziedziczne i niedziedziczne B

• wymienia cechy gatunkowe i indywidualne podanych organizmów oraz

podaje przykłady tych cech A

x

• wyjaśnia, że jego podobieństwo do rodziców jest wynikiem

dziedziczenia B

• omawia zastosowania genetyki w różnych dziedzinach:

medycynie, kryminalistyce, rolnictwie, archeologii C

• uzasadnia występowanie zmienności wśród ludzi D

x

• wyjaśnia, z czego wynika podobieństwo organizmów potomnych do

rodzicielskich w wypadku rozmnażania płciowego i bezpłciowego B

• wymienia źródła cech dziedzicznych i niedziedzicznych oraz podaje

przykłady tych cech A

• wskazuje różnice między cechami gatunkowymi a indywidualnymi oraz

podaje przykłady tych cech C

x

• dowodzi, że cechy organizmów kształtują się dzięki ich dziedziczeniu

oraz w wyniku wpływu środowiska D

• wykonuje portfolio ukazujące własne podobieństwo do dziadków i

rodziców D

x





pod okiem nauczyciela prowadzi własne prace badawcze

x

100/132

Nośnik informacji

genetycznej – DNA

• DNA jako materiał

genetyczny

• budowa DNA

• rodzaje zasad

azotowych

• komplementarność

zasad azotowych

• gen i genom

• jądro jako miejsce

lokalizacji DNA

• budowa chromosomu

• kariotyp

• replikacja

• budowa i funkcje RNA

• wskazuje miejsca występowania DNA

• wylicza elementy budujące DNA

• określa rolę DNA jako nośnika

informacji genetycznej

• przedstawia strukturę podwójnej

helisy DNA i wykazuje jej rolę

w przechowywaniu informacji

genetycznej i powielaniu (replikacji)

DNA

• określa rolę DNA jako nośnika informacji genetycznej B

• wylicza elementy budujące DNA A

• przedstawia budowę nukleotydu A

• wymienia nazwy zasad azotowych A

x

• omawia proces replikacji C

• porównuje budowę DNA z budową RNA C

• rozpoznaje na modelu lub ilustracji DNA i RNA B

x

• wyjaśnia, z czego wynika komplementarność zasad B

• wykazuje konieczność związania DNA przez białka i powstania

chromatyny w jądrze komórkowym C

x

• wykonuje model DNA D

• przedstawia graficznie regułę komplementarności zasad azotowych C

• określa różnice między genem a genomem B

• uzasadnia konieczność zachodzenia procesu replikacji DNA przed podziałem

komórki D

x






x

101/132

102/132

Przekazywanie

materiału genetycznego

• chromosomy

homologiczne

• komórki diploidalne i

haploidalne

• przebieg podziałów

komórkowych

• znaczenie mitozy i

mejozy

• rekombinacja

genetyczna

• wymienia nazwy poszczególnych

podziałów komórkowych

• podaje liczbę chromosomów w

komórkach somatycznych i płciowych

człowieka

• wskazuje miejsce zachodzenia

mitozy i mejozy w organizmie

człowieka

• opisuje budowę chromosomu (chromatydy, centromer),

• wymienia nazwy poszczególnych podziałów komórkowych A

• definiuje pojęcia: „chromosomy homologiczne”, „komórki haploidalne”,

„komórki diploidalne” A

• podaje liczbę chromosomów w komórce somatycznej i komórce

płciowej człowieka A

x

• szacuje liczbę chromosomów w komórce haploidalnej, znając liczbę

chromosomów w komórce diploidalnej danego organizmu C

• wskazuje miejsce zachodzenia mitozy i mejozy w organizmie

człowieka B

• omawia znaczenie mitozy i mejozy C

x

• omawia przebieg mitozy i mejozy C

• omawia różnice między mitozą a mejozą C

x

• wyjaśnia znaczenie rekombinacji genetycznej B

• planuje i wykonuje dowolną techniką model podziału komórki D

x






x

103/132 Odczytywanie

informacji genetycznej

• gen

• sposób zapisu informacji

genetycznej w DNA

• budowa kodu

genetycznego

• znaczenie kodu

genetycznego

• uniwersalność kodu

genetycznego

• proces powstawania

białka

• wskazuje kodon na modelu lub

ilustracji DNA

• przedstawia sposób zapisywania i

odczytywania informacji genetycznej

(kolejność nukleotydów w DNA, kod

genetyczny); wyjaśnia różnicę pomiędzy

informacją genetyczną a kodem

genetycznym;

