146
ISSN 1738-5121 2005년 1월 5일 창간 / 발행처·한국노동연구원 / 발행인·방하남 / 세종특별자치시 시청대로 370 세종국책연구단지 경제정책동 특집 전환기의 고용노동정책 : 사회정책 총론 : 노동시장의 변화와 사회정책적 대응 (장지연) 소득불평등 : 현황과 대책 (홍민기) 성별 임금격차 해소를 위한 정책과제 (장지연) 최저임금제도에 대해 지금 무엇을 해야 하는가? (오상봉) 사각지대 해소를 위한 고용보험의 혁신방향과 과제 (황덕순) 실업부조의 필요성과 도입 방향 (이병희) 고용서비스 개선방향 (길현종) 산업안전·산재보험 개선을 위한 정책과제 (박찬임·이승렬) 이슈분석 노사 교섭안 격차 영향요인(송민수) 통계프리즘 성별·가구형태별 가정관리 시간배분 노사관계프리즘 한국의 유연근무제 도입현황 노동판례리뷰 주요 노동동향 | 20175월호 통권 제146

`Øy ÝD ¢2 < % < I ³ > Ð;Í

  • Upload
    others

  • View
    1

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

³ëµ¿¸®ºä_2017³â5¿ùÈ£.pdfISSN 1738-51212005 1 5 / · / · / 370
: : ()
: ()
? ()
()
()
()
()
·

, ,
, ,
:

: 30147
:
: ()
: 00011
: () / 11
() / 16
? () / 25
() / 32
() / 40
() / 46

/ 81

2017 . , 1564
. , , 2000
IMF 20
. 1987
30 . 10%
.
,
, 4
,
.
2017 . ,
. 5
(3), (4), (5)

.

.

,
.
.
2017 5

2017 5
: ()
?()
()
()
2017 5
2017 5
*
.
. ‘’
2006 12, .

’, ,
.
10 , .
4 21 3 ,
→→ →
(, 2017 4 21 2). .
35%
, -
(, 2017).
300 93 ,
,
.
50 , (2016) 227
.
,
. 1980
* ([email protected]).
2017 5
6

. (2014) ,
,
,
.
.

, .
, ,
.

.
.
.
.
,
. GDP , (
, 2015). ,
,
.1)
.

,
. ‘ ’
1) ,
( , ) ,
. ‘
’ (Krause, 2017).
: :
7
(2016) , 3
‘ ’ ‘ ’ .

,
.
,

.

.
.
, .
,
.
,
.
,
, (, 2016).
.
.

. ,
.
. -
- .
, .
‘’.
. ‘’
2017 5
8
.
. ,
.
.
.
.
,
. ,
.

. -
- .
‘ ’
.

. 100
.
,
.
( ) .
, ,
.
4 .
,

. , ,
.
.2)
. ,
.
2) ,
.
: :
9
.

.

. ,
.
.
,
.
. ‘ ’
. ,
‘’
.
.
,
.
25% .
, .
, .

.

.
.
. ,
.
.
, ,
.
.
, .
.
2017 5

.
.
.
. ,
,
.
[]
(2014), , : , Guy
Standing(2011), The Precariat: The New Dangerous Class.
(2015), : , , David
Weil(2014), The Fissured Workplace, Harvard University Press.
(2014), 2 .
(2017), , 69,
.
(2016), : ,

Krause, Gudiger(2017), : , 15(3),
.
, 3 , 2017 4 21,
p.2.
.
. 20 10%
1999 32.9% 2015 48.5% (, 2015). 2010
10% 50.5%, 41.6%, 39.1%, 30.5%, 30.7%,
.
.
1%
, .
1% , 50% . 2015
50% 23.0%, 15.5%, 10.1%
4.5% . 1% 21.2%, 12.8%, 8.6%, 10.5%
, 14.2%.
2015 < 1> .
, , . 1 (
2,664 ) 38.4% . 2 59.5% . 2015
73.7% 3 .
3 4,085 19% . 4
4,941 14% .
.
, . 2015 5,000
* ([email protected]).
2017 5
( ) ( ) () (%) (%)
0 1 10,227,204 38.4 38.4
1 2 5,625,572 21.1 59.5
2 3 3,778,988 14.2 73.7
3 4 1,847,792 6.9 80.6
4 5 1,595,628 6.0 86.6
5 6 930,163 3.5 90.1
6 8 1,304,259 4.9 95.0
8 10 587,373 2.2 97.2
10 747,371 2.8 100.0
26,644,350 100.0
: .
10% . 5,000 4 (4,941 )
.
.
50% .
40 . ,
, , ,
.
, ,
.
2000 .
. ,
.
, .
. 300
: :
13
2004 60% 2014 56.7% .
1980 ,
, , ,
.
.

.
,
. , 2000 , ,
( ) . ,
. 2000
.
. ,
. 2000 ,
, (, , ), , ,
. . ,
, , .
40% .
.
1 ,
, 2 , .
1 .
.
.
,
.

, .
2017 5
14
.

.
2000 ,
.
.
.

.
.
.
.
.

. ,
. ,
(monopsony)
.
,
,
.

. ,
, ,
.
. ,
, . , , ,
, . ,

.
. 1 90
10 180~240 .
: :
15
, ( / )
, .
.
. 1 24% , 5
35%.
,
. OECD 1
15~35% 8% .
.
.
. ,
.
.
, , ,
. , .
.
. 65 49.6% OECD .
.
.
.
. ,
.

. , ,
.
[]
2017 5
*
.
63.4%. 36.6%
.
.
90% , OECD 85%.
80% .


.
63.4% .
,
.
. 2/3
,
2014 23.7% 25% OECD
. 15.4% ,
37.8%
.
17
50
55
60
65
70
75
80
85
90
95
100
: OECD Employment Outlook 2016.
.

,
.
,
, . ,

. .
. ,
(,
2012),
.
.
‘ ’
. .
2017 5
18

/
,
.
.
,
. ,
.

. .
,
( , 2015).

.

. ,
.
[ 2]
0
10
20
30
40
50
60
70
80
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
2004 20042004
19
, . < 1>

. 10
80% .
.
< 1>
2 25 510 10
62.2 68.3 68.2 61.4 62.3
66.5 66.1 67.7 62.6 60.8
13/ 65.2 75.2 72.9 69.9 62.1
68.2 70.5 70.8 80.1 66.6
66.6 66.3 66.0 72.6 61.7
: 2016 8.
, , .
20%
32.6%( 2 ).
200115 ( 3 ). 2015
60% ,
40% (, 2017).
(: %)

11.6 3.9 13.0 2.9 41.9 26.8 100
12.1 2.4 15.6 2.1 45.0 22.8 100
10.7 6.1 9.3 4.0 37.3 32.6 100
: (2016).
,
? .
,
.
2017 5

0.0
10.0
20.0
30.0
40.0
50.0
60.0
/ / / / / /
0.0
10.0
20.0
30.0
40.0
50.0
60.0
/ / / / / /
: .
. , ,
,

.
.
,
.
,
.
, .
, .
. .
,
. (meritocracy) ‘’
:
21
. ‘’ .

. ‘’ .

, .
(2016) ‘ ’ .
, ‘
’ .
‘(parity)’ ,
().
.
( , 2016: 429).
(parity of participation)
. ‘’
(affirmative action)
. ( ) ‘’
.
.
1.
500
, 70%
,
.
. ,
2006 28.7% 2014 35.5%
. 2014 16.2% ,
. ,
2.5% (, 2017. 4. 4).

. 2017
2017 5
22
,
,
.
.
,
.
,

.
2.

.
.
.
3
, 10% .
. ,
( )
. ,
. ,
.
:
23
3.
- .

. ,

. ↔
. ( , )
.
,
.
.

