YECDER IV. ULUSAL DİN GÖREVLİLERİisamveri.org/pdfdrg/D227309/2014/2014_YILDIRIMS.pdfISBN: 978-605-62091-2-3 Yay ın Numarası: 3 Basım Tarihi: Nisan 2014 Basım Yeri: Armoni Nüans

YECDER KİTAPLARI4

YECDER IV. ULUSAL DİN GÖREVLİLERİ SEMPOZYUM BİLDİRİLERİ

(27 NİSAN 2013 - İSTANBUL)

YENİDEN YAPILANMANINEŞİĞİNDE KUR’AN KURSLARI

YECDER / YENİDEN YAPILANMANIN EŞİĞİNDE KUR’AN KURSLARI

Copyright © Yecder, 2014Bu eserin tüm yayın hakları Yunus Emre Camii Külliyesi Eğitim ve Kültür Derneği’ne aittir. Eserde yer alan metin ve resimlerin Yunus Emre Camii Külliyesi Eğitim ve Kültür Derneği’nin önceden yazılı izni olmaksızın elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kayıt sistemi ile çoğaltılması, yayımlanması ve depolanması yasaktır.

Kitabın SahibiMehmet Keskin / Sarıgazi Yunus Emre Camii İmam Hatibi

Yayına HazırlayanŞadettin Göksu /DKAB Öğretmeni

RedaksiyonAyşe Umurbek/DKAB Öğretmeni

Görsel TasarımYüksel Yücel

ISBN: 978-605-62091-2-3

Yayın Numarası: 3

Basım Tarihi: Nisan 2014

Basım Yeri: Armoni Nüans Görsel Sanatlar ve İletişim Hizmeti San. ve Tic. A.Ş. Yukarıdudullu, Bostancı Yolu Cad. Keyap Çarşı B- 1 Blk. N.24 Ümraniye/İstanbulTel.: 0216 540 36 11 pbx Faks : 0216 540 42 [email protected]

YECDERSarıgazi Yunus Emre Camii Külliyesi Eğitim ve Kültür DerneğiMeclis Mahallesi, Cemal Gürsel Caddesi, Yunus Sk. No: 2 Sarıgazi – Sancaktepe / İSTANBULTel: 0216 621 17 57

www.yecder.org - [email protected]

160 Yeniden Yapılanmanın Eşiğinde Kur’an Kursları

3. KUR’AN KURSLARINDA OKULÖNCESİ İHTİYACI

Süheyla YILDIRIM79

Özet

Okul öncesi eğitim dönemine yönelik verilmesi amaçlanan din eğitimi ve din öğretimi etkinlikleri planlanırken çocukların yaşlarının ve bütün ge-lişim alanlarının düşünülmesi ve desteklenmesi gerekmektedir. Çünkü bu öğrencileri aynı zamanda okula hazırlama yükümlülüğümüz de bulunmak-tadır. Asıl olan çocukların sadece bir yönünü geliştirmek değil, bütün yön-lerine hitap etmektir. Her bir süreç, her bir eğitim içerikli öğrenme birbiriyle yakından ilişkilidir. Eğitim alanları; ahlak, değer, karakter, akademik eğitim ve din eğitimi ne birbirinin yerine geçebilir, ne birbirinin yerlerini doldura-bilir, ne de görmezden gelinebilir. Bu eğitim alanlarının her biri, çocuğun ve insanın genel gelişiminin, genel eğitiminin parçalarındandır. Her bir ala-na yönelik uygulama için bilimsel veriler, eğitim bilimleri ve diğer disiplin-lerle iç içe çalışmalar neticesinde planlamalar yapılması gerektirmektedir. Bu ve daha özel amaçlar 2006 yılı itibariyle geliştirilmiş ve son hâlini almış olan okul öncesi eğitim programı ile sağlanmaktadır. “Eğitici öğretim” ve “öğretici eğitimin” farkındalığı önem arz etmektedir. Okul öncesi eğitimi, karakter, davranış, din eğitimi olarak bölmek eğitimin doğasına uygun düşmez. Hepsi bir saatin çarkları gibi birbirine bağlı ve etkileşim hâlinde olan dallardır. Bu sebeple okul öncesi eğitim veren, verebilecek ve vermesi planlanan her kurum bütün bu alanların içinde olduğu, gelişim alanlarının gözetildiği amaç ve kazanımlarla desteklenmiş eğitim programları planla-yabilir ve uygulayabilir.

GirişBu çalışmada problem alanları ve amaç doğrultusunda eğitimin bütün-

cül olması gerektiği ilkesinden yola çıkarak, gerekli temelleri oluşturtabil-mek için şu hususlara değinilmiştir: Konu ve önemi, problem, amaç, yön-tem. Okul öncesi dönemi gelişim özellikleri, inanç gelişimi, dinî duygu ve düşünce gelişimi, okul öncesi eğitim programı öğretim ilişkileri ve eğitici öğretim, okul öncesi eğitimin yararları, okul öncesi dönem eğitiminin temel

79 Kur’an Kursu Öğreticisi, Rize

Yeniden Yapılanmanın Eşiğinde Kur’an Kursları 161

ilkeleri, okul öncesi dönem dinî eğitim, okul öncesi dönem eğitiminin temel özellikleri, özel öğretim yöntemleri, günlük programda yer alan temel etkinlikler. Kurumlarımızda okul öncesi eğitiminin planlanması, öğretmen ve yardımcı öğretmen rolleri, sınıfl arda bulunması gereken ilgi köşeleri, din eğitimi kapsamına giren kavramların uygulama örnekleri, etkinlik planı ve günlük plan örneği, sonuç ve önerilerdir.

Konu ve önemiÇocuklar her şeyi öğrensin, her şeyi bilsinler, bilgi küplerine

dönüşsünler, kitapların, kütüphanelerin, bilginin kaynaklarında yatıp kalksınlar. Eğitimciler; mükemmel öğreticilere dönüşsün. Amaçlarımız gerçekleşirken çocuklarımız, kim ve nasıl olsunlar? Onlara nasıl yol gösterelim? Rehberliğimizi hangi usul ve esaslara göre gerçekleştirelim? Her şeyi öğretmemiz, onların mutlu ve iyi insanlar olmaları için yeterli olabilecek mi? Öğrenmeler kalıcı öğrenmeye ve davranışa nasıl dönüşecek? Eğitim ve öğretim aynı kavramlar mıdır? Bu ikiliden anladığımız nedir? Birbirinin yerine kullanılabilir mi?

Bu müşküller hayatın her döneminde karşımıza çıkmaktadır. Ve insan var oldukça da sorular-sorunlar devam edecektir. Çünkü eğitim ve öğretim hayat boyu devam eden, gelişmelerden ve değişimden etkilenen bir süreçtir.

Erken çocukluk dönemi (0-6 yaş) bütün bir hayatı şekillendirmektedir. Eğitim ve öğretimin görevi, genç insanları “doğru tasarımlarla” besleyerek, ahlaken “sağlam karakterli” ve “erdemli” kişiler yapmaktır.80 Başka bir ifa-deyle insanın potansiyel yeteneklerini en geniş ölçüde kullanabilmesi için onun gelişmeye elverişli veya gelişmesi gereken bütün yönleriyle birlikte terbiye edilmesi, eğitilmesi gerekmektedir.81

Bu alanda istenilen değişimin ve etkinin ortaya çıkabilmesi için; ge-lişim bilgilerinin, okul öncesi eğitimi yöntem, ilke ve kavramlarının, öğretimle ilgili temel bilgilerin edinilmesi ve uygulamalarda buna dikkat edilmesi gerekmektedir. Çocuğun gelişim düzeyine uygun olmayan, ilgi ve ihtiyaçlarına cevap vermeyen bir program yalnızca eğitimi ve öğretimi

80 Kemal Aytaç, Avrupa Eğitim Tarihi Antik Çağ’dan 19. Yüzyılın Sonlarına Kadar. Phoenix Yayınevi, Ankara 2012, s. 266

81 Kerim Yavuz, Eğitim Psikolojisi, Kayseri 1991, s. 15, 16


başarısız kılmakla kalmaz aynı zamanda çocuğun gelişimini de büyük ölçüde etkiler.

Okul öncesi eğitimde iyi hazırlanmış eğitim programları aracılığıyla verilen okul öncesi eğitim, çocuğun sağlıklı kişilik geliştirmesini sağlayarak çevreye uyumunu kolaylaştırır ve onu gelecekteki yaşamına hazırlar. 82

Din eğitimi ve öğretimine ne zaman başlanmalıdır?

İlk çocukluk yılları din eğitim ve öğretimi açısından önemli yaşlardır dediğimizde, bu yıllar doğrudan doğruya bir din eğitim ve öğretimi için en uygun yıllardır demek istemiyoruz. Bu yaşların önemi, ileride elde edilecek dinî anlayışa bir hazırlık dönemi olmasından kaynaklanmaktadır. İlk yaş-lardaki tecrübeler ilerideki tecrübelere temel oluşturacaktır. Dinî gelişim isteniyorsa bu ancak eğitimle mümkündür.83

Genel gelişim ve dinî gelişim ilkelerini incelediğimiz takdirde, din eğiti-mi için önemli olan dinî gelişim ve inanç gelişiminin boyutlarını, verilerini bilmezsek, dinî eğitim ve öğretim uygulamalarının gerçekleştirilmeye çalı-şılmasında sakıncalar ortaya çıkar.84 Din eğitimi uygulamaları planlanırken dinî gelişim ve inanç gelişimi temellerinin de atılması gerekmektedir.

Araştırmanın Problemi: 1-Okul öncesi çocuklarının ilgi, ihtiyaç ve kabiliyetleri nelerdir?

2- Çocukların dinî duygu ve düşüncelerinin gelişimi nasıldır?

3- Çocuklar gelişimlerinin farklı basamaklarında nasıl bir din öğretimi-ne hazırdır?

4-Çocukların ruh ve zihin sağlıklarını yıpratmadan hazıroluş düzeylerine uygun din öğretiminin yöntem ve muhtevası nasıl seçilmelidir?85

Bunun yanında;

82 Neriman Aral, Adalet Kandır, Münevver Can Yaşar; Okul Öncesi Eğitim 1. YA-PA Yayınevi, İstanbul 2003, s. 16

83 Mualla Selçuk; Çocuk Eğitiminde Dinî Motifl er (Okul Öncesi Çağ), İslami Araştırmalar Cilt: 4, Sayı: 2, Nisan 1990, s. 111

84 Cemil Osmanoğlu, Basamak Teorileri Açısından Dinî Gelişim İnanç Gelişimi ve Eğitimi, Marmara Üniver-sitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış L. Tezi), İstanbul 2007, s. 2

85 Mualla Selçuk; Çocuk Eğitiminde Dinî Motifl er (Okul Öncesi Çağ),İslami Araştırmalar Cilt: 4, Sayı: 2, Nisan 1990, s. 105-107


Mevcut okul öncesi eğitimi veren kurum ve kuruluşların uygulamalarına baktığımızda; birçoğunun etkinlikleri içerisinde çocuğun temel gelişim ihtiyaçlarının karşılanmadığını görmekteyiz. Çünkü çocuğun fıtratında bulunan dinî, milli, manevi duygu ve gelişim ihtiyacını bir bütün olarak sağlamaktan yoksundurlar. Çocuklara yapılan etkinlikler içerisinde kendi kültür, inanç ve değerlerimizin kazandırılması üzerinde durulamamakta-dır, programlarda da yer verilememektedir. 86

Taramamız sırasında karşılaştığımız bu tespitler, üzerinde duracağı-mız problemle örtüşmektedir. Ahlaki eğitimle iç içe olan karakter eğitimi, değer eğitimi, inanç gelişimi, dinî duygu ve düşünce gelişimi alanları din eğitiminin parçalarındandır. Bu süreçlere yönelik şuuraltı müktesebatının oluşması için okul öncesi eğitimi elbette ki avantajlı bir dönemdir. Fakat bütün eğitim alanları ve gelişim özellikleri bilgisinin rehberliğinde, eğitim-öğretim programı-planı hazırlamak ve uygulamak konusunda yeterli örneklere sahip değiliz. Ayrıca eksik ve yanlış bilgiler, eğitim ve öğretimin; eğitimciler nezdinde bu dönem için içeriklerinin farklı algılanması ve beklentilerin bu algılara göre belirlenmesi üzerinde çalışılması gereken hususlardır.

Özellikle okul öncesi dönem çocuklarının Kur’an kurslarında din eğitimine yönelik yaygın eğitim programları kapsamına girmiş olmalarına rağmen neyin, nasıl, neden, ne zaman, kime ve kim tarafından verilmesi gerektiği konuları problemimizin temellerindendir. Okul öncesi eğitiminin bütüncül olması ilkesi gereğince bütün eğitim alanları ile birlikte dinî eğitim (inanç gelişimi, dinî duygu ve düşünce gelişimi) alanının da içinde olduğu etkinlik planı ve günlük plan uygulamaları hakkında uygulama ör-neklerinin olmadığı ve yöntem eksikliği tespit edilmiştir.

AmaçOkul öncesi formal eğitim programı-alanları ile inanç gelişimine yönelik

din eğitimi alanları, içerikleri birleştirilerek, uygun ve uygulanabilir bir örnek ortaya çıkarmak amaçlanmıştır. Erken çocukluk döneminin gelişimsel özellikleri dikkate alınarak, gelişim alanlarına göre inanç gelişiminin, dinî

86 İsmail Sağlam, Okul Öncesi Eğitimi, Hedef ve Etkinlikler Acısından, Batı ve İslam Eğitiminin İncelenme-si, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Y. Lisan Tezi); Bursa 1995, s. 2


kavramların, diğer din eğitimi alanlarının nasıl ve hangi etkinlikler yardımı ile verilmesinin daha uygun olacağı ele alınacak ve yöntemler geliştirilmeye çalışılacaktır.

YöntemÇalışma yapılırken bu alanda yapılan lisansüstü ve akademik çalışmalar

taranmış, elde edilen bulgular analiz edilerek problem konularını tanımlamaya ve çözüm bulmaya çalışılmıştır. Benimsenen bu yöntem tara-ma modelinde betimsel bir araştırma niteliği taşımaktadır.

A-Okul Öncesi Dönemi Gelişim Özellikleri

Psikomotor, bilişsel, dil, sosyal-duygusal alan gelişimi ve öz bakım bece-rilerinin kazandırılması tamamen birbirine bağlı, birbiriyle etkileşim içinde bulunan, daha doğrusu etkileşim içinde olması gereken alanlardır. Okul öncesi dönem çocuklarının eğitim ve öğretiminde bütünlük ilkesi önemli bir husustur. Bu sebeple çocuklara uygulanacak her türlü eğitim öğretim programı ve planı anasınıfı, anaokulu, yaygın eğitim kurumları fark etmemek üzere bütünlüğü bozmadan, program çocuğun gelişim alanlarını geliştirir mahiyette olmalıdır. Bu dönemde yalnızca bilişsel gelişime ya da dil gelişimine dayalı uygulamalar sürecin sadece tek boyutuna yönelik ola-caktır. Sadece inanç gelişimine yönelik, psikomotor alan oyun etkinlikleri bulunmayan, sosyal duygusal gelişimini destekleyemeyen eğitim-öğretim uygulanması çocuğun dünyasında, kalıcı olmayacak, gelir geçer olacak, dinî duygu ve düşüncelerinde iz bırakmayacak, hayattan kopuk bir dizi et-kinlik olarak kalmaya mahkûm olacaktır.

Okul öncesi çocuğuna genel eğitim içinde bulunan bütün eğitim süreçlerinin (değer eğitimi, ahlaki eğitim, karakter eğitimi, inanç ve din eğitimi, akademik eğitim…) uygulanabilmesi için gelişimin genel özelliklerinin, erken çocukluk döneminin (3-6 yaş) özelliklerinin bilinmesi gerekmektedir.

