~~UNIVERZITET U KRAGUJEVCU UNIVERSITY OF KRAGUJEVAC AGRONOMSKI FAKULTET U CACKU ~O- FACULTY OF AGRONOMY CACAK

XVII SAVETOVANJE 0 BIOTEHNOLOGIJI

sa medunarodnim ucescem

- ZBORNIK RADOV A -

Vol 17 (19) 2012

Cacak 6 - 7 April 2012 godine

XVII SA VETOVANJE 0 BIOTEHNOLOGIJI sa mec1unarodnim ucescem

-Zbornik radovashyVol 17 (19) 2011

ORGANIZATOR I IZDAVAC Agronomski jalcultet Cacak

Organizacioni odbor

Prof dr Drago Milosevic predsednik profdr Ljiljana Boskovic-Rakocevic mr Dusko Brkovic Ielena Kova~ic dip inz

Programski odbor

Prof dr Dragutin Dukic predsednik profdr Miroslav Spasojevic dr RadosIav Cerovic SneZana PaSalic prof dr Aleksandar PaWlovic prof dr Torno Milorevic prof dr Milica Cvijovie prof dr SneZana Bogosavljevie-BoSkovie prof dr Vladeta Stevovie prof dr Leka Mandie prof dr Milena Durie prof dr Gordana Sekularac prof dr Nikola Bokan docdr Lenka Ribic-Zelenovic doc dr Vladimir KllTCubie doc dr MirCe Balan prof dr

Slobodan Ievtie prof dr RadoS Pavlovic

TehnHki urednik

prof dr Drago Milosevie

Kompjuterska obrada slog

Slobodan Bajie

T ira z 150 primeraka

~ tam p a

StampariJa HBAJIC Cacak

Ana Mira Milinkovit V Vidovit SneZana Trivunovit Lj ~trbac D Lukal M Stupar ZNACAJ MESECNm KONTROLA MLECNOSTI KRAVA U SELEKCUI BIKOVA______________________________ 279

Jelena Stojlevic-Maletit V Vidovit Z NemeS Lj ~trbac D Lukal M Stupar POLIMORFIZAM K-KAZEINA I KOAGULACIONA SPOSOBNOSTMLEKA__ _ ___________________________ 284

V Vi~njit VVidovic Lj ~trbac D Lukal Desanka IImo M Stupar INTENZITET PORASTA HIBRIDNllI SVINJA U TOVU oCEVA RASE PlETREN I DUROKshy______________________bull 289

D Lukal V Vidovit M Stupar Lj Strbac Desanka ~ ODNOS TKIVAU POJEDINIM DEWVIMA TRUPA SVINJA RAZLlCrrm RASA _____ 294

Jovanka Krnjajit V Vidovit D Lukal Lj Srbac Desanka IImo M Stupar GENETSKI PARAMETRI V AtNlJUl REPRODUKCIJSKllI SVOJSTAVA VISOKO PLODNllI RASA SVINJA__________bull 299

S Mitrovit SneZana Bogosavljevic- Bosect(ovit V Dennanovic lidija Perlt Z Jokic Tatjana Pandurevic POLUlNTENZIV AN TOV GOWVRATE KOKoSI ORGANSKA PROlZVODNJA tIVINSKOG MFSA _________ 304

V Doskovic Vera Radovic R Dokovit M Petrovit BiJjana Veljkovic lITICAJ MINAZELA PLUS DODATOG U HRANU NA EKONOMICNOST TOVAJUNADLbullbull__bull____________bull_____ 310

A Stoisavljevic v Vidovit S Billt D Lukal Lj Strbac Desanka IImo M Stupar tIVOTNA PROlZVODNJA I REMONT KRMACA U PROIZVODNIM USLOVIMAFARME____ ______ 317

V Vidovic Lj Strbac D Lukal Desanka Punosect M Stupar BIOTEHNOLoSKE mINIKE I GENETSKI NAPREDAK USTOCARSfVU 322

M Stupar Lj Strbac D LukaE V Vidovic Desanka~DNK MARKERI U SELEKCQI KONJA-___ _______ 327

Gj Bunevski BODY CONDmON SCORING INSPORTS HORSES____ 332 Denisa tujo-Zekic ISHRANA ENDEMICNE VRSTE Clwndrostoma phoxinus

HECKEL 1843 (Teleostei Ostaryopbysi Cyprinidae) U VODAMA BUSKOGJEZERA_______ _______ 337

Marijana Radevska M Stojanovski FJena J~lSka A Kuzeiov KLANICNE KARAKTERISTIKE NOJEVA_ _ 342

S Ricanovic R Sahinovic KINETIKA RASTA HIBRIDNllI KUNICA OOBIJENIH ROTACIONIMUKRSTAVANJEM _____ 347

M Stojanovski A Kuzelov FJena J~vskaMarijana Radevska KLANICNE KARAKTERISTIKE MESA JARKE NESILJE RAZLICrrm HIBRIDNllI LINUA 352

V Kurcubic P ~ovic Slavica Veskovic-Moraamin L Turbatovic EKSTRAKTI BHJAKA KAO DEKONT AMINANTI MFSA I KONZERV ANSI PROIZVODA ODMESA_____ ___ 357

D VeIiampvic Ivana Karabegovic S Stojilevic Nada N1koIic M Lazlc MIKROTALASNA DESTllACQA ETARSKOG ULJA ULFIJE (SalviaojJUinoJis L)_________ 363

Vesna Levkov Natasha Gjorgovska T Kostadinov SOME MICROBIOLOGICAL AND CHEMICAL CHARAcrERISTICS OF TRADmONAL CHEESE (BIENO SIRENJE) 368

B Dorcevic Ivana Karabegovit D VeIiampvic Nada Nlkolic S Stojilevic M Lazic HEMIJSKI SASTAV I ANTIOKSIDA TIVNA AKTIVNOST ETARSKOG ULJA DUMBIRA (Zingber ojJUinoJis L) OOBUENOG HIDRODESTllACIJOM-_ 373