.
. ,

.
.

.
.

, .

.
.
, ,
.
2017 5
24
[]
(2015), ,
.
(2016), . :
, , Nancy Fraser et al., Kevin Olsoned, Adding Insult to
Injury: Nancy Fraser Debates Her Critics, Verso, 2008.
(2012), 2000 : , 9(1).
(2017), , 69,
.
OECD(2016), Employment Outlook 2016, OECD.
, ‘’ 10 … ‘2.4%’ , 2017. 4. 4, http://www.yonha
pnews.co.kr/bulletin/2017/04/03/0200000000AKR20170403161300008.HTML?input=1179m.
2017 5
*
.
.
, 2013 1

.
.
.
1 1
.

. 2020 1
.
1 . 1
. .

.
* ([email protected]).
2017 5
.
,
.
.
. 2015 10 14 12 10
5 16 .
5 ,
.
. 20 2017 4 1 24
. 25. 20 1

.1)

.
.
. ,
.
1) 20
.
< >
5
· ()
()
()
()
()
()

· ()
, ()
()
15 ()
: ?
27
, .2)
,
.3)
.
,
. .
.

.
.
.
.


50%(60%)
5 60%
50%
.
3
6
5 50%
5 50% , ,
, (3)
(6)
5 50% ,
<20 >
2015 .
( http://www.minimumwage.go.kr/board/boardList.jsp?bbsType=RE;
http://likms.assembly.go.kr/bill/main.do)
2) ILO 131 4 3 . , ILO
ILO
.
3) ,
8. 8 , 24 4
. .
2017 5
28
.
.4) ·
,

.5)
, .

.
.6)
.
. .7)
.

. .
2007 10%
(2012 ), 2016 13.6% .
.
.
?
. ,
4)
.
5) (2015. 1. 29) 2017
.
6)
.

.
7) ( 15 )
.
.
29
.
. ,
.
.

.
. ,
. ,
.

.

.
, .

.
.
. .
.
.8)
‘ ’ . ,
·
.
.
1 .
.
8) .
2017 5
30
.
.
.
. 2015112
2 0.8%, 2~3 1.3%
. 2.5%
, 3 .
2015 ‘ ’
.9)
.
.
200 100
. 200
( 2013).

.
. 2017 4 1 10
, 5 10
, .
.
.
.
.
. ,
. ,

, .

. ,
9) EU 2015 12 0.2%, 0.3%
(http://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:32015R0751&from=en,
31
.
1
. 1
.
.
.
.
.
.
.
, .
.

.
.
.
.
. 1
.
, , , .
3 .
5 9%
.
.
.

.
*
1.
1996 7 1 2016 7 1
. 1997 2007
.
,
.
30 1998
10
1998 10 1 .
70
1998 10 . 2004
.
1997 2014 56.3%,
76.2%, 82.8%
. 2014 132 3 ,
87.8% . 2004
20.0% .
1990
* ([email protected]).
33
2000 2000
.
2000 . 2002
.

.
.
2010
. 2014
86.6% .
2.

. .

.
4 .
(, )

[ 1]
0.0 10.0 20.0 30.0 40.0 50.0 60.0 70.0 80.0 90.0
100.0
: (2016. 8) .
2017 5
34
.
. [ 1]
. , ,
. ,


.

.
.
.
15 .

. 2016
10 5,548 ( 2 ).
,
.
.
.
15
.
[ 2]
-
: DB.
35

.
, .

.
. 65 83

.
,
— , —
.

. ,
, . 2014
4 7 4
63.9% 1/3 .
DB
( 1 ).
< 1>
(: , %)
81,479 123,898 16,581 9,112 1,589 7,926 41,282 281,867
(62.9) (60.3) (64.8) (85.2) (67.3) (75.0) (72.8) (63.9)




129,630 205,328 25,576 10,694 2,363 10,574 56,696 440,861
(29.4) (46.6) (5.8) (2.4) (0.5) (2.4) (12.9) (100.0)
: 100.0% . 100.0%.
: DB .
2017 5
36
20.6%, 8.5%,
7.0% .
.
.

,
.

.

.
(platform economy),
(on-demand economy) (crowd work)
.

, ,
.

.
,

.
‘ ’
.
,
.
,
.
:
37
,
.

.
.
,
.
.


’ .
.
1.
,

.
.
‘ ’( )
.
, .


. 15
. (
) , ()
. .
.
2017 5
38

.

.
.
,
.

.
, , .
,
.
( , ()
) .
2.


.
.

.
.

,
.
18 [ * 8 * 180]
, [ * 4 * 5] 36
. [
* 4* 5] .
( , 150)
:
39
.
( )
.
() .
, ,
.
3.

.

, .
()

.


.
.

. ,
, ,
.

.
.
,
. ,
, . ,
,
. , .

.
.
, ,

.
* ([email protected]).
41
.
.
.1) () 2013
. 2012
, 1564 14.1%
.2) , . 30%
31.2% , 3060%
25.7% .
< 1> 1564 1) (2012)
(: , %)
2)
30% 763 238 (31.2)
3060% 3,965 1,020 (25.7)
60150% 16,666 2,347 (14.1)
150% 8,330 587 ( 7.0)
: 1) 1564 , 6 .
2) .
: (2013), .
. ()
.3)
1 32.3% .
.
1) 33 . OECD(2014),
Employment Outlook .
2) , . (
) 1 , 2015
4,412 ( 12.8%) . ()
2015 1564 18.0% .
3) . (2012),
, , .
2017 5
42
. 3
1 39.7%, 2 36.6% .
< 2> (1859 , 2011)
(: %)
1 32.3 78.6 80.1 30.3 3.4 5.9
2 31.4 59.3 64.2 47.7 6.4 5.5
3 18.5 39.7 36.6 23.1 4.3 6.8
: (2011), (, 2012 ).
, , .

,
.
,
. , 200414
[ 1] (200414 )
(: %)
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
NED IRL BEL GER AUT FRA AUS FIN DEN ISR NOR CHE ESP GBR PRT HUN GRE LUX NZL CAN SWE CZE ITA KOR UI UA
: 1) 2008 200414 .
2) , 100% .
3) .
: OECD.Stat; , 20; , .
:
43
35.8% .4) OECD database
.
. 24
.
.

.5)
. ,
. (
, , )
.
. .
2015 7 ,
,
.
.
.
6)
4) ,
×/365 . 2014 96
, 30 .
5) .
(demogrant) ,
. ,
.
, . ,

.
6) ( ) ,
, ,
, ,
2017 5
44
.
, .
,
,
.
. ,
, ,
.
,
.
[ 2]








, ,
. ( )

.
,
.
:
45
.
.
, ,
.
.
()
,
.
.

.
.

.

.
, ,
. .

.
. , 2

.

. , , ,
.
, 1
2 .
.
, .
2017 5
.
.

.
, ,
.
.
( , 2016),
.
,
30∼40%
< 1> (2016 )



, ,
(%) 23.7 17.4 36.3 2.5 19.4 0.7 100
: (, 2016: 14 ).
* ([email protected]).
(, 2016; , 2016).
< 1> ,
.
, ,
( , 2015a).

.
.
.
.
(2016), (2016)
.
1.
( , 2016),
.

.

: (1999); (2016).
20
1
. < 2> , 20
2017 5
2,537 3,038 501 3,094 557
,
.

. , .

.
,
. ,
(2015) 2,537 557
, (2016) 1
(1 100∼120)
. (2015a) ,

. , ,
.
, ,
.
< 3> (Manpower) ()
: 4,470.
: (2015).

( : , 2015),
, 1
,

. , ‘FAIR’, ‘1:70’,
‘Berlin Job-Offensive’
10
(Fertig & Csillag, 2015),
:
2. +

.