Gelişim, kalıtım, hormonlar (troid bezi, paratroid bezi, hipofi z bezi, pankreas bezi, böbrek üstü bezleri ve cinsiyet salgı bezleri), çevre gibi etmen-


lerin etkisindedir.87 Büyüme, olgunlaşma, öğrenme, hazırbulunuşluluk ve eğitim kavramlarının88 belli aşamalarından oluşan ve her bir aşamanın bir öncekinden devraldığı birikim üzerine şekillenen bir süreçtir. Dolayısıyla bir evvelki süreci yaşamadan bir sonraki sürece geçme söz konusu değildir. 89 Bilişsel ve zihinsel gelişimi tamamlanmamış bir çocuğa kurallı oyun öğ-retmek mümkün değildir. Veya soyut işlemler dönemine gelmemiş çocuk neden-sonuç düşüncesinin ana prensiplerini ve soyut kavramları anlaya-maz.90 Allah, melek, cennet, cehennem gibi kavramlar çocuğun hayal dün-yasında anlamını bulamaz. Çocuğa bu dönemde hazır olmadığı bilgilerin verilmemesi gerektiği gibi, bilmesi uygun olmayan bilgilerin de verilmesi doğru değildir. Gelişim evreleri birbiri ile ilgili ve sürekli temas hâlindedir. Ki bu kavramlar birbirine çok yakın olmasına rağmen aynı içeriklere sahip değildir, bu sebeple sıklıkla birbirinin yerine kullanılır, karıştırılır. Gelişi-min büyüme yerine, öğretimin eğitimin yerine kullanılması gibi…

Okul öncesi çocuğunun (3-6 yaş) psikomotor gelişimi: Çocuğun hare-ketliliğinin üst seviyelerde olduğu, adeta yerinde duramadığı dönemlerdir. Kaba motor gelişimleri adım adım tamamlanmıştır. Özellikle 4-5 yaştan iti-baren ince kasları (kalem tutma, makas tutma, çizgi üzerinden geçme, alanı taşırmadan boyama, top atma-tutma, kâğıdı katlama, müziğe uygun oyna-ma, ip atlamaya çalışır gibi…) hızlı bir şekilde gelişmektedir. 5-6 yaş ço-cukları ise mekanik yönde etkili, uyumlu, kontrollü ve gelişmiş hareketler sergilerler. Kaba motor hareketlerini rahatlıkla yapabilirler. Küçük kaslarını rahatlıkla kullanabilirler. 91

Bilişsel (zihinsel) gelişimi: Piaget’e göre 2-7 yaş dönemini kapsayan bu dönem işlem öncesi dönemdir. Nesnelerin adlarını söyler. Sembolik oyun dönemi bu süreçte gerçekleşir. Bir sopayı at olarak kullanır ya da kendi-ni anne yerine koyar bebeğini besler, taklit ettiği şeyin anlamını bulmaya çalışır. Bu evreden sonra somut işlemler dönemine geçilir. Kardeşinin ismi

87 Ceyhan, E. (Ed.). Ceyhan, E. (Ed.). (2009). Erken Çocukluk Döneminde Gelişim. Eskişehir: Anadolu Üni-versitesi Yayını No:1859. s.10-11

88 Ceyhan, E. (Ed.). (2009). Erken Çocukluk Döneminde Gelişim. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayını No: 1859. s. 4

89 Neriman Aral, Gülen Baran Şenay Bulut, Serap Çimen. Çocuk Gelişimi 1; İstanbul 2001. s. 24

90 Neriman Aral, Gülen Baran Şenay Bulut, Serap Çimen. age. s.124

91 Neriman Aral, vd. 2001. s. 77-78


Ahmet ise o yaştaki bütün erkek çocukların ismi Ahmet’tir. Kendisini başka-sının yerine koyamadığı için onun bildiğini herkesin bildiğini, gördüğünü zanneder. Egosantrik (benmerkezci) düşünce92 hâkimdir. Cansız nesnelere canlıymış gibi davranır.93 Dinî duygu gelişiminde soyut kavramlar yetişki-nin dünyasında bulduğu karşılığı bulamayacağı gibi bu dönemde “çocuğun öğrendiği kavramlar henüz din sayılmaz.”94 Fakat kavramlar ilgisini çeker, onları algılar, duyar, dikkat eder, hatırlar, sorular sorar ve modellerini takip eder.

Dil gelişimi: 3-4 yaş duygularını düşüncelerini ve ilişkilerini anlatır. Kendine yönelik konuşma yapar, benmerkezci konuşma görülür. Cümlele-ri dilbilgisi ve söz dizimi kurallarına uygundur. Çekim kuralları görülmeye başlar. Üç yaşından sonra olumsuz edilgen cümleler kullanabilir. Çocuk anne babasının ses perdesini taklit eder. 5-6 yaş, yetişkin gibi konuşmaya başlar. Konuşma artar, söyledikleri anlaşılır biçimdedir. Yetişkinleri daha az taklit eder. Çekim kuralları ve kişi zamirlerinin çekimi de doğru olarak kullanılır. En az beş sözcükten oluşan daha uzun da olabilen cümleler kul-lanır. Erkekler kızlara göre konuşmayı daha geç öğrenirler. 95 Din eğitimin-de bu dönem çocuklarının ifade etmekte zorlanmayacakları dua ve ezberler bilişsel ve dil alanının gelişimine katkı sağlar. Öğrendiğini tekrarlama, ha-tırlama ve dil gelişimine paralel, ifade edebilme önemli bir süreçtir. Bilişsel gelişim-dil gelişimi birbiriyle uyumlu ve paralel ilerleyen alanlardır.

Kişilik gelişimi: Kişilik; bireye özgü olan onu diğer bireylerden ayırt eden ve bireyin uyum tarzını içeren tutarlı olarak gösterdiği duygu, dü-şünce ve davranış örüntüleridir. Girişimciliğe karşı suçluluk (Erikson kuramı); 3-6 yaş dönemidir. Sosyal ilişkilere daha çok katılmaya ve olup bitenlerle daha çok ilgilenmeye, merak etmeye başlar. Bu dönemde cinsi-yet farklılıklarını keşfetmeye, bu konuyu merak etmeye başlarlar. Soruları yüzünden azarlanması gibi tepkilerle karşılaşması bunun bir suç olduğunu

92 Bknz detaylı bilgi için:“ÇOCUK, okul öncesi, 2-6 yaş arası dönemde benmerkezci (egosantrik) bir düşünce yapısına sahiptir…” Ali Çankırılı; Kişilik Gelişiminde Ene ve Zerre’nin İki Yüzü Egosantrizim ve Egoizm. Zafer Dergisi, 2008. Sayı. 372 (http://www.zaferdergisi.com/makale-2236-kisilik-gelisiminde-ene-ve-zerre-8217-nin-iki-yuzu-egosantrizm-ve-egoizm.html)

93 Neriman Aral, vd. 2001. S. 126

94 Kerim Yavuz; Çocukta Dinî Duygu v Düşüncenin Gelişmesi, Diyanet İşleri Başkanlığı No: 213, 1987, s. 44

95 Neriman Aral vd. 2001. s.136


düşünmesine suçluluk duymasına sebep olur. Başarısızlıkları sonucunda etrafından yetersizlik hissettirildiğinde suçluluk duyguları gelişebilir.96 Bu dönem inanç gelişiminde yapılacak yanlışlıklar, yanlış uygulamalar çocu-ğun kendini ifade edememesine yol açabilmekte, sahip olmadığı duygulara sahipmiş gibi görünmesine sebep olabilmektedir. Soru sormak çocuk dün-yası için önemli bir metottur. Dinî duygu ve inanç gelişimine yönelik çocu-ğun sorduğu, sorabileceği sorulara karşı verilen tepkiler çocuğa değersiz-lik hissi vereceği gibi, yanlış bir şey yaptığını da düşündürecektir. Ya artık soru sormayarak, ilgisini tatmin edemeyeceği gibi ilgisini ve merakını da kaybedebilecektir. Ya da inanç sahibi ve ritüellerini uygulayan insanların arasında ayırt edilmemek için düşünce ve duygularını ifade edemeyeceği gibi, uyumlu bir görünüş de sergileyecektir. Bunun anlamı şudur; çocuğun yaradılışında olmayan yanlış kişilik özelliklerini farkında olmadan empoze etmiş olacağız. Kişilik gelişimine yönelik hatalar “gece başka gündüz baş-ka, içi başka dışı başka” fertlerin yetişmesi manasına gelmektedir. Ahlak gelişimi; çok erken yaşlarda çocuk sosyal dünyaya ayak uydurabilmek için gerekenleri anlamaya, yanlış ve doğruya ilişkin toplumsal kuralları-rolleri öğrenmeye başlar.97 Çocuğun etrafındakilerle kurduğu ilk ilişkiler ile ah-lak gelişimi; karakter ve kişilik gelişiminin bir parçasıdır. Erikson’un giri-şimcilik ve suçluluk evresi olarak bilinen 3-6 yaş dönemine göre; toplumsal değerler, kurallar aktarılmaya ve süper ego gelişimi oluşmaya başlamıştır. Yapmak istedikleriyle, çevresindekilerin yaptıkları arasındaki farkı görmeye başlamıştır. Çocuk toplumda kabul görmüş kazanımlara farkında olmadan yönelir.98 Çocuğun ahlak gelişimi sahip olduğu kişilik, karakter gelişimi-nin parçasıdır. Parçaların birbiri üzerinde tamamlayıcılığı, etkisi söz konu-sudur. Okul öncesi dönem çocuğun inanç gelişiminde, ahlaki gelişiminde önemli bir yer tutmaktadır.

96 Can, G. (Ed.). (2008). Psikoloji ve Eğitim Psikolojisi. Anadolu Üniversitesi Yayını No: 1855. s. 260

97 Münire Erden, Yasemin Akman; Eğitim Psikolojisi- Gelişim-Öğrenme-Öğretme. Arkadaş Yayınları, Ankara 1997, s. 33

98 Sena İpşirli. 3-6 Yaş Çocuğun Genel ve Din Eğitiminde Temel Değerler. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,(Y. Lisans Tezi). 2011, s. 48


B-Okul Öncesi İnanç Gelişimi (Dinî Duygu ve Düşünce Gelişimi)

Gelişim büyüme kavramından farklı olarak bireyde meydana gelen bi-yolojik gelişmeyi, psikolojik ve psişik gelişmeyi ve nihayet sosyal – ahla-ki gelişmeyi içine alan geniş ve kapsamlı bir kavramdır. Bir süreç olarak gelişim doğum öncesinde başlar ve bireyin ölümüne dek sürer. Bu süreçte kişi, biyolojik, psikolojik, sosyal ve ahlaki açıdan gelişme kaydederken aynı zamanda dinî olarak da bir gelişim seyri içerisindedir.99 İnsanın gelişimi-ni tamamlayabilmesi, potansiyel yeteneklerini gereği gibi kullanabilmesi için gelişmeye elverişli, gelişmesi gereken her yönüyle terbiye edilmesi, eğitilmesi söz konusudur.100

Kişilik oluşumunda vazgeçilmez olan dinî duygu, inanca yol açan dinî ilgi, istek ve arayışları yöneten kaynak ve kapasite olarak tanımlanır.101 Zihinsel, duygusal ve bedensel olgunlaşmalar ile irtibatlı olarak gelişme-ler kaydeder ve bu anlamda vazgeçilmez bir unsur olur. William James’e göre ‘duygu, dinin ilk ve derin kaynağıdır’ ve pek çok Müslüman ilim ada-mı da bu şekilde düşünmektedir.102 Sevgi, korku, güven, bağlılık/bağımlı-lık gibi duygu durumlarının tecrübe edilerek benliğe mâl edildiği bu dö-nemde dinî eğitim, zihinsel odaklar yerine daha ziyade duygu dünyasına hitap etmelidir. Çocukların her şeyi duyularıyla-duygularıyla gördüklerini söylesek mübalağa etmiş olmayız. Çocuğun bu dinamiklerinin, gelişiminin gözlemlenmesi ile “Din, öğretilenlerden ziyade çevreden kapılan şeylerdir”103 şeklinde bir tanım geliştirilmiştir. Burada çocuk için öğrenme-öğretilme ilişkisinde rol-model etkileşiminin önemi ortaya çıkmaktadır.

Çocuğa ağır gelmesi kuvvetle muhtemel olan itikadi gerçekler sözel olarak değil bir yaşayış ve duyma biçimi olarak sunulmalıdır. Dinî düşünce diğer düşünce şekilleri gibidir ve genel gelişimin formlarına tabidir.104 Her

99 Cemil Osmanoğlu, agL. Tezi, s. 6

100 Kerim Yavuz, Eğitim Psikolojisi, Kayseri 1991, s. 15,16

101 Hayati Hökelekli, Din Psikolojisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yay. Ankara 2001, s.124.

102 Cemil Oruç; Okul Öncesi Dönemde Dinî Duygunun Kökenleri ve Gelişimi, Dinbilimleri Akademik Araştır-ma Dergisi, 2010, Cilt 10, Sayı 3, s. 77

103 Cemil Oruç. age, s. 88

104 Sena İpşirli, 3-6 Yaş Çocuğun Genel ve Din Eğitiminde Temel Değerler, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Y. Lisans Tezi, İstanbul 2011


bir evrenin sağlıklı bir süreç geçirmesi kendinden bir önceki evrenin geli-şimini doğru tamamlamasına bağlıdır. Bu dönem çocuğu dinin mahiyeti, prensipleri ve esasları hakkında henüz zihninde bu kavramlara yer açabi-lecek, anlayabilecek gelişim sürecine ulaşamamıştır. Onun dünyasının, al-gılarının ve dikkatinin dinamikleri, hareket noktası, ihtiyacı çeşitlilik arz eder. Din konusunda da çocuğun düzeyi düşünülerek hareket edilmelidir. Din konularını zamanından önce ya da sonra yanlış öğretirsek, hangi yaşta olursa olsun çocuğa veya yetişkin insana iyilik yerine kötülük yapmış olu-ruz.105

Erikson, Kirkpatrick, Ribot, Russel ve Bayraklı gibi uzmanlar; dinî duy-gunun kökenlerini 0-1 ve 0-3 yaş döneminde anneyle çocuk arasında geli-şen güven duygusunda bulur. Güveni insandaki dinî duygunun en önemli temellerinden biri olarak görürler. Güven duygusu bireyin ilerleyen zaman-larda Allah ile olacak ilişkisi, inancı ve genelde dinî yaşantısı açısından önemli bir dönemdir.106

3-4 yaş dolaylarında “Allah hakkında fi kir yürütmeye başlar. Bu dönem-de antropomorfi zm ve animizm söz konusudur.107 Çocukların Allah tasav-vuru; soyut zekâları gelişmediğinden, gelişim özelliklerine ve zihinsel ka-pasitelerine uygun olarak Allah’ı insana benzetme, O’nu insani vasıfl arla düşünme şeklindedir.” (Haluk Yavuzer) Çocuk yetişkinlerin karşısına çıkar-dığı bütün soyut kavramları (cennet, cehennem, Allah, melek, ölüm, pey-gamberler) zihninde somutlaştırır ve kişileştirir. Ona göre sırlı, gizemli olan bu dünya ilgisini iyice çeker ve çocuk etrafındaki bu gizemleri anlayabilmek için din hakkında sorular sormaya başlar.

4 yaş çocuğunun din ile ilgili sorabileceği ve merak içeren cümlelerden bazı örnekler: Allah’ın boyu ne kadar? Allah’ın arkadaşları var mı? Her şeyi Allah mı yapıyor? Allah’ı neden göremiyoruz? Biz de Allah olamaz mıyız? Keşke biz de Allah olsaydık. Allah’ı gördün mü? Çocuğun kafasında güçlü ve büyük sıfatlarıyla özdeşleştirdiği ve çevresinde bu sıfatları taşıyan kişilerle somutlaştırdığı bir Allah tasavvuru oluşur. Çabası Allah’ı somutlaştırmaya

105 Halis Ayhan, Din Eğitimi ve Öğretimi, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, no: 254 Ankara 1985, s. 26

106 Ali Köse, Ali Ayten; Din Psikolojisi. İstanbul, 2012, s. 114-115

107 Kerim Yavuz; Çocukta Dini Duygu v Düşüncenin Gelişmesi, Diyanet İşleri Başkanlığı No: 213, 1987, s. 41


yöneliktir. Çocukların bu soruları sorması ve merak etmesi onun gelişim evrelerinin rutin seyri ile ilgilidir. Bilgin’in ifade ettiği gibi; çocuğun gelişi-mine uygun cevaplar ile din duygusu gelişmekte, soruları dikkate alınmaz-sa, yozlaşma ve körleşme ortaya çıkmaktadır. 108 Çocuğa hazır olmadığı bir bilgiyi vermek basamak teorilerini altüst ederek, bütün dünyasını yıkabilir.

5–6 yaşlarındaki çocukların kafalarındaki tanrı düşüncesi bir evre ön-ceki gelişim basamağındaki düşüncelerinin izlerini taşır. Allah’ı insan gibi tasavvur etseler de onun diğer insanlardan farklı olması gerektiğine ilişkin gizli bir inanç da taşırlar. Allah nerede, erkek mi, kolları var mı, babamdan büyük mü, Süpermen gibi mi? Çocuğun tasavvuruna göre Allah, insan gibi olsa da, en büyük insan olmalı, diye düşünebilirler.

Bu dönem; çocuğun gelişimine uygun din öğretimi modeli geliştiren Selçuk’un ifadeleriyle; okul öncesi dinî ilginin yoğun olduğu fakat dinî dü-şüncenin teşekkül etmediği dönemdir. Yapılması gereken de kendi kendine dua etmelerine imkân hazırlamak, çocukların bazı konuları soru hâline ge-tirebilmelerine fırsat tanımaktır.109

Okul öncesi dönemde özel öğrenme yöntemleri uygulandığı takdirde dil ve zihinsel gelişimine uygun olarak çocuklara Kur’an, dua, ayet, şiirler ve en temel ibadet bilgileri öğretilebilir, onlarla Hz. Peygamber’den ve pey-gamberler tarihinden kesitler paylaşılabilir. Ve çocuklar bunların doğrulu-ğuna içtenlikle inanırlar.110 Çevrelerinden gördükleri ve öğrendikleri dinî yaşantıları taklit ederler. Rasyonel akıl yürütmenin gelişmediği bu dönem-de çocuğun din dünyasını çevresinden edindiği dinî içerikli kavramlar ve yaşantılar oluşturur. Bu kavramlar içinde “Duanın” çocuğun inanç dünya-sında önemli bir yeri bulunmaktadır. Dua; dinin duygu boyutunun yoğun yaşandığı en önemli süreçtir. Ezberleyebileceği uzunlukta bazı dua ve ayet kalıplarının öğretilmesi, onda derin etkiler bırakacaktır. Mümkün olduğun-ca erken olmak üzere serbest duaya geçilmelidir. Çocuğa kendi kelimeleriy-le istediği gibi dua etmesi için izin verilmeli, denemeler yaptırılmalıdır.111 Özellikle bir arada bulunulan ortamlar ve rutinler değerlendirilerek (sofra,

108 Mustafa Köylü, Nurullah Altaş, (Ed.). (2012). Din Eğitimi, Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık, s.58

109 Mualla Selçuk; a.g.e, s. 108

110 Ali Köse, Ali Ayten; a.g.e, s. 115

111 Beyza Bilgin, “Çocuğun Manevî Eğitimi”, Din Öğretimi Dergisi, Sayı: 6, Ankara 1986, s. 36.


yemek, ezan, hastalık) çocuğun “amin” demesi, besmele çekmesi ve şükret-mesi ile dinî ve sosyal gelişimi açısından önemli bir olay gerçekleşecektir.112 Dinî duygu ve dinî gelişim sürecinde çocuk ilahî bir varlığın emniyetini, himayesini hissedecektir. Bu süreçte dikkat edilmesi gereken husus; çocu-ğun, isteklerine ulaşmak için duayı vasıta bilmek gibi bir tehlikeye de dü-şebileceğidir. Yaptığı her duanın hemen karşılığını alabileceğini hayal eden çocuklardan biri; duasının kabul edilmediğini görünce de uzun yıllar dua etmeyi terk etmiştir. 113Bu dönemde çocuklara duanın sahip olduğumuz nimetler için Allah’a bir “teşekkür” anlamı taşıdığı yaklaşımının benimse-tilmesi daha uygundur.114 Dinî menkıbeler, masallar, hikâyeler, çocuğun büyük ilgisini çeker ve inanma ile ilgili dinî hayal gücünü, din duygusunu uyandırır.115 Okul öncesi eğitim kurumları için uygulanabilecek, hem dinî eğitim hem de değer eğitimine etki edecek, yön gösterilecek bu yöntemler, önemli materyallerdendir. Kişinin gelecekteki dinî hayatı büyük oranda bu duygusal içeriklere bağlıdır.

