T.C.

ANKARA NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTS

RADYO TELEVZYON SNEMA

ANABLM DALI

YAVUZ TURGUL SNEMASI

Yksek Lisans Tezi

Sinem Evren Yksel

Ankara-2003

T.C.

ANKARA NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTS

RADYO TELEVZYON SNEMA

ANABLM DALI

YAVUZ TURGUL SNEMASI

Yksek Lisans Tezi

Sinem Evren Yksel

Tez Danman

Yrd. Do. Dr. S.Ruken ztrk

Ankara-2003

T.C.

ANKARA NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTS

RADYO TELEVZYON SNEMA

ANABLM DALI

YAVUZ TURGUL SNEMASI

Yksek Lisans Tezi

Tez Danman: Yrd. Do. Dr. S.Ruken ztrk

Tez Jrisi yeleri

Ad ve Soyad mzas

......................................................................

.........................................................................

.........................................................................

.........................................................................

.........................................................................

.........................................................................

Tez Snav Tarihi .................................

Ankara-2003

Teekkrler...

Bu almay hazrlarken yardmlar ve katklaryla beni ynlendiren ve

cesaretlendiren sevgili hocam Yrd. Do. Dr. S.Ruken ztrke; her zaman yanmda

olan anneme, babama ve kardeim Erene; desteklerini her zaman hissettiim

Refikaya, zleme, Hamiyete, alaya; eksikliklerim konusunda nerilerde

bulunan deerli hocalarm Prof. Dr. Ouz Onarana, Prof. Dr. Kurtulu Kayalya ve

yardmlarn esirgemeyen r.Gr. Ali Karadoana ok teekkrler...

NDEKLER

GR...................................................................................................................................... 1

I. 1970LERDE TRK SNEMASI VE YAVUZ TURGUL.............................................. 5

A. 1970LERDE TRK SNEMASININ GENEL DURUMU.......................................................... 5

B. YAVUZ TURGULUN SNEMACI KMLNN OLUUMU............................... ................... 9

1. Arzu Film Dnemi......................................................................................................... 10

2. Senaryolar................................................................................................................... 14

3. Reklamclk Dnemi...................................................................................................... 17

II. 1980 SONRASI TRKYE VE TRK SNEMASI .................................................. 19

A. 1980 SONRASI TRKYENN TOPLUMSAL VE KLTREL ORTAMI............................... 19

B. 1980 SONRASI TRK SNEMASI...................................................................................... 28

III. YAVUZ TURGUL SNEMASI.................................................................................... 36

A. TOPLUMSAL DEMN YAVUZ TURGUL SNEMASINA ETKLER.............................. 36

B. TEMALAR ..................................................................................................................... 38

1. Toplumsal Deiim.................................................................................................. 38

2. Dou-Bat kilii...................................................................................................... 46

3. Erkek Dostluu......................................................................................................... 51

C. ANLATI YAPISI............................................................................................................... 54

1. Karakterler................................................................................................................ 56

a. Kadn Karakterler.............................................................................................. 59

b. Erkek Karakterler................................................................................................ 65

2. Mekan........................................................................................................................ 71

3. Zaman........................................................................................................................ 77

D. SNEMATOGRAFK ZELLKLER..................................................................................... 79

1. Grnt Dzenlemesi............................................................................................... 81

a. ereve............................................................................................................... 81

b. Kamera Alar ve ekim lekleri................................................................... 83

c. Kamera Hareketleri............................................................................................. 86

2. Kurgu....................................................................................................................... 88

3. Aydnlatma.............................................................................................................. 91

4. Ses............................................................................................................................. 92

SONU................................................................................................................................. 96

EKLER.. 102

EK 1: SENARYOLAR......................... 102

EK 2: DLLER.................... 105

EK 3: FLMOGRAFYA................................... 107

ZET.................................................................................................................................. 109

SUMMARY........................................................................................................................ 110

KAYNAKA.. 111

1

GR

Yavuz Turgul, zellikle 80 sonras Trk sinemasnda ele ald karakterler,

temalar ve yaratt slup asndan nemli bir isim olarak karmza kmaktadr.

Filmlerinde tekrarlanan belli temalar ve anlat yaps asndan birbirini tamamlayan,

geikenlikler barndran eserler ortaya koymu ve baz eletirmenler tarafndan da

bir auteur olarak nitelendirilmitir (Baran, 1997: 23). Yavuz Turgul sinemas

zerine yaplan bu alma, filmlerinin ortak zelliklerini ortaya koyarak, ynetmene

ilikin genel bir deerlendirmeye ulamay ve filmlerin retildikleri dnemin egemen

sylemlerini ne lde yansttklarn ortaya karmay amalamaktadr. almann

temel varsaym, Trkiyede 80 sonrasnda ortaya kan toplumsal ve kltrel

dnmlerle Turgul sinemas arasnda belli bir etkileimin ortaya konabilecei

zerine kurulmutur.

Turgulun, onar yl arayla ynettii Muhsin Bey (1986) ve Ekya (1996)

filmlerinin iinde barndrd yerel zellikler ve elde ettikleri baar, 80 sonras

byk oranda izleyici kaybna urayan Trk sinemasnda bir umut olarak

grlm ve Trk sinemasnn geleceine ilikin tartmalar hz kazanmtr.* Trk

sinemasnda nemli tartmalara yol am bir ynetmenin sinema anlayn ortaya

koyabilmek, Trk sinemasnn geliim izgisini ve zellikle 80 sonrasn

anlayabilmek ve bu konuda ipular yakalayabilmek asndan da nemli olacaktr.

* Ekya 2,5 milyonu aan izleyici saysyla Trk sinemas asndan nemli bir baarya imza atmtr. 1995 ylnda Trk sinemasnn toplam izleyici says 400.000 civarndayken, Ekya bu sayy ikiye-e katlar ve medyada byk bir ilgiyle karlanr. Yerli yapmlar asndan sra d olarak nitelendirilen bu durum, Ekyann yerli film tanmn yeniden kurduu biiminde deerlendirilmi ve Trk sinemas iin nemli bir baar olarak grlmtr (Baran,1997: 25; Ian, 1997: 102; Scognamillo, 1998: 467).

2

Trk sinemasnn 80 sonras geliimini ve Yavuz Turgulun bu dneme

rastlayan almalarn deerlendirebilmek iin ncelikle Trkiyenin 80 sonras

toplumsal ve kltrel yapsna bakmak gerekmektedir. 80 sonras hzl bir biimde

gerekleen toplumsal deiim, yaamn birok alannda etkili olduu kadar Trk

sinemasnda da etkisini gstermitir. Bu dnemde tm dnyada ivme kazanan liberal

eilimler erevesinde, liberal ekonomiye uygun insan yetitirme hedefi, Trkiyeyi

de etkisi altna alm; kresellemeyle paralel olarak ortaya kan tartmalar ise

Trkiye Cumhuriyetinin kuruluundan itibaren gndemde olan geleneksel kltr-

modern kltr ikiliinin kltrel oulculuk balamnda yeni bir sylem alan

kazanmasn salamtr. Byle bir ortamda sinema, Trkiyenin geirdii eitli

kltrel, toplumsal ve siyasal dnmlerin gzlemlenebildii bir alan olarak belirir.

Turgul sinemas da atmalara odaklanan bir sinema olmas bakmndan, 80

sonras Trkiyede ortaya kan deiimin gzler nne serilmesinde nemli katklar

salamaktadr. Bu ynyle Turgul filmleri bir karlamalar ve atmalar alan

olarak karmza kar. Bu durumun en iyi gzlenebilecei mekanlardan biri olan

stanbul, bu karlamalar ve atmalar asndan, Turgul filmlerinin temel mekann

oluturur. Bu atmalar, geleneksel-modern, eski-yeni, dou-bat gibi kartlklar

temelinde Turgulun senaryoculuk dneminden beslenerek gnmze kadar gelir.

Yavuz Turgul sinemas zelinde dndmzde karmza kan en

belirgin tema, toplumsal deiim karsnda insandr. Turgul, genellikle bulunduu

zaman ve mekanla uyum salayamayan bireyi konu edinirken, aslnda yaadmz

toplum hakknda eitli saptamalarda bulunmaktadr. Ortaya kan toplumsal,

3

kltrel ve ekonomik dnmler Turgul filmlerinin arka plann olutururken, insan

bu maddi ve manevi yaam koullar iinde bir btn olarak ele alnr. Bu adan

deerlendirildiinde Turgul karakterlerinin tek boyutluluktan kurtulduu ve temel

insanlk durumlarn anlatmann bir arac haline geldii grlr.

Toplumsal deiim dnda Turgul filmlerinde ele alnan dier temalar ise

erkek dostluu ve Dou-Bat ikiliidir. Erkek dostluu daha ok, ataerkil

toplumsal yapnn sarslmasyla ortaya kan erkekler aras dayanma ilikilerine ve

rekabete odaklanrken, Dou-Bat ikilii, modernizmin elikili yapsnn Trk

toplumunda yaratt etkileri ele alr.

almann ilk blmnde 70li yllarn genel zelliklerine ilikin bir ereve

oluturulacaktr. Bu dnemde Turgul senaryo yazar olarak sinema sektrne adm

atm ve dnemin sinema anlay dorultusunda almalarda bulunmutur. 70lerle

Turgul filmleri arasndaki ba, daha ok halka ynelik popler sinema yaparak bu

dneme damgasn vuran ve anlat zellikleri asndan Yeilam melodram

sinemasna yaslanan Ertem Eilmez - Arzu Film Ekol erevesinde dnlmelidir.

Anlatsal adan nemli yenilikler barndran Turgul filmleri, zaman zaman popler

sinemann belli kalplarn da kullanr ve bu durum onun 70li yllarla ilikisi

balamnda anlalabilir. Bu nedenle 70li yllarn genel eilimleri almann ilk

ksmnda ele alnacaktr.

Yavuz Turgul sinemasnn geliim izgisini anlayabilmek iin Turgulun

senaryoculuk gemiine de deinmek gerekmektedir. Bu nedenle Yavuz Turgul

4

senaryolar 70li yllarn genel eilimleri dorultusunda ve Arzu Film Ekol

erevesinde deerlendirilecektir. Arzu Film Ekolnn Turgul filmleri zerindeki

etkisi zellikle filmlerin barndrd mizahi anlay gz nne alndnda karmza

kmaktadr.

kinci blmde, Yavuz Turgul sinemasna gemeden nce, 80 sonras

Trkiyenin kltrel ortamna ve Trk sinemasnn iinde bulunduu koullara ilikin

bir saptama yaplmas amalanmaktadr. Bylece Turgulun yaptlarn rettii 80

sonrasnn, Trk sinemas iindeki yeri daha iyi kavranabilecek ve bu dnemin ele

alnan temalar zerindeki etkisi daha iyi grlecektir.

nc blmde ncelikle Turgulun 80 sonrasnda hzl bir biimde ortaya

kan toplumsal deiimden ne lde etkilendii aratrlacaktr. Daha sonra bu

erevede Yavuz Turgulun be filminin anlat zmlemesi yaplacak ve Turgulun

Fahriye Abla (1984), Muhsin Bey (1986), Ak Filmlerinin Unutulmaz Ynetmeni

(1990), Glge Oyunu (1992) ve Ekya (1996) filmleri karakter, mekan,

sinematografik zellikler ve temalar asndan incelenerek, filmlere ilikin ortak

noktalar ve temel atmalar ortaya konacaktr.

5

I. 1970LERDE TRK SNEMASI VE YAVUZ TURGUL

A. 1970LERDE TRK SNEMASININ GENEL DURUMU

Trk sinemasna ilikin tarih almalar, genellikle byk lde kabul

grm belli kalplar erevesinde srdrlr. Nijat zne ait snflandrmaya bal

olarak ekillenen tarih kurgusu, Tiyatrocular Dnemi, Gei Dnemi, Sinemaclar

Dnemi gibi evrelere ayrlmtr (zn,1985). Evrene gre bu snflandrma bilimsel

bir temel ortaya koyma adna yaplmakla birlikte, betimleyici olmaktan teye

gidememekte ve kendi iinde birtakm tutarszlklar barndrmaktadr. Oysa bilimsel

bir snflandrma, filmlerin i yaplarna ve anlatm zelliklerine dayanmaldr

(Evren, 2002: 66). Trk sinema tarihine ilikin almalarn nemli eksiklikler

ierdiini belirten Kurtulu Kayal da, kltr merkezli bir yaklamla daha gereki

bir tarihsel snflandrmann ortaya konabileceini vurgular (1996: 67-68).

znn kurgusuna gre 70ler, sinemaclar dneminden sonra gelen gen

kuak ynetmenlerin ortaya kt ve gnmze doru uzanan sreci tanmlayan bir

ayrm noktas olarak grlmekte ve Gen/Yeni Sinemaclar Dnemi olarak

adlandrlmaktadr. 70li yllarn Trk sinemas asndan yeni bir dnem olarak

nitelendirilmesi pek ok yazar tarafndan da kabul grm; konu, tema ve anlatm

tarzlarnda deiikliklerin gndeme geldii ve toplumsal sorunlara odaklanan

filmlerde bir art gzlendii ileri srlmtr. Bu dnemde sinema zerine yaplan

tartmalar ve anlatm tarzndaki yenilik abalar lkenin deien toplumsal, siyasal

ve ekonomik koullaryla yakndan ilikilidir. lke genelinde yaanan toplumsal

6

atmalar, kltrel dnmler Trk sinemasnda da yansmasn bulmu; krdan

kente gn younlamasyla birlikte ekonomik sorunlar ve kr/kent ikilii n plana

kmtr.

