18
Vocabulario mínimo para la comprensión y traducción de los textos de C. Julio César Nombres y expresiones idiomáticas. acies, aciēī: f., 5ª el ejército en orden de batalla Declinación: nom. aciēs, acus. aciem, genit. y dat. aciēī, ablat. aciē / plural, nom. y acus. aciēs genit. aciērum, dat. y abl. aciēbus. La formación más corriente en César es la triplex acies: La duplex acies era una formación en dos líneas de cinco cohortes cada una. / punta del ejército- / punta de un arma- / punta de los ojos –agudeza visual-. Instructā aciē = formado el ejército en línea de batalla, formada la fila…. postero die omnibus copiis triplici instructa acie ad Ilerdam proficiscitur” B.C. Caesar suas copias in proximum collem subducit, aciem instruit.” B.G. Primam et secundam aciem in armis esse, tertiam castra munire iussit.” B.G. Interim proelio equestri inter duas acies contendebatur.” B.G. Prima luce productis omnibus copiis duplici acie instituta, auxiliis in mediam aciem coniectis, quid hostes consilii caperent expectabat.” B.G. Quibus omnibus rebus hostes invitati copias traducunt aciemque iniquo loco constituunt” B.G. ager, agrī, m., 2ª declin: nomin. ager, acus. agrum, genit. agrī, dat. y abl. agrō / plur.: nomin. agrī, acus. agrōs, genit. agrōrum, dat./abl. agrīs m. campo, tierra. También: territorio, país, comarca. quod undique loci natura Helvetii continentur: una ex parte flumine Rheno latissimo atque altissimo, qui agrum Helvetium a Germanis dividit” B.G. agger, aggeris, m., 3ª montón, terraplén (especialmente para el sitio –rodear- o asedio de una ciudad) / parapeto que se levantaba delante del campamento, formado principalmente con los materiales extraídos de la trinchera. declin: nomin. agger, acus. aggerem, genit. aggeris, dat. aggerī y abl. aggere plur.: nomin. / acus. aggerēs, genit. aggerum, dat./abl. aggeribus.

y traducción de los textos de C. Julio César Nombres y ......“legatis in mandatis dederat: ne aut Haeduis aut eorum sociis bellum inferret” B.G. bellum transferre in regionem

  • Upload
    others

  • View
    1

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: y traducción de los textos de C. Julio César Nombres y ......“legatis in mandatis dederat: ne aut Haeduis aut eorum sociis bellum inferret” B.G. bellum transferre in regionem

Vocabulario mínimo para la comprensión y traducción de los textos de C. Julio César

Nombres y expresiones idiomáticas.

acies, aciēī: f., 5ª el ejército en orden de batalla Declinación: nom. aciēs, acus. aciem, genit. y dat. aciēī, ablat. aciē / plural, nom. y acus. aciēs genit. aciērum, dat. y abl. aciēbus.

La formación más corriente en César es la triplex acies:

La duplex acies era una formación en dos líneas de cinco cohortes cada una.

/ punta –del ejército- / punta –de un arma- / punta de los ojos –agudeza visual-. Instructā aciē = formado el ejército en línea de batalla, formada la fila…. “postero die omnibus copiis triplici instructa acie ad Ilerdam proficiscitur” B.C. “Caesar suas copias in proximum collem subducit, aciem instruit.” B.G. “Primam et secundam aciem in armis esse, tertiam castra munire iussit.” B.G. “Interim proelio equestri inter duas acies contendebatur.” B.G. “Prima luce productis omnibus copiis duplici acie instituta, auxiliis in mediam aciem coniectis, quid hostes consilii caperent expectabat.” B.G. “Quibus omnibus rebus hostes invitati copias traducunt aciemque iniquo loco constituunt” B.G. ager, agrī, m., 2ª declin: nomin. ager, acus. agrum, genit. agrī, dat. y abl. agrō / plur.: nomin. agrī, acus. agrōs, genit. agrōrum, dat./abl. agrīs m. campo, tierra. También: territorio, país, comarca. “quod undique loci natura Helvetii continentur: una ex parte flumine Rheno latissimo atque altissimo, qui agrum Helvetium a Germanis dividit” B.G. agger, aggeris, m., 3ª montón, terraplén (especialmente para el sitio –rodear- o asedio de una ciudad) / parapeto que se levantaba delante del campamento, formado principalmente con los materiales extraídos de la trinchera. declin: nomin. agger, acus. aggerem, genit. aggeris, dat. aggerī y abl. aggere plur.: nomin. / acus. aggerēs, genit. aggerum, dat./abl. aggeribus.

Page 2: y traducción de los textos de C. Julio César Nombres y ......“legatis in mandatis dederat: ne aut Haeduis aut eorum sociis bellum inferret” B.G. bellum transferre in regionem

“At milites legionis septimae, testudine facta et aggere ad munitiones adiecto, locum ceperunt eosque ex silvis expulerunt paucis vulneribus acceptis.” B.G. agmen, agminis, n., 3ª el ejército en marcha, columna –columna militar, de soldados-. declin: nomin. / acus. agmen, genit. agminis, dat. agminī y abl. agmine plur.: nomin. / acus. agmina, genit. agminum, dat./abl. agminibus. prīmum agmen = la vanguardia; novissimum agmen = la retaguardia (es decir, los últimos soldados de la columna militar, los que van atrás). Sin peligro el ejército marchaba en columnas, cada legión con sus bagajes detrás; pero si existía peligro, varias legiones iban delante dispuestas para el combate (legiones expedītae) y las seguían todos los bagajes cerrando la marcha otras legiones. “Qui cupidius novissimum agmen insecuti alieno loco cum equitatu Helvetiorum proelium committunt; et pauci de nostris cadunt.” B.G. “Prima luce, confirmata re ab exploratoribus, omnem equitatum, qui novissimum agmen moraretur, praemisit.” B.G. “Cuius adventu cognito Sotiates magnis copiis coactis, equitatuque, quo plurimum valebant, in itinere agmen nostrum adorti primum equestre proelium commiserunt, deinde equitatu suo pulso atque insequentibus nostris subito pedestres copias … ostenderunt.” B.G. arma, armōrum, n. pl., 2ª -sólo en plural neutro- = armas (especialmente defensivas). “Conclamatur ad arma, atque omnes copiae paucis praesidio relictis cohortibus exeunt rectoque ad Hiberum itinere contendunt” B.C. “Eo postquam Caesar pervenit, obsides, arma, servos qui ad eos perfugissent, poposcit.” B.G. “Primam et secundam aciem in armis esse, tertiam castra munire iussit.” B.G. auxilium, auxiliī, n., 2ª, en singular = ayuda (syn. subsidium,-i, n.) “quibus interclusis exercitu Caesaris auxilium ferri nulla ratione poterat.” auxilium petere = pedir ayuda / auxiliō esse alicuī (aliquibus) = subsidiō esse alicuī (aliquibus) = servir de ayuda a alguien (a algunos). Estructura de doble dativo –uno de persona y otro de cosa-. auxiliō venīre alicuī (aliquibus) = subsidiō venīre alicuī (aliquibus) = llegar en ayuda de alguien (de algunos). subsidiō mittere alicuī (aliquibus) = enviar en ayuda de alguien (de algunos). “ut sint auxilio suis, subsistunt” B.C.

