471

boyunca varlýklarýný korumuþ olup bugünçoðu ayaktadýr. X. yüzyýlda yapýlan ve XVIII.yüzyýlda Ras rahiplerinin katedrali olan St.Petar (Petrova Crkva) Kilisesi, Sopog@ani Ma-nastýrý (1264-1265) ve XII. yüzyýl sonlarýn-da inþa edilen Djurdjevi Stupovi Manastýrýbunlar arasýnda sayýlabilir. Sancak’ýn köy-lerinde de XVI ve XVII. yüzyýldan kalmaçok sayýda kilise zamanýmýza ulaþmýþtýr.Þehirde bugün müslüman kesim tarafýn-da faaliyet gösteren Sulejman Ugljanin veRasim Ljai@ liderliðinde siyasî partiler ör-gütlenmiþtir. Sancak ve Sýrbistan Baþmüf-tülüðü de Yenipazar’da faaliyetlerini sür-dürmekte, bu idareye ait Îsâ Bey Medre-sesi adlý bir Ýmam-Hatip Lisesi, bir ÝslâmAkademisi (Ýlâhiyat Fakültesi) ve Glas Isla-ma adlý bir dergi mevcuttur. Yenipazar’-da ayrýca yine müftülük tarafýndan des-teklenen bir vakýf aracýlýðýyla 2002’de ku-rulan özel bir üniversite bulunmaktadýr.Günümüzde Yenipazar’da ticaret, ziraat,hayvancýlýk ve ormancýlýk geliþmiþ durum-dadýr; tekstil, mobilya, kereste gibi sektör-ler vardýr. Tito Yugoslavyasý döneminde uy-gulanan yeni imar planlarýyla þehir mo-dern bir görünüme kavuþmuþtur.

BÝBLÝYOGRAFYA :BA, TD, nr. 24, s. 115-118; nr. 56, s. 9-10; BA,

KK, nr. 262, s. 2, 34; Tahrir Defteri, Ýstanbul Be-lediyesi Atatürk Kitaplýðý, Muallim Cevdet, nr. 0.76,s. 8-12, 26-28; Evliya Çelebi, Seyahatnâme, V,544-546; Kosova Vilâyeti Salnâmesi (1296); a.e.(1304), s. 127, 128, 134, 137, 143, 224, 723,856; Cevdet, Tezâkir, III, 91-97; Ahmed Rifat, Lu-gat-ý Târîhiyye ve Coðrâfiyye, Ýstanbul 1300, VII,223; Hazim Šabanovi@, Bosanski Pa{aluk-Posta-nak i Upravna Podjela, Sarajevo 1959, s. 184,186-194, 229-234; a.mlf., Kraji{te Isa-bega Isha-kovi—a. Zbirni katastarski popis iz 1455. godi-ne, Sarajevo 1964, s. 43, 54; V. Vinaver, “PeriodTurske Vladavine (XV-XVIII veka)”, Novi Pazar iOkolina, Novi Pazar 1969, s. 152-194; A. Andre-jevi—, “Spomenici Islamske Umetnosti”, a.e., s.195-214; a.mlf., “Altun-Alem Dzamija u NovomPazaru”, Zbornik Radova Svetozara Radoj®i—a,Beograd 1969, s. 1-10; Ejup Mušovi—, “Islamski