• wyjaśnia pojęcia: „kod genetyczny”, „gen”, „kodon” A

• wskazuje kodon na modelu lub ilustracji DNA B

x

• omawia budowę kodonu i genu C

• omawia znaczenie kodu genetycznego C x

• wykazuje uniwersalność kodu genetycznego D

• omawia biosyntezę białek na podstawie ilustracji C

x

• odczytuje kolejność aminokwasów kodowanych przez dany fragment mRNA

z tabeli kodu genetycznego C

• interpretuje schemat literowego zapisu kodonu i budowy nici kwasu

nukleinowego C

x




x



104, 105

/132 Dziedziczenie cech

• badania Mendla

• homozygota i

heterozygota

• genotyp i fenotyp

• prawo czystości gamet

• cechy dominujące i

recesywne

• krzyżówki genetyczne

• rozpoznaje u ludzi cechy dominujące i

recesywne

• przedstawia dziedziczenie cech

jednogenowych, posługując się

podstawowymi

pojęciami genetyki (fenotyp, genotyp,

gen, allel, homozygota, heterozygota,

dominacja, recesywność);

• omawia badania Mendla C

• rozpoznaje u ludzi cechy dominujące i recesywne B

• zapisuje genotypy homozygoty dominującej i recesywnej oraz heterozygoty

C

x

• na schemacie krzyżówki genetycznej rozpoznaje genotyp oraz określa

fenotyp rodziców i pokolenia potomnego C

• wykonuje krzyżówki genetyczne dotyczące dziedziczenia jednego genu C

x

• ocenia znaczenie prac Mendla dla rozwoju genetyki D

• interpretuje krzyżówki genetyczne, używając określeń

„homozygota”, „heterozygota”, „cecha dominująca”, „cecha

recesywna” C

• omawia prawo czystości gamet C

x

• przewiduje cechy osobników potomnych na podstawie prawa czystości

gamet D

• tworzy krzyżówki genetyczne dotyczące dziedziczenia określonej cechy

i przewiduje genotypy oraz fenotypy potomstwa D

x






x

106/132 Dziedziczenie płci u

człowieka

• chromosomy płci i

autosomy

• mechanizm

dziedziczenia płci

• cechy sprzężone z płcią

• nosicielstwo chorób

sprzężonych z płcią

• znaczenie wiedzy

• podaje liczbę chromosomów

występujących w komórce diploidalnej

człowieka

• rozpoznaje kariogram człowieka

• wskazuje na kariogramie

człowieka chromosomy płci

• podaje liczbę chromosomów występujących w komórce diploidalnej

człowieka A

• rozpoznaje kariogram człowieka B

• wskazuje na kariogramie człowieka chromosomy płci B

x

• wyjaśnia zasadę dziedziczenia płci B

• wymienia przykłady chorób dziedzicznych sprzężonych z płcią A

• określa cechy chromosomów X i Y B

x

o położeniu genów

na chromosomach

• wyjaśnia mechanizm ujawniania się cech recesywnych sprzężonych z

płcią B

• interpretuje krzyżówkę genetyczną dotyczącą dziedziczenia

daltonizmu C

x

• wykonuje krzyżówkę genetyczną dotyczącą dziedziczenia

hemofilii C

• ocenia znaczenie znajomości ludzkiego DNA D

x






x

107/132 Mechanizm

dziedziczenia cech u

człowieka

• dziedziczenie grup krwi

(układ AB0)

