Upload
thessus
View
252
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
8/2/2019 Yonetim Etigi Master Tez
1/160
T.C.ANKARA NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTSKAMU YNETM ANABLM DALI
YNETM ET AISINDANNGLTEREDEK KAMU YNETM
UYGULAMALARI
Master Tezi
Tlay BAYDAR
Ankara-2004
8/2/2019 Yonetim Etigi Master Tez
2/160
T.C.ANKARA NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTSKAMU YNETM ANABLM DALI
YNETM ET AISINDANNGLTEREDEK KAMU YNETM
UYGULAMALARI
Master Tezi
Tez Danman :Prof. Dr. Tayfur ZEN
Tez Jrisi yeleri
Ad ve Soyad mzas............................................. .............................
............................................. .............................
............................................. .............................
............................................. .............................
............................................. .............................
Tez Snav Tarihi .......................................
8/2/2019 Yonetim Etigi Master Tez
3/160
NSZ
Youn rekabet ortamnda, artan teknolojik gelimeler ve ynetim
olgusundaki ilerlemelernda faaliyet gsteren birimler, ellerindeki her trl
kayna yeni bir anlayla ele almak, etkinlik ve verimlilii salamak
sorumluluu ierisindedirler. Bu sorumluluk ve zorunluluk rgt asndan
etiksel bir ynetim anlayn gerekli klmaktadr.
Ynetim etii, bir ynetimde istenilir iyi nitelikteki ilkelerin
benimsenmesi ve belirlenmesini iermekte; ynetimde etkinlik ve verimliliingerekletirilmesi yolunda baz mekanizmalar gerekli klmaktadr. Tesis
edilen mekanizmalar ile ynetimde etik-d davranlar elimine edilecek ve
ahlak felsefesi ynetime hakim klnacaktr.
Szkonusu aratrmada, yukarda ifade edilen yarar ve hedeflerin
salanmas etiksel bir altyapnn ynetime hakim klnmasna balanm ve
bu tr bir sistemin salanmas, bir lkenin gelime srecine ivme
kazandrlmasnn da bir yolu olarak grlmtr.
Bu almada Ynetim Etii Asndan ngilteredeki Kamu
Ynetimi Uygulamalar incelenerek, ynetim etiinin kuramsal boyutu da
ortaya konulmutur.
almann hazrlanmas aamasnda deerli katklarn ve
rehberliini esirgemeyen Tez Danmanm sayn Prof.Dr.Tayfur zen e ve
grleri ve desteiyle yanmda olan sayn Sevgi Baydara teekkrlerimi
sunarm.
8/2/2019 Yonetim Etigi Master Tez
4/160
II
NDEKLER
Sayfansz..................................................................................................
indekiler............................................................................................ Ksaltmalar.......................................................................................... vGR................................................................................................... 1BRNC BLMETK TERMNN KAVRAMSAL VE TARHSEL ANALZI- ETK KAVRAMI................................................................................. 6
A- Kavramsal Olarak Etik.................................................................. 6B- Etik-Ahlak likisi........................................................................... 8C- Etie likin Temel Kavramlar........................................................ 11
1- Deer......................................................................................... 112- Erdem......................................................................................... 12
3- dev........................................................................................... 14II- TARHSEL AIDAN ETK................................................................ 15
A- Kk Topluluklarda Etik Anlay................................................ 15B- Geleneksel Topluluklarda Etik Anlaylar.................................... 16
1. Hint Etii.................................................................................. 162. Budist Etii............................................................................... 183. in Etii................................................................................... 204. Yahudi Etii.............................................................................. 215. Hristiyan Etii.......................................................................... 226. slami Etik ................................................................................ 24
III- ETN TEMEL UYGULAMA ALANLARI........................................ 26A- Tbbi Etik....................................................................................... 26B- evre Etii..................................................................................... 28C- Bioetik ......................................................................................... 29D- Bilim Etii ..................................................................................... 30
IV- ETN DER BLMLERLE LKS............................................ 31A- Amprik Bilimlerle ilikisi............................................................... 31
1. Sosyoloji................................................................................ 312. Psikoloji................................................................................. 32
B- Normatif Bilimlerle likisi............................................................ 331. Teoloji.................................................................................... 33
2. Hukuk.................................................................................... 34KNC BLMYNETM ET NEDR?I- YNETM ETNN TANIMI............................................................ 36II- YNETM ETNE UYGUN DAVRANILKELER........................ 39
A- Adalet ve Eitlik............................................................................ 40B- Doruluk ve Aklk...................................................................... 41C- Tarafszlk..................................................................................... 42D- Sorumluluk ve Hesap Verebilirlik.................................................. 43E- nsan Haklarna Ballk ve Kuruma Sadakat............................... 45F- Olumlu nsan likileri Kurma....................................................... 46
G- Kaynaklarn Etkin Kullanm (Tutumluluk).................................... 47
8/2/2019 Yonetim Etigi Master Tez
5/160
III
III- YNETMDE ETK-DII DAVRANILARIN TRLER................... 47A- Kiisel G Kullanmna Dnk Etik-D Davranlar . 48B- Maddi Menfaat Kazanmna Dnk Etik-D Davranlar 49
1- Rvet................................................................................... 49
2- Zimmet.................................................................................. 503- rtikap-htilas........................................................................... 51C- Resmi Stat Kullanmna Dnk Etik-D Davranlar... 51
1- Yolsuzluk................................................................................. 512- Kayrmaclk............................................................................ 523- Araclk.................................................................................... 534- Patronaj................................................................................... 545- Grev Sonras Eski Statden Faydalanma ve kinci Edinme................................................................................. 55
IV- ETK-DII DAVRANILARIN NEDENLER...................................... 55A- Sosyolojik Nedenler...................................................................... 55
B- Psikolojik Nedenler....................................................................... 57V- YNETSEL AIDAN ETK-DII DAVRANILARIN NEDENLER 59
A- sel Nedenler.............................................................................. 591- Weberyan Brokrasi Modeli................................................... 592- Takdir Yetkisinin Kullanm.................................................... 613- Yasalarn Yetersizlii............................................................. 62
B- Dsal Nedenler.......................................................................... 621- Gelime Srecinin Sanclar.................................................. 622- Kresellemenin Gtrleri................................................... 64
VI- ETK-DII DAVRANILARA KARI GELTRLECEKNLEMLER .................................................................................... 67A- Etik Yasalar................................................................................. 67B- Etik Komiteleri............................................................................ 69C- Servet Bildirimi Yasalar.............................................................. 70D- kar atmas Yasalar............................................................. 70E- hbar Etme (Whistleblowing)....................................... . ............. 71
NC BLMNGLZ DAR YAPILANDIRMASINDA YNETM ETI- DAR YAPININ GENEL ZELLKLER............................................. 75II- KAMU GREVLLER VE SORUMLULUKLARI.............................. 78
A- Kamu Grevlileri......................................................................... 78
B- Kamu Grevlilerinin Sorumluluklar
............................................ 79III- PERSONEL YNETMNEHAKM OLAN LKELER ................................................................ 80IV- YAPIYA HAKM OLAN TEMEL DZENLEMELER .......................... 84
A- Northcote - Trevelyan Raporu...................................................... 84B- Armstrong Memorandumu............................................................ 87C- Kamu Ynetim Yasas................................................................. 90D- Fulton Raporu.............................................................................. 95
V- YNETM ET UYGULAMALARI.................................................. 97A- Ynetim Etiine likin Gemi almalar................................... 97B- Ynetim Etiine likin ki rnek Olay........................................... 102
C- Kamu Hayatnda Standartlar Komitesi (Committee on
8/2/2019 Yonetim Etigi Master Tez
6/160
IV
Standardsin Public Life)............................................................... 104D-Kamu Hayatnn Yedi Temel lkesi.............................................. 107E- Kamu Hayatnda Standartlar Komitesince Hazrlanan Raporlar.. 109
1- Kamu Hayatnda Standartlar Raporu.................................... 109
2- Nolan Sonras Hazrlanan Raporlar...................................... 1153- Wicks Komite......................................................................... 1194- Wicks Komite Sonras Hazrlanan Raporlar. 122
SONU VE DEERLENDRME.......................................................... 131KAYNAKA......................................................................................... 142ZET................................................................................................... 152SUMMARY........................................................................................... 153
8/2/2019 Yonetim Etigi Master Tez
7/160
V
KISALTMALAR
a.g.e. : Ad geen eser
a.g.m. : Ad geen makaleAD : Amme daresi Dergisibkz. : baknzC. : CiltCmnd : Commandev. : evirenFDA : First Division AssosiationG....B.F. : Gazi niversitesi ktisadi dari Bilimler FakltesiIMF : International Monetary Fund..S.B.F. : stanbul niversitesi Siyasal Bilgiler FakltesiLtd. : Limited
NDPBs : Non-Departmantal Public BodiesNHS : National Healt ServiceNo : NumaraOECD : Organization for Economic Co-operation and
DevelopmentPC : Parliamentary CommissionerS : Says. : sayfaSBF Dergisi : Siyasal Bilgiler Fakltesi DergisiTI : Transperancy InternationalTD : Trk dare DergisiTODAE : Trkiye Ortadou Amme daresi EnstitsUK : United KingdomUS : United StatesUSA : United States of AmericaVol. : Volumevb. : ve benzerivd. : ve devamvs. : ve saireY : YlWTO : World Trade Organization
8/2/2019 Yonetim Etigi Master Tez
8/160
GR
ada uygarlk seviyesine ulamak ve bunu devam ettirmek
isteyen her toplumda, bu amaca hizmet eden kurum ve kurulularn
yaplandrlmas, sunulan hizmet ve faaliyetlerin nitelik ve nicelik olarak
artrlmas, bu hizmet ve faaliyetlerin etkin ve verimli bir ekilde sunulmalar
ve denetlenmeleri zorunludur. te bu noktada, etik ve ynetim etii
kavramlar nem kazanmaktadr. Etiksel bir ynetim, grevlerin icras iin
evrensel kabul gren deerlere dayal istenilir iyi nitelikte ilkelerin
belirlenmesi ve benimsenmesidir.
Rvet, yolsuzluk, kayrmaclk gibi brokratik bozukluklar,
ynetimde etik anlay eksikliklerinden kaynaklandndan, kamu rgtlerinde
etik ilke ve esaslarn belirlenip benimsenmesi, hizmetin sunumunda neyin
ahlaki olduu sorunsal
n
n saptanmas
na yol aarak, personelin dikkat
etmesi gereken hususlar sorgulayacak ve kamu hizmetinin daha etkin ve
kaliteli birekilde sunumunu salayacaktr.
Gnmzde siyasal, ynetsel ve sosyal kurumlarda yaygn bir
yozlama ve etik ypranma dikkati ekmektedir. Yozlam uygulamalarn
artan bir nitelik arzetmesi, ada demokratik ynetimleri tehdit eden bir
durumu da beraberinde getirmitir. Bu balamda, ynetimde etik-d
davranlarn belirlenmesi, etik olan davran tarzlarnn yerletirilmesi, etik-
d sapmalara kar birtakm tedbirlerin gelitirilmesi zorunluluk arz
etmektedir. Aristodan itibaren bir felsefi disiplinin ad olan etik, insanln
kaydettii gelimeler, hukuk devleti anlaynn yerletirilmesi abas
8/2/2019 Yonetim Etigi Master Tez
9/160
2
sresince, ilgi alann muhafaza etmi ve neyin ahlaki olduu sorunsalyla,
ahlakn felsefesiyle uramtr. 1980 ve sonrasnda ise, Bat dnyasnda
ynetsel reform almalarnn hzlanmasyla birlikte, artan bte aklarnn
kapatlmas konusunda eitli yaklamlar nerilmitir. Bu yaklamlarda,
kamu harcamalarn ksmak suretiyle daha az maliyetle, daha etkin ve
verimli, tarafsz ve adil hizmet sunulmas gereklilii, ynetimleri ahlaki
temellere dayal bir ynetim anlayna yneltmitir. Ancak, ahlak felsefesinin,
toplumlar, kltrler, hatta alt kltrler arasnda dahi farkllk gstermesi, etik
ilkelerin neler olduunu saptamay gletirmitir.
Bu dorultuda, kendisine temel insani deerleri rehber edinen etik;
bir ynetimde istenilir iyi nitelikteki ilke ve esaslar, deerleri hedef almakta ve
etik standartlar ile kamu gcnn ktye kullanmna kar nemli bir denge
unsuru tesis edilmi olmaktadr. Ynetimde etik ilkelerin belirlenmesi hi
phesiz neyin etik olmadnn belirlenmesi ile daha kolay bulunacaktr. Bu
kapsamda kullanlan aralar asndan etik-d davranlar; kiisel g
kullanmna dnk davranlar, resmi stat kullanmna dnk davranlar ve
son olarak maddi menfaat kazanmna/kullanmna dnk davranlar olarak
karmza kmaktadr.
