03-05 Ekim / October 2013

Yrd. Doç. Dr. Mehmet YAZICI

2014

-suzluk

-olaylara rastlama -

ile de .

, tarihin bir evresinde cereyan okuyu olaylarda gizlidir.

'nun Ankara ve Sivas vilayet valilerinin, -Alevi

ile son -manlar ile -Alevi -

, son dönemlerinde bir -mek zorunda kala Bu noktada -

dikkat çekmektedir. Söz

, sergilenen, kendilerince

*

Her ne kadar yerli ve bir mesele1 veya

iddialar varsa da 2 Tanzimatliklerin . Bu dönem-

de hayata geçirilen pek çok idari ve yönetim organizasyonunda kleri

, tarihin her döne-kimi

3 Zira II. n, dönemin kendine has dâhi-linde esas -

gösterir. Ona göre bu duru-oldukça tik

. askeri gayreti, tik

.4 esmi ol-haber alma, toplama ve yayma konusundaki

.5

-ve

,-

Hele hele m bir dönemde -lerinden biri olarak ortaya . Öyle ki dönem itibariyle birçok vali rutin

dahi .

lar dahilinde saray ile -

vilayetlerde olup bitenlerden

1 Mart 1995, s. 21.2 -1834

3 Maurice Duverger, Siyasal Rejimler4

5 Niyazi Berkes, Mart 2004, s. 343, 344.

haberdar olma .7 Bu 8

François Georgeon, -mit Dönemi ka Ona göre bu dönemin en önemli özelli , -leri etkindaha çok camii ve mescidin sel hayli

yer verilmesi gibi pek çok hususu .9

10 --

pek çok bir klasik ve son dönem 11

olaylar12 erkezi idare veya yerel idarecilere tepki ko-13 olarak Sivas, resmi litera-

akaid-i diniyyeye ay -- 319

tarihli bir belgede,14 -

7

--

8

9

-1937),

10 -Sempozyumu Bildirileri -25 -558.

11 “ ”,Döneminde Sivas Sempozyumu Bildirileri - -

Safevi Devletinin Ku -

12 -1908", Devr-i Hamid, Sultan II. Abdülhamid

13

-2007, s. 241-252.

14 "... akaid- a- - -- -i islamiy-

yeye akâid-

15 -

mezheb-i pak olarak -

meliydir ise ile -

17

18

da n,

19

Sivas'ta 1877- - -dan hareketle -

-niler belirlenen bölgen

erdir. 20

Ermeniler, -.21

ile Ermenileri,

15 "...bilhassa hatt- --

1321/N./08.-

--424.

17 Asimilasyon poliAlevilerin Siyasal Tarihi -

2011, s. 125, 141.18

-edir., BOA.

Alevilik -19

-

Tarikatlar ve Tanzimat Dönemi

20

21 -pozyumu - -87

.22

Tarih öylesine min bir kesitin-

-

selenin aktörleri, söylemleri, merkezi idarenin ,

-

-Mekteplerinde ki

Mahrec- klerinin , 1 -- -

ne ise atanan Halil Ser 1872

tarihinde e ise. 1877 tarihinde ,

ve görevlerinde . 1887 tarihinde ,

, kendisinin ile -yla olan husumeti i nedeniyle ihraç edilerek Sivas

görevine getiril . Akabinde , 1904 klerine 1909 tarihinde emekli olan Halil ,

her ne kadar tekrar problemlerini b 1870'den itibar -

ziye, ûla-i sân , ûla-i bi-

22 Devr-i Hamid, Sultan II. Abdülhamid,

mecidi, birinci Osmani, liyakat ,murassa mecidi sahibidir.23

Hazine-i h olup 1839 tarihinde "Memduh" ise

"Fâik" mahlaslar Mehmet Faik.

1855 tarihinde Mektub- -,

,ve Sadaret Mektupçu . Daha sonra Maliye

Nezareti ve - - 1882 tarihin-de -

,, nihayet

ise . 1894'te, 1895'te

döneminde t'le

1908 ntutuklanarak Harbiye Dairesine sonra "Enkaz- -

, önce ada'ya ve da -yet genel

. ' ya-1925 tarihinde burada ve

-hi ve edebi nitelikte birçok eseri bulunan Memduh , -

24

23 - --

-24 -

Mehmed -

-

2.

Evvel olurdu ehl-25

ndand -m daha ziyade

-

verilmesi-

-

valinin Cezayir-i Bahr-bir talihsizlik olarak yorum-

Ermeni ciddi bir a göre ,

Ermeni meselesinin hassasiyeti ,da bulunan dir.

Er-r.

