OSMANLI DNEM ALFABE TARTIMALARI BALAMINDA

DR. SMAL HAKKI BEY VE ISLAH-I HURUF CEMYET

Yusuf AKAY

ZET

Bilindii zere Trkiyedeki alfabe tartmalar Ahmet Cevdet Paadan itibaren balamtr.

nceleri Arap harflerinin slah zerinde yaplan tartmalar, daha sonra yeni bir alfabe

oluturma fikrine dnm ve tartmalar daha ok bu alanda younlamtr. Ahmet Cevdet

Paadan itibaren balayan bu yeni gelime, Cumhuriyet devrine kadar aralklarla devam

etmi Tanzimat, Merutiyet ve Cumhuriyet dnemlerinde birbirinden ok farkl grler ileri

srlmtr. Bu grlerden biri de Merutiyet dneminde Dr. smail Hakk Beyin nerdii

ve harflerin birbirinden ayr yazlmasn ngren hurf- munfasla fikriydi.

Bu bildiride hurf- munfasla fikrinin yaygnlamas iin Dr. smail Hakk Beyin ve onun

nclnde kurulan Islah- Huruf Cemiyetinin almalarna yer verilecek ve cemiyetin

yayn organ olarak kan Yeni Yaz isimli gazetenin alfabe tartmalarnda oynad rol,

ayrntl olarak aklanmaya allacaktr.

Anahtar Kelimeler

Alfabe tartmalar, Islah- Huruf Cemiyeti, Yeni Yaz

ABSTRACT

DR. SMAL HAKKI AND ISLAH-I HURUF CEMYET

WTHN THE ALPHABET DSCUSSONS DURNG THE OTTOMAN PEROD

As it is known, the alphabet discussions in Turkey had started since Ahmet Cevdet Paa. By

time the discussions which had been focused on the amandments of Arabic letters changed

Uluslaras Trk Dili ve Edebiyat Kongresi, Erzurum 25-27 Nisan 2007. Aratrma Grevlisi, stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Blm Yeni Trk Dili Anabilim Dal. akcayyusuf24@yahoo.com

into forming a new alphabet idea and mainly focused on this field. This new development

beginning with Ahmet Cevdet Paa, contiuned until Republican era, and during Tanzimat,

Constitution and Republican periods, it had lasted. One of the offerings for a new alphabet

was smail Hakk Beys in the Constitution period and it was huruf- munfasla which aimed

to write the letters separately.

In this paper, activities of smail Hakk Bey and Islah- Huruf Cemiyeti (Association of

Letters Amendment) in order to propagandate the huruf- munfasla idea are handled and the

role of Yeni Yaz, the journal of the association, within the discussions about the alphabet is

explicated in details.

Key Words

Alphabet discussions, Association of Letters Amendment, Yeni Yaz,

Giri

Tanzimattan itibaren gerek dil ve gerekse iml hususunda birok tartmann

yapldn gryoruz. Yaz ile ilgili tartmalarn temel noktasn Arap harflerinin Trkeyi

ifade etmedeki yetersizlii oluturmutur. Bu yzden tartmalarn byk ounluu alfabe

zerinde younlamtr. Bu balamda bata Encmen-i Dni yazarlar olmak zere Mnif

Paa1 (Cemiyet-i lmiye-i Osmaniye), Yeniehirli Avni Bey, Namk Kemal, inasi, Ali Suavi,

Ahmet Mithat Efendi, emseddin Smi, Macid Paa, Elhac brahim Efendi ve Ali Sedat Bey

gibi Tanzimat devrinin nemli isimlerinin iml hususunda eitli zm nerileri getirdii

grlmektedir. (Ertem 1991:97-134)

1908den sonraki tartmalar ise Milasl Dr. smail Hakk Beyin nclnde

yrtlen huruf- munfasla fikri etrafnda odaklanmt. smail Hakk Baltacolu, Hseyin

Cahid ve Celal Sahir de smail Hakk Beyin grlerini benimsemiler ve bu ynde yaynlar

yapmlardr. Nitekim daha sonra smail Hakk Beyin nclnde aralarnda Necmeddin

Arif, Ali Nusret ve Recizde Ekremin de bulunduu Islah- Huruf Cemiyeti adl bir dernek

kurulmu ve almalar sistemli olarak yrtlmeye allmtr.