C-Okul Öncesi Eğitim Programı-Öğretim ilişkileri ve Eğitici Öğretim

Okul öncesi dönem eğitiminin örgün ve yaygın eğitim modeli şeklinde iki ayrı türü bu dönemin doğasından ötürü bulunmamalıdır. Dolayısı ile örgün için ayrı, yaygın için ayrı ilkeler, metotlar, yöntemler ya da stiller geliştirmeye, icat etmeye gerek yoktur. Eğitim ve öğretime tabi tutulacak grubun kendine has alanları, özellikleri ve kendine has eğitim modeli mevcuttur. Dolayısı ile eldeki okul öncesi ve eğitim-öğretim programları, alan bilgileri ortaktır. Her kurumda ve eğitimcileri tarafından uygulanmak zorundadır. Ortak olan genel bilgiler, içerikler, eğitimcilere yol göstermek-tedir.

“Eğitim; bireyde kendi yaşantıları yoluyla davranış değişikliği meydana

112 Doğan Karacoşkun; Okul Öncesi Dönem Çocuklarında Dua. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2005, Cilt IX/1, s. 124

113 Mualla Selçuk; a.g.e. s. 111

114 Mualla Selçuk; a.g.e, s. 115

115 Kerim Yavuz, Çocukta Dini Duygu v Düşüncenin Gelişmesi, Diyanet İşleri Başkanlığı No: 213. Ankara 1987. s. 40


getirme sürecidir.”116Öğrenme; eğitim kurumlarında gerçekleştirilen plan-lı, denetimli ve örgütlenmiş etkinliklerdir. Eğitim gelişime ait kavramlardan olduğu gibi, öğretim de eğitim kavramının içindeki organlarındandır. Bu kavramların kendi içinde bir hiyerarşisi, düzeni bulunmaktadır. Eğitim programı; genel olarak öğretim programı ve örtük programdan117oluşmak-tadır. Öğretim programı; bilgi kategorilerinden oluşan ve bir kısım okullar-da beceriye ve uygulamaya ağırlık tanıyan, bilgi-becerinin planlı bir şekilde kazandırılmasına dönüktür. Öğretim programının içinde ders programları, ünitelendirilmiş ders planları, günlük ders planları, laboratuvar planları, gezi-gözlem planları gibi planlar yer almaktadır. Örtük programın içinde yer alacak etkinliklerin bazılarının amacı önceden bilinir. Bazılarının kap-sam ve amacı önceden bilinmez ve bu etkinlikler genellikle öğretme-öğren-me süreci içinde tesadüfen ortaya çıkar. Örtük program akademik eğitimin dışında kalan kişilik, karakter, ahlak ve değer hatta din eğitimine yönelik pek çok fırsatları karşımıza çıkarabilmektedir. Okul öncesi dönemde eğitim uygulamaları sırasında örtük programın içeriğine uyan pek çok süreçle kar-şılaşmaktayız. Bu dönemin eğitim programlarının temel ilkelerine göre uy-gulamada esnek olunmalıdır. Dolayısı ile uygun ortam, ilgi, ihtiyaç, merak, istek gibi unsurlar ortaya çıktığı anda hedefl enen etkinliğin dışına rahatlık-la çıkılmalıdır.

Fröbel 2-6 yaş döneminde çocuğun üzerine yapılacak etkilemeleri, dar anlamda “eğitim” olarak adlandırır. Çünkü ona göre bu eğitimde, özellikle “kalp ve ruhun şekillendirilmesi” söz konusudur. 118 Asıl olan okul öncesi dönem için öğretim etkinliği sonucunda elde edilecek sonuçlar değil, çocuğun nitel ve nicel gelişimini desteklemektir. Ve eğitim sonucu ancak süreçte ortaya çıkmaktadır.

Eğitim, zaman ve mekân yönünden kapsamlı, sürekli ve çok boyutludur. Her an, her yerde gerçekleşebilir, tecrübîdir ve bu sebeple tesadüfi olabilir.

116 Gürkan, T. (2006). “Eğitim, Öğretim ve Programla ilgili Temel Kavramlar”, Öğretimde Planlama ve Değer-lendirme (Ed: Mehmet Gültekin). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayınları No: 716, ss. 1-14

117 “Bilgi sadece kelimeler değildir. Bundan fazlasıdır. Edinilen deneyim ve yapılan pratikler bu durumda önemli rol oynar.” “örtük program” terimini sosyolog Phillip Jackson (1968) tarafından ortaya atılmıştır.” Hümeyra Türedi; Örtük Programın Eğitimde Yeri ve Önemi. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eğitim Bilimleri (Y. Lisans Tezi). 2008.s. 22-23

118 Kemal Aytaç, age, s. 272


Öğretim ise güdümlüdür, belli bir plan ve program ister. Gerek eğitim ve gerekse öğretim için gelişimsel özellikler bilinmelidir.119 Öğretimde zaman ve mekân kadar öğretmenin, ailenin, öğrencinin beklentileri önem taşır. Her öğretim faaliyeti eğitim etkinliğidir fakat her öğretim eğitim etkinliği değildir. Eğitimcilere göre “öğretimsiz bir eğitim tasarlanmadığı gibi, tersine olarak, eğitmeyen bir öğretim de olmaz.”120

Öğretim, doğrudan doğruya “çok yönlü ilgiler” yaratmayı ve “ahlaki amacı” gerçekleştirmeyi hedef edinir. Bu nedenle de Herbart, “eğitici öğre-tim” terimini kullanır.121 Aynı anda hem eğitim süreci hem de öğretim süreci gerçekleştirilebilmelidir.

Okul öncesi dönem eğitim ve öğretim programlarının planlanması eğitim ve öğretime verdiğimiz anlama göre şekillenmektedir. Her ne kadar bu iki kavramın birbirinden farklı olduğunu bilsek de uygulamalarda ve beklentilerde öğretim kazanımlarının genelde öne çıktığı görülmektedir. Erken çocukluk dönemi öğretim etkinliklerinden çok eğitim etkinliklerinin yoğun bir şekilde uygulanması gereken dönemdir. “Bilgi elde etmek, ilmi kazanmak eğitimin amacı değildir. Bilgi ruhi kuvvetlerin elverişli olarak ge-liştirilmesine yarayan bir vasıtadır (Pastelozzi).”122 Bu dönem çocuğun pek çok bilgiyi veya kavramı ezberlemesi, öğrenmesi gereken dönem değildir. Dolayısı ile öğrenme de eğitim süreci için planlanır fakat buradaki öğrenme yine aynı şekilde çocuğun bütün gelişim alanlarını (bilişsel, ahlak, kişilik, duygusal, dil…) destekler ve geliştirir mahiyette olmalıdır. Okul öncesi için hedef-sonuç öğrenmenin nicel boyutu, nihai amacı değildir. Ayrıca eğitici öğretim sürecinde öğrenimin gerçekleşmesi, aslında araçtır. Ezberlerin, du-aların, şarkıların, şiirlerin, parmak oyunları ve tekerlemelerin ve benzer et-kinliklerin amacı öğrenmek, bilmek, edinmek, sahip olmak değildir. Çocu-ğun gelişimini desteklemek, zihnine, çocuk tabiatına kavramları duyurmak, tanıtmaktır. “Çocuğun ruhuna yerleştirilen dinî eğilimler ve duyguların”123

119 Neriman Aral, Gülen Baran, Şenay Bulut, Serap Çimen; Çocuk Gelişimi 1; İstanbul, 2001 s. 22

120 Halis Ayhan; Din Eğitimi ve Öğretimi, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, no: 254. Ankara 1985, s49

121 Kemal Aytaç; Avrupa Eğitim Tarihi Antik Çağ’dan 19. Yüzyılın Sonlarına Kadar. Phoenix Yayınları, Anka-ra 2012, s. 266

122 Halis Ayhan; Din Eğitimi ve Öğretimi, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, no: 254. Ankara 1985. s.50

123 Kerim Yavuz; Çocukta Dinî Duygu v Düşüncenin Gelişmesi, Diyanet İşleri Başkanlığı No: 213, 1987, s. 39


sağlıklı bir metotla gelişimine katkı sağlamak, kendini bu vesileyle toplu-muna, kültürüne yakın hissettirmektir. Eğitici öğretim ve öğretici eğitim etkinliklerin bir arada planlanması en doğrusudur.

Okul Öncesi Dönem Eğitiminin Temel İlkeleri:Bu dönemde din eğitimi, akademik eğitim, değer eğitimi şeklinde eğitim

programlarının ayrılması eğitimin bütüncül olması ilkesine uygun düşme-mektedir. Okul öncesi eğitimin evrensel ilkelerinin belirlenmesinde, Aristo, Quintilianus, Comeninus gibi eski çağlarda yaşamış düşünürler ile Dewey, Montessori, Fröebel, Steiner, Piaget, Vygotsky gibi çağımız eğitimcilerinin görüşleri etkili olmuştur. Her ülkenin evrensel ilkelerden yararlanarak kendisi için gerekli olan temel ilkeleri ortaya koyması olanaklıdır. Ayrıca bu ilkeler arasında Türkiye için özel önemi olduğu düşünülen ilkelere de yer verilmiştir: 124

Her çocuk farklı bir bireydir. Okul öncesi dönem yaşamın; doğum öncesi aylar ile 0-6 yaş arasındaki dönem, insan yaşamının temelidir (Bloom125, öğrenmelerin önemli bir bölümünün bu dönemde gerçekleştiğini ifade et-mektedir). Çocuğun gelişiminde özel alıcı dönemler bulunmaktadır. Eğitim çocuğun gereksinimlerine duyarlı olmalıdır. Eğitim çocuğun bütünlüğünü gözetmelidir. Eğitimde çocuğun etkin katılımı ve ilgisi önemlidir. Öğrenme çocuğun bildiklerinden başlamalı ve kendi kendine öğrenme desteklenme-lidir. Eğitim çocuğun kendi kendini denetlemesine olanak sağlamalıdır. Oyun çocuğun en önemli öğrenme yöntemidir. Çocuğun gelişiminde çevre-sindeki çocuk ve yetişkinlerle kurduğu ilişkiler, sağlıklı bireylerin yetiştiril-mesinde duygu ve tutumlar önemlidir; Çocuğun eğitiminde kalıtım, çevre ve bilgi etkileşim hâlindedir. 126 Bu ilkeler örgün eğitim ve yaygın eğitim kurumları ve öğretmenleri için bir rehber niteliğindedir ve gözetilmelidir.

Okul Öncesi Eğitimin Yararları: Her şeyden önce bu dönem için en önemli ortam ailedir. Fakat günümüzdeki sosyo-kültürel problemler, çocuk-

124 Yaşar, Ş. (Ed). age. s. 71

125 Benjamin Samuel Bloom (21 Şubat 1913 - 13 Eylül 1999). Amerikan Eğitim psikoloğu: Tam öğrenme mode-lini geliştiren Bloom’a göre; insanlar arasında zihinsel güçler bakımından doğuştan gelen bazı farkların bulunduğu inkâr edilemez. Ancak bunlar eğitimin ürünü olarak sonradan meydana getirilmekte olanla-rın yanında hemen hemen bir hiçtir. http://yasamrehberlik.blogspot.com/2009/01/tam-renme-modeli-bloom.html

126 Yaşar, Ş. (Ed). age. s. 72


ların aile dışı ile çok fazla etkileşim içinde olmaları, popüler kültürün tesiri, yanlış uygulamalar gibi pek çok etken sebebiyle çocukların ihtiyaçları doğ-ru kanallardan karşılanmamaya başlamıştır. Bu sadece çalışan annelerin çocuklarına yönelik bir bakım değildir, çocuğunun eğitim ve terbiyesinde yeterli olamayan aileler de bu eğitimi talep etmeye başlamışlardır. Bu talep-ler arttıkça örgün eğitim kurumlarının yanında artık yaygın eğitim kurum-larında da erken çocukluk dönemi eğitimi gündeme gelmiştir. Dolayısı ile okul öncesi eğitim verilen kurumlarda eğitim programının çocuğa şu fayda-ları sağlaması gerekmektedir:

Çocuğun birey olarak kendisinin farkında olmasını, çocukta duygusal güvenin oluşmasını sağlamalıdır. Çocuğun sosyal becerilerinin gelişimine olanak tanımalı, çocuğun iletişim becerilerini geliştirip, çeşitlendirmeli, çocuğun algısal ve devinimsel becerilerinin gelişimini desteklemelidir. Ço-cuğun kişilik gelişimine olanak sağlamalı, çocuğun öğrenme becerilerini geliştirmeli, çocuğu ilköğretime hazırlamalıdır. Çocuğun kendi kültürünün ve diğer kültürlerin farkında olma becerilerinin gelişmesine yardımcı olma-lıdır. 127

D-Okul Öncesi Dönem Dinî Eğitim

Din eğitimi-din öğretimi, dinî duyu ve düşünce eğitimi, dinî gelişim, de-ğerler, karakter ve ahlaki eğitimin, varmak istediği hedefl er genel gelişimin öğelerindendir. Eğitim ve öğretimin genel tanımlarından, ödevlerinden yola çıkıldığında din öğretiminin, din eğitiminin varmak istediği sonuç ola-rak algılanmasının sakıncaları anlaşılır. Din eğitimi yalnızca din öğretimi değildir. Din öğretimi ile ulaşılmak istenen nihai hedef her yönüyle gelişti-rilmesi gereken çocuğun ve genelde insanın “eğitim ile öğretiminin, öğre-tim ile eğitiminin” gerçekleşmesidir.

Bu hususa örnek teşkil etmesi bakımından; okul öncesi etkinliklerinde Türkçe dil etkinliklerini uygularken, peygamberler tarihinden veya İslam tarihinden bir kesit kullanılabilir. Uygulama sırasında dil gelişimi, bilişsel gelişim desteklenir ayrıca amaç ve kazanımlar ile beklenilen eğitim süreci gerçekleşmiş olur. Müzik etkinliği sırasında dinî kavramlara yönelik seçilen

127 Yaşar, Ş. (Ed). Okul Öncesi Eğitime Giriş. Anadolu Üniversitesi Yayını No: 1841. 2008, s. 10-11-12


ezginin (yemekten önce Bismillah; uyku duası gibi ezgiler) sözlerinden yola çıkılarak çocukların dikkatlerini çekmek istediğimiz hususları fark ettire-biliriz. Ve sık sık yapacağımız geri dönüşlerle bu farkındalığın öğrenmeye dönüşmesi gerçekleşir. Aynı zamanda müzik etkinliği ile planladığımız sos-yal duygusal ve dil gelişim alanına yönelik amaç ve kazanımlarımız gerçek-leşmiş olur. Amaç ve kazanımlar eğitimin manasından anladığımız içeriği oluşturmaktadır.

Selçuk; hayatın ilk yıllarındaki din eğitimi ve öğretiminin, dinî bilgileri bütünü ile çocuğa aktarmak demek olmadığını, ruh ve zihin kabiliyetlerini işleterek onun vahyi anlamaya hazırlanması gerektiğini, çocuğun kabiliyet-lerinin erken yaşlarda geliştirilirse ileride bir yetişkin olarak kendisi için ge-rekli olan öğretimi devam ettirip, Müslüman olmanın ne demek olduğunu anlayabileceğini,128 ifade etmiştir.

Toplumu ve bireyler arası ilişkileri düzenlemekte kullanılan ahlaki de-ğerlerin kazanılması için kimi zaman kendiliğinden gözlemleme süreci ile gelişen, kimi zaman da aile, yakın çevre, mahalle gibi unsurların özel çabalarıyla verilen bir eğitimin parçasıdır; din eğitimi. Çocuk önce etkile-şim içinde olduğu çevresinden, büyüklerinden, dinini, dilini öğrenmeye başlar. Öğrendiği kavramlar henüz din sayılmaz, nitekim çocuğun aile ve çevresinden edindiği dinî kavramlar çocukla bizim aramızdaki ilahî ortak isimlerdir. Onun bu kavramlara hangi anlamları yüklediğini, neyi kastet-tiğini bilemiyoruz. Çocuk bunların yardımıyla kendine has dinî dünyasını kurar.129 Mustafa Öcal’a göre, ilk çocuklukta ailede ve yakın çevrede başla-yan din eğitimi, ailenin çocuğuna verdiği eğitimin ve disiplinin önemli bir parçasıdır. Zira ailelerin dine bakışı ve yorumlayışı, kendi ahlaki değerleri ile paralellik içerisindedir ve bu değerlerin çocuklara geçmesi konusunda dinî öğretiler ve pratikler önemli bir rol oynar. Öcal’a göre dinî değerler ve toplumun genel ahlakı da birbiri ile ilişki içindedir. Bu nedenle, din eğitimi toplumda yaygınlaştırılması istenilen genel ahlaki değerleri içeren önemli bir süreçtir.130

128 Mualla Selçuk, Okul Öncesi ve Okul Çağında Çocuğun Eğitiminde Dini Motifl er, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitiüsü, (Doktora Tezi). www.yök.gov.tr; (bölüm, özet ve öneriler). 1989

129 Kerim Yavuz, a.g.e. s. 44

130 Mustafa Öcal; Din Eğitimi ve Öğretiminde Metotlar. Ankara: Doğuş Matbaası, 1990, s.19.


Hz. Peygamber’in; “Anne ve baba, çocuklarına güzel terbiyeden daha fa-ziletli bir hediye veremez,” sözü toplumumuzda her daim yankı bulmuştur. Bu manada eğitim ve öğretim ihtiyacını gidermek maksadıyla evlerde gö-nüllü annelerin, gönüllü din eğitimcilerinin ferdî gayretleri devam etmiştir. Ev okulu131 uygulamaları ailelerin ve eğitimcilerin uyarlayabildiği kadar kıs-men modellenmiştir. İslam eğitim tarihinde “Küttap” geleneğinin devamı olan Türkler’in mektep adını verdiği sıbyan mektepleri idi.132 Osmanlılarda eğitim dinî temellere dayanmaktaydı. Bu sebepten sıbyan mekteplerinde dinî eğitime ağırlık verilmekteydi. 133 Çocukların temel eğitimlerinin yapıl-dığı kurumların öğretim programlarında Cumhuriyet’in başlarına kadar, din dersleri ile birlikte Kur’an öğretimi daima yer almıştır.134 Ülkemizde sıb-yan mektepleri uygulamaları, genel eğitim-gelişim ilkelerinden haberdar olunabildiği kadarıyla modellenmeye ve uyarlanmaya çalışılmaktadır. İhtiyaç devam ettikçe özel anaokullarında sevgi dersleri, değerler eğitimi, ahlak ve davranış dersleri adı altında dinî eğitim ihtiyacı giderilmeye çalı-şılmıştır. Bu yöntemlerin önemli ortak noktası; özellikle okul öncesi dönem çocuklarının din eğitimi ihtiyacını karşılamak gayesiyle gerçekleşmeleridir.