• dziedziczenie czynnika

Rh

• konflikt serologiczny

• cechy zależne od wielu

genów

• cechy zależne od

wpływu środowiska

• wymienia cztery główne grupy

krwi występujące u ludzi

• określa konsekwencje

wystąpienia konfliktu

serologicznego

• wymienia cztery główne grupy krwi występujące u ludzi A

• rozpoznaje grupy krwi na podstawie zapisu genotypów osób C

x

• omawia sposób dziedziczenia grup krwi C

• omawia sposób dziedziczenia czynnika Rh C

• określa konsekwencje wystąpienia konfliktu serologicznego B

• wymienia przykłady cech zależnych od wielu genów oraz od

środowiska A

• wyjaśnia, w jaki sposób środowisko wpływa na rozwój

osobowości B

x

• ustala grupy krwi dzieci na podstawie grup krwi ich rodziców B

• wykonuje krzyżówkę genetyczną dotyczącą dziedziczenia grup krwi C

x

• określa możliwość wystąpienia konfliktu serologicznego B

• ocenia wpływ środowiska na kształtowanie się cech D

• przewiduje wpływ prowadzenia określonego trybu życia

na powstawanie chorób genetycznych D

x






x

108, 109

/132 Mutacje

• rodzaje mutacji

• czynniki mutagenne

• znaczenie mutacji

zachodzących

w komórkach

diploidalnych i

haploidalnych

• mutacje a zmienność

organizmów

• choroby genetyczne

• badania prenatalne i ich

znaczenie

• wyjaśnia pojęcie „mutacja”

• wylicza czynniki mutagenne

• podaje ogólną definicję mutacji oraz

wymienia przyczyny ich wystąpienia

(mutacje spontaniczne i wywołane przez

czynniki mutagenne); podaje przykłady

czynników mutagennych;

• wyjaśnia pojęcie „mutacja” A

• wylicza czynniki mutagenne A

• rozróżnia mutacje genowe i chromosomowe C

x

• omawia skutki wybranych mutacji genowych C

• wymienia przykłady chorób człowieka warunkowanych mutacjami

genowymi (mukowiscydoza) i chromosomowymi (zespół Downa) A

• charakteryzuje wybrane choroby genetyczne C

x

• uzasadnia, że mutacje są podstawowym czynnikiem zmienności

organizmów D

• omawia przyczyny wybranych chorób genetycznych C

x

• dowodzi znaczenia mutacji w przystosowaniu organizmów

do zmieniającego się środowiska D

• ocenia znaczenie badań prenatalnych dla człowieka D

x






x

110/132 Powtórzenie i utrwalenie

wiadomości z genetyki

DZIAŁ XII – Ewolucja życia 111, 112

/132 Ewolucja i jej dowody

• ewolucja

• bezpośrednie dowody

ewolucji:

skamieniałości, ogniwa

pośrednie, relikty

• pośrednie dowody

ewolucji: narządy

szczątkowe, jedność

budowy i

funkcjonowania,

rozmieszczenie

organizmów na kuli

ziemskiej, struktury

homologiczne i

analogiczne,

konwergencja

• definiuje pojęcie „ewolucja”

• wymienia dowody ewolucji

• wskazuje przykłady narządów

szczątkowych w organizmie

człowieka

• definiuje pojęcie „ewolucja” A

• wymienia dowody ewolucji A

• wymienia przykłady różnych rodzajów skamieniałości A

x

• definiuje pojęcie „relikt” A

• wymienia przykłady reliktów A

• wskazuje przykłady narządów szczątkowych w organizmie człowieka B

• definiuje pojęcia: „struktury homologiczne”, „struktury analogiczne”

oraz „konwergencja” A

• wymienia przykłady struktur homologicznych i analogicznych A

x

• klasyfikuje dowody ewolucji B

• określa warunki powstawania skamieniałości B

• rozpoznaje rodzaje skamieniałości C

• przedstawia w formie graficznej etapy powstawania skamieniałości C

• rozpoznaje ogniwa pośrednie B

• wskazuje u form pośrednich cechy dwóch różnych grup systematycznych

B

x

• omawia przykłady potwierdzające jedność budowy

i funkcjonowania organizmów C

• ocenia rolę struktur homologicznych i analogicznych jako dowodów

ewolucji D

x






x

113/132 Mechanizmy ewolucji

• główne założenia teorii

ewolucji Darwina

• endemity

• powstawanie gatunków

• dobór naturalny i jego

działanie

• dobór sztuczny

• syntetyczna teoria

ewolucji

• omawia ideę walki o byt

• wyjaśnia na odpowiednich przykładach,

na czym polega dobór naturalny i

sztuczny, oraz podaje różnice między

nimi;