Spomenici Novog Pazara”, Novi Pazar i Okoli-na, Novi Pazar 1969, s. 70-94; a.mlf., Etni¸ki Pro-cesi i Etni¸ka Struktura Stanovni{tva Novog Pa-zara, Beograd 1979, s. 7-13, 51-81; a.mlf., “No-vi Pazar”, Mostovi, sy. 11, Pljevlja 1971, s. 110-118; a.mlf., “Evlija Celebija o Novom Pazaru”,a.e., sy. 13 (1972), s. 84-89; a.mlf., “Stari Zana-ti u Novom Pazaru”, a.e., sy. 18 (1973), s. 123-143; Ayverdi, Avrupa’da Osmanlý Mi‘mârî Eser-leri II, III, 317-337; Ahmed Alici@, Uredenje Bo-sanskog Ejaleta od 1789. do 1878. godine, Sa-rajevo 1983, tür.yer.; a.mlf., Sumarni Popis San-´aka Bosna 1486/69 godine, Mostar 2008; EnesPelidija, Bosanski Ejalet od Karlova¸kog do Po-´areva¸kog Mira, Sarajevo 1989, s. 41-48; Haki-ja Avdovi—, Polo´aj Muslimana u Sand´aku, Sa-rajevo 1991, tür.yer.; Hakif Bajrami, “Marrëvesh-ja Xhentelmene Tito-Kyprili më 1953 në Split”,Vjetar, Prishtinë 2001, s. 259-306; MuâhedâtMecmuasý, V, Ýstanbul 1298, s. 126; Gravier Gas-ton, “Le Sandzak de Novi Pazar”, Annales deGeographie, XXII/121, Paris 15.1.1913, s. 41-67;K. Isovi@, “Austro-Ugarsko Zaposedanje Novo-pazarskog Sandzaka 1879 Godine”, Godi{njakDru{tva Istori¸ara Bosne i Hercegovine, IX, Sara-jevo 1958, s. 109-137; A. Hadÿi—, “Najraniji Turs-ki Izvori o Rudnicima i Trgovima u Bosni”, Pri-lozi Instituta za Istoriju, X/2, Sarajevo 1974, s.160-161; Olga Zirojevi—, “Novi Pazar u TurskimIzvorima do Kraja XVI veka”, NovopazarskiZbornik, sy. 1, Novi Pazar 1977, s. 111-119; I. Su-sevi—, “Novipazarska Tvrdjava u Malije Defteri-ma”, a.e., sy. 5 (1981), s. 31-39; a.mlf., “Novi Pa-zar i popisu iz druge polovine XVI veka”, a.e., sy.6 (1982), s. 155-168; Hatica Car-Drnda, “Osni-vanje Novog Pazara i njegoy razvitak da KrajeXVI Stoledja”, a.e., sy. 8 (1984), s. 77-102; Hans-Jürgen Kornrumpf, “Der Sancak Novi Pazar. ZurGeschichte einer irreführenden Bezeichnung”,Ar.O, LXIX/2 (2001), s. 181-186; Kåmûsü’l-a‘lâm,VI, 4803; V. Radovanovi—, “Novi Pazar”, NarodnaEnciklopedija, Zagreb 1928, III, 114-115; Miros-lav Lutovac, “Novi Pazar”, Enciklopedija Jugos-lavije, Zagreb 1965, VI, 309-310; Nazif Hoca,“Yeni Pazar”, ÝA, XIII, 395-399; A. Popovi—, “YeñiBazar”, EI 2 (Ýng.), XI, 321-322.

ÿMuhammet Aruçi

– —YENÝPAZAR

Bulgaristan’daOsmanlýlar tarafýndan kurulan

kasaba.˜ ™

Günümüzde Novi Pazar adýyla bilinmek-te olup Þumnu’nun (Þumen) 20 km. ku-zeydoðusunda yer alýr. Bulgarca kaynak-larda 1878’e kadar Enipazar ismiyle zikre-dilmektedir. Burasý XVI. yüzyýlda ortayaçýkmýþ ve Silistre sancaðýnýn Pravadi (Pro-vadya) kazasýnda nahiye merkezi ve küçükbir kasaba olarak geliþme göstermiþ, XVII.yüzyýldan itibaren bir kaza merkezi hali-ne gelmiþtir. Yenipazar kazasýnýn 1873’teotuzu Türkçe, dokuzu Bulgarca ad taþýyantoplam otuz dokuz köyü vardý. Türk köy-lerinden bazýlarýnda hýristiyan nüfus aðýr-

tamamý 64.326 kiþiydi (37.140 müslüman,25.076 Sýrp, 755 Türk, 359 Karadaðlý, 307Arnavut, 210 Çingene ve 479 etnik kimli-ði belirsiz kiþiler). 1991 yýlýna ait Yenipa-zar Belediyesi’nin resmî verilerine görenüfus 85.583’e ulaþtý (% 75,37 Boþnak, %22,36 Sýrp, % 0,27 Karadaðlý, % 0,25 Arna-vut ve % 1,75 diðer). Bugünkü gayri res-mî verilerde Yenipazar Belediyesi nüfusu-nun 120.000 olduðu kaydedilir (2011 nü-fus verilerinde 140.527 kiþi gösterilir).