1 zellikle Mnif Paann 1 Mays 1862 ylnda Cemiyet-i lmiye-i Osmaniyede yapt konuma, alfabe tartmalarnda nemli lde etkili olmutur. Arap harflerinin yetersizliinden bahseden Mnif Paa, ya hareke veya yeni iaretler yardmyla szckleri olduu gibi yazmay yahut harfleri birbirinden ayr yazmay nermiti. Bu neri, bata Islah- Huruf Cemiyeti olmak zere, dnemin ileri gelenleri tarafndan benimsenip gelitirilecek ve Enver Paa tarafndan 1913 ylnda uygulamaya konulacaktr.

Tanzimattan Cumhuriyete kadarki dil tartmalar be ana balkta

deerlendirilmektedir:

Bu grlerden Orhun veya Uygur alfabesini kullanmay teklif edenlerin nerileri

taraftar bulmamtr.

kinci neri ise Macid Paa tarafndan dile getirilen Ermeni harflerini kullanma

fikridir: Bu neri; uygulamaya konulmamtr.

Dr. smail kr Bey ise yeni modern bir alfabe yaratmak fikrini savunmutur. Bu

neri de benzerleri gibi taraftar bulamamtr.

Konu hakkndaki dier bir gr ise vakit geirmeden Latin harflerinin kabul edilmesi

fikrine dayanyordu. Bu dnce Falih Rfk, Hamdullah Suphi, Yakup Kadri, Mahmut Esat

Bozkurt, kr Saraolu, Ahmed Cevad Emre gibi, devrin birok nemli isminin temel

gryd.

Arap asll harflere devam etmenin gerekliliini savunanlar ise, bu harfleri olduu gibi

kullanmay isteyenler ve slah edildikten sonra kullanlmasn nerenler olmak zere iki farkl

grteydi. Arap harflerinin slah edidikten sonra kullanmn isteyenlerin grleri de

birbirlerinden ayrlyordu. Ahmet Cevdet Paa, harfleri iaretlendirmeyi, Servet-i Fnn

yazarlar hareke yerine vokalleri karlayan harflerin konulmasn, inasi baz harflerin

atlmasn, Ahmet Mithat Efendi ise harfleri oaltmay nermiti. Bu grlerden ayr olarak

Hoca Tahsin Efendi Arap harflerini soldan saa doru yazmay, Ali Kenan Bey ise Arap

harflerinin Kfi tarznda yazlmasn savunacakt. (Ertem 1991 : 249-259)

Arap harflerini slah ettikten sonra kullanmay nerenlerin en dikkat ekici olan,

almamza da konu olan, harflerin birbirinden ayr yazlmas fikriydi. 1910-1918 yllar

arasndaki grlerin en deiik olan buydu. Bizde Mnif Paa ile balayan, Yeniehirli

Avni, Dr. smail Hakk, smail Baltacolu, Celal Sahir ve Ali Nusret gibi isimler etrafnda

gelien bu dnce dar bir alanda da olsa kullanm sahasna kmt.

1. Dr. smail Hakk Bey ve Islah- Huruf Cemiyeti

1.1.Dr. smail Hakk Bey Hayat ve Eserleri

1.1.1. Hayat

Dr. smail Hakk Bey, 1870 ylnda Mulann Milas ilesinde domutur. kinci

Merutiyet dneminde gerek alfabe tartmalarnda gerekse inan ve itikatla ilgili hususlarda

isminden sz ettirmi, zellikle inan alann ilgilendiren konularda Manastrl smail Hakk,

Ferit Kam ve Babanzde Nim gibi isimlerle beraber hareket etmi ve spiritualist dnce

odaklarnn arasnda yer almtr.

Trk Dernei yaz kadrosunda da yer alan yazar, mehur Sultanahmet mitinginde de

igali protesto eden bir konuma yapmtr. 1939 ylnda len smail Hakk Bey, Yeilayn

kurucularndandr.

