Xammal və enerji daşıyıcıları bazarı M üəllim: Elşən BAĞIRZADƏ

Company LOGO

Xammal və enerji daşıyıcıları bazarı

Müəllim: Elşən BAĞIRZADƏ

Qrup: Dİ-6, Tələbə: MƏRDANOV FUAD

Yanacaq-energetika kompleksi

Yanacaq-energetika kompleksi müasir dünya iqtisadiyyatının əsasını təşkil etməklə yanacağın çıxarılması və işlənməsi elektroenergetika, həmçinin yanacaq və elektrik enerjisinin daşınması və bölüşdürülməsi proseslərini özündə əks etdirir.Son illərdə bu kompleksin ümumdünya ÜDM-də həcmi 3% təşkil etmişdir. Yanacaq-energetika kompleksinin ümumi strukturu belədir:

Yanacaqsənayesi

Elektro-energetika

Enerjinin daşınması və

bölüşdürül-məsi

Neft ehtiyyatları

Neftin geoloci ehtiyatları haqqında müxtəlif fərqli fikirlər mövcuddur.

OPEK-ə görə

BEA-ya görə

İHS-ya görə

1100 mlrd.barrel1078 mlrd. barrel

1051 mlrd.barrel

Dünyanın neft ehtiyatı ilə zəngin 20 ölkəsi

0,00% 5,00% 10,00% 15,00% 20,00% 25,00% 30,00%

Anqola

Oman

İndoneziya

Avropa Birliyi

Braziliya

Norveç

Əlcəzair

Qətər

Meksika

ABŞ

Çin

Nigeriya

Liviya

Rusiya

Venesuela

B.Ə.Ə.

İran

Küveyt

İraq

Səudiyyə Ərəbistanı

Ölk

ələ

r

Ehtiyat faizi

Mənbə: www.ereport.ru/articles/commod/oilcount.htm

Statik göstəricilər

http://www.ereport.ru/articles/commod/oilcount.htm

Regionlar 1985 1989 1994 2000 2004 2007Keçmiş SSRİ

ölkələri 10,6 11,6 7,4 8 11,4 12,8ABŞ 10,6 8,9 8,4 7,7 7,2 6,9

Yaxın Şərq 10,6 17,5 20,1 23,5 24,8 25,2Digər ölkələr 24,3 27,5 31,2 35,7 36,9 36,6

1985-2007 illər ərzində dünya üzrə neft istehsalı

0

5

10

15

20

25

30

35

40

1985 1989 1994 200 2004 2007

Mln

. b

arre

l s

utk

ad

a

Keçmiş SSRİölkələri

ABŞ

Yaxın Şərq

Digər ölkələr

Mənbə: http://tarasovblog.ru


Ən iri neft istehsalçıları (2007 mln.barrel sutkada)

10,4

10,0

6,94,4

3,73,53,32,92,6

2,6

31,3


Rusiya

ABŞ

İran

Çin

Meksika

Kanada

B.Ə,Ə.

Küveyt

Venesuela

Digər ölkələr


Ən iri neft istehsalçıları (mln. barrel sutkada)


Dünyanın ən iri neft istehlakçıları (2007 mln. barrel sutkada)

ABŞ 20,7

Çin 7,9

Yaponiya 5,1

Hindistan 2,7

Rusiya 2,7

Almaniya 2,4

Cənubi Koreya 2,3

Kanada 2

Braziliya 2

Digər ölkələr 52,2


Dünyanın ən iri neft istehlakçıları(mln. barrel sutkada)


Neft istehsalının artım tempinə görə lider ölkələr (2004-2007 mln.barrel

sutkada)

21%

19%

15%8%7%

7%

6%

6%

6%

5%

Anqola 0,75

Rusiya 0,69

Azərbaycan 0,55

Braziliya 0,29

Çin 0,26

B.Ə.Ə. 0,26

Liviya 0,22

Kanada 0,22

Qatar 0,21

Qazaxıstan 0,19


Neft istehsalının artım tempinə görə lider ölkələr

2


http://tarasovblog.ru/

Neft istehsalının həcminin azalması üzrə "lider" ölkələr (2004-2007

mln.barrel sutka)