-

KLANICNE KARAKTERISTIKE NOJEVA

Marijana Radevska M Stojanovski Elena Josevska A Kuzelov

Izvod Ispitivani su klani~ne karakteristike kod 27 nojeva koji su odgajeni u Makedoniji zaklanih na uzrastu od 12 do 14 meseci Prose~na ziva masa nojeva pre klanja iznosila 11695 kg masa nakon klanja iznosila je 6276 kg rand man toplog trupa 5397 masa ohladenog trupa 6152 kg i rand man ohladenog trupa 5290 Prose~na mas a mesa I kategoriji (meso grudi i bataci) iznosi 25490 kg bull meso II kategorije (meso leda krila i ostalih del ova) 976 kg i kost~ 1261 kg

Klju~ne re~i noj randman meso I i II kategorije kosti

Uvod

Noj - Struthio camelus je velika afri~ka ptica nelete~ica iz reda trka6ca Nojevi su prepoznatljiviji po svojim duga~kim vratovima i nogama i sposobnosti da tr~e brzinom od oko 65 krn na ~as Nojevi su najvece ptice na svetu muzjaci dostizu visinu do 3 metara i tezinu do 150 kg dok su zenke za trecinu manje Odrasli nojevi teze od 95 dO 130 kg mada ima muzjaka koji prelaze preko 160 kg Nojevi zive do 75 godina dok je uobi~ajena starost oko 50 godina Muzjaci se prepoznaju po tome sto imaju crno-belo perje na krilima i repu Zenke su neupadljivije i boja preja imje smedesivkastaPintic Vbull (2001)

Noj od ostalih ptica se razlikuje po tome sto ima sarno dva kratka i snafna prsta a sve ostale ptice imaju po tri iii ~etiri prsta Noj uporedenje sa telom ima malu glavu i ogromno velike o~i sa pre~nikom od oko pet centimetara Noj je zivotinja sa najvecim o~ima na zemjinoj planeti Pintic V bull( 2001)

Nojevi mogu da podnesu vel ike temperatume razlike Njihov temperaturni kontrolni mehanizam je slozeniji od bilo koje druge ptice iii sisara koristeci golu kozu na nogama i slabinama koje mogu prekriti svojim krilima iii ne u zavisnosti od toga daJi zeli da zadrzi iii oslobodi toplotu Kao rezultat toga danas se nojevi gaje u farmama u preko 50 zemalja sveta uklju~ujuci i zemlje sa hladnom klimom kao sto su Finska i SVedska (Naseva D i sar 2010)

Nojevi su pretezno biljoZderi hrane se pretezno semenom sitnim gmizavcima glodarima insektima travama seno i IisceNojevi hranu dobro iskoriscavaju jer imaju dugi crevni trakt koj iznosi oko 14 metara Pintic V (2001)

Od nojeva se dobija kvalitetno meso jaja perje koza i iznutrice (Morris i sar bull 1995) Meso nojeva saddi malo masti i holesterola a visoka koncentracija proteina

Marijana Radevska University of tourism and management Partizanska 89 Skopje Macedonia (marijanaradevskayahoocom) Mitre Stojanovski Fakultet Biotehni~kih Hauka Partizanska bb Bitolj Makedonija

(mitrestojanovskiyahoocom) Elena Jo~evska Fakultet Biotehni~kih Hauka Partizanska bb Bitolj Makedonija (elenajosevskaukloedumk)

Aco Kuzelov Zemjodelski fakultet Goce Delcev89 ~tip Makedonija (acokuzelovugdedumk)

- 342shy

c

XVII SA VETOVANJE 0 BIOTEHNOLOGIJI sa mec1unarodnim ucescem

-Zbornik radovashyVol 17 (19) 2011

ORGANIZATOR I IZDAVAC Agronomski jalcultet Cacak

Organizacioni odbor

Prof dr Drago Milosevic predsednik profdr Ljiljana Boskovic-Rakocevic mr Dusko Brkovic Ielena Kova~ic dip inz

Programski odbor

Prof dr Dragutin Dukic predsednik profdr Miroslav Spasojevic dr RadosIav Cerovic SneZana PaSalic prof dr Aleksandar PaWlovic prof dr Torno Milorevic prof dr Milica Cvijovie prof dr SneZana Bogosavljevie-BoSkovie prof dr Vladeta Stevovie prof dr Leka Mandie prof dr Milena Durie prof dr Gordana Sekularac prof dr Nikola Bokan docdr Lenka Ribic-Zelenovic doc dr Vladimir KllTCubie doc dr MirCe Balan prof dr

Slobodan Ievtie prof dr RadoS Pavlovic

TehnHki urednik

prof dr Drago Milosevie

Kompjuterska obrada slog

Slobodan Bajie

T ira z 150 primeraka

~ tam p a

StampariJa HBAJIC Cacak

Ana Mira Milinkovit V Vidovit SneZana Trivunovit Lj ~trbac D Lukal M Stupar ZNACAJ MESECNm KONTROLA MLECNOSTI KRAVA U SELEKCUI BIKOVA______________________________ 279

Jelena Stojlevic-Maletit V Vidovit Z NemeS Lj ~trbac D Lukal M Stupar POLIMORFIZAM K-KAZEINA I KOAGULACIONA SPOSOBNOSTMLEKA__ _ ___________________________ 284

V Vi~njit VVidovic Lj ~trbac D Lukal Desanka IImo M Stupar INTENZITET PORASTA HIBRIDNllI SVINJA U TOVU oCEVA RASE PlETREN I DUROKshy______________________bull 289

D Lukal V Vidovit M Stupar Lj Strbac Desanka ~ ODNOS TKIVAU POJEDINIM DEWVIMA TRUPA SVINJA RAZLlCrrm RASA _____ 294

Jovanka Krnjajit V Vidovit D Lukal Lj Srbac Desanka IImo M Stupar GENETSKI PARAMETRI V AtNlJUl REPRODUKCIJSKllI SVOJSTAVA VISOKO PLODNllI RASA SVINJA__________bull 299

S Mitrovit SneZana Bogosavljevic- Bosect(ovit V Dennanovic lidija Perlt Z Jokic Tatjana Pandurevic POLUlNTENZIV AN TOV GOWVRATE KOKoSI ORGANSKA PROlZVODNJA tIVINSKOG MFSA _________ 304

V Doskovic Vera Radovic R Dokovit M Petrovit BiJjana Veljkovic lITICAJ MINAZELA PLUS DODATOG U HRANU NA EKONOMICNOST TOVAJUNADLbullbull__bull____________bull_____ 310