1.1.2.Eserleri

smail Hakk Bey, daha ziyade akide dair eserler yazmtr. slm akidi ile ilgili

dnceleri dneminde tartma yaratabilecek bir farkllk arz etmektedir. Bu konudaki

eserlerinden bazlar unlardr:

Din-i slam ve Ulm ve Fnn, 1327, Dersaadet : Numune-i Tbaat, 334 sayfa.

Hakikat-i slam, stanbul Hill Matbaas, 1924, 221 sayfa.

slam Dininde Etlerin Tezkiresi, stanbul Ahmet Sait Matbaas, 1931, 31 sayfa.

Kuran Tercme Edilebilir mi ve Yeni Vadide Fatiha Tercme ve Tefsiri, stanbul Hukuk

Matbaas, 1917, 15 sayfa.

Kuran-n Mucizeleri ve Mteabih Ayetlerin Tefsirleri, stanbul Trkiye Matbaas, 1935, 165

sayfa.

Kadir Gecesinin Doru Manas Nedir ve Asl Sevab Nereden Geliyor?, stanbul Reklam

Basmevi 1936, 15 sayfa.

Hakikat-i slam: Anglikan Kilisesinin Sualleri Mnasebetiyle Yazlmtr, stanbul, Hilal

Matbaas 1924, 221+3 sayfa.

smail Hakknn, bu eserlerin dnda, Yeni Yaz isimli bir de risale yazd

bilinmektedir. alma esnasnda bu risaleye ulaamadm. Ancak bu kk eserin, Islah-

Huruf Cemiyetinin yayn organ olarak kan ayn isimli gazetenin ieriinden pek de farkl

olmad kanaatindeyim. nk Milasl smail Hakknn grlerini dzenli olarak takip

edebileceimiz en nemli kaynak, Cemiyetin yayn organ olarak kan Yeni Yaz

gazetesidir.

Yazar, bunlarn dnda pedagoji, tp ve zooloji gibi eitli konularda kaleme ald

irili ufakl risaleler de neretmitir.

1.2. Islah- Huruf Cemiyeti

Dr. smail Hakk Bey, kinci Merutiyetten sonra kard Teceddt isimli gazete ile

Huruf- Munfasla fikrinin yaygnlamas iin youn olarak almt. (Yeni Yaz 1912a:1)

Ancak bu almalar, dierlerinde olduu birbirinden bamsz bir ekilde yrtldnden,

ortaya konulan nerilerin uygulanmas mmkn olmuyordu. Bu eksiklik, Huruf- Munfasla

fikrini savunan Dr. Necmeddin Arif ve Mlkiye mezunlarndan Ali Nusretin de dikkatinden

kamayacak ve almalarn sistemli bir ekilde yrtlmesi iin bir at altnda toplanmann

lzumu ortaya kacakt. Bu dnce Gazi Ahmed Muhtar Paa, Islahat- Maliye Komisyonu

Azasndan Ata Bey ve Recizade Mahmut Ekrem tarafndan kabul grm ve ilk i olarak

sz konusu heyet adna Recaizde Mahmut Ekremin kaleme ald bir davet-nme ile devrin

ileri gelenleri Darl-fnnda yaplacak toplantya arlmtr.

3 ubat 1327/1911 tarihinde stanbul niversitesinde gerekleen sz konusu toplant

yaklak drt saat srmtr. Ahmet Muhtar Paa, Mahmut Esat, Ata Bey, Eski Darlfnun

Edebiyat ubesi Mdr smail Hakk Bey, Eski Bursa Mebusu Tahir Bey, devrin Musul

Valisi Sleyman Nazif, Shhye Reis-i snisi Cenap ehabettin, Celal Nuri, Celal Sahir ve

Dava Vekili Celalettin Arif Bey olmak zere ok sayda kiinin katld bu toplantda Gazi

Ahmed Muhtar Paa, Ata Bey, smail Hakk Bey, Necmettin Arif Bey, Ispartal Hakk Bey,

Bedros Zeki ve Celal Nuri Bey konu zerindeki neri ve ekincelerini ieren konumalar

yapmtr. (1912b:3-4)

Geici dare Heyeti Necmeddin Arif, Mehmet akir Bey, Demir Ali Asaf, Mustafa Rakm

Efendi, Cihangirli M. inasi Bey, Hseyin Hsn Bey ve Ali Nusret Beyden oluan dernek,

(1912e:5) kurulu amacn ve ileyiini belirten on sekiz maddelik bir nizamnme

hazrlamtr. Sz konusu nizamnmeye gre dernein faaliyet alan ve tekilat yaps u

ekildedir:

1. Cemiyetin unvn Islah- Huruf Cemiyeti olacak ve merkezi stanbulda olmak zere

tarada ubeleri bulunacaktr.