. ,
,
. ,
(Allard, 2009),

.
[ 1] +






-
: (2015).

. 20 (1995∼99), 10
(2004∼06) , +
2017 5
50
( , 2015b;
, 2015). , + “ ()

” ( , 2015: 132).
+ , ,
,

. 2017 30 100 +
.
+ ,
, + 2.0 +
. +
. (2015b)
, +
,
+
. (2015) ( 1 ),
,
+ .
3.

( 4 ),
(, 2013).
( , 2008;
, 2016). ,
5 ,
2015 2.81
( 5 ; , 2016).
,
. , (1∼4)
:
51
, ,
,
( , 2013). ,
, (
, 2008; , 2016) .
< 4> , , ()

1,564 10,475 1,145 2,468
: 2015 3 , 2014 ( , 2016), 2015
(, 2016)
: (2016); (2016).

, .
,
. 5 ,
,

( , 2013).
< 5>
5
2013 3.11 14.9%
2015 2.81 12.1%
4.

. ,
,
. (2017) (, )
180 (, 2016), 173
2017 5
52
(, 2017).1)
2015 145 , 165
( , 2015).

( , 2013). ,
(2.1) (5.0), (6.8), (5.1
) (, 2012)2).
1
( , 2016; , 2015).
,

. ,
,
.
.
,
.

.
1. 3)
4 ,
. ,
.
1) , 159 (, 2017).
2) .
3) (2017) .
:
53

, 1) , 2)
, 3) , 4)
, 5) .

. , .

. , ,
. ,
.
, .
,

. , .

,

. , . 3D

,
. , , ,

. ,
,
.
2.
(activation)
.
( , 2013). ,
,
2017 5
.
,
.
. ,
.
,
,
,
. ,
, ,

.
.

, + ,
,
. ,

.
,
.
, ,
, ,
.
:
(1999), .
(2016), 2017 (, ) ,
2016-432.
(2012), , KRIVET Issue Brief 4.
(2013), , .
(2016), , .
(2013), , .
(2015), + : , 17(3), pp.131160.
(2016), ,
.
(2017), , .
(2015a), :
, .
(2015b), + , .
(2015),
, .
(2016). , 9, pp.14∼18.
(2015), ,
.
(2017), 2017 .
(2016), ,
10 .
J. GautieR. Konle-SeidiP. Bivand(2013),
, .
(2016),
, .
(2015), , .
(2013), , .
2017 5
56
Allard, S. W.(2009), Out of Reach : Place, poverty, and the new American welfare state, New
Haven, CT: Yale University Press.
Fertig, M. & M. Csillag(2015), Cost-benefit analysis of remedial interventions for the long-term
unemployed, European Commission.
*
.
2014 4 16 ‘ ’
.
,
,
.
2016 5 28
.
‘ ’
.
2 . 1 1
. , 2016 0.96()
. 2001 , 2003 2.76
. 1 3 .
2015 1.01 , 2016 0.96 1 .
2010 98,645 10
2016 90,656 .

, ‘ ’
*= ([email protected]),
= ([email protected]).
(: , )
: (2017), (2017 4 7 ); (2017), 2016 .
[ 2] (200116)
(: , %)
: (2017), (2017 4 7 ); (2017), 2016 .
:
59
.


.
(: , )
2011 2012 2013 2011 2011 2011 2011, 12
1,129 1,134 1,090 1,024 664 4,693 118
0.79 0.73 0.71 0.20 0.17 0.37 0.04
: 1) .
2) , , ,
.
: (2014), (4 ), .
.
1.
.
,
.
,
. . 50
, 50
.
,
.
, .
1 , 50 ,
.
2017 5
60
0.4% ,
. < 2>
28% .
< 2>
27.6% 72.4%
: * 24,910 25,936 1,026 .
** ( 456 ) 50 ,
, , , 19 .
: , (2017 4 7 ); , 2015 .

. 4
.

.
,
,
.
.

.
.
,
.
2.
,
. , .
30 85%
:
61
. , , ,
66% (, 2016
).
. 2016
,
.

.
.
,
, ,
, , .
,
,
.
3.

. .
, ,
.
, ()
,
. ,
. , .
.

. ,
.

.
2017 5
62
.

.
.
.
.
.
.
- .
4.
, .
, , ,
. 4

.


.
. ‘’
. ‘’ ‘’ ,
, .
,
.
.
,
.
, .
.
, , ‘
’ .
:
63
5.
.
, .

.
,
.
.

.
. ,
,
. ,
.
[]
(2016), 2015 . (2017), 2016 . (2014), (4 ),
.
.

,
(, 2011). ,
( , 2005).

? (initial offer)
(negative bargaining zone) . ,
, ,
.
, .
.
.
,
, , , .
, .
* ([email protected]).
2017 5



.
,
.
. ,
,
,
.
. ,
, ,

(, 2014).

. ,
. ,
.
1. (+) .
2. (-) .
3. (+) .
. ,

,
.
:
69
, ,

(, 2001; , 2009).
,
.
, .
(+) (-) .
.
4-1. (+) .
4-2. (-) .
. ,
,
.
.1) ,
.
5. (+) .
.

. , (resource) ,
,
,


(Pfeffer, 1994, 1998; , 2010 ).

, , .
, (-) .
, ,
1) , ,
, (-) .
2017 5
6. (-) .
7. (-) .
.
,
. ,
. ,
. ,
,
.
, (+) .
, , ,
(, 2009).
, (+)
. . ,
,
(+) .
,
, .
, .
,
.
8. (-) .
9. (+) .
10. (+) .
11. (+) .
12. ( ) (+) .
13. (+) .
14. (-) .
:
71
(Workplace Panel Survey :
WPS) 4(2013) . < 1> .
(), ( ,
, , ), ( , ),
( , , , , , ,
) .

-
(5 ) ( =1, =2, =3, =4,
=5)
() =1, =0
() =1, =0
1=, 2=, 3= , 4=

/
() =1, =0

(1= 5= ), (1=
5= ), (1=
5= ), (1= /
5= ), (1=
5= ) 5 5
() =1,
, , =0
( / )*100
=1, =0
, =1, =0
=1, =0
=1, =0

, , , ,
(), () 6 (1=
5= ) 6
2017 5
.
< 2> .
3.40% . 5 ( ) 3.87 ,
4%, 49%, (4 = ) 2.14 .
, , , 39%,
15%, 39%, 8% . () 24%, , 5
3.67 , 3.41 . () 42%, 59.8%
. , , , 25%, 33%, 96%, 22%
. 5 3.82 .
< 2>