Trk sinemasn bu srete ynlendiren en nemli ynetmenlerden biri

Ylmaz Gney olur. zellikle Gneyin Umut (1969) filmi toplumsal gerekilik

akmnn doruk noktas olarak nitelendirilir ve Umutu kendinden nceki toplumsal

gereki filmlerden ayran nemli noktalara dikkat ekilir: Filmin yaratt belgesel

etki ve ana yknn yan yklerle desteklendii dramatik yap...(Ghan, 1992: 89).

Toplumsal gerekiliin, Trk sinemasnda bir akm olarak

deerlendirilemeyecei vurgulansa da (Nazik, 1999; zen, 2001), farkl temalarn ve

anlatm tarzlarnn bu dnemde zellikle Ylmaz Gney ve Ltfi . Akad gibi

ynetmenler tarafndan gndeme getirildii genel kabul grmektedir. Kayal,

Akadn, krsal kesimdeki ekonomik sorunlar, kltrel sorunlarla bir btnlk iinde

gndeme getirirken, Gelin (1973), Dn (1973), Diyet (1974) lemesinde krdan

kente gn stanbulun gecekondu semtlerinde somutlaan grnmlerini, zm

nerisi sunma gereksinimi duymadan anlattn belirtir (1996: 109). nsal Oskay

ise krsal yrelerdeki sorunlarn, yerel bir ereve yerine krsal/kentsel bir

btnleme iinde ve lke genelini kapsayan siyasal bir erevede ilenmesinin

Ylmaz Gneyle balayan bir farkllk olduuna deinir. Bylece basmakalp

ykler yerine, gei halindeki toplumumuza ait sorunlar gndeme gelmeye balar

(Oskay, 1996: 106).

7

Kr/kent ikilii ve modern/geleneksel atmas, aslnda popler yerli

melodramlarn yaygnlat 50lerden beri Trk Sinemas iinde belirgin bir tema

olma zelliini korur, ancak geleneksel olann deiip modern olana uyumlu hale

gelebilecei dncesi bu atmay yumuatmtr. zellikle 50lerin melodram

sinemasnda masals bir havaya elik eden genel bir iyimserlik sz konusudur. Bu

durum modernizmin yaratt genel iyimserlik havasyla da balantldr ve bu

iyimserlik 70lere kadar devam eder. 1970ler ise 50lerde balayan g

hareketlerinin younlat ve buna bal etkilerin somut bir biimde ortaya kt

yllar olur. Toplumdaki bu hzl deiim, kltrel sorunlarn yan sra

gecekondulama, isizlik gibi temel ekonomik ve toplumsal sorunlarn somut bir

biimde ortaya kt bir srece elik edecektir. Ouz Ik, modernleme

geleneinde kapitalizmi tanmlayan ilikilerin temel mekan olarak her zaman

olumlanan ve srecin kanlmaz bir gerei olarak grlen kent ve kent yaantsnn,

70lerden itibaren ortaya kan yeni sorunlarla birlikte sorgulanmaya baladna

dikkat eker. Kentli olma kavram her eyden nce tanmlanm bir hayat tarzn

anlatmaktadr. Bu nedenle krdan kente g, sadece modernlemenin getirdii

mekansal bir deiimi ifade etmez; ok ynl ve karmak sreleri de iinde

barndrr (Ik, 1996: 782-783). Bu srete ortaya kan filmler de geleneksel ve

modern olan temsil eden iki hayat tarz ve dnya grn kar karya getirerek,

ortaya kan sorunlar daha gereki bir dille anlatma yoluna gitmilerdir.

Bu dnemde ekonomik/politik sorunlarn ve gn yaratt toplumsal

karmaann kltrel alandaki yansmalarndan biri de, arabesk kavramnn yeni

oluan toplumsal yapnn ihtiyalar dorultusunda gndeme gelmesidir. nce bir

8

mzik trnn adn tanmlamak iin kullanlan arabesk kavram, daha sonra

kltrn baka alanlarn da kapsayacak biimde genilemitir. Bu dnemde ortaya

kan arabesk filmler terimi, bu mzik sektrne dayal olarak kurgulanan filmleri

ifade etmektedir.

Arabesk filmlerin deien toplumsal yapnn istekleri dorultusunda gndeme

gelmesinin yan sra, film sektrnn yapsal sorunlaryla da yakn ilikisi vardr.

Nilgn Abisel, Trk sinemasnn i pazara dnk, kapal bir sinema olmasnn

yaratt dezavantajlarn, 70li yllarla birlikte belirgin bir biimde ortaya ktn

belirtir. lkenin iinde bulunduu genel ekonomik sknt, renkli film yapmndaki

maliyet artyla birlikte sinemaya yansmtr. Yava yava kapanan semt salonlar,

yapmclar ve iletmecileri olumsuz biimde etkiler ve zellikle kk firmalar

maliyeti daha dk filmlere ynelirler (Abisel, 1994: 103-107). Bylece deien

toplumsal ve ekonomik koullar, 70li yllarn ikinci yarsndan itibaren arabesk

mzik sektrne dayal filmleri gndeme getirir. Arabesk filmler gibi maliyeti dk

olan karate ve seks filmlerinde de bu dnemde belirgin bir art yaanr.

70lerde Trk sinemas asndan belirleyici olan nemli noktalardan biri de,

televizyonun giderek yaygnlamasdr. Bu durum karate ve seks filmlerinin

gndeme gelmesinin de etkisiyle, daha ok aileyi ve kadn hedef alan melodram

filmlerinin azalmaya balamasna ve yldzclk olgusunun yava yava gndemden

dmesine neden olur.

9

Yavuz Turgulun senarist olarak sinemaya adm att bu dnem, bir taraftan

popler melodramlarn azald, toplumsal sorunlarn daha ok gndeme geldii

dier taraftan ise arabesk filmlerin, seks filmlerinin yaygnlat bir ortama iaret

eder. Byle bir ortamda, popler melodramlarn belli uzlamlarna yaslanarak

gldr filmleri yapan ve bylece seks ve karate filmlerinin sinemadan uzaklatrd

seyirciye alternatif oluturmaya alan Arzu Filmde senaryo yazmaya balayan

Turgul, bu izgiyi belli bir sre devam ettirecek, 80lerle birlikte bu dnemden

beslenen yeni bir izgiye doru ynelecektir.

B. YAVUZ TURGULUN SNEMACI KMLNN OLUUMU

Yavuz Turgul 1946 ylnda stanbulda doar. ktisat Fakltesi Gazetecilik

Enstitsn bitiren Turgul, 1969da Ses Dergisinde muhabirlie balar ve o

dnemde rportajlar ve haberler nedeniyle gittii film setlerinde gzlem yapma ve

eitli ynetmenlerle tanma frsat bulur. Bu ynetmenlerden biri de Arzu Filmin

kurucusu Ertem Eilmezdir.

Yavuz Turgul sinemasnn geliim izgisi, Arzu Filmdeki senaryo

yazarlyla balayacaktr. Turgulun bu dnemde yazd senaryolarn daha sonraki

geliimine etkisini grmek bakmndan Arzu Film geleneiyle balantsn ortaya

koymak gerekmektedir.

10

1. ARZU FLM DNEM

Ertem Eilmez, uzun yllar srdrd mizah yazarl ve yaynclndan

sonra 1964te Arzu Filmi kurmu ve bu dnemde gndemde olan salon

komedileriyle sinemaya balamtr. Daha sonra, yldz oyunculara dayal

melodramlar reterek ve popler romanlar sinemaya aktararak dnemin tipik

zelliklerini yanstr. Ertem Eilmez sinemasnn konumuz balamnda asl zerinde

durulmas gereken dnemi 1970 sonrasdr. Eilmez, 70lerde zellikle gldr

alannda kendine zg bir tarz yakalamtr. Kk sradan insanlar, semt yaamn,

insanlar aras dayanmay konu edinen, abartya kamayan ve zengin bir oyuncu

kadrosunu bir araya getiren Canm Kardeim (1973) gibi gldrlerin, talyan

sinemasnn pembe gerekilik dnemini anmsatt da sylenir (Dorsay, 1989:

106). Balangta Sadk endilin senaryolarna dayanan bu filmler, 70lerin ikinci

yarsndan sonra farkl senaristler tarafndan yazlarak Arzu Filmin gen

ynetmenleri tarafndan ekilirler. Eilmez bu durumda yapmc kimliiyle

karmza kmaktadr. Dorsay, daha nce Ertem Eilmez Gldrleri olarak

anlan bu filmlerin, 70 sonras Arzu Film Gldrleri olarak adlandrlmasn,

farkl ynetmenler ve senaristler sz konusu olsa da Arzu Filmin bu alanda kendine

zg bir tarz oluturmu olmasna balamaktadr. Dorsaya gre bu gldrler dnya

sinemasndaki Ealing Gldrleri ya da MGM mzikalleri gibi, irket adyla bantl

bir akmn rnekleridir (1989: 190). Genellikle stanbulun kenar semtlerinde geen

ve ayn oyuncu kadrosuna dayanan bu gldrler, halka scak gelen tiplemeleriyle

byk ilgi grr.

11

70lerin ikinci yarsndan sonra Arzu Filmde senarist olarak almaya

balayan Yavuz Turgul, bu gldr anlayn srdrerek Arzu Film geleneine

katkda bulunan senaryo yazarlarndan biridir. Turgul, senarist ve ynetmen

kimliinin oluumunda olduka etkili olan bu dnemde Arzu Film iin yaptklar

ileri bir tr halk sinemas, popler sinema olarak nitelendirmektedir (Grmen, 2001:

95).

Halk sinemasnn nde gelen ynetmenlerinden biri olarak deerlendirilen

Eilmezin Trk sinemasnn belli bir dnemini nemli lde etkiledii

grlmektedir. Kurtulu Kayal, Trk sinemas zerine yaplacak sosyolojik bir

almann, Eilmezin Trk sinemas zerindeki etkisini ortaya koyabileceini

belirtirken, zellikle Arzu Film ekolnden gelen Kemal Sunal, Zeki Alasya, Metin

Akpnar, ener en, lyas Salman gibi oyunculara dikkat eker. Balangta yan

rollerde yer alan bu oyuncular, zellikle 1980 sonrasnda nemli yerlere gelerek Trk

sinemasnn bundan sonraki gelime srecinde nemli izler brakmlardr. Bu

gelenein iinde yetien Yavuz Turgul ve Nesli lgeen gibi ynetmenlerin Trk

sinemas asndan nemli filmlere imza attklar gz nne alndnda bu etki daha

da iyi anlalacaktr. Bu erevede Eilmez filmleri, yerli sinemann temel

zelliklerini yanstmann yan sra, yerli sinemay deitirici-ynlendirici bir etkiye

sahiptir ve btn bunlar nda deerlendirilmelidir (Kayal, 1994: 40-42).

Yavuz Turgul sinemasnda nemli etkileri olduunu belirttiimiz Ertem

Eilmez ve Arzu Film Geleneinin en belirgin zelliklerinden biri, filmlerde

12

izleyiciyi elendirme amacnn baskn olmasdr. Bu nedenle toplumsal iletiler hibir

zaman bu amacn nne gemez (Hdrolu, 2002: 14). Eilmez, zellikle toplumsal

sorunlarn sinemada ska gndeme geldii 70lerde bu sorunlara yaklam

nedeniyle eletirilere maruz kalr ve farkl biimlerde deerlendirilir. zellikle Sev

Kardeim (1972), Oh Olsun (1973), Canm Kardeim gibi filmleri kimi zaman

toplumsal sorunlar sulandrmak, kimi zaman da devrimci/sol sinemaya gz

krpmak gibi nitelendirmelerle karlamtr (Kayal, 1996: 39). Gldr geleri

toplumsal konularla kaynamtr ama sorunlar ancak gldr dozunu arttracak

motifler olarak kullanlr. Burak Evrene gre Canm Kardeimde gecekondu

semti, Oh Olsunda fabrika ve Salak Milyoner de (1974) stanbul, gldr dozunun

arttrlmasna yarayan mekanlardr (Evrenden aktaran Scognamillo, 1998: 325).