2. Cemiyetin esas u maksad- tekili lisanmzn mevcut hurufunu cz tadil ve slah ile mkemmel ve ihtiyacmza kfi bir ekle ifr ve huruf- hareke noksann ikml ile

munfasl yazabilmek esbabnn istikmline almak ve bu suretle tamm-i marifi teshil etmektir.

3. Hususiyyt, ahsiyyt, siyasiyyt, din mbhest ile itigl memndur. 4. Cemiyet namna hkmet nezdinde f-y mumeleye ktib-i umm mezundur.

5. Cemiyet maksadna vsl iin makale ve konferanslarla beraber kitaplar cerid-i

yevmiye ve resil-i mevkte neri ve mektepler ve gece dersleri kdi gibi her trl

vesit-i mnasebeye tevsil edecektir.

6. Cemiyete dhl eriti : Cemiyetin esas maksadn kabul eylediini bildiren ve erit-

i kanuniyyeyi hiz bulunan zevat cemiyet azlna kabul olunur.

7. Az-y cemiyetin Vezifi : Az-y cemiyet maksad- cemiyeti tamme gayret ve fikren ve bedenen kudret ve hamiyetlerine gre l-akall ayda iki kuru vermek zere nakden

muvenet eyleyecektir. Mektib-i liye mdvimleri iin muvenet-i nakdiye

ihtiyridir.

8. Cemiyetin heyet-i daresi : Cemiyetin merkezinde ve taralardaki ubelerinde birer

heyet-i idaresi bulunacaktr.

9. Cemiyetin merkez heyet-i idaresi Bir reis, bir reis-i sni, ummi bir ktip, hususi bir

muhsib-i veznedar ve iki aza olmak zere yedi zattan ibaret olacaktr.

10. Reis-i evvel bulunmad zaman reis-i sni itimata riyset ve ktib-i ummi

hkmet nezdinde f-y mumeleye mezuniyeti hasebiyle cemiyet namna hareket ve

katib-i hususi bulunmad zaman gerek heyet-i idare ve gerek encmende fa-y

vazife-i kitabet, muhsib-i veznedar vuku bulacak inet-i nakdiyeyi ve gnderilen idt- ehriyeyi ahz u kabz ile makbuzlarn it ve irsle gayret ve getirilmeyen veya

gnderilmeyen idat- ehriyenin mnasip bir tahsildar marifetiyle tahsil-i esbabnn

istikmaline himmet edecektir.

11. Taralardaki ubt- heyet-i idaresi bir reis, bir katip bir muhsip olmak zere

zattan ibaret olacaktr.

12. Heyet-i idare aza-y cemiyet tarafndan rey-i haf ile intihb olunacaktr. Mddeti iki

sene olup hitamnda tekrar intihb- icr olunacak ve bu mddet zarfnda devam

etmeyen veya istifa eden bulunursa yerine intihb zamanna kadar muvakkaten if-y

vazife etmek zere heyet-i idarece aza-y cemiyetten mnasip bir zat alnacaktr.

13. Heyet-i idare l-akall ayda bir defa akd-i itim eyleyecek lzum grd taktirde

heyet-i umumiyeyi itimaa davet edebilecektir. Heyet-i idareden mazeret ve meruas olmad halde ay devam etmeyen bil-ihbar mstafi addolunacaktr.

14. Cemiyetin vasta-i ner-i efkar ittihaz edecei ceride ve risale-i mevktenin sahib ve

mdr heyet-i idarenin aza-y dimesinden olacaktr.

15. Heyet- i idare senede bir defa heyet-i umumiyeye ahval- umme-i cemiyet hakknda

it-y izhat eyleyecektir.