Bir ynetimde grlecek bu davran trleri, hi phesiz toplumun
gelimilik dzeyine bal olarak deimektedir. Gelimekte olan lkeler;
kapallk, gelimemilik, organik ilikilerin hakim olmas, kitle iletiim
aralarnn yaygn olmamas ve en nemlisi hukuk devleti anlaynn
benimsenmemesi nedenleriyle ynetim yapsndaki bozulmalar iin uygun
ortam
yaratmaktad
rlar. Ynetimlerindeki bu patalojik durumlar, lkenin
8/2/2019 Yonetim Etigi Master Tez
10/160
3
gelimilik dzeyinden beslenmekte ve lkenin gelimesi nnde byk bir
engel oluturmaktadr. Bu noktada, ynetim etii anlaynn gelitirilip
yerletirilmesi, bozulmalarla mcadelelerde nem kazanmakta ve bir bakma,
lkenin gelime srecinin nn amaktadr. Ynetimde etik yasa ve
komitelerin oluturulmas, menfaat atmalarnn engellenmesi, kamu
menfaati kavramnn nem kazanmas ve ihbar etme mekanizmas ile
ynetimde etik-d durumlardan haberdar olunmas, bu srete kullanlacak
temel mekanizmalar olarak karmza kmaktadr.
Bu balamda, aratrma evreni olarak seilen ngiliz idari yaps,
ynetim etiine ilikin dzenlemelere yer vermesi ve bu alanda
kurumsallama ynnde admlar atmas bakmndan nem arzetmektedir.
Nitekim, OECD tarafndan 1996 ylnda karlan Ethics in Public Service
adl raporda 29 OECD lkesi, etiksel altyap oluturma abalar asndan
l tasnife tabi tutulmutur. Kamu ynetimlerinde etiksel almalar
mstakil bir ekilde dzenleyen be lkeden biri olmas asndan da
ngiltere, almann odak noktas olmutur. ngiltere de ynetimde artan
bozulma ve patronaja kar saptanan kurallarn ve gelitirilen nlemlerin yer
ald ilk dzenleme, 1854 tarihli NorthcoteTrevelvan Raporudur. Anlan
Rapor, ynetim etiine ilikin hazrlanan ilk ciddi dzenlemedir. Gelien sre
ierisinde, benzer nitelikte pek ok alma yaplm, ancak, planl
kurumsallama abalar 1994 ylna rastlamtr. Bu tarih ile Nolan Komitesi,
etiksel bir ynetim anlaynn yerletirilmesi ve kurumsallatrlmas
almalarnda ba aktr olmutur.
8/2/2019 Yonetim Etigi Master Tez
11/160
4
Bir yandan, kamu grevlilerinin kendilerine yaplan hakszlklara
kar hak ve ykmllklerini bilmelerinin, dier yandan, kamu hizmetlerine
uygun bir sorumluluk ve hesap verebilirlik sistemini salayan ynetim etiinin
en nemli uygulama arac olan, Kamu Hayatnda Standartlar Komitesi
(Committee on Standarts in Public Life), kamuya hizmet edenlerin
uygulamas ve uymalar gereken etiksel ereveyi izmitir. Daha iyi
kodifikasyon almalarna dnk olarak tavsiyelerde de bulunan Komite,
uyulmas gereken temel rehber ilkeleri belirlemi ve ynetim yapsna ok
nemli bir katk salamtr.
Kamu hayatnda standartlara ilikin artan endielere bir yant olarak
oluturulan bu Komite, kamu hizmetinde etik standartlara karar vermede
nemli ve genel bir role sahip klnmtr. Bu dorultuda, kamu alanlarnn
ticari ve mali aktiviteleriyle ilikili dzenlemeleri iererek, kamu hayatnda en
yksek standartlar garanti edecek ekilde tavsiyelerde bulunmaktadr. Bu
balamda, kamusal alana ilikin artan endielere ynelik nemli bir adm
olduu, ynetimde etik-d davranlarn azaltlmas ve etik ilkelerin rehber
edinilmesine nemli bir katk salad sylenebilir. Salanan bu
kurumsallama faaliyeti ile iyi ynetim anlaynn tesis edilmesi ve etik-d
durumlarn alnacak nlemler ile azaltlmas salanarak, kamu kaynaklarnn
kamusal hayatn ilkelerine uygun birekilde kullanmnn n alacaktr.
Teorik erevede ve kamu ynetimi merkezli bir yaklamla ele
alnan bu almada irdelenen konunun amac ve snrlandrlmas
bakmndan, ngilteredeki ynetim etii karar ve politikalarna deinilecektir.
Bu erevede, etik teriminin teorik a
klamalar
s
n
rl
tutulmu ve etik-alt
8/2/2019 Yonetim Etigi Master Tez
12/160
5
disiplinlerine yer verilmemitir. ngiliz idari yaplanmas asndan ise yapya
hakim dzenlemeler nem arz ettiinden, 1994 ve sonras oluturulan komite
ve hazrlanan raporlar, gelinen noktay gstermesi asndan genel hatlar ile
incelenmitir.
Yukarda belirtilen kapsam ve snrllklar ile tez, ana blm ile bir
sonu ve deerlendirme blmnden olumaktadr. Etik teriminin kavramsal
ve tarihsel analizinin yapld birinci blm, drt alt balktan olumakta olup,
bu blmde; kavramsal olarak etik teriminin kapsam ve s
n
rl
l
klar
na yerverilmektedir. Anlan blmde ayrca, etiin tarihsel adan kk
topluluklardan itibaren gnmze kadar olan geliim sreci incelenmekte ve
temel uygulama alanlar ile dier bilimlerle ilikisine yer verilmektedir.
Ynetim etiinin incelendii ikinci blm, alt alt balktan
olumaktadr. Ynetim etiinin analiz edildii bu blmde, ynetimde etik
olan ve olmayan ilkelere yer verilmekte, etik olmayan davran tarzlarnn
nedenleri ve bu davran tarzlarna kar gelitirilecek nlemler
irdelenmektedir. Szkonusu blm, ynetimdeki etik-d davranlarn
nedenleri ve gelitirilecek nlemlere yer vermesi bakmndan orijinallik arz
etmektedir.
ngiliz idari yapsnda ynetim etii politikalarna deinilen nc ve
son blmde ise, idari yapnn genel hatlar izilerek, yapya hakim olan
temel dzenlemelere ve temel etik politikalara yer verilmektedir. 1994 ve
sonrasndaki almalara deinilen bu blm, konunun genel bir
deerlendirmesinin yapld ve temel bulgularnn yer ald sonu ve
deerlendirme blmyle nihayetlenmektedir.
8/2/2019 Yonetim Etigi Master Tez
13/160
6
BRNC BLM
ETK TERMNN KAVRAMSAL VE TARHSEL ANALZ
Bireyin, yesi olduu topluma uyumunun salanmas kaygsndan
hareket eden ve erdemli olma tavrna toplumsallk boyutu kazandrmay
hedefleyen ahlakn felsefesi veya alma alan, etii ifade etmektedir.
Kavramlarn mulakl, etik olan ve olmayan belirlemenin evrensellikten
uzakln salamakta, ancak genel hatlaryla bir tanmlama
yaplabilmektedir. Etik teriminin kavramsal ve tarihsel adan analizinin
yaplaca bu blmde, etiin uygulama alanlarna da deinilerek, etiksel
alan saptama hedefine yerverilmektedir.
I- ETK KAVRAMI
A- Kavramsal Olarak Etik
Aristodan itibaren bir felsefi disiplinin ad olan etik, kken itibariyle
Yunancadaki ethos szcnden tretilmi olup, iki farkl kullanma sahiptir.
lk kullanmnda, alkanlk, tre, gelenek anlamn tamakta ve hareketlerini
antik kentte geerli olan treye uygun olarak dzenlemeye alkn kii, ahlak
normlarna uygun davrand lde etie uygun davranm kabul
edilmektedir. Daha dar ve ikinci kullanmnda ise etie uygun davranan kii,
aktarlan deer ve kural llerini kavrayarak ve zerinde dnerek iyiyi
gerekletirmek amacyla alkanla dntrendir. Bylece alkanlk, tre,
veya gelenek karakter anlamn da almakta ve etik, erdemli olann temel tavr
8/2/2019 Yonetim Etigi Master Tez
14/160
7
olmaktadr.1 Dolaysyla, etiin bireysel ve toplumsal iki yn ortaya
kmaktadr. Bireysel ynyle etik, erdemli birey olmay, toplumsal ynyle
ise erdemli bir toplumun kurallarn ifade etmektedir.
Yunancadaki ethos kavramnn latince karl ise mos
szcdr ve bu szck hem tre hem de karakter anlamna gelmektedir.
Ahlak veya tre, bir toplulukta karlkl ilikilerle gelien sayg ve benimseme
sreleri sonucunda oluan ve norm olarak geerli klnan eylem modellerini
iermektedir.
2
Bu dorultuda etik szc, hem geleneksel hem de gnlkdildeki kullanm ile ahlak ve tre szckleriyle eanlaml kullanlmakta ve etik
ahlakn bir alma alan halini almaktadr.3 Bir baka tanmlamada ise etik,
belli bir ahlakllk unsuruna sahip, belli bir yaama idealini hayata geirmek
yolunda mcadele eden birey asndan, ikinci olarak yesi olduu toplumun
yaayn eletiren, hatta mahkum eden ve dolaysyla mevcut deerler
silsilesi yerine, alternatif deerler yaama kurallar ihdas etmeye alan bir
filozof tavr asndan ve son olarak ahlaklln dilini analiz eden, ahlaki
kavram ve yarglar tartan bir felsefeci asndan deeri konu alan, bir
dn tarz, ahlaki ilkeler teorisi veya bir felsefi disiplin olarak ifade
edilmektedir.4
Bu disiplin bir yandan, bir eylemi ahlaki adan iyi eylem yapan
etiksel durumu sormakta ve dev, ykmllk, iyi gibi kavramlar
1 Annemarie Pieper, Etie Giri, ev. Veysel Atayman-Gnl Sezer, Ayrnt Yaynlar,stanbul 1999, s.22-34.2 Annemarie Pieper, a.g.e., s. 34.3 Terry L. Cooper, Handbook of Administrative Ethics, Marcel Dekker, NewYork 1994,
s.365-369.4 Ahmet Cevizci, Etie Giri, Paradigma, stanbul, Ocak 2002, s. 1.
8/2/2019 Yonetim Etigi Master Tez
15/160
8/2/2019 Yonetim Etigi Master Tez
16/160
9
insann szkonusu ilikileriyle bu varlklara ynelen eylemlerini dzenleyip
anlamlandran norm, ilke, kural ve deerler btnn ifade eder. Buna gre
ahlak, bir kltrde kabul grm, belirlenmi, tanmlanm deerler toplam
ve amalarla, bu deerlerin nasl yaatlacaklarn, amalara nasl
ulalacan ortaya koyan kurallar bei veya inan, emir, yasak, norm ve
deerlere gre dzenlenmi ve bu dzenlemeye bal biimde trelemi,
geleneksellemi yaama biimi olarak tanmlanabilir.9
Toplum yaam
na ilikin temel kurallar
n da anahtar
n
veren ahlak,ounlukla din veya akl temeline dayandrlmaktadr. Ahlakn temelini dine
dayandran yaklamlara gre, Tanr tm evreni ve hereyi yarattndan
iyilii de yaratmtr ve iyilik ahlak temsil etmektedir. Bu teoriye gre (Divine
Command Theory) ahlaki olarak iyilik, Tanrnn isteklerini ifade etmektedir.10
Dier yandan, ahlak aklla temellendiren ve ounlukla Kant tarafndan
savunulan anlaya gre ise, ahlakn temeli ne doann dnda ne de
iindedir ve salt ahlak, Hristiyan ahlakndan yani din temelinden de
bamszdr. Ahlak dine bal deildir, aksine, din ahlaka dayanr ve en
yksek ahlak ilkelerini veren ancak ve ancak akldr.11
Dayand temel ne olursa olsun, ahlakn kaynandan ok ahlakn
kaynaklk ettii hususlar daha byk nem arz etmektedir. yle ki ncelikle,
ahlak insan duygusunu, dncesini, eylemini, vicdann sesine kulak vererek
doru-yanl, iyi-kt diyerek deerlendirmekte, kendisi ile tekiler arasndaki
9 Ahmet Cevizci, 2002, s. 3.10
Peter Singer, A Companion to Ethics, Blackwell Publishing ,1999, s. 527.11 Bedia Akarsu, Immanuel Kantn Ahlak Felsefesi,nklap Yaynlar, stanbul 1998 s. 72.