25%

14%

13%13%

11%

8%6% 6% 4%

Norveç 0,63 Böyük Britaniya 0,39

ABŞ 0,35 Meksika 0,35

Venesuela 0,29 Səudiyyə Ərəbistanı 0,23

İndoneziya 0,16 Nigeriya 0,15

Suriya 0,1


Neft istehsalının artım tempinə görə “lider” ölkələr

2



Neft işlətməkdə daha çox artımı olan ölkələr (2004-2007 mln.barrel/sutkada)

44%

14%8%

7%

7%

5%

5%

4%

3%

3%

Çin 1,08

SəudiyyəƏrəbistanı 0,35Braziliya 0,19

Hindistan 0,18

Siqapur 0,17

Meksika 0,11

Çili 0,11

B.Ə.Ə. 0,10

Rusiya 0,08

Polşa 0,07

Mənbə:http://tarasovblog.ru

Neft işlətməkdə daha çox artımı olan ölkələr



Yanacaq istehlakının azaldığı lider ölkələr (2004-2007 mln.barrel/sutka)

27%

26%14%

8%

8%

7%

4%

2%

2%

2%Almaniya 0,24

Yaponiya 0,23

İtaliya 0,13

Böyük Britaniya0,07İndoneziya 0,07

Fransa 0,06

Flippin 0,04

Türkiyə 0,02

Portuqaliya 0,02

İsveçrə 0,02


Yanacaq istehlakının azaldığı lider ölkələr



Neft məhsulu və İstehlakı üzrə ölkələrin balansı (%-lə)

0,00% 5,00% 10,00% 15,00% 20,00% 25,00% 30,00%

Oman

Liviya

İndoneziya

Əlcəzair

Braziliya

İraq

Nigeriya

Küveyt

Böyük Britaniya

B.Ə.Ə

Kanada

Venesuela

Avropa Birliyi

Çin

Norveç

Meksika

İran

Rusiya

ABŞ


məhsul istehsalı İstehlak

Mənbə: www.ereport.ru/articles/commod/oilcount.htm


http://www.ereport.ru/articles/commod/oilcount.htm

XX əsrin böyük bir hissəsi dünya bazarında real neftlə bağlı sövdələşmələr üstünlük təşkil edirdi, sonralar isə müddətli, «kağız» nefti deyilən sövdələşmələrdən istifadə edilməyə başladı. Nəticədə 80-ji illərin sonlarında 3 iri neft birjası formalaşdı:

Concept

Nyu-York-NYMEX

London-İPE

Sinqapur-SİMEX

Neft birjaları

XX əsrin son onilliyində neft sənayesinin strukturunda dəyişikliklər baş verdi və bu aşağıdakı amillərlə bağlıdır:

1

Cari neft hasilatının yerini doldurmaq üçün yeni ehtiyatların aşkarlanmasında meydana çıxan

çətinliklər

3

Inkişaf etməkdə olan ölkələrdə

yeni texnologiyanın genişlənməsi

2

Əsas neft ehtiyatlarının

ayrı-ayrı ölkələrə məxsus neft şirkətlərinin

əlində cəmlənməsi

Struktur dəyişiklikləri

Müasir dövrdə dünya neft ehtiyatının 87%-nə 20 böyük dövlət neft şirkəti nəzarət edir.

Dünya neft ehtiyatının ancaq bir hissəsi ənənəvi neft TMK-larına məxsusdur. Bu da əsasən onunla bağlıdır ki, neft hasil edən ölkələr resursların işlənməsi nəzarətini xarici şirkətlərə vermək əvəzinə müasir texnologiyanın və təcrübənin mənimsənil-məsinə üstünlük verir.

Neft ehtiyyatları üzərində sahibkarlıq

Təbii qaz enerji istehlakında ən sürətlə artan enerji daşıyıcısıdır, baxmayaraq ki, balansda neft və kömürdən həcmcə aşağıda durur. Qaz həmçinin ekoloji cəhətdən ən təmiz enerji növüdür.

