541

BÝBLÝYOGRAFYA :

BA, Y. A. Hus. Dosya nr. 182, Evrak nr. 93; BA,Y.PRK. BÞK. Dosya nr. 6, Gömlek nr. 83; Dolma-bahçe Sarayý Arþivi, Evrak nr. II/989; MehmetÖzçay, Ýstanbul Hamidiye Camii Yazý ve Levha-larý (mezuniyet tezi, 1985), Atatürk ÜniversitesiÝlâhiyat Fakültesi; Pars Tuðlacý, Osmanlý Mimarlý-ðýnda Balyan Ailesi’nin Rolü, Ýstanbul 1993, s.268-273; Turgut Saner, “19. Yüzyýl Osmanlý Ek-lektisizminde Elhamra’nýn Payý”, Osman Ham-di Bey ve Dönemi, Sempozyum 17-18 Aralýk1992 (haz. Zeynep Rona), Ýstanbul 1993, s. 134-145; Semra Germaner, “XIX. Yüzyýl OsmanlýMimarlýðýnda Oryantalist Eðilimler”, 9. Milletle-rarasý Türk Sanatlarý Kongresi, Ankara 1995, II,147; Oktay Aslanapa, Osmanlý Devri Mimarisi, Ýs-tanbul 2004, s. 549-550; Doðan Kuban, OsmanlýMimarisi, Ýstanbul 2007, s. 640-641; Selman Can,“XIX. Yüzyýl Mimarlarý ve Ermeniler”, TDA, sy.167 (2007), s. 39-49; Selçuk Batur, “Yýldýz Camii”,DBÝst.A, VII, 514-515; Afife Batur, “Yýldýz SarayýSaat Kulesi”, a.e., VII, 527.

ÿSelman Can

– —YILDIZ SARAYI

Ýstanbul’daXIX. yüzyýlýn sonlarýndanihaî þeklini alan saray.

˜ ™

Yýldýz tepesinde eðimli bir arazi üzeri-ne yayýlmýþ köþk ve kasýrlardan meydanagelen saray alanýndaki ilk yapý bir kasýrolup III. Selim tarafýndan annesi MihriþahSultan için yapýlmýþ, III. Selim’in babasý III.Mustafa adýna da rokoko tarzýnda bir çeþ-me inþa edilmiþtir. Daha sonra II. Mah-mud, 1834-1835 yýllarýnda burada bir köþkinþa ettirmiþ, ancak bu yapý günümüzeulaþmamýþtýr. Sultan Abdülmecid mevcutkasýrlarý yýktýrarak 1842’de annesi Bezmi-âlem Vâlide Sultan için Kasr-ý Dilküþâ adýy-la yeni bir köþk yaptýrmýþtýr. GünümüzdeVâlide Sultan Köþkü diye anýlan yapýnýnesasýný bu binanýn teþkil ettiði sanýlmak-tadýr. Sultan Abdülaziz zamanýnda da Bü-yük Mâbeyin Köþkü, Çit Kasrý, Malta veÇadýr köþkleri inþa edilmiþtir. II. Abdülha-mid, Dolmabahçe Sarayý’ndan ayrýlýp Yýl-dýz Sarayý’na taþýnmýþ ve padiþahlýðý süre-since bu sarayda kalmýþtýr. Onun zama-nýnda burada Küçük Mâbeyin Köþkü, ha-rem binalarý, Câriyeler Dairesi, KýzlaraðasýKöþkü, Þâle Köþkü, Yýldýz Camii, tiyatro,marangozhane, eczahane, tamirhane, ki-lithane, çini atölyesi, kütüphane, þehzadeköþkleri yapýlmýþ ve bugünkü saray komp-leksi ortaya çýkmýþtýr.