8/2/2019 Yonetim Etigi Master Tez
17/160
10
ilikiye ahenk katmaktadr.12 Bu toplumsal ahenkle birlikte bireyin yesi
olduu grubun temel ihtiyalarn paylatn hissederek, bir grup ierisinde
etkili ve umutlu almasn salayarak, onun duygusal oluumuna katkda
bulunmakta ve onun yesi olduu grubun tanmlad fikir ve deerlere,
otoriteye isel, bireysel bir itaati gelitirmesini mmkn klmaktadr.13 Bu
dorultuda toplumsal ahengi, bireysel, iselletirilmi bir itaatle salarken,
bireylere, uymalarn gerekli klan haklar, devleri, toplu uygulama ve
politikalar
lzumlu grmektedir.
14
Etik ile ahlak arasndaki ilikiye gelince, ncelikle etik ahlak ile zde
deildir. Etik, ahlak felsefesidir ve buna karn ahlak, etiin aratrma
alandr.15 Bir yandan, ahlaki davran modellerinin ve temel tutumlarnn
betimlenmesi ve zmlenmesi, te yandan, ahlakiliin gerekliliinin
yntemsel adan temellendirilmesi araclyla pratiin deerlendirilmesi
suretiyle karmak olan ahlaki eylem alannn akl yardmyla
sadeletirilmesini ifade eden etik, bir felsefi disiplin ve ahlaki eylemin bilimidir.
Etik, ahlak retmemekte, ahlak zerine konumaktadr.16
Spinozaya gre ise ahlak felsefesi, ahlakllk gibi anlamlara gelse
de etik, devleri yerine getirerek nasl iyilie ulalacan anlatan ahlak
felsefesi ile bir benzerlik tamamaktadr. Ona gre etik, allagelmi ve
gnlk yaamda ahlakszlk, zayflk gibi olumsuz sfatlarla ifade edilen tutum
12 zcan Kknel, Bireysel ve Toplumsal iddet, Altn Kitaplar, stanbul 1996, s. 81.13 Richard A. Chapman, Style in Administration: Reading in British PublicAdministration, George - Allen & Unwin, Oxford 1971, s. 170.14 Peter Madsen, Jary M.S. Shatrtz, Essentials of Government Ethics, MeridianPublishing, New Zealand 1992, s. 33.15
Aziz allar, Ansiklopedik Kltr Szl, Altn Kitaplar, stanbul 1983, s. 135.16 Annemarie Pieper, 1999, s. 20-28.
8/2/2019 Yonetim Etigi Master Tez
18/160
11
ve davranlar anlayarak insann nasl daha zgr klnabileceini
anlatmaktadr. Dolaysyla din ve ahlak sistemlerinin ahlakszlkla mcadeleyi
tlemesine karn etik, onlar anlamaya almay telkin etmektedir. Zira
insan, ancak davranlarnn nedenlerini anlad zaman erdemli olmay
baarabilecektir.17
Fromma gre ise; ethostan retilen etik, ideal ve soyut olana iaret
etmekte ve ahlak kurallarnn, deerlerinin incelenmesi sonucunda ortaya
kmaktad
r. Bu kapsamda etik, toplumda yayg
n olan ahlak kurallar
ndandaha zel ve felsefi olandr. rn. Sanat etii, bilim etii vs. gibi alanlar iin
ortak olan ilkeleri, daha zel, yazl ilkeleri iermektedir18 ve doru ve yanl
insan davranna ilikin sosyal konvansiyonlara atfta bulunan ahlakilii ve
etiksel teoriyi ieren bir disiplindir.19
C- Etie likin Temel Kavramlar
1- Deer
Deer, szlk anlam ile bir varln veya olayn insan iin nemini
belirleyen inantr ve yalnz bireysel deil, rgtsel dzeyde de
geliebilmektedir.20 rgtsel ve bireysel seviyesinin tesinde, toplumsal
hayatta, toplumlarn kltrel zellikleriyle benzerlik tayan genel deerler de
bulunmaktadr. Genel deerler, kamusal alandan kaynaklanan, frsat eitlii,
eitlik, sivil ve dini zgrlkler, sorumluluk, demokrasi, insanlk ve
17 Moris Fransez,Spinozann Taosu, Yol Yaynlar, stanbul 2004, s.132-133.18 Erich Fromm, Erdem ve Mutluluk, ev. Ayda Yrkan, Trkiye Bankas KltrYaynlar, No: 325, Ankara 1995, s. 26.19 Tom L. Beaucamp, James E. Childers, Principles of Biomedical Ethics, OxfordUniversity Press, 1994, s. 5.20
nayet Aydn, Ynetsel, Mesleki ve rgtsel Etik, Pegema Yaynclk, stanbul 1998,s.15-16.
8/2/2019 Yonetim Etigi Master Tez
19/160
12
arkadalk, adil kurallar iinde yarma, vatanseverlik, teknolojik ilerleme vs.
temel deerleri ifade etmektedir.21
Doru ynetim, toplum hayatna dnk kurallar salamak amacyla
bir birey veya grup tarafndan adapte edilen ahlak ilkeleri etii ifade ederken,
deerler, gnlk yaantdaki ynmz bulmay salayan inan ve
davranlardr.22
Bu kapsamda etik deerlerin, kiinin ya etik ilikilerinden edindii
deer korumaya dnk eylemleri araclyla kazand belirli zellikleri ya da
bu etik ilikilerinde belirli bir ierii olan deerlilik yaantlar olduu
grlmektedir. Etik deer, etik kii deerleri ve etik iliki deerlerinden
olumaktadr. Etik kii deerleri, bireyin eylem ve tutumundaki drst, saygl,
adil, zgr olma gibi zellikleri ierirken, sevgi, sayg, minnet gibi bir kiinin
bir baka kiiyle ilikisindeki deerlilik yaantlar ise etik iliki deerlerini
oluturmaktadr.23
2- Erdem
Erdem, bize gre greceli olan bir aracn, pratik akla sahip birahsn
buna karar verecei ilkeyle ve rasyonel bir ilkeyle, karar verilen bir arala
salanan zmle ilgilenir ve Aristoya gre; etiksel veya doru olan
davrann marjinal ekillerde dnme ve hareket etme arasndaki denge
veya ara, erdemi ifade etmektedir.24 Bir baka ifadeyle erdem, toplum
21 Robert Cooley Angel, Free Society & Moral Crisis, The University of Michigan Press,1958 s. 21-22.22 Gerald Corey, Marianne S. Corey, Patrick Callanan, Issues and Ethics in the HelpingProfessions, Brooks/Cole, 1998, s. 3.23 Ioanna Kuuradi, Etik,Trkiye Felsefe Kurumu, Ankara 1999 s.173-179.24
David L. Martinson, Ethical Decision Making in Public Relations: What would AristotleSay? Public Relations Quarterly, Vol. 45, No: 3, Fall 2000, s. 20.
8/2/2019 Yonetim Etigi Master Tez
20/160
13
yaamndaki ilikilerde sergilenen davranlarda, orta olma, makuliyet
sergilemeyi iermektedir.
Aristoya dayanan erdem etii, eylemde bulunan kiiyi odak noktas
almaktadr. Erdem, toplum tarafndan deerli bulunan karakter
zellikleriyken, erdem etii, bireyi belirli bir davrana ynelten karaktere
bal motivleri nem asndan ilkelerin nne koymaktadr.25 Bireysel adan
erdem, bedenin deil, ruhun bir etkinliidir ve arl, yanl olan, eksiklii
yerilen, ortas
vlen ve isabetli olan eylemlerle ilgilenmektedir. yilerin bireit, ktlerin eitli olduunu ifade eden Aristoya gre, baz edimler ise
hasetlik, kskanlk, hrszlk gibi arlk ya da eksikliklerinin deil,
kendilerinin kt olduu eylemlerdir. Buna karn, para kullanm, onur-
onursuzluk, fke-sinirlilik, arlatanlk-samimiyet-mstehzi, aklabanlk-
akaclk-yabanilik, kavgac-dost-dalkavukluk gibi her davran tarznn ar
ve eksik marjinal olularna ortalama bir uzaklk, erdemli davran tarzn
oluturmaktadr.26 nsancl bir etik anlay asndan iyi, yaamn
onaylanmasdr ve erdem insann kendi varoluuna kar sorumluluunu
ierirken, iyilii de temsil etmektedir.27
Sokrates e gre ise erdem, yaamann amac olan mutlulua
ulamann yoludur. Ahlakn amacnn insan mutlulua ulatrmak olduuna
inanan filozofa gre, insan ancak erdemli olarak mutlu olabilir. Erdem ise bilgi
ile edeerdir. Erdem olan bilgi, iyi olmal, insan iyi klmal ve yaam iyi hale
25 Ayegl Demirhan Erdemir, Yasemin Ouz, Klinik Etik, Nobel Tp Kitabevi, stanbul 2001s.18.26
Aristoteles, Nikomakhosa Etik, ev. Saffet Babr, Ayra Yaynlar, Ankara 1998, s.21-4.27 Erich Fromm, Kendini Savunan nsan, ev. Necla Arat, Say Yaynlar,1998, s.53.
8/2/2019 Yonetim Etigi Master Tez
21/160
14
getirmelidir. nsann doasn gerekletirmesini ve mutlulua ulamasn
salayan tek bilgi, neyin iyi ve neyin kt olduuna yneliktir. Gerek bilgi
tm insanlar iin kazanlmas gereken ve insann kendisine ilikin bilgidir.28
3- dev
Bireyin, toplumun yesi olmas dolaysyla kendisinden beklenen,
yapmas gereken (eylem) davran tarzlarn ifade eden dev kavram, iyi
istenci belirlemek, aydnlatmak ve ak klmak iin Kant tarafndan
incelenmitir. nsan eylemlerini, deve uygun olanlar ve olmayanlareklinde
tasnif eden Kanta gre, bir eylem bir yasaya uygun olarak isteniyorsa bir
devdir ve ahlaki bir eylemi belirleyen de yasa karsndaki sayg yani devi
ifa edebilme yetisidir.29
deve uygun olarak yaplan bir eylemi ahlaki klan, ulalacak ama
deil, onu yapmaya karar verdirten dnce olmaldr. Bir baka ifadeyle,
istenerek yaplyorsa ahlaki alana tekabl edecek olan dev, uygar bir
toplumun yeleri asndan kr krne uyulacak soyut buyruklar deil, akl
ve zgrlk gibi nemli ilkelerle ilerlik kazanan, uygar bir toplumun
bireylerine yakr bir bilinle uyulmas gereken buyruklar btnne iaret
etmektedir.30
28Platon, Sokratesin Savunmas, ev. Teoman Aktrel, stanbul 1982
29 Bedia Akarsu, 1998, s. 91-94.30
Immanuel Kant, Ahlak Metafiziinin Temellendirilmesi, Trkiye Felsefe Kurumu, Ankara2002, s. 15.
8/2/2019 Yonetim Etigi Master Tez
22/160
15
II- TARHSEL AIDAN ETK
A- Kk Topluluklarda lkel Etik Anlay
Kk lekli bir toplum, yelerinin milyonlardan ziyade yzler ve
binlerle ifade edilebildii, teknolojisinin avclk ve toplayclkla topluluk
iindeki zirai ve hayvansal retime dayand ve sosyal ilikiler ann iie
getii bir oluumdur.
Kk lekli bir toplumda etik anlay da belirsizlik gstermektedir.
Bu kapsamda ne belirli bir doktrin vardr ne de deer ve ilkelerden
bahsedilebilir. Bu tr rgtlenme modellerinden iki byk nehir medeniyeti;
Mezopotamya ve Msr dikkati ekmektedir.
Mezopotamya uygarl, yasal belge ve yasalarnn insanlarn ve
topran kontrol iin devlet ve dinin birliini gsteren monarik ve tapnak
devlet kurgusunu yanstmaktadr. Her ehir devletin bir Tanrs vardr ve
topraklar ona aittir. Kral, Tanr tarafndan ona gnderildii varsaylan fakat
mevcut sosyal etik ve uygulamasnn yansmas olan bir yasaya gre toplumu
ynetmektedir. Bir baka deyile, kral sosyal etii ve uygulamasn ortaya
koymaktadr.
En nl Mezopotamya hukuk kural, Hammurabi kanunlardr.
Adalet, ncelikle ekonomik adaleti ifade etmekte ve kanunlarn ou,
mlkiyet ve i szlemelerini zmeye ynelmektedir. Hukuk, kadna kar
erkei, zgr ve kleye kar ise aristokrat savunmaktadr.
Etik meseleler Mezopotamya da gelitike, etiksel vurgu ayn lde
Msrda da gelimi bulunmaktadr. Msr etiinin kalbi, Tanrnn kurduu ve
8/2/2019 Yonetim Etigi Master Tez
23/160
16
firavunun garanti ettii adalet, denge, kural, dzen ve gerek anlamlarna
sahip olan bir kelime yani maattr. Maat tanmlayan bir yasa ise
bulunamamtr. Msr etiinin baz boyutlar lmden sonraki yaamla ilgili
olup, sular; hayvan ve insanlara kt muamele, hrszlk, cinayet, ikence,
ac ektirme, fuhu, bir hizmetkarn efendisini zan altnda brakmas ve
iftiradan olumaktadr. zellikle hayvanlara kar zulmn su saylp
yasaklanmas eski dnyadaki olaan d bir sylemin ifadesidir.31
B- Geleneksel Topluluklarda Etik Anlay
lar
1- Hint Etii
Genel olarak eski hint insan, ahlaki kararlarnda iyinin tarafnda
olmu ve mutluluk, salk, varolu, sakinlik, haz, arkadalk, bilgi ve geree
deer vermitir. Kt olarak ise ac ekme, mutsuzluk, hastalk ve kaza,
lm, ac
, k
zg
nl
k, dmanl
k, cehalet, yalan gibi muhalif kavramlara yer
vermitir.