131 “Ev okulu 1:Bir kişinin, çocuğunu mevcut eğitim sürecinin ve geleneksel bir okulun sınırları dışında tutması ve tamamen çocuğun ilgi ve yetenekleri ile belirlenen bir öğrenme yaklaşımının izlenmesini içermektedir. Bu hareketin ilk aşamalarında pek çok aile “Çocuk merkezli öğrenme” felsefesini kabul etti. Daha sonra güçlü dinsel inanışları olan pek çok aile de ev okulu uygulamasının devam etmesi ve uygula-macıların bir araya gelmelerinde merkezi bir rol üstlenmiştir.” Hande Açık; Ev Okulu Uygulaması. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış (Y. Lisans Tezi), Ankara 2006, s. 1-2.

Ev Okulu 2:Ev Okuma Programı (Evop); çocuklarımızın şahsiyet gelişimine katkıda bulunmak amacıyla, reh-ber bir eğitimci gözetiminde, haftada bir gün kendi evlerinde bir araya gelerek, dinî-ahlaki içerikli sohbet ve okumalar yaptıkları eğitim destek programının adıdır.”http://www.mevlanavakfi .org.tr/haberdetay.php?Git=AltHaberDetay&id=34

132 “İslam’ın ilk dönemlerinden beri çocukların eğitim ve öğretimiyle ilgilenilmiştir. Hicretten bir asır sonra çocukların öğretimi için oluşturulmuş okulların ortaya çıktığı görülmektedir. İslam dünyasında ortaya çı-kan ve çocuklara yönelik öğretim yapan ilk kurumun adına “küttap” denmiştir. Türkler Müslüman olduk-larında bu kurumları hazır buldular. Çocuklarını bu okullara göndererek gerekli bilgileri almasını sağla-dılar. Türkler bu yerlere “mektep” adını verdiler. Osmanlılar döneminde adına “daru’t-ta’lim, taş mektep, mahalle mektebi, sıbyan mektebi” gibi adlar verilen bu okulların çok yaygın olduğu bilinmektedir. Her Müslüman aile, çocuğunu bu okullara göndermeyi bir dinî vecibe olarak kabul etmiştir. Çünkü çocuk dinî yaşantısını sürdürebilecek temel bilgileri almak durumundadır. Adına daha çok sıbyan mektebi denen bu kurumlar temel dinî bilgilerin verildiği yerlerdir. Çocuklar bu okulda Kur’an-ı Kerim’i okumayıöğrenir, ibadette okuyacağı yeteri kadar sure ve dua ezberler ve adına genel bir ifadeyle ilmihal denen İslam’ın iman, ibadet ve ahlak esaslarını öğrenirlerdi. Sıbyan mekteplerinde bunlara ek olarak yazı öğretildiği de olurdu.” Abbas Çelik; Hatıralarla Sıbyan Mektepleri, Atatürk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, sayı: 27, Erzurum, 2007. s. 126

133 Şadiye Yılmaz; Osmanlıdan Cumhuriyete Sıbyan Mekteplerinde Yenilik ve Gelişmeler. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İlköğretim Anabilim Dalı, (Y. Lisans Tezi). 2009. s. 3

134 Salih Zeki Zengin; Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de Kur’an Kurslarının Kurulması ve Gelişimi. Çukuro-va Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2011, 11(2), s. 2


Okul Öncesi Eğitim Programının Temel Özellikleri:

Örgün eğitimde okul öncesi dönem eğitim etkinlikleri bu programlar ile sağlanmaktadır. Bu dönem eğitim ve öğretim uygulamaları yapmayı planlayan yaygın eğitim kurumlarının da aynı ortak dili kullanmaları, aynı bilimsellikten istifade etmeleri gerekmektedir. Ülkemizde 2002 programı geliştirilerek 2006 yılında uygulamaya konulan eğitim programı ile yapılan araştırmalar ve program geliştirme çalışmaları sonucunda konu ve ünite tabanlı programlardan vazgeçilerek, yapılandırıcı eğitim yaklaşımı135 ve çocuk merkezli eğitim136 uygulamalarına geçilmiştir.137 Programın en büyük özelliklerinden birisi olan ‘konu ve ünite tabanlı programından vazgeçil-mesi;’ eğitim ve öğretim alanında yapılan araştırmalar, bilimsel çalışmalar neticesinde gelinen bu nokta yaygın eğitim kurumlarında da baz alınarak, konu ve öğretilerin hedefe alınmaması gerekmektedir. Amaç çocuğun geli-şimini desteklemek, geliştirmek ve çocuğu gelecekte içinde olacağı her tür-lü öğreneme ortamına hazırlamaktır.

Bu program 36-72 aylık çocuklara yöneliktir. Çocuk merkezlidir. Amaç-lar ve kazanımlar esastır. Gelişim özellikleri her yaş grubu için ayrı olarak düzenlenmiştir. Konular amaç değil araçtır. Üniteler yer almamaktadır. Esnektir, öğretmene özgürlük tanır. Yaratıcılık ön plandadır. Öğretmenin planlı çalışmasını gerektirir. Çocuğun özgürce deneyimler kazanabilmesine olanak tanıyan ortamlar önemlidir. Problem çözme ve oyun, temel etkinlik-lerdir. Günlük yaşam deneyimlerinin ve yakın çevre olanaklarının eğitim amaçlı kullanılması teşvik edilmektedir. Öğrenme yaşantılarının çeşitlen-

135 “Yapılandırmacı yaklaşım, öğrenmeyi, deneyimden anlam oluşturmayla eşleştiren bir teoridir. İnsanoğ-lu, bilgiyi doğrudan almanın aksine, onu kendisi oluşturur. Bu, öğrenmenin ancak mevcut bilgilere, de-neyimlere dayalı olarak gerçekleşebileceği anlamına gelmektedir. Bir bilgi ne kadar iyi sunulmuş olursa olsun, öğrenciler bir takım süreçlerde kişisel olarak bu bilgileri kullanmadıkça, geçmiş deneyimleriyle ilişkilendiremedikçe onları gerçekten öğrenmiş olmamaktadırlar.”http://www.morpanet.com/yapilandir-maciyaklasimnedir_1_29.htm

136 “Öğrenci merkezli eğitimde, öğrencilerin ilgi alanlarını, becerilerini ve yeteneklerini ortaya çıkaracak rehberlik hizmetleri etkin bir şekilde okul içi ve dışı uygulanacak. Uyulama sonucu aile, öğrenci ve öğret-men işbirliğinin daha çok güçlenmesi sağlanacak. Temel eğitimin, okul öncesi döneminden başlayarak öğrencinin yaşamı boyunca destekleyici ve yönlendirici eğitim sisteminde aile, öğrenci ve öğretmenin işbirliği ile belirlenecek eğitim hedefi ne yönelik çalışma geçekleştirilecek. “http://talimterbiye.mebnet.net/ogrenci%20merkezli%20egitim/ogrencimerkezliegitim.html

137 Duygu S. Güler Öztürk; Türkiye’de Uygulanan Okul Öncesi Eğitim Programlarındaki Yönelimlere Bakış: Gelişimsel mi Yoksa Akademik mi? 1. Ulusal Eğitim Programları ve Öğretim Kongresi (Tebliğ). http://www.pegem.net/akademi/kongrebildiri_detay.aspx?id=117918


dirilmesi önemsenmektedir. Aile katılımı önemlidir. Değerlendirme süreci çok yönlüdür (Çocuğun ve programın değerlendirilmesi, öğretmenin ken-dini değerlendirmesi gibi). Belirli gün ve haftalar yaş grubunun çeşitli özel-likleri dikkate alınarak belirlenmiştir. Eklerde yer alan çizelgeler-formlar yalnızca birer örnektir. Program geliştirilmeye açıktır.138

Kurumlarımızda Uygulanabilecek Okul Öncesinde Özel Öğretim Yöntemleri: Düz anlatım: Bu yöntem öğretmen merkezlidir ve öğretmenin kontro-

lünde olan, onun vereceği bilgilerin aktarılmasını baz alan bir uygulamadır. Soru cevap yöntemi: Okul öncesinde en fazla kullanılan yöntemlerdendir. Gösterip yaptırma yöntemi: Okul öncesinde gerçekleştirilen pek çok etkin-lik bu yönteme dayanır. Özellikle özbakım becerilerini kazandırmada etki-lidir. Örnek olay yöntemi: Bu yöntem ile daha çok kavrama ve üstündeki bilişsel davranışların kazandırılması sağlanır. Ayrıca ahlaki eğitim ve de-ğerler eğitimi için de etkilidir. Rol oynama yöntemi: İstenildiği anda yaşa-nılamayacak olayların ve hayalî olayların öğrencilerin kendileri tarafından yaşanarak temsil edilmesidir. Rol oynama yönteminde eğitim konusu ile il-gili bir tutum, durum, sorun ya da olay iki ya da daha fazla öğrenci tarafın-dan dramatize edilir. Oyun oynama: Oyunlar problem çözme, karar verme gibi becerilerin öğretilmesinde kullanılır. Çeşitli oyun oynama etkinlikleri ile bazı becerilerin ve somut kavramların öğrencilere kazandırılması ve bil-gilerin tekrar edilerek, pekiştirilmesini sağlar. Öğretmen ortamı düzenler, yapılandırır. Danışılan ve yol gösteren bir tutum sergiler.

Kurumlarımızın Günlük Programında Yer Alması Gereken Temel Etkinlikler:Çalışmamızın bu başlık altındaki temel bilgileri; “Okul Öncesi Eğitimi”139

kaynak kitabının aynı isimli bölümü incelenerek kullanılmıştır.

Rutin etkinlikler, Serbest zaman etkinlikleri ve Grup etkinlikleri: a-Rutin Etkinlikler: Okula geliş-gidiş, toplanma ve temizlik, kahvaltı

138 T.C. Milli Eğitim Bakanlığı Okul Öncesi Eğitimi Genel Müdürlüğü. Okul Öncesi Eğitim Programı (36-72 Aylık Çocuklar İçin) s. 12-18

139 Neriman Aral, Adalet Kandır, Münevver Can Yaşar; Okul Öncesi Eğitim 1. YA-PA Yayınları, İstanbul 2003. s. 54-60


ve yemek; öğretmenin özbakım ve sosyal becerileri geliştirici davranışları kazandırmak için doğal olarak kullandığı etkinliklerdir. Serbest zaman et-kinliği; sınıfa gelinen ilk süreçtir.

b-Serbest Zaman Etkinlikleri: Günün ilk etkinliğidir. Çocukları diğer etkinliklere ve güne hazırlama özelliği taşır. Bu süre için çok katı olunma-malı, çocukların ilgi ve ihtiyaçları baz alınmalıdır. İlgi köşelerinde oyun ve sanat etkinliklerinden oluşmaktadır. Çocuğun yaratıcılığını geliştirme, ken-disini ifade etmesini sağlama, yardımlaşma, paylaşma, işbirliği, başladığı işi sonuçlandırmada kararlı olma, sorumluluk alma ve sorumluluğu yerine getirme, problem çözme, olaylar arasında neden-sonuç bağlantıları kurma ve kas becerilerini geliştirme açısından önemlidir.

Sanat Etkinlikleri: Yoğurma maddeleriyle çalışma, kağıt çalışmaları, boya çalışmaları ve kesyap (kolaj) çalışmaları ile ifade edilir. Tek tek yapı-labileceği gibi gruplar hâlinde veya sınıf olarak yapılarak ortak proje çalış-ması oluşturulabilir.

c-Grup Etkinliği:

Türkçe Dil Etkinliği: Hikâye öncesi etkinlikler; tekerlemeler, parmak oyunları, şiir, bilmece ve hikâye öncesi konuşmalardır. Hikâye anlatma; bir süreçtir. Hikâye sonrası etkinlikleri; pandomim, rol oynama, doğaçlama, hikâye tamamlama, hikâye oluşturma, resimleme, dramatizasyon ve drama gibi etkinliklerin bütünüdür.

Oyun Etkinlikleri: İstenilen kazanımların sağlanabilmesi ve sürdürüle-bilmesi için öğretmenin oyunu çok iyi planlaması gerekir. Bunun için oyun yeri, oyunun oynanma şekli, çocuk sayısı, oyun yerinin sağlık koşullarına uygunluğu gibi durumları gözlemlemesi gerekmektedir.

Müzik Etkinlikleri: Tüm etkinliklerin içinde kullanılabilecek bir çalış-madır. Çocukların dil gelişimlerini etkiler, ritme karşı duyarlılık geliştir-melerine yardımcı olur, kendilerini ifade etmelerine yardım ederek sosyal uyum kazanmalarında rol oynar. Güven ve başarı duygusu kazandırır.

Fen-Doğa ve Matematik Etkinlikleri: Gözlem ve deneyler yapmaya, araştırma, inceleme ve keşfetmeye yöneltir. Sayılar tanınır, toplama çıkar-ma kavranır. Çocukların ilgi ve ihtiyaçlarını ortaya koymalarına ve kavram


gelişimlerine yardımcı olur.

Okuma Yazmaya Hazırlık Çalışmaları: Okuma yazma çalışması değil-dir. Bu çalışmalar basitten karmaşığa doğru sıralanır. Çalışmalar önce üç boyuttan başlar, havada zeminde gibi… Sonra tek boyutlu çalışmalar için kâğıt, boyama maddeleri ile kavram gelişimlerine, konularla ilgili bağlantı-lar kurmalarına yönelik, tanıma, eşleştirme, farklılıkları ayırt etme, parça-bütün, olay sıralaması ve sınıfl andırma çalışmalarını içerir.

E-Kurumlarımızda Okul Öncesi Eğitiminin Planlanması:

Bu çalışmanın en önemli konusu ve amaçlarından biri; bütün bu bilgiler ve literatür taramasının ışığında; okul öncesi alan eğitim ilkelerinin, kendi-ne has gelişim bilgisinin ve özelliklerinin bilinerek, programların din eğiti-mi ve din öğretiminde de kullanabilirliğini anlatabilmek ve gösterebilmek-tir. Dolayısı ile PLANLAR, alanımızın en önemli unsurlarındandır. Şu ana kadar genel gelişim-din gelişimi, genel eğitim-din eğitimi, genel öğretim ve din öğretimi hakkındaki bütün bilgi, bulgu, yöntem ve yaklaşımlarımıza ar-tık bu planlarla işlevsellik kazandırmamız gerekir. Ancak çalışmamızda yıl-lık plan ve aylık planın sadece işlevi hakkında bilgi verilecektir. Asıl uygula-mayı etkinlik planı ve günlük plan üzerinden göstermeyi hedefl emekteyiz.