Ortalama 4 m. yükseklikte harpuþtalýduvarlarla korunan aðaçlýklý büyük alaniçerisinde daðýlmýþ köþk ve kasýrlardanoluþan saray, asýl saray bölümü denilenkýsýmla Yýldýz Parký diye anýlan dýþ bahçe-

den meydana gelmektedir. Yer yer serbestbirimler halinde (köþk ve pavyonlar þeklinde)konumlandýrýlmýþ olmasý sebebiyle Topka-pý Sarayý’ndaki yerleþim geleneðinin biruzantýsý gibi kabul edilebilir. Saraya dörtana kapýdan girilir. Bunlar Koltuk Kapýsý,Vâlide Sultan Kapýsý, Saltanat Kapýsý, Meci-diye Kapýsý’dýr. Þâle Köþkü yapýldýktan son-ra buraya yakýn konumda açýlan beþincikapýyla da saraya giriþ saðlanmýþtýr. Sal-tanat Kapýsý’ndan girince sol tarafta Sul-tan Abdülaziz’in dinlenme köþkü olarak in-þa ettirdiði, mimarlýðý Balyan ailesi tara-fýndan yapýlan Büyük Mâbeyin Köþkü ilekarþýlaþýlýr. 1866’da yapýlan bu iki katlý kâ-gir köþk II. Abdülhamid’in bazý resmî top-lantýlarýný gerçekleþtirdiði, davetler verdi-ði ve resmî odasýnýn bulunduðu en büyükbinadýr. Üst katýnda Mâbeyin Müþiri GaziOsman Paþa’nýn özel odasý vardý; köþkünalt kat odalarý mâbeyinciler tarafýndan kul-lanýlmaktaydý. Osmanlý Devleti’nde önem-li bir yeri olan cuma selâmlýðý törenleriniizlemek amacýyla gelen yabancý büyükelçi-ler için II. Abdülhamid’in emriyle inþa edi-len, tavaný zengin kalem iþleriyle bezeli tekkatlý seyir köþkü Büyük Mâbeyin Köþkü’-nün hemen yanýnda Yýldýz Camii tarafýn-da bulunur. Yine Büyük Mâbeyin Köþkü’-nün yanýnda yer alan ve birinden diðeri-ne geçilen zincirleme odalardan meyda-na gelen Çit Kasrý, Abdülaziz dönemindeyapýlmýþ tek katlý bir binadýr. 1877-1878

iki katlý hünkâr köþkünde de görülmek-tedir. Hünkâr köþkünün, altýn varak süs-lemelerin yer aldýðý ikinci katý II. Abdülha-mid’e ayrýlmýþ olup üç basamaklý bir sa-hanlýk ve kafesli bir pencere düzeneðiyleharime açýlmýþtýr. 1885 yýlý Eylül ayý sonun-da hizmete giren cami, II. Abdülhamid’insaltanatýnýn sonuna kadar çok gösteriþlicuma selâmlýklarýna sahne olmuþtur. Er-meni komitacýlarýn 21 Temmuz 1905’tekicuma selâmlýðýnda II. Abdülhamid’e kar-þý düzenlediði bombalý suikast Yýldýz Ca-mii tarihinde ayrý bir öneme sahiptir. Pat-lamada tören alanýnda bulunan yirmi altýkiþi hayatýný kaybederken elli sekiz kiþi ya-ralanmýþtýr. Cami çýkýþýnda Þeyhülislâm Hâ-lidefendizâde Cemâleddin Efendi ile ayaküstü, beklenenden biraz fazla sohbet et-mesi II. Abdülhamid’i suikastten kurtar-mýþtýr.

Yýldýz Camii avlusunun kuzeybatý köþe-sinde 1890 yýlýnda inþa edilen saat kulesiyapý ile bir bütünlük arzeder. Yýldýz Camiigibi oryantalist ve neo-gotik üslûbun birkarmasý olan kule üç katlý inþa edilmiþ,köþeleri kýrýk kare bir plana sahip kuleninkatlarý mukarnaslý korniþlerle birbirindenayrýlmýþtýr. Kule sivri dilimli bir kubbe ileörtülüdür. Kubbede dört yönde dilimli ke-merli pencereler kullanýlmýþtýr. Zemin ka-týn her cephesinde üzerlerinde kitâbe þe-ritlerinin yer aldýðý sivri kemerli birer sa-ðýr pencere niþi bulunmaktadýr. Ýkinci ka-týn cephelerinde üç dilimli kemerlere sa-hip pencerelerin altýna daire þeklinde gülpencereler yerleþtirilmiþtir. Bu pencere-ler üçüncü katta kaþ kemerli pencerelerüzerine alýnmýþ, bunlardan saraya dönükolan kuzey cephesindeki pencereye saatkonmuþtur. Saat kulesinin dört tarafýn-daki celî ta‘lik kitâbeler Mehmed NazifBey’e aittir. Caminin avlusunda üstünde1258 (1842), 1293 (1876) ve 1318 (1900)tarihli levhalar bulunan font çeþme vardýr.