Turgul sinemasna bu adan bakldnda, elendirme amacnn baat olmad

grlecektir. Toplumsal sorunlar ska gndeme gelir ancak mizahi unsurlar da

hibir zaman gz ard edilmez. Eilmezin Erkek Gzeli Sefil Bilo (1979), Banker

Bilo (1981) ve Namuslu (1984) gibi son dnem filmlerinde, toplumsal iletilerin bir

nceki filmlerine gre daha ok artt ve bu filmlerin ilk ikisinin senaryo yazarnn

Yavuz Turgul olduu dnlrse, Turgul ve Eilmez arasndaki etkileim daha iyi

gzlenecektir.

Eilmez filmlerinin en belirgin zelliklerinden biri, ikili kartlklara dayal

bir yapnn varldr. Zengin-yoksul, kyl-kentli, gl-gsz, uyumlu-uyumsuz

gibi kartlklar bu filmlerde belirgin bir biimde gzlenebilir. Bu yap daha ok

filmlerdeki gldr unsurunun salanmas amacyla ve karikatrize edilerek

kurulmutur. Bu tip kartlklar, Yavuz Turgul filmlerinde de sk sk karmza kar

13

ve Eilmez geleneiyle olan balantnn ortaya konmas bakmndan nem

tamaktadr. Ancak Turgul filmlerinde, bu kartlklar daha ok atmann

kurulmasna yarayan bir ara ilevi grm, karakterler arasndaki iyi-kt gibi

kartlklar yerlerini toplumsal-kltrel temelli kartlklara brakm ve daha

gereki karakterler gndeme gelmitir.

Yavuz Turgul-Ertem Eilmez ilikisi temelinde zerinde durulmas gereken

bir baka nokta, Eilmez filmleri ile geleneksel Trk seyirlik oyunlar arasnda

kurulan paralelliklerdir. Bu paralellik daha ok Karagz, ortaoyunu, meddah gibi

oyun trlerinin gldr elerini kullanma biimlerine ve karakterlerin gldr

elerinin oluturulmasndaki ilevine dayanr. Kahramanlar arasndaki iliki, tpk

Karagz-Hacivat ilikisinde olduu gibi, filmin kurucu elerinden biri haline

gelmektedir. Eilmez filmlerinde sk sk karmza kan iki kahramana dayal

yapnn, Turgul filmlerinde de geerli olduu grlecektir. Muhsin Bey, Glge

Oyunu, Ekya gibi filmlerde karmza kan bu yap, filmlerin mizahi ynn

oluturan en nemli unsurdur. zellikle Glge Oyunu, Trk seyirlik oyunlaryla

kurulan paralellikler asndan nemli referanslar salamaktadr. Kartlklara dayal

yap, kahramanlarn srekli birbirleriyle kavga edip barmalar ancak birbirlerinden

kopamamalaryla desteklenirken, bu durum Karagz-Hacivat ilikisini

artrmaktadr.

14

2. SENARYOLARI

Yavuz Turgulun senaryolarna bakldnda, balangta Ertem Eilmez

geleneinin de etkisiyle genellikle komedi trnde eserler verdii grlr. Bu durum

daha sonra Turgulun ynettii filmlere de yansm ve mizah unsurunun kullanm

srekli hale gelmitir.

Senaryolarn bir baka zellii, burada kullanlan temel kartlklarn daha

sonraki Turgul filmleri asndan bir balang noktas oluturmasdr. Ancak bu

kartlklar, karakterlerin giderek derinlikli bir hal almasyla birlikte, mizah

oluturmann yan sra, toplumsal sorunlarn betimlenmesine de hizmet eder.

Yavuz Turgulun Arzu Film iin yazd ilk senaryo olan Tosun Paada

(Kartal Tibet, 1976) Ertem Eilmezin sinema anlay belirgin bir biimde gze

arpar. Kalabalk bir oyuncu kadrosuna dayanan ve Kemal Sunal, ener en, Adile

Nait gibi Arzu Filmle zdeleen isimleri bir araya getiren bu komedi iki dman

aile arasndaki srtmelere dayanr. Kartlklara dayal yap aileler ve kiiler

baznda devam ederken filmdeki mizahi unsurlar, bu kartlklara ve yanl

anlamalara dayal yap zerine kurulmutur. ekerpare de (Kartal Tibet, 1983) mizah

unsurunun kullanm asndan Tosun Paayla benzerlikler gsterir.

Sultan (Kartal Tibet, 1978), 70lerin gecekondu sorunu erevesinde drt

ocuklu dul bir kadn olan Sultann yksn anlatr. Ak, daha sonraki Turgul

filmlerinde de olduu gibi nemli temalardan biridir. Toplumsal sorunlar ve mizahi

15

unsurlar Arzu Film Ekolnn birok filminde olduu gibi i ie gemi, gecekondu

sorunu ise daha ok bir arka plan oluturmutur.

Erkek Gzeli Sefil Bilo (Ertem Eilmez, 1979) ve Banker Bilo (Ertem

Eilmez, 1980) iek Abbas (Sinan etin, 1981) filmleri, bu dnemde canlandrd

mazlum karakterlerle popler bir komedi oyuncusu olan lyas Salman zerine

kurulmutur. Erkek Gzeli Sefil Biloda evrenin ve trelerin zoruyla ekyala

soyunan Bilonun yks anlatlmaktadr. Banker Bilo ise saf ve iyi niyetli Bilonun

stanbula geldikten sonra gzn amay renerek baarl bir dolandrcya

dnmesini konu alr. Her iki filmde de kahramann aslnda saf ve drst olduu

ancak sonradan kar olduu dzene ayak uydurmak zorunda kald vurgulanr.

Turgulun kendi ynettii birok filminde de olduu gibi, bir saflk aray gze

arpmaktadr. Filmin ba karakterleri arasnda kurulan kartlk belirgindir. Filmin

temel atmas bu karakterler etrafnda kurulurken, belli bir dzen eletirisi yapld

grlr. Erkek Gzeli Sefil Biloda krsal yreye ynelen bu eletiri, Banker Biloda

kente tanr. Deien toplumsal ve kltrel yap karsnda bireyin yapabilecei bir

ey kalmamtr. Bilonun Erkek Gzeli Sefil Biloda aaya, Banker Biloda ise

hemehrisi Mahoya kar stnlk kazanmas ancak karsnda olduu deerleri

benimsemesiyle mmkn olacaktr.

Hababam Snf Gle Gle (Ertem Eilmez, 1981) Eilmezin bu dnemde

olduka baar kazanan Hababam Snf serisinin son filmidir. Bu film serinin tm

zelliklerini iinde barndrmasnn yan sra, okula yeni gelen edebiyat retmenini

ana karakterlerden biri haline getirerek bir farkllk yaratmtr. Edebiyat

16

retmeninin dou ivesiyle konumas ve balangta tm renciler tarafndan

yadrganmas, daha sonraki Turgul filmlerinde belirgin hale gelecek olan kltrel

kartlklarn ve dou-bat ikiliinin kullanlmas bakmndan nemlidir.

ffet (Kartal Tibet, 1982) ve Aile Kadn (Kartal Tibet, 1983) ise kadn

karakterler zerine kurulu yapsyla 80lerin genel eilimini yanstr. ffetde baba

basksyla kt yola den, Aile Kadnnda ise ailesini korumak iin ura veren

kadnlarn ykleri anlatlmtr. Kadn sorununa belli bir yaklam denemesi sz

konusu olsa da, baz basmakalp durumlarn filmlere egemen olduu grlr.

rnein ffetde mankenlik, kadn karakterin para ve n kazanp intikam almasnn

bir arac olarak kullanlrken, kadn cinsellii de tehlike tayan bir unsur olarak

yorumlanmaktadr. Turgulun kadn karaktere dayal yapsyla ne kan ve

senaryosunu yazp ynettii Fahriye Abla ise bu anlamda yenilikler ierir.

Yavuz Turgulun en baarl senaryolarndan biri olarak kabul edilen Zrt

Aa (Nesli lgeen, 1985), Turgul filmografisi asndan nemli bir yere sahiptir.

Zrt Aa baz eletirmenlere gre Muhsin Bey ve Ak Filmlerinin Unutulmaz

Ynetmeniyle birlikte bir leme oluturmaktadr (ztrk, 1990) ve Turgulun belli

temalarla olan ilikisini anlamak asndan balang noktas olarak ele alnmaldr

(Baran, 1997: 23).

Turgulun sinemac kimliinin oluumunda, filmlerin anlat yaps ve tematik

zellikleri bakmndan nemli bir temel oluturan senaryoculuk dneminin yan sra,

Turgul filmlerini zellikle sinematografik adan etkileyen ve ynetmenin bu

17

alandaki birikimlerinin olumasn salayan bir baka dnem, Turgulun reklamclk

dnemi olmutur.

3. REKLAMCILIK DNEM

1980 sonras ortaya kan ekonomik koullarn sinemaya yansmalarndan

biri, reklam sektryle sinema sektrn birarada srdren ynetmenlerin ortaya

kmas olmutur. Yavuz Turgul da bu ynetmenlerden biridir. 80 sonras Arzu

Filmin ekonomik zorluklar yaamasyla birlikte Manajansta metin yazarlna

balayan Turgul, yaratc ynetmenlie kadar ykseldikten sonra 1993te buradan

ayrlarak Jeffi Medina ile birlikte Medina-Turgul Reklam Ajansn kurar. 1994te

DDB Needham Worldwide Communication Groupla ortak olarak yoluna devam

eden ajans, baarl almalara imza atarak yurt iinde ve yurt dnda eitli dller

alr.

Turgul bu dnemde sinema sektryle olan ilikilerini de srdrm ve Arzu

Film iin senaryo yazmaya devam etmitir. Yavuz Turgulun reklamc kimliinin

sinemaya yansmas, ynetmenlie adm attktan sonraki dneme rastlar ve daha ok

filmlerin sinematografik zellikleriyle ilikilidir. 1980 sonras ortaya kan liberal

ekonomik koullar Trkiyede reklam sektrnn gelimesini salar ve reklam

filmlerinin ortak yapmn stlenen firmalarn teknik ekip ve yapm olanaklar

zellikle 90lardan itibaren uzun metrajl filmlere yansr. Dolaysyla teknik anlamda

daha kaliteli filmlerin retilmesi gndeme gelir. Turgul da ilk filminden itibaren

reklam sektryle ii ie olmann olanaklarn kullanarak, teknik adan baarl

18

mizansenler yaratmtr. Bunun en son rnei Ekyada ortaya km; filmin

anlatsal zellikleri teknik baaryla desteklenince izleyicinin filme olan ilgisi

artmtr.

19

II. 1980 SONRASI TRKYE VE TRK SNEMASI

A. 1980 SONRASI TRKYENN TOPLUMSAL VE KLTREL

ORTAMI

Trkiyenin kltrel deiimi, siyasal ve ekonomik gelimelere de paralel

olarak genellikle dnemde deerlendirilebilir: Cumhuriyet sonras dnemden

1950lere kadar olan dnem bir yeniden yaplanma dnemine iaret ederken, 50

sonras dnem Cumhuriyetin giderek olgunlat bir dnem olarak nitelendirilir.

80ler ise siyasal, toplumsal ve ekonomik alanda grlen deiimlerle birlikte,

Trkiyenin kltrel yapsnn biimlenmesinde nemli bir dnm noktas

oluturmutur.

Can Kozanoluna gre gndelik hayat hibir dnemde 80lerden 90lara

kadar olan dnemdeki kadar hzl bir deiim gstermemitir. Bu dnemde tketim

alkanlklarndan elence biimlerine, dilden sanata kadar gndelik hayatn birok

alannda, birbirine elik eden bir deime ve benzeme sreci gndeme gelmitir.

Deiim, tketim, eitlenme ve benzeme 80lerden 90lara kadar gndelik hayatn

seyrini belirleyen kavramlar olarak karmza kar (Kozanolu, 1996: 596).

Bu dnmlere yol aan en nemli unsurlardan biri 1980 askeri darbesi,

dieri ise ANAP iktidar tarafndan uygulanmaya balanan, yeni liberal ekonomik

politikalardr. Darbenin hayatn her alnnda etkisini gsterdii dnlrse,

20

deiimin toplumsal ynlerinin, darbenin toplumda yaratt her trl kltrel ve

siyasal bileenle birlikte ele alnmas gerektii ortaya kacaktr. te yandan 80

darbesinin Trk siyasal hayatnda yaratt krlma, 80 sonrasnda iktidarn

uygulayaca politikalar asndan bir hazrlk dnemi olarak nitelendirilmekte, darbe

ncesi ve darbe sonras iktidar tarzndaki ilikiye dikkat ekilmektedir. Bu duruma

ilikin nemli saptamalarda bulunan Alev zkazan, 12 Eyll darbesini 80 ncesi

iktidar tarzyla sonras arasnda bir kpr olarak deerlendirirken, darbe ncesiyle

yeni sa arasnda nemli bir sreklilik olduunu ve darbenin, yeni san kurucu

elerinden biri olduunu belirtir (1998: 209). Bu nedenle 80 dneminin kltrel

ortam, darbenin mant ve darbe sonras iktidarn uygulad politikalarla

biimlenmitir.