(5 ) 3.87 0.98
0.22 0.42
73
< 3> . 2.48%
(3.44%) 0.96% . 3.78% (2.78%) 1%
. 2.61% (3.65%) 1.04% .
3.09%, (3.62%)
0.53% . 3.49% (3.36)
0.13% . 3.85% (3.18%)
0.67% . 3.50% (0.93%) 2.57% .
2.98%
(3.51%) 0.53% . , , ,
.
< 3>
() t
(N=17) 2.48 (3.36)
-1.15 (N=372) 3.44 (3.37)
(N=195) 3.78 (2.83)
3.33 ***
(N=94) 2.61 (2.48)
-3.14 ***
(N=165) 3.09 (3.55)
-1.54 (N=224) 3.62 (3.23)
(N=98) 3.49 (3.26)
.324 (N=291) 3.36 (3.42)
(N=127) 3.85 (3.39)
1.85 *
(N=374) 3.50 (3.39)
5.394 ***
(N=86) 2.98 (3.59)
-1.227 (N=303) 3.51 (3.31)
: *p<.1, **P<.05, ***P<.01.
< 4> . , ,
, , , , , ,
, ( ) (+) , , ,
2017 5
74
, , , , , (-)
.
1 2 3 4 5 6 7 8 9
1. 1
2. .052 1
4. .118 *
.093 1
7. .015 -.023 -.046 -.356 ** -.141
** -.292
** 1
** -.469
** 1
9. -.073 -.065 .051 .008 -.029 -.177 ** -.137 ** -.265 ** 1
10. -.131 **
.085 .026 .100 *
.099 .048 .021 .148 ** -.015 -.061 -.107
*
12. -.083 .121 * -.007 .209 ** .168 ** -.048 -.093 .142 ** -.049
13. -.078 -.022 -.005 -.012 -.015 -.121 *
.024 .093 -.011
** .000
15. .016 .008 .050 -.138 ** .080 .295 ** -.040 -.200 ** -.053
16. .094 -.006 -.068 -.117 * -.039 .042 -.026 .013 -.054
17. .146 ** -.067 -.022 -.046 -.022 .011 -.061 .038 .001
18. -.065 -.077 -.053 -.146 ** -.034 -.051 .113 * -.027 -.034
19. -.099 .058 .078 .055 .095 -.093 .019 .045 .040
10 11 12 13 14 15 16 17 18
11. .223 ** 1
12. .196 **
14. -.078 -.045 -.044 .205 ** 1
15. -.051 .033 -.005 -.103 * -.173
** 1
.045 .316 **
1
17. -.136 ** -.034 -.100 * .064 .174 ** .024 -.003 1
18. .018 .031 .001 .094 .073 .176 **
.382 ** -.054 1
:
75
< 5> . ,
, , (+)
. , (-) ,
(+) .
, , (-)
, , ( ) (+)
. (+)
, .
,
.
< 5>

2017 5
.

. WPS 4
,
. < 6> .
< 6>
4. → +
5. → +
6. → -
7. → - (+)
8. → -
9. → +
10. → +
11. → +
12. ()→ +
13. → + (-)
14. → -
, , , ,
. , (
)
. ,
. .
, ( )
,
. (+)
:
77
, . ,

. ,
(, 2011).
.
, , ,
.
,
. , ,
.
[]
(2009), :
, , .
(2015), , 15(2), pp.5786.
(2010), :
, 23(5), pp.26092634.
(2014), , ,
12(1), pp.532.
(2009), ,
, .
(2011), , .
(2005). ,
29(3), pp.3166.
(2001), : , ,
.
2017 5
2017 5

.
‘2014 ’ 1)
.
( )
.
.
< 1>
(: )
8 27 11 84
1 1 1 4
207 176 204 268
111 93 118 84
17 19 15 19
1,440 1,440 1,440 1,440
: (2014), .
1) , , , , , , ,
, , ,
, , , , .
2017 5
(: )
13 25 24 57
3 2 3 5
349 277 341 314
101 96 111 92
18 19 16 19
1,440 1,440 1,440 1,440
: (2014), .
2)( )
.
( 176,
277)

(112) (18) (18→36)
(112→145)
.
( 18, 36) (
15, 37)


,
, ( 3, 4 ).

,

2) , , , ( ) .
:
83



.

.
(: )
1 10 0 19
6 25 5 45
0 0 1 1
0 0 0 0
1 2 1 3
3 11 3 23
1 2 1 3
18 112 15 190
: (2014), .
(: )
1 13 1 17
12 34 13 42
1 0 1 0
1 0 1 0
3 2 2 3
9 22 11 26
1 1 1 1
36 145 37 179
: (2014), .
(, )
.
[ 1] OECD
5.0 .
. 2016 1,000
, (21.7%)
(14.3%) .1) 24

.
0.0
2.1
5.0 5.2 5.4 5.5 5.9 6.2 6.4 6.5 6.6 6.7 6.8 6.9 7.2 7.2 7.6 7.6 7.8 7.9 8.1 8.2 8.4 8.5 8.7 8.7 8.8 9.0 9.1 9.4
0.0
2.0
4.0
6.0
8.0
10.0
: OECD (http://www.oecdbetterlifeindex.org/topics/work-life-balance/)(2017. 4. 10. ).
* ([email protected]).
1) (2017. 3. 7), ‘ 1 520 ’.
2017 5
88
.
‘2016 ’
21.9% . 1,000 ,
. < 1>
, ,
. , (52.8%),
(81.0%), (69.0%) (66.0%)
.
< 1> 2)
(: %)

11.6 - 36.0 69.0
12.5 - 81.0 66.0
11.6 52.8 - -
4.1 11.5 38.0 -
: 1) ‘-’ , .
2) (, , ) .
3) .
4) (8) .
5) .
6) , , .
: 1) (2016), , 2) Eurofound, European company survey 2013, 3) 2014
(National Study of Employer) * ‘ ’ , 4) , 2014
() , (2014.12)/2012 .

. < 2>
.
.
,
.
(Work-Life Balance)

.
2) , , (2016.6) .
:

1 4 , 40

, 8, 40
.

,


4





, , .

.



,
.


.

(ING)
.
(NEC) .
: 1) (2013), , 2) (2017),
, 3) , , … ‘ ’(2017. 1.
22), 4) , ‘ ’ … (2015. 3. 31), 5)
: , Ford, Bank of America.
2017 5
.
,
.

.
< 3> , 510
88.0% , 300 47.0%
.
. ,
.
‘ ’ , ‘
’ .
.
< 3> (1 2 )
(: %)




510 12.0 25.4 34.8 33.7 10.9 7.6 2.5 0.0 38.0 1.1 1.3
1030 15.1 37.0 35.2 44.4 10.6 6.7 0.7 0.4 27.5 0.4 3.3
30100 75.9 47.1 42.9 40.6 12.7 8.0 0.9 0.9 20.3 0.0 2.8
100300 77.3 45.3 38.3 42.2 12.5 7.0 3.1 1.6 22.7 0.8 0.9
300 53.0 56.0 37.0 33.0 11.0 11.0 4.0 1.0 20.0 0.0 0.8
: (1 2) 100% .
: (2016), .
:
.

,
.
. 2017 ,
520
, 2,000
. ,
.

,
.
,

.
[]
(2013. 5), .
(2016. 6), .
(2017. 1), .
[ ]
2017 5
92
, 1 520 , 2017. 3. 7
.
, , … ‘ ’, 2017. 1. 22.
, ' ' … , 2015. 3. 31
.






4 1
. …

,
, (
)
, ,

.
(1) ,
.
.
. ,
, .
. .
,
2017 5
96
.
.
,
.1)
. 49
2011. 10. 1. (5) 1
2014. 2. 28.
, 2014. 3. 1. ( 55 12
31 ) 2014. 3. 1.
2015. 2. 28. 1 , 2015. 1. 5.
2. 28. .
.

,
,
.
(2) .
,
.2) 55 .
(55 )
2 , 2
( 4 1 4, 2
1 2 1 ).
2 ‘’ ,
.

1) 2016. 11. 10. 201445765 .
, (2017), , 2017 1,
, pp.127130 .
2) 2013. 11. 15. 201316388 4 1 5
( 2013. 7. 5. 201239324 )
. ,
.

97
, 4 1

. “
2
,
.”
.
,
. (
55) .
.

( ,
,
)

, ,

” .
21
,

.
.
.
() .
(3) .
, .

.

2017 5
98
, .
.

.
.3)
.4)
.5)
, ‘()’
. ‘’ . “,
,
” , “

, .
. ,
, .
‘ ’ .
.
,
.
.
( )
3) 2014. 2. 13. 201112528 “()
,

.
4) ( 2016. 11. 10. 201445765 ) “

.
5) , (2017), , 2017 (
42), , pp.195219 .

99
- 2017. 2. 15. 201632193 -



,
. …
,

, .

. 2009
‘ ’ ,1)
.