YILDIZ SARAYI

Yýldýz Camii hünkâr mahfilinden bir görünüþ

Yýldýz Sarayý Büyük Mâbeyin Köþkü ve içinden bir görünüþ

(ÝÜ Ktp., Albüm, nr. 90614)

542

YILDIZ SARAYI

Silâhhâne, Büyük Mâbeyin Köþkü, Yâ-veran Dairesi ve Çit Kasrý’nýn bulunduðubirinci avluyu anýtsal görünüþlü bir duvarayýrýr. Dönemin eklektik üslûbu duvardabelirgin þekilde görülür. Kýrýk planlý du-varýn Çit Kasrý’na bakan cephesini, örnek-lerine Ýtalya ve Fransa’da çok rastlananneo-klasik, empire (ampir) karýþýmý gör-kemli bir selsebil kaplar. Stilize iyon baþ-lýklý sütunçelerin taþýdýðý, üçgen alýnlýklý,Abdülhamid tuðralý bir odacýða (edikula)yerleþtirilmiþ fýskýyeden kademe kademedökülen sular aþaðýdaki dilimli geniþ ha-vuzda toplanýr. Edikulanýn iki tarafýndakibüyük panolarýn ortalarýnda vazodan çý-kan çiçek kabartmalarý görülür. Duvarýbütünüyle üstten çeviren diþli bir korniþikinci avluya geçiþ veren cepheyi de sarar.Duvarýn yumuþak bir yay ile Yâveran Köþ-kü’ne dönen ana cephesinde devam edenvazolu büyük kabartmalar bir zafer takýetkisi yapan büyük kapýdan sonra da de-vam eder.

Harem kapýsý her iki yüzden duvarýn ka-lýnlýðýný geçen, küfeki taþýndan, alternatif-

li olarak 15 cm. enindeki yivli ve düz þerit-lerle süslü, duvara bitiþik, kalýn çiftle sü-tun arasýna yerleþmiþ, yuvarlak kemerlidöküm kanatlý 5 m. yükseklikte bir eser-dir. Bütün duvarlarý çevreledikten sonraburadan da geçen diþli korniþ üzerinde kö-þelerine vazolar yerleþtirilmiþ 90 cm. yük-seklikte bir korkuluk yer alýr. Bu korkulu-ðun kapý kemerinin tam ortasýna isabeteden cephesinde madalyon içerisinde II.Abdülhamid’in tuðrasý göze çarpar. Ýkinciavluya geçiþte, saðda, 1900 yýlýnda II. Ab-dülhamid’in kendisi için yaptýrdýðý KüçükMâbeyin Köþkü yer alýr. Baþmimar Raimon-do d’Aronco tarafýndan yapýldýðý kuvvetlemuhtemeldir. Ýki katlý kâgir, tavanlarý in-ce, kalem iþleri ve özellikle Boðaz görün-tülerini yansýtan manzara resimleriyle süs-lü bu bina II. Abdülhamid’in çalýþma, ye-mek, istirahat, kabul ve yatak odasýný ba-rýndýran özel ikametgâhý biçiminde tan-zim edilmiþtir. Fransa’dan getirilen stil mo-bilya ile döþenen binadaki natüralist çi-çek kompozisyonlu pencere vitraylarý Pa-risli sanatçý Bonet’nin imzasýný taþýr. Ya-pýnýn üst katýnda “art nouveau” akýmýnýnbütün süsleme özelliklerini yansýtan birkýþ bahçesi bulunmaktaydý. II. Abdülha-mid’in tahttan indirilmesinden sonra ida-re merkezinin tekrar Dolmabahçe Sara-yý’na alýnmasýna raðmen zaman zamanburayý kullanmaya devam eden son devirpadiþahlarýndan VI. Mehmed, 15 Mayýs1919 tarihinde 3. Kolordu müfettiþi sýfa-týyla Samsun’a hareketinden önce Mus-tafa Kemal Paþa ile bu binada görüþmüþ-tür.