16. Cemiyetin merkezinde azs l-akall on iki zattan ibaret olmak zere tetkik-i encmen-

i ilmiyyesi namyla daimi bir encmen bulunacaktr. Bu encmen azsn zevt-

mtehasssa meynndan heyet-i idare intihb edecektir. Devam etmeyenlerin yerine

derhal heyet-i idarece mnasip zevat intihb edilerek encmenin devam temin

olunacaktr. Encmenin eyyam- itim beynlerinde kararlatrlacaktr.

17. Encmen-i lmiyenin Vezifi : Encmen yaz hakknda mtalaat hvi vrid olacak

kaffe-i evrak ve ekli, tetkik-i ifahi olarak verilecek izahat istim ile ihtiyacmza kfi ekali tefrik ve huruf- savtiyye ekalini katiyyen tayin edecek. Vki olacak

ihtirzt- tenkidt vrid ve hak grd taktirde nazar- dikkate alarak ona gre

yaznn slah ve tekmiline gayret edecektir.

18. Cemiyetin ibu nizamnamesi lzum grld taktirde ekseriyet-i mutlaka ile tebdil

ve tevsi olunabilecektir. (1912e: 4)

1.3. Islah- Huruf Cemiyetinin Faaliyetleri

Islah- Huruf Cemiyetinin faaliyetleri daha ok, dernein yayn organ olarak

karlan Yeni Yaz isimli gazete etrafnda odaklanmtr. lm, edeb, itim, haftalk alt

balyla kan bu gazete, byk ses getirmi ve dneminde fikirlerini destekleyen ciddi bir

okuyucu kitlesine sahip olmutur.2

Gazetenin ilk saysnda Hattat Mustafa Rakm Bey tarafndan izilen ve Cemiyet

tarafndan da kabul edilen harfler yaynlanm ve harflerin slah hususundaki gereklilik bir

beyanname ile kamuoyuna duyurulmutur: Buna gre teklif edilen harflerin listesi u

ekildedir:

2 Yeni Yaz, Tarih-i Tesisi : 1330, Birinci Sene , Numara 1, Cuma 5 Mart 1330, 22 Rebiul-hir 1332, dre-hanesi: Matbaa-i Hayriyede, Abone eriti: Dersaadet ve vilyt iin senelii 20, alt ayl 10 kuru Memlik-i Ecnebiyye in : Senelii 4,

alt ayl 2 frank.

(1912a : 1)

Islah- Huruf Cemiyeti bu harflerin kullanmn gerekletirmek iin somut admlar

atm ve yeni iml metoduna uygun olarak eserler neretmitir. Sz konusu neriyat halk

nezdinde itibar grnce, ksa bir sre sonra ordu yazmalarnda da kullanlmaya balanmtr.

Bu gelime Yeni Gazete stunlarndan Mjde balyla kamuoyuna duyurulmutur: Bu

gnden itibaren btn kolordular beynindeki muhbertn huruf- munfasla ile icrasna

baland gibi huruf- munfasla teti edilecek telgrafnamelerin de telgraf devirince ahz u

keidesine mbaeret olunduu haber alnmtr. (1912:1) Ayn haber Tanin gazetesinde ise

u ekilde yer almtr : Harbiye Nezareti tedrist ve muhabert- askeriyede huruf-

munfasla ile imla ve kitabn kabul etmi bu babda istihzart- muktezaya-y ittihaz ve ifa

eylemitir. Harbiye Nazr Maysn birinden itibaren yalnz makamat- askeriye arasnda teati

edilecek her trl muhbertn huruf- mukatta ile icrasn kabul ve emretmitir. (Ertem

1991: 149)

Huruf- Munfaslann ordu ii yazmalarda kullanlmas, Gazi Ahmed Muhtar

Paann 1 Mart 1330 tarihinde Harbiye Nezaret-i Celilesine gnderdii mektubun nemli

lde etkili olduunu gstermektedir. Yeni Yazda tam metin olarak Islah- Huruf

Cemiyeti Encmen-i lmiyesi Reis-i yndan sadr- sbk Gazi Ahmed Muhtar Paa

Hazretleri tarafndan Harbiye Nezaret-i Celilesine irsl klnan tezkere suretidir.