“Hoc tumultu nuntiato Marcellinus cohortes subsidio nostris laborantibus submittit ex castris” B.C. “Atuatuci, de quibus supra diximus, cum omnibus copiis auxilio Nerviis venirent, hac pugna nuntiata ex itinere domum reverterunt.” B.G.

auxilia-ōrum, n. pl., 2ª, tropas auxiliares. Estas tropas auxiliares de infantería eran reclutadas o en las provincias (a la orden de oficiales romanos) o entre los aliados (a la orden de sus jefes nacionales). “Haedui, cum se suaque ab iis defendere non possent, legatos ad Caesarem mittunt rogatum auxilium” B.G. “Munitis castris duas ibi legiones reliquit et partem auxiliorum, quattuor reliquas legiones in castra maiora reduxit.” B.G. “equitatui, quem auxilio Caesari Haedui miserant, Dumnorix praeerat.” B.G. “in summo iugo duas legiones quas in Gallia citeriore proxime conscripserat et omnia auxilia collocavit” B.G. bellum, bellī: n., 2ª, guerra. bellum gerere = hacer la guerra. (gero, gerere, gessī, gestum) bellum ducere in tempus = alargar la guerra hasta… “bellum in hiemem ducere cogitabant.” bellum indicere hostibus = declarar la guerra a los enemigos. bellum inferre = llevar la guerra… “legatis in mandatis dederat: ne aut Haeduis aut eorum sociis bellum inferret” B.G. bellum transferre in regionem = llevar la guerra a una región… bellum conficere. h. e. finire. = terminar la guerra… “Bello Helvetiorum confecto totius fere Galliae legati, principes civitatum, ad Caesarem gratulatum convenerunt” B.G.

Page 3: y traducción de los textos de C. Julio César Nombres y ......“legatis in mandatis dederat: ne aut Haeduis aut eorum sociis bellum inferret” B.G. bellum transferre in regionem

castellum, castellī, n., 2ª, Fortín, reducto, fortaleza. Es la parte saliente de la línea de fortificación construida con mayor solidez; también una pequeña fortaleza permanente. “Reliquis diebus oppidum vallo castellisque circummunire instituit.” “Eo opere perfecto praesidia disponit, castella communit, quo facilius, si se invito transire conentur, prohibere possit.” B.G. “cunctis oppidis castellisque desertis sua omnia in unum oppidum egregie natura munitum contulerunt.” B.G. castra, castrōrum, neutro, 2ª decl., sólo en plural = el campamento.

castra munīre (muniō, munīre, munīvī, munītum) o castra pōnere = construir o poner el campamento. castra movēre = levantar el campamento (quitarlo) locum castrīs dēligere = elegir un lugar para el campamento.

El ejército romano siempre se fortificaba: se escogía el terreno apropiado (locum castrīs dēligere), se tomaban las medidas (castra mētīrī), se construía un foso (fossa), cuya tierra les servía para levantar un parapeto (agger) y en él se clavaban estacas (vallī) formando la empalizada (vallum, -ī, n.). El campamento tenía cuatro puertas: praetoria (puerta situada frente al enemigo), decumana (situada en el lado opuesto al pretorio), principalis dextra y principalis sinistra. Las dos últimas estaban unidas por la via principalis, que separaba las tiendas de los oficiales de las de los

soldados.

castra statīva: campamento para largo tiempo.

castra hiberna: campamento para el invierno.

Page 4: y traducción de los textos de C. Julio César Nombres y ......“legatis in mandatis dederat: ne aut Haeduis aut eorum sociis bellum inferret” B.G. bellum transferre in regionem

centurio, centuriōnis, m., 3ª, centurión. “His rebus cognitis, exploratores centurionesque praemittit qui locum castris idoneum deligant.” B.G. census, censūs, m., 4ª, Censo. Empadronamiento de los ciudadanos y sus fortunas que el censor ralizaba cada 5 años y determinaba las clases, centurias e impuestos. certiōrem facere aliquem (de aliquā rē) : informar a alguien (de algo). [Como informar a alguien es decirle o comunicarle algo, pide un complemento directo que, si tiene forma de frase, se compondrá de sujeto en acusativo y núcleo verbal en infinitivo.] “Necessarii et consanguinei Haeduorum, Caesarem certiorem faciunt sese depopulatis agris non facile ab oppidis vim hostium prohibere.” B.G. “Pauci ex proelio lapsi incertis itineribus per silvas ad Titum Labienum legatum in hiberna perveniunt atque eum de rebus gestis certiorem faciunt.” B.G. certior fierī ab aliquō (de aliquā rē): ser informado por alguien (de algo). [Como ser informado por alguien es llegar a conocer o saber algo, pide un complemento directo que, si tiene forma de frase, se compondrá de sujeto en acusativo y núcleo verbal en infinitivo.] “Vibullius his expositis non minus necessarium esse existimavit de repentino adventu Caesaris Pompeium fieri certiorem” B.C. “Ubi per exploratores Caesar certior factus est tres iam partes copiarum Helvetios id flumen traduxisse, … ad eam partem pervenit quae nondum flumen transierat.” B.G. “ut per eos Caesar certior fieret” B.C. cīvitas, cīvitātis, f., 3ª, ciudad / estado (conjunto de ciudadanos de un territorio). “Is pagus appellabatur Tigurinus; nam omnis civitas Helvetia in quattuor pagos divisa est.” B.G. classis, classis, f., 3ª, flota ; también, aunque más raro, tropa “D. Brutum adulescentem classi Gallicisque navibus … praeficit et, cum primum possit, in Venetos proficisci iubet. Ipse eo pedestribus copiis contendit.” B.G.

Page 5: y traducción de los textos de C. Julio César Nombres y ......“legatis in mandatis dederat: ne aut Haeduis aut eorum sociis bellum inferret” B.G. bellum transferre in regionem

cohors, cohortis, f., 3ª, cohorte (décima parte de la legión = 600 hombres) “Ibi praesidium ponit et in altera parte fluminis Q. Titurium Sabinum legatum cum sex cohortibus relinquit” B.G. collis, collis: m., 3ª, colina. “Caesar suas copias in proximum collem subducit, aciem instruit.” B.G. consilium, consiliī, n., 2ª, plan, decisión, consejo. consilium capere o consilium inīre = tomar una decisión. “Multae res ad hoc consilium Gallos hortabantur” B.G. inito consilio = tomada la decisión, una vez tomada la decisión… “Id aliquot de causis acciderat, ut subito Galli belli renovandi legionisque opprimendae consilium caperent” B.G. “Prima luce productis omnibus copiis duplici acie instituta, auxiliis in mediam aciem coniectis, quid hostes consilii caperent expectabat.” B.G. “His initis consiliis oppida muniunt, frumenta ex agris in oppida comportant, naves in Venetiam, ubi Caesarem primum bellum gesturum constabat, quam plurimas possunt cogunt.” B.G. También puede significar: consejo de guerra entre los romanos.