Yıllık Plan: Öğretmenin bir eğitim yılı süresince yapmak istediklerinin dağılımını gösteren bir plandır. Okul öncesi eğitimin; basitten karmaşı-ğa, yakından uzağa, somuttan soyuta ilkesinin eğitim programlarında kullanımını kolaylaştırmaktadır. Kavramları, gezi-gözlemleri, özel gün ve haftalara ilişkin etkinlikleri ve eğitim programına ailelerin nasıl katılaca-ğını içeren etkinlikleri ve hazırlıklarını belirtmektedir. Aylık plan ise yıllık planda verilen tüm etkinliklerin ay ay taksiminin yapılmasıdır. 140

Günlük Plan: Tek tek verilmesi amaçlanan etkinlik planlarının bir günlük program içinde dikkat edilecek tüm hususiyetlere göre günlük pla-na yerleştirilmesidir. Çocukların okula gelişlerinden, okuldan ayrılışlarına kadar geçen süre içerisinde o gün için belirlenen hedefl erin, kazanılması beklenen davranışların, etkinliklerin, eğitim durumları ve değerlendirme

140 Neriman Aral, Adalet Kandır, Münevver Can Yaşar; Okul Öncesi Eğitim 1. YA-PA Yayınevi, İstanbul 2003, s. 71-83


gibi özelliklerin bulunduğu bir plandır. Günlük eğitim programında sadece bir yeterlilik alanını temsil eden hedefl ere değil, aynı gün farklı yeterlilik alanlarını temsil eden hedefl ere ye verilmelidir. Günlük eğitim programı dü-zenlenirken; yeterlilik alanlarından sadece birini seçmek yerine, aynı anda birden fazla yeterlilik alanına yönelik hedefl eri bütünleştirerek planlamak, gerek çocuk açısından, gerekse öğretmenin hazırlığını ekonomik kullanma-sı açısından önemlidir.141

Kurumlarımızda Okul Öncesi Öğretmen Ve Yardımcı Öğretmen RolleriOkul öncesi genel eğitim programı ve etkinliklerinin, özelde din eğitimi

ve öğretimi etkinliklerinin amaçlarına ulaşabilmesi, bütün personelin ve en önemlisi öğretmenin ortak çalışmalarının ürünüdür ki, gruplardaki çocuk-lara en yakın kişi öğretmendir en önemli sorumluluk da öğretmene aittir. Belirlenen genel ve özel amaçlara ulaşabilmek, öğretmenin kişilik yapısına, öğretim teknikleri hakkındaki bilgisine, teknikleri uygulayışına ve bu sıra-daki esnek tutumuna bağlıdır. Öğretmen etkili, güçlü olmalı, işini sevmeli, bilgili, becerikli, ailelere yakın olmak suretiyle iş birliği içinde olmalıdır. Türkçeyi doğru ve güzel konuşmalıdır. Meslektaşlarıyla iletişim içinde ol-malıdır. Özel eğitim gereksinimi olan çocukları belirlemeli ve eğitimi için ilgililer ile iş birliği yapabilmelidir. Çocuklar arasında ayrım yapmamalı, yaparak-yaşayarak eğitime ağırlık vermeli, düzeylerine uygun program ha-zırlamalı ve uygulamalı, programın sonuçlarına göre uygun gelişimsel de-ğerlendirmeleri yapabilmelidir. Eğitimde sosyal çevreyi kullanmalı, çocuğu araştırmaya yöneltmeli ve davranışları ile onlara örnek olmalıdır.142

Okul öncesi sınıfının ikinci önemli etkeni yardımcı öğretmendir. Sınıf yönetimi ihtiyacı için öğretmenin en önemli destekçisidir. Yardımcı öğret-men; çocukları sevmeli, öğretmene her fırsatta yardımcı olmalı, çocuklara kendini kabul ettirebilmeli, öğretmen-idareci ve diğer personelle iyi ilişkiler kurmalı, yeniliğe açık olmalı, yeni projeler geliştirebilmeli, bilgi ve beceri-lerini uygulamalarına aktarabilmeli, velilerle iyi iletişim kurabilmelidir.143

141 Neriman Aral, Adalet Kandır. a.g.e. s.67-68

142 Neriman Aral, Adalet Kandır, Münevver Can Yaşar; F Eğitim 1. YA-PA Yayınları, İstanbul 2003. s. 45-46

143 Neriman Aral, Adalet Kandır, Münevver Can Yaşar; Okul Öncesi Eğitim 1. YA-PA Yayınları, İstanbul 2003. s. 47


Kurumlarımızda Okul Öncesi Sınıfında Bulunması Gereken İlgi Köşe-leri:

Okul öncesi çocuklara gelişimsel hedefl erin kazandırılabilmesi için uya-rıcı ortamın, onların ilgi ve ihtiyaçlarına uygun bir şekilde düzenlenmesi gereklidir. Uyarıcı ortamın düzenlenmesindeki özellikler, çocukların ge-lişimleri, yeni özgün ürünler oluşturmaları, yeni davranışlar ortaya koya-bilmeleri ve özellikle yaratıcılığa yöneltilmeleri açısından önemlidir. Bazı köşeler sürekli sınıf düzeninin içinde olabileceği gibi bazen dönemsel de oluşturulabilmektedir. Evcilik Köşesi, Blok Köşesi, Kitap Köşesi, Fen Doğa Köşesi, Kukla Köşesi, Eğitici Oyuncak (Masa Oyuncakları) Köşesi, Müzik Köşesi ve Geçici İlgi Köşeleri diğer köşelerden farklı olarak günlük eğitim programında sürekli bulundurulması zorunlu köşelerden değildir. Amaç ve kazanımlara yönelik, araç olarak seçilen konuya bağlı olarak zaman za-man yer verilebilir. Mesela bakkal, manav, market tesisatçı, pastane, dok-tor, balıkçılık, dericilik, halıcılık köşeleri gibi…144 Bu köşelere ek olarak yaygın eğitim ve örgün eğitim kurumları için tasarlayabileceğimiz Değerli Köşe145 önemli bir çalışmadır.

F-Din Eğitimi Kapsamına Giren Kavramların (inanç esasları, ibadet-dua, Kur’an, ahlak, Hz. Peygamber) Yöntem Ve Etkin-lik Örnekleri

Kur’an kursları; eğitimin bütünlüğü, ortak amaçlar, milli ve manevi de-ğerlere bağlı sağlıklı insanlar yetiştirilmesi hususunda örgün eğitimdeki boşlukların giderilebilmesi için çok önemli ve yardımcı kurumlardır. Kur’an kursu, her şeyden önce bir yaygın eğitim kurumudur. Her yaygın eğitim kurumu, örgün eğitim kurumlarının alternatifi değil belirlenen amaçla-ra ulaşmada onlara yardımcı olan, eksiklerinin tamamlanmasına katkıda bulunan kurumdur.146 Dolayısı ile Kur’an kursları çocuğun genel eğitimini, okuma-yazma ve okula hazırlık süreçlerini desteklemeli, karakter, ahlak ve değerler eğitimine yönelik gelişiminde rehberlik edebilmelidir. Çocukların

144 Neriman Aral, Adalet Kandır, Münevver Can Yaşar; Okul Öncesi Eğitim 1; İstanbul 2003. s. 122-132

145 Bknz bu çalışmanın 24. sayfası

146 M. Şevki Aydın; Bir Din Eğitimi Kurumu Olarak Kur’an Kursu. DİB Yayınları, Genel Yayın No: 754. Ankara 2008. s. 30


dinamiklerinde var olan inanma ve inanç potansiyelinin doğru yöntemlerle işlenebilmesi, geliştirilmesi; iyi bir insan olarak yetişmesini sağlayacaktır.

Sahada çalışan, okul öncesi ve din eğitimi-öğretimi alanında yeterlilik sahibi öğretmenlerin, tecrübeleri bir araya getirilerek etkinlikler ve yöntemler daha da zenginleştirilebilir. Dinî duygu-düşünce, inanç ge-lişimi ve din eğitimi hususunda yaptığımız taramalar neticesinde okul öncesi öğretmeni olmamız hasebiyle uygulamaya çalıştığımız okul öncesi seviyesinde üzerinde çalışabileceğimiz etkinlikler, yöntem ve uygulamalar şu şekilde belirlenmiştir:

Kur’an öğretiminde; öğrencinin yaşı, olgunluğu, hazırbulunuşluluğu, öğrenme teknikleri gibi kavramların öğrenci üzerindeki etkisi çok fazladır. Bilişsel gelişimin alanının kapsamındadır. Öğrencinin günlük ruh hâli, is-teği, motivasyonu bu dönem için en önemli unsurlardandır. Asıl olan ço-cuğu gelecekteki inanç hayatına, bilinçli bir iman duygusuna hazırlamaya çalışmak ise uygulamalarda bu dönem eğitiminin esneklik ilkesinin olduğu ve çocuğun merkeze alınmasının gerekliliği ortaya çıkar. Her çocuk için be-lirlenen Kur’an öğrenme hızı, okuma düzeni, ilerleme ve hatmetme düzeyi aynı olamaz. Ya da kurumun ve ailelerin beklentileri amaç hâline getirile-mez. Sağlıklı bir işlevden bahsediyorsak öğrencinin günlük ruh hâli, Kur’an öğrenme etkinliğine istekli ve ilgili hâle getirilmesi, motivasyonu, gelişim düzeyi, hazırbulunuşluluğu bu süreç için önemli unsurlardandır.

- Genel olarak okul öncesi dönemin bütün eğitim alanlarında olduğu gibi, inanç gelişiminde, dini eğitim süreçlerinde de ailenin tutumu, yaklaşı-mı oldukça önemlidir. Okul öncesi dönem aile katılımının, aile diyaloğunun en fazla olduğu dönemdir. Çünkü eğitimin bir ayağı kurumlarsa, diğer ayağı ev ve etkileşim içinde olduğu ebeveynlerdir. Dolayısı ile istikrarın, uyumun, öğrenmenin davranışa yansıması, bilgiyi çocuğun içselleştirebilmesi için her iki tarafın da birbirinden haberdar olması gerekmektedir. Çocuk aileden bu eğitime yönelik bir rol model görmemişse, aile Kur’an kültüründen uzaksa, hatta ailede Kur’an okunmuyorsa çocuğun bu konuda istikrarlı ol-ması, istikrarın dayatılması oldukça sıkıntılı süreçlere sebep olmaktadır. Daha doğrusu aile ve kurumun hedefl eri birbiriyle paralel olmalıdır. Bu dö-nemde yapılan yanlış uygulamalar, dayatmalar, kurum ve aile arasındaki


paralel olmayan yaklaşımlar, çocuğun gelecekteki din öğreniminin önünü kapatmaktadır.

Yöntem ya da etkinlikler:

- Çocuk için soyut kavramlardan biridir ve bu sebeple ilgisinin yoğunlaş-tırılması, güdülenmesi (dönütler, sözlü-sözsüz pekiştireçler, takdir, başarılı olduğunun hissettirilmesi, kendine güven duyması gibi…) ile eğitimin de-vamı ve kalitesi arttırılmalıdır. Kur’an öğretimi sırasında pek çok etkinlik, öğrenme yöntemi uygulanabilir. Özellikle harf öğretimi sırasında özel öğre-tim yöntemlerinden rol oynama, oyun oynama, gösterip yaptırma kullanı-labilir.

- Okul öncesi dönem için materyal kullanımı diğer dönemlerden çok daha önemlidir çünkü çocuk için her şey somut boyuttadır. Öğretim teknolojisi ve materyalleri; sinevizyon, bilgisayar, ses sistemleri, sesli oyuncaklar, el kuk-laları, alfabe (Kur’an harfl eri) yapbozları gibi gereçler kullanılmalıdır.

- Oyun etkinlikleri, alfabe oyunları (sıcak-soğuk oyunu, uzak-yakın oyu-nu, bul-getir oyunu, harfl erden oluşmuş kart oyunları…).

- Sanat etkinlikleri (harfl erin boyama sayfaları, boyama maddeleri ile ka-lıplarını çıkarma, süsleme malzemeleri ile harfl erin çalışılması, kes-yapıştır etkinlikleri) ile eğitim üç boyutlu gerçekleştirilir. Amaç ve kazanımlar hede-fe alınarak hazırlanan etkinlik planları sayesinde, eğitim süreci sırasında çocuğun pek çok gelişim alanı (psikomotor, dil, bilişsel, duygusal-sosyal, özbakım) desteklenmiş olur.

- Kur’an eğitiminde hedefl er, değerlendirmeler ara ara çocuklarla pay-laşılır. Bu yöntem, çocukların mahiyetini henüz bilmedikleri bu eyleme-et-kinliğe karşı motivasyonlarının artmasını sağlayacaktır.

- Örnek olay, yaparak yaşayarak öğrenme için; aile ve çevrelerinden Kur’an’ı doğru bir tilavet ve kıraatle okuyan abi, abla, öğretmen ve diğer şa-hıslardan sınıf içinde çocuklara dinleti günleri düzenlenir. Bu etkinlikler olabildiğince çocukların dünyasında iz bırakacak etkinliklere dönüştürü-lür. Zamanla sınıf içinde veya kurum içinde belli hedefl ere ulaşan çocuklar kendi arkadaşlarının önünde (bu çalışma kurumun kendi içindeki etkin-


liklerinden olmalı, dışarıdan katılım olmamalı) kazanımlarını sergileyerek, onlar için iz bırakan ağabey ve ablalarını modellemiş olurlar. Belli dönem-lere ayrılan hedefl er gerçekleştikçe sinema, tiyatro, alan gezileri, hediyeler veya kutlama şeklinde projeler planlanabilir.

- Henüz somut düşünce, işlem öncesi ve taklit döneminde olan okul öncesi çocuklarının söylenileni, istenileni yapması, inanmaya, bağlanmaya meyilli olması, etkileşimde olduğu çevresinin Kur’an kültürünün, atmosferinin etkisi gibi sebepler onun bu çalışmalara katılımını destekler, güdüler. Kur’an kursları bu etkileşimi uygun-seçilen eğitim yaklaşımları ve çocuk (öğrenci) merkezli eğitim uygulamaları ile gerçekleştirebilir. Bu nok-tada özel öğretim yöntemleri, inanç gelişimi ve din eğitimine yönelik kul-lanılabilecek okul öncesi etkinliklerden istifade edilir. Kur’an kurslarının okul öncesi dönem çocuklarının öğrencileri olması sebebiyle aynı pedagojik dilden, eğitim ve öğretim yaklaşımlarından, okul öncesi fi ziki donanım ve sınıf içi materyallerinden, eğitim ilkelerinden ve aynı yöntemlerden fayda-lanmaları gerekmektedir.

Öğretici noktasında ise; sınıf öğretmeni sınıfını, öğrencilerini en iyi tanıyan, gözlemleyen elemandır. Her bir süreçte öğretmenin öğrencilerinden haberdar olması, kendisinin de takip edebilmesi önemlidir. Bunun gerçekleşmesi için öğretmenin en genel hatlarıyla Kur’an, Hz. Peygamber’in hayatı, İslam tarihi, inanç, ibadet-dua, ahlak gibi konular hakkında bilgili olması gereklidir.

Hz. Peygamber’in Hayatı Ve İslam Tarihi Yöntem ve etkinlikler: Eğitim süreci içinde bilişsel gelişim, psikomo-

tor, sosyal-duygusal, dil gelişimi desteklenebilir. Sosyal duygusal alan geli-şimine yönelik etkinliklerde planlanabilecek hadisler, burada da kullanılır. Hadisler özellikle okul öncesi çocuklarının yaparak yaşayarak öğrenmede en etkili araçlarındandır.

- Bilgi çocukların anlayacağı biçimde ve bilmeleri gerektiği miktarda sunulmalıdır. Özel öğrenme yöntemlerinin pek çoğundan yararlanılabilir; örnek olay, rol oynama, drama, soru-cevap, düz anlatım… Peygamberimizin çocuklarla ilişkilerini, onlara karşı gösterdiği ilgi ve şefkati yaşanmış örnek-lerle anlatmak ve bunları modellemek, çocukta peygamber sevgisinin uyan-


masına ve gelişmesine önemli katkılar sağlayacaktır. Hz. Peygamber’in ha-yatının anlatılması esnasında adı geçen şahıslar, model davranışlar ve ilgi çeken olaylar çocuğun ruhunda olumlu izler bırakacaktır. İlişkilerdeki sı-caklığı ve samimiyeti gören çocuk, onlara karşı sevgi ve saygı duyguları bes-leyecektir.147 Bu vesileyle çocuk, Hz. Peygamber’in aile bireylerini ve yakın arkadaşlarını tanıyacaktır. Fakat bir kez daha söylemek gerekir ki çocuğun bu isimleri ezberlemesi değildir amaç. Amaç; onların kişisel özelliklerini, ahlaki tutum ve davranışlarını, inançları ile nasıl yüceldiklerini kavrama-sıdır.

- Drama; Hz. Peygamber’in ve diğer rol model olacak önemli kişilerin hayatlarını somutlaştırırken ya da görselleştirirken en çok kullanılması ge-reken yöntemlerdendir. Çünkü katılımlıdır, hareketlidir, iz bırakır. Yaparak yaşayarak öğrenme gerçekleşir. Genel eğitimde olduğu gibi din eğitimi ve öğretiminde de en çok kullanılması gereken yöntemlerin başında gelmeli-dir.

- Dinlenilen, okunan, canlandırılan kesitler soru cevap şeklinde geri dö-nüşler yapılarak, ya da resim etkinliği ile değerlendirmeleri yapılarak eği-tim süreci planlanabilmektedir.

İslam tarihi öğretilerek; eğitim sürecindebilişsel, sosyal, duygusal, dil ve psikomotor gelişim desteklenebilir. Dikkat edilmesi gereken husus; çocu-ğa belli konuların, belli şahısların ve bilmeleri gerektiği kadarının verilme-sidir. Çocukların hazır olmadığı, gelişim süreçlerine uygun olmayan, fazla olabilecek hiçbir bilgi verilmemelidir. Yine asıl olan çocukların dinledikleri-ni bire bir ezberlemeleri değildir. Öğrenme için gereken bütün aşamalar ger-çekleştirilince (ilgi, istek, hazırbulunuşluluk, katılım…) doğal olarak çocuk içselleştirdiği, sahiplendiği bu bilgileri unutmayacak ve geri dönüşlerle de bilgiler kalıcı belleğe alınmış olacaktır.

Yöntem ve etkinlikler: Örnek olay yöntemi, düz anlatım, soru cevap ve rol oynama yöntemleri kullanılabilmektedir.

- Örneğin Bilal Habeşi’nin hayatından kesitler paylaşılırken, ezan vur-gusu yapılır ve sinevizyon veya ses sisteminden ezan dinletilir ve devam

147 Ahmet Koç; Okul Öncesi Dönemde Ailede Din Eğitimi, Çocuk Sorunları ve İslam Sempozyumu, (Rize, 30 Eylül-2 Ekim 2005), Ensar Neşriyat, İstanbul 2010, s. 5.http://www.ahmetkoc.org/images/okul_oncesi.pdf


edilir. Ezanın ne olduğu, neden okunduğu hakkında soru cevap yöntemi kullanılır. Daha sonra alan gezisi olarak düzenlenecek cami gezisinde, eza-nın nereden nasıl okunduğu ve kimin okuduğu gösterilmiş olur. Teknik, öğ-retmenin yetkinliğine göre çeşitlendirilebilir.