Balangta siyasal alanda ortaya kan deiimlerin bir sre sonra toplumun

dier alanlarna da yansmas kanlmaz olmutur. Kozakl ve zkazan, iddetli bir

toplumsal ve kltrel paralanma sonunda gndeme gelen 1980 darbesinin Trkiye

asndan nemli bir dnm noktas olduunu vurgularken, siyasi dzeyde otoriter

dzenleme ve basklarn, ekonomik alanda liberalizmin egemen olduu bu dnemde,

tm Cumhuriyet dneminden radikal farkllama dinamikleri tayan kltrel

dnmler olduunu belirtirler. Buna gre, cumhuriyetin kurucu kadrolarnn ulusu

belli bir kltr dzeyine karma misyonundan vazgeilmi, ahlaki eiticiliin yerini

ticari kayglarla krklenen bir kltrel poplizm almtr (Kozakl ve zkazan,

1997: 41-42). Bu dnm Nurdan Grbilek tarafndan iki farkl iktidar projesi

erevesinde tanmlanr. Ona gre 80ler iki farkl sz siyasetine ve iki farkl kltr

stratejisine sahne olmutur. Bask ve yasaklarn yan sra, bask altna alnan

21

dntrmeyi ve iermeyi amalayan daha modern, daha kurucu ve daha kuatc bir

kltrel strateji sz konusudur. Red, inkar ve bastrmaya dayal dnem, ayn

zamanda insanlarn arzularnn kkrtld frsatlar ve vaatler dnemidir. Sz hakk

engellenmi, susturulmu bir toplum ayn zamanda konuan Trkiye sloganyla

nitelendirilmi, basknn bu kadar youn olduu bir dnemde anlatma arzusu ilk kez

bu kadar n plana kmtr. Bir taraftan sz hakk engellenirken, dier taraftan

bireysellemeye ve ok seslilie yaplan vurgu, bu iki stratejinin uzlamaz

elikilerini ortaya koymaktadr. Bu iki kltrel strateji, aralarndaki atmaya

karn 80ler boyunca her zaman bir arada olmu ve meruluklarn salamak iin

birbirine ihtiya duymutur. 80lerin zgnl de bu kartlklar bir araya

getirmesinin yan sra, atmaya karn birbirinden kopamam iki ayr kltrel

stratejiyi birbiriyle uzlatrarak varedebilmi olmasnda yatar (Grbilek, 2001: 9-13)

1980 sonras toplumsal ve kltrel alanda ortaya kan hzl dnm, daha

nce de belirtildii gibi, 80lerden gnmze dek uygulanan ekonomik birikim

modeliyle yakndan ilikilidir. Trkiyede 60lardan itibaren bir kitle kltrnn

oluumundan sz edilebilse de, bunun patlama olarak deerlendirildii asl deiim

80lerde yaanm (Grbilek, 2001: 102-103); yeni birikim tarzna uygun davran ve

alkanlklarn yerletirilmesi gerei, kltrn neo liberal dnm asndan nem

kazanmasn salamtr. Bu erevede neo liberalizmin en nemli temsilcilerinden

Thatchern savunduu bireycilik anlay yalnzca bir ekonomik ideoloji deil, ayn

zamanda toplumun nasl rgtlenmesi gerektiine ilikin ahlaki bir yaklam olarak

nitelendirilmelidir (Leadbeater, 1995: 134). Bu yaklam biimi, kltrn

tanmlanmasnda da nemli gelimeler dourur. Tketimin her alana hakim olduu

22

ve zgrlklerin kuralszlkla i ie getii bir sretir bu. Kentler bu yeni tketim

kltrnn taycs olarak yeni bir anlam ve toplumsal bir g kazanr ve kitle

kltr btn ynleriyle toplumsal alana egemen olur.

Tm dnyada yaygnlaan ve Thatcher-Reagan gibi liderler etrafnda

ekillenen liberal ekonomik politikalarn Trkiyedeki temsilcisi ise zaldr. Sol

eilimlerin gerilemesi ve zal tarafndan temsil edilen yeni san ykselii, sadece

Trkiyenin isel koullaryla deil, ayn zamanda dnyadaki siyasal gelimelerle de

ilikilidir. Teknolojik gelimelerle birlikte hz kazanan kreselleme, dnyadaki

temel yaplanmalarn deiimini hzlandrm ve kltrler aras etkileimin artmas

sonucunu dourmutur. Bylece sosyalizmin kyle birlikte ar bir yenilgiye

urayan sol akmlar karsnda yeni sa olarak adlandrlan, toplumsal ve ekonomik

sorunlar karsnda yeni zm nerileri sunan ideoloji, tm dnyay olduu gibi

Trkiyeyi de etkisi altna alr; dnya kapitalist sistemiyle btnleme dncesiyle

birlikte, devletin yeniden yaplandrlmas gr gndeme gelir. deolojik sylem

bireyselleme, zgrleme gibi kavramlar etrafnda ekillenirken, bu kavramlar daha

ok dzenle bark bir ekilde ekonomik kar salamann bir arac olmaya

balamtr (Danaly, 2002). Bu erevede eitliki bir dzen anlayna dayal olan

idealist kavray, modas gemi bir anlay olarak deerlendirilecek, ad kalmak

ve geri kafallkla zdeletirilecektir. Artk a atlamak gerekmektedir. Bylece i

hayatnda baar, ke dnme, kolay yoldan zengin olma gibi anlaylar gndeme

gelmi, toplum yerine bireyin karlarna ynelik faydac bir tutum benimsenmitir.

Kozakl ve zkazan, ortaya kan rekabeti kltr ortamnn, her insan kendi

hayatna bir yatrmc gzyle bakmaya tevik ettiini ve bylece cumhuriyetin

23

kuruluundan 1980lere kadar toplumsal kurtulua inanan insanlarn, herkesin

kendini kurtarmaya alt bir lkede yaamak zorunda kaldklarn vurgular.

Trkiye bireyi kefetmi ve birey 80ler boyunca piyasada iyi pazarlanan bir mal

olmutur (Kozakl ve zkazan, 1997: 212).

Dneme egemen olan tketim ideolojisi ve pazar mekanizmas, reklamclk

sektrnde hzl gelimelere neden olacaktr. Reklamcln birok imgeyi dolama

sokmasyla birlikte, 80lerin ortalar bir eit sz, imge ve grnt patlamasna sahne

olur. Kltrn piyasaya tabi olmas, reklamclk tarafndan kurulan yeni bir dil ortaya

karm; sz grntnn hizmetine kullanlrken, kltrle olan iliki vitrin-seyir

ilikisi haline gelmitir (Grbilek, 2001: 21). Tketim birey olmann en nemli

artlarndan biri olarak sunulmu, birey kendini daha ok ve daha kaliteli tketimle

tanmlamaya, insanlar tkettikleri eylerle farkllatklar, adalatklar ve kimlik

edindikleri izlenimini edinmeye balamlardr (Kozakl ve zkazan, 1997: 42).

nsanlarn kendilerini bir frsatlar lkesinde hissetmeleri sz konusudur (Uur, 1991:

49dan akt. zkazan, 1998: 226). Reklamlarn sunduu sekin imgeler ve

vitrinlerdeki bolluk, bir an, sanki bu ideal herkes iin geerli olabilecekmi

izlenimini dourmay baarmtr ancak oullamann snrlar tketme

zgrlnden ibarettir (Grbilek, 2001: 108) ve tketime dayal kitle kltrnn

baskn hale gelmesiyle kltrel eitlilik yerine benzemenin yazl ve grsel basn

araclyla gerekletii grlecektir.

1980lerde tketimin nesnesi haline gelen eylerden biri de cinselliktir.

70lerde gndeme gelen cinsellik, 80 sonrasnda bata yeni kentli kltr olmak zere

24

toplumun tm kesimlerince ilgi ekici konulardan biri haline gelir. zkazan bu

durumu siyasi ve ekonomik skntlardan kan gstergesi olarak

deerlendirmektedir. Bireyin kamusal yaamdan ve siyasetten dlanmas zel alana

ynelik ilgiyi arttrm, kent kltrnn glenmesi de bu durumu desteklemitir.

Bylece cinsellik bireyin kendini gerekletirme arzusunun zel alandaki

davurumu olarak ortaya kar (zkazan, 1998: 321-322).

Grbileke gre cinsellik, zgrleme ve bireyselleme sylemi altnda o

gne kadar hi olmad kadar sze dklm, bir itiraf ve i dkme dnemi

yaanmaya balamtr. zel hayatn ve cinselliin, kendilerine yeni haber alanlar

yaratmak isteyen gazete ve dergiler tarafndan gndeme getirilmesi de bu gelimeyi

destekleyen olaylardr (Grbilek, 2001: 23). Cinselliin kefiyle birlikte zgrleme

ve bireyselleme adna, daha nce mahrem kabul edilen her ey gndeme gelir,

cinsellik, basnn haberdar etme grevi iinde tanmlanarak meru bir alana ekilir ve

eitli aratrma dosyalar basn araclyla kamuoyuna sunulur. Bu durumun

yansmalarndan biri bu dnemde popler hale gelen Tan Gazetesi erevesinde

gzlenebilir. zkazan, Tan dier gazetelerden ayran zelliklere deinirken,

birinci ve nc sayfann yer deitirmesiyle siyaset ve ekonominin yerini

magazinin alm olduunu belirtir. Cinsellii evcilletirerek ailenin iine giren Tan,

ayn zamanda homofobik yaklam, ekonomik poplizmi ile de mazlum erkek

kimliine seslenir. (zkazan, 1998: 322). Tempo, Aktel, Nokta gibi

haber/magazin karm yayn organlar da cinsellik, aile ii ilikiler, cezaevinden

kanlar, eski tfekler, 68liler gibi konular ileyerek gndelik yaamla siyaseti i

ie geirmi ve genel anlamda bir magazinleme sreci balamtr (Kozakl ve

25

zkazan, 1997: 43). Piyasann grnmez basks, bastrlm arzular zerindeki

etkinliini srdrmekte (Grbilek, 2001: 106) ve bu durum yeni kan haber

dergilerinin oluturduu haber diliyle desteklenmektedir.

80lerin kltrel yapsndan sz ederken deinilmesi gereken bir dier unsur,

arabeskin kltrel ve toplumsal yap zerindeki etkisinin giderek belirgin hale

gelmesidir. 70lerde doan arabesk, 80lerle birlikte kitleselleerek farkl bir yne

doru kayar ve pazar koullar iinde yeniden tanmlanr. Arabeskin temelinde yatan

eyin tketim olduunu unutmamak gerektiini belirten Kahraman, bu tketimin

ekonomik bir kavram olmasndan ok toplumbilimsel bir kavram oluuna dikkati

eker (2002: 88). Arabeskin ortaya k ve anlam zerine yaplan yorumlar da

genellikle arabeskin toplumbilimsel anlam zerinde younlamtr.

Grbileke gre, 80lerde arabesk, byk ehre szmaya alan taral

kalabaln sesini duyurma, kendini kabul ettirme, grntler piyasasnda kendine bir

yer edinme, girdii yabanc kltr iinde bir yn bulma, onu bozma ve kendine

benzetme isteinin ad olduu kadar, byk ehrin asl sahipleri olan bu yabanclar

aknn geri pskrtme, ncelikle de adlandrma abasnn addr (2001: 25). Bu

adan deerlendirildiinde arabesk bir uyumsuzluk kltr olmaktan ok, kente

uyum abas olarak grlmelidir. zbek de arabeskin geleneksel ortam kente tayan

ya da kent kltrne srt eviren bir uyumsuzluk kltr olarak deerlendirilmesine

kar kar. Ona gre arabesk, kent dinamiiyle belirlenen, bir anlam problemi

olduunu kabul eden, ona yant getiren ve bu yantyla da bir yandan uyum, bir

yandan direnme tayan bir pratiktir (zbek, 2002: 111). Kente ve kentin temsil

26

ettii deerlere ynelik bir eletiri tamakla birlikte arabeskin temelde bir kent

kltr olduu gzden karlmamal ( Kozakl ve zkazan, 1997: 47); ehirdeki

yabancya, ehre yabanc olana seslenen arabesk, kent dinamii erevesinde

rlm bir kent kltr, belki de Cumhuriyetin zgn kitle kltr olarak

deerlendirilmelidir (Grbilek, 2001).

Arabeskin bir sylem nesnesi haline gelmesi de 80li yllara rastlar.

Gecekondulamann daha nce balam olmasna karn, stanbulun elden gitmesi

ynndeki yaknmalar en ok 80lerde dile getirilmitir (Grbilek, 2001: 69). Bu

durum arabeskin gecekondu snrlarn aarak daha geni kitlelere ulamasyla da

ilikilidir. Meral zbek, arabeskin toplumsal anlamnn 80 sonrasnda yeni

muhafazakar siyasal ideolojiye eklemlenmesiyle birlikte ksmen deitiini

savunurken; balangta bir alt kltr nitelii gsteren arabeskin yaygnlamasyla

orta snfn genilemesi arasnda iliki kurar. Bu iliki biimi, arabeskin Anavatan

Partisiyle zdeletirilmeye balamasyla daha belirgin hale gelmitir (zbek, 2002:

120-122). zellikle 80'li yllarda ANAP, arabesk kltr bir politika malzemesi ve

ynlendirme arac olarak kullanm ve arabesk, bir sylem ve atma ina edilerek

kltrel arenadan siyasi arenaya ekilmitir (zbek, 2002: 170).