• omawia główne założenia teorii ewolucji Darwina C

• definiuje pojęcie „endemit” A

• wymienia przykłady endemitów A

• omawia ideę walki o byt C

x

• wyjaśnia, na czym polega dobór naturalny i dobór sztuczny B

• ilustruje przykładami działanie doboru naturalnego i doboru

sztucznego C

x

• wyjaśnia, w jaki sposób izolacja geograficzna prowadzi

do powstawania nowych gatunków B

• określa rolę doboru naturalnego w powstawaniu nowych gatunków B

• omawia różnice pomiędzy doborem naturalnym a doborem

x

sztucznym C

• ocenia korzyści człowieka z zastosowania doboru sztucznego D

• omawia współczesne spojrzenie na ewolucję – syntetyczną teorię ewolucji C

x






x

114/132 Pochodzenie człowieka

• stanowisko

systematyczne człowieka

• podobieństwa różnice

między człowiekiem

a innymi naczelnymi

• przebieg ewolucji

człowieka

Uczeń:

• wymienia przykłady organizmów

należących

do rzędu naczelnych

• określa na przykładzie szympansa

różnice pomiędzy człowiekiem a

innymi naczelnymi

• wymienia cechy człowieka rozumnego

• wymienia przykłady organizmów należących do rzędu naczelnych A

• wskazuje na mapie miejsce, w którym rozpoczęła się ewolucja naczelnych B

• wymienia cechy człowieka, które pozwalają zaklasyfikować go do

poszczególnych jednostek systematycznych A

• wskazuje u człowieka cechy wspólne z innymi naczelnymi B

x

• określa na przykładzie szympansa różnice pomiędzy człowiekiem a

innymi naczelnymi B

• wymienia cechy człowieka rozumnego A

x

• określa stanowisko systematyczne człowieka B

• wymienia czynniki, które miały wpływ na ewolucję

człowieka A

x

• opisuje przebieg ewolucji człowieka C

• porównuje różne formy człowiekowatych C x






x

115/132 Podsumowanie i

sprawdzenie wiadomości.

116/132 Czym zajmuje

się ekologia?

• przedmiot badań

ekologii

• ekologia a

ochrona przyrody

i ochrona

środowiska

• nisza ekologiczna,

siedlisko

• wpływ

czynników

środowiska na

organizmy

• zakres tolerancji

ekologicznej

• czynnik ograniczający

• właściwości wody

• przystosowania

organizmów do

życia w wodzie i

na lądzie

• wyjaśnia, czym zajmuje się ekologia

• wymienia czynniki

ograniczające występowanie

gatunków w różnych

środowiskach

• wyjaśnia, czym zajmuje się ekologia B

• wskazuje w terenie siedlisko przykładowego gatunku B

• definiuje pojęcie „nisza ekologiczna” A

• określa wpływ wybranych czynników środowiska na funkcjonowanie

organizmu B

x

• odczytuje z wykresu dane dotyczące zakresu tolerancji ekologicznej C

• określa właściwości środowiska wodnego B

• porównuje warunki życie w wodzie i na lądzie C

x

• omawia różnice między ekologią, ochroną środowiska i ochroną przyrody C

• rozróżnia siedlisko i niszę ekologiczną B

• omawia na przykładzie wpływ środowiska na wygląd organizmu C

x

• interpretuje wykres przedstawiający zakres tolerancji ekologicznej danego

gatunku C

• planuje doświadczenie sprawdzające wpływ wybranych czynników na

funkcjonowanie organizmu D

x






x

117/132 Cechy populacji

• populacja a gatunek

• liczebność i

zagęszczenie

• czynniki wpływające na

liczebność (rozrodczość,

śmiertelność, migracje)

• wędrówki zwierząt

• struktura przestrzenna

• typy rozmieszczenia

• życie w stadzie,

hierarchia w stadzie

• definiuje pojęcia: „populacja”,

„gatunek”