- Etkinliklere örnek olarak; Hicret sırasında sığınılan Sevr Mağarası hikâye anlatma teknikleri ve drama ile çalışıldıktan sonra sanat etkinliğin-de örümcek ve ağı çalışması ile olay somutlaştırılır. Bu etkinliklerde de aynı şekilde dramadan faydalanılmalıdır.

- İslam büyüklerinin, önemli şahsiyetlerin hayatları, hikâye anlatım tek-nikleri, hikâye öncesi ve sonrası etkinlikleri ile etkinlik olarak uygulanır. Verilen içeriğe, bilgiye uygun görsel bir yapı, mekân bulunmaktaysa, ardın-dan tarihî mekânlara alan gezisi düzenlenir.

Ezber-dua: Bu etkinliklerde de çocuğun ilgi, istek, hazırbulunuşluluk, gelişimine uygunluk gibi faktörler etkindir. Eğitim sürecinde çocuğun bi-lişsel, dil, sosyal, duygusal gelişimi destekleneceği gibi, kurgulanan oyun-larla da psikomotor gelişimine katkı sağlanmış olacaktır. Dikkat edilmesi gereken hususlardan biri de çocuklara basitten karmaşığa, kolaydan zora, kısadan uzuna ve bilinenden bilinmeyene şeklinde bir eğitim süreci plan-lanmalıdır. Bunu planlayabilecek, sıralamayı yapabilecek kişi öğrencilerini tanıyan öğretmen olmalıdır. Çocuk merkezli eğitim sürecine göre her plan her sıralama her sınıfta kullanılır olmamaktadır.

Yöntem ve etkinlikler: Görsel materyaller, bilgisayar, sinevizyon, ses sistemi etkin olarak kullanılmalıdır. Her sabah çocuklarla yapılan Türkçe dil etkinliği sırasında birkaç kez dinleme ve yavaş yavaş katılma çalışma-larına devam edilir. Çocukların etkinliğe katılabilme sürelerine kesinlikle dikkat edilmelidir.

- Bu etkinliklerde oyun oynama yöntemi oldukça etkilidir ve kalıcı öğ-renmelere fırsat verir. Oyun ve hareket etkinliklerinde çalışmalar, kurgula-nan oyunlar ile pekiştirilir. Örneğin heykel oyunu, saklananı bul, ezberini söyle gibi… Burada da pekiştireç türlerini kullanmak katılımı ve güdüyü arttıracaktır. Bu çalışmalar sırasında el kuklalarını kullanmak ilgilerini çe-kecektir.


- Yaparak-yaşayarak öğrenme için; topluca dualar edilmelidir. Hasta olan arkadaşa, deprem olan bölgeye, anneye babaya, birbirlerine, öğret-menlerine ve tüm insanların iyiliği için dua edilir. Bu etkinlik dua şölenine çevrilmelidir. Daha sonra dualarını tek tek yapabilirler. Kendilerini ifade et-mek, dualarını dile getirmek dinî duygu ve düşüncenin şekillenmesinde en etkili yöntemlerdendir. Ayrıca çocukları tanıyabilmek, gözlemlemek ve dinî duygu-düşünce gelişimini takip edebilmek için önemli bir etkinliktir.

İnanç Esasları: Esaslar tamamıyla soyut kavramlardandır. Bu konuları anlamaya, irdelemeye meraklı olan çocuk için oldukça gizemlidir. Ve so-ruları bu gizemi çözmeye yöneliktir. Fakat henüz gelişimsel dönem ola-rak bilmek istediği her şeyi öğrenmeye ve anlamaya hazır değildir. Hazır olmaması demek çocuğun ilgisinin, ihtiyacının giderilememesi anlamına gelmemektedir. Bizim bu dönem çocuklarından iyi bir dindar yetiştirmek gibi bir gayemiz olamayacağı gibi, fayda getirmeyecek üstelik ruh dünyasını allak bullak edecek itikadi bilgileri çocuğa vermemiz doğru olmayacaktır. Gaye çocuğu eğitim etkinlikleri ile gelecekteki din öğrenme faaliyetlerine hazırlamak, bu hazırlık için çocuğun gelişim alanlarını desteklemek, çocu-ğa değerli olduğunu hissettirmek, sorularını geçiştirmemek, anlayacakları dilden anlayabilecekleri miktar ve yöntemlerle iletişim kurabilmektir.

Yöntemler ve etkinlikler: Özel öğretim yöntemlerinden hemen hemen hepsi kullanılarak etkinlikler gerçekleştirilebilir; soru-cevap, rol oynama-drama, düz anlatım, gösterip yaptırma, örnek olay ve oyun oynama gibi. Allah’ın isimleri olarak bilinen esma-ül hüsnadan onların kavram dünyala-rında karşılık bulanlar seçilerek pek çok etkinlik ile işlenir. Bilgiler ezgi, şiir, tekerleme, sanat etkinliği, oyun-hareket, drama, Türkçe dil etkinliği yön-temleri ile planlanabilir. Planlanan etkinlikler Allah’ın büyüklüğü, yüceli-ği, gücü hakkında ilgilerini çekerek onları bir ölçüde tatmin edebilir, daha doğrusu bilgiler bir derece somutlaştırılır. Burada da yine isimlerin ezber-lenmesi sonuç hâline gelmemelidir. Allah’ın birkaç ismini anlayıp, çocuğun kavram dünyasına dâhil edebilmek, içselleştirmesine yardımcı olabilmek en büyük kazançtır.

Ahlaki eğitim; Ahlaki eğitim ve karakter eğitimi iç içe geçmiş kavram-lardır ve değerler eğitiminin kapsamına girmektedirler. Kurumlar çocuğu


bir bütün olarak toplumsal yaşama hazırlamak için bilişsel eğitim kadar du-yuşsal eğitimle ilgili görevlerini de yerine getirebilmelidirler. Ahlak eğitimi eğitimin ahlaki boyutudur. Planlanan eğitim süreci içinde beş gelişim alanı da desteklenebilmektedir. Bu alanda pek çok etkinlikten faydalanılabilir. Ahlaki eğitimde ayrıca değer eğitiminin süreçleri gerçekleştirilir. Değerler eğitimi ve ahlaki eğitim birbirleriyle örtüşmekte ve etkileşimde olan konu-ları içermekte, ortak kavramlardan beslenmektedirler.

Yöntem ve etkinlikler: Yaparak-yaşayarak öğrenme, örnek olay, rol oynama-drama, soru-cevap, gösterip yaptırma ve oyun oynama yöntemle-ri kullanılır. Burada kullanılabilecek en etkili araçlardan biri hadislerdir. Ahlaki değerlerin eğitiminde ahlaki gelenek, adalet, iyi ve doğru konula-rında anlayış oluşturulması ve benimsenmesi, saygı, şefkat ve fedakârlık, diğerlerini düşünmek-empati, özverili olmak-yardımseverlik, adalet, ken-dini kontrol, alçak gönüllülük-hoşgörü ve ahlaki alışkanlık kazanma gibi değer ve uygulamalar temelde olduğu gibi kabul edilmektedir.148 Seçilen hadisler sınıfın ihtiyacına, problemine veya kazandırılmak istenilen hedef davranışlara göre belirlenir, tasnif edilir. Her hafta başı yeni hadis tanıma günü olarak belirlenebilir (ya da cuma). Tecrübelerini paylaşmaları sağla-narak, etkinliğe katılımları desteklenir, hadisin draması yapılır. İki boyutlu etkinlik ve konu müsaitse üç boyutlu etkinlik olarak çalışılır. Hadis içeri-ğine uygun günlük paylaşımlar ya da benzer hikâyeler tespit edilip, kukla tiyatrosu veya öğretmen ve yardımcılarının birlikte kurgulayacağı bir tiyatro gösterisi şeklinde sunumlar gerçekleştirilebilir. Günlük geri dönüşlerle ha-dis içeriği farklı ve uygun görülen etkinliklerle çalışılır. Bu dönemde maksat hadisi birebir ezberlemeleri değildir, içeriğini kavramaları, içselleştirmele-ri, öğrendiklerinin davranışa yansıması ve Hz. Peygamber’i tanımalarıdır.

İbadetler: Bu dönemde elbette ki bilinçli bir ibadet beklenmez fakat ço-cuğun taklit boyutunda olması, ebeveynlerinin ibadetlerini görmesi, izle-mesi onun dünyasında ibadetlerin yer edinmesine yardımcı olur. Bu dönem çocukları ibadetlerin en genel manada niçin yapıldığını ve mahiyetini an-layabilirler. Anlamaları gereken kısım; ibadet etmek; bize her şeyi veren Allah’a teşekkür etmektir. Bu düşünce onların kavram ve algı dünyaların-

148 Arzu Arıkan, (Ed.). Okul Öncesi Dönemde Değerler Eğitimi. Anadolu Üniversitesi Yayını, No: 2301. Eski-şehir 2011. s.53-56


da karşılığı olan bir düşüncedir ve kıyas ederek bunu başarırlar. En önemli nokta da bu kısımdır. Fakat özel içeriklere, detaylara, muamelat bilgilerine girilmesinin somut verilerle çalışan ve bu bilgileri işleme melekesi gelişme-miş çocuğun dünyasına pek katkısı olmaz. Ona samimi, içten, sevecen, say-gılı modeller olarak iletişim hâlinde olduğu ebeveynleri ve diğer kişiler en büyük katkıyı sağlayacaklardır. Çünkü çocuk önemsediği, sevdiği kişinin yaptığı her davranışa odaklanır. Ve zamanla rol model olarak onu benim-semeye başlar.

Yöntem ve etkinlikler: Çocuğun bilişsel gelişimine, sosyal-duygusal gelişimine ve özbakım becerilerinin geliştirilmesine katkısı vardır. Yaparak yaşayarak öğrenme, rol model-drama etkinlikleri şeklinde çalışılır. Abdest hakkında planlanacak etkinlik, fen-doğa etkinliğinde yapılacak temiz ve kirli kavramına yönelik deneyler ile pekiştirilebilir. İbadetlerde soru-cevap, rol oynama, gösterip-yaptırma yöntemlerinden istifade edilerek çocuğun katılımı desteklenir. Bu kavramlar hakkında ezgiler, şiirler, sanat etkinlik-leri (kes yapıştır, mobil yapımı, boyama, artık materyal, kolaj, kalıp çıkarma ve çalışma yaprağı…) ve kitap etkinlikleri yaptırılabilir.

Çocuklara dinî değerleri ve bu değerler üzerinde olumlu davranışları ka-zandırmanın yolu, onlara görsel materyaller, model yaşantılarla duygusal mesajlar göndermektir. Çocuklara birtakım kurallar ezberletmekten çok, somut örnekler sunulmalıdır. Seccade, tespih, takke, namaz örtüsü, rah-le, hat, levha, iftar, sahur, teravih, ezan, hatim, mevlit, bayram ve kandil gibi dinî semboller ve merasimler de çocuklar için önemli uyaranlardır.149 Genel olarak sınıf içinde inanç gelişimini, dinî eğitimi destekleyecek mater-yallerden kurulacak DEĞERLİ KÖŞE ile tüm bu etkinliklerin içinde olabi-leceklerdir. Duyduklarını ellerinde bulabilecek ve görebileceklerdir. Soyut dünya somutlaşmış olacaktır.

Bu noktada önemli husus; dönemin özelliklerini, eğitim ilkelerini, öğ-retim programını tanımak, her öğretim etkinliğinin eğitim olmadığını, her eğitimin uygulamasının ise öğretim olduğunu bilmek gerekmektedir. Ayrı-ca bütün etkinliklerde çocukların hazırbulunuşluluğu sağlamak, ilgilerini

149 Ahmet Koç; Okul Öncesi Dönemde Ailede Din Eğitimi, Çocuk Sorunları ve İslam Sempozyumu, (Rize, 30 Eylül-2 Ekim 2005), Ensar Neşriyat, İstanbul 2010, s. 6. http://www.ahmetkoc.org/images/okul_oncesi.pdf


çekmek ve istekli hâle getirmek en önemli basamaktır. Eğitim sürecinin ba-şarısı öğretmenin seçtiği yöntem, etkinliğin süresi, etkili sınıf yönetimi ve sınıf ortamı, liderliği, eğitim ve öğretim sürecini iyi planlaması, derse giriş metodu, pekiştireç türleri ve kullandığı materyallerle ilişkilidir. Bu dönem-de amaç ve kazanımlar hemen ortaya çıkmaz. Yöntemlerin etkili kullanımı ve plan sayesinde sonuçlar aslında süreçte kendini gösterir. Bazen bir hafta, bir ay, bir yıl; bazen de birkaç gün içinde kazanımlar kendini gösterebilir. Dolayısı ile okul öncesi dönem eğitiminde sonucun değil, sürecin önemi büyüktür. Her öğretmenin, eğiticinin kişisel tecrübeleriyle öğrenme ortam-ları, eğitim süreçleri zenginleştirilebilir.

G-Okul Öncesi Etkinlikleriyle Hazırlanmış Etkinlik Planı örneği

Etkinlik Planı: Günlük eğitim programında çocuklara yönelik öğrenme yaşantıları etkinlikler aracılığıyla sağlanmaktadır. Etkinlikler çocukların gelişim alanlarına, ilgilerine ve dikkat sürelerine göre çeşitlilik göstermek-tedir. Etkinliklerin süreleri ve programdaki yerleri fırsat eğitimi ve esneklik ilkeleri göz önüne alınarak zaman zaman değiştirilebilir. Eğitim durumları-nın etkinliklere dayalı olarak düzenlenmesine karşın her etkinlik için ayrı bir eğitim durumu planlama zorunluluğu bulunmamaktadır. Bunun yerine pek çok etkinliğin bir arada kullanıldığı eğitim planı, günlük planlar şeklin-de uygulanabilir150. Burada uygulamasını gösterdiğimiz etkinlik planı yön-tem, plan, uygulama gibi belli konularda örnek olmasına yöneliktir.

Türkçe Dil Etkinliği

Yaş Grubu: 48-66 Ay

Sosyal Duygusal Alan

Amaç 5: Başkalarının duygularını fark edebilme

Kazanımlar

1. Başkalarının duygularını ifade eder.

150 Neriman Aral, Adalet Kandır, Münevver Can Yaşar; Okul Öncesi Eğitim 1. YA-PA Yayınları, İstanbul 2003. s.86


2. Başkalarının duygularını paylaşır.

Amaç 6. Başkalarıyla ilişkilerini yönetebilme

Kazanımlar

5. Etkinliklerin süresine ilişkin yönergeye uyar.

10. Grup etkinliğinin kurallarına uyar.

Amaç 7. Hoşgörü gösterebilme

Kazanımlar

3. Kendisini başkalarının yerine koyarak duygularını açıklar.

Dil Alanı:

Amaç 3. Türkçeyi doğru kullanabilme

Kazanımlar

1. Konuşmalarında söz dizimi kurallarını doğru olarak kullanır.

Amaç 4. Kendini sözel olarak ifade edebilme

Kazanımlar

1. Dinlerken-konuşurken göz teması kurar.

2. Sohbete katılır.

5. Söz almak için sırasını bekler.

6. Duygu düşünce ve hayallerini söyler.

Amaç 5. Dinlediklerini çeşitli yollarla ifade edebilme

Kazanımlar

3. Dinlediklerine ilişkin sorulara cevap verir.

Bilişsel Alan:

Amaç 3. Dikkatini toplayabilme

Kazanımlar

1. Dikkat edilmesi gereken nesneyi- durumu- olayı fark eder.

2. Dikkatini nesne-durum-olay üzerinde yoğunlaştırır.

3. Dikkat edilmesi gereken nesneyi-durumu-olayı söyler.


Amaç 16. Belli durum ve olaylarla ilgili neden-sonuç ilişkisi kura-bilme

Kazanımlar

1. Bir olayın olası nedenlerini söyler.

2. Bir olayın olası sonuçlarını söyler.

3. Yarım bırakılan olayı, durumu, şiiri, öyküyü, şarkıyı vb. özgün bir şekilde tamamlar.

Amaç 18. Problem çözebilme

Kazanımlar

1. Problemi söyler.

2. Probleme çeşitli çözüm yolları önerir.

Öğrenme Süreci:

*Öğretmen masaları U şeklinde hazırlar. Anlatacağı olay için bir el kuklası seçer. Küçük bir torba hazırlar ve içine yenmiş elma, meyve kabukları, kâğıt çöpleri gibi küçük parçaları yerleştirir. Üzerine önceden edindiği karasinek resimlerini yapıştırır.

* Hikâye öncesi etkinliği için: Mimikler kullanılarak “Tık tık tık iyi gün-ler. Bak pencereden, çevir mandalı, aç kapıyı, çek bir sandalye, oturun şöyle yanıma” tekerlemesi birkaç kez çocuklarla söylenir. Bu esnada ma-salara yerleşilmiş olur.

* Elindeki kuklayı gösterir. Kuklanın elinde çöp torbası bulunmaktadır. Öğrencilere sorar: “Çocuklar size kuklamın da yardım edeceği bir olay anla-tacağım. Bu olay çok eski zamanlarda yaşanmış. Bizim için çok önemli, in-sanların ve Allah’ın çok sevdiği birinin yaşadığı bir olay bu. Acaba Allah’ın çok sevdiği kişi kim olabilir?” der, çocukları etkinliğe hazırlar ve soruyla dikkatlerini çeker. Verilen cevapları alır. Ama hemen cevabı vermez. “Onun kim olduğunu şimdi söylemeyeceğim. Ben anlatırken onun kim olduğunu siz bulacaksınız” der.