Grbilek 80 sonras ortaya kan bu dnmleri aa kltr patlamas

olarak deerlendirmektedir. 80lerde sadece kitle kltrnden deil, o gne kadar

modern olan karsnda bastrlan ve tara olarak adlandrlan bir yaantnn geri

dnnden bahsetmek gerekir. Tara kavram yalnzca byk ehrin dn deil,

modern olabilmek iin o gne kadar darda braklm olan her eyi ifade

27

etmektedir. 80ler o gne kadar dlanm, modern kltrel kodlarn dna itilmi

taraya ynelik bir zgrlk vaadi ve piyasada ona da bir yer olabilecei umudu

tar. Ksaca bastrlmn geri dn olarak nitelendirilebilecek bu durum, o gne

kadar bastrlm, ifade imkan bulamam kltrel ieriklerin, byk ehrin ve

modern kltrn imkanlarn kullanarak, kendi simgesel dilini piyasada dolama

soktuu ve parayla buluma frsat kazand bir duruma iaret eder (Grbilek, 2001:

104). Ancak bastrlm isteklerin srf bastrlm olduu iin ykc ya da

zgrletirici olmayabilecei dikkatlerden kamamaldr:

...80lerin bize sunduu verilerle unu bir kez daha

vurgulamakta yarar var. Bastrlm olan hibir zaman bastrld ey

olarak, orada ylece kefedilmeyi bekleyen saf ve sahici bir ierik olarak,

gaspedilmi payn talep eden saf bir ykc enerji olarak geri dnmez.

Tersine geri dnd yerin ihtiyalaryla ekillenen, baka biimler

altnda hep yeniden ina edilen, yeni kurgulara olduu kadar politik

manevralara ve kkrtmalara da ak bir ey olarak geri dner. Bu yzden

de gemite bastrlm olan bugn iin daima bir mcadele konusudur.

Bir baka deyile bastrlm olan ne sadece bastrlmtr ne de tam

anlamyla geri dnmtr (Grbilek, 2001: 11).

Toplumsal ve kltrel alanda ortaya kan bu deiimlerin Trk sinemasna

da yansmas kanlmaz olur ve bastrlm olan Trk sinemasnda da giderek daha

ok temsil imkan bulur. Trk sinemas bu dnemden ierik ynnden olduu kadar,

ticari adan da etkilenir; eskiden popler bir tketim arac olarak da grlen

28

sinemann yerini, yeni tketim nesnelerinin almasyla birlikte sinemann krize girdii

yeni bir dnem ortaya kar.

B. 1980 SONRASI TRK SNEMASI

1980'li yllarla birlikte deien toplumsal, kltrel ve ekonomik koullar,

Trk sinemasnda da ierik ve sinema anlay bakmndan birtakm deiimlere yol

aar. 1980 darbesi toplumun hemen hemen her alannda kendisini gsterir ve 12

Eylln yaratt yeni kltrel yap iirden romana, mzikten sinemaya birok

alanda etkili olur. Bu dnemdeki politik gelimeler tematik anlamda sinemaya belli

bir lde yansrken, zaman zaman eserlerin sanat deerlerinden ok fikri ve

ideolojik yanlarnn n planda tutulduu, teknie ve anlatma ilikin sorunlarn

ikinci planda kald grlr. Politik filmlerin yan sra, deien toplumsal yapy

gzler nne seren farkl yaptlar da gndeme gelir. Bu adan deerlendirildiinde,

deien koullar erevesinde toplumsaldan bireysele geiin en ak biimde

gzlendii yerlerden biri de sinema olur. Bu dnemde younlaan kadn filmleri ve

aydn zerine odaklanan politik filmler, en nemli gstergelerdendir.

Hilmi Maktava gre 12 Eylln Trk sinemasnda iki adan nemi vardr:

ncelikle depolitizasyon sreciyle birlikte toplumda oluan zihniyet deiimi

sinemay da etkilemi ve sinemada 80 sonras olarak adlandrlan bir sre

balamtr. kincisi ise bir siyasi dnem, dolayl bir anlatmla da olsa ilk kez bu

kadar youn bir biimde sinemaya yansmtr (Maktav, 2000:79). Bireylerin kiisel

atmalarn ve elikilerini ele alan filmlerin bir blm aydn zerine odaklanr,

29

toplum bireyin yalnzlamasnn ve yabanclamasnn nndeki en byk engel

olarak grlr. Aydnn yalnzl, evresiyle ilikileri, iletiimsizlii, yaad

dnsel deiimler ve hayal krklklar sk sk gndeme gelir. Ancak bu filmler

toplumu harekete geirmeye, deitirmeye ynelik filmler deil, toplumsal olann

yenilgisini kabul etmeye ynelik filmlerdir (Maktav, 2000: 84). Toplumsal sorunlara

ilikin zm araylar giderek azalm, bunun yerine yeni dzenin getirdiklerine

ilikin durum tespiti yaplmas gndeme gelmitir.

Kayalnn psikoloji eksenli filmler olarak da nitelendirdii bu filmler,

seyirciyle ba kuramam ve seyircinin 80 sonrasnda sinema salonlarndan

uzaklamasnn nedenlerinden birini oluturmutur (2001: 138). Sz konusu

filmlerde aydn insann nasl tanmland dnemin toplumsal, siyasal ve kltrel

koullar asndan ipular tamaktadr. Genel olarak izilen aydn tipi toplumdan

kopuk, boucu ve zmsz bir kiiliktir (Danaly, 2002). Bu durum aydn

tanmlayan fiziksel zelliklere de yansmtr; kitap, daktilo ve gzlk, aydn

tanmlayan ve ikonlaan nesneler olarak karmza kar (Abisel, 1994: 129). Aydn,

gemie ynelik bir hesaplamaya girimitir ancak bu hesaplama toplumla yaplan

bir hesaplama deil, kahramann kendisiyle yapt bir hesaplamadr. Grbileke

gre aydnlar ilk kez bu dnemde kendileri adna bu kadar ok konuurlar fakat ayn

zamanda varlk koullarn yitirirler. Urunda mcadele edilen deerler anlamn

yitirmi (Maktav, 2000: 83), kalabalklara ve aydnlara yeni imkanlar vaat edilmitir

(Grbilek, 2001: 14-15).

30

80 sonrasnda Trk sinemasnda grlen yeni eilimlerden bir dieri, kadn

filmleri olarak adlandrlan kategorinin belirgin hale gelmesidir. Bu filmler yeni

oluan liberal ekonomik srecin, toplumsal ve kltrel yapya yansmasnn bir rn

olarak nitelendirilebilir. Kadn filmlerinin belirgin bir kategori olarak ortaya k,

en ok da yeni bir kadn tipinin filmlere egemen olmasyla ilikilidir. Kadnn

deien toplumsal yaamla birlikte kamusal ve zel alanda farkllaan rol zerinde

duran bu filmler, kadn aile ve i yaamnda ele alrlar. Nuray Sancara gre bu

deiim, klasik Yeilam filmlerindeki klasik iyi kadnkt kadn ikiliinin yerini,

geleneksel kadnla modern kadn arasndaki elikinin almas eklinde

yorumlanmaldr (1993: 33).

Bu dnemde gndeme gelen kadn filmlerinde en ok vurgulanan noktalardan

biri, kadnn cinselliini kefediidir. Cinsellik, bireyin kimlik iddiasn ortaya

koymasnn bir aracdr (Leadbeater, 1995: 131) ve bu durum en ok yeni kadn

kimlii tanmlandnda ortaya kar. Cinselliin bir zgrleme alan olarak kadn

filmlerine girmesi, olumaya balayan yeni kent kltryle de yakndan ilikilidir.

Daha nce sz edilen haber/magazin dergilerinin yaygnlamas, bu gelimeyi

desteklerken, kadn dergilerinin gndeme gelmesiyle birlikte kadnlar, kentsel

yaamda daha etkin olarak tanmlanmaya balamtr. Buna paralel olarak, sinemada

da daha etkin bir biimde temsil edilmeye balayan yeni kadn karakterler, cinsel

nesne yerine cinsel zneye dnmlerdir. Bu yeni kadn tipinin sinemadaki en

belirgin temsilcisi ise Mjde Ar olur (Dorsay, 1995: 19-20).

31

80lerde Trk sinemasnda grlen bu yeni eilimlerin yan sra, Trk

sinemasnn yapm ve datmna ilikin sorunlardan kaynaklanan arabesk filmler de

gndemdeki yerini korumaktadr. 70 sonras gndeme gelen arabesk filmler, 80lerde

de varln koruyarak bu sorunun geici zm yollarn oluturur. Trk sinemas

televizyonla rekabet edebilmek iin ekranda gsterilemeyeni gsterme anlayn

benimsemi ve televizyonda yaynlanmas yasak olan tabu konulara ynelmitir

(Evren, 1990: 37).

Bu dnemde arabeskin sadece kentin gecekondu blgelerinde yaayan

kitlelere deil, tm toplum kesimine seslendii ve giderek popler hale geldii

grlr. Sinemann retim biimini nemli lde ynlendiren video film

yapmclar da arabesk filmlere ynelerek, popler hale gelen ve ticari adan kazan

salayan bu trn yaygnlamasna hizmet ederler. 1980 ylnda retilen filmlerin

%40 arabesk filmlerden olumaktayken, 1981de bu say %46lara kadar kar

(Evren, 1985: 9). Bu filmlerin zellikle, Almanya'da yaayan gurbetilere yneldii

grlr.

80lerde arabesk filmlerin 70lere oranla sayca artmasnn yan sra nitelik

olarak da baz farkllklar barndrd grlr. Orhan Gencebay ve brahim

Tatlsesle simgelenen bu iki dnem arasndaki fark, arabeskin toplumsal anlamnn

deimeye balamas olarak yorumlanmaktadr. Grbileke gre, 1970lerin yldz

Orhan Gencebayken, 80lerde brahim Tatlsesin popler olmas, aslnda nemli bir

deiimin gstergesidir. Gencebay hakszla uramlar, mazlumlar temsil ederken

Tatlses adalet deil zgrlk isteyenlerin temsilcisidir. Gencebay bu dnyann

32

sunabileceklerinden vazgeip, hazdansa arzunun kendisini mutlak klan, ileci bir

tutum benimserken, Tatlses yabanc topraklarda kafa tutmay renmi, tarann

byk ehrin imkanlaryla karlatnda ve parayla bulutuunda neler

yapabileceini gstermitir (Grbilek, 2001: 92-98). Gencebay daha kaderci bir

tutum sergilerken, Tatlseste arzunun gereklemesi istei belirgin hale gelmitir.

Suner, 70lerde ve 80lerde grlen arabesk filmlerin benzerliklerini ve farkllklarn

yle yorumlar:

70lerin Gencebay ve 80lerin Tatlses filmlerinin ortak noktas,

stanbula yabanc bir gzle, kentin yeni sakinlerinin, yeni gmenlerin

gzyle baklmasdr. Her iki durumda da stanbul, srekli ihtiras

pompalayan, arzuyu kkrtan, yeni gmenler asndan eriilemeyecek

vaatler ve imkanlarla dolu bir ekim alandr. Her iki durumda da

stanbul, arzulanan kadnla, sevgiliyle zdeletirilir. Ancak

kentle/kadnla girilen ilikinin terimleri 70lerden 80lere nemli bir

dnme urar. 70lerin Gencebay filmlerinde bu ilikinin terimleri bir

tr onurlu yeniklik, vazgei, feragat sylemi iinde ekillenmektedir.

....80lerin Tatlses filmlerindeyse, tara kkenli gmenler kente/kadna

artk dorudan ve aka ifade edilen bir ihtirasla, elde etme kararllyla

yaklamakta, kentin/kadnn kkrtt arzularn bir an nce doyumunu

talep etmektedir. Gencebay sinemas tarann stanbulla mcadelesinin

ve onurlu geri ekiliinin ifadesiyse, Tatlses sinemas, tarann stanbulu

ele geiriini, kendini stanbula dayatn dramatize etmektedir (2002:

88).

Bylece Trk sinemasnn klasiklemi yldz oyuncular yerlerini arabeskin

yldzlarna brakr. Bunun yan sra 80 sonras popler hale gelen komedi filmleri de

33

kendi yldzlarn yaratr. Yeni dnemin yldzlar Kemal Sunal, lyas Salman ve

ener en gibi oyunculardr. Bu dnemin komedi filmlerini, 60larn salon

gldrlerinden ve 70lerin aile komedilerinden ayran ey, toplumsal ve ekonomik

sorunlarn daha belirgin bir biimde dile getirilmi olmasdr. Daha ok ortadirek

mensubu olan film kahramanlar hakszla uradka yldzlar. Ancak bu filmler

zamanla birbirini tekrar eden bir izgiye ynelir.