• wymienia cechy populacji

• wymienia czynniki wpływające na

liczebność populacji

• wymienia typy rozmieszczenia

osobników

w populacji

• wymienia przykłady zwierząt

żyjących w stadzie

• definiuje pojęcia” populacja”, „gatunek” A

• określa przyczyny migracji B

• omawia zmiany liczebności populacji C

• ilustruje różne typy rozmieszczenia osobników w populacji i podaje

przykłady gatunków rozmieszczonych w dany sposób C

x

• określa wady i zalety różnych typów rozmieszczenia populacji B

• charakteryzuje grupy wiekowe w populacjach C

x

• odnajduje w terenie populacje różnych gatunków C

• określa wpływ migracji na zagęszczenie i liczebność populacji B

x

• struktura wiekowa i

płciowa

• piramidy wieku

• wyjaśnia, jaki jest związek wędrówek zwierząt z porami roku B

• opisuje wpływ hierarchii panującej w stadzie na życie poszczególnych

jego członków C

• odczytuje dane z piramid wieku C

• przewiduje losy populacji na podstawie jej struktury wiekowej D

x






x

118/132 Konkurencja

• antagonistyczne i

nieantagonistyczne

zależności między

organizmami

• konkurencja

wewnątrzgatunkowa

• konkurencja

międzygatunkowa

• konkurencja

czynnikiem doboru

naturalnego

• wylicza zależności międzygatunkowe

• definiuje pojęcie „konkurencja”

• wymienia czynniki, o które

konkurują organizmy

• wylicza zależności międzygatunkowe A

• klasyfikuje dodatnie i ujemne zależności międzygatunkowe B

• definiuje pojęcie „konkurencja” A

• wymienia czynniki, o które konkurują organizmy A

x

• opisuje działania, które pozwalają zwyciężać w konkurencji C

• omawia przyczyna i skutki konkurencji międzygatunkowej i

wewnątrzgatunkowej C

x

• charakteryzuje ujemne zależności wewnątrzgatunkowe C

• porównuje konkurencję wewnątrzgatunkową z konkurencją

międzygatunkową C

x

• uzasadnia, że konkurencja jest czynnikiem doboru naturalnego D x






x

119/132 Roślinożerność

• znaczenie roślinożerców

w przyrodzie

• regulacja

liczebności

roślin przez

roślinożerców

• wymienia przykłady roślinożerców • wymienia przykłady roślinożerców A

• określa znaczenia roślinożerców w przyrodzie B

x

• omawia adaptacje roślinożerców do zjadania pokarmu roślinnego C

• charakteryzuje sposoby ochrony roślin przed zjadaniem C x

• wyjaśnia, w jaki sposób rośliny i roślinożercy wzajemnie regulują swoją

liczebność B

x

• przystosowania

organizmów do

odżywiania się

pokarmem

roślinnym

• sposoby obrony

roślin przed

zjadaniem

• analizuje wykresy przedstawiające wzajemną regulację liczebności populacji

roślin i roślinożerców D x






x

120/132 Drapieżnictwo

• regulacja

liczebności

zjadających i

zjadanych

• cechy drapieżnika i

ofiary

• różne strategie

polowania

• obrona przed

drapieżnikami

• rośliny drapieżne

• wymienia przykłady drapieżników i ich

ofiar

• omawia przystosowania

organizmów do drapieżnictwa

• wyjaśnia na wybranych przykładach, na czym polega drapieżnictwo B

• wymienia charakterystyczne cechy drapieżnika i jego ofiary A

• wymienia przykłady drapieżników i ofiar A

x

• wymienia przykłady roślin drapieżnych A

• omawia przystosowania organizmów do drapieżnictwa C

x

• omawia różne strategie polowań stosowanych przez drapieżniki C

• opisuje sposoby obrony organizmów przed drapieżnikami C

• omawia przystosowania roślin drapieżnych do zdobywania pokarmu C

x

• wykazuje zależności między liczebnością populacji drapieżnika

a liczebnością populacji jego ofiary D • określa rolę drapieżników w przyrodzie jako regulatorów liczebności ofiar