* Örnek olay gizem öğesi kullanılarak daha bir ilgi çekici ve merak uyan-


dıran bir yöntemle sunulur. “Çok sıcak bir ülkede Allah’ın en sevdiği insan yaşıyordu. İnsanlara yardım eder, herkese selam verir ve ne olursa olsun her zaman doğruyu söylerdi. Kimsenin kalbini kırmaz, kötü sözleri asla söy-lemezdi. Elinde bir şey varsa onu olmayanla paylaşırdı. Çocukları çok sever, herkese gülümserdi. Bu ülkede yaşayan diğer insanlar da onu çok seviyor-du. Fakat nedense bazı insanlar onunla bir arada olmaktan, aynı ülkede, aynı mahallede yaşamaktan rahatsız oluyorlardı. Onlardan biri Allah’ın çok sevdiği bu güzel ve iyi kalpli insanın komşusuydu. Onu kıskandığını, onu sevmediğini hareketleriyle gösteriyordu. (Öğretmen elindeki kuklayı bu noktada kullanmaya başlar). Çok sıcak olan bu ülkede şimdiki gibi çöp kutuları ve çöplerimizi toplayan görevli amcalarımız bulunmazmış. Herkes kendi çöpünü uzaklara götürür, bazen de kokmasın ve böceklenmesin diye toprağa gömerlermiş. Fakat bu kıskanç komşu biriktirdiği kötü kokulu çöp-lerini her gün Allah’ın çok sevdiği bu iyi yardımsever insanın kapısının önü-ne atarmış. Sonra da beklermiş, niye çöp atıyorsun demesini. Çünkü hemen kavga etmeyi istermiş. Ama bu güzel insan bütün insanları sevdiği için bu komşusunu da seviyormuş. Onunla tartışmaktan hoşlanmazmış. Kıskanç komşu artık iyice bıkmış çöp atmaktan ve üç gün kapısına çöp atmamış. Allah’ın çok sevdiği iyi kalpli insan üçüncü gün bu komşusunun kapısına gitmiş. Ve kapısına vurmuş: Tak tak tak!

* Olay burada yarım bırakılır. Öğretmen “Çocuklar ben kalbi iyilik dolu, yardımsever insanın komşusuna neler söylediğini, biliyorum. Çünkü onun hayatını anlatan kitapları okumuştum. Ama ben sizin bundan sonra neler olduğunu tahmin etmenizi istiyorum” der ve öğrencilerin sırayla bütün tah-minleri not edilir.

* Hikâyenin sonu onların verdiği cevaplardan sonra anlatılır: “Kapıyı komşusu açar. Onu görünce şaşırır. Peygamberimiz (s.a.v): “Komşum hasta mı oldun?” diye sorar. O da “Hayır” der. “Kaç günden beri kapıma çöp atma-dın. Hasta olmuşsundur diye düşündüm. Seni çok merak ettim” der. Kom-şusu Hz. Peygamberimizin bu sözlerini duyunca “Ya Muhammed beni affet. Ben de artık senin gibi iyi bir insan olmak istiyorum,” der. Kıskançlığından pişman olarak Müslüman olur.


Yöntem ve teknikler: Soru-yanıt, örnek olay, hikâye tamamlama.

Materyaller: El kuklası, karasinek resimleri, artık materyallerle hazır-lanmış çöp torbası.

Sözcükler ve kavramlar: Yardımsever, iyilik, kıskançlık, komşuluk.

Etkinlikle İlgili İpuçları: Öğretmen olayın anlatımı sırasında düz bir anlatım kullanmamalıdır. Sesini ve mimiklerini etkili kullanabilmelidir. Elindeki kuklayı uygun zaman gelince kullanmalıdır. Her çocukla göz tema-sı kurmalıdır. Çocukların anlamasını zorlaştıran olayın orijinal kısmındaki bazı kelimeleri kullanmamalıdır. (Vaktinden önce bazı bilgilerin verilmesi olumsuz etkilere sebep olabilir). Merakı celbeden öğeleri kullanmalıdır. Ço-cukların beyin fırtınası yaşamalarını sağlamalıdır. Her çocuğun katılması-nı, söz almasını teşvik etmelidir.

Önerilen diğer etkinlikler: Bu etkinlik, devamında drama etkinliği ile pekiştirilir. Örnek olay hakkında düşüncelerini serbest resimle aktarmaları istenir. Ve resimleri hakkındaki yorumları tek tek alınabilir.

Aile Katılımı: Bu doküman daha sonra Aile Katılımı olarak velilerle paylaşılır.


23 Aralık Perşembe 2009’da 5 yaşa uygulanan etkinlik sonrası çocukların cevapları

- Tuğçenur: Bugün benim kapıma neden çöp atmadın? Kapım tertemiz.

- Kadir Sefa: Çöpleri çöp kutuna atmışsın.

- Mehmet Enes: Teşekkür etmiş, bu gün kapıma çöp koymadın, de miş.

- Emir Ahmet: Benim kapım pis kokuyor, demiş.

- Ömer Faruk A: Peygamber efendimizin kapısına gidip çöpleri ben temizlerim.

- Yunus Emre: Artık kapım çöp kokmuyor.

- M. Enes Ş: Çöplerini çöpe atman lazım.

- Fatma Zehra: Teşekkür ederim, bu gün çöp atmadın demiş.

- Esat Talha: Çöplerini çöpe atman gerekir, demiş.

- Betül Sare: Çöpleri atmayın demiştir.

- Berra: Neden kapıma çöpleri atıyorsun demiş.

- Ömer Faruk E: Bu gün çöp yok demiş.

- Melih: Temizlik imanın yarısıdır demiş.

- Ömer Salih: Çok güzel yaptın çöpü çöpe attın demiş.

- Sudem: En güzel peygamber olduğu için komşusuna kızma mış.

- Rumeysa: Teşekkür ederim, kapımın önüne çöp koymadığın için demiş.

- Eren: Kapım artık pis kokmuyor demiş.

- Beritan: Çöp atmak için çöpünü evine atacaksın.

Örnek olay anlatılırken isim verilmediği hâlde, çocuklar ipuçlarından kapısına çöp atılan kişinin Hz. Peygamber olduğunu anladılar.


H- Okul Öncesi Etkinlikleriyle Hazırlanmış Günlük Plan Örneği

GÜNLÜK PLAN Okulun Ad : De er-li Okullar Tarih: 27/ 4/ 2013 Ya grubu: 48-66 Ay Ö retmen Ad : Süheyla Y ld r m AMAÇ VE KAZANIMLAR Psikomotor Alan Amaç 1. Bedensel koordinasyon gerektiren belirli hareketleri yapabilme Kazan mlar 1. Sözel yönergelere uygun olarak s nma hareketleri yapar. 3. De i ik yönlere do ru uzan r. Sosyal duygusal alan Amaç 3. Duygular n kontrol edebilme Kazan mlar 1. Olumlu-olumsuz duygu ve dü üncelerini uygun ekilde ortaya koyar. Amaç 4.Kendi kendini güdüleyebilme Kazan mlar 2.Ba lad i i bitirme çabas gösterir. Amaç 5.Ba kalar n n duygular n fark edebilme Kazan mlar Amaç 6. Ba kalar yla ili kilerini yönetebilme: Kazan mlar: 4. Ald sorumlulu u yerine getirir. 5. Kendisinin ve ba kalar n n haklar na sayg gösterir. 7. Gerekti inde lideri izler. 9. Etkinliklerin süresine ili kin yönergeye uyar. 10. Grup etkinliklerinin kurallar na uyar. Amaç 11.Estetik özellikler ta yan ürünler olu turabilme Kazan mlar 6. Çe itli sesleri kullanarak müzik olu turur. Amaç 12.Çevredeki güzellikleri koruyabilme Kazan mlar Dil alan Amaç 1.Sesleri ay rt edebilme Kazan mlar 4. Verilen sese benzer sesler ç kar r. Amaç 3: Türkçeyi do ru kullanabilme Kazan mlar 1. Konu malar nda söz dizimi kurallar n do ru olarak kullan r. 2. Konu malar nda temel dil bilgisi kurallar na uygun konu ur. Amaç 4.Kendini sözel olarak ifade edebilme Kazan mlar 1. Dinlerken–konu urken göz temas kurar. 2.Sohbete kat l r. 5.Söz almak için s ras n bekler Amaç 5.Dinlediklerini çe itli yollarla ifade edebilme Kazan mlar 4.Dinlediklerini özetler.


5.Dinlediklerini resim, müzik, drama vb. yollarla sergiler. Bili sel alan Amaç 2. Olay ya da varl klar n özelliklerini gözlemleyebilme Kazan mlar 1. Olay ya da varl klar n özelliklerini söyler. 2. Olay ya da varl klar n özelliklerini kar la t r r. Amaç 3. Dikkatini toplayabilme Kazan mlar 1. Dikkat edilmesi gereken nesneyi durumu olay fark eder. 2. Dikkatini nesne-durum-olay üzerinde yo unla t r r. 3. Dikkat edilmesi gereken nesneyi-durumu olay söyler. Amaç 4. Alg lad klar n hat rlayabilme Kazan mlar 5.Varl klar n say s n söyler. Amaç 9. Nesneleri sayabilme Kazan mlar 4.Gösterilen belli say daki nesneyi do ru olarak sayar. Amaç 12. Mekânda konum ile ilgili yönergeleri uygulayabilme Kazan mlar 2.Yönergeye uygun olarak mekânda konum al r. Amaç 16. Belli durum ve olaylarla ilgili neden-sonuç ili kisi kurabilme Kazan mlar 2. Bir olay n olas sonuçlar n söyler. Özbak m becerileri Amaç 1.Temizlik kurallar n uygulayabilme Kazan mlar 1.Temizlikle ilgili malzemeleri do ru kullan r. 2. El, yüz ve vücudun di er k s mlar n uygun biçimde y kar. 3. Tuvalet gereksinimine yönelik i leri yard ms z yapar. 5. Ev ve okuldaki e yalar temiz ve düzenli kullan r.

ETK NL KLER

Ö RENME SÜREC

SERBEST ZAMAN

SANAT ETK NL

SDA: A4. K2

A6: K4, K7,K9

DA: A3: K1-2. A4: K1-2-5

*Ö retmen sabah çocuklar gelmeden s n fta haz r bulunur. Gelen her çocu u güler yüzle selamlar. Çocuklar n birbiriyle selamla malar nda onlara rehberlik eder. “Arkada na selam vermeyi unuttun” eklinde çocuklar n aras nda gezerek onlar yönlendirir ve liderli ini sürdürür. Çocuklarla birlikte ilgi kö elerinde biraz zaman geçirdikten sonra çocuklara elindeki çal ma yapraklar n gösterir. “Çocuklar bak n, çok önemli birinin çok önemli sözlerini getirdim size. Bu sözleri ö renip, istedi imiz gibi etkinli ini yapabiliriz” der ve çocuklara “Çok çal kan olmal y z, tembel tembel durmamal , günler hiç bo kalmamal bu vatan için, bu millet için çok çal kan olmal y z” ark s n söyleterek onlar n s ralar na geçmelerini sa lar.

*Ö retmen içlerinden ark ya en güzel e lik eden ö renciyi boyalar getirmesi için kendisine yard mc seçer. Bu, Hz. Peygamber’in “Güler yüzle insanlara selam vermen sadakad r.” (Sadaka kelimesi yerine çocuklar n anlayabilecekleri ba ka


BA: A2: K1-2, A3: K1-4. A16: K2

ÖB: A1: K1-2-3-5

bir kelime seçilebilir) hadisinin resmedilmi boyama yapra d r. Tekrar “Çocuklar size çok önemli birinin çok güzel bir sözünü getirdim” der ve sayfay gösterir. Sayfada ne gördüklerini tek tek sorar, fikirlerini al r. Çocuklar iyice merakland r r ve hadisi söyler. “Fark nda m s n z bilmiyorum ama galiba biz biraz önce bu güzel sözdeki selamla malar yapt k. Kimin söyledi ini merak ediyor musunuz?” diyerek meraklar n artt r r. “ Herkes birbirine selam verince, güler yüzlü olunca dünyam z nas l olur?” der ve çocuklardan cevaplar al r. En sonunda kendisi, sözün Hz. Peygamber’e ait oldu unu, O’nun güzel sözlerini ö renmemiz, çal p, söyledi i gibi davranmam z gerekti ini ifade eder. Bir yandan da da t lan çal ma yapra ve boyalarla etkinlik devam eder.

*Serbest zaman etkinli i boyunca ö retmen çocuklara rehberlik eder ve onlar gözlemler. Deste e ihtiyac olan ö renciye yard m eder. S rayla bütün s ralarda birer kez oturur. Biten çal malar sergilenir.

*Etkinlik sona erdi inde ö retmen çocuklar s n f toplamalar için yönlendirir. Temizlik ve tuvalet ihtiyaçlar kar land ktan sonra kahvalt ya inilir.

TÜRKÇE D L ETK NL , MÜZ K ETK NL , OYUN HAREKET

PSM: A1, K1-3

SDA: A3, K1. A6, K5-10. A11, K6

DA: A1, K4. A4, K5

BA: A3, K1-2-3

*Kahvalt n n ard ndan ö retmen çocuklar n yerlerine yerle meleri için yönerge verir. Çocuklar yerlerine yerle irken ö retmen bu s rada ba ar duas n (Rabbi yessir…) söylemeye devam eder. Çocuklar n fark etmesini sa lar. lk sorular al nca “Ben elimden geleni yap yorum ama çal kan ve ba ar l olabilmek için Allah’tan yard m istiyorum” der. Daha önceki kurguya göre; yard mc ö retmen “Ö retmenim, bana da ö retir misin, benim de onun yard m etmesine ihtiyac m var” der. Ö retmen, yard mc ö retmeni çocuklar n aras na oturtur ve parmak oyunu tarz nda bedenini kullanarak ba ar duas n okur. Bütün s n f duay birlikte söylerler.

*Ö retmen “E, be, te, se, cim. Benim güzel harflerim. Haydi, hemen imdi, söy-le-ye-lim” tekerlemesini çocuklarla birkaç kez söyler. Sinevizyondan o günkü çal ma harfleri aç l r. lk önce toplu hâlde i aret edilen harfler söylenir. Sonra parmak kald r larak cevap verilir. Sözlü peki tireçler kullan l r. Çocuklar n ilgisine göre süre ayarlan r, etkinlik sonland r l r.

*Ö retmen neden ba ar l olmal y z, çal kan olmal y z, hiç dü ündünüz mü?” diye sorar. Al nan cevaplar n ard ndan ö retmen “O hâlde çal kan ba ar l ö rencilerime ben de bir ark arma an etmeliyim” der. Bilgisayardan “Çok çal kan olmal y z” ark s n ö rencilerin iste ine göre birkaç kez dinletir ve ellerini s ralara vurarak ritim

tutturur. Bu etkinlik s ras nda ihtiyaç duyan çocuklara yard mc olur.

*Ö retmen “Çal kan ve ba ar l çocuklar, o-yun oy-na-ma-l -lar” diyerek oyun etkinli ini haber verir. Ö retmen heykel oyunu oynayacaklar n anlat r. Oyunun basamaklar : Bütün çocuklar ayakta dururlar, 3 veya 5 tane ö renci ebe seçilir. Ebeler yüzlerini duvara dönerler ve ba ar duas n ö retmenin rehberli inde birlikte söylerler. Onlar önlerini dönene kadar ayakta olan ö renciler heykel olurlar ve hiç hareket etmezler. Ebeler hareket edenleri bulurlar oyundan ç karlar. Kalanlar tekrar ebe seçilir. Ebe olanlar tekrar ba ar duas n okurlar. Çocuklar n iste ine göre zaman ayarlan r.

Etkinlik bitince yeme e geçilir


DRAMA

FEN-MATEMAT K OYUN HAREKET

OKUMA YAZMAYA HAZIRLIK

SDA: A2,K1,2,3. A5,K1. A6,K3. A9,K3. A12, K1,2

DA: A5, K5. A8,K1,2.3.4

*Yemekten sonra ö retmen minderleri yar m daire eklinde dizer. Ö rencilere “Ne yapaca m z anlad n z de il mi?” diyerek drama etkinlik saatini haber verir. Ö renciler oturur. Ö retmen onlara sabah boyad klar “Güler yüzle insanlara selam vermen ‘Allah için yard m etmek’ gibidir” hadisini hat rlat r. “O hâlde biz de güler yüzle selamla anlar ve as k suratl birbirinin yüzüne bakmayanlar bir görelim” der. stekli ö rencilerden iki çocuk seçer. Drama için yönergeleri verir. Canland rma

ba lar. lk önce güler yüzlü insanlar n, ard ndan as k suratl insanlar n durumu, süreye, ilgilerine, isteklerine göre gruplar hâlinde canland r l r. Ard ndan ö retmen, “Söyler misiniz çocuklar, bu iki olaydan en çok hangisini canland r rken mutlu oldunuz? Neden mutlu oldunuz? Ne oldu ki?” sorular n çe itlendirerek çocuklar n yorumlar n payla malar n sa lar. Çocuklar yine bu etkinliklerinde de ba ar l olduklar için tebrik eder.

*Ö retmen “Size bir konu um geldi. imdi saklan yor nedense her eye al n yor. Ben de onun iste ini yapt m saklad m. Ama sizinle tan maya ikna oldu. Onu getireyim mi?” der ve KÜSTÜM Ç ÇE N getirir. Çiçe i tan t r. Nas l beslendi ini, neye ihtiyac oldu unu anlat r. Çocuklara onlar n da bakmakla sorumlu olduklar bir bitki veya hayvanlar olup olmad n sorar. Daha yak ndan görmeleri için çocuklar n halka olmas n sa lar. Ve dikkatleri üzerindeyken birden dal na dokunur. Çiçek kapan r. Çocuklar n yorumlar n almaya devam eder. Neden bu çiçe e küstüm çiçe i dendi i hakk nda konu ulur. Ö retmen her çocu un duygu ve dü üncelerini ifade etmelerine f rsat verir. Sonra da “Belki de hiç arkada yok, kimse ona selam vermiyor, yaln z hissediyor kendini. Bir de dokunulmaktan ho lanm yor galiba. Zarar görmek istemiyor. Götürürsek belki de art k mutlu olur” der. Her çocu un yak ndan incelemesi, gözlem yapmas sa lan r. Çiçe in renginin YE L oldu una dikkatlerini çeker. Çocuklarla birlikte çiçe e selam verip, güzel sözler söylerler. Sonra çiçekle vedala rlar ve herkes yerine gönderilir.

