YARA Nedir? Tipleri, Evrelendirme

Prof. Dr. Sevgi ARAS

AÜTF- Geriatri Bilim Dalı

Deri(Cilt) ve görevleri

• Vücudu dışarıdan gelecek etkenlere karşı koruyan ilk savunma basamağıdır.

• Isı ve sıvı dengesinden sorumludur.

• Metabolizmada görev alır(D vitamini sentezi vs).

• Duyu organıdır.

• İletişime aracıdır.

Deri (Cilt )anatomisi • Deri, vücudun iskelet sisteminden sonraki en geniş

organıdır. Vücut ağırlığının %15’ini oluşturur.

• Erişkin insanda yüzey alanı 1.9m²’dir.

• Tüm vücudu kaplar(Ağız, göz ve genital bölgede mukoza ile komşudur).

• 1 cm²’lik bir deride ortalama 10 kıl folikülü,15 yağ bezi, 100 ter bezi, 50 cm kan damarı, 2 metre sinir, 3000 adet duyu sinir sonlanması vardır.

• Dermis, Epidermis, pannikulus üzere 3 tabakadan oluşur.

Yaranın tanımı

«Herhangi bir ajanın fiziksel bir hasar yaratması ile vücutta normal bütünlüğün bozulmasıdır»

Erozyon: Dermise geçmeyen yüzeyel kayıp, iz bırakmaz

Fissür: Çatlak şeklinde dikey yara

Ülser: Erozyona göre daha derin, dermise geçer, kronikleşir, tedavisi zor, iz bırakır.

Takip eden kliniklere göre yaralar

• Cerrahi branşlar: Ameliyat sırası ve ameliyat sonrası doktor kesisi ile oluşan yaralar, bası yaraları, damarsal nedenli yaralar, yanıklar, estetik kaygı oluşturan yaralar( Plastik cerrahi) vs,…… greftleme tedavisini kullanabilirler.

• Acil : Akut yaralanma ile gelen hastalar(bıçaklanma, kurşunlanma, trafik kazaları, yanıklar vs )

• Dahili branşlar: Diabete bağlı yaralar, bası yaraları, damarsal yaralar

• Adli tıp: Yaranın öldürücü olma özelliği, yara özelliğine göre suçlu tespiti…

Yara tipleri

1- Oluş zamanına göre…. Akut, Kronik

2- Deri bütünlüğüne göre…. Açık, Kapalı

3- Etkenin deride yarattığı değişikliğe (Şekle)göre

4- Bulaş durumuna göre…. Temiz, Temiz/Kontamine, Kontamine, Kirli

Yara tipleri-1(Süresine göre)

AKUT YARALAR

• Genellikle travmaya ikincil,

• Etken geçicidir,

• Beklenen daha kısa sürede iyileşir,

• İyileşmeyi engelleyen etken sayısı azdır,

• İyileşme devamlıdır.

KRONİK YARALAR

• İyileşmez , ya da iyileşme süresi uzamıştır,

• Etken devamlıdır,

• İyileşmeyi engelleyen ve iyileşme süresini uzatan birçok faktör vardır (Damarsal , sinirsel, hücresel),

• Diabetik ayak, venöz ülser, arteriyel ülser, kansere bağlı ülserler, immünolojik nedenli pyoderma gangrenozum bu grupta yer alır.

Kronik Yaraların nedenleri Venöz(toplar damar), Arteriyel(atar damar)Nöropatik(Sinirsel)

• Fizik: Termal, soğuk, radyasyon, travma

• Isırılma

• Enfeksiyon,

• Damar sertliği

• Pıhtılaşmanın artışı

• Damar tıkayıcı hastalıklar

• Pyoderma gangrenosum

• Kanserler

• Sistemik skleroz

• Kan hastalıkları

• İlaçlar( Warfarin, heparin vs)

• Gut, lökosit göçünü engelleyici durumlar

Yara tipleri(3)- Şekline göre • Sıyrık yara: Derinin sert yüzeye sürtünmesi sonucu , derinin

dış tabakasının bir bölümünün kaybı, kılcal damar kanaması, sinir son uçları da hasarlandığı için çok sızı vardır.

• Kesik yara: Keskin ve sivri uçlu cisimler ile gelir. Yüzeyel ve derin olabilir. Derinde sinir, damar, kas gibi dokular zarar görebilir.

• Ezik yara: Enkaz altında kalma, ağırlık, taş sopa, yumruk çarpması, trafik kazaları sonucu oluşur. Yara kenarları eziktir . Kanama riski daha azdır. İç organ hasarları ile yaşam tehlikeye girebilir

• Delici yara: Bıçak, çakı, şiş, kırık cam, kurşun ile oluşan yaralardır. Derinlik fazladır. Büyük damar ve organlarda delinme olabilir.

• Parçalı yara: Deri veya deri altındaki dokuların bir ölümü ya da tamamının ayrılması ile oluşur. Dokular genellikle anatomik bölgelerinden ayrılmıştır. Oldukça fazla kanama vardır.

Yara tipleri(4)- Kontaminasyon(Bulaş)durumuna göre

Özellikle cerrahi ile uğraşanları ilgilendirir

• Temiz yaralar : Enfeksiyon yoktur. Sindirim yolu ve ürogenital yoldan uzak yerlerde olan yaralardır.

• Temiz kontamine yaralar: Bu yaralarda bulaş deriye ek olarak sindirim, solunum, ürogenital sistemlere yakın yerler ve bu sistemlerin açılması ile olur.

• Kontamine yaralar: Özellikle ameliyat sırasında mikroorganizma ile bulaş olmuştur. Açık yaralanmalar; gastrointestinal, genitoüriner sistem, safra yollarına direkt açılma ile olan yaralanmalardır.

• Kirli ve enfekte yara: Bu tip yaralarda yukarıdaki kaynaklara ek çevreden bulaş vardır. Yarada direkt iltihap vardır.

Yaraların Evrelendirilmesi Yaranın evrelendirmesi «Bası yaraları»nda yapılmaktadır.

• Evre 1 : Cilt sağlam , basmakla solmayan kızarıklık.

• Evre 2: Epidermis soyulmuştur.

• Evre 3: Tam kat cilt kaybı vardır. Cilt altı yağ dokusu görülür

• Evre 4: Yara kas, tendon ve kemiğe kadar derinleşmiştir.

• Sınıflandırılamayan: Yara bölgesinde ülser yerine ölü ciltten geriye kalan siyahlaşmış kabuk vardır. Yara derecesi değerlendirilemez.

Bası yarasına yaklaşım • Eğitim, bilinçlendirme

• Riskli olan hastaları iyi belirlemek

• Riskli hastaları belirlemek için tarama testlerini yapıp, devamlılığını sağlamak

• Beslenme, hidrasyon, hijyene dikkat

• Altta yatan hastalıkları kontrol altına almak

• Yatak malzemelerini iyi seçmek

• Pozisyon vermek

• Havalı yatak

• Bası yarası tipine göre uygun pansuman, uygun örtüler

• Gerekirse sistemik antibiyotik