Eski hint felsefesinde, iyi eyler evrene sunulabildii zaman en iyinin
mmkn olaca dnlm ve en yksek iyi rita olarak isimlendirilmi,
bylece doal dzenin toplam uyumu tanmlanmtr. Sosyal ve ahlaki dzen,
doal dzenin bir parasdr ve yanl olan dzensizlik yani unrita dr. Doru
ve doruluk rita ile tanmlanmakta ve bu terim, erdemi, deerli bir ahlak
normuna sahip olmay da ifade etmektedir.
31 Peter Singer, 1999, s.14-35.
8/2/2019 Yonetim Etigi Master Tez
24/160
17
Bu felsefede etik olarak ifade edilen normatiftir ve iyi olann
dzenlenmesidir. Hint etii; brahman etii, jaina etii ve gandian etii olmak
zere farkl felsefeye dayanmaktadr.
Brahman-hint etiine gre Brahman toplumu, adan ifade
edilmektedir. lk olarak, Hristiyan hukukunun toplama yazlar, vedalar nihai
otoriteyi temsil etmekte ve bu ilkeler, insan ynetimi iin modelleri olan
Tanrlar iermektedir. kinci olarak, sosyal dzen kast haline getirilmi ve
s
n
flara ayr
lm
t
r. Brahmanlar veya Ruhban s
n
f
, kshatriyal
lar (kraliyetsnf), vaishya (ticari-burjuva snf) ve shudrahlar yani avam grubu olarak
ifade edilen bu snflar arasnda gei yoktur. nc olarak, doruluk, verici
olmak, kstllk, efkat, memnuniyet, onaylayc ve affedici olmak, hrszlk
yapmamak gibi insani ve ahlaki deerlere nem atfetmektedir. Brahman
felsefesi, dharma ve karma felsefelerini retmitir.
Jaina etii ise Hindistanda daha az bilinen etik geleneklerdendir ve
hem bir hayat yolu hem de bir felsefe sistemine sahip, Budhann ada
Mahavira tarafndan, M.. 500 yllarnda kurulan, teistik olmayan bir kiisel
Tanr inancdr. Jainann temel inanc, dnyadaki her varln ayrc
zelliinin hayati enerji ve mutluluk dolu bir ilkeye veya Jivaya sahip
olmasdr. Jaina etii, yaamn snrlarn izerek, et, alkol, gda tketimi, kt
muamele ve tacize kar kurallar belirlemi ve ruhun erdemli olmasnn
yolunu bedenin baz zevklerden arndrlmas olarak grmtr.
8/2/2019 Yonetim Etigi Master Tez
25/160
18
nc ve son Hint etii, Gandhian etiidir. Mahatma Gandi
tarafndan ortaya konan bu felsefe, doruluk zerinde olumu ve doruluu
Tanr ile zdeletirmitir.32
2- Budist Etii
29 yanda kraliyet sarayn terk eden Siddharta tarafndan ortaya
konan Budizm, ac ekmeden zgrlemeye doru iyi bilinen bir etiksel yol,
bir hayat yolu, bir pratik mesele olarak etikle ilgilidir.
Temel retisi, dnyasal ve bedensel zevklerden kurtulup mutlu
olmak olarak belirlenen Budizm, zevklerden arnlan aamay nirvanaya
ulamak olarak tanmlamaktadr. Nirvanaya ulamam bir beden iin
yeniden dnyaya gelmek zahmetli ve ac veren bir durumdur. Bu yzden
acdan kurtulmann yolu, erdem, adalet, hak ve hukuk gibi prensiplere
bal
l
kt
r. Bir baka deyile, iyi olan
yapmak ve kt olan veya bakalar
n
incitmeye yol aacak hereyden uzak durmak gerekmektedir.33
Budha, srekli olarak etiin soyut boyutlarn vurgularken, bunu ayn
zamanda, meditasyon uygulamalarn takip etmede ve deerleri uygulamada
iyi bir hayat yneterek, belirlenmi bir kiisel aratrma olarak grmtr.
Meditasyonun gelimesi, gnlk faaliyetlerin gelimesini salam ve bireysel
ahlak gelitirmitir. Bylece Budist etiinde, analiz ve argmann rasyonel bir
anlamas, bir hayat yolu ve ynetimin yasal bir tavsiyesi ve sosyal bir ifade
tarz olarak etiin entegrasyonu vardr. Budha doktrini znde, insan
cefasnn, fiziksel acnn ve hastaln, psikolojik atmann merkezinde
32
Peter Singer, 1999, s. 43-56.33Korhan Kaya, Budistlerin Kutsal Kitaplar, mge Kitabevi, Ankara 1999, s.21, 22, 79.
8/2/2019 Yonetim Etigi Master Tez
26/160
19
dukka nosyonu vardr. Bir birey veya ben olarak isimlendirilen ey,
Budhaya gre srekli deiimde olan fiziksel ve psikolojik faktrlerin
birleimidir.
Budhaya gre felsefi olarak bir etik sistemi iinde, ilk olarak zgr
istek nosyonu, ikinci olarak iyi ve kt arasndaki ayrm ve nc olarak da
ahlaki tedbir asndan tedbir nosyonu bulunmaktadr.
Bu etik sistemi, bir yandan, maddeci ve insann ruhsal oluumuyla
ilikiliyken, bir dier yandan, birey iin sonu mutluluu fikrini yzletiren bir
sonusal etik modelini ifade etmektedir.
nsanolunun ahlaki geliimiyle ilikilendirilen bir etik olarak Budist
etii, bilinci aydnlatan durumlar kadar karartan konularla da ilgilidir. Budhaya
gre ktln temel kkeni vardr. ldrme, alma, yanl bir ekilde
zevk edinme, yanl
konuma ki iftira da h
rs ve intikam kadar ktdr.
Bu felsefede, olumlu ahlaki deerler yani erdemler ise u ekilde
gruplandrlmaktadr:
- Doruluk, drstlk
- Nezaket, efkat, kibarlk vs.
- Kendini kstlama, kendini kontrol, temizlik, sabr.
Budizmdeki bu erdemler, iyi bir hayat ve toplum iin temel
gereksinimlerdir. nsan hayatna ve varlna sayg, zararl maddeler, zevkler
8/2/2019 Yonetim Etigi Master Tez
27/160
20
ve gayri meru ilikilerden kanma bir Budist toplumunun temel ahlaki
nosyonunu oluturmaktadr.34
3- in Etii
Daha modern ve sosyal olan in yasalar, etik terimi karlnda
yollar ve erdemler anlamna gelen dao de terimini kullanmaktadr. Dao
nesnel rehberken, de yani erdem, bir daoyu aratrmay ieren hner ve
karakterlerden olumaktadr. De, bir aile, devlet ve bireyi insan sisteminin bir
ksmnda daonun fiziksel olarak gereklemesi olarak grmektedir.
in etiini, Pozitif Dao Periyodu (Konfuys ve Mozi), Dil Kart
Dnem (Yangzhu, mencius ve Laozi), Resmi Meta Etik Dnemi, Zhuangzi ve
Daoist Gereklik ve Xunzi, Pragmatik Konfuyzim, Karanlk alar dnemi
olarak ayrmak mmkndr.
Klasik in Etiine damgasn vuran en nemli filozoflardan biri hi
kukusuz, klasik periyodun da en nemli dnr olan Konfystr. Bir
sosyal ynetim yasas da neren filozof, Li kitabnda dao fikrini balatmtr.
Konfyse gre dilin temel grevi, hareketlerimize rehber olmaktr. Filozof,
dili davranlar dzenlemekte kullanmaktadr. En genel kullanmyla li
gelenekleri, i ise deontolojik olarak grevi ifade etmektedir. 35 Konfys
yaamn her alannda insanlarn fedakarlk, alak gnlllk, doallk
zelliklerini tamas gereklilii zerinde durmu ve erdemli olmann, bencil
olmamak, kendisi iin istediini bakas iinde istemek ve kiinin i dnyasn
temizlemesi demek olduunu ifade etmitir. Ayrca vicdan, deerlerin
34
Peter Singer, 1999, s. 58-60.35 Peter Singer, 1999, s. 69-81.
8/2/2019 Yonetim Etigi Master Tez
28/160
21
uygulanmasnda en samimi kriter olarak grmekte ve ahlaki kurallara
ball telkin etmektedir.36 Konfys ahlaki kurallara balln, eitim ve
isellikle salanacana inanmakta ve iyi olan konumann gerekliliini
vurgulamaktadr.
in etiine damgasn vuran bir dier filozof ise Lao Tzu ve felsefesi
Taoculuktur. Taoculuk, in mparatorluundaki kurumlar ve uygulamalar
asndan etik ve dini bir temel tekil eden Konfys geleneiyle tarih
boyunca yan yana varolmutur. Taocular hem gizli bilimlerin hem de ilkelbilimin takipileri olarak in kltrnde doay en ok inceleyen ve deney
yapan edirler. Onlara gre, cennetsel brokrasinin bandaki yorgun
imparator, doal alemin almasndan ve ahlaksal adaletin idaresinden
sorumlu ruhlar ynetmekteydi ve meditasyon, ruhlar uyararak, dao ile bir
olmalarn salamaktayd. Taocular, kendilerini ahlaksal adaletin hizmetkar
olarak ifade etmi ve in etik retisinde nemli bir yer kaplamlardr.37
4- Yahudi Etii
Yahudilik terimi dinle ilgili olan ve olmayan olmak zere iki farkl
kullanma sahiptir. Dinle ilgili olmayan yani sekler anlamda ulusal ve kltrel
bir anlama sahiptir. Dini boyutta yahudilik tanm drt farkl hareket tarzna
iaret etmektedir. Bunlar; ortodoksluk, muhafazakarlk, yeniden yaplanma ve
reformizmdir. Uygulamadaki uyarlamasn ise Halakhah veya Yahudi hukuku
olarak isimlendirilen normlar dorultusundaki soyut ifadesinde bulmaktadr.
36Konfys, Syleiler, ev. Hakan Arslanbenzer, ule Yaynlar, stanbul 1988, s.106-
107, 77, 86.37
Judith A. Berling, Asian Religions, Asia Societys Focus on Asian Studies, Vol. II, No:1,Fall 1982, s. 9-11.
8/2/2019 Yonetim Etigi Master Tez
29/160
22
ou halakhah bugn dini veya geleneksel hukuk olarak isimlendirdiimiz
eyi ifade ederken, sivil ceza hukukunu veya ahlak da iermektedir.
Etik retinin bilinen en iyi Yahudilik temeli, 10 emirle vcut
bulmaktadr. 10 emirdeki kurallarn alts etikle ilikili kurallardr ki bunlar; ana
ve babaya sayg, cinayet ilememe, gayri meru ilikilerden kanma,
hrszlk yapmama, komusu aleyhine yalanc ahitlik yapmama ve
komusunun malvarlna gz dikmemektir. Bu ilkeler dnda kalan drt emir
ise, teolojik nem arzeden sorunlarla ilikilidir.38
5- Hristiyan Etii
sann yaratt gelenekle dilden dile aktarlan Hristiyan retisi,
kndan 4 asr sonra Roma imparatorluunun dmesi sonras bir miras
olmu ve bu nedenle Avrupa ve sonrasndaki yeni dnya dzenindeki
medeniyetleme abalarn kapsamtr. Hristiyanlk gnmzde kresel bir
ekilde yaylm ve yeni doktriner ve etiksel konular sunmutur. Bu
deiiklikleri yaarken her biri kendi doktrini ve etik sistemi olan be geni
gelenee ayrlmtr. Bunlar;
1. Ortodoksluk (Dou Avrupa veRusyada)
2. Roma Katoliklii (say olarak en kalabalk akmdr)
3. Lutheryanlk
4. Kalvinist veya Reformcu Akm (Presbiteryanlar) ve
5. Anglikanlardr.
38 Peter Singer, 1999, s.82-89.
8/2/2019 Yonetim Etigi Master Tez
30/160
23
Bu gelenekler dnda baka kiliseler de mevcuttur ki, Arkadalar
toplumu veya Dier Barl Kiliseler gibi tarihi olanlar da vardr.
sann retisi Matta, Markus, Luta ve Yuhanna olarak drt ekilde
yansmasn bulmu ve retinin z Tanr krallna dayandrlmtr. sa
ncilden kaynak bulan retisini, kendi hayatnda rneklendirmi ve
havarilerine de ayn anlay geirmitir. Uygulamada Tanrnn kural, sadece
yanl yapanlar cezalandrmak deil, yanl uygulamalarn sonularna da
katlanmakt
r. Tanr
krall
n
n vatanda
n
n gstermesi gereken davran
,altn kuralla ifade edilir. Yani, sana nasl davranlmasn istiyorsan,
bakalarna da yle davran denilmektedir. sann bu dorultuda szlerinin
bir ksm, iyi davrana dl tavsiye ve kt davrana cezay telkin etmekte
ve kkletirici bir etik retisini hedeflemektedir.39
Hristiyan ahlaknn kaynanda hem Allahn varl hem de mesih
sa yer almaktadr. Mesihin havarileri ise bu felsefeyi ilk uygulayanlar ve
retenlerdir.40
Bu aklamalar nda Hristiyan etii, sosyal etkililik iin belirli
yetenekleri eitmek veya idealist hedefleri gerekletirmek olup, genel ahlak
mmkn klmay hedeflemektedir. Bu hedef, bozulmaya dnk bir dnyay
yeniden ekillendirmeyle genilemekte ve iyi, insani, adil gibi terimlerin
anlamlarn aratrmaktadr.41
39 Peter Singer, 1999, s. 91-104.40 Derya al, Malcolm Derek, Hristiyan Ahlak, n Aysa Yaym-Datm, Eyll 2000, s.17-19.41
Robert Bruce Mclaren, Christian Ethics, Foundation and Practice, Prentice Hall INC, NewJersey 1994, s.196, 204, 217.