Gerçekten de 1893'te özellikle Sivas ve Ankara vilayetlerinde meydana gelen

dikkat çekici

--

-- -

http://www.tarihbili -

-37.25 Memduh P it.

-

Graves gizlidir. Gryecek-

lerini etmektedir.Bu

nedenle söz konusubelirtir bu noktada Do

E - de olabil

vesilesiyle tervurgular.

-vas'a -

olabilece-.27 -

-i Askeriye -misyonun rapor

inde artbulunan olaylar nedeniyle Yoz-

gat, Tokat ve Ankara havalisine göç ettikleri ,bölgede bir tetikçisi

önemli anekdotlara yer verilmektedir.28

22 Mart 310 tari-merkez

camisinin duv lkonusu varakada,

bölgedeki -b .29

koymak ve

bu maksatla 30

27

28

29 --

30 “… kaza-

31

bir tehlike a Ankara ve -

ehl- slam a olup daha ziyade Ermenilere meyil ettiklerini vurgulamak-

Orta

. Bu kori-dor tahmin bile edilemeyecek olumsuz

32 , ni içten Ermeniler ise n

-mektedir. Zira Ankara , Ankara'da Sivas'ta

leriönemli

-yerine getirmediklerini belirtmekte ve bu nedenle idari -

-olan

gibi ikinci bir söz konusu köylerde ihtiyaca cevap verecek derecede

maksada dairpek çok beyanat ini önemle belirtmektedir.

-e

MehmetAnkara'ya tayinlerinin 33

31

32

33 y'in de bu listeye

bilindik ,

Memdu

-tir.34 "akaid-i diniyyeye"

35 -ira Memduh P Amasya

,-

ratorluk dahilinde silahlar

bir an evvel toplanarak mevcut ve dahilinde merkeze iletilmesi yön lar -

maksatla öncelikle her bir beceriye

ve önlemler neticesinde ol

-limi -

, bu konuyla ilgili ilk olarak -

olan ve Bey'i, -yan sayesinde görevde k dile getirmektedir.37

na g alisi

34

35 "...eimme- e kaza merkezlerine celb ile kendilerini usul-- -i cenab- -i terbiye ile bil'ahere tahsil-i ilm ve kemâl

-kâr i

37

da zedeleyen -

bil bölgeye gönderilmesinin asla iyi niyetli olamaomiseri ile

önemle . lde edilen , dahilinde meydana gelen

pna dair bilgi verilmesi hususunda komi-

-

yönelikr ile Ermenilerin konu edinmesi,

esas niyetinin uzun zamandan beri bölgede ikamet

38

zaten mevcut olan ulusal ve uluslarboyutta -

tan öteye gidemeyecektir.39 Gerek Sivas ve gerekse de Ankara hemen hem -

--

.40

38

–39 -ileyhin komiser-

40

41

-42

veya Mem-tahkikat heyetlerinin birçok s -

. Hatta -

-i 43

Niha-- talebi . Zira Mem

yetin-boyunca sada-

alisi, Bursa birçok

ayihalar ile de suçu saolarak tayin edilmesi ricada

.44 Her ne kadar ki -mesi yerine ise

bir -

. 45 Ancak hakk-i Bahr- daki valinin de

41 -

42

43

44 BOA. Y. A. H45 -

- -

daha önce

bir , bu eylem

- -

47

-mde vilayet yönetiminden memnun olun -

t da 48

.49

kilimi iade etmrastla- 50

noktada Ermeni- -29 Eyl ile

51

dönemde bu

bölgedeki

47

48

49

50

51

çizmekte bölgedeki -.

, me-52

, -ek-

tedir , gebu sor

belirtmekte

-revlendirilenlerin bilerek ve isteyerek görevlerini bu derece uzat

-

nde oldu .53

-

ha

-

Ni

-

52

ve adâvet ilkâ etmeksizin idâre- -

- –Penah” bildirerek

53

.

ve -

n -edilmesi Yine Meci-

belirtilmektedir.matbaa

-

'nin önde yok yere -

n adeta Söz konusu raporda son olarak belki iyi

niyetle ve

z 54

-

-

2.2.

nin

da ,

54

. Ankara,

, Nr.1019, 10 Nisan 1311

yi ve

bi, -

mud'un "ihya-i din-i Muhammediyye"--

, Amerika' -

- - -görevini yapama-

dan on olarak valinin bu yön-

55

---

lemlerin herhangi bir kâsöylemlere kesinlikl -

,.

nedeniyle ehl- --

telgra-57 Sivas Meclis A

de ise Halil --

.58

55

57 -

58

2.2.2.