Ýslâm kültür eserleriyle donatýlan Yeni-pazar’da çeþitli dönemlerde inþa edilenmimari eserlerin çoðu iþgaller sýrasýnda-ki yangýn (1689, 1737, 1809), sel felâketle-ri ve savaþ tahribatý ile (1731, 1896) orta-dan kalkmýþtýr. Zamanýnda otuz beþi bu-lan camilerden günümüze kadar sadece onyedisi muhafaza edilmiþtir. Tek kubbeli ÎsâBey Camii 1938’de yýktýrýlmýþtýr. MevlânâMuslihuddin tarafýndan yaptýrýlan AltunAlem Camii (1550) eski çarþýnýn kenarýn-da tek kubbeli olarak ayaktadýr. 1516’daHacý Ömer’in yaptýrdðý ve Evliya Çelebi’-nin kaydettiði Bor Camii savaþlarýn birindetahribata uðradýktan sonra restore edil-miþtir (eski þeklini andýran sadece mina-resi ve duvarlarýnýn alt kýsmýdýr). Arap Ca-mii (1528), XVIII. yüzyýla ait Leylek Camiive 1836’da þehrin kenarýnda Mütesel-lim Eyüb Paþa Camii, Molla Ýbiþ Camii veonun karþýsýndaki sokakta Türk Hamamý(1489), Yenipazar’ýn kuzeydoðusunda 4km. uzaklýkta Hâfýz Ahmed Paþa’nýn yap-týrdýðý (1595) Yenipazar Kaplýcasý gibi eser-ler günümüzde ayaktadýr. 1450-1460 yýl-larý arasýnda Îsâ Bey’in inþa ettirdiði tah-min edilen, 16.000 m² bir alana sahip ka-le bugün de mevcuttur. Îsâ Bey Hamamý1970’lerde restore edilmiþtir. Gaziler me-zarlýðý denilen ve 1683-1699 Osmanlý-Avus-turya savaþýnýn ardýndan bu adý alan kab-ristan zamanýmýza ulaþmýþtýr. Bu aradamanastýr ve kiliseler de Osmanlý dönemi

YENÝPAZAR

Îsâ Bey Hamamý – Yenipazar

Yenipazar’da XVIII. yüzyýl sonuna ait Amir Agin Haný

472

YENÝPAZAR

sinin mahallî telaffuzuna uygun biçimdeAboba’ya dönüþmüþtür. Pliska surlarýnýnhemen dýþýndaki Söðütlü köyü “Eski Ýstam-bulluk”un yanýnda bulunduðuna dair ka-yýtla tarif edilmiþtir ki bu sonuncu ad sözüedilen etkileyici kalýntýlara yerleþimciler ta-rafýndan verilmiþti. Pliska yaklaþýk 1000yýldýr yýkýk ve metrûk halde idi.