B

x






x

121/132 Pasożytnictwo

• rodzaje pasożytów

• przystosowania

organizmów do

pasożytniczego

trybu życia

• pasożytnictwo u roślin

• znaczenie pasożytów

• wymienia przykłady pasożytów

zewnętrznych

i wewnętrznych

• wyjaśnia, na czym polega pasożytnictwo A

• klasyfikuje pasożyty na zewnętrzne i wewnętrzne B

x

• wymienia przykłady pasożytnictwa u roślin A

• wymienia przykłady pasożytów zewnętrznych i wewnętrznych A x

• charakteryzuje przystosowania organizmów do pasożytniczego trybu

życia C

x

w funkcjonowaniu

• wyjaśnia znaczenie pasożytnictwa w regulacji zagęszczenia populacji ofiar B

x






x

122/132 Nieantagonistyczne

zależności

międzygatunkowe.

• charakterystyka

mutualizmu i

komensalizmu

• przykłady

występowania

zależności

dodatnich

w przyrodzie

• wylicza nieantagonistyczne

zależności międzygatunkowe

• wymienia przykłady organizmów,

które łączy zależność

nieantagonistyczna

• określa warunki współpracy między gatunkami B

• wylicza nieantagonistyczne zależności międzygatunkowe A

• definiuje pojęcia: „mutualizm”, „komensalizm” A

x

• wymienia przykłady wybranej zależności nieantagonistycznej A

• omawia budowę korzeni roślin motylkowatych C

x

• określa warunki występowania dodatnich relacji między organizmami

różnych gatunków B

• omawia różnice między komensalizmem a mutualizmem C

• ocenia znaczenie bakterii azotowych występujących w glebie D

x

• charakteryzuje role grzyba i glonu w plesze porostu C

• charakteryzuje relację międzygatunkową między rośliną motylkową a

bakteriami brodawkowymi C

• wyjaśnia znaczenie wiedzy o mikoryzie dla grzybiarzy B

x






x

123 124

/132 Struktura ekosystemu i

jego funkcjonowanie

• biotop i biocenoza jako

składniki ekosystemu

• ekosystemy sztuczne i

naturalne

• wymienia pięć przykładowych

ekosystemów

• przedstawia składniki biotopu i

biocenozy

• rozróżnia ekosystemy sztuczne i

naturalne

• przedstawia składniki biotopu i biocenozy A

• wskazuje w terenie biotop i biocenozę wybranego ekosystemu C

• rozróżnia ekosystemy sztuczne i naturalne C

• wymienia piętra lasu A

x

• struktura piętrowa lasu

• typy lasów

• równowaga

dynamiczna w

ekosystemie

• sukcesja ekologiczna,

rodzaje sukcesji

• wymienia piętra lasu

• wymienia przykłady gatunków żyjących w poszczególnych piętrach lasu

A

• wyjaśnia, na czym polega równowaga dynamiczna ekosystemu B

• wskazuje w terenie miejsca zachodzenia sukcesji wtórnej C

x

• analizuje zależności między biotopem a biocenozą D

• omawia różnice między ekosystemami sztucznymi i naturalnymi C

x

• wykazuje zależność między warunkami, w jakich powstał dany las a jego

strukturą piętrową D

• charakteryzuje przebieg sukcesji pierwotnej i wtórnej C

• omawia czynniki, które zakłócają równowagę ekosystemu C

x






x

125/132 Materia i energia w

ekosystemie

• łańcuch pokarmowy

• poziomy pokarmowe

• producenci,

konsumenci, destruenci

• sieć pokarmowa

• piramida ekologiczna

• zależności

pokarmowe a

krążenie materii i

przepływ energii

• skład chemiczny

organizmów

• obieg węgla w

ekosystemie

• rozkład martwej materii

organicznej

• wymienia nazwy ogniw

łańcucha pokarmowego