Küçük Mâbeyin Köþkü’nün karþýsýnda“L” biçimli, iki sýra silmeli taþ kaide üze-rine oturan harem duvarýna bitiþik, sarýdökümden, üstü ve yan taraflarý camlakaplý limonluk serasý da Raimondo d’Aron-co’nun eseridir. Bitiþiðinde padiþahýn din-

Türk-Rus Savaþý ve 1897 Türk-Yunan Sa-vaþý, Çit Kasrý’ndaki salonlarýn en büyü-ðünde kurulan karargâhtan idare edil-miþtir.

Birinci avluda bulunan Vâlide Sultan Ka-pýsý’ndan giriþte tam karþýda yer alan sýraodalardan oluþan yapý grubu Yâveran Da-iresi’dir. Yâverlerin yaný sýra telgrafhaneve þifrehanenin bulunduðu “art nouveau”stilindeki yapý II. Abdülhamid’in baþmima-rý Raimondo d’Aronco tarafýndan inþa edil-miþtir. Bu çift kapýlý yapý grubunun sol ba-þýnda padiþahýn ve haremin güvenliðindensorumlu tüfekçibaþýnýn nöbet odasý var-dýr. Yine Vâlide Sultan Kapýsý’ndan girincesað taraftaki uzunlamasýna bina tek birbina gibi görünürse de silâhhâne, araba-cýlar ve arabalýk gibi her biri ayrý bir fonk-siyona sahip yapýlar bütünüdür. Bunlar-dan silâhhâne, içinde ahþap sütunlarla ta-þýnan bir asma kat bulunan, madalyonlariçerisinde gemi resimleri ve silâh motifle-riyle süslenmiþ tonoz örtülü uzun bir ya-pýdýr. Dýþta sütunlar, korint baþlýklarý, kor-niþ, silmelerle hareketlendirilen bir cep-he teþkil eden ve II. Abdülhamid tarafýn-dan saray hizmetkârlarý için yemekhaneolarak yaptýrýlan yýðma tekniðindeki bina,sarayda daha önce mevcut silâhhâneninkütüphaneye çevrilmesinden sonra silâh-larýn depolanmasý için kullanýlmaya baþ-lanmýþtýr. Saray arabacýlarýnýn oturduðuArabacýlar Dairesi ile arabalarýn korundu-ðu arabalýk binalarýnda süsleme yoktur vebu bakýmdan silâhhâne binasýndan farklý-lýk göstermektedir. Arabalýðýn karþýsýndaII. Abdülhamid döneminde inþa edilen ikikatlý, baðdâdî tekniðindeki yapý kimyaha-ne ve eczahane binasýdýr. Saraya ait özelilâçlarýn yapýldýðý bu köþk, önündeki kas-katlardan güvercinler su içtiði için “güver-cinlik” adýyla anýlmaktadýr.

Yýldýz

Sarayý

Silâhhâne

Binasý(ÝÜ Ktp.,Albüm,

nr. 90552)

Yýldýz

Sarayý

Küçük

Mâbeyin

Köþkü’nün

alt kat salonu(ÝÜ Ktp.,Albüm,nr. 90552)