922 tarihli Tahrir Defteri’nin ortayakoyduðu durum 1444’te yýkýcý Haçlý seferi-nin (Varna Savaþý) sonuçlarýný göstermek-tedir. Bu yýlýn kasým ayýnda Kral Vladis-lav’ýn idare ettiði Haçlý ordusu, Yenipazardiye adlandýrýlan saðlam kalenin önüne ge-lerek þiddetli bir mücadelenin ardýndankaleyi ele geçirdi ve bütün müslüman aha-liyi katletti. Savaþýn görgü tanýðý bir Almanbütün bölgenin öldürülmüþ Türkler’in ce-setleriyle dolu olduðunu belirtir. Madara vePravadi’yi zaptetmek amacýyla yola çýk-týklarýnda ise civardaki ormaný ve Yenipa-zar’ýn açýk yerleþim birimini yakmýþlar-dý. Bu olay sadece bir tek Batýlý kaynakta,Hans Mehrgast’ýn kroniðinde zikredilmiþve Nürnbergli þair ve þarkýcý Michael Be-heim tarafýndan dizelere dökülmüþtür.Yenipazar’ýn içerisinde yer aldýðý Þumnubölgesinin yýkýmýyla ilgili ipucu veren tekOsmanlý kaynaðý ise F. Giese tarafýndanyayýmlanan Anonim Tevârîh-i Âl-i Os-mân’dýr. Bu olaylarýn meydana geldiði dö-nemle hemen hemen çaðdaþ olan Ýtalyanhümanist ve tarihçisi Philipp Callimachi,Haçlý askerlerinin ateþle ve kýlýçla hýristiyanBulgar köylerini imha ettiklerini ve sonra-sýnda özellikle kiliselerini talana koyulduk-larýný not eder (Hammer, I, 461; Zinkeisen,I, 682). Bu yakýlan eski Yenipazar’ýn bulun-duðu bölge günümüzdeki kasabanýn 3 km.doðusunda yer alan Göceci (Stan) köyü-nün yakýnlarýndaki bir höyük (seliþte) ha-lindedir. Nahiyenin kuzey yarýsýna düþenaçýk ovadaki bütün yerleþim birimlerinin1444’teki Haçlý seferinin neticesinde or-tadan kalktýðý görülmektedir. Doðal þart-lar tarafýndan korunan güneydeki hýristi-yan köyleri ise büyük oranda hasar alma-dan ayakta kalmýþtýr. Daha sonra kuzeytaraftaki ovalarý muhtemelen Osmanlýlaryeniden yerleþim yeri haline getirmiþtir.Bu yerleþim, ya II. Murad’ýn son dönem-lerine ya da Fâtih Sultan Mehmed döne-minin ilk yýllarýna rastlamýþ olmalýdýr. Budurum Þumnu ve Hezargrad (Razgrad) gibikomþu bölgelerdeki benzeri geliþmeler-den de anlaþýlýr. Özellikle bu sonuncu ke-simdeki yerleþme faaliyetlerini 1479-1485tarihli tahrir kayýtlarýnda görmek müm-kündür.

1516’da Yenipazar yöresi hâlâ bütünüy-le nüfusu az kýrsal yerleþmelerden meyda-na geliyordu. Yenipazar kasabasý henüzyoktu. Yöre 179 müslüman ve 266 hýris-tiyan hânesine sahipti. Bu da 800 km2’likbir alanda 2300 kiþilik bir nüfusun yaþa-dýðý ve kilometrekareye üçten daha az ki-þinin düþtüðü anlamýna gelmektedir. Müs-lüman nüfus toplam nüfusun % 40’ý ka-dardý. Seksen yýl sonra 1598 tarihli Tah-rir Defteri biraz daha farklý bir görüntüortaya koyar: Artýk aðýrlýklý olarak hýristi-yanlardan müteþekkil küçük bir kasaba te-þekkül etmiþ ve yörenin toplam nüfusu daüçe katlanmýþtý. Bölgenin güney ucundaönceki kayýtta yer almayan Kilnova orta-ya çýkmýþtý. Benzer þekilde on bir müslü-man ve otuz üç hýristiyan hânesi olan Ye-nipazar kurulmuþtu. Her iki yerleþim bi-rimi de II. Selim döneminde yapýlan yenitahrirler (1568-1570) sýrasýnda tesbit edil-miþti. Bölgedeki Külefçe ve Markovo köy-leri iyice büyümüþ ve yavaþ yavaþ bir Ýslâm-laþma süreci baþlamýþtý. Mogila köyününzaten % 15’i müslümandý ve bunlarýn he-men hemen hepsi ihtida eden yerel halk-tan meydana gelmekteydi. Müslüman Türkköylerinin sayýsý on yediden yirmi dördeçýkmýþtý. 1516-1598 arasýnda hýristiyanlar

lýk kazanýrken Bulgarca ad taþýyan köylerçoðunlukla karýþýktý. Küçük Yenipazar ka-sabasý, kazanýn hemen hemen ortasýndangeçen Eðridere (Kriva Reka) üzerinde bu-lunmaktadýr. Kazanýn kuzey yarýsý XIX. yüz-yýla kadar çoðunlukla yeþil alanla kaplý düzve açýk bir ovadan oluþuyordu. Türk köyle-rinin çoðu da burada yer almaktaydý.