“Consilio celeriter convocato sententias exquirere coepit. Quo in consilio… eius modi sententiae dicebantur, ut impedimentis relictis eruptione facta isdem itineribus quibus eo pervenissent ad salutem contenderent” B.G. También, referido a una persona, puede significar determinación, capacididad de decisión… “P. Sextius Baculus … et item C. Volusenus, tribunus militum, vir et consilii magni et virtutis, ad Galbam accurrunt atque unam esse spem salutis docent” B.G. consul, consulis, m., 3ª, cónsul. Supremo magistrado romano en las épocas normales durante la república. Gozaban de todos los derechos inherentes al imperium, mandaban el ejército, presidían los tribunales y convocaban las asambleas. Caesare consule… = siendo cónsul César; Crassō et Pompeiō consulibus… = siendo cónsules Craso y Pompeyo. contio, contiōnis, f., 3ª, asamblea de soldados; habere contiōnem = celebrar una asamblea. “Caesar, contione habita, Cordubae omnibus generatim gratias agit.” B.C. “Postero die contione habita rem gestam proponit, milites consolatur et confirmat” B.G.

copiae, copiārum, f., 1ª, en plural significa: tropas. “Ipse, cum primum pabuli copia esse inciperet, ad exercitum venit.” B.G. “Helvetii iam per angustias et fines Sequanorum suas copias traduxerant et in Haeduorum fines pervenerant eorumque agros populabantur.” B.G. decuriō, decuriōnis, m., 3ª, decurión, jefe de una decuria o grupo de 10 soldados. “Ea res per fugitivos L. Aemilii, decurionis equitum Gallorum, hostibus nuntiatur.” B.G. dēlectus, delectūs, m., 4ª, (también puede aparecer dīlectus, -ūs, m.) selección de gente; reclutamiento, leva de tropas. dīlectum habēre o dēlectum habēre = reclutar tropas. “tota Italia delectūs habeatur” B.C. “per legatos suos civium Romanorum delectūs habebat”. B.C. “Multis de causis Caesar maiorem Galliae motum exspectans per … legatos dilectum habere instituit”. B.G. Dicho sustantivo proviene de deligere, un verbo compuesto de eligere: elegir. “Re frumentaria comparata equitibusque delectis iter in ea loca facere coepit, quibus in locis esse Germanos audiebat.” B.G. dux, ducis, m., 3ª, Jefe, general del ejército romano.

Page 6: y traducción de los textos de C. Julio César Nombres y ......“legatis in mandatis dederat: ne aut Haeduis aut eorum sociis bellum inferret” B.G. bellum transferre in regionem

“cuius legationis Divico princeps fuit, qui bello Cassiano dux Helvetiorum fuerat” B.G. “Labienum, legatum pro praetore, cum duabus legionibus et iis ducibus qui iter cognoverant summum iugum montis ascendere iubet” B.G. “Duces vero ii deliguntur qui una cum Q. Sertorio omnes annos fuerant summamque scientiam rei militaris habere existimabantur.” B.G. eques, equitis, m., 3ª, jinete. Es el soldado o militar que va a caballo. Declinación: N.V.: eques, ac: equitem, genit.: equitis; dat. equiti; abl. equite. En plural: N.V.Ac.: equitēs, G.: equitum, D./ Abl.: equitibus. No confundas eques, de la tercera declinación, que significa caballero o jinete con equus, de la segunda: ac.: equum, gen.: equī, dat.abl.: equō. plural: equī, equōs, equōrum, equīs, que significa caballo. equitātus, equitātūs, m., 4ª, jinetes, la caballería. La caballería se dividía en alae , de 300 hombres. “Idem facit Caesar equitatumque omnem, ad numerum quattuor milium, quem ex omni provincia et Haeduis atque eorum sociis coactum habebat, praemittit, qui videant quas in partes hostes iter faciant. Qui cupidius novissimum agmen insecuti alieno loco cum equitatu Helvetiorum proelium committunt; et pauci de nostris cadunt. Quo proelio sublati Helvetii, quod quingentis equitibus tantam multitudinem equitum propulerant, audacius subsistere non numquam et novissimo agmine proelio nostros lacessere coeperunt.” B.G. “Sed Pompeius, ut equitatum suum pulsum vidit atque eam partem, cui maxime confidebat, perterritam animadvertit, aliis quoque diffisus acie excessit protinusque se in castra equo contulit”. B.C. “Eodem tempore equites ab sinistro Pompei cornu, ut erat imperatum, universi procucurrerunt, omnisque multitudo sagittariorum se profudit.” B.C. exercitus, exercitūs, m., 4ª, ejército. [Breve presentación en video] “Caesar, quod memoria tenebat L. Cassium consulem occisum exercitumque eius ab Helvetiis pulsum et sub iugum missum, concedendum non putabat; neque homines inimico animo, data facultate per provinciam itineris faciundi, temperaturos ab iniuria et maleficio existimabat.” explōrātor, explōrātōris, m., 3ª, explorador; destacamentos más o menos numerosos, generalmente de caballería, que con sus jefes iban a hacer un reconocimiento; en cambio los: speculātōres (speculātor, speculātōris, m., 3ª) eran individuos aislados enviados como espías. “Eodem die ab exploratoribus certior factus hostes sub monte consedisse milia passuum ab ipsius castris octo, qualis esset natura montis et qualis in circuitu ascensus qui cognoscerent misit.” B.G. “postea per exploratores certior factus postero die castra movit” B.C. “Qua perfecta munitione animadversum est a speculatoribus Caesaris, cohortes quasdam, quod instar legionis videretur, esse post silvam et in vetera castra duci.” B.C. “Eo signa legionis illata speculatores Caesari renuntiarunt.” B.C.

Page 7: y traducción de los textos de C. Julio César Nombres y ......“legatis in mandatis dederat: ne aut Haeduis aut eorum sociis bellum inferret” B.G. bellum transferre in regionem

fīnis, fīnis, m., 3ª, fin, frontera. En plural suele significar territorio. “Caesar loquendi finem fecit seque ad suos recepit suisque imperavit ne quod omnino telum in hostes reicerent.” B.G. “Fines Helvetiorum in longitudinem milia passuum ducenta quadraginta, in latitudinem centum octoginta patebant.” B.G. “In mediis Eburonum finibus.” B.G. “Ut per suos fines eos ire paterentur.” B.G. “Cum per eorum fines triduum iter fecisset, inveniebat ex captivis Sabim flumen a castris suis non amplius milibus passuum X abesse”. B.G. fossa, fossae, f., 1ª, excavación, foso. fossa quinque pedēs lāta decem pedēs alta = foso de cinco pies de ancho, y de diez de profundidad. Recuerda que las dimensiones (altura, longitud, ancho, grosor…) se indican en caso acusativo. frumentum, frumentī, n., 2ª, trigo. “Cum dies hibernorum complures transissent frumentumque eo comportari iussisset, subito per exploratores certior factus est ex ea parte vici, quam Gallis concesserat, omnes noctu discessisse montesque qui impenderent a maxima multitudine Sedunorum et Veragrorum teneri.” B.G. fuga, fugae, f., 1ª, huida, fuga. salūtem fugā petere = buscar la salvación huyendo, huir. “Quod postquam barbari fieri animadverterunt, expugnatis compluribus navibus, cum ei rei nullum reperiretur auxilium, fuga salutem petere contenderunt.” B.G. hostis, hostis, m., 3ª, enemigo. “Impeditis hostibus propter ea quae ferebant onera subito duabus portis eruptionem fieri iubet. Factum est opportunitate loci, hostium inscientia ac defatigatione, virtute militum et superiorum pugnarum exercitatione, ut ne unum quidem nostrorum impetum ferrent ac statim terga verterent.” B.G. impedīmentum, impedimentī, n., 2ª, obstáculo plural: impedīmenta-ōrum, n.pl., bagajes, carga, equipaje militar de un ejército o tropa en marcha. “Hoc inito consilio totius exercitus impedimenta ad Labienum in Treveros mittit duasque legiones ad eum proficisci iubet; ipse cum legionibus expeditis quinque in Menapios proficiscitur.” B.G.