balyla yaynlanan yazda, Ahmet Muhtar Paa, bu dncesinin ordudayken ektii

skntlardan mlhem olduunu aklamt: Devletl Paa hazretleri, ordularda saa sola

sevk ettiim keif kollarnn gnderdikleri rapor ve pusulacklarda hatt- hzramzla yazlan

esmi-i mhalat doru okunamadndan env hataya ve bazen azm tehlikelere mruz kalnmak iten bile deildi Gerek haritalarmza itibar kazandrmak ve gerek o misill

muhtaradan slim kalnmak iin bir hatt- asker tesisi kdm- emelim idi. (1912a: 3)

te literatre daha sonra Enver Paa yazs olarak geen iml sistemi, dorudan

doruya Mnif Paa ile balayan ve Islah- Huruf Cemiyetinin neri ve almalaryla

sistemli hale gelen huruf- munfasla esasna dayanr. Enver Paa, Mnif Paadan itibaren

balayan ve Islah- Huruf Cemiyeti ile bir kamuoyu oluturan huruf- munfasla fikrini

uygulamaya koyarken smail Hakk Beyin nerdii harfleri deil, Tanin gazetesinde

neredilen Ahmed Hikmet Mftolu ve Celal Esad Ersevenin nerisini temel almt. Buna

gre Arap harflerinin sadece bataki ekilleri esas alnm ve elif, kaf, vav ve ye harfleri

zerinde baz deiiklikler yaplmt. Balkan Sava yllarnda uygulamaya konulan ve daha

ok ordu yazmalarnda kullanlan bu iml eidi, Hatt- Cedd, Hatt- Enver, Ordu Elifbas

ve Alman Yazs gibi isimlerle anlmtr.

Enver Paann bu yeni uygulamasna zamanlama asndan uygun olmad

gerekesiyle smet Paa itiraz etmi ve onu vazgeirmeye almtr: Paam , yaptnz

byk bir inklaptr. Ancak memleketin gen zabitleri ihtiyat subay olarak bulunuyorlar ve

keiftedirler. Harfler yle tek tek yazlrsa keif raporlar ok gecikir. Oysa keif raporlarnn

hemen ulamas lazmdr.Bu bakmdan bu byk eserinizi zaferden sonra tatbik etmek zere

imdilik erteleseniz (Ertem 1991: 152)

Tanin gazetesinde yeni iml sistemiyle yaynlanan yazlarla ilgili olarak devrin Maarif

Nazr Emrullah Efendinin de grlerine bavuran Enver Paa, ondan takdir

buyurursunuz ki dil ve yaz meselesi her eyden evvel ilim meselesidir; ilim tesis edilmez,

teesss eder Yani ilim emirle olmaz. cevabn alnca Askerlikte verilen emir de geri

alnmaz. diyerek kar km; fakat buna ramen smet Paann etkisinde kalarak Birinci

Dnya Sava yllarnda bu uygulamay kaldrmtr. (Ertem 1991: 152 )

Enver Paann bu yeni iml uygulamas sonralar birok tenkide urayacaktr. Ruen

Eref naydnn anlattna gre Atatrk de Enver Paann bu inklab hareketini

eletirmitir:

Peki, gzel! yi bir niyet; fakat yarm i, hem de zamansz. Harp zaman harf zaman

deildir. Harp olurken harfle oynamak sras mdr? Ne yapmak iin? Muharrert ve

muhaberat teshil iin mi* Bu imdiki ekil, hem yazmay, hem okumay, hem de

anlamay bineanaleyh hem anlamay eskisinden fazla geciktirir ve gletirir. Hz

isteyen bir zamanda byle yavalatc, zihinleri yorup artc bir teebbse gemenin

maddi, ameli ve milli ne faydas var? Sonra da madem ki baladn, cesaret et unu tam

yap, medeni bir ekil alsn. (Ertem 1991: 153)

Milasl smail Hakk nderliindeki Islah- Huruf Cemiyetinin almalar hem

uygulamaya konulmu hem de tartmalarn da odak noktasn oluturmutur. Bir yandan bu

imlnn btn Trk ve Mslman dnyasn birletirecek bir nitelikte olduunu syleyenler,

dier yandan uygulamada byk skntlar douraca kanaatinde olanlar... Bu durum

karsnda Islah- Huruf Cemiyeti, kendi fikirlerini benimseyenlere Yeni Yaz gazetesinde

sz hakk verecek3 muhaliflerine kar ise u ilgin itiraz yapacakt : Cenb- Hak, en

byk din slam dinidir. buyurduklar halde bu muazzam dini kabul etmeyenler pek oktur.