8/2/2019 Yonetim Etigi Master Tez
31/160
24
Hristiyan etiine yneltilen eletiriler ise yle sralanabilir;
- Hristiyan etii tolerans gstermez.
- Ahlaki deildir nk iyi davran cennetle dllendirip, kt
davran cehennemle tehdit eder.
- Hristiyan etii, baskcdr. Baskc ve savunmac bir davran
statik bir sosyal konformizm ynlendirir.
- Hristiyan etii, insanlar olgunlamam bir seviyede
tutmaktadr.42
6- slami Etik
Hristiyanlk ve Museviliin de bulunduu bir aileden gelen slamiyet,
byk semavi dinlerin sonuncusudur. 1400 yl ncesinde gnmz Suudi
Arabistannda baladndan beri, geliip yaylm, Asya ve Afrika ktalarnda
youn bir ekilde benimsenmitir. 20. y.y son eyreinde ise Amerika,
Avustralya, Avrupada da inananlarn says artmtr.
slamiyetteki inan ve hareketleri belirleyen norm ve varsaymlar iki
temel kurumsal kaynaktan beslenir ki bunlar Kuran ve snnet yani
peygamberin szleri, hareketleridir. Bu iki kaynak, ne yaplmas ve neden
kanlmas gerektii sorularn cevaplamakta ve ahlaki otoritenin
kaynaklarn tekil etmektedir.43
Mslmanlar iin Kurann mesaj ve Peygamber hayatndan
rnekler, ahlaki ve etik davranlar belirlemekte esas olmu ve bir dini ahlaki
varsaym domutur. Ahlak, dine gre insann mutluluudur, nk ahlakn
42
Peter Singer, 1999, s. 103-104.43 Peter Singer, a.g.e., s. 106-117.
8/2/2019 Yonetim Etigi Master Tez
32/160
25
normlar, Allahn buyruklardr. Bu buyruklar yerine getirme grevi bir emir,
hayrdr. nsan mr boyunca devam eden bu grev, iyi ve doru ile
uyumayan hibireyi yapmamay emretmektedir. Her durumda inananlara
ahlakl davranlmas gerektiini tembih eden bu din, gzel ahlakn insan
temizledii ve mutlulua ulatrdn dndrmekte ve insana faziletli yani
erdemli olmay salk vermektedir. Fazilet, ktlkler meydana getiren ar
ularn ortasdr ve ortadan saplmas halinde bir ktle yaklalaca
dnlmektedir.44
Kuranda ideal etiksel deer yapsn karlayan bir dier insan
zellii de takva dr. Bu terim, bir yandan, insan hareketinin altnda yatan
ahlaki temeli ifade ederken, dier yandan, insan Tanr ve topluma kar
sorumluluklarnn bilincinde klan etiksel bilince iaret etmektedir. Bir baka
deyile takva, ahlaki toplumun bir iaretidir. Dahas, iyi ahlak ve faziletli
olmay neren slamiyet, adab kelimesi ile de bir dier ahlaki, entellektel
nitelii ifade etmi bulunmaktadr.45
Eski ve yeni felsefede ahlak iin bulunan prensiplerden bir dier
nemlisi, ihtiyar yani czi iradedir. ayet czi irade kabul edilmez ise,
insanlar arasnda iyi ve kt olmayacak, sorumluluk bulunmayacaktr.
Dolay
s
yla insan, sorumluluk sahibi de olmal
d
r.
46
Btn bu deerlendirmelerde k tutmutur ki slami etik anlay,
bugn etiksel meseleler ve deerler olarak ifade edilen terim ve hususlar
kapsamna alm ve bireye ahlakl olmay empoze etmitir.
44 Hayrani Altnta, slam Ahlak, Aka Yaynlar, Ankara 1999, s. 24-70.45 Peter Singer, 1999, s. 206-217.46
Ahmet Hamdi Akseki, Ahlak lmi ve slam Ahlak, Ahlak Dersleri, Nur Yaynlar, Ankara1978, s. 55-79.
8/2/2019 Yonetim Etigi Master Tez
33/160
26
III- ETN TEMEL UYGULAMA ALANLARI
A- Tbbi Etik (Tbbi Deontoloji)
Deontoloji terimi Yunanca deontos ve logos szcklerinden oluur ki,
deontos grev, logos bilim anlamndadr ve deontoloji dev bilimi, mesleki
davran demektir. En az yirmibe yzyllk bir gemile Hipokrat zamanna
kadar uzanan deontoloji47, deontolojik teoriler ile belli bir takm hususlarn
ilkelere dayandrlarak ya da gerekten doru olduklar iin yaplmas
gerektiini savunmakta ve ahlaki eylem lt olarak; eitlik, tarafszlk gibi
formal ltleri getirmektedir.48
Etik kurallar ve bu kurallara ball salamak yardmyla, hekimin
bilgisel stnln ve kendi tekel olma durumunu ktye kullanmaktan
kanmas, hekimlik etii veya tp etii olarak ifade edilir.49 Hastann hekime
olan gveninin saland
n
n gvence alt
na al
nmas
n
ve hasta-hekim
ilikilerindeki snrlar belirleme amac tayan hekimlik etii, profesyonel bir
dzenlemenin en iyi ve en eski rneini salayan Hipokrat yeminiyle vcut
bulmutur. Hipokrat yemini, zel yaam ve gizlilie sayg, iletiim, gerei
syleme ve bilgi aklama, karar vermede yeterlilik, sadakat ve drstlk
ilkelerini rehber edinmektedir. Tbbi uygulamalarn yaplmas srasnda etik
ilkelerin birbiriyle elimesi halinde, hekim bir etik ilkeyi inerken bir nedene
dayanmal, etik ilkeler atrsa bunlardan birini uygulamal ve hastaya en az
zarar verecek lde ilkeyi inemelidir.50
47 Bedi N. ehsuvarolu, Tbbi Deontoloji, Fatih Genlik Vakf Matbaas, stanbul 1986,s.21-23.48 Ahmet Cevizci, 2002, s. 17.49
Harun Tepe, Etik ve Meslek Etikleri, Trkiye Felsefe Kurumu, Ankara-2000, s. 41-44.50 Ayegl Demirhan Erdemir, Yasemin Ouz, 2001, s. 104-121.
8/2/2019 Yonetim Etigi Master Tez
34/160
27
Deontolojik etik, devin etiidir ve temel teoriye sahiptir. Bunlar;
Kant felsefesi, Etiksel ve Kltrel Rlativizm ve Agapizmdir.51 Bu teorilerden
ilki olan Kant felsefesi, insan insan yapan zelliin saf akl olduu ve ahlaki
olarak insanda varolan vicdan ve dev duygusuyla aa ktn ve ahlakn
kaynann akl olduu grne dayanmaktadr. Kantn ahlak felsefesi iyi
isten, dev, ahlak yasas veya buyruu ve zgrlk kavramlarn temel
almaktadr.52
Bernard Rosan, Kantn grlerini u ekilde zetlemektedir:
Sonusallk, ahlaki zorunluluun karar deildir, bir hareketin ahlaki deeri
hareketin uyguland doru kuraln bir fonksiyonudur. Doru ahlak kural, bir
sonu baaracak herhangi bir istekten bamsz olarak seilmelidir. Direkt
olmayan ahlak kural ise herhangi bir zel harekete sahip olmak eklinde
ifade edilmektedir.
Deontolojik etik asndan ikinci teori, etiksel ve kltrel relativizmdir
ve on emir gibi ahlak kurallarnn varln inkar eder. Relativizm, dorudan
ahlak kural teorisi ve dolayl ahlak kural teorisi olarak ikiye ayrlr. Dorudan
ahlaki relativizm, eer bir kltrden bir kii, bu kltrn ounluunca doru
ve zorunlu olduuna inanlan bir eylemi yaparsa o eylem dorudur derken,
dolayl
ahlaki relativizm, ileri srlen herhangi bir doru ahlak kural
, okltrdeki insanlarn ounluunca kabul ediliyorsa o kural dorudur
demektedir. Dolaysyla relativizm, kltrlerde ounluk tarafndan kabul
edilemeyeni ve benimsenenin doruluunu ifade eder.
51 George Frederickson, Bureaucracies,Public Administration and Public Policy, Ethics
and Public Administration, M E. Sharpe Armonk, London 1993, s. 148.52 Bkz. Bedia Akarsu, 1998.
8/2/2019 Yonetim Etigi Master Tez
35/160
28
Deontolojik yaklamn son teorisi ise agapizmdir. Agapizm,
doruluun en nemli ve tek kaynan sevgi olarak grmekte ve sevgiden
kaynaklanan eylemleri doru kabul etmektedir. Agapizm de dorudan ve
dolayl nitelikler arz etmektedir.53
Deontolojik felsefe; kesin, evrensel, bilinir veya bilinmez,
aklamalardan mahkum klnan kamu hukuku ve topluluk normlar olarak
grlp grlmediine gre eitli ekiller almaktadr.54 Deontolojistlerin
ou, pozitif zorunluluklara sahip olunduuna inanmas
na ramen,davranlar ynetmek iin aldklar ahlaki kurallarn ou yasaklamalar
veya izin vermemeler eklinde negatif olarak formle edilmektedir.
Deontolojistlere gre en nemli ahlaki ayrm, izin verilebilir veya verilmez
arasndadr ve zorunluluu ifade etmektedir.55
B- evre Etii
Doada yaayan tm varlklar asndan, ekosistemi korumak
ykmlln oluturan evre etii, doal kaynaklarn nasl korunmas
gereklilii, insanlarn kendileri ve sonraki kuaklar asndan doay bir
malzeme deposu olarak grmemeleri anlayna dayanmaktadr.56
evresel etik, insan merkezli, hayvan merkezli veya yaam merkezli
olabilir. nsan merkezli anlay, ya btn trleri bir btn olarak almakta ya da
bireysel yeleri tanmlamaktadr. Hayvan merkezli etik anlay ise, sadece
insanlar deil ahlaki olarak insan olmayan varlklar da dnmektedir. Son
53 George Frederickson, 1993, s. 152-155.54 Terry L. Cooper, 1994, s. 147-168.55
Peter Singer, 1999, s. 209.56 Annemarie Pieper, 1999, s. 93-94.
8/2/2019 Yonetim Etigi Master Tez
36/160
29
yaklam olan yaam merkezli etik anlay ise, insan veya insan olmayan
bitkileri, tek hcreli organizmalar hatta virsleri, biyosferi btn olarak ve tm
ekosistemleri dikkate almaktadr.57
evresel etik anlayn gelitirip, uygulanabilir klmak iin insan veya
hayvan merkezli anlaylardan uzak durulmal ve tm varlklarn znde
deerli olduuna dayanan yaam merkezli anlaylar benimsenmelidir. Daha
da nemlisi, hkmetlerin bu yaam merkezli anlaylar kabul ederek, evre
etiine duyarl
politikalar gelitirmeleri ve evre iin zararl
olabilecek her trleylemden kanmalardr. Bu dorultuda, doal kaynaklarn etkin ve eit
kullanmlar salanmal, tehlikeli atklarn
ihrac standartlara balanmal, kirli sanayilemenin nne geilmeli ve
alternatif enerji kaynaklar aratrlmal yani srdrlebilir kalknma hedefleri
dorultusunda evresel etkenlere duyarllk salanmaldr.58
C- Bioetik
En geni anlamyla, bir yandan evre etii ve ekolojik etik, dier
yandan meslek etii anlamna gelen bioetik, daha dar anlamda ise,
ekonomik amalar, aratrma-gelitirme almalar dorultusunda smrlen
hayvanlara kar ahlaki sorumluluu ifade etmektedir. Bu anlamyla bilim etii
veya tp etiine de denk dt sylenebilir.59
Gerek insan hayatnn, gerekse insann zgrl ve onurunun
bilimsel aratrmalarda sonular tahmin edilemeyen modern teknolojilerin
57 Peter Singer, 1999, s. 284-288.58
Harun Tepe, 2000, s. 67-70.59 Harun Tepe, a.g.e., s. 56-57.