1980 sonras sinema ortamn etkileyen en nemli gelimelerden biri de,

Amerikan irketlerinin Trkiyede yatrm yapmasna olanak tanyan yasal

dzenlemelerdir. zellikle 1980lerin ikinci yarsndan sonra belli bir piyasa

aratrmas yaparak Trk sinemas pazarna girmeye balayan Amerikan irketleri,

kk film irketlerinin yok olmasna ve yerli filmlerin salon sorunlaryla

karlamasna neden olur. Balangta bu yatrmlar, izleyicileri sinemaya ekmek

ve sinemann alt yapsn glendirmek gibi dncelerle desteklenmi, ancak

Amerikan filmlerinin yerli filmler karsndaki stnl, Trk sinemasnn

geleceine ve izleyicinin sosyo-kltrel yapsnda ortaya kan deiimlere ilikin

tartmalara yol amtr. Artk teknik anlamda nemli bir stnle sahip Amerikan

filmleriyle rekabet edebilmek zorlam, ulusal pazarn % 80i Amerikan filmleri

tarafndan ele geirilmitir (Ian, 1997: 101-102). Bu noktada 80li yllarn

ortalarndan itibaren devlet yardm gndeme gelir; Eurimagesn destei ve yabanc

yapm irketleriyle kurulan ortaklklar da sinemaya bir lde yansr.

Amerikan irketlerinin ulusal pazara girmesinin sonularndan biri de yeni bir

sinema anlaynn ve bu sinema anlayna ynelik bir beklentinin ortaya kmasdr.

34

Amerikan filmlerinin arl artarak devam ederken, ekilen yerli film says giderek

azalr; bu filmler kimi zaman sinemalarda gsterime giremezler. Alm gcnn

azalmas, buna karlk sinema bilet fiyatlarnn artmas, ailenin sinemadan

uzaklamasna, seyirci saysnn dmesine neden olmu, zel televizyonlarn

90lardan itibaren ortaya k da bu sreci hzlandrmtr. Bu srete Trk

sinemasn canlandrmaya ynelik tartmalar devam ederken, Amerikal (1993),

stanbul Kanatlarmn Altnda (1995), Ekya gibi filmlerin daha geni yatrm

olanaklarnn da desteiyle elde ettikleri ticari baar, Trk sinemas asndan umut

olarak yorumlanmtr. Yatrm olanaklarndaki genilemenin en nemli

unsurlarndan biri, 80 sonras gelimeye balayan reklam sektrnn, 90larla birlikte

sinemayla olan ibirliinin artrmasdr. Bylece Filma-Cass, Plato, Aksiyon, Co-

prodksiyon gibi firmalar, reklamdan elde ettikleri gelirlerin bir ksmn sinemaya

aktarrlar (Kra, 2000: 15). Yerli yapmclar ise pazarlama ve tantm biimindeki

deiikliklerle birlikte daha popler bir izgiye doru kayarak Amerikan filmleriyle

ticari adan rekabet edebilmenin yollarn ararlar.

90larda Trk sinemasnda ortaya kan bir baka eilim, zellikle yeni kuak

ynetmenlerin daha minimalist bir izgiye doru ynelmeleridir. Bu abalar zaman

zaman sonu vermi, yeni dil araylarna ynelen, ulusal ve uluslararas alanda

eitli baarlar elde eden filmler ortaya kmtr. Bu filmlerin bir ksm ele aldklar

konular ve iledikleri temalar bakmndan da yenilikler tamaktadr. Marjinal olarak

nitelenen toplum kesimleri sinemada temsil olana bulmu, anti kahramanlarn ve

kaybedenlerin hikayeleri gndeme gelmitir (Kra, 2000: 17). Bylece 90larla

birlikte zellikle gen kuak ynetmenlerin ba ektii ve yeni araylarn egemen

35

olduu bir dneme girilmi; ancak Trk sinemas bu dnemde de istedii atlm

gerekletirememi ve belli filmler dnda istenen seyirci oranna ulalamamtr.

36

III. YAVUZ TURGUL SNEMASI

A. TOPLUMSAL DEMN YAVUZ TURGUL SNEMASINA

ETKLER

1980 sonrasnda oluan toplumsal yapnn ve sinema ortamnn Turgul

sinemasna etkisini iki temel noktada toplamak mmkndr. Bunlardan biri Turgul

filmlerinin anlat yapsna ve tematik zelliklerine, ikincisi ise filmlerin

sinematografik yapsna ilikindir.

1980lerin Turgul filmlerinin anlat yapsna ve tematik zelliklerine etkisi,

film anlatsnn ve temalarn, deien toplumsal yapya paralel olarak ekillenmesi

erevesinde deerlendirilmelidir. Senaryo yazarlna balad ilk dnemde, daha

ok duygusal aile komedilerine dayal Eilmez geleneinden beslenen Turgul,

80lerle birlikte daha ok karakter zerine younlaan, Trkiyenin geirdii

deiimleri anlamaya ve anlatmaya alan, bunu yaparken de mizahla hzn bir

arada barndran bir izgiye doru ynelmitir. Bu erevede ekonomik

istikrarszlk, toplumsal alanda ortaya kan kltrel atmalar, ataerkil ailenin

yaad dnmler, 80 sonrasnda ykselie geen yeni muhafazakar sa

ideolojiye ait deerler sistemi, filmlerde ska dile getirilen unsurlar olur.

Modernizmin yol at toplumsal elikilere bir zm nerisi sunma iddiasyla

iktidara gelen yeni sa, yeni elikilere yol am ve toplumsal katmanlar arasndaki

uurum giderek derinlemitir. 1980lerde ortaya kan, toplumsal yap zerinde

nemli izler brakan ve daha ok aa kltr patlamas olarak nitelendirilen

37

gelimeler, Turgul filmlerinde nemli lde gzlenebilir. zellikle Muhsin Bey bu

konuya odaklanarak deien toplumsal ilikilere dair nemli saptamalarda bulunur.

Yaanan toplumsal deiimden en fazla etkilenen kesimlerden biri de kadnlar

olur. Kadnlarn toplumsal yaamdaki sorunlar ve kentsel yaamda giderek glenen

konumlar, kadn karakterlere dayal filmler araclyla vurgulanrken, Turgul da 80

sonrasnda yazd baz senaryolar ve kadn karaktere dayal filmi Fahriye Abla

araclyla bu etkiyi tar. Ancak Turgul filmlerinin daha ok erkek karakterlere

dayal olduu gzden kamamaldr. Fahriye Ablada toplumsal deiimin taycs

olan kadn karakter, yerini bu toplumsal deiimden olumsuz biimde etkilenen

erkek karakterlere brakmtr. Bu filmde emek ve bilincin toplumsal deiim

asndan yaratt umut yerini kolay yoldan zengin olmann ve maddi deerlerin n

planda olduu umutsuzlua brakr. Ataerkil toplumsal yap iinde, bu durumdan en

ok etkilenen kesimin erkekler olduu grlr ve bylece, toplumda ortaya kan

liberal ekonomik koullar ve yeni iktidar biimleri erevesinde g kaybna urayan

erkek karakterler n plana kar. Toplumsal deiimin yn olumsuzdur ve deien

zamanla birlikte ortaya kan yeni deerler ve yozlaan ilikiler zellikle Muhsin

Bey, Ak Filmlerinin Unutulmaz Ynetmeni ve Ekya filmleri araclyla dile

getirilir.

1980 sonrasnda Trk sinemasnda ortaya kan bir baka eilim ise aydn

zerine odaklanan ve toplumsal ierikli filmler ya da entelektel filmler olarak

nitelendirilen filmlerde bir art olmasdr. Turgul bu tre dahil olmasa da, sinema

sektrnn ileyii zerine eilen ve bu sreci eletiren filmi Ak Filmlerinin

38

Unutulmaz Ynetmeniyle bu konuya duyarsz kalmamtr. Toplumdan kopuk aydn

tipine ynelik eletiri, toplumsal ierikli filmlere ynelik eletiriyle i ie

gemitir. Trk sinemasnda ekilen film saysnn azalm olmas ve Yeilam

filmlerindeki safln, yerini bir tr yapayla brakm olmas, toplumsal deiimin

sinema sektrndeki izleri zerine bir fikir vermektedir.

80lerin Turgul filmlerinin sinematografik yapsna ynelik etkileri ise, daha

ok reklam sektryle sinema sektr arasnda teknik anlamda kurulan ibirlii ve

Amerikan filmlerinin Trk sinemas zerindeki etkisi erevesinde ele alnabilir.

Reklam sektrnn Trkiyedeki geliimine paralel olarak, bu sektre adm atan

ynetmenlerden biri olan Turgul, bu sektrn sahip olduu teknik avantajlar

sinemaya aktararak, sinematografik adan daha nitelikli filmler ortaya koymutur.

Bu durum Amerikan irketlerinin Trk film piyasasna girmesiyle daha da nem

kazanm ve oluan rekabet ortam, Trk ynetmenleri ve yapmclar teknik anlamda

daha nitelikli yapmlar retmeye zorlamtr.

B. TEMALAR

1. Toplumsal Deiim

Yavuz Turgulun senaryoculuk dneminden itibaren en ok zerinde durduu

temalardan biri toplumsal deiim ve bireyin bu deiim karsndaki konumudur. Bu

tema zaman zaman senaryosunu yazd Sultanda ya da iek Abbasda olduu gibi

bir arka plan oluturmu, zaman zaman da Zrt Aada ya da ynetmenliini

39

stlendii Muhsin Bey ve Ak Filmlerinin Unutulmaz Ynetmeni filmlerinde olduu

gibi baat bir tema olarak ilenmitir.*

Turgul filmlerinde deiim srecinin en nemli zelliklerinden biri, bu

srecin baz toplumsal atmalar da beraberinde getirmesidir. Ortaya kan temel

atmalar ve krlma noktalar filmlerin temel sorununu oluturmakta ve eletirel bir

bak asyla gndeme gelmektedir. Btn filmler daha nce de belirtildii gibi

toplumsal deiimin en hzl yaand 80 sonrasn kapsamaktadr. Liberal

politikalarn egemen olduu bu dnem, herkesin bir ekilde yolunu bulmaya alt,

safln aptallk olarak nitelendirildii bir dnemdir. Parann yceltilmesi rvetin,

yolsuzluun ve ke dnme felsefesinin artmasna, dolaysyla insanlarn birbirine ve

dzene yabanclamasna neden olmaktadr.

* Turgul sinemasnda toplumsal deiimden sz edildiinde zerinde durulmas gereken en

nemli filmlerden biri olan Zrt Aa, birok eletirmen tarafndan Turgulun daha sonra gelecek

olan filmlerine bir balang noktas olarak nitelendirilir (Baran, 1997; Kra, 1997; ztrk, 1990).

Filmde aalk kurumu deiimden etkilenen toplumsal ve ekonomik temelli bir stat olarak evresiyle

etkileim iinde ele alnm, Trkiyenin tarihsel temellere dayal feodal yapsnn deiimi gzler

nne serilmitir. Zamana ayak uyduramayan bir ky aasnn knn anlatld film temel olarak

iki blme ayrlabilir: lk blm Haraptar kyndeki feodal dzeni ve bu dzen iinde aann gitgide

kaybolan otoritesini ele alr. Emrindeki kyllerin rnn almas zerine kyn satmaktan baka

are bulamayan aa, stanbula gitmeye karar verir. kinci blm ise stanbul'a g ve ehirde

tutunmaya alan aay konu edinmitir. Ancak ehrin kendine gre kurallar vardr ve aa giderek

her eyini kaybedip 'Zrt Aa'ya dnecektir (Baran, 1997: 23).

40

nsani deerlerin yitirilmesi ve maddi deerlerin her eyin nne gemesi

filmlerde sk sk dile getirilen noktalardr. Bu erevede, kentin deien yapsyla

birlikte ortaya kan yeni deerler olumsuzlanrken, gemie ynelik saflk aray

devam eder. Ba karakterler byle bir dnyann iinde saf ve temiz kalabilmenin

mcadelesini verirler ancak byle bir dnyada yaayabilmeleri de sorunludur.

Dzene ayak uyduramayanlar silinmeye mahkumdur; ayak uyduranlarsa byle

davranmak zorunda braklmlardr. Toplumsal ve kltrel ilikilerdeki dnm

kimi zaman bir organizatr, kimi zaman bir ynetmen, kimi zamansa eski bir ekya

araclyla yanstlr; bu insanlarn ortak noktalar, iinde bulunduklar dnyaya

uyum salayamayan insanlar olmalardr. Filmlerde gemie gndermelerin skl

ve yaanan dnyayla uyumsuzluk iinde bulunma durumu, zmn gemite

aranmasna ve bylece bir tr zmszle gtrr. Bu ynyle gemi bir altn

a metaforu iinde sunulur.