imperium, imperii, n., 2ª, mando, autoridad, poder máximo. –Atención: no sólo significa imperio, como conjunto de territorios bajo un poder absoluto, por ejemplo, el Imperio Romano; sino la orden dada por quien tiene el máximo poder. En relación con esto también significa: el poder máximo. “responderunt: populi Romani imperium Rhenum finire” B.G. “His praeerat Viridovix ac summam imperii tenebat earum omnium civitatum quae defecerant, ex quibus exercitum [magnasque copias] coegerat” B.G. “Tubero cum in Africam venisset, invenit in provincia cum imperio Attium Varum” B.C. impetus, impetūs, m., 4ª, ataque; impetum facere in (+ ac.) = oppugnāre = petere = adorīrī = aggredī [deponentes] = atacar “cum ipsi ex montibus in vallem decurrerent et tela coicerent, ne primum quidem impetum suum posse sustineri existimabant.” B.G. “Pompeius…profectiōnem parāre incipit … quō facilius impetum Caesaris tardaret” B.C. “Ita congressus imparī numerō magnōs impetūs legiōnum equitātūsque sustinet”. B.G.

Page 8: y traducción de los textos de C. Julio César Nombres y ......“legatis in mandatis dederat: ne aut Haeduis aut eorum sociis bellum inferret” B.G. bellum transferre in regionem

iter, itineris, n., 3ª, marcha, viaje. iter facere = marchar; maximis itineribus / magnis itineribus = a marchas forzadas. itinere prohibere aliquem = impedir el paso a alguien. También puede significar camino o via. “Erant omnino itinera duo, quibus itineribus domo exire possent.” B.G. “Dare iter alicui per provinciam.” B.G. legātus, -ī, m. 2ª, legado, embajador. El conjunto de personas enviadas para dar un mensaje, es decir, de embajadores o embajada será legatiō, legatiōnis, f. “Illi ad Caesarem legatos mittunt oppidoque recipiunt. Hos sequuntur Bullidenses, Amantini et reliquae finitimae civitates totaque Epiros et legatis ad Caesarem missis, quae imperaret, facturos pollicentur.” B.G. Por otra parte, legātus también puede referirse al lugarteniente del general en Jefe (dux): “Itaque T. Labienum legatum in Treveros, qui proximi flumini Rheno sunt, cum equitatu mittit.” B.G. “Galba secundis aliquot proeliis factis castellisque compluribus eorum expugnatis, missis ad eum undique legatis obsidibusque datis et pace facta, constituit cohortes duas in Nantuatibus collocare. ” B.G. “Dum haec parat atque administrat, C. Fabium legatum cum legionibus III, quas Narbone circumque ea loca hiemandi causa disposuerat, in Hispaniam praemittit celeriterque saltus Pyrenaeos occupari iubet, qui eo tempore ab L. Afranio legato praesidiis tenebantur.” B.C. legiō, -ōnis, f., 3ª, legión (= 10 cohortes = 6000 soldados, aprox.)

“Tum copiis in tres partes distributis impedimenta omnium legionum Aduatucam contulit.” B.G. locus, -i, m., 2ª, lugar. aequō locō = en un lugar de fácil acceso, cómodo. inīquō locō = en un lugar de difícil acceso, incómodo. “Id hoc facilius iis persuasit, quod undique loci natura Helvetii continentur” B.G. “flumen transire et iniquo loco committere proelium non dubitant.” B.G. “Rhodanus fluit isque non nullis locis vado transītur.” “Ubi de eius adventu Helvetii certiores facti sunt, legatos ad eum mittunt nobilissimos civitatis, cuius legationis Nammeius et Verucloetius principem locum obtinebant”. Magister equitum: Jefe de la caballería. manipulus, -i, m., 2ª, manípulo. Unidad activa de la legión. Cada cohorte tenía tres manípulos. Cada manípulo se subdividía en dos centurias.

1 centuria = 100 hombres 2 centurias = 1 manípulo = 200 hombres 3 manípulos = 1 cohorte = 600 hombres

Page 9: y traducción de los textos de C. Julio César Nombres y ......“legatis in mandatis dederat: ne aut Haeduis aut eorum sociis bellum inferret” B.G. bellum transferre in regionem

10 cohortes = 1 legión = 6.000 hombres

Manipulus in re militari…erat exiguum peditum agmen, quod unum signum sequebatur. Constabant tunc primum manipuli centenis militibus: deinde auctus est hic numerus ad ducentos. “Hinc celeriter deiecti se in signa manipulosque coniciunt” B.G. manus, -ūs, f., 5ª, mano / tropa. Grupo de guerreros no organizados militarmente. manum conserere = llegar a las manos, es decir, pelear. “Illi nulla coacta manu loci praesidio freti in silvas paludesque confugiunt suaque eodem conferunt.” B.G. mīles,-itis, m., 3ª, soldado.

“Mīlitēs locō superiōre pīlīs missīs facile hostium phalangem perfrēgērunt.” B.G. mille passus: mil pasos = una milla = 1479 m. aprox. duo milia passuum = dos millas … tria milia passuum = tres millas … decem milia passuum = diez millas. decem milia passuum abesse = estar alejado o distar diez millas. “Ab exploratoribus certior factus est Ariovisti copias a nostris milia passuum quattuor et viginti abesse.” B.G. Hoc oppidum, in colle situm, ab urbe Roma sedecim milia passuum abest = esta ciudad, situada en una colina, dista [es decir, está alejada] de Roma dieciseis millas. nātiō, nātiōnis, f., 3ª, nación. “His rebus gestis omni Gallia pacata, tanta huius belli ad barbaros opinio perlata est uti ab iis nationibus quae trans Rhenum incolerent legationes ad Caesarem mitterentur.” B.G. “Natio est omnis Gallorum admodum dedita religionibus, atque ob eam causam, qui sunt adfecti gravioribus morbis quique in proeliis periculisque versantur, aut pro victimis homines immolant aut se immolaturos vovent administrisque ad ea sacrificia druidibus utuntur.” B.G. nāvis, nāvis, f., 3ª, nave, barco.