*Ö retmen “Ne zaman , Ne zaman ? Hi ttt! Geldi oyun zaman ” tekerlemesini söyleyerek çocuklara “Bul getir oyunu” oynayacaklar n haber verir. Oyunu anlat r. Ye il renkte 5 nesne bulmalar n ister. Bu oyun süreli ve h za dayal olarak kurgulan r. Bunun için süre tutulur. Süreler yaz l r. En h zl olanlar alk lan r, tebrik edilir. S rayla istekli ö rencilerden ba lanarak seçimler yap l r. Ö retmen her seferinde farkl nesneler söyler. Her çocu un kat lmas sa lan r. Oyun bitirilir Eve dönü haz rl klar yap l r. Vedala rken çocuklar güler yüzle selamla rlar.

DE ERLEND RME Ö retmenin uygulamalar ö retmen, ö renci ve uygulama aç s ndan genel bir de erlendirme yapmas d r.

A LE KATILIMI Gün sonunda ö retmen taraf ndan ailelere bir not gönderilir.Notta ailelerin çocuklar na bir saks çiçek hediye etmesi, onun bak m yla da çocu un ilgilenmesinin uygun olaca yazar.


Bu planda seçilen alanlara göre amaç ve kazanımlar, resmî olarak MEB’in hazırladığı okul öncesi eğitim programından seçilmiştir. Bu prog-rama ulaşmak kolay olduğu için çalışmamıza alınmamıştır. Günlük plan-lar, etkinlikler bu seçimlere göre hazırlanmaktadır.

Uygulamalarda okul öncesi dönemde ders kavramı kullanılmamaktadır. Ders yerine etkinlik kavramı ön plana çıkar. Planda da görüldüğü üzere her etkinlik uygulamasından sonra diğer etkinliğe geçişlerde, tekerleme, şarkı, dikkat çekici ve uyarıcı başka bir yöntemle etkinlikler birbiriyle bağlanmaktadır. Etkinlik seçimlerinde etkinliğin hareketli, durağan sıra-lamasına ve seçilen amaç kazanımlara uygun olmasına dikkat edilmelidir. Amaç ve kazanımlar plan içerisinde pek çok kez kullanılabilir. Öğretmen bu anlamda özgürdür.

Planda görüldüğü üzere din eğitimi kavram ve bilgilerine, çocukların bilişsel kapasitelerinin daha yüksek olduğu ilk saatlerde yer verilir. Yer yer geri dönüşlerle süreçler hatırlatılır, selamlaşma hadisinde olduğu gibi… Kavramlar her zaman farklı etkinliklerle verilerek, çocukların ilgilerini kay-betmemeleri sağlanır. Mesela; “Temizlik imanın yarısıdır” hadisi aynı dik-kat ve merak öğeleri kullanılarak uygulanır. Fakat öğretmen bu kez hadisi fen-doğa ve matematik etkinliğinin deney yöntemiyle işleyebilir. Kur’an harfl eri çalışmaları her seferinde aynı etkinliklerle değil de, uyarlayabile-ceğimiz farklı oyunlarla (harfl erin yazılı olduğu kartlar hazırlanır ve oyun öncesinde saklanırlar. Seçilen çocuk kartını arar ve bulunca üzerinde yazılı olan harfi söylemesi gerekir ya da her çocuk bir harf adını alır elinde harfi -nin resmi bulunur. Öğretmen adını söylediği harfi n bir adım öne çıkmasını isteyebilir) öğretmenin öğrencilerini gözlemlemesi, eğitime hâkim olması, programın ve planın gerekliliklerini bilmesi ile çeşitlendirilebilir. Genel olarak öğretmen her bir planında kendine has etkinlikler ve materyaller tasarlayabilmektedir.

F-Sonuç ve Öneriler

1- Yaygın eğitim kurumlarında verilmesi amaçlanan okul öncesi eğitimine yönelik resmiyet hazırlıklarının, prosedürlerin tamam-lanması gerekmektedir. Böylelikle teftiş mekanizması devreye gire-bilir ve eğitimin seyri-sıhhati takip edilebilir.


2- İlahiyat fakültesinden, din kültürü ve ahlak bilgisi bölümünden mezun olanların ve Kur’an kursu öğretmenliği yapacak görevlilerin yetiştirildiği programlarda okul öncesi yaş grubuna yönelik pedagojik formasyon dersleri okutulabilir.

3- Kur’an kurslarında bu alanda çalışan yaygın eğitim görevlilerine, anaokulları veya anasınıfl arında gözlem ve staj yapma imkânları verilmelidir. Bu amaçla Milli Eğitimle işbirliği yapılarak ortak bir projeye-protokole imza atılmalıdır.

4- Okul öncesi öğretmeni ve öğretmen adaylarının, yardımcı öğretmenlerin de Kur’an öğretimi ve din eğitimi ve öğretimi konusunda yetiştirilmesi sağlanabilir. Okul öncesi öğretmenlerinin Kur’an-ı Kerim öğretme teknikleri, sözel öğretme yöntem ve teknikleri, genel manada iman, ibadet, ilmihâl, itikat ve ahlak bil-gilerinin verildiği seminerlerden geçmeleri bu alandaki ihtiyaca ce-vap verecektir. Bir sınıfta öğrencilerini en iyi tanıyan sınıf öğretme-nidir. Dolayısı ile bu yeterlilikleri de almış olan öğretmen daha etkili bir din eğitimi ve öğretimi sağlayabilir.

5- Okul öncesi dönemine yönelik din eğitimi ve din öğretimi içerikli sempozyum, panel, konferans, eğitim kampı gibi programlar dü-zenlenmelidir. Ayrıca zümreler oluşturarak ortak materyal havuzla-rının oluşturulması, tecrübe ve iyi uygulamaların paylaşıldığı plat-formların tesisi faydalı olacaktır.

6- Yaygın eğitim kurumlarımızda çocukların ilgi, ihtiyaç ve eğitimle-rine yönelik teknoloji ve materyallerin yanında sınıf içinde bulun-ması gereken ilgi köşeleri önemsenmelidir. Çocuğun inanç dünyası için önemli bir etki bırakması bakımından DEĞERLİ KÖŞE olarak isimlendireceğimiz bir köşe tasarlanmalıdır. Okul öncesi seviyesi renkli-resimli ibadet ve boyama kitapları, Kâbe maketi, Kur’an ve resimli-sesli alfabe kitapları, duaları okuyan bebek ve oyuncaklar, okul öncesi seviyesinde hazırlanmış dinî duygu-düşünce gelişimine destek olacak eğitici oyun materyalleri gibi araçlar bu köşede bu-lundurulmalıdır.


7- Drama-dramatizasyon ve rol oynama, okul öncesi dönemde kullanılan en etkin eğitim etkinliklerinden biridir. Özellikle din eğitimi ve öğretimi gibi soyut kavramlar dünyasından bahsediyorsak, kesinlikle bu çalışmaların kurslarda da sıklıkla kullanılması gerek-mektedir. Fakat etkinlik ön bir bilgi, ön bir gözlem gerektirmektedir. Bu maksatla yaygın eğitim çalışanlarının ve okul öncesinde ihtisas yapabilecek olanların bu alanda eğitim, seminer, kurs programla-rından geçirilmeleri gerekmektedir.

Okul öncesi, davranış problemlerinin (yalan, öfke kontrolü, izinsiz eşya kullanımı, eve götürme, hiperaktivite, diskleksia, obsesif davranışlar veya gözlenebilen ya da sezilebilen başka problemler) en sık görüldüğü dönem-dir. Sınıf içi etkileşimi sebebiyle rutin eğitim öğretim faaliyetlerimizi de bu problemler fazlasıyla etkilemekte ve engellemektedir. Konunun önemi se-bebiyle kurslarda okul öncesi eğitimi verecek öğretmenlerinin “Davranış ve öğrenme sorunu olan çocukların eğitimi” ve sorunu olan çocukların tespitine yönelik”eğitim almaları gereklidir.

8- Öğrenci merkezli öğretim için öğretimin öğrenci merkezli olarak planlanması, yürütülmesi ve değerlendirilmesi gerekir. Bunun gerçekleşebilmesi için öğretmenin bu dönem çocuklarının özel-liklerini iyi şekilde bilmesinin yanı sıra, sınıf yönetimi, öğren-ci farklılıkları, öğretim yöntem ve teknikleri, sınıf yönetimi, öğretme-öğrenme stratejileri ve sınıf içi öğrenme çevresinin dü-zenlenmesini de bilmesi ve uygulayabilmesi gerekmektedir.Okul öncesi eğitim-öğretim içeriği, alan ve uygulama bilgisi, fi ziki donanımı, öğretim yöntemleri gibi pek çok konuda diğer yaş gruplarından ayrılır, kendine ait bir yol çizer. Dolayısı ile bu dönemin eğitimi nerede verilirse verilsin bu çocukların eğitim ve öğretim etkinliklerinin bir arada ve gelişim özellikleri göz önünde bulundurularak planlanması gerekmektedir. Okul öncesi dönemindeki çocuk dünyayı oyunla algılar. Kur’an öğretimi ve din eğitiminin çocuğun dünyasına uygun bir dille aktarılması önemlidir. Bunun tersi etkiler bırakacak uygulamaların onun hem değer dünyasını etkileyeceğini, hem de inanç gelişimini yerle


bir edeceğini unutmamak gerekmektedir. Bu dönemde çocuğun din kavramını algılaması mümkün değildir fakat gelecekteki din kavramının temellerini ya şimdiden atmış oluruz ya da şimdiden doğuştan var olan bu temelleri tamamen sarsmış oluruz. Bu da eğitim öğretim planlamalarımızda bütüncül ve çocuk merkezli bir yaklaşımı gerektirir. Okul öncesi çocuklarının gelişim evreleri, ilgi, istek, genetik, çevre ve aile faktörü, hazırbulunuşluluğu gibi etkenlere bağımlıdır. Rol model, rol oynama, drama, yaparak-yaşa-yarak öğrenme, örnek olay, soru-cevap, belli süreçler için düz an-latım, müzik, oyun ve materyalle öğrenme gibi pek çok yöntem ve etkinliğin göz önünde bulundurulması gerekmektedir. Dinî eğitim ve Kur’an öğretimi okul öncesi etkinliklerine ölçülü bir şekilde ser-piştirilmelidir. Din eğitimi ve Kur’an öğretimi ayrı bir başlık altında değil, eğitim sürecinin içinde bulunmalıdır.

Çocuk nasıl öğrendiğinin farkında olmadan, doğru inanç, dinî duy-gu–düşünce gelişiminin metotları ve gelişim sürecinin gerektirdikleriyle, sınıfından ayrılmalıdır. Uygun olan bilgileri ve özü edinmiş ve gelecekte kendisi için gerekli olan öğrenme yeteneği, istidadı geliştirilmiş olarak üst sınıfl ara, ileri seviye öğrenmelere hazır hâle getirilebilmelidir.

KAYNAKÇAAÇIK, Hande; Ev Okulu Uygulaması, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri

Enstitüsü, (Y. Lisans Tezi), Ankara 2006,

ARAL, Neriman -Adalet Kandır- Münevver Can Yaşar; Okul Öncesi Eğitim 1; İstanbul 2003

ARAL, Neriman- Gülen Baran-Şenay Bulut,-Serap Çimen; Çocuk Gelişi-mi 1; İstanbul 2003

ARIKAN, Arzu; (Ed.). Okul Öncesi Dönemde Değerler Eğitimi. Anadolu Üniversitesi Yayını, No: 2301. Eskişehir 2011.

AYDIN, M. Şevki; Bir Din Eğitimi Kurumu Olarak Kur’an Kursu. DİB Ya-yınları, Genel Yayın No: 754. Ankara 2008.

AYHAN, Halis; Din Eğitimi ve Öğretimi, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayın-ları, no: 254. Ankara 1985


AYTAÇ, Kemal; Avrupa Eğitim Tarihi Antik Çağ’dan 19. Yüzyılın Sonları-na Kadar, Ankara 2012

BİLGİN, Beyza; “Çocuğun Manevi Eğitimi”, Din Öğretimi Dergisi, Sayı: 6, Ankara 1986

CAN, G. (Ed.); (2008). Psikoloji ve Eğitim Psikolojisi. Anadolu Üniversite-si Yayını No: 1855. Eskişehir.

CEYHAN, E.(Ed.); (2009) Erken Çocukluk Döneminde Gelişim. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayını No: 1859.

ÇANKIRILI, Ali; (2008). Kişilik Gelişiminde Ene ve Zerre’nin İki Yüzü Egosantrizim ve Egoizm; Zafer Dergisi. Sayı 372 (http://www.zaferdergi-si.com/makale-2236-kisilik-gelisiminde-ene-ve-zerre-8217-nin-iki-yuzu-egosantrizm-ve-egoizm.html)

ÇELİK, Abbas; Hatıralarla Sıbyan Mektepleri, Atatürk Üniversitesi İlahi-yat Fakültesi Dergisi, Sayı: 27, Erzurum, 2007.

ERDEN, Münire-Yasemin Akman; Eğitim Psikolojisi- Gelişim-Öğrenme-Öğretme. Arkadaş Yayınları, Ankara 1997

GÜRKAN, T. (2006). “Eğitim, Öğretim ve Programla ilgili Temel Kavram-lar”, Öğretimde Planlama ve Değerlendirme (Ed: Mehmet Gültekin). Eskişe-hir: Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayınları No: 716

HÖKELEKLİ, Hayati; Din Psikolojisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yay. Ankara 2001

http://talimterbiye.mebnet.net/ogrenci%20merkezli%20egitim/ogrenci-merkezliegitim.html

http://www.mevlanavakfi .org.tr/haberdetay php?Git=AltHaberDetay&id=34

http://www.morpanet.com/yapilandirmaciyaklasimnedir_1_29.htm

http://yasamrehberlik.blogspot.com/2009/01/tam-renme-modeli-bloom.html

İPŞİRLİ, Sena; 3-6 Yaş Çocuğun Genel ve Din Eğitiminde Temel Değerler. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,(Y. Lisans Tezi). 2011


KARACOŞKUN, Doğan; (2005). Okul Öncesi Dönem Çocuklarında Dua. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt IX/1

KOÇ, Ahmet; Okul Öncesi Dönemde Ailede Din Eğitimi, Çocuk Sorunları ve İslam Sempozyumu, (Rize, 30 Eylül-2 Ekim 2005), Ensar Neşriyat, İstan-bul 2010, http://www.ahmetkoc.org/images/okul_oncesi.pdf

KÖSE, Ali-Ali Ayten; Din Psikolojisi. İstanbul, 2012

KÖYLÜ, Mustafa-Nurullah Altaş, (Ed.). (2012). Din Eğitimi, Ankara: Gün-düz Eğitim ve Yayıncılık

MEB, Okul Öncesi Eğitimi Genel Müdürlüğü. Okul Öncesi Eğitim Progra-mı (36-72 Aylık Çocuklar İçin).

ORUÇ, Cemil; (2010). Okul Öncesi Dönemde Dinî Duygunun Kökenleri ve Gelişimi, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi Cilt 10, Sayı 3

OSMANOĞLU, Cemil; Basamak Teorileri Açısından Dinî Gelişim İnanç Gelişimi ve Eğitimi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Ya-yımlanmamış L. Tezi), İstanbul 2007

ÖCAL, Mustafa; Din Eğitimi ve Öğretiminde Metotlar, Ankara: Doğuş Matbaası, 1990

ÖZTÜRK, Duygu S. Güler; Türkiye’de Uygulanan Okul Öncesi Eğitim Programlarındaki Yönelimlere Bakış: Gelişimsel mi Yoksa Akademik mi? 1. Ulusal Eğitim Programları ve Öğretim Kongresi (Tebliğ). http://www.pe-gem.net/akademi/kongrebildiri_detay.aspx?id=117918

SAĞLAM, İsmail; Okul Öncesi Eğitimi, Hedef ve Etkinlikler Acısından, Batı ve İslam Eğitiminin İncelenmesi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Y. Lisan Tezi); Bursa 1995

SELÇUK, Mualla; Okul Öncesi ve Okul Çağında Çocuğun Eğitiminde Dinî Motifl er, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Doktora Tezi). www.yök.gov.tr; (bölüm, özet ve öneriler). 1989

SELÇUK, Mualla; Çocuk Eğitiminde DinîMotifl er (Okul Öncesi Çağ), İsla-mi Araştırmalar Cilt: 4, Sayı: 2, Nisan 1990

SELVİ, K. (Ed). (2008). Öğretim İlke ve Yöntemleri. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayını No: 1854.


TÜREDİ, Hümeyra; Örtük Programın Eğitimde Yeri ve Önemi. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eğitim Bilimleri (Y. Lisans Tezi). 2008.

YAŞAR, Ş. (Ed); (2008). Okul Öncesi Eğitime Giriş. Anadolu Üniversitesi Yayını No: 1841.

YAVUZ, Kerim; Çocukta Dinî Duygu ve Düşüncenin Gelişmesi, Diyanet İşleri Başkanlığı No: 213. Ankara 1987.

YAVUZ, Kerim; Eğitim Psikolojisi, Kayseri 1991

YILMAZ, Şadiye; Osmanlı’dan Cumhuriyete Sıbyan Mekteplerinde Yeni-lik ve Gelişmeler. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İlköğretim Anabilim Dalı, (Y. Lisans Tezi). 2009.

ZENGİN, Salih Zeki; (2011). Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de Kur’an Kurslarının Kurulması ve Gelişimi. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11(2),

Documents

YECDER IV. ULUSAL DİN GÖREVLİLERİisamveri.org/pdfdrg/D227309/2014/2014_YILDIRIMS.pdfISBN: 978-605-62091-2-3 Yay ın Numarası: 3 Basım Tarihi: Nisan 2014 Basım Yeri: Armoni Nüans