.2)
‘ ’ ,

. ,

1) 2009 3 3 2

(6 5). ,
, 1 . ,

( 52).
2009 7 1, 2 1 2
2010 7 1, 2012 7 1 .
2) · [ 2009. 7. 1.] [ 8818, 2007. 12. 27., ].
2017 5
100

,
.
. ()
. 2007 12 27 6
5(, ) (
) 2010 5
, 2010 7 29, ‘2010 7 1
,

’3) (, ) . 2012
10 30 2012 , (, )
2010 7 1
.4) (
)
.
2010 7 1

,
.

.

,
.


3) , 2007
2009 , ‘1 7 20, 44, 25’,
1 ‘48,000 54,000’ .
4) , ‘1 3 20, 20, 25’
, 1 5,000 , 100,000 ,
2010. 7. 1. , 2012. 7. 1. .

101
,
2010 7 1 .

,5)

,
.6)

,

,
‘ ’

.



.7)
,
.

‘ ’
.

,
5) …
,
( 2002. 5. 31. 200018127 ).
6)
,
,
( 2000. 9. 29. 9967536 ).
7) (2016), - 2016. 1. 14. 201433240(), 201536192()
(1)-, 2016, pp.4953.
2017 5
( )
8) (2016) (2015), ,
, p.115 , ,
.
(2015) .


, 80%




( )
(/ )
60% ()
50%
, 20%

103

‘ ’ .
‘ ’
11 6 .


.
,

.

.
A
2 . A
. ‘
’ . 1 ‘
, ’
.
, 10 A

. A

, .
.
2017 5
104
(6) ·
. “

.
,
.


” . A

.
“ ”
, /
.
,

.

‘ ’ ‘, ’
.

.

.

. “

” .
,
, 137 20



105
.

.

. 5
, A

, A
,
,
.
. A 30%
, 10 1
.
,

.
,
,
.1)

.

. “ ”
,
.
,

.
1) EEOC ,
.
(https://www.eeoc.gov/laws/types/religion.cfm).
2017 5
106
“ , ”
.
.
. 1

,
.
,
,
.
,
.


(1) 35( )
,

( 2004. 2. 12. 200163599 ).
(2)


( 2009. 5. 28. 20092238 ),
,
. (3)

, 94 1
.
, RS, , ,
, 1) .
2015. 9. 7. (, )2),
1) ‘’ 4 (1967. 12. 31. )

40% ,
.
2) ‘ 2

.
108

5 -, -
2016. 1. 1. (, ).
2015. 12. 31. 2015
(, )
. ‘
. , ’
, ‘
’ .3)
2016. 1. 1. ‘ ’
(, ) ,
.


.

.
35

(,
) (, ). ( )

(, ).
. ,
,
(2015. 12. 31.)
‘ ’ . ‘ ’
, 2016. 1. 1.
3) . “

,

”( 2004. 1. 29. 20015142 ).

109
.
(1)
.
. ,
,
‘ ’ . ,
,
‘ ’
. ,

,
100%
.
.
. , ,


.4)


. , ,


.
,
,
,
.
4) , ,
. ,
,
.
2017 5
110


.

,
.
.
‘ ’
, ‘ ’
( 2008. 2. 29. 200785997 ).
,

. ,

, (2)
,

.

, ·
.
,

.
, ,



.

2017 2 4.2% ( 0.4% )
(-12.3%), (-25.8%)
(21.3%), (11.9%) 7.0% ( 3.7% ).
(-3.5%) (7.3%),
(11.2%) 2.5% ( 0.1% ).
2017 2 0.5% ,
19.5%
(-0.8%), (-2.7%) ,
(7.5%) 0.5% ( 3.2% ).
(5.8%), (20.0%)
19.5% ( 8.9% ).
() (5.2%), (15.1%) 22.6%
, () (-9.4%) , ,
(171.2%) 22.6% .
2017 5
0.5%
0.2p .
2017 3 2.2% (
2.8% )
2017 3 102.79(2015=100) 2.2% (
).
, (6.4%),
(3.5%), (2.3%) .
2017 3 100.39 2.8% ( 0.1%
).
2014 2015 2016 2017
1/4 2/4 3/4 4/4 1/4 2/4 3/4 4/4 1/4 2/4 3/4 4/4 2 2p

-1.7 -0.7 0.0 -2.0 0.0 -0.9 -1.5 -0.2 0.0 -0.6 -0.2 1.0 0.6 2.8 1.0 2.3 6.6(-3.4)
-1.8 -0.8 0.0 -2.2 -0.1 -1.0 -1.4 -0.4 0.1 -0.6 -0.4 1.1 0.7 2.9 1.0 2.0 7.0(-3.7)
-2.3 -1.0 -0.2 -1.3 -0.2 -0.7 -1.3 0.8 0.3 -0.3 -0.8 1.5 0.0 2.3 0.6 0.6 7.2(-2.9)
-2.8 -1.2 -0.4 -2.6 0.2 -0.7 -0.1 1.0 1.6 0.5 0.9 1.0 0.0 3.8 1.3 0.5 9.2(-2.4)
-1.7 -0.6 0.1 0.3 -0.6 -0.6 -2.5 0.5 -1.4 -1.0 -2.8 2.0 0.0 0.5 -0.1 0.6 5.0(-3.6)
0.8 1.7 0.7 2.7 2.2 2.8 2.5 2.8 3.1 2.9 2.8 3.7 3.6 2.1 3.0 3.2 2.5( 0.1)
0.2 1.1 0.7 1.9 1.6 1.6 2.9 3.2 5.7 3.4 4.6 6.2 3.6 2.5 4.3 3.3 0.5( 3.2)
-15.4 -10.0 -4.7 5.1 4.6 8.4 5.2 10.0 1.7 6.2 -7.1 0.8 -4.9 5.9 -1.3 -8.4 19.5(-8.9)
1.1 1.6 1.4 1.0 1.3 0.6 0.5 0.7 1.1 0.8 1.1 0.9 0.9 1.5 1.0 0.8 2.2( 0.0)
: 1) (B), (C), ⋅(D) .
2) (9 , 2007. 12. 28) 13 ((G), (H),
(I), ⋅⋅ (J), (K), (L),
⋅ (M), (N), ⋅ (O),
(P), (Q), ⋅ (R), ,
(S), ⋅ , (E)) , ⋅
, (E) .
3) 2017 3 .
4) p .

(: %, )
() ()
(: %, )
·
·
·

· · ·


·
· ·
1602 171p 1702p
: p .
: , KOSIS.
94.0
96.0
98.0
100.0
102.0
104.0
106.0

2017 3 27,409 454 (1.7%) .
(175 (1.1%)) (279 (2.5%)) .
2016 6 1% ,
1% .
2017 3 62.8% 0.6%p .
(73.8%) 0.2%p, (52.2%) 0.9%p ,
.
2017 3 26,267 466 (1.8%) .
225 , 241
( 1 ).


2017 3 60.2% 0.6%p .
0.7%p 50.0%
0.4%p 70.7% .
1564 1.0%p 66.1% ( 1
).
2017 3 1,143 13 , 4.2%
0.1%p .
(15~29) 11.2% 2016 3(11.8%) 0.4%p ( 2
).

.
2017 3 16,257 101 (0.6%) .
‘’ 2017 3 136
2017 5
118
, ‘’ 2016
3 94 .
‘ ’ 20 2016 10
( 2 ).
< 1>
(: , %, , )
3 3 1 2 3
15

15∼
64
67.8 68.3 68.7 67.7 68.2 68.0 68.8 69.1
(78.6) (78.6) (78.9) (78.2) (78.6) (78.0) (78.8) (79.1)
(57.0) (57.9) (58.4) (57.1) (57.7) (57.8) (58.6) (58.9)
65.3 65.8 66.0 64.9 65.1 65.5 65.6 66.1
(75.7) (75.7) (75.8) (75.1) (74.9) (75.0) (75.2) (75.8)
(54.9) (55.7) (56.2) (54.7) (55.2) (55.8) (55.9) (56.3)
: = ( / )*100, = ( / )*100, = ( /
)*100.