Öte yandan, ,

mevcut görevlerinde tesviye edilmedikçe Sivas a, H

son dönemde iskan olan 59 Bunun ,

-de somut -

Öte yandan "politika maddesinden" ahpushane-si

--

.

Abdullah bin- bir rapor ise

-anan raporda,

1894 tarihin-

bir raporda da "erbab- "çmeleri için köylerinde camii,

59

BOA

-

-

Halil , -

-ci

arz etmektedir. Zira de

i-

ve Ermeni ye herkesçe olarak bili-

-

at

-- .

--

-3.

-k

Ahmet

olup, söz konusu verginin uygun yollarla tahsili-70 ,

-

son verilmesine vesile olan ve kendilerini din-i slam -da

Ahmet -71

.

Dönem itibariyle -

bölgayr-i m aideleri, programlar, nizamnameye uygunluk, ders

-içeren bir raporlar n-

. Bu durum un giderek artan ndenetimi elinden 72

etle tertip edilerek

-konuya

her iki v

belki de

70 BOA. Y. A.71

72

Hazret-

73

-

ricalince -lerin

-birçok

herhangi

edilmektedir. Bu temel sorunun --

Bu noktada ilk olarak 1311 tarihli bir belge -rekmektedir. Yozgat s ve bulun-

n söz konusu belgede ilk olarak ehl-

"yezid" -i -netten ya

-, Alla-

h-

ttikle amaz, -kusur etmedikleri -

73

Zira onancak -

74

beri Sivas'ta bulunan Hubyar Tekkesi havalisinde

edelerden t

- Evvel'in onun-dan itibaren mart

çizil - -i durumunda "Tekkeye kurban geldi" diyerek derhal idam ettikleri

75 Bu -mektedir

emler “Yezid Geldi”

--

ra zirai, ticari alanlarda pek önemli -i Sani 1308

74 -Irak-Suriye--

75

-

hapsedilerek gelecek emre göre hareket edilmesi em

ik, Haz -

-

- - --

77

-

-bi-

lece - --

78

-

s 79 tahri-

Sivas vilayetinde pek n vurgulanan tahrirat,bölgedeki genellikle Cennette bulunan enneti kap-layan lan ttikleri, onu

dile getirilmekted gaza ile bu bir

e yer verilmektedir.80

77

78 ihraç

karye olub 49 -mecmû' bu sancak dahilinde zekûr ve

79 - -

80 -nahl- nede iki

-i'tikâd- -i hayat eylemek bir zân- -

Tarihçi Edward Hallett Carr,81 de

çok önemli bir konuda, bir diyalog kur

k.

anekdotla

geliyordu. Bizleri s bir zaman karma-. Bu nedenle çok kez r ve

söylemler merkezinde Oysa k -. Olaylar ve söylemler ise pekala di. Fakat bizi

,ka

dir? Acaba benzeri diyaloglar daha önce hiç kurul-i

bu mesele bir t mi mekteydi? her iki cevapta pek de . Zira pek

ve bunu devam ettirmemizdeki maksat ne idi? Bu deveran söylemlerin rea

? -

, -erilerden çok tarihin derinliklerinde her

aynak, gerçeklik kazan-i

yoktur.

81

-259/50, T.

.

.

.31/83, T. -

,

.

-- 53/108, T.

1313/Ca./23.

.

.

.70/41, T. 1311/Z./20.

.79/34, T. 1309/B./10.

.

.-02, T. - - -01, T.

1309 -

.28/84, T. 1311/Z./03.

.14/27, T. 1325/Za./02.

-

.

.7/29, T. 29/Ca./1309.

Salname- -

Aleviler, Türkiye- -Irak-Suriye-Bulgaristan -

-1937)

Mart 2004.

Spekülatif Marjial Tarih Tezleri

Siyasal Rejimler

i,

- -Çözümlemesi

Musul 1540-1834

-

----------2007.

2007, s.495.

Sicil-Ansiklopedisi

-----------, Sicil- ,

et, Alevilerin Siyasal Tarihi -

Mart 1995.

-rinin Rolü

Alevilik -Havva Engin,

-202.

-Sivas 2007, s. 85-111.

, C. II,

Devr-i Hamid, Sultan II. Abdülhamidss.11-33.

-Bildirileri - ivas 2007.

- Türkiye Diyanet -497.

-Bildirileri -

2007, s. 549-558.

OTAM,

Ankara 1995, ss.281-287.

-1908" , Devr-i Hamid, Sultan II. Abdülhamid

-52.

-8 Nisan

Terörizm ve Gençlik Sempozyumu Bildirileri --101.

Sempozyumu Bildirileri - -252.

E

: .

.