Page 10: y traducción de los textos de C. Julio César Nombres y ......“legatis in mandatis dederat: ne aut Haeduis aut eorum sociis bellum inferret” B.G. bellum transferre in regionem

naves longae navigant / naves longas facere iussit Caesar / vela navium longarum /

navibus longis praeerant gubernatores / refectis navibus longis in Britanniam traiecit Caesar naves longae = naves de guerra;

navis oneraria naves onerariae = naves de carga. navem conscendere = subirse al barco, embarcar. ē navī ēgredī = descender o salir del barco. “Quibus de rebus Caesar a Crasso certior factus, quod ipse aberat longius, naves interim longas aedificari in flumine Ligeri, quod influit in Oceanum, remiges ex provincia institui, nautas gubernatoresque comparari iubet.” B.G. obses, obsidis, m. y f., 3ª, rehén (de guerra) obsidēs imperāre = exigir rehenes. obsidēs dare = dar rehenes. “Interim, consilio eius cognito et per mercatores perlato ad Britannos, a compluribus insulae civitatibus ad eum legati veniunt, qui polliceantur obsides dare atque imperio populi Romani obtemperare.” B.G. “Galba secundis aliquot proeliis factis castellisque compluribus eorum expugnatis, missis ad eum undique legatis obsidibusque datis et pace facta, constituit cohortes duas in Nantuatibus conlocare et ipse cum reliquis eius legionis cohortibus in vico Veragrorum, qui appellatur Octodurus hiemare.” oppidum, oppidi, n., 2ª, ciudad. Designa una ciudad considerada desde el punto de vista militar, lo mismo que civitas lo es desde el punto de vista político, y urbs, desde el civil. “Extremum oppidum Allobrogum est proximumque Helvetiorum finibus Genava. Ex eo oppido pons ad Helvetios pertinet.” B.G. ordō, -inis, m., 3ª, orden. En lenguaje militar significa fila; en el político, orden, clase social. ordō senātōrius; ordō equester… “Genus hoc est ex essedis pugnae. Primo per omnes partes perequitant et tela coiciunt atque ipso terrore equorum et strepitu rotarum ordines plerumque perturbant, et cum se inter equitum turmas insinuaverunt, ex essedis desiliunt et pedibus proeliantur.” B.G.

Page 11: y traducción de los textos de C. Julio César Nombres y ......“legatis in mandatis dederat: ne aut Haeduis aut eorum sociis bellum inferret” B.G. bellum transferre in regionem

“Labienus noctu tribunis militum primisque ordinibus convocatis, quid sui sit consili proponit.” B.G. “Caesar equitatu praemisso subsequebatur omnibus copiis; sed ratio ordoque agminis aliter se habebat ac Belgae ad Nervios detulerant.” B.G. pax, pacis: f., 3ª, paz. “Is ita cum Caesare egit: si pacem populus Romanus cum Helvetiis faceret, in eam partem ituros atque ibi futuros Helvetios ubi eos Caesar constituisset atque esse voluisset.” B.G. pedes, -itis, m. 3ª, pie. soldado de infantería –es decir, soldado que no va a caballo, sino a pie-. No confundas pedes, peditem, peditis, pediti, pedite / pl.: peditēs, peditum, peditibus: m. soldado, con pes, pedem, pedis, pedi, pede / pl.: pedēs, pedum, pedibus, m. = ¡¡¡ el pie !!! el pie como parte del cuerpo, o como medida (pie usado para medir). De aquí se forman los adjetivos expedītus e impedītus que, refiriéndose al soldado, quiere decir, ligero de equipaje, libre de cargas o, el segundo adjetivo, impedido, cargado Recuerda que para indicar hasta dónde llega la longitud, la anchura y la altura o profundidad de algo se utiliza el caso acusativo. Largo, ancho y alto (o profundo) se expresa en latín con los siguientes adjetivos: longus-a-um : largo fluvius quindecim milia passuum longus lātus-a-um : ancho flumen ducentos passus latum altus-a-um : alto (o profundo) fossa sex pedes alta passus, passus, m., 4ª, paso. También se usa como unidad de medida (un paso serían cinco pies). mil pasos (mille passus), una milla y a partir de dos mil (duo milia passuum, tria milia passuum, decem milia passuum, centum milia passuum…) Oppidum quinque milia passuum aberat a castris nostris. La ciudad distaba de nuestro campamento quince mil pasos (= quince millas.) peditātus, -peditatus, m., 4ª, infantería. “Eodem tempore equites nostri levisque armaturae pedites, qui cum iis una fuerant, quos primo hostium impetu pulsos dixeram, cum se in castra reciperent, adversis hostibus occurrebant ac rursus aliam in partem fugam petebant”. perīculum, -i, n., 2ª, peligro. perīculum subīre = afrontar un peligro, tener una prueba. “reliqua privata aedificia incendunt; frumentum omne, praeter quod secum portaturi erant, comburunt, ut domum reditionis spe sublata paratiores ad omnia pericula subeunda essent”. “Ita sine ullo periculo tantam eorum multitudinem nostri interfecerunt quantum fuit diei spatium” pīlum, -i, n., 2ª, arma arrojadiza, jabalina. “Legionis VIIII. et X. milites, ut in sinistra parte aciei constiterant, pilis emissis cursu ac lassitudine exanimatos vulneribusque confectos Atrebates (…) celeriter ex loco superiore in flumen compulerunt et transire conantes insecuti gladiis magnam partem eorum impeditam interfecerunt. ” B.G. portus, -ūs, m., 4ª, puerto.

Page 12: y traducción de los textos de C. Julio César Nombres y ......“legatis in mandatis dederat: ne aut Haeduis aut eorum sociis bellum inferret” B.G. bellum transferre in regionem

“Collaudatis militibus atque eis qui negotio praefuerant, quid fieri velit ostendit atque omnes ad portum Itium convenire iubet, quo ex portu commodissimum in Britanniam traiectum esse cognoverat.” B.G. praesidium, -i, n., 2ª, ayuda, defensa, puesto de guardia. castrīs praesidiō esse = servir de protección al campamento castrī praesidiō relinquere = dejar como protección del campamento. “locus ipse erat praesidio barbaris.” B.G. “Caesar exposito exercitu et loco castris idoneo capto, ubi ex captivis cognovit quo in loco hostium copiae consedissent, cohortibus decem ad mare relictis et equitibus trecentis, qui praesidio navibus essent, de tertia vigilia ad hostes contendit” B.G. praetor, praetōris, m., 3ª, pretor. Magistrado romano; en ausencia de los cónsules cumplía sus funciones, convocando el senado, reclutando tropas y celebrando los comicios. “De tertia vigilia T. Labienum, legatum pro praetore, cum duabus legionibus et iis ducibus qui iter cognoverant summum iugum montis ascendere iubet; quid sui consilii sit ostendit.” proconsul, -is, m., 3ª, procónsul. Magistrado romano que gobernaba una provincia después de haber sido cónsul. proelium, -i: n., 2ª, combate, batalla. proelium committere = librar una batalla, combatir . “Illi equitatu atque essedis ad flumen progressi ex loco superiore nostros prohibere et proelium committere coeperunt.” B.G. “Hoc proelio facto … legatos ad Caesarem miserunt seque ei dediderunt.” B.G. pugna, -ae: f., 1ª, lucha, combate. pugnam committere : proelium committere : pugnam conserere = combatir. “Atuatuci, de quibus supra diximus, cum omnibus copiis auxilio Nerviis venirent, hac pugna nuntiata ex itinere domum reverterunt.” B.G. quaestor, -ōris: m., 3ª, cuestor. Magistrado romano encargado de las finanzas, de la economía. res, reī, f., 5ª, cosa, asunto. “Ea re impetrata sese omnes flentes Caesari ad pedes proiecerunt.” B.G. res secundae = situación favorable; rebus secundis = siendo favorable la situación / res adversae = situación desfavorable; rebus adversis = estando mal las cosas; en mala situación; en la adversidad. res frumentaria : abastecimiento de trigo. “Itaque re frumentaria quam celerrime potuit comparata magnis itineribus ad Ariovistum contendit.” B.G. res publica: la cosa pública, el Estado. novae res : revolución política. “cupiditate regni adductus novis rebus studebat et quam plurimas civitates suo beneficio habere obstrictas volebat.” B.G. re bene gesta : Bien realizada la empresa o el asunto…siendo favorable el resultado o la situación… re male gesta: Mal realizada la empresa o el asunto…siendo desfavorable el resultado o la situación… senātus, senatūs, m., 4ª, el Senado. Atención a las locuciones:

Page 13: y traducción de los textos de C. Julio César Nombres y ......“legatis in mandatis dederat: ne aut Haeduis aut eorum sociis bellum inferret” B.G. bellum transferre in regionem

senātus habētur (=se celebra la sesion del senado), senātus mittitur (= se levanta la sesión del senado.) “cuius pater regnum in Sequanis multos annos obtinuerat et a senatu populi Romani amicus appellatus erat.” B.G. signa,-ōrum: n. pl., 2ª, en plural sólo, neutro y en lenguaje militar significa: Insignias militares, banderas. Cada legión tenía su insignia que consistía en un águila de plata. Levantar el campo se dice signa convellere, signa tollere, signa efferre. Avanzar en orden de batalla : signa proferre, signa promovere. Atacar, combatir : signa inferre o signa conferre. “signa inferre et manipulos laxare iussit, quo facilius gladiis uti possent.” B.G. Hacer alto, pararse : signa statuere. Retirarse, volverse : signa convertere, signa referre. socius, -ī, m., 2ª, aliado. “Postulavit deinde eadem quae legatis in mandatis dederat: ne aut Haeduis aut eorum sociis bellum inferret.” B.G. spes, spēī, f., 5ª, esperanza. in spe esse : tener esperanzas / spe duci : dejarse llevar por la esperanza / spe aliquem implere : infundir esperanza en alguien / spes affulget : hay esperanza / spem dare : dar esperanzas / spem facere alicui : dar esperanzas a alguien spem abicere / spem deponere : abandonar la esperanza contra spem : contra spem : contra lo esperado. “domum reditionis spe sublata”. B.G. “Helvetii ea spe deiecti … hoc conatu destiterunt”. B.G. statio, -ōnis: f., 3ª, puesto de guardia (de infantería o de caballería). “Accedebat huc ut numquam conferti sed rari magnisque intervallis proeliarentur stationesque dispositas haberent, atque alios alii deinceps exciperent, integrique et recentes defetigatis succederent”. B.G. tēlum, -i: n., 2ª, arma arrojadiza, dardo, flecha. “Ad multam noctem etiam ad impedimenta pugnatum est, propterea quod pro vallo carros obiecerunt et e loco superiore in nostros venientes tela coniciebant.” B.G. tergum, -i: n., 2ª, espalda. terga vertere = terga dare = huir . “Ita proelium restitutum est, atque omnes hostes terga verterunt nec prius fugere destiterunt quam ad flumen Rhenum milia passuum ex eo loco circiter L pervenerunt.” B.G. tribūnus, -ī: m., 2ª, tribuno. Magistrado romano. Tribuni militum: tribunos militares. Jefes de la legión, a las órdenes inmediatas del general. Tribuni plebis: tribunos de la plebe. Defensores de los derechos de los ciudadanos, su poder residía en su derecho a oponerse a las decisiones de los magistrados. vadum, -ī: n., 2ª, lugar poco profundo. vadō transīre flūmen = atravesar el río por un lugar poco profundo.

Page 14: y traducción de los textos de C. Julio César Nombres y ......“legatis in mandatis dederat: ne aut Haeduis aut eorum sociis bellum inferret” B.G. bellum transferre in regionem

“Ibi vadis repertis partem suarum copiarum traducere conati sunt eo consilio ut, si possent, castellum, cui praeerat Q. Titurius legatus, expugnarent pontemque interscinderent; si minus potuissent, agros Remorum popularentur, qui magno nobis usui ad bellum gerendum erant, commeatuque nostros prohiberent.” B.G. vigilia, -ae: f., 1ª, vigilia, turno de guardia (prima, secunda, tertia, quarta vigilia) -Se refiere al tiempo en que los militares dividían la noche.- “Caesar exposito exercitu et loco castris idoneo capto, ubi ex captivis cognovit quo in loco hostium copiae consedissent, cohortibus decem ad mare relictis et equitibus trecentis, qui praesidio navibus essent, de tertia vigilia ad hostes contendit.” B.G. vis, vim, (vis, vi) vī // vīrēs, vīrium, vīribus. f., 3ª, fuerza // violencia. “Ex eo oppido pons ad Helvetios pertinet. Allobrogibus sese vel persuasuros, quod nondum bono animo in populum Romanum viderentur, existimabant vel vi coacturos ut per suos fines eos ire paterentur.” B.G. “nonnullas urbes per vim expugnavit.” B.C. “Vita omnis in venationibus atque in studiis rei militaris consistit: ab parvulis labori ac duritiae student. Qui diutissime impuberes permanserunt, maximam inter suos ferunt laudem: hoc ali staturam, ali vires nervosque confirmari putant.” B.G. “Ibi perpauci aut viribus confisi tranare contenderunt aut lintribus inventis sibi salutem reppererunt.” B.G. vir, m., 2ª, (ac.) virum, (gen.) virī, (dat./abl.) virō m., 2, hombre. plur.: virī (ac.) virōs, (gen.) virōrum, (dat./abl.) virīs “Erant in ea legione fortissimi viri, centuriones, qui primis ordinibus appropinquarent, Titus Pullo et Lucius Vorenus.” B.G. vulnus, -eris: n., 3ª, herida. “Tandem vulneribus defessi et pedem referre et, quod mons suberit circiter mille passuum spatio, eo se recipere coeperunt.” B.G.

ALIQUOT VERBA TEMPORALIA (algunos verbos) ago, ēgī, actum, 3ª, tr. hacer, actuar / conducir. “Caesari omnia uno tempore erant agenda.” B.G. [Caesari agenda = debēbant a Caesare agī ] “neque satis Bruto, qui classi praeerat, vel tribunis militum centurionibusque, quibus singulae naves erant attributae, constabat quid agerent.” B.G. “Castris munitis vineas agere quaeque ad oppugnandum usui erant comparare coepit.” B.G.

“in Italiam ad conventus agendos profectus est.” B.G. “Is ita cum Caesare egit: si pacem populus Romanus cum Helvetiis faceret, in eam partem ituros atque ibi futuros Helvetios ubi eos Caesar constituisset atque esse voluisset.” B.G. faciō, facere, fēcī, factum, 3ª mixta, tr. hacer. “Post eius mortem nihilo minus Helvetii id quod constituerant facere conantur, ut e finibus suis exeant.” B.G. “Postero die castra ex eo loco movent. Idem facit Caesar equitatumque omnem, ad numerum quattuor milium, quem ex omni provincia et Haeduis atque eorum sociis coactum habebat, praemittit.” B.G. “Caesari cum id nuntiatum esset, eos per provinciam nostram iter facere conari, maturat ab urbe proficisci et quam maximis potest itineribus in Galliam ulteriorem contendit et ad Genavam pervenit.” B.G. “Ubi de eius adventu Helvetii certiores facti sunt, legatos ad eum mittunt nobilissimos civitatis.” B.G. “Caesarem certiorem faciunt sese depopulatis agris non facile ab oppidis vim hostium prohibere.” B.G.