A Stoisavljevic v Vidovit S Billt D Lukal Lj Strbac Desanka IImo M Stupar tIVOTNA PROlZVODNJA I REMONT KRMACA U PROIZVODNIM USLOVIMAFARME____ ______ 317

V Vidovic Lj Strbac D Lukal Desanka Punosect M Stupar BIOTEHNOLoSKE mINIKE I GENETSKI NAPREDAK USTOCARSfVU 322

M Stupar Lj Strbac D LukaE V Vidovic Desanka~DNK MARKERI U SELEKCQI KONJA-___ _______ 327

Gj Bunevski BODY CONDmON SCORING INSPORTS HORSES____ 332 Denisa tujo-Zekic ISHRANA ENDEMICNE VRSTE Clwndrostoma phoxinus

HECKEL 1843 (Teleostei Ostaryopbysi Cyprinidae) U VODAMA BUSKOGJEZERA_______ _______ 337

Marijana Radevska M Stojanovski FJena J~lSka A Kuzeiov KLANICNE KARAKTERISTIKE NOJEVA_ _ 342

S Ricanovic R Sahinovic KINETIKA RASTA HIBRIDNllI KUNICA OOBIJENIH ROTACIONIMUKRSTAVANJEM _____ 347

M Stojanovski A Kuzelov FJena J~vskaMarijana Radevska KLANICNE KARAKTERISTIKE MESA JARKE NESILJE RAZLICrrm HIBRIDNllI LINUA 352

V Kurcubic P ~ovic Slavica Veskovic-Moraamin L Turbatovic EKSTRAKTI BHJAKA KAO DEKONT AMINANTI MFSA I KONZERV ANSI PROIZVODA ODMESA_____ ___ 357

D VeIiampvic Ivana Karabegovic S Stojilevic Nada N1koIic M Lazlc MIKROTALASNA DESTllACQA ETARSKOG ULJA ULFIJE (SalviaojJUinoJis L)_________ 363

Vesna Levkov Natasha Gjorgovska T Kostadinov SOME MICROBIOLOGICAL AND CHEMICAL CHARAcrERISTICS OF TRADmONAL CHEESE (BIENO SIRENJE) 368

B Dorcevic Ivana Karabegovit D VeIiampvic Nada Nlkolic S Stojilevic M Lazic HEMIJSKI SASTAV I ANTIOKSIDA TIVNA AKTIVNOST ETARSKOG ULJA DUMBIRA (Zingber ojJUinoJis L) OOBUENOG HIDRODESTllACIJOM-_ 373

-

KLANICNE KARAKTERISTIKE NOJEVA

Marijana Radevska M Stojanovski Elena Josevska A Kuzelov

Izvod Ispitivani su klani~ne karakteristike kod 27 nojeva koji su odgajeni u Makedoniji zaklanih na uzrastu od 12 do 14 meseci Prose~na ziva masa nojeva pre klanja iznosila 11695 kg masa nakon klanja iznosila je 6276 kg rand man toplog trupa 5397 masa ohladenog trupa 6152 kg i rand man ohladenog trupa 5290 Prose~na mas a mesa I kategoriji (meso grudi i bataci) iznosi 25490 kg bull meso II kategorije (meso leda krila i ostalih del ova) 976 kg i kost~ 1261 kg

Klju~ne re~i noj randman meso I i II kategorije kosti

Uvod

Noj - Struthio camelus je velika afri~ka ptica nelete~ica iz reda trka6ca Nojevi su prepoznatljiviji po svojim duga~kim vratovima i nogama i sposobnosti da tr~e brzinom od oko 65 krn na ~as Nojevi su najvece ptice na svetu muzjaci dostizu visinu do 3 metara i tezinu do 150 kg dok su zenke za trecinu manje Odrasli nojevi teze od 95 dO 130 kg mada ima muzjaka koji prelaze preko 160 kg Nojevi zive do 75 godina dok je uobi~ajena starost oko 50 godina Muzjaci se prepoznaju po tome sto imaju crno-belo perje na krilima i repu Zenke su neupadljivije i boja preja imje smedesivkastaPintic Vbull (2001)

Noj od ostalih ptica se razlikuje po tome sto ima sarno dva kratka i snafna prsta a sve ostale ptice imaju po tri iii ~etiri prsta Noj uporedenje sa telom ima malu glavu i ogromno velike o~i sa pre~nikom od oko pet centimetara Noj je zivotinja sa najvecim o~ima na zemjinoj planeti Pintic V bull( 2001)

Nojevi mogu da podnesu vel ike temperatume razlike Njihov temperaturni kontrolni mehanizam je slozeniji od bilo koje druge ptice iii sisara koristeci golu kozu na nogama i slabinama koje mogu prekriti svojim krilima iii ne u zavisnosti od toga daJi zeli da zadrzi iii oslobodi toplotu Kao rezultat toga danas se nojevi gaje u farmama u preko 50 zemalja sveta uklju~ujuci i zemlje sa hladnom klimom kao sto su Finska i SVedska (Naseva D i sar 2010)

Nojevi su pretezno biljoZderi hrane se pretezno semenom sitnim gmizavcima glodarima insektima travama seno i IisceNojevi hranu dobro iskoriscavaju jer imaju dugi crevni trakt koj iznosi oko 14 metara Pintic V (2001)

Od nojeva se dobija kvalitetno meso jaja perje koza i iznutrice (Morris i sar bull 1995) Meso nojeva saddi malo masti i holesterola a visoka koncentracija proteina

Marijana Radevska University of tourism and management Partizanska 89 Skopje Macedonia (marijanaradevskayahoocom) Mitre Stojanovski Fakultet Biotehni~kih Hauka Partizanska bb Bitolj Makedonija

(mitrestojanovskiyahoocom) Elena Jo~evska Fakultet Biotehni~kih Hauka Partizanska bb Bitolj Makedonija (elenajosevskaukloedumk)

Aco Kuzelov Zemjodelski fakultet Goce Delcev89 ~tip Makedonija (acokuzelovugdedumk)

- 342shy

c

Ana Mira Milinkovit V Vidovit SneZana Trivunovit Lj ~trbac D Lukal M Stupar ZNACAJ MESECNm KONTROLA MLECNOSTI KRAVA U SELEKCUI BIKOVA______________________________ 279