543

çesi adýný alan bu bahçede yapay kaskat-lardan dökülen sularýn bir ýrmak gibi kýv-rýmlar yaparak dolaþtýðý 12 m. geniþliðin-de bir havuz yer alýr. Küçük Mâbeyin Köþ-kü’nün önüne rastlayan yapay grotto önün-de biraz geniþleyen havuz tekrar daralýpIII. Selim Çeþmesi ile Kameriye Köþkü’nünbulunduðu yerde iki kola ayrýlarak bir adaoluþturur. Havuzda renkli balýklarýn ve adaüzerinde yetiþtirilen çeþitli türde kuþla-rýn saray bahçesine özel renk kattýðý bilin-mektedir. Has bahçeye haremden girile-bildiði gibi birinci avluda silâhhâne ve ara-bacýlar binasýnýn birleþtiði noktanýn kar-þýsýndaki duvar üzerine sonradan açýlankapýdan da girilebilir. Sol tarafta uzananbinalardan kâgir ve iki katlý olaný güzelsanatlar binasý adýný taþýmaktadýr. Bunabitiþik ve havuza paralel uzanan tek katlýbaðdâdî yapý ise marangozhane binasý-dýr. Ýstanbul Büyükþehir Belediyesi’ne bað-lý Þehir Müzesi bu yapýlarda hizmet ver-mektedir. Binalarýn önünde III. Selim Çeþ-mesi yer alýr. Kare planlý, dört cepheli, ro-koko süslemeli çeþmede köþelere rastla-yan dört küçük kubbenin ortasýnda alem-li bir büyük kubbe vardýr. Geniþ saçaðýnaltýnda dört cephede III. Selim’in tuðrasýyer alýr. Tuðranýn altýndaki kitâbede 1219(1804-1805) tarihi okunmaktadýr. Çeþme-nin yanýnda küçük namazgâhýn taþýndaise 1295 (1878) yazýlýdýr. Has bahçe havu-zunun meydana getirdiði ada üzerindeçokgen planlý taþ temeller üzerine oturan,duvarlarýnda manzara resimleri görülen,Kebap Köþkü diye de anýlan Ada Köþkü bu-lunmaktadýr. Has bahçe havuzunun bitti-ði yerde duvarlar üzerine kurulmuþ, Mar-mara giriþine ve Boðaz’a hâkim üç katlý,sivri beþik çatýlý, baðdâdî tekniðiyle inþaedilen Cihannümâ Köþkü vardýr. Tavanla-rý natüralist çiçek ve manzara resimleriy-le süslü, duvarlarý kalem iþleriyle bezeli bu

yapý da padiþahýn özel olarak kullandýðýyapýlardan biridir.

Yýldýz Sarayý kompleksinde yapýlaþma bi-rinci ve ikinci avluda yoðunlaþmýþtýr. Bi-rinci ve ikinci avlunun uzantýsý olan Hasbahçe tek bir kapýyla geçit veren harpuþ-talý yüksek bir duvarla dýþ bahçeden (Yýl-dýz Parký) ayrýlýr. Dýþ bahçe Boðaziçi’nin ge-nel yapý üslûbuna baðlý kalarak geliþtiril-miþtir. Buradaki yapýlar, çeþitli aðaç tür-leriyle zenginleþtirilmiþ koru arazisine da-ðýlan baðýmsýz üniteler biçiminde görülür.Sultan Abdülaziz tarafýndan Serkis Bal-yan ve kardeþine yaptýrýlan kâgir Malta veÇadýr köþkleri ile II. Abdülhamid’in Rai-mondo d’Aronco’ya inþa ettirdiði YýldýzÇini Atölyesi bu bahçeye serpilmiþ önem-li tarihî yapýlardýr. Dýþ bahçeden özel birduvarla ayrýlan ve Ýmparator II. Wilhelm’in1889’daki ilk ziyaretinde Mimar AlexandreVallaury’e birinci bölümü, 1898’deki ikin-ci ziyaretinde Raimondo d’Aronco’ya Me-rasim Köþkü denilen diðer bölümleri inþaettirilen Þâle Köþkü saraya son devirde ek-lenen en görkemli yapýdýr.

II. Abdülhamid’in tahttan indirilmesiy-le birlikte Yýldýz Sarayý yapýlarý daha son-ra gelen padiþahlar tarafýndan zaman za-man kullanýlmýþtýr. Saray Cumhuriyet’inilânýndan sonra bir süre boþ kalmýþ, kü-tüphanesindeki çok deðerli eserler Ata-türk’ün emriyle Ýstanbul Üniversitesi Kü-tüphanesi’ne nakledilmiþ, taþýnabilir diðereserler baþka saraylara daðýtýlmýþtýr. 1924’-