Page 15: y traducción de los textos de C. Julio César Nombres y ......“legatis in mandatis dederat: ne aut Haeduis aut eorum sociis bellum inferret” B.G. bellum transferre in regionem

“Hoc proelio facto, reliquas copias Helvetiorum ut consequi posset, pontem in Arari faciendum curat atque ita exercitum traducit.” B.G. “Is ita cum Caesare egit: si pacem populus Romanus cum Helvetiis faceret, in eam partem ituros atque ibi futuros Helvetios ubi eos Caesar constituisset atque esse voluisset.” B.G. reficio, reficere, refēcī, refectum: rehacer. refectō ponte = rehecho el puente, reparado el puente… refectīs pontibus = rehechos los puentes, reparados los puentes… “hieme naves aedificandas veteresque reficiendas curarent.” B.G. “Obsidibus acceptis exercitum reducit ad mare, naves invenit refectas.” B.G. “Nam et frumentum ex agris cotidie in castra conferebat et, quae gravissime adflictae erant naves, earum materia atque aere ad reliquas reficiendas utebatur et quae ad eas res erant usui ex continenti comportari iubebat.” B.G. fio, fieri, factus sum, ser hecho, ser realizado, llevarse a cabo…[pulsa en la primera palabra para ver su conjugación] “His rebus fiebat ut et minus late vagarentur et minus facile finitimis bellum inferre possent” B.G. gero, gessi, gestum, 3, tr., llevar [puesto], llevar a cabo [hacer]… bellum gerere = hacer la guerra. rem gerere = llevar a cabo el asunto, administrar la situación. “Hac oratione habita mirum in modum conversae sunt omnium mentes summaque alacritas et cupiditas belli gerendi innata est.” B.G. “in conspectu Caesaris atque omnis exercitus res gerebatur.” B.G. “His rebus gestis omni Gallia pacata, tanta huius belli ad barbaros opinio perlata est uti ab iis nationibus quae trans Rhenum incolerent legationes ad Caesarem mitterentur.” B.G. “naves in Venetiam, ubi Caesarem primum bellum gesturum constabat, quam plurimas possunt cogunt.” B.G. hortor, horārī, hortātus sum, 1, tr. egredior, egredī, ēgressus sum: v. dep., 3, sinon. discēdō = salir. “At barbari, consilio Romanorum cognito, praemisso equitatu et essedariis, … reliquis copiis subsecuti nostros navibus egredi prohibebant.” B.G. “[Dicebant] Numquam ante hoc tempus exercitum populi Romani Galliae provinciae finibus egressum.” B.G. “prima nocte e castris Helvetiorum egressi ad Rhenum finesque Germanorum contenderunt.” B.G. “multi ex suis finibus egressi se suaque omnia alienissimis crediderunt.” B.G. “Prima nocte aquandi causa nemo egreditur ex castris; proximo die praesidio in castris relicto universas ad aquam copias educunt, pabulatum emittitur nemo.” B.C. “Postero die Caesar similiter praemissis prima nocte impedimentis de quarta vigilia ipse egreditur” B.C. proficiscor, proficisci, profectus sum, 3, intr. = ponerse en marcha, marchar. sin. eo, ire, ivi, itum : contendo : profectis Helvetiis…habiéndose puesto en marcha los helvecios, tras marcharse los helvecios… “oppidis suis vicisque exustis una cum iis proficiscantur” B.G. “Caesari cum id nuntiatum esset, eos per provinciam nostram iter facere conari, maturat ab urbe proficisci et quam maximis potest itineribus in Galliam ulteriorem contendit et ad Genavam pervenit.” “His rebus gestis cum omnibus de causis Caesar pacatam Galliam existimaret, [superatis Belgis, expulsis Germanis, victis in Alpibus Sedunis,] atque ita inita hieme in Illyricum profectus esset, quod eas quoque nationes adire et regiones cognoscere volebat, subitum bellum in Gallia coortum est.” B.G. “Qua necessitate adductus Diviciacus auxili petendi causa Romam ad senatum profectus infecta re redierat.” B.G. Aunque el diccionario nos ayuda, conviene saber también otros verbos muy usados e importantes como: Atacar puede decirse: peto : impetum facio, oppugno, adorior [adoriri aliquem, significat aliquem verbis aut vi aggredi], aggredior …

Page 16: y traducción de los textos de C. Julio César Nombres y ......“legatis in mandatis dederat: ne aut Haeduis aut eorum sociis bellum inferret” B.G. bellum transferre in regionem

“Barbari signa procul conspicati oppugnatione desistunt: redisse primo legiones credunt, quas longius discessisse ex captivis cognoverant; postea despecta paucitate ex omnibus partibus impetum faciunt.” B.G.

El primer verbo (peto), puede significar también pedir, expresado normalmente en la estructura: petere aliquid ab aliquo.: pedir algo de parte de alguien –es decir, a alguien-.

“Hac oratione ab Diviciaco habita omnes qui aderant magno fletu auxilium a Caesare petere coeperunt.” B.G. “Petunt atque orant ut sibi parcat, ne communi odio Germanorum innocentes pro nocentibus poenas pendant.” B.G.

Atención a la expresión fugā salutem petere : buscar la salvación huyendo.

Algunos verbos con significado similar a petere, significando pedir, son posco, postulo, flagito … Petere, por último, también puede significar, ire ad, adīre, contendere … Debes saber los principales verbos que piden como objeto directo una proposición subordinada sustantiva de sujeto en acusativo y verbo en infinitivo (Verba sentiendi ac dicendi): puto, existimo, credo, opīnor, arbitror, reor, censeo, duco… creer, opinar… sentio, tener la sensación de que…, opinar…, sentir… animadverto…darse cuenta de que… scio, saber, nescio, ignoro…no saber, ignorar… nego, negar… affirmo, afirmar, dīco, decir assevēro, aseverar, decir con seguridad… certiorem facere aliquem : informar a alguien. certior fieri ab aliquo : ser informado por alguien. refero, referir, relatar, informar, anunciar, decir… nuntio, anunciar renuntio…anunciar –de nuevo, de vuelta..- Aprende también algunos verbos y expresiones impersonales cuyo sujeto es una proposición subordinada sustantiva, con su sujeto en acusativo y su verbo en infinitivo: oportet, decet, conviene, convenit, se está de acuerdo en que…/conviene… dedecet no conviene, necesse est, opus est, es necesario, licet , está permitido, manifestum est, apparet, apertum est, constat, liquet, está claro, es evidente… iustum est, par est, aequum est…es justo… veri simile est, es probable… fas est, es lícito, -está permitido por la ley divina o de la naturaleza sagrada- nefas est, no es lícito, -no está permitido por la ley divina o de la naturaleza sagrada-

Verbos de subordinadas sustantivas con partícula más subjuntivo:

Verbos que se expresan como medios por los que el sujeto intenta conseguir lo que desea:

Los verbos que expresan la voluntad del sujeto e indican petición: (petere, postulāre, flagitāre…), mandato: (imperāre, praecipere, praescrībere, mandāre), consejo: (suadēre, monēre), persuasión: (hortārī, persuadēre…), deseo: (cupere, desiderāre… curāre, providēre, cavēre...) y voluntad: (velle, optāre...) así como verbos de decisión: (statuere, constituere, instituere, decernere…), actividad o esfuerzo: (efficere, facere...) piden una subordinada sustantiva en función de complemento directo.