Toplumsal deiim srecinde bireye ve bilin kavramna yaplan vurgu,

Turgulun birok filminde karmza kar.* Fahriye Ablada Fahriyenin deiimi

ancak bilinlenmesiyle mmkn hale gelir. Ancak Fahriye Ablay dier Turgul

* Bu vurgu, deiimin bilin kavramyla yakndan ilikili zihinsel bir sre olduu

gereinden hareket eder. rnein Zrt Aada deiim, aann feodal dzen iindeki konumunun

sarslmasna bal olarak yaanan zorunlu bir sretir ve karakterin yaanan sreci anlamakta zorluk

ekmesi, bu srece uyum salamasn da zorlatrmaktadr. Tamer Barana gre Aa yaamn

srdrme gds bakmndan gldr ancak yeterince bilinli deildir, baarabildii tek ey ayakta

kalmak olur. (1997: 23).

41

filmlerinden ayran nokta, buradaki deiimin olumlu bir sre olarak grlmesi ve

daha ok kadn-erkek ilikileri temelinde ele alnmasdr. Ayrca emek kavram da bu

deiim srecinde n plana kmtr. Dier filmlerse ekonomik liberalizmin egemen

olduu bir dnemi kapsar ve toplumsal yapnn baka alanlarnda ortaya kan, daha

ok kltrel temeller zerinde ykselen deiime odaklanr.

Toplumsal deiimin kayna genellikle ekonomik koullara balanmtr.

G bu sreteki en nemli etkenlerden biri olarak karmza kar. Ancak toplumsal

deiimin kltrel boyutu, Turgul filmlerinde daha belirgindir. Ekonomik deiim

bir neden olarak tanmlanrsa, kltrel deiim bir sonu olarak nitelendirilmelidir.

Muhsin Bey bu kltrel deiimi anlatan en nemli filmlerin banda gelir. Filmin

ana karakteri Muhsin Bey, Zrt Aann aksine toplumsal deiime ayak

uydurabilecek bilince sahiptir ancak o bu deiime uymak yerine deiim karsnda

direnmeyi semektedir. Anadoludan hret olmak zere stanbula gelen Ali

Nazikle, organizatr Muhsin Bey arasnda kltrel temelde ykselen atmay

arabesk mzik erevesinde anlatan film, ayn zamanda iki farkl yaam biimi

arasndaki elikiler zerine odaklanr. Anadoludan kente yaplan gler sonucunda

kar karya gelen bu yaam biimleri, yeni sentezlerin domasna yol am; g

eden kesimler ne kendi kltrel deerlerine sahip kabilmiler ne de kent kltrn

tam olarak benimseyebilmilerdir. Kente uyum salama abasnn bir rn olarak

nitelendirilen arabesk mzik, bylece kent kltrnde de nemli dnmlere yol

amtr.

42

Muhsin Bey, gle birlikte ortaya kan ve arabeskle simgelenen bu yeni

kltrel biim karsnda, kendi kltrne ve gemiine sahip kmaya alan bir

insan olarak tanmlanr. Bu durum, sz ve davranlarndan evine ve giyim biimine

kadar yansr. Deien zamann getirdiklerinden memnun deildir ve sk sk

gemiten sz eder. Eski bir ses sanats olan Afitap Hanm, hem gemii

simgeleyen hem de bu yndeki zlemin dile getirildii insanlardan biridir. Muhsin

Beyin, Nerede o eski arklar, arkclar... Siz sahnedeyken t kmazd.

Mikrofonu ne gzel tutardnz. Hakk Derman, Selahattin Pnar... szleri bu zlemi

yanstmaktadr. Ali Nazik ise yeni ortaya kan bu kent kltrnn en nemli

temsilcisidir. Muhsin Bey onun kendi trklerini okumasn isterken, o arabesk

okuyarak ksa yoldan hret olmann peindedir. Muhsin Beyle aralarnda, davran

biimlerinden kurduklar hayallere kadar fark vardr. Muhsin Bey ok paras olursa

skdarda kz kulesini gren bir ev almaktan, eskisi gibi tespih yapmaktan,

arkadalaryla toplanp fasl gemekten, Afitap Hanm dknler evinden

karmaktan bahsederken; Ali Nazik bir kebap dkkan kapatmaktan, ipek gmlek,

beyaz elbise, altn kolye almaktan, bir sr kadnla beraber olmaktan sz eder.

Ghana gre Muhsin Beyin gemie ynelik zlemi bireysel deil, kltrel bir

nostaljidir (1989: 102). Bu balamda Muhsin Bey ve Ali Nazik arasndaki kltrel

atma, aslnda toplumdaki daha genel bir atmann rneidir.

Ak Filmlerinin Unutulmaz Ynetmeni, dier Turgul filmlerinden farkl olarak

deiime ayak uydurmak isteyen ama bunu baaramayan ana karakteriyle ne kar.

Filmin konusu, ak filmleri ekerek hret kazanm ancak deien sinema sektrne

uyum salamas gerektiini dnerek toplumcu filmler ekmeye karar veren

43

ynetmen Hamet Asilkan zerine kuruludur. Film, Hamet Asilkann ayna

karsndaki deiimiyle balar. Karakterdeki deiimin d grnmle

ilikilendirildii, pipo, fular ve gzln karakterin yeni grnmnn paralar

olduu grlr. Bu aslnda yeni bir kimlik edinme arzusunun da vurumudur ancak

opera dinlerken gzleri kapanan, resim sergilerinde anlamayan gzlerle etrafna

bakan Hamet Asilkan iin deiim, grntden ibaret kalmaya mahkumdur.

Bu filmde de eski ve yeni arasnda kurulan kartlk, deien dnyaya uyum

salamaya alan Hamet ve onun oyuncu arkada Nihat tarafndan

simgelenmektedir. Nihat gemite yaamay sevdiini sylerken, Hamet deiime

ayak uydurmak gerektiini her frsatta vurgular. Ancak btn abalarna karn o

yine de darda kalmtr.

Filmde gemie ynelik saflk aray, Yeilam filmleri zerinden de dile

getirilir. Hamet Asilkan eski filmlerini beenmezken, Nihat bu filmlerin tad

safl ve iyi niyeti vurgular. Deien zamanla birlikte sinema sektrnn iinde

bulunduu koullar da deimi ve sinema filmleri de safln yitirmitir. Yeilam,

Muhsin Bey filminde de benzer bir biimde deiimin sembol olarak kullanlmtr.

Muhsin Beyin apartman komusu olan ve figranlk yapan Snmez, Trk

Rambosunu ekeceklerini sylediinde Muhsin Beyin tepkisi Bizim konulara

kran m girdi? eklinde olacaktr.

Glge Oyunu ise deiimin bir baka boyutunu gzler nne getirmektedir.

Bu filmde karakterler yitip gitmekte olan deerlerin peinde komaz, bizzat kendileri

44

gnmzde yeri kalmayan bir deerler btnnn paralardr (Trsak, 1994: 90).

Abidin Mahmuta, Bizim trmzde komik kalmad artk. Altn deerindeyiz

derken iyimser bir bak as sunar, ancak yaam koullar asl gerekleri gzler

nne sermektedir. Tamer Barana gre Glge Oyununun pavyon komedyenleri,

Yavuz Turgul karakterleri iinde en edilgin olanlardr ve eskisi gibi

yaayamayacaklarnn bilincine tam olarak eriememilerdir (1997:23).

Ekyada geen zamanla birlikte ortaya kan toplumsal ve kltrel

deiimler, eski bir ekya olan ve sevdii kadn Kejeyi aramak zere stanbula

gelen Baran erevesinde anlatlmaya allmtr. Barann deien dnyaya uyum

salamakta glk ekmesi, sk sk kaybolmasyla grselletirilmitir. Kejeyi

bulmak iin insanlarn yzne tek tek bakmay bile gze alan Baran, stanbulun

bykl karsnda aknla der.

Barann ekya olmas, tematik adan bilinli bir seim olarak

grnmektedir. Bu durum filmde bir mafya adamn canlandran Demircan

karakterinin syledii ekya artk ehirde szyle de vurgulanr. Ekyalk artk

biim deitirmi ve yeni dzen kendi ekyalarn ortaya karmtr. Hakszla

uradna inand iin toplumsal koullara kendi yntemiyle bakaldran ekyalar,

yerlerini ekonomik karlar temelinde rgtlenen ehir ekyalarna brakmlardr.

Ekya toplumsal deiim ve yozlama karsndaki etkin tavryla dier

Turgul filmlerinden bir lde ayrlmaktadr. Bir Yavuz Turgul karakteri olarak

Baran, Muhsin kadar insancl ve ahlakl ama -devlete bakaldrabildii iin- ondan

45

daha gldr. Etik anlay edilgen kalmasna izin vermedii iin, kendi deerlerini

korumakla yetinmez, yozlam olanla mcadele de eder (Baran, 1997:23). Ekya

toplumsal deerlerin zlmeye urad bir ortamda, bir kurtarcya/kahramana

duyulan gereksinimi simgelemektedir. Zor durumda kalmadka iddete

bavurmayan Baran bu ynyle Hobsbawmn soylu ekya tanmna denk

dmektedir. Buna gre, soylu ekya Ancak kendini savunmak ya da hakl olmak

kouluyla almak iin adam ldrr (Hobsbawmdan akt. Moran, 2003: 104). D

dnyayla ba etmenin baka yolunu bulamayan Baran, Cumaliyi kurtarabilmek

adna iddete bavuracaktr. Ekyann lm ise deiimin kanlmazln gzler

nne serer ve Turgulun toplumsal deiim karsndaki olumsuz tavrn ve

karamsar tutumunu srdrdn gsterir.

Ekyada toplumsal deiimin en nemli gstergelerinden biri de insan

ilikilerindeki deiimdir. Bu deiim karakterler aras ak ve dostluk ilikileri

erevesinde gzlenir. Baran ve Keje birbirlerine olan aklar iin yllarca birbirlerini

beklerken, herkesin herkesi arkadan vurduu bir dnyada, insan hayat karsnda

aklarn feda etmeyi gze alrlar. Baran dostluk uruna yaamn tehlikeye atmaktan

da kanmayacaktr. nsan ilikilerindeki dnmn dile getirildii bir baka filmse

Muhsin Beydir. Her eyin para zerine kurulduu vurgusu, Muhsin Beyin kaset ii

iin bor para istedii arkada araclyla yaplmtr: Muhsin Bey kendisine bor

vermekten kanan arkadana gemi gnlerden, kan kardelikten sz etmektedir.

Sonuta hem Muhsin Beyin hem de Barann yaadklar dneme uygun

davranmadklar grlr.

46

Turgul filmlerinde deiimin en nemli yansmalarndan biri de eski

stanbula ynelik zlemin sk sk dile getirilmesi biiminde karmza kar.

Muhsin Beyin deyimiyle gzelim stanbul kebap haline gelmitir. Bu zlemin bir

sonucu olarak, eski stanbul sakinleri Turgul filmlerinde sk sk boy gsterir.

stanbul, kimliini biraz da bu insanlara borludur. Muhsin Beyin ev sahibi madam,

Barann kald oteldeki Andrey Mikin stanbulun etnik ve kltrel eitliliini

simgeleyen karakterlerdir ancak onlar da stanbulun dier kltrel zenginlikleri gibi

yok olma tehlikesiyle kar karyadr. Turgulun ortadan kaybolan tarihi ve kltrel

deerler karsndaki konumu, eski stanbula bir at olarak dnlebilir. Bunun

dnda Muhsin Beyde dknler evinde kalan ve eski bir Trk sanat mzii arkcs

olan Afitap Hanmn ve kahvedeki ney sanatsnn, Ak Filmlerinin Unutulmaz

Ynetmeninde eski figranlardan birinin, Ekyada diplomat babasna inat oyuncu

olan Artist Kemalin lm, eski deerlerin birer birer yok olduunu gstermektedir.

2. Dou-Bat kilii

Trk Sinemasnn tarihsel srecine baktmzda, sinemay belli temellere

dayandrma abalarnn zaman zaman gndeme geldiini grrz. Batl rnekleri

izleyen almalarn yan sra, Dounun geleneksel deerlerine ve kltrel kimliine

atfta bulunan sinemaclar da olmutur. Ulusal sinemaclar olarak adlandrlan bu

grup, seyirciye ulamann ancak halkn zelliklerini yanstan bir sinemayla mmkn

olabileceini vurgulamtr. Ulusal sinemaclar Trk toplumunu Bat toplumlarndan

ayran zellikleri vurgularken, sinemann temellerini de Trk tarihinde ve Trk

47

kltrnde arama eiliminde olmular ve bu erevede popler sinema/sanat

sinemas, halk sinemas/aydn sinemas, yerli/batl gibi ayrmalar ortaya kmtr.