Jelena Stojlevic-Maletit V Vidovit Z NemeS Lj ~trbac D Lukal M Stupar POLIMORFIZAM K-KAZEINA I KOAGULACIONA SPOSOBNOSTMLEKA__ _ ___________________________ 284

V Vi~njit VVidovic Lj ~trbac D Lukal Desanka IImo M Stupar INTENZITET PORASTA HIBRIDNllI SVINJA U TOVU oCEVA RASE PlETREN I DUROKshy______________________bull 289

D Lukal V Vidovit M Stupar Lj Strbac Desanka ~ ODNOS TKIVAU POJEDINIM DEWVIMA TRUPA SVINJA RAZLlCrrm RASA _____ 294

Jovanka Krnjajit V Vidovit D Lukal Lj Srbac Desanka IImo M Stupar GENETSKI PARAMETRI V AtNlJUl REPRODUKCIJSKllI SVOJSTAVA VISOKO PLODNllI RASA SVINJA__________bull 299

S Mitrovit SneZana Bogosavljevic- Bosect(ovit V Dennanovic lidija Perlt Z Jokic Tatjana Pandurevic POLUlNTENZIV AN TOV GOWVRATE KOKoSI ORGANSKA PROlZVODNJA tIVINSKOG MFSA _________ 304

V Doskovic Vera Radovic R Dokovit M Petrovit BiJjana Veljkovic lITICAJ MINAZELA PLUS DODATOG U HRANU NA EKONOMICNOST TOVAJUNADLbullbull__bull____________bull_____ 310

A Stoisavljevic v Vidovit S Billt D Lukal Lj Strbac Desanka IImo M Stupar tIVOTNA PROlZVODNJA I REMONT KRMACA U PROIZVODNIM USLOVIMAFARME____ ______ 317

V Vidovic Lj Strbac D Lukal Desanka Punosect M Stupar BIOTEHNOLoSKE mINIKE I GENETSKI NAPREDAK USTOCARSfVU 322

M Stupar Lj Strbac D LukaE V Vidovic Desanka~DNK MARKERI U SELEKCQI KONJA-___ _______ 327

Gj Bunevski BODY CONDmON SCORING INSPORTS HORSES____ 332 Denisa tujo-Zekic ISHRANA ENDEMICNE VRSTE Clwndrostoma phoxinus

HECKEL 1843 (Teleostei Ostaryopbysi Cyprinidae) U VODAMA BUSKOGJEZERA_______ _______ 337

Marijana Radevska M Stojanovski FJena J~lSka A Kuzeiov KLANICNE KARAKTERISTIKE NOJEVA_ _ 342

S Ricanovic R Sahinovic KINETIKA RASTA HIBRIDNllI KUNICA OOBIJENIH ROTACIONIMUKRSTAVANJEM _____ 347

M Stojanovski A Kuzelov FJena J~vskaMarijana Radevska KLANICNE KARAKTERISTIKE MESA JARKE NESILJE RAZLICrrm HIBRIDNllI LINUA 352

V Kurcubic P ~ovic Slavica Veskovic-Moraamin L Turbatovic EKSTRAKTI BHJAKA KAO DEKONT AMINANTI MFSA I KONZERV ANSI PROIZVODA ODMESA_____ ___ 357

D VeIiampvic Ivana Karabegovic S Stojilevic Nada N1koIic M Lazlc MIKROTALASNA DESTllACQA ETARSKOG ULJA ULFIJE (SalviaojJUinoJis L)_________ 363

Vesna Levkov Natasha Gjorgovska T Kostadinov SOME MICROBIOLOGICAL AND CHEMICAL CHARAcrERISTICS OF TRADmONAL CHEESE (BIENO SIRENJE) 368

B Dorcevic Ivana Karabegovit D VeIiampvic Nada Nlkolic S Stojilevic M Lazic HEMIJSKI SASTAV I ANTIOKSIDA TIVNA AKTIVNOST ETARSKOG ULJA DUMBIRA (Zingber ojJUinoJis L) OOBUENOG HIDRODESTllACIJOM-_ 373

-

KLANICNE KARAKTERISTIKE NOJEVA

Marijana Radevska M Stojanovski Elena Josevska A Kuzelov

Izvod Ispitivani su klani~ne karakteristike kod 27 nojeva koji su odgajeni u Makedoniji zaklanih na uzrastu od 12 do 14 meseci Prose~na ziva masa nojeva pre klanja iznosila 11695 kg masa nakon klanja iznosila je 6276 kg rand man toplog trupa 5397 masa ohladenog trupa 6152 kg i rand man ohladenog trupa 5290 Prose~na mas a mesa I kategoriji (meso grudi i bataci) iznosi 25490 kg bull meso II kategorije (meso leda krila i ostalih del ova) 976 kg i kost~ 1261 kg

Klju~ne re~i noj randman meso I i II kategorije kosti

Uvod

Noj - Struthio camelus je velika afri~ka ptica nelete~ica iz reda trka6ca Nojevi su prepoznatljiviji po svojim duga~kim vratovima i nogama i sposobnosti da tr~e brzinom od oko 65 krn na ~as Nojevi su najvece ptice na svetu muzjaci dostizu visinu do 3 metara i tezinu do 150 kg dok su zenke za trecinu manje Odrasli nojevi teze od 95 dO 130 kg mada ima muzjaka koji prelaze preko 160 kg Nojevi zive do 75 godina dok je uobi~ajena starost oko 50 godina Muzjaci se prepoznaju po tome sto imaju crno-belo perje na krilima i repu Zenke su neupadljivije i boja preja imje smedesivkastaPintic Vbull (2001)

Noj od ostalih ptica se razlikuje po tome sto ima sarno dva kratka i snafna prsta a sve ostale ptice imaju po tri iii ~etiri prsta Noj uporedenje sa telom ima malu glavu i ogromno velike o~i sa pre~nikom od oko pet centimetara Noj je zivotinja sa najvecim o~ima na zemjinoj planeti Pintic V bull( 2001)