119
‘’ 1,734
66 .
[ 1]
(: , %p, )
0
100
200
300
400
500
600
700
800
900
2 0 1 4 .1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 0 1 1 1 2
2 0 1 5 .1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 0 1 1 1 2
2 0 1 6 .1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 0 1 1 1 2
2 0 1 7 .1 2 3




-0.5
0.0
0.5
1.0
1.5
2.0
2 0 1 4 .1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 0 1 1 1 2
2 0 1 5 .1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 0 1 1 1 2
2 0 1 6 .1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 0 1 1 1 2
2 0 1 7 .1 2 3

15
15~64
(: , %, )
1 1
1 1
1 1

-300
-200
-100
0
100
200
300
2 0 1 5. 1 3 5 7 9 1 1
2 0 1 6. 1 3 5 7 9 1 1
2 0 1 7. 1 3


: + ,
(, ) .
: , KOSIS.
50 25~29
2017 3 60 (272 , 7.3%) 50~59(199 , 3.3%)
25~29(53 , 2.3%) , 15~24 30 , 40 .
2016 60 50
( 3 ).
2016 10 25~29
2017 .
30 40 .
< 2>
(: , %, , )
3 3 1 2 3
25,599 25,936 26,235 25,501 25,800 25,689 25,788 26,267
(2.1) (1.3) (1.2) 1.3 1.2 1.0 1.5 1.8
1519 244 245 240 221 223 267 272 237
(9.1) (0.1) (-2.0) -2.3 0.9 2.6 1.6 6.7
2029 3,625 3,693 3,746 3,579 3,653 3,662 3,639 3,686
(1.6) (1.9) (1.4) 1.3 2.1 -0.5 -0.3 0.9
2024 1,359 1,422 1,417 1,352 1,374 1,369 1,325 1,355
6.4 4.6 -0.3 6.5 1.6 -1.6 -4.0 -1.4
2529 2,266 2,272 2,329 2,226 2,278 2,294 2,315 2,331
-1.1 0.2 2.5 -1.7 2.3 0.1 2.0 2.3
3039 5,714 5,676 5,640 5,659 5,631 5,624 5,615 5,621
(-0.4) (-0.7) (-0.6) 0.0 -0.5 -1.1 -0.4 -0.2
4049 6,682 6,668 6,640 6,602 6,609 6,562 6,568 6,566
(0.6) (-0.2) (-0.4) -1.0 0.1 -0.7 -0.4 -0.6
5059 5,845 5,994 6,086 5,914 5,974 6,046 6,102 6,173
(4.3) (2.5) (1.5) 2.7 1.0 2.0 2.8 3.3
60 3,489 3,661 3,884 3,527 3,712 3,528 3,592 3,983
(6.1) (4.9) (6.1) 6.3 5.2 7.3 7.8 7.3
: ( ) , .
: (2017.4), 2017 3 .

(: , )
20 17 .1 3
15~24 25~29 30~39 40~49 50~59 60
: , KOSIS.

2017 3 19,589 357 (1.9%)
, 6,677 110 (1.7%)
.
2017 3 407 2016 6 40
( 4 ).
, 2016 3 58
108 .
, 2016 3 70
10 57
( 4 ).
2017 3 36 4,067 271 (7.1%)
, 36 21,861 183 (0.8%) .
17 152 (12.5%) .
43.1
0.6 .
2017 5
(: , %, , )
3 3 1 2 3
25,599 25,936 26,235 25,501 25,800 25,689 25,788 26,267
(2.1) (1.3) (1.2) 1.3 1.2 1.0 1.5 1.8
6,857 6,706 6,689 6,702 6,568 6,429 6,489 6,677
(-0.2) (-2.2) (-0.3) -0.9 -2.0 2.7 3.3 1.7
1,550 1,581 1,561 1,617 1,520 1,572 1,567 1,578
(2.7) (2.0) (-1.3) 5.7 -6.0 4.3 5.1 3.8
4,102 3,982 4,009 3,976 3,968 3,905 3,954 4,038
(-0.9) (-2.9) (0.7) -2.6 -0.2 2.8 3.6 1.8
1,205 1,144 1,119 1,109 1,079 953 969 1,062
(-1.3) (-5.1) (-2.2) -3.9 -2.6 0.1 -0.5 -1.6
18,743 19,230 19,546 18,799 19,233 19,260 19,299 19,589
(3.0) (2.6) (1.6) 2.2 2.3 0.4 0.8 1.9
12,156 12,588 12,974 12,364 12,874 13,067 13,154 13,281
(3.8) (3.6) (3.1) 2.7 4.1 2.0 2.4 3.2
5,032 5,086 5,104 4,968 5,002 4,735 4,719 4,895
(2.9) (1.1) (0.4) 0.9 0.7 -3.7 -3.2 -2.2
1,555 1,556 1,469 1,466 1,356 1,458 1,426 1,414
(-2.2) (0.1) (-5.6) 2.0 -7.5 0.1 1.1 4.3
1∼17 1,177 1,222 1,273 1,170 1,217 1,316 1,296 1,369
(0.4) (3.8) (4.2) -0.8 4.0 5.7 9.6 12.5
18∼35 2,792 2,776 3,206 2,447 2,580 2,626 2,731 2,698
(-21.2) (-0.6) (15.5) 3.4 5.4 0.5 4.6 4.6
36 21,220 21,535 21,346 21,577 21,679 21,125 21,225 21,861
(6.4) (1.5) (-0.9) 1.4 0.5 1.1 0.9 0.8
43.8 43.6 43.0 44.2 43.7 42.7 42.8 43.1
: ( ) , .
: (2017.4), 2017 3 .
[ 4] () ()
(: , )
3
3
: , KOSIS.
123