8/2/2019 Yonetim Etigi Master Tez
37/160
30
kullanmyla tehlike altna girdii her yerde gerekli olan bu etik tr, teknolojik
mdahalenin snrlarn izmektedir.60
Bu kapsamda, bir bilim adamnn bilimsel aratrmalarda bulunurken
davranlarnn snr ile bir bilim adamnn belirli bir durumda ortaya kan bir
sorunu nasl zmesi gerektii sorusunu da cevaplamakta ve bilim adamna
nemli bir sorumluluk yklemektedir.
D- Bilim Etii
Bilimin amac, bilginin artrlmas ve insanlarn pratik sorunlarna
zm getirilmesidir.61 Bilim adamnn bilim yaparken uyaca ahlaki
unsurlar ieren bilim etii, bilimi douran, yaatan ve ona amacn gsteren
kurallarla ilgili dncelerdir.62 Bir yandan, bilim adamlarnn mesleki
sorumluluunu yani bilimsel aratrmalarda bulunurken insancl ve drst
davranmalarn hedeflerken, dier yandan, topluma kar sorumluluk
duygusunu gelitirmekte ve toplumun iyilii iin bilimsel almalarda
bulunulmas gereklilii ile dsal sorumluluklar iermektedir.63
Son on yl ierisinde bilim adamlar, zellikle souk sava
dneminde insanlar zerinde yaplan gizli deneyler, genetik mhendislii ve
insan DNAs projeleri neticesinde, bilimsel aratrmalarda etiin gerekliliini
farketmilerdir. Bylece bilim etii altyaps oluturulmaya balanm ve
drstlk, dikkat, aklk, zgrlk, onurlu davran, eitim, toplumsal
60 Annemarie Pieper, 1999, s. 88-89.61 Ayen Mezzinolu, Bilim ve Etik, TD, Y.5, S.438, Mart 2003, s.121.62
Albert Bayet, Bilim Ahlak, Say Yaynlar, ev. Vicdan Mutlu, Ayrnt Yaynlar, 1998, s.35.63 Annemarie Peper, 1999, s.92.
8/2/2019 Yonetim Etigi Master Tez
38/160
31
sorumluluk, yasallk, frsat, karlkl sayg, verimlilik ve deneklere sayg
ilkeleri bu altyapnn temel etik standartlar olmutur.64
Bu kapsamda bilim adamlar, gerekli etik davran standartlarna
uymal, etik kayglarla hareket etmeli ve bilimi insanlk iin kullanmaldr.
IV- ETN DER BLMLERLE LKS
A- AMPRK BLMLERLE LKS
1- Sosyoloji
Sosyoloji, insanlarn ortak yaam ve katlmlaryla ortaya kan
toplumu, toplum hayatn ve toplumsal yapy, bu yapda meydana gelen
deimeleri bilimsel yntemin kendine zg teknikleri ile inceleyen bir sosyal
bilim daldr.65 nsan eyleminin sosyal yapsn aklayan sosyoloji, insan
topluluklarnn tipik ve belli biimlerinin temelindeki amprik nedenlerin ortaya
karlmasn amalamaktadr. lgi alann ahlaki eylemin olgusallyla
snrlayan sosyoloji, bir eylemin geerlilik veya ahlakilik sorununu etik
yordamyla aklamaktadr. Etik ise toplumsal znelerin ortak eylem
dnyasn oluturan ilikileri sosyal alana kadar geniletmek iin sosyolojiye
ihtiya duymaktadr.
Etik ve amprik bilimler ilikisi asndan u hususlara dikkat etmek
gerekmektedir. Psikanalistlere gre ahlakilik, belirli davran biimlerini dikte
eden otoritelere gsterilen itaati ifade ederken; sosyolojide ahlakilik, belli
toplumsal kriterlerin, norm ve deerlerin kabul edilmesi sorunudur. Psikoloji
64
David B. Resnik, Bilim Etii, ev. Vicdan Mutlu, Ayrnt Yaynlar, 1998, s.82-103 .65smail Doan, Sosyoloji, Kavramlar ve Sorunlar, Sistem Yaynclk, stanbul 1996, s.38.
8/2/2019 Yonetim Etigi Master Tez
39/160
32
ve sosyoloji insan pratiini amprik adan yanstrken, etik sadece insan
pratiini normatif adan deerlendirmektedir.66
2- Psikoloji
Etiin dikkate ald ahlakilik ilikisi asndan, uygulamal psikoloji
ve zellikle psikoterapi nem kazanmaktadr. Psikoterapi, hastann ruh
saln yeniden kazanmas amacyla, hastalkl grlen davranlar
iyiletirme arelerini gelitirmektir. Psikoterapinin amac, hastann
zgrlemi psiik basklardan kurtulmasn salamaktr ki bu ama ahlaki bir
nitelik tamaktadr. Bireyin davran bozukluklarnn nedenlerini ortaya
koyarken, gemi davranlarn ahlakiliiyle ilgilenmemekte ve onu
patolojikletiren unsurlar kavrayarak, insanlarla yeniden iliki kurabilmesini
salamaya almaktadr. Bir baka ifadeyle, ahlakilik bu tedavide ncelikle
bir ama deil, bu iyileme srecinin bizzat kendisidir.67
Bir dier adan ise psikolojik gelime olmadan ahlaki gelimenin
salanmas da mmkn deildir. Kohlberg, ahlaki gelimenin alt admn
ifade ederken, bu admlar; geleneksel ncesi, geleneksel ve geleneksel
sonras olmak zerine grupta toplamtr. Geleneksel ncesi; ilk adm,
ceza ve itaat admndan olumakta ve cezadan kanmak iin itaat
salanmaktadr. kinci adm ise, bireysel ara, ama ve dei tokuunu
iermekte ve doru olan eyi yapma nedeni, kiinin kendi menfaatini iletmek
olarak karmza kmaktadr. Geleneksel dnem admlar, karlkl kiilikler
aras beklentiler ve ilikiler adm ile sosyal sistem ve bilincin devam admn
66
Annemarie Pieper, 1999, s.107-110.67 Annemarie Pieper, a.g.e., s. 103-107.
8/2/2019 Yonetim Etigi Master Tez
40/160
33
iermektedir. Drdnc adma gre doru eyi yapmak, birinin kurumsal
grev ve zorunluluklar doldurmas demektir. Geleneksel tesi admlar ise,
ncelikli haklar ve sosyal szlemeyi ieren beinci adm ve evrensel etik
ilkeler adm olan altnc ve son admdan olumaktadr. Deontolojik etie de
ulalan adm olarak nitelenen son adma gre, doru eyi yapmak, bu
belirlenmi ilkelere uymak anlamna gelmektedir.
Ahlakilik, atmalar zmekte tatmin edici bir yoldur ve
at
malardan ka
nmak zor ise, daha yksek bir ad
ma hareket edilmelidir.Kohlberge gre, hem psikolojik hem de ahlaki gelime arasnda evrensel bir
paralellik bulunmaktadr.68
B- NORMATF BLMLERLE LKS
1- Teoloji
Ahlaki eylemin deerini belirleyen eyin, eylemin rettii sonu
olduunu ne sren teolojik teoriler, ahlaki eylemi dinsel olarak aklama
abasndan domu olup, ada ahlak teolojisi, Hristiyanlk anlaynda
kaynan bulmaktadr.69
Ynetsel etik asndan teolojik yaklam; bir adan, rgtlerdeki
alanlarn ynetimine ahlaki prensiplerin uygulanmasn, bir baka adan
ise, bir kamu grevlisinin kamuya hizmet etmesi, grev almas,
sorumluluklarn yerine getirmesi ve grevlerini yapmas ile yani grev
duygusuyla ilikilidir. lk olarak teoloji terimi, daha ok ekmenik ekilde
kullanlmakta ve dnyadaki tm byk dinlerde ahlakilii iermektedir. kinci
68
Peter Singer, 1999, s. 467-476.69 Annemarie Pieper, 1999, s. 112-113.
8/2/2019 Yonetim Etigi Master Tez
41/160
34
olarak ise, ynetsel teoloji, modern ve sekler brokrasinin tesis edilmi
normlaryla farkl yorumlarla ilikilendirilmektedir. Bu ilikilendirmede, kamu
alanlarn kamu menfaatine hizmet eden olarak grmek ve kiisellik
tesinde otorite, brokratik zorlama gibi ynetici devlet niteliklerini azaltmak
ve kaldrmak hedeflenmektedir.70
Teolojik teoriler, etiksel egoizm ve faydaclk akmlarndan
olumaktadr. En yksek iyiyi gerekletirmenin gerekliliini savunan etiksel
egoizm, Machiavelli taraf
ndan ortaya konulmutur. Bu ak
ma gre yap
lacakdoru ey, kiisel menfaati artrmak ve bylece faydacla ynelmektir.
Teolojik yaklamn ikinci ana akm olan faydaclk ise, insann fayda ve
hazzn gerekletirme abas ierisinde olduunu varsaymakta71 ve bir
eylemin ahlak bakmdan doru saylabilmesi iin eylemin salad toplam
faydann, bireyin yapaca baka bir eylemin salayaca faydadan daha
byk olmas gerektiini sylemektedir.72
2- Hukuk
Devlete konulan, toplum hayatn dzenleyen kurallarn toplamn
ifade eden hukuk73 kurallar, ahlak ilkelerinden kaynaklanan veya en azndan
ahlak ile rten bir yap arzetmektedir. Hukuk ile ahlak arasndaki iliki
adalet perspektifi asndan nemlidir. Hukuk kurallar, toplumsal yaam
vatandalk alanna dzenlerken adaleti esas almakta, ahlak ise zneler
aras ilikilerde szkonusu ilkeye dayanmaktadr. ki alan arasndaki temel
70 Thomas Rosamund, Teaching Ethics, Volume One: Government Ethics, 1989-1995,Ethics in nternational Press Limited, Cambridge 1996 , s. 345-346.71 George Frederickson, 1993, s. 158.72nayet Aydn, 1998, s. 9.73
Ahmet Mumcu, nsan Haklar ve Kamu zgrlkleri, Sava Yaynlar, Ankara 1994, s.4-5.
8/2/2019 Yonetim Etigi Master Tez
42/160
35
fark, birinde su olarak tanmlanann dierinde ayp olarak ifade edilmesidir.
Ahlak, mutlak iyinin gerekletirilmesi istemi olarak nitelendirilmekte, hukuk
ise adaletin gereklemesini hedeflemektedir. Bylece her ikisi de mutlak iyi
ve adalet deerlerini iermektedir.74
Hukuk ile ahlak arasndaki temel fark ise, ahlakn aksine hukuk
dzeninin normlarnn yazl olmas ve cezai yaptrmlar ngrmesidir. Ahlaki
ilkeler iki ekilde gruplandrlmaktadr. lk olarak, hrszlk, cinayet ilemek gibi
ceza hukukuna da girecek nitelikteki gayri ahlaki kurallard
r. kincisinde isekendine nasl davranlmasn istiyorsan yle davran, farkl durumlara farkl,
benzer durumlarda benzer davranmay neren adalet ilkesi ve genel olarak
yanl olan yapmamay tleyen evrensellik ilkesidir. kinci gruba giren
ahlak ilkeleri, erdemli olmann ilkeleridir ve uyulmad taktirde hibir cezai
yaptrm da ngrmemektedir.75 Bu balamda, yasal olmayan baz
davranlar etie aykr olmad gibi etie aykr kimi davranlar da yasad
olmamakta veya yasalar etie veya ahlaka kimi zaman uymamaktadr.76
74 Serap Frat, evre Etii Kavram zerine Yeniden Dnmek, SBF Dergisi, 58-3,s.119-121.75 Edmund L. Pincoffs, Philosophy of Law, A Brief Introduction, Wadsworth Publishing,
California 1991, s.103-104.76 David B. Resnik, 1998, s.32-33.
8/2/2019 Yonetim Etigi Master Tez
43/160
36
KNC BLM
YNETM ET NEDR?