Nojevi mogu da podnesu vel ike temperatume razlike Njihov temperaturni kontrolni mehanizam je slozeniji od bilo koje druge ptice iii sisara koristeci golu kozu na nogama i slabinama koje mogu prekriti svojim krilima iii ne u zavisnosti od toga daJi zeli da zadrzi iii oslobodi toplotu Kao rezultat toga danas se nojevi gaje u farmama u preko 50 zemalja sveta uklju~ujuci i zemlje sa hladnom klimom kao sto su Finska i SVedska (Naseva D i sar 2010)

Nojevi su pretezno biljoZderi hrane se pretezno semenom sitnim gmizavcima glodarima insektima travama seno i IisceNojevi hranu dobro iskoriscavaju jer imaju dugi crevni trakt koj iznosi oko 14 metara Pintic V (2001)

Od nojeva se dobija kvalitetno meso jaja perje koza i iznutrice (Morris i sar bull 1995) Meso nojeva saddi malo masti i holesterola a visoka koncentracija proteina

Marijana Radevska University of tourism and management Partizanska 89 Skopje Macedonia (marijanaradevskayahoocom) Mitre Stojanovski Fakultet Biotehni~kih Hauka Partizanska bb Bitolj Makedonija

(mitrestojanovskiyahoocom) Elena Jo~evska Fakultet Biotehni~kih Hauka Partizanska bb Bitolj Makedonija (elenajosevskaukloedumk)

Aco Kuzelov Zemjodelski fakultet Goce Delcev89 ~tip Makedonija (acokuzelovugdedumk)

- 342shy

c

KLANICNE KARAKTERISTIKE NOJEVA

Marijana Radevska M Stojanovski Elena Josevska A Kuzelov

Izvod Ispitivani su klani~ne karakteristike kod 27 nojeva koji su odgajeni u Makedoniji zaklanih na uzrastu od 12 do 14 meseci Prose~na ziva masa nojeva pre klanja iznosila 11695 kg masa nakon klanja iznosila je 6276 kg rand man toplog trupa 5397 masa ohladenog trupa 6152 kg i rand man ohladenog trupa 5290 Prose~na mas a mesa I kategoriji (meso grudi i bataci) iznosi 25490 kg bull meso II kategorije (meso leda krila i ostalih del ova) 976 kg i kost~ 1261 kg

Klju~ne re~i noj randman meso I i II kategorije kosti

Uvod

Noj - Struthio camelus je velika afri~ka ptica nelete~ica iz reda trka6ca Nojevi su prepoznatljiviji po svojim duga~kim vratovima i nogama i sposobnosti da tr~e brzinom od oko 65 krn na ~as Nojevi su najvece ptice na svetu muzjaci dostizu visinu do 3 metara i tezinu do 150 kg dok su zenke za trecinu manje Odrasli nojevi teze od 95 dO 130 kg mada ima muzjaka koji prelaze preko 160 kg Nojevi zive do 75 godina dok je uobi~ajena starost oko 50 godina Muzjaci se prepoznaju po tome sto imaju crno-belo perje na krilima i repu Zenke su neupadljivije i boja preja imje smedesivkastaPintic Vbull (2001)

Noj od ostalih ptica se razlikuje po tome sto ima sarno dva kratka i snafna prsta a sve ostale ptice imaju po tri iii ~etiri prsta Noj uporedenje sa telom ima malu glavu i ogromno velike o~i sa pre~nikom od oko pet centimetara Noj je zivotinja sa najvecim o~ima na zemjinoj planeti Pintic V bull( 2001)

Nojevi mogu da podnesu vel ike temperatume razlike Njihov temperaturni kontrolni mehanizam je slozeniji od bilo koje druge ptice iii sisara koristeci golu kozu na nogama i slabinama koje mogu prekriti svojim krilima iii ne u zavisnosti od toga daJi zeli da zadrzi iii oslobodi toplotu Kao rezultat toga danas se nojevi gaje u farmama u preko 50 zemalja sveta uklju~ujuci i zemlje sa hladnom klimom kao sto su Finska i SVedska (Naseva D i sar 2010)

Nojevi su pretezno biljoZderi hrane se pretezno semenom sitnim gmizavcima glodarima insektima travama seno i IisceNojevi hranu dobro iskoriscavaju jer imaju dugi crevni trakt koj iznosi oko 14 metara Pintic V (2001)

Od nojeva se dobija kvalitetno meso jaja perje koza i iznutrice (Morris i sar bull 1995) Meso nojeva saddi malo masti i holesterola a visoka koncentracija proteina

Marijana Radevska University of tourism and management Partizanska 89 Skopje Macedonia (marijanaradevskayahoocom) Mitre Stojanovski Fakultet Biotehni~kih Hauka Partizanska bb Bitolj Makedonija

(mitrestojanovskiyahoocom) Elena Jo~evska Fakultet Biotehni~kih Hauka Partizanska bb Bitolj Makedonija (elenajosevskaukloedumk)

Aco Kuzelov Zemjodelski fakultet Goce Delcev89 ~tip Makedonija (acokuzelovugdedumk)

- 342shy

c

kalcijuma i gvoZde Meso noja se kalasificira kao crveno meso i vrlo je ukusna zamena govedini i svinjetini Karakteristi~na crvena boja dolazi od velikog sadrZaja zeljeza Meso noja moze biti mekano iii srednje mekano ovisno od delova misica od kojeg je izrezano Mekano meso se koristi za pe~enje pdenje iii za rostilj Srednje mekano meso se upotrebljava za blan~iranje iii kuvanje dok se mleveno meso noja moze se koristiti za pljeskavice hamburgere kobasice i dr

Ovo meso je bogat izvor proteina ~ak vge od uobi~ajenih vrsta mesa poput govedine svinjetine piletine iii jagnjetinje (Pollok1995Deeming 1999) Cesto najbolji izvori proteina sadrze veee koli~ine masti medutim meso nojeva saddi vrlo malo masti Saddaj holesterola natrijuma i energije je manji i od ostalih vrsta mesa i ~ini meso noja izvrsnom namirnicom za dijetu bez gubitka ukusa Vitamini En kompleksa kojeg mesa noja sadrzi u zna~ajnim koli~inama imaju za~titnu ulogu u kardiovaskularnom sistemu osobito vitamini Bl2 i B 6 pretvarajuci rizi~ni faktor homocistein u bezopasan oblik Poslednja istrazivanja pokazuju da je homocistein rizi~ni faktor za osteporozu Cooper(2oo1) Zahvaljujuci odli~nom sastavu mikronutrijenata selenu cinku takode vitaminu Bl2

konzumiranje mesa noja moze negativno uticati na pojavu raka debelog creva Cooper (2001) (Naseva D i sar201O)