9 10
, .
2017 3 83 (-1.8%)
, 66
(-5.0%), 56 (-4.6%) ( 5 ).
2017 3 164
.
2014 9
2017 2 6 3 66
.
2017 3 116
, 40 .
< 4>
(: , %, , )
3 3 1 2 3
25,599 25,936 26,235 25,501 25,800 25,689 25,788 26,267
(2.1) (1.3) (1.2) 1.3 1.2 1.0 1.5 1.8
1,452 1,345 1,286 1,257 1,229 900 965 1,173
(-4.5) (-7.4) (-4.4) -5.3 -2.2 -1.0 -1.0 -4.6
13 14 19 11 19 21 21 21
(-15.8) (2.3) (38.2) -16.8 66.7 30.2 26.3 10.5
4,330 4,486 4,481 4,400 4,525 4,406 4,449 4,441
(3.5) (3.6) (-0.1) 2.7 2.8 -3.5 -2.0 -1.8
83 93 89 96 95 90 91 86
(-8.3) (12.2) (-3.9) 24.0 -0.5 -0.4 1.1 -9.9
, 87 88 96 91 90 94 93 102
(20.1) (0.9) (9.0) 10.8 -1.2 3.0 2.4 12.5
1,796 1,823 1,845 1,777 1,744 1,860 1,871 1,908
(2.4) (1.5) (1.2) 4.6 -1.9 4.8 8.4 9.4
3,792 3,783 3,729 3,818 3,676 3,778 3,804 3,792
(3.6) (-0.2) (-1.4) 2.0 -3.7 0.8 1.8 3.1
2017 5
3 3 1 2 3
1,407 1,409 1,412 1,391 1,433 1,401 1,391 1,398
(-0.5) (0.2) (0.2) -1.0 3.0 -2.6 -2.4 -2.4
2,098 2,179 2,277 2,106 2,191 2,303 2,268 2,230
(6.4) (3.9) (4.5) 2.9 4.0 3.3 2.6 1.8
714 772 786 760 755 781 772 796
(3.1) (8.1) (1.8) 7.8 -0.7 -0.1 2.3 5.4
837 789 797 783 776 792 776 784
(-3.0) (-5.8) (0.9) -7.8 -1.0 -0.8 -0.7 1.0
508 535 570 518 543 586 605 614
(4.6) (5.3) (6.7) 3.5 5.0 4.1 7.4 12.9
1,025 1,048 1,102 1,013 1,079 1,103 1,103 1,094
(0.3) (2.3) (5.2) -0.7 6.5 2.1 1.8 1.4
1,180 1,249 1,293 1,217 1,315 1,262 1,250 1,249
(0.6) (5.8) (3.5) 5.0 8.0 2.0 -0.5 -5.0
957 936 993 931 985 913 922 1,025
(-0.8) (-2.2) (6.1) -5.8 5.8 5.3 2.4 4.0
1,807 1,818 1,846 1,815 1,802 1,881 1,863 1,899
(3.4) (0.6) (1.5) 1.4 -0.7 3.8 3.7 5.4
1,693 1,770 1,851 1,717 1,810 1,777 1,802 1,911
(8.9) (4.5) (4.6) 5.0 5.4 3.7 4.4 5.6
394 424 406 419 375 412 413 413
(0.4) (7.8) (-4.3) 11.8 -10.5 5.6 3.7 10.1
1,299 1,277 1,272 1,273 1,272 1,251 1,250 1,250
(-1.0) (-1.7) (-0.4) -4.0 -0.1 0.4 -0.3 -1.7
116 82 69 88 71 66 69 72
(-32.5) (-29.0) (-15.6) -28.1 -20.2 -13.2 -9.0 2.0
14 18 16 17 16 13 10 10
(91.9) (29.6) (-11.4) 46.2 -7.6 -29.4 -35.6 -34.8
: 1) ( ) , .
2) 2009 9 .
: (2017.4), 2017 3 .

(: , )
1. 14
2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1. 15
2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1. 16
2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1. 17
2 3
: , KOSIS.
(, )
2017 1 1 4,118 (15.6%↑).
2017 1 (4,337 ) (1,573 )
15.8%, 4.7% .
.
76.0% .
: ( )
: , , ,

2017 1 (2010=100.0)
13.3% .
2016 3.3%
2016 3.3% 2015 (3.7%) 0.4%p .
2016 86.7% .
< 1> (5 )
(: , %, 2015=100.0)
1 1



( 3.8) ( 2.4) ( 3.3) ( 3.8) ( 6.2) ( 15.8)
2,578 2,660 2,749 2,838 2,869 2,947
( 4.4) ( 3.2) ( 3.3) ( 3.3) ( 4.2) ( 2.7)
184 201 216 225 209 214
( 1.7) ( 9.3) ( 7.4) ( 3.8) ( 3.6) ( 2.1)
537 516 525 560 669 1,177
( 1.8) (-3.7) ( 1.6) ( 6.7) ( 16.6) ( 76.0)

1 1

107.8 109 109.8 101.6 100.4 102.4
( 1.2) ( 1.3) ( 0.7) ( 1.0) ( 0.6) ( 2.0)
2.5 1.2 2.7 2.8 5.7 13.3
: 1) .
3) 9 .
(: %, 2015=100.0)
(: %, )
() ()
() ()
3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
2013 2014 2015 2016
:1) 100 ,
. .
2) .
: , ; , e-, http://www.index.go.kr.
2017 1
2017 1 14.7%, 18.7% .
300 (0.8%)
56.4% .
300
, 109.4% .
2017 5
128

.
(: , %)


2,836( 2.6) 2,938 ( 3.6) 3,048 ( 3.7) 3,037( 6.1) 3,485( 14.7)
3,008 ( 2.4) 3,110( 3.4) 3,228 ( 3.8) 3,198 ( 6.0) 3,677( 15.0)
2,504( 2.9) 2,577( 2.9) 2,660( 3.2) 2,674( 3.3) 2,771( 3.6)
172( 7.5) 184( 6.6) 197( 7.3) 182( 6.2) 190( 4.6)
332(-3.6) 349 ( 5.3) 371( 6.1) 342(33.0) 715(109.4)
1,390(-0.1) 1,434( 3.2) 1,486( 3.6) 1,490( 2.1) 1,565( 5.0)

4,678 ( 5.2) 4,849 ( 3.7) 4,959 ( 2.3) 5,726( 3.7) 6,799 ( 18.7)
4,827( 5.3) 5,017( 3.9) 5,131( 2.3) 5,853( 3.5) 6,962( 18.9)
3,272( 5.8) 3,438 ( 5.1) 3,519 ( 2.3) 3,615( 5.2) 3,645( 0.8)
316(16.9) 349 (10.4) 331(-5.2) 315(-4.5) 307( -2.3)
1,239 ( 1.5) 1,230(-0.7) 1,281( 4.2) 1,924( 1.9) 3,009 ( 56.4)
1,354(11.1) 1,329 (-1.8) 1,311(-1.4) 1,664( 7.5) 1,675( 0.7)
: 1) .
: , .
[ 3] 1
(: %)
0.0
1.0
2.0
3.0
4.0
5.0
6.0
7.0
8.0
1
13
14
15
16
17
-70.0
-50.0
-30.0
-10.0
10.0
30.0
50.0
70.0
90.0
110.0
1
13
14
15
16
17
: , .
2017 1 1
2017 1 (20.3%),
(20.0%), (16.2%), (15.4%) .
(7.1%), (8.5%),
(9.8%) .
2017 1 1
(6,829 ), (6,157 ) .
(2,144 ) .
< 3> (5 )
(: , %)
1 1
3,190( 2.5) 3,300( 3.5) 3,425( 3.8) 3,563( 6.4) 4,118 (15.6)
3,480(-2.1) 3,676( 5.6) 3,796( 3.3) 3,940(12.7) 4,222( 7.1)
3,506( 4.0) 3,617( 3.2) 3,755( 3.8) 4,151( 4.7) 4,994(20.3)
⋅⋅ 5,554( 0.2) 5,856( 5.4) 6,330( 8.1) 5,387(10.5) 6,157(14.3)
⋅ 2,812( 2.5) 2,945( 4.8) 3,118 ( 5.8) 3,071( 6.8) 3,503(14.1)
2,497( 3.4) 2,591( 3.8) 2,673( 3.2) 2,740( 6.6) 3,045(11.1)
3,206( 1.2) 3,292( 2.7) 3,428 ( 4.1) 3,402( 7.7) 4,081(20.0)
2,805( 2.7) 2,952( 5.3) 3,102( 5.1) 2,894( 8.4) 3,330(15.1)
1,785( 0.7) 1,824( 2.2) 1,881( 3.1) 1,862( 5.0) 2,144(15.1)
⋅⋅ 3,905(-0.8) 4,012( 2.7) 4,146( 3.3) 4,186( 8.8) 4,746(13.4)
5,234( 3.5) 5,488 ( 4.9) 5,712( 4.1) 5,876( 4.9) 6,829 (16.2)
2,323( 2.3) 2,478 ( 6.7) 2,617( 5.6) 2,535( 5.6) 2,832(11.7)
⋅ 4,419 ( 4.2) 4,561( 3.2) 4,817( 5.6) 4,723(14.4) 5,453(15.4)
1,924( 2.2) 2,002( 4.1) 2,077( 3.7) 2,068 ( 6.6) 2,244( 8.5)
3,375( 3.5) 3,483( 3.2) 3,556( 2.1) 4,118 ( 6.5) 4,652(13.0)
2,700( 1.4) 2,772( 2.7) 2,860( 3.2) 2,819 ( 4.1) 3,094( 9.8)
2,398 ( 3.1) 2,512( 4.7) 2,618 ( 4.2) 2,572( 9.7) 2,908 (13.0)
⋅ 2,249 ( 1.0) 2,326( 3.4) 2,477( 6.5) 2,431(11.7) 2,728 (12.2)
: 1) .
3) 9 .
2017 1 1 1.5%
166.2( (19.8) )
2017 1 5 1
2.6 166.2.
1 170.6 1.5%
, 115.2 2.8% .
2017 1 1.6%,
1.5% .
2017 1 (1.0%↑)
(0.5%↑) .
(3.4%↓) ,
(2.6%↓), (2.5%↓) .
2017 1 1
(183.9) (177.2) ,
(142.1).
(: , %)
3 5 7 9 11 1 14
3 5 7 9 11 1 3 5 7 9 11 1 16
3 5 7 9 11 1 17