Algunas expresiones impersonales como accidit, ēvenit, fīt (=sucede, pasa, acontece, ocurre…) restat, relinquitur, reliquum est (= resta, queda), sequitur, efficitur (=resulta, se deduce que...), mōs est, consuētūdo est (= es costumbre), piden también el mismo tipo de subordinada sustantiva en función de sujeto. El verbo de dicha subordinada está en modo subjuntivo y llevan como nexo las partículas ut = que y ne = que no.

Page 17: y traducción de los textos de C. Julio César Nombres y ......“legatis in mandatis dederat: ne aut Haeduis aut eorum sociis bellum inferret” B.G. bellum transferre in regionem

He aquí una serie de frases mnemotécnicas:

1. accidit, evenit, fit ut Marcus velit imperare Quinto vel petere ab eo ut arborem ascendat

sed Iulia suadet Quinto vel monet Quintum ne tam excelsam arborem ascendat quod cadere possit ad terram.

Con verbos que indican petición: (Postulāre ab aliquō : petere ab aliquō = poscere ab aliquō = poscere aliquem : rogāre aliquem : ōrāre aliquem : flagitāre aliquem...) Mārcus petit ab Iūliā ut sileat. / Mārcus postulat ab Iūliā nē cantet. / Mārcus postulat Iūliam ut taceat. Mārcus poscit ab Iūliā ut sileat. / Mārcus poscit Iūliam nē cantet. / Mārcus flagitat Iūliam nē cantet. ... Con verbos que indican mandato: Mārcus imperat Iūliae ut sileat. / Mārcus imperat Iūliae nē cantet. (N.B.: imperāre alicuī : praecipere alicuī : praescrībere alicuī : mandāre alicuī [at cavē! iubēre aliquem aliquid : Mārcus iubet Iūliam silēre]

Con verbos que indican consejo, persuasión : Quīntus suādet Iūliae ut sileat, Mārcō praesente [dum Mārcus adest / quoniam Mārcus adest.] Quīntus monet Iūliam ut sileat, cum Mārcus adsit. [quoniam / quia / quod Mārcus adest] Quīntus hortātur Iūliam ut Mārcum, puerum improbum, accūset. Quīntus suādet Iūliae nē cantet, Mārcō praesente. [dum Mārcus adest / quoniam Mārcus adest.] Quīntus monet Iūliam nē cantet, cum Mārcus adsit. [quoniam / quia / quod Mārcus adest] Quīntus hortātur Iūliam nē Mārcum, puerum improbum, timeat. Con verbos que indican deseo o voluntad: [Con estos verbos la subordinada sustantiva también puede estar formada por sujeto en acusativo y verbo en infinitivo.] Quīntus māvult ut Iūlia laeta cantet./ Mārcus cupit nē Iūlia cantet./ Aemilia vult ut Mārcus probus puer sit.

Recuerda que con algunas expresiones impersonales como accidit, evenit, fit (=sucede, pasa, acontece, ocurre…) restat, relinquitur, reliquum est (= resta, queda), sequitur, efficitur (=resulta, se deduce que...), mos est, consuetudo est (= es costumbre), la subordinada sustantiva tiene función de sujeto. El verbo de dicha subordinada está en modo subjuntivo y llevan como nexo las partículas ut = que y ne = que no. Ahí siguen otras frases mnemotécnicas:

Mōs est Mārcō, puerō improbō, ut Iūliam cantantem pulset. Consuētūdo enim est improbō Mārcō ut pulset Iūliam, quae cantet.

Accidit = ēvenit = fīt ut Iūlia cantet! Itaque sequitur atque efficitur ut Mārcus īrātus eam pulset. Restat, relinquitur, reliquum est ut Quīntus pulset

Mārcum et parentēs, Iūlius Aemiliaque, īrātī reprehendant, vituperent, verberent ac puniant eum!

Nota importante sobre los verbos deponentes: El participio de pasado de los verbos deponentes puede traducirse cómodamente con un gerundio, normalmente compuesto: opīnor, (opīnārī), opīnātus sum....p.p.: opīnātus (=postquam opīnātus sum) habiendo opinado, opinando... arbitror, (arbitrārī), arbitrātus sum...p.p. arbitrātus (=postquam arbitrātus sum) habiendo opinado, opinando...

Ciertos verbos deponentes se construyen a menudo con ablativo en vez de acusativo, formando un

complemento de régimen. Estos verbos son: 1. ūtor (utī), ūsus-a-um sum : 3, usar, servirse de.

[Fíjate que se conjuga como la pasiva de pono, [ponere], posuī, positum: utor (como ponor), utī (como ponī), usus-a-um sum (como positus sum, posita sum…=el pretérito perfecto de indicativo en la voz pasiva : he sido o fui puesto/a… usus sum, como es de un verbo deponente, se traduce como activa= utilicé, usé o me serví de…)

Page 18: y traducción de los textos de C. Julio César Nombres y ......“legatis in mandatis dederat: ne aut Haeduis aut eorum sociis bellum inferret” B.G. bellum transferre in regionem

Las frases de cum histórico o narrativo con ese verbo serían: -en pretérito imperfecto de subjuntivo- : cum uteretur : usando (ella o él) cum uterentur : usando (ellos o ellas) -en pretérito pluscuamperfecto de subjuntivo- : cum usus esset : habiendo usado (él) cum usi essent : habiendo usado (ellos) cum usa esset : habiendo usado (ella) cum usae essent : habiendo usado (ellas)

- “Quae gravissime afflictae erant naves, earum materiā atque aere ad reliquas reficiendas utebatur.” B.G. - “Utuntur taleis ferreis, ad certum pondus examinatis, pro nummo.” - “Administris ad ea sacrificia Druidibus utuntur.”

2. Fruor (fruī), fructus sum : 3, disfrutar de.

- “haec est condicio, ut omnibus in vita commodis una cum iis fruantur quorum se amicitiae dediderint.”

3. Fungor (fungī), functus sum : 3, desempeñar. -No se encuentra este verbo en los comentarios de César sobre las Galias.-

4. Nītor (nītī), nīsus sum : 3, esforzarse, apoyarse en.

- “manibus sagulisque terram exhaurire nitebantur.” B.G.

5. Potior (potīrī), potītus sum : 4, apoderarse de.

- “Illi, etsi propter multitudinem et veterem belli gloriam paucitatemque nostrorum se tuto dimicaturos existimabant, - tamen tutius esse arbitrabantur obsessis viis commeatu intercluso sine vulnere victoria potiri.” B.G.

6. Vescor (vescī) : 3, alimentarse de. -No se encuentra este verbo en los comentarios de César sobre las Galias.-