Kako rezultat pozitivnih osobina nojevog mesa danas se nojevi uzgajaju na farmama specijalno izgradene Od ukupne populacije nojeva u svetu preko 80 se nalaze u farmama Deeming (1999)

U poslednjih godina u Makedoniji su izgradene farme za uzgoj nojeva radi proizvodnje mesa i jaja Kapacitet farme iznosi od 10 do 100 i vi~e nojeva Tov nojeva vr~i se sa je~am kukuruz zelena lucerka seno i dr Klanje nojeva vr~i se na uzrast od 9 do 14 meseci kada postignu tezinu od 90 do 140 kilograma Najbolji kvalitet mesa dobija se pri klanje nojeva na uzrast od 9 do 14 meseci i tezine od 85 do 90 kg

Materijal i metode rada

Kako materijal za ispitivanje klani~nih karakteristika nojeva koris~eno je 27 nojeva koji su farmski tovljeni Nojevi su zaklani u klanici za klanje svinja Transport nojeva do klanicu vr~en je sa specijalno pripremljenim kamionom koji je pregraden kako bi nojevi bili bezbedni Nakon dopreme u klanicu klanje je obavljeno nakon odmora Sve nojeve pre klanje bile su vagane na sto~noj vagi Pre klanja na glavi nojeva stavIjena je kal~unka radi lak~e manipiIacije prilikom omamljivanja i iskrvavljanja Posle omamljivanja nojevi su obe~eni na viseci kolosek za iskrvavljavanje Iskrvavljavanje je obavljeno sa otsecivanjem glave u atlanto-okcipitalnog zgloba Nakon iskrvavljavanja velika perja su otstranjena ~upanjem a posle toga izvr~eno je dranje i egzenteracija

Nakon hladenja trupova zaklanih nojeva izvr~eno je skidanje ekstemo stoma~no masno tkivo rasecanje kategorizacija i obesko~tavanje mesa Kategorizacija obesko~cenog mesa je vr~ena sUbjektivno tako da meso grudi i bataka i karabataka je svrstano u I kategoriji dok ostalo mesoje svrstano u II kategoriju Vaganje mesa vrseno je na elektronskog vagi sa ta~no~cu od 1 gram

Dobiveni rezultati izvr~enih ispitivanja obradena su varijaciono-statisti~ki

- 343 shy

sf

Za statisti~ku obradu rezultata koriscen je softver Microsoft Office Exel 2003 njegov standardni dodatak Analysis Too Pak

Rezultati istrazivanja i diskusija

Dobivene Tabeli 1

prose~ne vrednosti za klani~ne karakteristike nojeva prikazane su u

Tabela 1 Klani~ne karakteristike zaklanih nojeva Table 1 Carcass y_eld 0 ostrich

Redbr PokazateJj sd cv XNo IIdices

Ziva masa kg 11629 9781 841 Live weight kg

I Masa nakon klanja kg 6276 752 119812 Mass after sLaughter kg

3 Randman topJog trupa 6005397 1112 Hot carcass

4 Masa ohladenog trupa kg 6152 710 1154 Mass ofcoLd carcass kg

5 Randman ohladenog trupa 5290 590 1115 CoLd carcass

Jestivi delovi Eating parts 6 Srcekg 072 002 I 277

Heart kg 7 Jetra kg 144 006 456

Liver kg 8 Mi~icni ~eludac kg 079 003 420

Lung trachea kg 9 Stomaltno masno tkivo kg 1157 243 2103

AbdomillaL fatkg I

10 Masa trupa bezjestivh delova kg 5162 268 519 Mass ofcarcass withouth eating parts kg

II Vrat kg 222 017 796 Neck kg

12 Meso I kategorijakg 2549 327 1283 Meat I category kg

I3 Meso II kategorija kg I 976 146 1503 Meat II category kg

I 14 Kosti kg Bones kg

]261 145 1153

Kao sto se vidi iz iznetih podataka za klani~ne karakteristike nojeva utvrdena prose~na iiva masa nojeva pre klanje u proseku iznosila 11629 kg Masa nojeva nakon klanje u proseku je bila 6276 kg odnosno randman toplog Irupa je 5397 Masa ohladenog trupa iznosila 6152 i randman ohladenog trupa 5290 Rezultati koji su dobiveni ovim istrazivanjima su u skJadu sa rezultatima do kojih su dosli Naseva i

- 344shy

sar (2010) koji navode da prose~na ziva mas a nojeva pre klanje iznosila 10372 kg randman toplog trupa od 5103 i randman ohladenog trupa od 4949 dok Morris i sar (1995) su utvrdili manja zivu masu nojeva pre klanje od 9554 kg

Masa jestivih delova kod zaklanih nojeva iznosila je za srce 072 kg jetra 144 kg mi~icni zeludac 079kg i mas a stoma~nog masnog tkiva 11574 kg Rezultati koji smo dobili u nasim istrazivanjima masi jestivih delova (srce jetra i misicni zeludac) su u skladu sa navodima ostalih istraziva~a Polak i sar(1997) koji navode da masa srca iznosi od 600 do 70Q g dok Naseva i sar(201O) su utvrdili da masa srce u proseku iznosi 072 g jetra 153 kg Medutim koli~ina stoma~nog masnog tkiva koji smo utvrdili u nasim istrazivanjima bila je znatno veca od navodima koje su izneli Naseva i sar (2010) koji su utvdrili da masno tkivo kol zaklanih nojeva je iznosili 443 kg

Masa ociscenih trupova od unutra~njih organa i stoma~no masno tkivo iznosila 5162 kg Tezina vrata iznosila je 222 kg iii u masi oci~cenih trupova vrat u~estvuje sa 430 Prilikom obeskoscavanje trupova zaklanih nojeva prose~na masa mesa I kategoriji (meso grudi i bataci) iznosi 25490 kg meso II kategorije (meso leda krila i ostalih delova) 976 kg i kosti 1261 kg Rezultati koji smo dobili u nasim istrazivanjima su veci od rezultata do kojih su do~li drugi istraZiva~i a to je rezuItat vece zive mase nojeva pre klanje i to sto su njevi bili dobro uhranjeni i bili u tovnoj kondiciji