lenme köþklerinden biri olan Çit Kasrý ilebaðlantýlý, tek oda ve koridordan ibaretPavyon Köþkü vardýr. Bunun ilerisinde solyanda yer alan Vâlide Sultan Köþkü (Hün-kâr Dairesi) iki katlý baðdâdî tekniðinde, ta-vanlarý kalem iþleriyle süslü geniþ salon-larý ve duvarlarý olan büyük bir yapýdýr. Sul-tan Abdülmecid devrinde inþa edilen köþ-ke sonradan geniþ ilâveler yapýlmýþtýr. Bu-raya yakýn konumda bulunan Yýldýz SarayýTiyatrosu, günümüzde ortadan kalkmýþolan Dolmabahçe Tiyatrosu’ndan sonra Os-manlý saray kompleksleri içinde yer alanikinci tiyatrodur ve 1889’da tamamlan-mýþtýr. Tavanlarý mavi üzerine yaldýzlarlave yýldýz motifleriyle süslü, ahþap direklerüstünde galerisi bulunan, kapý giriþininüzerinde padiþah locasý yer alýr. Tavandakiküçük kubbesi ve sahne önündeki man-zara resimleriyle dikkat çekicidir. Temsil-ler esnasýnda harem halký padiþah loca-sýnýn iki yanýndaki galerilere yerleþtirilenkafeslerin arkasýnda otururdu. Bu tiyatro-da yabancý gruplar tarafýndan Batý tiyat-rosunun ve operasýnýn en son örneklerigösterildiði gibi zaman zaman Türk ti-yatrosunun dram ve ortaoyunu temsil-leri de verilmiþtir. Burada oynanan bazýoyunlara iliþkin bilgiler, Ýstanbul Üniversi-tesi Kütüphanesi’ndeki (eski nr. 8998) Yýl-dýz Sarayý’nda Oynanan Opera veOperetlerin Repertuvarý adlý yazma eser-de bulunmaktadýr. Vâlide Sultan Köþkü’-nün karþýsýnda solda musâhibler, kýzlara-ðasý köþkleri, tam karþýda kadýnefendiler,hazinedar, usta kadýn ve câriye daireleri gi-bi harem bölümü yapý gruplarý vardýr. Ha-rem bölümünün yapýlarý bütünüyle iki kat-lý baðdâdî teknikle inþa edilmiþ, tavanlarýkalem iþleri ve madalyonlar içerisinde çe-þitli resimlerle süslenmiþtir.

Boðaz yönünde bol aðaçlý, havuzlu birbahçe uzanmaktadýr. Yýldýz Sarayý Has Bah-

YILDIZ SARAYI

Yýldýz Sarayý bahçesindeki Sultan III. Selim Çeþmesi

Yýldýz

Sarayý’nýn

Yâveran

Binasý

544

YILDIZ SARAYI

TTOK Belleteni, sy. 151 (1954), s. 16-17; OktayAslanapa, “Yeni Araþtýrmalarda Türk Saray veKöþklerinin Yeri”, TK, sy. 3 (1963), s. 23-28; Erdo-ðan Sevgin, “Ýstanbul Saraylarýnda Adým Adým:Yýldýz Sarayý”, Hayat Tarih Mecmuasý, I/5, Ýstan-bul 1966, s. 38-47; a.mlf., “Ýstanbul Saraylarýn-da Adým Adým: Yýldýz Parký ve Þale Köþkü”, a.e.,I/6 (1966), s. 53-61; Atilla Çetin, “Yýldýz ArþivineDair”, TD, sy. 32 (1979), s. 563-586; Suat Kesili,“Yýldýz Sarayý”, TTOK Belleteni, sy. 68 (1982), s.11-22; Kemal Tüfekçioðlu, “Yýldýz Sarayý Kýþlala-rý”, Belgelerle Yýldýz Sarayý Rehberi, sy. 3, Ýs-tanbul 1982, s. 5; M. Tayyib Gökbilgin, “Saray”,ÝA, X, 205-206.