Qazın getdikcə artan istehlakı bu amillərlə bağlıdır:

Qazla işləyən elektrik

stansiyalarının sayının artması

ƏsasAmillər

Yaşayış sektorunda

qazdan istifadənin

genişlənməsi.

Son onillikdə nüvə enerjisinə marağın aşağı düşməsi

Təbii qaz

Ölkələ

r1995 2000 2001 2002 2003 2004

Dünya

istehlakı

üzrə pay %

ABŞ 638 673,6 642,4 667,5 692 710 26,3

Avropa

və MDB

927,8 1011,6 1023 1043 1064 1085 41,2

Rusiya 377,8 377,2 372 388 404 416 15,3

İtaliya 49,9 64,9 63,7 63,6 63,5 63,7 2,5

Fransa 32,9 39,7 41,9 42,8 43,7 44,5 1,7

Yaxın

Şərq

141,8 186,7 200,7 205,7 210,7 215,6 8,1

İran 35,2 63 65 67,9 70,8 74,2 2,7

Yaponi

ya

61,2 76,2 79 77,4 75,8 74,1 3,1

Cənubi

Koreya

10,2 21 23 26 29 31 1


Xammal resursları üzrə qiymət formalaşmasının mühüm xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, bu proses daxili xərjlərin böyük olmasından deyil, başqa amillərdən asılıdır. Bunlardan ən əsası aşağıdakılardır:

1Xammal məhsulları bazarında tələb və təklifin qarşılıqlı əlaqəsi

2Əsas istehsalçıların – ixrajatçıarın və birca kotirovkalarının qiymətlərinin dünya qiyməti kimi uyğunlaşdırılması

3Müxtəlif valyutaların istifadəsi, tələb və təklifin tarazlığının pozulması təsiri altında dünya pulları rolunu oynayan əsas istehsalçıların qiymət çoxluğu

4Müvafiq əmtəələrin aparıjı ixrajatçıları, idxalatçılarının dünya qiymətinin formalaşmasında xüsusi rolu də neft üzrə dünya qiymətlərinin formalaşmasında əsas rol oynayır

Xammal resursları üzrə qiymət formalaşması

XX əsrin II yarısından başlayaraq dünya neft bazarında qiymət formalaşmasını 4 mərhələyə bölmək olar:

2


IV mərhələ

III mərhələ

II mərhələ

I mərhələ

(2001-ci ildən – müasir dövrə kimi)

(1986-2001-ci illər)

(1973-1986-cı illər)

(1973-cü ilə qədər)


dünya neft bazarına

OPEK surətli artım təsiri

bu dövrdə əsas aparıjı

mövqe beynəlxalq

neft şirkətlərinə məxsus idi

başqa müstəqil ixracatçıların

meydana çıxması ilə

əlaqədar olaraq OPEK təsirinin

və birja tijarətinin

ümumi artım miqyasının zəifləməsi

I mərhələ

II mərhələ

IIImərhələ

dünya neft ba-zarın liberallaş-dırılması,dünya bazarında sta-billiyin artırıl-ması məqsədilə neft istehsal və istehlak edən

ölkələrin diver-sifikasiyası

IV mərhələ

1

Transfert qiymətlər şaquli şəkildə

inteqrasiya olunmuş beynəlxalq neft

şirkətləri tərəfindən neft çıxarılan

ərazidə öz vergi tutumlarını

azaltmaq üçün istifadə edilir

3

Bazar qiymətləri həqiqi müstəqil

subyektlərin işlədiyi məhdud bazar

seqmentində tətbiq edilirdi

2

Məlumat qiymətləri beynəlxalq neft

şirkətlərinin konsessiyaçı olduğu

inkişaf etməkdə olan ölkələrin

büdjəsində vergi tutulmalarının

hesablanması üçün tətbiq edilirdi

Dünya yanacaq energetika bazarında 3 növ qiymətdən istifadə edilir:


Company LOGO

Documents

Xammal və enerji daşıyıcıları bazarı M üəllim: Elşən BAĞIRZADƏ