(: , %)


172.0( -0.8) 173.2( 0.7) 172.0( -0.7) 169.3( -3.5) 166.6( -1.6)
178.3( -0.7) 179.6( 0.7) 178.6( -0.6) 174.6( -3.6) 171.9 ( -1.5)
166.0( -1.1) 167.4( 0.8) 166.1( -0.8) 162.9 ( -3.8) 160.8 ( -1.3)
12.2( 3.4) 12.2( 0.0) 12.4( 1.6) 11.7( -1.7) 11.0( -6.0)
119.3( -3.7) 117.5(-1.5) 115.7( -1.5) 118.4( -3.7) 114.5( -3.3)

168.9 ( -0.6) 169.7( 0.5) 166.9 ( -1.6) 166.6( -3.7) 164.1( -1.5)
172.2( -0.2) 173.7( 0.9) 170.8 ( -1.7) 168.1( -3.8) 165.4( -1.6)
156.6( -0.6) 158.3( 1.1) 157.0( -0.8) 154.6( -2.9) 153.4( -0.8)
15.6( 4.7) 15.4(-1.3) 13.7(-11.0) 13.5(-12.9) 12.1(-10.4)
93.8 (-12.9) 86.9 (-7.4) 85.5( -1.6) 119.9 ( -1.9) 123.6( 3.1)
: 1) .
: , .
(: , %)
171.4(-0.7) 172.6( 0.7) 171.0(-0.9) 168.8 (-3.5) 166.2(-1.5)
179.4(-0.7) 179.2(-0.1) 179.0(-0.1) 176.0(-3.9) 175.9 (-0.1)
185.4( 0.2) 186.3( 0.5) 184.5(-1.0) 181.0(-4.0) 177.2(-2.1)
⋅⋅ 170.5(-1.7) 170.8 ( 0.2) 167.5(-1.9) 166.8 (-4.7) 167.7( 0.5)
⋅ 177.8 (-2.3) 177.8 ( 0.0) 177.1(-0.4) 174.3(-2.5) 172.9 (-0.8)
148.5(-2.8) 147.4(-0.7) 145.7(-1.2) 143.0(-4.6) 142.1(-0.6)
172.3(-0.6) 172.9 ( 0.3) 171.4(-0.9) 168.5(-4.2) 167.0(-0.9)
173.1(-2.6) 173.9 ( 0.5) 172.3(-0.9) 170.9 (-2.8) 166.7(-2.5)
175.2(-1.2) 175.3( 0.1) 172.3(-1.7) 172.1(-4.5) 170.4(-1.0)
⋅⋅ 161.9 (-0.7) 164.3( 1.5) 163.3(-0.6) 160.2(-3.8) 159.8 (-0.2)
163.4( 0.4) 164.3( 0.6) 162.8 (-0.9) 158.9 (-5.0) 160.5( 1.0)
190.1(-0.7) 192.8 ( 1.4) 191.2(-0.8) 190.4(-2.2) 183.9 (-3.4)
⋅ 163.3(-0.4) 164.9 ( 1.0) 163.3(-1.0) 160.4(-3.4) 159.0(-0.9)
171.9 (-0.2) 173.2( 0.8) 171.7(-0.9) 171.5(-3.0) 167.0(-2.6)
152( 0.9) 151.5(-0.3) 148.5(-2.0) 147.9 (-4.3) 148.9 ( 0.7)
169.6(-1.4) 171.5( 1.1) 169.7(-1.0) 166.4(-3.9) 163.1(-2.0)
158.9 ( 0.6) 160.6( 1.1) 159.7(-0.6) 156.2(-1.8) 153.0(-2.0)
⋅ 162.9 (-2.7) 163.7( 0.5) 163.6(-0.1) 162.1(-2.6) 161.3(-0.5)
: 1) .
3) 9 .
3 (119) 10 .
3 62.7%
3 66.7% 4% .
< 1> 2016, 2017 3






A





B




2017. 3 129 114 64 26 38 38 6 32 3 9 15 62.7
2016. 3 119 105 60 17 43 30 4 26 4 11 14 66.7
: , .
3 (4,753) 358 .
15.4%(415),
84.6%(2,285) .
< 3> 2016, 2017 3




2017. 3 4,395 2,700 366 49 390 181 1,023 691 1,711
2017. 3 4,753 2,928 384 68 469 178 1,183 646 1,825
: , .
,
4 17, ,
.
10 ‘ ’
1 ‘ 81 , 4
, ’ .
,
80 , .
10 ‘
110 ’ ‘ 1 ’ .
5
, 2 1,200
.
‘ , ’, ‘
’ ,
.
10 ‘ , 1,800
’ ‘ , ’ .
.
4 14
.
, “
” “ ,

.
“ 10%
” .
4 19 , “
” “
” .
“ ” “4
2017 5
134

” .
4 17 “60
” .
“ ‘ ’ ”
“ ” , “
” .
,
4 18
.
48
4 17 1 .
“ 2 1
” “
” .

” “
” .


2017.4.1
1

1
135
,
,
.

“ ,
” “
” .
“ ”
,
.
,
.
,
4 17~18
, 20 .
19 2,000 (CP) 1,900
, 100
.

2 9,000 ,
.
,
.

, “ ” “
” .

” “
3
” .
136

” “ ,
” .
,
( , )
.

6,800 ,
.
( ) 4 12

” .

” “
, ” .
6,000
( )
.
2011
() ,
.
2017 2016
, ,
.

, , ,
.
2017. 3. 31.( ) 2018. 3. 30.( ) 1,

137
3
.
2011 6 2 6 ,
1,365 22 4,800 .


,
” .

(PSM)
2017 2 .
PSM, 492 7 51
(PSM
: Process Safety Management) .


2014 5 .
( >>
) , , .
3 18 24 e-PSM(www.kosha.or.kr/epsm)
1,394 ,
, 4 10 ‘ ’ .
,
.

,

.
2017 5
2017 5
2016
5

36 ()
54 ()

()

()
:
()
()

()
:
()

2017 5


85

()
9 2016
()

()
()
()


123

20 ? ()
42 ()

:
9 ,
()
()

()
()
9 20 ()
20 ()
38 ()
52 ()

83 :
()

: 2017

50 2016 (55~79) ()
66 2016 ()
81 ()
() :
7 2016 2017 -
()
() :
31 - ()
48 ()
63 ()
77 ()



127
2017 5
() :
9 · ()
23 · :
()
()
67 :
()



95

()
()
62 4
()
()

93

()
(·)
37 ()
43 (·)
53 ()
61 ()
69 100 ,
()
111 ()
126 , ()


147

:
?