Olgunlaagelmi, geleneksellemi, ayn zamanda topluluun
yelerini balayc kurallarn belirlenmesinden oluan eylem modellerinin bir
araya gelmeleri anlamndaki ahlak ile normlar, kltrler gibi eitli ve
zengindir.77 Bu eitlilik, brokrasi, tp ve daha pekok alanda farkl etik
anlay ve uygulamalarna neden olmutur. Keza, kamu ynetiminin ve
rgtlerin de kendilerine zg etik anlaylar bulunmaktadr. Peki etiksel
ynetim nedir? ayet bireylerden farkl olarak ynetimin de ahlaki olmayan
davranlarndan bahsediyorsak, bu tr davranlar nelerdir, nasl
tanmlanabilir? daha da nemlisi nasl dzeltilebilir? Tpk etii tanmlarken
bir evrensel tanmdan szedilemeyecei gibi bu tr sorunlarn da genel-geer
yantlar olmayacaktr. Daha doru bir ifadeyle, bu tr sorularn yantlar
kltrlere gre deiiklik arzedecektir.78 Ynetim etiinin kapsamnn, etik ve
etik-d durumlarn tesbitiyle snrlarnn belirlenmeye alld bu blmde,
ynetimdeki etik durumlarn nedenleri irdelenmekte ve alnabilecek olas
nlemlere yer verilmektedir.
I- YNETM ETNN TANIMI
1980 ve 1990l yllar Bat dnyasnda ynetsel reform
almalarnda altn a olarak ifade edilmektedir. Bu reformlarn
yaplmasnn ya da reformlara gerek duyulmasnn temel nedenleri ise
ekonomik yaklamlarda kaynan bulmaktadr. Bu yaklama gre, artan
77
Annemarie Peper, 1999, s. 9.78 Thomas Rosamund, 1996, s. 315-316.
8/2/2019 Yonetim Etigi Master Tez
44/160
37
bte aklarnn kapatlmas gerektiinden, hkmetler eitli tedbirler
dnm ve kamu harcamalarn ksmak, vergi gelirlerini artrmak ya da
kamu hizmetlerinin maliyetini drmek gibi alternatifler zerinde
durmulardr. Daha az maliyetle hizmet sunma anlay, etkin ve verimli bir
ekilde hizmet sunma araylarn gndeme getirmi ve ynetimin mevcut
faaliyetlerine eletirel bir bak kazandrmtr.79 Bu eletirel anlay
dorultusunda, ynetimin hizmet ve faaliyetlerini daha yansz, adil, eitliki bir
ekilde sunmas, sorumluluk bilinci iinde davranlmas ve kamu kaynann
etkin kullanlmas gereklilikleri zerinde durulmutur. Bylece ahlak temelli bir
ynetim anlay, alternatif bir zm olmu ve etiksel bir ynetim, hizmet ve
verimliliin artrlmasnn bir yolu olarak dnlmtr. Dahas, kamuoyunun
beklentilerine cevap vermek, kamu yararn gvence altna almak ve hem
hizmetten yararlananlarn hem de hizmeti sunanlarn haklarnn korunmas
gereklilii kamu ynetiminde etik araylarn domasna sebep olmutur.
Peki etiksel bir ynetim neyi hedeflemekte ve neyi iermektedir?
Ynetsel etik, ynetsel kararlarn verilmesinde tutarl, tarafsz ve gereklere
dayal olmal, yani renksizlii, bireylerin varlk ve kiiliklerine sayg duymay,
herkes iin en iyi olacak eylemlerin seilmesini ve bu eylemlerde adalet
eitlik, tarafszlk, drstlk, sorumluluk, aklk, sevgi, hogr gsterme gibi
evrensel deerleri temel almay salayan ve yneticilere kamu hizmetlerini
sunarken eylemlerinde yol gsterici, rehber olan davran ilkelerini
iermektedir.80 Ahlaki olmayan bir ynetim ise, kamu alanlarnn kendileri
79 Kemal ztrk, Bayram Cokun, Kamu Ynetiminde Yeniden Yaplanma ve Kamu
Hizmetlerinde Kalite: Etkisel Bir Bak, TD, Y. 72, S. 426, Mart 2000, s.149.80nayet Aydn, 1998, s. 6.
8/2/2019 Yonetim Etigi Master Tez
45/160
38
iin mali kazan salamalar, siyasi veya nfuz sahibi bir zevatn talepleri
dorultusunda bir akraba, arkadaa yardmc olma durumlarn yani kt
ynetim, gcn ktye kullanmn veya toplumun dayand temel ahlaki
prensiplerle atan faaliyetleri de kapsamaktadr. Etik-d bir ynetimde
rvet, nepotizm, menfaat atmas, yolsuzluk gibi ok farkl bozulma
trlerini grmek mmkndr.81
Kamu alanlarna uygulanan temel etik kurallar, znde;
talimatlara uyma, tarafs
zl
k ierisinde hareket etme, gizlilie uyma, siyasibask altnda kalmama, ikinci bir i edinmeme, sadakat ve drstlk
grevlerinden olumaktadr. Daha geni bir ifadeyle ise kamu alanlarnn
etii, hesapverebilirlik ve aklk ilkelerini vurgulamaktadr.82
Bir kamu ynetimi etii ncelikle, deerleri, ak ynetimi, adaleti,
rveti men etmeye ynelik dzenlemeleri, kamu alanlarnn kalitesini ve
entegrasyonu etkileyecek dier normlar iermelidir.83 Ayrca, doru bir
ynetim iin gerekli kurallar salayacak bir bireye veya gruba adapte edilen
ahlak ilkelerinin ifadesi olan84 ynetim etii anlaynn yaratlmasnda u
prensipler gz nnde bulundurulmaldr.85
- Kamu hizmetlerinde etik standartlar ak ve anlalr olmal,
- Etik kurallar yasal dzenlemelerle eliki iinde olmamal,
81 Thomas Rosamund, 1996, s. 342.82Roger Errera, Legal Frameworks, Institutions and Management Systems Necessary
to Promote Public Ethics, Multi Country Seminar on Normative and Institutional StructuresSupporting Public Sector Ethics, Paris 199783 Sally Washington, Ethics in Public Service, Current Issues and Practice, OECD, Paris1996, s. 43.84 Gerald Corey, Marianne Corey, Patrick Callanan, 1998, s. 3.85
Kemal ztrk, Kamu ve zel Ynetim Etii: Benzerlikler ve Farkllklar, AD, C. 30 S. 21999, s. 16-26.
8/2/2019 Yonetim Etigi Master Tez
46/160
39
- Kamu grevlileri iin etik klavuz ve danmanlk mekanizmalar
kurulmal,
- Kamu grevlileri, kendilerine kar yaplan haksz eylemlere kar
hak ve ykmllklerini bilmeli,
- Etiksel altyapya siyasilerin katks kamu alanlarnn etiksel
ynetimini glendirmeye dnk olmal,
- Karar alma sreleri effaf olmal ve kamuoyu bilgilendirilmeli,
- Ynetim sistemi, bozulmalarla mcadele edebilir hale getirilmeli,
- Ynetim karar ve politikalar etik davranlar ilerletmeye dnk
olmaldr.
Etik altyapsn oluturmada kullanlacak aralar ise; politikaclarn
destei, etkili bir yasal ereve, etkin hesap verebilirlik mekanizmalar, hizmet
ii eitim gibi profesyonelleme almalar ve bir etik koordinasyon kurumu
oluturulmasdr. Ayrca kamu hizmeti koullarnda adillik, eitlik, uygun cret
sistemi de salanmaldr.86
II- YNETM ETNE UYGUN DAVRANILKELER
Ynetime ilikin ahlaki nitelikler, meseleyi nesnel bir ekilde
harmanlayan, efkatli ve sempatik, kamu ruhuna dnk adalet, tehlike ve
giriimlere ramen devamll salamak iin kararllk, cesaret, entegrasyon,
doruluk ve nesnellik olarak gsterilmektedir.87 Ynetim etiine ilikin temel
ilkeler; adalet, eitlik, doruluk, tarafszlk, sorumluluk ve hesap verebilirlik,
86Bkz.www.oecd.org/ Managing Government Ethics, May 1998
87
Edgar Morcher, Otto Nemer, Peter Simmons, Applied Ethics in A Troubled World,Kluwer Academic Publishers, 1998, s. 168.
8/2/2019 Yonetim Etigi Master Tez
47/160
40
insan haklarna ballk ve kuruma sadakat, olumlu insan ilikileri kurma ve
kaynaklar etkin kullanma yani tutumluluk olarak belirlenmektedir.
A- Adalet ve Eitlik
Adalet, temelinde eit toplumsal koullar ve imkanlar lsnde tm
insanlarn zgrce ve ok ynl gelimesini, eit hak ve sorumluluklarn
paylald bir toplumda kiilerin yaratclklarn sergileyerek
alabilmelerini, temel hak ve devlerin eite tannmasn, kii erdemlerinin
gvence altna alnmasn ngren bir etik ve hukuk ilkesidir.88
Eitlik ise, tm insanlara eit muamelede bulunmay, herkesin ya,
cinsiyet, rk, etnik ve dini kken, sosyo-ekonomik stat, kltrel gemi
asndan eit muamele grmesini ve kamu hizmetlerine eit oranda
ulaabilmesini ifade etmektedir.89
Aristo, insanlarn adil olan yapan insanlar olmalarna ya da adil
eylemde bulunup hakl eyler istemelerini salayan zellie/huya adalet,
buna karn insanlarn hakszlk yapmaya ya da haksz eyler istemelerini
salayan huya ise adaletsizlik demektedir. Adaletsiz insan, karc, eitlii
gzetmeyen, yasaya uymayan insandr ve buna karn, adalet yasaya uygun
olan, eitlii gzetendir. Adalet, kendi amacn en ok tayan erdemdir.90 Bu
kapsamda, ynetim aygtnda alan personel, hizmeti sunarken adil
davranmal, yneticiler de grevliler asndan ynetimde grev, yetki ve
sorumluluklar eit birekilde datmal ve yasaya uygun davranmaldrlar.91
88 Aziz allar, 1983, s. 9.89 Gerald Corey, Marianne Corel, Patrick Callanan, 1998, s. 12-14.90
Aristoteles, 1998, s. 88-91.91nayet Aydn, 1998, s. 58.
8/2/2019 Yonetim Etigi Master Tez
48/160
41
Adaletsizlik ise genel olarak, hak ineme veya haklar gzard etme
hususuyla ilikilidir. lkeler dzeyinde adaletsizlik, bir devlet, bir ksm
yurttalarn temel haklarnn baka yurttalar tarafndan inendii veya
gzard edildiinde, etkili bir ekilde mdahale etmedii ya da kendi
organlaryla bu haklar inendii veya haklarn gereklerinin yerine
getirilmedii durumlarda ortaya kmaktadr. Dnya dzeyinde adaletsizlik
ise, belirli koullarda temel kii haklarnn zorunlu sonular olan grup
haklarnn grup karlar lehine inendii ya da gzard edildii durumda
szkonusu olmaktadr. Bu balamda adalet, kiinin temel haklarnn
korunmas talebi veya mevcut koullarda gereklerinin srekli olarak lkeler
veya dnya dzeyinde gerekletirilmesi talebidir.92
B- Doruluk ve Aklk
Kamu hizmet ve faaliyetlerinin sunulmasnda, hizmet ve faaliyeti
sunan grevlilerin doruluk, drstlk ilkeleriyle hareket etmeleri ve hizmetin
doru ve ak bir ekilde sunulmas gereklidir. Bir kiilik zellii de olan
doruluk, Aristoya gre adaletli olmakla edeerdir ve her ikisi de erdemli
olmay ifade etmektedir. Aristoya gre, yasa ona yardmc olduu halde
olumsuz ynde adaleti harfi harfine yerine getirmeyen, daha azyla yetinen
insan ancak doru bir insan olabilir.93 Dolaysyla bu tanmlama doruluun
nesnel durumlarla pek de balants olmayan ya da bireyin
deerlendirmesiyle ve deerleriyle ulalabilir bir erdem olduunu ifade eder.
Ancak, ahlaksal davran tanmlayan yasa veya kodlar, doruluk ve drst-
92
Trkiye Felsefe Kurumu, Adalet Kavram
, Editr, Adnan Griz, Ankara 1994, s.29-30.93 Aristoteles, 1998, s. 110-112.
8/2/2019 Yonetim Etigi Master Tez
49/160
42
l temin etmede ve garantilemekte kullanlabilecek birer ara
durumundadrlar.94 Drstlk, bir eylemde istenen ile gereklik bulann
aynldr. Drst bir birey ise, eylemleriyle gerekleen istedii olan ya da
dier kiilere yapt gerekleen, istedii olan kiidir.95
Kamu ynetiminde, kamu personelinin doruluk ve drstlk
erdemleriyle hareket etmeleri tesinde aklk da byk nem arz etmektedir.