ÿBülent Bilgin

– —YILDIZ SARAYI KÜTÜPHANESÝ

II. Abdülhamid’inYýldýz Sarayý’ndakiþahsî kütüphanesi.

˜ ™

Kütüphanenin kuruluþ tarihi araþtýrma-cýlar tarafýndan kaynak gösterilmeden1299 (1882) olarak kabul edilmektedir. An-cak II. Abdülhamid’in kitaba ve okumayakarþý bilinen hassasiyeti, Kütübhâne-i Hü-mâyun diye anýlacak zenginliðe ulaþabil-mesi için gereken süre ve tahta çýkýþ ta-rihi dikkate alýndýðýnda kütüphanenin da-ha erken bir tarihte kurulduðunu söyle-mek mümkündür. Nitekim GelenbevîzâdeTevfik Efendi’nin 1876’dan itibaren baþ-kâtipliðe tayin edilmesi ve büyük kütüp-haneye Malta Köþkü’nden kitap getirilme-si gibi bilgiler ýþýðýnda buranýn 1876 yýlýn-da kurulduðu kabul edilebilir. Ayrýca arþivbelgelerinde Yýldýz Sarayý bünyesinde fark-lý mekânlarda kütüphanelerin bulunduðukaydedilmekte ve bu koleksiyonlarýn dahasonra tek çatý altýnda toplandýðýna iþaretedilmektedir. 1887’de baþlayan kütüpha-

ne inþaatý hakkýnda, “Yýldýz Sarây-ý Âlîsi’n-de harem-i hümâyunda müceddeden in-þa olunan kütüphane ve müzehane ...”þeklindeki kayýtlardan binanýn 1893’te ta-mamlanarak kitaplarýn buraya taþýndýðýve 1897’de tefriþ çalýþmalarýnýn devam et-tiði anlaþýlmaktadýr.

Kütüphane yeni binasýna nakledilincebüyük boy yirmi iki cilt hacmindeki ka-talogu hazýrlanmýþ ve padiþaha takdimedilmiþtir. Kütübhâne-i Hümâyûn EsasDefteri diye adlandýrýlan katalogun Sü-leyman Hasbî tarafýndan yazýlan takdimyazýsýnda eserlere kolay eriþebilmek içinkonulara ve dillere göre bir düzenleme ya-pýldýðý belirtilmektedir. Kitap sanatlarý ba-kýmýndan deðerli olan, muhteva itibariy-le zengin bir koleksiyona sahip Yýldýz Kü-tüphanesi bir vakýf tesisi mahiyetinde ol-madýðýndan iþleyiþi için öngörülen kural-larý ve yararlanma þartlarýný belirleyen birvakfiyesi yoktur. Bu sebeple eserlerdenkimlerin ne þekilde faydalandýðýna dair bil-gi bulunmamakta, bununla birlikte zamanzaman yabancý devlet adamlarý ve araþtýr-macýlarýn ilgisini çektiði, alýnan izinle bu-ranýn ziyaret edildiði ve kullanýldýðý bilin-mektedir. Kuruluþundan itibaren görev-lendirilen kütüphane personelinin ücret-lerine dair bilgi ancak 1907-1908 yýllarýnaait maaþ listelerinde görülmektedir. Bukayýtlara göre Süleyman Hasbi, MustafaSabri, Mehmed Lutfi ve Ali Sabri (SabriKalkandelenli) efendiler burada hâfýz-ý kü-tüb olarak görev yapmýþtýr.

II. Abdülhamid’in tahttan indirilmesin-den sonra kütüphane padiþahýn özel ki-taplýðý vasfýný kaybederek Maarif Nezâre-ti’nin idaresine verilmiþ, kitaplar bu sýra-

te Türk Silâhlý Kuvvetleri’nin kullanýmýnabýrakýlan Yýldýz Sarayý, Harp Akademileriolarak hizmet görmüþ, 1977 yýlýnda Kül-tür Bakanlýðý’na devredilip restorasyon ça-lýþmalarýna baþlanmýþtýr; bu çalýþmalar hâ-lâ sürmektedir. Restorasyon çalýþmalarýtamamlanan bölümleri ziyarete ve kulla-nýma açýlan Yýldýz Sarayý bir bütünlük için-de olmayýp çeþitli kurum ve kuruluþlar ta-rafýndan kullanýlmaktadýr. Sarayýn güven-liðinin saðlanmasý için Ertuðrul ve Orha-niye kýþlalarý inþa edilmiþ, bunlardan Er-tuðrul Kýþlasý 1958’de imar düzenlemele-ri esnasýnda yýktýrýlmýþtýr. Günümüze ula-þan Orhaniye Kýþlasý saray duvarýnýn dý-þýnda yer almaktadýr. Kitâbesinde 1303 r.(1887) yýlýnda II. Abdülhamid tarafýndanOrhan Gazi’ye izâfeten yaptýrýldýðý yazýlý-dýr. Çeþitli binalardan oluþan kýþla bodrumkatý üzerinde bir ya da iki katlýdýr. Kýþla-nýn camisi de bodrum katý üzerinde çiftsýra pencereli, kubbeli ve güdük minare-lidir.