• przyporządkowuje znane

organizmy

do poszczególnych ogniw

łańcucha pokarmowego

• rysuje schematy prostych łańcuchów

pokarmowych w wybranych

ekosystemach

• podaje przykład pierwiastka krążącego

w ekosystemie

• wyjaśnia przyczyny istnienia łańcuchów pokarmowych B

• wymienia nazwy ogniw łańcucha pokarmowego A

• przyporządkowuje znane organizmy do poszczególnych ogniw łańcucha

pokarmowego B

• rysuje schematy prostych łańcuchów pokarmowych w wybranych

ekosystemach C

x

• rysuje schemat prostej sieci pokarmowej C

• wskazuje różnice między producentami a konsumentami B

• omawia na podstawie ilustracji piramidę ekologiczną C

• wykazuje, że materia krąży w ekosystemie D

• wykazuje, że energia przepływa przez ekosystem D

• podaje przykład pierwiastka krążącego w ekosystemie A

x

• analizuje przykłady powiązań pokarmowych we wskazanym

ekosystemie D

• charakteryzuje rolę poszczególnych ogniw łańcucha pokarmowego C

• planuje i wykonuje model łańcucha lub sieci pokarmowej D

x

• przewiduje skutki wyginięcia określonego ogniwa we wskazanym łańcuchu

pokarmowym dla ekosystemu D

• porównuje liczbę organizmów w sieci zależności pokarmowych

x

w ekosystemie naturalnym i sztucznym C

• interpretuje zależności między poziomem pokarmowym

a biomasą i liczebnością populacji C

• analizuje informacje przedstawione w formie piramidy ekologicznej D

• omawia znaczenie wybranych pierwiastków dla organizmów C

• omawia schemat obiegu węgla w ekosystemie C






x

126/132 Różnorodność

biologiczna

• różnorodność

biologiczna

• poziomy

różnorodności

biologicznej:

różnorodność

ekosystemowa,

gatunkowa, genetyczna

• zagrożenia

różnorodności

biologicznej

• wylicza czynniki wpływające na

stan ekosystemów

• wymienia poziomy różnorodności

biologicznej

• definiuje termin „różnorodność biologiczna” A

• wylicza czynniki wpływające na stan ekosystemów A

• wymienia przykłady działalności człowieka, przyczyniającej się do spadku

różnorodności biologicznej A

x

• wymienia poziomy różnorodności biologicznej A

• wyjaśnia różnice pomiędzy dwoma poziomami różnorodności

biologicznej B

• uzasadnia konieczność zachowania różnorodności biologicznej D

x

• wskazuje działalność człowieka jako przyczynę spadku różnorodności

biologicznej B

x

• przewiduje skutki osuszania obszarów podmokłych D

• charakteryzuje poziomy różnorodności biologicznej C

• porównuje poziomy różnorodności biologicznej C

x






x


wiadomości z ekologii.

DZIAŁ XIII - Człowiek a środowisko

128/132 Zanieczyszczenie i

ochrona atmosfery

• zagrożenia atmosfery

• podział zanieczyszczeń

• wymienia czynniki

wpływające na

zanieczyszczenie atmosfery

• wymienia czynniki wpływające na zanieczyszczenie atmosfery A

• wymienia przykłady naturalnych zanieczyszczeń atmosfery i

zanieczyszczeń powstałych w wyniku działalności ludzi A

x

atmosfery

• skutki zanieczyszczeń

atmosfery: kwaśne

opady, globalne

ocieplenie, dziura

ozonowa, smog

• skala porostowa

• ochrona atmosfery

• odnawialne źródła

energii

• wskazuje źródła

zanieczyszczenia powietrza w

najbliższej okolicy

• przedstawia przyczyny i

analizuje skutki globalnego

ocieplenia klimatu;