Bir ii herkese beendirmek iin bir kuvve-i kudsiyeye bir mucizeye mlik olmak bile kifayet

etmiyor. (1912e: 1)

Sonu

Huruf- Munfasla dncesi her ne kadar Mnif Paa ile gndeme gelmi olsa da asl

fonksiyonunu kinci Merutiyetten sonra gstermitir. Bu gelimenin en byk mili hi

phesiz Islah- Huruf Cemiyetinin oynad roldr. yle ki devrinde bu imlnn slm

dnyasndaki manev birlii paralayacana inanan Sebilr-read dergisi bile sz konusu

iml eidine stunlarnda yer vermeye balayacakt. (Ertem 1991 140) Ancak bir sre sonra

3 Abdlhak Hamit, Mehmed Fehmi Efendi, Hasan rfan Bey, Sadkzde smail hakk Bey, Asaf Bey, Nazif Bey, Mehmed Esat Efendi gibi devrin nde gelen kiileri yeni imly benimseyen ve konu hakkndaki grlerini bu vesileyle aklayanlardan bazlardr. Bkz., Yeni Yaz, no: 1-10, 7 Mart-9 Mays 1330.

Balkan Savalar dolaysyla almalardan vazgeilecek ve dernek, i gremez hale

gelecekti.(Ertem 1991: 156) Buna ramen dernein, dneminde alfabe tartmalarna yeni bir

boyut getiren ve tartmalarn ynn tayin eden bir fonksiyon stlendii aktr. Bu anlamda

Islah- Huruf Cemiyetinin alfabe tartmalarndaki rol a) tartmalarn Ermeni, Rum, Yunan,

erkez alfabesi gibi eitlilikten kurtulup Latin ve Arap hurufat zerinden devam etmesi ve

bylece harf devrimin gerekelerinin sre ierisinde kendiliinden ortaya kmas b)

modernleme ve dil olgusu arasndaki al veriin somut bir rnei olmas eklinde

zetlenebilir. Harf devrimi, kendi tabiat gerei, devrimin gerekesini tarihsel bir tecrbeyle

beslemek zorundayd. Bu anlamda ikinci Merutiyet dnemi dil tartmalar, harf devrimine

referans olmu ve atlan admlarda bu tecrbe gz nnde bulundurulmutur. Bir dier husus

da ulus devlet ve modernleme srecinin, mmet mirasna sahip mevcut dil yapsn

deitirme zorunluluuydu. Ancak bu zorunluluk ok fazla ne karlmadan, genellikle

deiimin linguistik bir problem olduu vurgulanmtr. Sosyal psikoloji asndan son derece

doru olan bu tutum, bana gre Trk modernlemesinin en salkl srelerinden biri

olmutur.

Ekler

(1912i: 1)

(1912h: 1)

(1912d: 1)

(1912c: 1)

Kaynaklar

Ertem, Rekin (1991), Elifbeden Alfabeye, stanbul, Dergah Yaynlar.

Yeni Yaz (1912a), No: 1, 7 Mart 1330, s. 1-4.

Yeni Yaz (1912b), No: 2, 14 Mart 1330, s. 1-4.

Yeni Yaz (1912c) No: 3, 21 Mart 1330, s. 1-4.

Yeni Yaz (1912d) No: 4, 28 Mart 1330, s. 1-4.

Yeni Yaz (1912e) No: 5, 4 Nisan 1330, s. 1-4.

Yeni Yaz (1912f) No: 6, 11 Nisan 1330, s. 1-4.

Yeni Yaz (1912g) No: 7, 18 Nisan 1330, s. 1-4.

Yeni Yaz (1912h) No: 8, 25 Nisan 1330, s. 1-4.

Yeni Yaz (1912) No: 9, 2 Mays 1330, s. 1-4.

Yeni Yaz (1912i) No: 10, 9 Mays 1330, s. 1-4.