BÝBLÝYOGRAFYA :

Tahsin Paþa, Abdülhamid’in Yýldýz Hatýrala-rý, Ýstanbul 1931; Haluk Þehsuvaroðlu, ÝstanbulSaraylarý, Ýstanbul 1954, s. 26-27; a.mlf., TarihiOdalar, Ýstanbul 1954, s. 81-90, 99-111, 134-138, 147-150; a.mlf., “Yýldýz Sarayý’nda KüçükMabeyn Dairesi”, Resimli Tarih Mecmuasý, III/27, Ýstanbul 1952, s. 1326-1329; a.mlf., “31 MartVakasý ve Ýkinci Abdülhamid’in Tahttan Ýndirili-þi”, a.e., III/29 (1952), s. 1456-1461; Ayþe Osma-noðlu, Babam Abdülhamid, Ýstanbul 1960, s.25-29, 66-69; Refik Ahmet Sevengil, Saray Tiyat-rosu, Ýstanbul 1962; Fuat Ezgü, Yýldýz Sarayý Ta-rihçesi, Ýstanbul 1962; Sedat Hakký Eldem, Köþk-ler ve Kasýrlar, Ýstanbul 1969-74, I, s. XI-XIV; II,444-447; a.mlf., Boðaziçi Anýlarý, Ýstanbul 1979,s. 20; Mustafa Cezar, Sanatta Batýya Açýlýþ veOsman Hamdi, Ýstanbul 1971, s. 588-589; GönülEvyapan, Eski Türk Bahçeleri ve Özellikle EskiÝstanbul Bahçeleri, Ankara 1972, s. 28; A. Mi-nasyan, Osmanlý Sarayýnýn Mimarlýðýný YapanBalyan Sülalesi (mezuniyet tezi, 1973), ÝÜ Ed.Fak. Sanat Tarihi Bölümü; Pars Tuðlacý, Osman-lý Mimarlýðýnda Batýlýlaþma Dönemi ve BalyanAilesi, Ýstanbul 1981, s. 288-316; Can Binan, Yýl-dýz Sarayý Yanmýþ Hususi Daire Kuzey Avlu-su Mekansal Oluþumu Sorunlar ve Deðerlen-dirilmesi Üzerine Bir Araþtýrma (yüksek lisanstezi, 1984), Yýldýz Üniversitesi Mimarlýk Fakülte-si Mimarlýk Tarihi ve Restorasyon Ana Bilim Da-lý; a.mlf., “Yýldýz Sarayý Yanmýþ Hususi Daire veÇevresi Mekansal Oluþum Süreci ve Restoras-yon Sorunlarý”, Taç, I/2, Ýstanbul 1986 s. 27-34;Önder Küçükerman, Yýldýz Çini Fabrikasý, Ýstan-bul 1987; Bülent Bilgin, Geçmiþte Yýldýz Sara-yý, Ýstanbul 1988; Metin Sözen, Devletin Evi Sa-ray, Ýstanbul 1990, s. 196-213; Yýlmaz Öztuna,“Ýstanbul Yýldýz Sarayý”, Hayat Saraylar Ýlâve-si, Ýstanbul, ts., s. 41-52; M. Toker, “Yýldýz’daOperalar Nasýl Hazýrlanýrdý?”, Cumhuriyet, Ýs-tanbul 24 Eylül 1948; Þakir Ziya, “Yýldýz Tiyatro-su”, Resimli Tarih Mecmuasý, V/51 (1954), s.2972-2974; E. T. Til, “Ýstanbul’un Saraylarý”,

XX. yüzyýlýn

baþlarýnda

Yýldýz

Sarayý

Kütüphanesi’nin

içini gösteren

fotoðraf(ÝÜ Ktp.,Albüm,

nr. 90552)