Yenipazar bölgesinin (nahiye) güney ya-rýsý plato þeklinde olup derin vadilerle ya-rýlmýþtýr. Bu kesimde eski Bulgar köylerimevcuttu (sekiz köy). Bunlarýn arasýnda-ki Madara köyünde Madara atlýsýnýn gör-kemli bir rölyefi ve pagan Bulgar-Türk han-larýnýn kayýtlarý keþfedilmiþtir. Rölyefin üstkesimindeki düzlüðün tepesinde ilk Bul-gar Ýmparatorluðu zamanýndan kalma bü-yük bir kalenin kalýntýlarý vardýr. Burasý,1444’te Macarlar’ýn öncülüðündeki Haçlýordusu tarafýndan alýnan ve yýkýlan kale-lerden biridir. Bu dönemdeki hadiseleri an-latan Gazavât-ý Sultân Murâd Hân’dabölgedeki yerel halkýn Pravadi’ye kaçtýðýyazýlýdýr. Madara köyü baþlangýçta bir grupTürk göçmeni tarafýndan ele geçirilmiþ ol-malýdýr. 1516’da buradaki nüfusun yarýsýnýyörükler meydana getirmekteydi. Diðer al-tý Bulgar köyü ise tamamen hýristiyanlar-dan müteþekkildi. Elliden fazla hânesi bu-lunan Markovo ve Külevça / Külefçe bun-larýn en büyükleriydi. Madara’da kalede vekalenin aþaðýsýndaki köyde Ortaçað’dankalma kiliselerin kalýntýsý bugüne ulaþmýþ-týr. Madara, Mogila ve Kalogeritsa civarýn-da bölgenin hýristiyan geçmiþini anýmsa-tan birkaç maðara-kilise vardýr.

Yenipazar yöresine ait en eski kayýtlarSilistre sancaðýna ait 922 (1516) tarihliTahrir Defteri’nde yer alýr. Buna göre sözkonusu bölgede Türkçe ad taþýyan Türk-ler’le meskûn on yedi köy mevcuttur. Bun-lar ortalama dokuz hânelik küçük yerle-þim yerleriydi; Bulgar köyleri ise dört katdaha büyüktü. Türk köylerinin çoðununadýnda sürgün köyleri olduðunu göstereniþaretlere rastlanýr. Bu açýk, düz ve boþalana yapýlan yerleþimin Osmanlý yöne-timince desteklendiði bellidir. Bu kesim-de, Türkler’in göktanrýsýna adanmýþ bir pa-gan tapýnaðý ve hanýn yýkýlmýþ sarayý ilepagan ve erken dönem hýristiyan BulgarÝmparatorluðu’nun ilk baþþehri Pliska’nýnkalýntýlarý bulunmaktadýr. Göçmen yörük-lerden bir grup Pliska’nýn büyük surunayerleþmiþ ve köylerinin adýný da ahî kar-deþliðinin üyeleri tarafýndan kurulduðunaiþaret etmek üzere Ahî Baba koymuþtur.Daha sonra Ahî Baba ismi Ak Baba olarakdeðiþmiþ ve XIX. yüzyýlda baba kelime-

Yenipazar Saat Kulesi – Bulgaristan

473

ve çevresinin nüfus yapýsýnda önemli de-ðiþiklikler gerçekleþti. Sekiz eski Bulgarköyünün hýristiyan ahalisinin sayýsý yarý ya-rýya azaldý; 394 hâneden 160 hâneye geri-ledi. Bunun esas sebebi ihtidâlardýr. 220müslüman hânesinin sekseni mühtediydi.1641’de Külefçe kesiminde toplam nüfu-sun % 17’sini müslümanlar oluþturmaktaiken 1751’de bu oran % 42’ye çýktý. Külef-çe’de müslümanlarýn üçte biri Ýslâmiyet’iyeni kabul etmiþ kiþilerdi (elli bir hâne-nin on altýsý). Ayný yýllarda buna karþý birgeliþme de cereyan etti: Önceden tama-men müslümanlarla meskûn beþ yere ço-ðunluðu küçük Yenipazar kasabasýndangelen hýristiyan hâneleri yerleþmiþti. Budurum XIX. yüzyýlda artarak sürecektir.Osmanlý-Rus savaþlarý esnasýnda 1828 Ha-ziranýnda Külefçe’de vuku bulan savaþ Ye-nipazar kesiminde aðýr hasara yol açtý.1830 yýlý cizye defteri, hýristiyan nüfusunbu geliþmelere raðmen burada kaldýðýný vesayýlarýný koruduðunu gösterir. 1261 (1845)tarihli temettuat defterlerinin içerdiði ra-kamlar Yenipazar’da her iki tarafýn da sa-vaþ yüzünden acý çektiðini, ancak tekrariyileþme yoluna girdiðini gösterir. 1845-1873 arasýnda hýristiyanlar sayýlarýný ikikattan daha fazla arttýrdýlar, müslümannüfusu da büyüdü. Fakat daha küçük öl-çekli aile yapýlarý sebebiyle artýþ hýzý hýris-tiyanlara göre daha az kalmýþtýr.