Zaklju~ak

Na osnovu izvrsenih istrazivanja 0 klani~nim karakteristikama nojeva uzgojenih u Makedoniji mogu se doneti sljedeci zaklju~ci - Prosecna ziva masa nojeva pre klanje je iznosila 11629 kg masa trupa nakon klanja 6276 kg rand man top log trupa 5397 masa trupa nakon hladenje 6152 kg i randman ohladenog trupa 5290 - Prose~na masajestivih delova iznosila je za srce 072 kg jetra 144 kg misicni zeludac 079 kg i stomacno masno tkivo od 1157 kg - Masa trupa bez unutrasnjih jestivih delova u proseku iznosi 5162 kg - Meso I kategorije u proseku po noju iznosi 2549 kg meso II kategorije 976 kg i kosti 1261 kg

Literatura

Carbajo E (2006) Ostrich Production to mature World poultry 228 24 Cooper RG (2001) Nutritive value of ostrich meat World PouIty 17842-43 Deeming DC (1999) The Ostrich Biology Production and health CAB International

Wallingford ISBN - 85199-350-8 Morris CAHarris SD bull May SG Jackson TC Hale DS bull Miller RK Keeton JT

Acuff GR Lucia RM bull Savell JW (1995) Ostrich slaughter and fabrication 2 Carcass wights fabrication yields and evaluation Poultry Scaence 74

Naseva Daniela Pejkovski Z Lilic S (2010) Evaluation of the ostrich carcass reared slaughtered in Macedonia tehnologija mesa 2 Beograd

npeCH1lCKH C CTOjaHoBcKH M H KOIOCKH lb (2008) TexHonomja Ha OllrnenYBatbe Ha HoeBH H npepa60TKa Ha npoH3BonH on HoeBH (Meco jajQa H KOiKa)

- 345shy

Za statisti~ku obradu rezultata koriscen je softver Microsoft Office Exel 2003 njegov standardni dodatak Analysis Too Pak

Rezultati istrazivanja i diskusija

Dobivene Tabeli 1

prose~ne vrednosti za klani~ne karakteristike nojeva prikazane su u

Tabela 1 Klani~ne karakteristike zaklanih nojeva Table 1 Carcass y_eld 0 ostrich

Redbr PokazateJj sd cv XNo IIdices

Ziva masa kg 11629 9781 841 Live weight kg

I Masa nakon klanja kg 6276 752 119812 Mass after sLaughter kg

3 Randman topJog trupa 6005397 1112 Hot carcass

4 Masa ohladenog trupa kg 6152 710 1154 Mass ofcoLd carcass kg

5 Randman ohladenog trupa 5290 590 1115 CoLd carcass

Jestivi delovi Eating parts 6 Srcekg 072 002 I 277

Heart kg 7 Jetra kg 144 006 456

Liver kg 8 Mi~icni ~eludac kg 079 003 420

Lung trachea kg 9 Stomaltno masno tkivo kg 1157 243 2103

AbdomillaL fatkg I

10 Masa trupa bezjestivh delova kg 5162 268 519 Mass ofcarcass withouth eating parts kg

II Vrat kg 222 017 796 Neck kg

12 Meso I kategorijakg 2549 327 1283 Meat I category kg

I3 Meso II kategorija kg I 976 146 1503 Meat II category kg

I 14 Kosti kg Bones kg

]261 145 1153

Kao sto se vidi iz iznetih podataka za klani~ne karakteristike nojeva utvrdena prose~na iiva masa nojeva pre klanje u proseku iznosila 11629 kg Masa nojeva nakon klanje u proseku je bila 6276 kg odnosno randman toplog Irupa je 5397 Masa ohladenog trupa iznosila 6152 i randman ohladenog trupa 5290 Rezultati koji su dobiveni ovim istrazivanjima su u skJadu sa rezultatima do kojih su dosli Naseva i

- 344shy

sar (2010) koji navode da prose~na ziva mas a nojeva pre klanje iznosila 10372 kg randman toplog trupa od 5103 i randman ohladenog trupa od 4949 dok Morris i sar (1995) su utvrdili manja zivu masu nojeva pre klanje od 9554 kg

Masa jestivih delova kod zaklanih nojeva iznosila je za srce 072 kg jetra 144 kg mi~icni zeludac 079kg i mas a stoma~nog masnog tkiva 11574 kg Rezultati koji smo dobili u nasim istrazivanjima masi jestivih delova (srce jetra i misicni zeludac) su u skladu sa navodima ostalih istraziva~a Polak i sar(1997) koji navode da masa srca iznosi od 600 do 70Q g dok Naseva i sar(201O) su utvrdili da masa srce u proseku iznosi 072 g jetra 153 kg Medutim koli~ina stoma~nog masnog tkiva koji smo utvrdili u nasim istrazivanjima bila je znatno veca od navodima koje su izneli Naseva i sar (2010) koji su utvdrili da masno tkivo kol zaklanih nojeva je iznosili 443 kg

Masa ociscenih trupova od unutra~njih organa i stoma~no masno tkivo iznosila 5162 kg Tezina vrata iznosila je 222 kg iii u masi oci~cenih trupova vrat u~estvuje sa 430 Prilikom obeskoscavanje trupova zaklanih nojeva prose~na masa mesa I kategoriji (meso grudi i bataci) iznosi 25490 kg meso II kategorije (meso leda krila i ostalih delova) 976 kg i kosti 1261 kg Rezultati koji smo dobili u nasim istrazivanjima su veci od rezultata do kojih su do~li drugi istraZiva~i a to je rezuItat vece zive mase nojeva pre klanje i to sto su njevi bili dobro uhranjeni i bili u tovnoj kondiciji

Zaklju~ak

Na osnovu izvrsenih istrazivanja 0 klani~nim karakteristikama nojeva uzgojenih u Makedoniji mogu se doneti sljedeci zaklju~ci - Prosecna ziva masa nojeva pre klanje je iznosila 11629 kg masa trupa nakon klanja 6276 kg rand man top log trupa 5397 masa trupa nakon hladenje 6152 kg i randman ohladenog trupa 5290 - Prose~na masajestivih delova iznosila je za srce 072 kg jetra 144 kg misicni zeludac 079 kg i stomacno masno tkivo od 1157 kg - Masa trupa bez unutrasnjih jestivih delova u proseku iznosi 5162 kg - Meso I kategorije u proseku po noju iznosi 2549 kg meso II kategorije 976 kg i kosti 1261 kg