Bylece ulusal sinema tartmas, Dou-Bat ikilii erevesinde kltrel ve politik

alanda ideolojik bir mcadeleyi gndeme getirmitir. Ancak Trk sinemas zellikle

de melodram sinemas gelenei Baty model alan bir geliim izgisi izlemi ve bu

melodramlarda Dou ve Batnn karlamas genellikle Batl olmayan

Doulu/taralnn deiime urayarak normalletirilmesiyle sonulanmtr.

Trk sinemasnda Douya ve Batya atfedilen kltrel deerlerin zaman

zaman kaynamas, zaman zaman atmas sz konusudur; ancak Dou ve Bat

arasndaki karlama, zellikle modernleme pratikleri erevesinde sk sk

karmza kar. Bu durum zaman zaman Turgul filmlerinde de baat temalardan

birini oluturmu ve stanbul bu srecin yanstld bir mekan ve Trkiyenin

yaad modernleme deneyiminin en nemli gstergelerinden biri olarak anlatnn

kurulmasnda nem kazanmtr. rnein Muhsin Beyde eski bir stanbul

beyefendisinin Urfal gen bir trkcyle karlamas sz konusudur. Ekya ise

filmin ana karakterlerinden biri olan Barann Urfadan stanbula gelii zerine

kurulmutur. Muhsin Beyin, Ali Nazikin, Barann ya da Cumalinin kentle olan

ilikileri birbirinden olduka farkldr ve bu filmlerde kentsel alann kullanm,

Nilfer Glenin deyimiyle gelenek ve modernlik arasndaki kopukluun altn

izmektedir (Gle, 1998: 61).

Gelenek ve modernlik arasndaki bu kopukluk, Ak Filmlerinin Unutulmaz

Ynetmeninde Hamet Asilkann deiim abas erevesinde gzlenir. Aslnda

48

Kerime Nadir romanlar okuyan, Muhsin Bey ya da Abidin gibi rak ien Hamet

Asilkan, viski ierek, anlamad halde resim sergilerine ve operalara giderek Batl

bir entelektel olmaya alrken komik duruma der. Burada asl eletirilen ey,

yerel deerlerin dlanmasyla ortaya kan durumun zentiden teye gitmemesi ve

ii bo bir grntden ibaret kalmasdr.

Turgul sinemasnda toplumsal deiim temasyla da iliki iinde dnlmesi

gereken Dou-Bat ikilii, genellikle ynetmeninin saflk arayyla paralel bir sre

olarak ortaya kar. Anadolu insan saf, drst, kandrlmaya msaittir. Bu durum

zellikle Turgulun senaryosunu yazd Zrt Aa, Banker Bilo ve ynetmenliini

stlendii Ekyada belirgindir. Ancak deien zamanla birlikte Anadolu insan da

ortama ayak uydurmaya alacak ve safln kaybedecektir. Muhsin Bey filminin

ba karakterlerinden biri olan Ali Nazik bu dnmn en iyi gstergelerinden

biridir. Ekyadaki Baran ise kente hibir zaman tam anlamyla ayak uyduramaz;

sonunda yok olmaya mahkumdur.

Hem ierik ynnden hem de biimsel olarak yerel unsurlardan ve Dounun

anlat geleneinden beslenen Turgul, Dou kltrn insan karakteri, dnme

biimi, masallar ve felsefesiyle iinde bulunduu corafyay oluturan temel

dnce olarak tanmlamaktadr (Akdemir, 2002: 14). rnein geleneksel Trk

seyirlik oyunlarndan biri olan Karagze yaplan gndermeler, Glge Oyununun

kurucu unsurlarndan biridir. Glge Oyunu, ierie dayal zelliklerinin yan sra

biimsel olarak da Karagz oyunuyla baz benzerlikler tamaktadr. Bu biimsel

zellikler zerinde duran Mustafa Kutlu, Karagz oyununda perdeye nce aa, ev,

49

iek gibi ss eyasn ya da mekan temsil eden bir gstermelik konduunu

belirtir ve filmdeki bar dekorunun, yal ev sahibinin ve hatta stanbul ehrinin birer

gstermelik olarak kullanldn syler. Barn saz heyeti de kprdamadan durular

ve ilerinden birinin konumasyla bu gstermelie eklenebilir. Saz heyetinin film

boyunca duruunu deitirmeden aralarda yky anlatmalar ise halk hikayelerinin

kurgusuna benzemektedir. Ayrca birka sahnede yakn plan grntlenen

kahramanlar, yzlerini birbirine dndrerek tipik Karagz erevesi izer ve hem

filmde, hem de pavyonda seyirciyi Karagz-Hacivat gibi elendirmeye alrlar

(Kutlu, 1993: 21).

Turgul Glge Oyununu varln sorgulan anlamnda da bir Dou masal

olarak nitelendirir (Trsak, 1998:87). Dounun anlat geleneinden izler tayan bir

dier film, iinde barndrd ak yks ve masals yapsyla Ekyadr. Erkek

karakterlerin n planda olmalar ve kadn karakterlerin ak ilikileri erevesinde

gndeme gelmeleri, bu gelenekle badamaktadr. 35 yl birbirlerini bekleyen

sevgililer, Barann tad muska ve ldkten sonra yldza dnen ekya

sylemi, masals yapy glendiren elerdir. Bu filmdeki Dou dncesinin

zellikle Cumalinin lm sahnesinde yattn vurgulayan Turgul, Barann

Cumaliye syledii Sen korkma sonunda topraa gideceksin szlerinin, Dou

felsefesinin lme bak asna dayandn belirtir (Trsak, 1998: 87).

Tamer Barana gre Ele ald tema ve karakterlerle Doulu,

sinematografisiyle evrensel olan Ekya, tarihe yerli film tanmn yllar sonra

yeniden kuran film olarak da geecektir (1997: 25). Bu yerlilik filmin geleneksel

50

halk hikayelerinde ve efsanelerde sk sk karmza kan ekyalk geleneinden

beslenmesiyle de ilikilidir. Ekya yklerinin yaps birok hikayede birbirine

benzerdir nk ezilen halkn zulm karsnda susup boyun emek yerine,

bakaldrarak zalimlerden alan, bakaldran bir kahramana gereksinimi vardr

(Moran, 2003: 105) ve bir kahraman sinemas rnei olarak nitelendirilebilecek

Ekya, bu ynyle simgesel bir anlam tamaktadr.

Turgul filmlerindeki yerelliin en nemli dayanaklarndan biri de kullanlan

film mzikleridir. Film mziklerinin genellikle yerel unsurlar barndrd ve sk sk

halk trklerinden yararlanld grlr. Muhsin Beyde alaturka mzik araclyla

yaplan gndermeler, filmin yerelliini glendiren elerden biri olmutur. Bu

filmde alaturka mzik ve arabesk mzik arasnda kurulan kartlk, aslnda yerel ve

saf olandan yana tavr ortaya koymaktadr. Muhsin Bey Ali Nazikin arabesk

okumak istemesine kar karken, onu kendi trklerini sylemeye tevik eder.

Turgul filmlerinde kar klan ey aslnda Douya ya da Batya zg deerler

sistemi deil, bu deerler sisteminin kmesiyle ortaya kan yozlamadr.

Geleneksel deerlerle modern deerler aslnda hep yan yana varolmaktadr. Bu

adan deerlendirildiinde Turgulun Dou-Bat ikiliine yaklam da Glenin

belirttii erevede anlalabilecektir. Buna gre modernite arzulanan bir tketim

metas, yknlen bir yaam biimi, ulalmak istenen bir ideal olarak grlmez.

Bylece modernliin yerel boyutta, bat-d toplumlar tarafndan kendilerine zg

bir biimde yeniden retildii ve farkl ekiller alabilecei (Gle, 1998: 55-56)

dncesi, modernizmin iinde barndrd elikiler etrafnda ortaya konmaya

allr. Bu noktada Turgulun Douya dnk bir sinemac olduu sylenebilir

51

ancak Dou ve Bat Turgul filmlerinde hem biimsel, hem de ieriksel olarak her

zaman bir aradadr.

3. Erkek Dostluu

1980li ve 90l yllar kadn filmlerinde art olduu kadar, erkek

kahramanlara dayal filmlerin de gndemdeki yerini koruduu yllardr. Liberal

ekonominin g koullar altnda ezilen orta direk terimi, kavramsal olarak aslnda

tamamen erkekler iin kullanlmaktadr. sizliin yaygnlamas ve enflasyon

deerlerinin giderek artmas, 60lara zg iyimserlik havasnn zellikle 70

ortalarndan balayarak ortadan kalkmasna neden olmutur. Dayanmayla her eyin

zme kavuabileceine ynelik inan, politik ve ekonomik bileenlerin de etkisiyle

giderek yerini umutsuzlua brakm; farkl trlerdeki pek ok film, bu olumsuz

koullardan etkilenmitir. Bu erevede erkek dostluu filmleri de erkekler aras

atma ve dayanma biimlerini ele alarak, yeni oluan toplumsal yap iindeki

iktidar ilikilerini yanstmak bakmndan nemli bir ilev stlenmektedirler.

ncelenen filmlerde erkek karakterlerin deien toplum yaps karsnda

eitli dayanma ve atma ilikileri iinde betimlendikleri grlr. Bu dayanma

ve atmalarn bir ksm filmlerin iki erkek karakteri arasnda kurulmutur. Muhsin

Beyde Muhsin Bey ve Ali Nazik, Glge Oyununda Abidin ve Mahmut, Ekyada

Baran ve Cumali birbirine kart zellikleriyle atmalarn aktrlerini olutururlar.

Bu kart karakterler ya ve fiziksel grnm gibi zellikleriyle olduu kadar, kiilik

yaplaryla da birbirlerinden ayrlrlar. Karakterler bata kart olarak kurulsalar da

52

film gelitike belli bir dostluk ya da ibirlii bu karakterleri bir araya getirecektir.

rnein Muhsin Bey ve Ali Nazik arasndaki yaknlama, Ali Nazikin Muhsin

Beyi yllardr ektii di arsndan kurtarmasyla gerekleecektir. ki karakterin

ilikileri bundan sonra Ali Nazike kaset yaplmas srecinde geliir. Baran ve

Cumali arasndaki iliki, Barann Cumaliyi polisten kurtarmasyla balar ve

zamanla dostlua ve hatta baba-oul ilikisine dnr. Abidin ve Mahmut

arasndaki iliki ise i ortaklna dayanmakta ancak sk bir ball da iinde

barndrmaktadr.

Erkek dostluuna ilikin filmlerinin en belirgin zelliklerinden biri, kadn

karakterlerin iki erkek karakteri birbirine balamada nemli roller stlenmeleridir

(Ryan ve Kellner, 1997: 237). Bu kadn karakterler zaman zaman iki erkek arasnda

bir rekabet unsuru olarak tanmlanrken, zaman zaman da dolayl olarak onlar bir

arada tutan bir g durumundadrlar. rnein Cumali, Barann Kejeyi aramasna

yardm ederken, Cumalinin Emelle sevgilisini ldrmesi zerine Baran Cumalinin

saklanmasna yardm edecektir. Abidin ve Mahmut, Kumrunun annesini ararken

aslnda kendi i dnyalarna doru bir yolculuk yaparlar. Mahmut kadnlarla iletiim

kurmay, Abidin ise gerek dostluu renir. Kadn karakterler zaman zaman erkek

karakterler arasnda bir rekabet unsuru olarak betimlenir. rnein Muhsin Beyde

Sevda Muhsin Beyin hapse girmesi zerine Ali Nazikle birlikte olmay semitir.

Ayrca akir ve Muhsin Bey arasndaki dmanlk bir kadn meselesine

dayanmaktadr. Kumru, Abidin ve Mahmut arasnda bir balant noktas olduu

kadar bir engeldir de. Kkken annesi tarafndan terk edilen Abidin, Mahmut

tarafndan da terk edileceini dnd iin Kumruyu bir rakip olarak grr.

53

Ryan ve Kellnere gre erkek dostluuna dayal filmlerin bazlarnda kadn

karakterler hepten kayptr, varolduklarnda da ikincil rollerde olduklar grlr

(1997: 236-237). ou zaman stereotipletirilmi olan bu karakterler genellikle

erkein glgesinde yaayan, uysal ve krlgan bir yapya sahiptir. Glge Oyununda

Kumru, Ekyada Keje suskunluklaryla dikkat ekerken, Muhsin Beyde Sevda

Muhsin Beyin hapse girmesiyle tek bana varolamaz ve Ali Nazikin kanatlar

altna girer.

Erkek dostluu filmlerindeki en nemli temalardan biri, erkeklerin

iktidarlarn kaybetme tehlikesiyle kar karya kalmalardr. Bunun en nemli

nedenlerinden biri, aile kurumundaki zlmelerle birlikte, ataerkil yapnn

sarslmasdr. Turgul filmlerinde de geleneksel aile kurumuna rastlanmaz; karakterler

byk lde yalnzdr.* Ak, filmlerin nemli ortak noktalarndan biridir ancak

erkek