1873’te kasabada 2140 nüfus vardý vehemen hemen üçte biri hýristiyandý. 1877-1878 savaþýndan ve Bulgaristan’ýn baðým-sýzlýðýndan sonra küçük kasabada Bulga-ristan’ýn diðer yerlerinde görüldüðü gibiçöküþ yaþandý, buna raðmen büyümesinisürdürdü. Nüfusu 1887’de 2420’ye (% 53’ümüslüman), 1900’de 2726’ya (% 46’sý müs-lüman) ve 1934’te 4550’ye (% 25’i müslü-man) ulaþtý. Yenipazar’ýn nüfusu 1946’da5477, 1956’da 9138 olarak kaydedilmek-tedir. 1963’te 11.548 olan kasabanýn nü-fusu 2009’da ancak 12.673’e yükselebil-di. Son yýllardaki iþsizlik ve ekonomik sý-kýntýlar yüzünden nüfusun bir kýsmý bu-radan göç etmektedir. Nüfusun önemlibir bölümü hâlâ müslüman olup Türkçekonuþmaktadýr. Geriye kalan en son tari-hî cami de 1970’lerde yýkýldý. Bu dönem-lerde uygulanan baskýlar sebebiyle kasa-badaki Osmanlý geçmiþine ait görülebilirson izler de silinmiþ, hatta 1826’da yap-týrýlan saat kulesinin kitâbesi yerinden kal-dýrýlmýþtýr. Yenipazar’ýn 8 km. güneyindeyer alan ve erken dönem Bulgar tarihi açý-sýndan son derece önemli olan Madara ka-sabasý Þumnu’daki Tombul Camii’nin bâ-nisi Þerif Halil Paþa’nýn doðum yeridir.

BÝBLÝYOGRAFYA :

Evliya Çelebi, Seyahatnâme, VIII, 58-59; a.e.(Daðlý), VIII, 24-25; Hammer, GOR, I, 461; Zinke-isen, Geschichte, I, 682; ^. Cankov, GeografskiRe¸nik na Balgarija, Sofia 1939, s. 303; I. Vel-kov, “Madara”, Antike und Mittelalter in Bulga-rien (ed. V. Beševliev – J. Irmscher), Berlin 1960,s. 265-271; Philipp Callimachi, Historia de regeVladislao (ed. I. Lichonska – T. Kowalewski), Var-sovia 1961, tür.yer.; B. Cvetkova, La bataille mé-morable des peuples: Le sud-est européen et laconquête ottomane -fin XIVe- première moité duXV e s., Sofia 1971, s. 330-331; Ýsmail Eren, “Ru-cer Yosif Boþkoviç’in 1762 Tarihli Ýstanbul-Le-histan Seyahatine Ait Hatýra Defteri”, TD, XIII/17-18 (1963), s. 203; Vladimir Georgiev v.dðr.,“Novi Pazar”, Kratka Balgarska Enciklopedija,Sofia 1966, III, 598.

ÿMachýel Kýel

– —YENÝÞEHÝR

Yunanistan’da tarihî bir þehir.˜ ™

Bugün Larissa adýyla bilinmektedir; birliman þehri olan Volos’un (Golos) 50 km.kuzeybatýsýnda Tesalya ovasýnda yer alýr.Osmanlý döneminde (1386-1881) ellidenfazla camisi, önemli bazý medreseleri vepek çok tekkesiyle imparatorluðun Av-rupa’daki en büyük on þehri arasýnda bu-lunuyordu. Tarihi eski çaðlara kadar iner.“Kale, hisar” anlamýndaki Larissa / Lari-sa, Grekçe öncesi (Pelask) bir kelimedir ve3000 yýldan daha ileri bir zamana iþareteder. Bu eski þehir Doðu Tesalya ovasýn-daki alçak bir tepede Pineios (Köstem / Sa-lambria) nehrinin kenarýnda yer alýr. Yuna-nistan’ýn en önemli ekonomik eksenini oluþ-turan Selânik-Atina yolunun (günümüzdeotoyol) buradan geçmesi önemini arttýrýr.Arkeolojik veriler Larissa’nýn Taþ devrin-den beri yerleþim birimi olduðunu göste-