• omawia wpływ kwaśnych opadów na środowisko C

• omawia warunki tworzenia się kwaśnych opadów, dziury ozonowej i

smogu C

• omawia przyczyny ocieplania się klimatu C

• wskazuje źródła zanieczyszczeń powietrza w najbliższej okolicy D

x

• analizuje czynniki wpływające na zanieczyszczenie atmosfery D

• klasyfikuje zanieczyszczenia atmosfery na naturalne i powstałe w

wyniku działalności ludzi B

•wykazuje negatywny wpływ spalania surowców naturalnych

na stan atmosfery D

x

• wyjaśnia rolę porostów w ocenie czystości powietrza B

• przeprowadza badanie stanu powietrza swojej okolicy za pomocą skali

porostowej D

• dowodzi związku rozwoju gospodarki na świecie z globalnym

ociepleniem D

• przewiduje skutki globalnego ocieplenia D

x






x

129/132 Wpływ człowieka na

stan czystości wód

• zanieczyszczenia wód

słonych

• wpływ wycieków

ropy naftowej na

stan ekosystemów

morskich

• wpływ zakwitów

glonów na stan wód

• zanieczyszczenia wód

słodkich

• klasy czystości wód

• wymienia źródła zanieczyszczenia

wód słodkich

• wylicza klasy czystości wód

• wymienia przyczyny zanieczyszczeń

wód słonych

• wymienia źródła zanieczyszczenia wód słodkich A

• wylicza klasy czystości wód A

x

• wymienia przyczyny zanieczyszczeń wód słonych A

• podaje metody oczyszczania wód A

• omawia sposoby ochrony wód C

• charakteryzuje metody oczyszczania ścieków stosowane w nowoczesnych

oczyszczalniach C

x

• określa sposób wykorzystania wody w zależności od klasy jej

czystości B

• wyjaśnia wpływ zakwitów na stan wód B

x

• sposoby ochrony wód

• regulacja rzek

• metody oczyszczania

ścieków

• analizuje i komentuje stan czystości rzek w Polsce na podstawie

wykresu D

• wykazuje związek między zanieczyszczeniem powietrza a

zanieczyszczeniem wód gruntowych D

• ocenia znaczenie regulacji rzek D

• opisuje metody oczyszczania wód C

x






x

130/132 Zagrożenia i ochrona

gleb

• rola gleby w

ekosystemie

• wpływ próchnicy na

żyzność gleby

• czynniki

przyczyniające się do

dewastacji gleby

• erozja gleby

• metody rekultywacji

gleby

• wymienia funkcje gleby w ekosystemie

• wylicza czynniki wpływające na

degradacje gleby

• wymienia przykłady czynników

prowadzących do wyjałowienia gleby

• wymienia funkcje gleby w ekosystemie A

• wyjaśnia, dlaczego próchnica jest ważnym elementem gleby B

x

• wylicza czynniki wpływające na degradację gleby A

• wymienia przykłady czynników prowadzących do wyjałowienia

gleby A

• omawia metody rekultywacji gleby C

x

• uzasadnia, że gleba ma duże znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania

ekosystemu D

• charakteryzuje proces powstawania próchnicy C

• omawia czynniki degradujące glebę C

x

• dowodzi, że wypalanie łąk i pól jest szkodliwe dla gleby D

• planuje sposoby rekultywacji zdegradowanych gleb w najbliższej

okolicy D

x






x

131/132 Ochrona środowiska na

co dzień

• działania wpływające na

poprawę stanu środ.

• biodegradacja

• odpady komunalne

jako źródło

zanieczyszczenia

środowiska

• unieszkodliwianie

odpadów

• kompostowanie

• postawa świadomego

konsumenta

• znaczenie recyklingu

• surowce poddawane

recyklingowi

• rozpoznaje surowce wtórne

• wymienia sposoby

unieszkodliwiania odpadów

• przyporządkowuje odpady

do odpowiednich pojemników

przeznaczonych do segregacji

• określa czas biodegradacji wskazanego produktu B

• wyjaśnia pojęcie „recykling” A

• rozpoznaje surowce wtórne B

x

• wymienia sposoby unieszkodliwiania odpadów A

• przyporządkowuje odpady do odpowiednich pojemników

przeznaczonych do segregacji B

• ocenia wpływ różnych metod unieszkodliwiania odpadów na

środowisko D

• analizuje problem dzikich wysypisk D

x

• prezentuje postawę świadomego konsumenta D

• ocenia znaczenie wykorzystywania surowców wtórnych D

x

• planuje i realizuje projekt edukacyjny dotyczący ochrony

środowiska na co dzień D

• uzasadnia konieczność rezygnacji z toreb foliowych

na rzecz opakowań wielokrotnego użytku D

x






x


wiadomości.

Documents

WYMAGANIA EDUKACYJNE - Szkoła Podstawowa nr 2 w Lublińcugim2.lubliniec.pl/wymagania_edukacyjne/gimnazjum/bio... · 2018-07-13 · bakterii i protistów oraz ich znaczenie w przyrodzie