Literatura

Carbajo E (2006) Ostrich Production to mature World poultry 228 24 Cooper RG (2001) Nutritive value of ostrich meat World PouIty 17842-43 Deeming DC (1999) The Ostrich Biology Production and health CAB International

Wallingford ISBN - 85199-350-8 Morris CAHarris SD bull May SG Jackson TC Hale DS bull Miller RK Keeton JT

Acuff GR Lucia RM bull Savell JW (1995) Ostrich slaughter and fabrication 2 Carcass wights fabrication yields and evaluation Poultry Scaence 74

Naseva Daniela Pejkovski Z Lilic S (2010) Evaluation of the ostrich carcass reared slaughtered in Macedonia tehnologija mesa 2 Beograd

npeCH1lCKH C CTOjaHoBcKH M H KOIOCKH lb (2008) TexHonomja Ha OllrnenYBatbe Ha HoeBH H npepa60TKa Ha npoH3BonH on HoeBH (Meco jajQa H KOiKa)

- 345shy

sar (2010) koji navode da prose~na ziva mas a nojeva pre klanje iznosila 10372 kg randman toplog trupa od 5103 i randman ohladenog trupa od 4949 dok Morris i sar (1995) su utvrdili manja zivu masu nojeva pre klanje od 9554 kg

Masa jestivih delova kod zaklanih nojeva iznosila je za srce 072 kg jetra 144 kg mi~icni zeludac 079kg i mas a stoma~nog masnog tkiva 11574 kg Rezultati koji smo dobili u nasim istrazivanjima masi jestivih delova (srce jetra i misicni zeludac) su u skladu sa navodima ostalih istraziva~a Polak i sar(1997) koji navode da masa srca iznosi od 600 do 70Q g dok Naseva i sar(201O) su utvrdili da masa srce u proseku iznosi 072 g jetra 153 kg Medutim koli~ina stoma~nog masnog tkiva koji smo utvrdili u nasim istrazivanjima bila je znatno veca od navodima koje su izneli Naseva i sar (2010) koji su utvdrili da masno tkivo kol zaklanih nojeva je iznosili 443 kg

Masa ociscenih trupova od unutra~njih organa i stoma~no masno tkivo iznosila 5162 kg Tezina vrata iznosila je 222 kg iii u masi oci~cenih trupova vrat u~estvuje sa 430 Prilikom obeskoscavanje trupova zaklanih nojeva prose~na masa mesa I kategoriji (meso grudi i bataci) iznosi 25490 kg meso II kategorije (meso leda krila i ostalih delova) 976 kg i kosti 1261 kg Rezultati koji smo dobili u nasim istrazivanjima su veci od rezultata do kojih su do~li drugi istraZiva~i a to je rezuItat vece zive mase nojeva pre klanje i to sto su njevi bili dobro uhranjeni i bili u tovnoj kondiciji

Zaklju~ak

Na osnovu izvrsenih istrazivanja 0 klani~nim karakteristikama nojeva uzgojenih u Makedoniji mogu se doneti sljedeci zaklju~ci - Prosecna ziva masa nojeva pre klanje je iznosila 11629 kg masa trupa nakon klanja 6276 kg rand man top log trupa 5397 masa trupa nakon hladenje 6152 kg i randman ohladenog trupa 5290 - Prose~na masajestivih delova iznosila je za srce 072 kg jetra 144 kg misicni zeludac 079 kg i stomacno masno tkivo od 1157 kg - Masa trupa bez unutrasnjih jestivih delova u proseku iznosi 5162 kg - Meso I kategorije u proseku po noju iznosi 2549 kg meso II kategorije 976 kg i kosti 1261 kg

Literatura

Carbajo E (2006) Ostrich Production to mature World poultry 228 24 Cooper RG (2001) Nutritive value of ostrich meat World PouIty 17842-43 Deeming DC (1999) The Ostrich Biology Production and health CAB International

Wallingford ISBN - 85199-350-8 Morris CAHarris SD bull May SG Jackson TC Hale DS bull Miller RK Keeton JT

Acuff GR Lucia RM bull Savell JW (1995) Ostrich slaughter and fabrication 2 Carcass wights fabrication yields and evaluation Poultry Scaence 74

Naseva Daniela Pejkovski Z Lilic S (2010) Evaluation of the ostrich carcass reared slaughtered in Macedonia tehnologija mesa 2 Beograd

npeCH1lCKH C CTOjaHoBcKH M H KOIOCKH lb (2008) TexHonomja Ha OllrnenYBatbe Ha HoeBH H npepa60TKa Ha npoH3BonH on HoeBH (Meco jajQa H KOiKa)

- 345shy

MHHHcTepcTBo 3a o6paJoBaHHe H HayKa DHpo 3a PaJBOj Ha 06pa30BaHHeTo npoeKT 3a MOl(epml3aUHja Ha o6paJoBaHHeTHo CKonje

Pollok KD Hale DS Miller RK Angel R Blue-Mclendon A Baltrmanis B Keeton JT (1997) Ostrich slaughter and by product yield American ostrich April 31-35

Pintic V (2001) Osnove drzanja i uzgoj nojeva Praktikum Visoko gospodarsko u~ili~te u Krizevcima Krizevci

SLAUGHTER CHARACTERISTICS OF OSTRICHbull Marijana Radevska M Stojanovski Elena Josevska A Kuzelov

Abstract

Carcass characteristics were studied in 27 ostriches which were raised in Macedonia slaughtered at the age of 12 to 14 months

The average live weight before slaughter ostriches was 11695 kg the weight after slaughter was 6276 kg the hotcarcass yield was 5397 cold carcass weight of 6152 kg and cold carcass dressing percentage of 5290 Average weight of meat I category (breast meat and drumsticks) is 2549 kg meat II category (meat backwings and other parts) 976 kg and 1261 kg of bone

Key words ostrich carcass yeld meat I and II category bones

- 346shy

7