da iki buçuk kat büyüdüler (266’dan 605hâneye). Müslüman nüfus ise yaklaþýk beþkat arttý (179’dan 861 hâneye). Bütün burakamlardan yörede 1466 hânede 7300 ki-þinin yaþadýðý tesbit edilebilir. Söz konusubüyüme kendi içinde tabii þekilde deðil an-cak Anadolu’dan getirtilen nüfusla açýk-lanabilir. Özellikle Kalender Þah isyanýnýn(933/1527) acýmasýzca bastýrýlýþý pek çok ki-þinin Rumeli topraklarýna göç etmesine yolaçmýþtýr. Ayný durum Hezargrad ve Os-manpazarý çevrelerinde de görülebilir.

1051 (1641) tarihli Avârýz Defteri sözkonusu büyümenin devam ettiðini gös-terir. Müslümanlar 861’den 1210 hâneyeyükseldi, hýristiyanlar ise 605’ten 396 hâ-neye geriledi. Hýristiyanlarýn % 18’i imti-yazlý statüye sahip voynuklardan teþek-kül etmekteydi. Müslüman nüfusun artý-þýnda ihtidâlar önemli rol oynamýþ olma-lýdýr. Eski köylerdeki toplam müslümanla-rýn % 25’inin yeni ihtida edenlerden mey-dana geldiði anlaþýlýr. Söz konusu büyümeköy sayýsýndaki artýþla da sabittir. 1598’-de köy sayýsý yirmi dört iken 1642’de otuzaltýya ulaþmýþtý. 1598’de bile hâlâ küçükbir yerleþme olan Yenipazar büyük bir ka-saba olacak þekilde ilerleme göstermiþ ve211 hânesiyle yörede en önemli kasabahaline gelerek Pravadi kazasýnýn bir nahi-ye merkezini teþkil etmiþti. Yenipazar ka-sabasýnýn nüfusu tamamen müslüman-lardan ibaretti. Bunun altmýþ sekiz hâne-den daha az olmamak üzere üçte biri yeniihtida etmiþ kiþilerdi. Kasabada biri Ah-med Paþa, diðeri Ali Paþa tarafýndan inþaedilen en az iki cuma camisi vardý. 1667’-de Yenipazar’ý ziyaret eden Evliya Çelebiburanýn 150 hâneli güzel bir kasaba oldu-ðunu, Eðridere adlý akarsuyun kasabanýniçinden geçtiðini ve yirmi dükkân, üç ka-pýlý görkemli bir bedesten, bir hamam, ikihan bulunduðunu yazar, Ahmed Paþa Ca-mii’nin kitâbesini de nakleder. 1762 Ha-ziranýnda Dubrovnikli Cizvit Ruder JosipBoškovi— de buradan Türk ve hýristiyanla-rýn karýþýk oturduklarý bir köy veya kasa-bacýk diye söz eder. 300 kadar hânesi olupbunun ellisi hýristiyan Bulgar köylülerineaittir. Bazý fakir Ulah aileleri; hýristiyan ol-duklarý halde, Eflak ve Boðdan prensleri-nin baskýsý yüzünden memleketlerindenkaçmak zorunda kalmýþlar ve Türk paþa-larýnýn idaresi altýnda daha rahat bir ha-yat yaþadýklarýný söylemiþlerdir. Boškovi—’inziyaretinden bir yýl sonra burada yeni bircami, 1774’te bir hamam ve 1826’da birsaat kulesi yapýldý.

1641-1751 arasýnda bu yýllara ait mu-fassal avârýz defterlerine göre Yenipazar

YENÝÞEHÝR

Yeniþehir’in 1880 yýlýna ait þehir planý (Th. Paliougas koleksi-yonu)