Kamunun akl salanrken, ncelikle kamuya aklanacaklar ve
a
klanmayacaklar aras
ndaki s
n
r izilmeli ve kamuya a
klanmayacaklaristisnay oluturmaldr. Keza, personel kararlar da ak ynetim kuralnn bir
istisnasdr. Ancak, rnein bir kadro ilan veya bavuru sahiplerinde aranan
niteliklerin ilannda mmkn olduunca akl salamak gerekmektedir.96
Kamuya aklanacaklarn belirlenmesinde, devlet srr niteliindeki bilgi ve
belgeler, kamu gvenliinin gerekli kld durumlar, kiilik haklarnn
korunmas noktalarnda hassasiyet gsterilmeli ve kamusal alann
dokunulmaz, ulalmaz grnts kamu yarar lehine evrilmelidir.
C- Tarafszlk
Hizmet ve faaliyetlerin, hedef kitlenin veya bireylerin farkllklar (ya,
cinsiyet, stat, rk, din, mezhep, eitim durumu vs.) gzetilmeksizin
sunulmas, tarafszlk erdemini ifade etmektedir ki, bu ilkeye uygun hareket
edilmesi, beraberinde eitlik ilkesine de uyulmasn getirmektedir.
94 Sheldon S. Steinbeng, David T. Austern, Hkmet, Ahlak ve Yneticiler, ev. TurgayErgun, TODAE, Aralk 1995, s. 119.95
Ioanna Kuuradi, 1999, s. 176.96 Sheldon S. Steinberg, David T. Austern, 1995, s. 120-121.
8/2/2019 Yonetim Etigi Master Tez
50/160
43
Tarafszlk veya nesnel olma, bireylerin, karlatklar bireyler ya da
nesneler hakknda kendi duygu, dnce, beklenti ve saplantlarn dikkate
almakszn muamele etmelerini ifade etmektedir. Taraf olmamay anlatan bu
ilke, Fromma gre yanszlk deil, sayg duymak anlamna gelir. Bir baka
ifadeyle, objeleri, kiileri ve zn arptp deitirmeme yeteneidir.97
arptp deitirmeme aslnda kabullenme ve zne deer vermeyi,
hmanist bir bak asn da gerekli klmaktadr. Ynetim aygtnda
karlalan temel etik-d davranlara bakldnda, ounluunun
(nepotizm, patronaj, adam kayrma vs. gibi durumlarn) tarafszlk ilkesinin ve
dolaysyla eitlik ilkesinin ihlalinden kaynakland grlecektir.
D- Sorumluluk ve Hesap Verebilme
ngilizcede cevap vermek szcyle ayn kkten gelen sorumlu
olma veya sorumluluk, cevap vermeye hazr olmak anlamna gelmektedir.98
Sorumluluk veya sorumlu olma, kiinin her eit etik iliki iinde olduu
insanlarla, insani deerlerinin dolayl olarak korunmasna veya zarar
grmesine neden olmasdr. Sorumluluk, ya kiinin iinde bulunduu veya
girdii bir ilikide stlendii ykmlln belirli koullarda insann deerinin
korunmas iin yaplmasn gerektirdii eyi kendisinin yapmas gerektii
bilinci ya da bir eyi yapmayp baka bir ey yapm olmasnn,
yapabileceini yapmam olmasnn bilinci olarak ortaya kar.99
97 Erich Fromm, Kendini Savunan nsan, ev. Necla Arat, Say Yaynlar, 1998, s. 142-143-113.98
Erich Fromm, 1995, s 137.99 Ioanna Kuuradi, 1999, s.152.
8/2/2019 Yonetim Etigi Master Tez
51/160
44
Ynetim aygt asndan ise, bireysel sorumluluklar toplumsal,
ynetsel adan etik-yasal kurallara uymak100 ve zeka ve iyi karar verme
olarak isimlendirilen sorumluluklardr. Profesyonel rol sorumluluklar tm
uygulayclarn bir greve girite sahip olmalar gereken asgari
zorunluluk/sorumluluklardr.101
zetle sorumlu olma; bir yandan ynetim aygtnn bir yesi
olunmas nedeniyle sahip olunmas gereken zorunluluklar; bir dier yandan
ise, sunulan hizmet ve faaliyetlerin sonular
nedeniyle cevap verebilmeyiifade eder. Sorumlulukta cevap verebilme durumu bizi hesap verebilme
ilkesine ulatracaktr. Hesap verebilirlik, birinin hareket veya
hareketsizliinden dolay cevap vermek zorunda olmas ve sonularndan
sorumlu olmasdr. Brokratik hesap verebilirlik rgtsel direktiflerle
temellendirilen hiyerarik dzenlemelere dayanrken, yasal hesap verebilirlik
szlemelerle garanti edilmekte, politik hesap verebilirlik ise seilen
grevlilerin mterilere, vatandalara ve dier birimlere cevap verebilirlii ile
salanmaktadr.102
Aklayc ve cevaplayc olunmasnn yansra hesap verebilirlik
nemli hususu iermelidir. ncelikle, hesap verebilirlik ilkesi bir tedbiri gerekli
klabilir. Bir baka deyile, sonucunda kadroyu igal eden asndan
olumsuzluklar barndrabilir. kinci olarak, deiiklik gerektirebilir, yani soruna
neden olan sistem, tutum ve srelerin iyiletirilmesi veya daha kkl bir
100 Zygmunt Bauman, 1998, s.42.101 Edgar Morcher, Otto Nemer, Peter Simmons, 1998, s.167.102 Nancy Roberts, Keeping Public Officials Accountable Through Dialoque: Resolving the
Accountability Paradox, Public Administration Review, November/December 2002,Vol.62, No.6, s.658.
8/2/2019 Yonetim Etigi Master Tez
52/160
45
zmle deitirilmesi gerekebilir ve son olarak, ikayetlerin giderilmesini
gerektirecektir ki bu zarar grenlerin zararnn tazminini gndeme
getirecektir. Bu dorultuda hesap verebilirlik en basit anlamda, yaplan eylem
ve ilemler dolaysyla cevap vermeyi, aklama yapmay, en geni anlamda
ise, bu eylem ve ilemler sonucunda uratlan zararn giderilmesini
ierecektir.103
Bu aklamalarnda, herhangi bir ynetimin hedefi, hem seilmi
hem de atanm
kamu al
anlar
n
gcn kullan
m
a
s
ndan sorumluluksahibi ve hesap verebilir klmak olmaldr. Zira, kamu sektrnde gcn
ktye kullanm, ynetimdeki kamu gveni ve gereini zedelemekte,
ynetimin kapasitesini azaltmakta, vatandalar iin ahlaki sorumluluu
bozmaya almakta ve kamunun zerinde gereksiz bir mali yk empoze
etmektedir. Bu dorultuda hesap verebilirlik ve sorumluluk ilkeleri, gcn
ktye kullanm tehlikesini azaltmakta ynetime yardmc olacaktr. 104Daha
da nemlisi, soruturma ve deerlendirme kapasitesiyle desteklenen ak bir
ynetsel aba salayacak bir etik alt yapsnda temel bir rol oynayacaktr.105
E- nsan Haklarna Ballk ve Kuruma Sadakat
Dorudan doruya insann bedensel ve ruhsal yapsndan
kaynaklanan ve bundan dolay kuramsal olarak da snrlandrlmamas
gereken dokunulmaz, devredilmez ve vazgeilmez nitelikteki haklar insan
haklar olarak ifade edililmektedir.106 Hukukun tm devlet organlarna
103 Koraltay Nita, Yirmi Birinci Yzylda Ynetim, Trk dari Aratrmalar Vakf, EGMBasmevi, Ankara 2003, s.626.104 Thomas Rosamund, 1996, s. 341.105
Sally Washington, 1996, s. 33.106 Ahmet Mumcu, 1994, s.144-171.
8/2/2019 Yonetim Etigi Master Tez
53/160
46
egemen klnd, insan haklarnn anayasa ve dier kanunlarla gvence
altna alnd, yargnn bamsz olduu her lkede, kamu hizmet ve
faaliyetlerinin yrtlmesinde de insan haklarna bal ve saygl bir tutum
iinde olunmal ve ynetimde etiksel bir gereklilik olarak bu anlayla hareket
edilmelidir.
Kuruma sadakat veya ballk ise personelin kurumun yesi olmas
ve kurumda kalmak istemesini ifade etmekte ve bir meslek mensubu olmann
bilincine vararak mesleki gelime ve ilerlemeye yatk
n olmas
anlam
nagelmektedir.107 Daha da nemlisi personelin alt sre zarfnda edindii
bilgi ve belgeleri baka baz zel karlar iin kullanmamasn ve kamu yarar
dorultusunda hareket etmesini ifade etmektedir.
F- Olumlu nsan likileri Kurma
nsan
n iliki kurduu kiilerden ve yaad
toplumdan edindii
etkileri ilemesi suretiyle karsna tepkide bulunmas suretiyle oluan
etkileim insan ilikilerini dourmaktadr.108
Ynetimde olumlu insan ilikilerinin kurulmas, bir yandan, sunulan
hizmetin etkili ve verimli bir ekilde sunulmasn ve bir manevi tatmin
salanmasn, bir dier yandan da alanlarn memnuniyetini
iermektedir.109 Bu dorultuda, ynetimde sevgi, sayg, hogr gibi temel
insani deerlerle hareket edilerek hizmet eden ile alan arasndaki karlkl iyi
niyeti esas alarak ve insan haklarna sayg duyarak hizmetlerin sunumu
107nayet Aydn, 1998, s.62.108
Ethem Baaran,Ynetimde nsan likileri, Gl Yaynevi, Ankara 1992, s.14.109nayet Aydn, 1998, s.68.
8/2/2019 Yonetim Etigi Master Tez
54/160
47
salanmal ve herhangi bir hata veya kusur halinde zararn ksa srede
tazmini salanmaldr.
G- Kaynaklar Etkin Kullanma (Tutumluluk)
Kaynaklarn, kurumsal amalar ve kamu yarar dorultusunda
harcanmas, kiisel karlar ynnde kullanlmamas, kaynaklarn etkin
kullanlmasn yani tutumluluu ifade eder ki tutumluluk, beraberinde arla
kamamay, haddi amamay yani israfa neden olmamay da
hedeflemektedir.Kurumsal amalar salamayacak uygulamalarn varl halinde yani
kaynaklarn amasz veya amac dnda kullanmnda brokratik israf ortaya
kmaktadr.110 Brokratik israf, personelin rgt amalarn gzard ederek
kiisel amalara ynelmesine dolaysyla bropatoloji olgusuna dayandrld
gibi weberyan brokrasi modeliyle salanan krtasiyecilik anlayna da
balanmaktadr.111 Herhalukarda rgte tahsis edilen para, mal, malzeme,
ara, gere, insan kaynann ve zamann ihtiya lsnde ve amacna
uygun kullanm salanmal, kamusal yarar gz nnde tutulmal ve sunulan
hizmetlerin alternatif maliyetleri dnlmelidir.
III- YNETMDE ETK-DII DAVRANI TRLER
Ynetimde deerlere, etik ilkelere ynelik almalara uymayan,
hakl bulunmayan durumlar etik-d olarak ifade edilebilir.112 Etik-d
davranlar temelde u faaliyetleri ierebilir.
110 Herbert G. Hicks, rgtlerin Ynetimi, Sistemler ve Beeri Kaynaklar Asndan,ev.Osman Telok, Turhan Kitabevi, Ankara, s.72.111brahim Yldrm, Brokratik sraf ve Nedenleri, Kavramsal Bir Yaklam, TD, Y.72, S.7,
Haziran 2000 Y, s.56-57.112 Ayegl Demirhan Erdemir, Yasemin Ouz, 2001, s. 10.
8/2/2019 Yonetim Etigi Master Tez
55/160
48
- Bir lkenin yasal normlarna kar olan ve bu nedenle hukukun
cezalandrma kapsamnda grd faaliyetler,
- Toplumun dayand temel ahlaki normlarla atan faaliyetler,
Bu dorultuda ahlaki olmayan bir ynetim felsefesi, sadece rvet ve
fonlarn uygunsuzluu gibi sorgulanabilir, cezalandrlabilir hareketlerin
uygulamalarn deil, akraba, arkadalara iyilikler yapma, resmi pozisyonlar
kullanmak amacyla bask kurma, nepotizm, patronaj vs. gibi ok eitlilik
gstermektedir.113
Ynetimde etik-d davran trleri, kiisel g kullanmna dnk
etik-d davranlar, maddi menfaat teminine dnk etik-d davranlar ve
resmi stat kullanmna dnk etik-d davranlar olmak zere grupta
incelenmektedir.
A- Kiisel G Kullanmna Dnk Etik-D Davranlar
Kiisel g kullanmna dnk etik-d davranlar, ynetim
mekanizmasnda hizmet akn hzlandrmak, kiisel kar salamak
amacyla kamu grevlileri zerinde bask kurmak, hakaret etmek, yldrma-
korkutmaya dnk davranlar sergilemek eklinde olabilecei gibi, kamu
grevlilerinin bir st pozisyona ulamak, yneticiler tarafndan takdir grmek
amacyla birbirlerine kar gsterdikleri znde iddeti ieren davranlar
veya kamu grevlilerinin hizmet sunumunda vatandaa/hizmet alclarna
ka