ZASTRZYK WIEDZY Z ZAKRESU PRZYRODOZNAWSTWA

DLA REALIZUJĄCYCH PRÓBĘ NA STOPIEŃ

MŁODZIKA/OCHOTNICZKI

WYWIADOWCY/TROPICIELKI

ODKRYWCY/PIONIERKI

pwd. Marzena Zawilińska

Kraków 2013

Spis treści

1. Wymagania na stopnie harcerskie młodzika, wywiadowcy, odkrywcy 3 str.

2. Las. Zasady zachowania się w lesie. 4 str.

3. Drzewa iglaste. 5 str.

4. Drzewa liściaste. 6 str.

5. Zwierzęta zamieszkujące Polskę. Tropy. 8 str.

6. Zwierzęta pod ochroną w Polsce. 9 str.

7. Rośliny pod ochrona w Polsce. 12 str.

8. Ptaki w mieście. 13 str.

9. Środowisko. Źródła energii. 15 str.

10. Formy ochrony przyrody w Polsce. 16 str.

11. Nawyki ekologiczne. 18 str.

12. Piśmiennictwo. 20 str.

Wymagania na stopnie harcerskie z zakresu przyrodoznawstwa

Ochotniczka/ młodzik

1. Byłam/em z zastępem lub drużyną na wycieczce w lesie. Umiem się w nim zachować.

Rozpoznałam/em po sylwetce i liściach 5 drzew.

2. Zaopiekowałam/em się zwierzęciem lub rośliną.

Tropicielka/ wywiadowca

1. Odnalazłam/em w środowisku naturalnym 5 roślin chronionych.

2. Obserwowałam/em wybrane zwierzę i opowiedziałam/em innym (w zastępie, w drużynie lub

w klasie) o swoich spostrzeżeniach.

3. Wykonałam/em pożyteczną pracę na rzecz przyrody.

Pionierka-odkrywca

1. Wyrobiłam/em w sobie pożyteczne nawyki ekologiczne (oszczędzam wodę, gaszę światło,

segreguję odpady).

2. Wiem, co to jest park narodowy, park krajobrazowy i rezerwat przyrody. Wymienię kilka polskich

parków narodowych oraz wskażę występujące w nich osobliwości przyrodnicze. Odwiedziłam/em

jeden z parków narodowych, krajobrazowych lub rezerwatów.

3

ZASADY ZACHOWANIA SIĘ W LESIE

Wolno:

biwakować w miejscach wyznaczonych,

spacerować z psem na smyczy,

rozpalać ogniska w miejscach wyznaczonych

lub w odległości większej niż 100 metrów od

ściany lasu,

poruszać się po wyznaczonych szlakach,

ścieżkach,

zbierać grzyby i owoce leśne ,

obserwować zwierzęta w ciszy,

jeśli widzisz, że płonie las zadzwoń po 998,

jeździć na rowerze po wyznaczonych do

tego cel ścieżkach.

Zabronione jest:

śmiecenie i zanieczyszczanie gleby i wód,

rozkopywania gruntu oraz rozgarniania i zbieranie ściółki,

niszczenie grzybów oraz grzybni, niszczenie oraz uszkadzania drzew,

krzewów lub innych roślin,

niszczenie urządzeń i obiektów gospodarczych, turystycznych i technicznych oraz znaków i tablic,

biwakowanie poza miejscami wyznaczonymi do tego celu,

wybieranie jaj i piskląt, niszczenie: lęgowisk i gniazd ptasich oraz mrowisk i nor

płoszenie, ściganie, chwytania i zabijania

dziko żyjących zwierząt,

wypuszczanie psów bez smyczy, hałasowanie oraz używanie sygnałów

dźwiękowych,

rozpalanie ognisk w miejscach do tego nie wyznaczonych.

LAS Powierzchnia terenu, na której rośną w przeważającej części gatunki drzew

i krzewów. Wyróżnia się piętrową budową roślinności. Zamieszkują go różnego

rodzaju zwierzęta.

4

Sosna pospolita – najliczniej występujące drzewo w polskich lasach. Dożywa 250 – 300 lat. Rośnie na słabych glebach piaszczystych. Ma szarozielone igły zebrane po dwie w pęczkach o długości 3- 7 cm. Starsze drzewa w górnej części pnia mają korę koloru pomarańczowego. Szyszki są wielkości jaja kurzego.

Świerk pospolity – w górach dorasta do górnej granicy lasu. Szyszki podłużne zwisające w dół o długości do16 cm, opadają w całości. Igły ciemnozielone, kłujące do 3 cm.

Jodła pospolita – jest gatunkiem cienioznośnym, występuje w górzystych terenach. Może dożywać 600 lat. Ciemnozielone igły do 3 cm długości, płasko rozłożone na pędzie. Po spodniej stronie mają dwa białe paski, na czubku wcięte. Szyszki rosą do góry, po dojrzeniu rozsypują się zostawiając na gałęzi oś szyszki.

Modrzew – jedyny rodzimy gatunek drzewa iglastego, który zrzuca igły na zimę. Igły jasne lub ciemnozielone długości 3 cm, zebrane w pęczki. Szyszki są małe do 4 cm, kształtem przypominają śliwki.

Daglezja – inaczej jedlica, pochodzi z Ameryki północnej. Ma szyszki o długości do 8 cm, zwisające w dół z charakterystycznie wystającymi łuskami. Igły na pędzie rozmieszczone są nieregularnie, pod spodem maja dwa białe paski.

DRZEWA W POLSKICH LASACH

Cis – wolno rosnące drzewo. Może osiągnąć wiek do 750 lat. Ma twarde drewno, cała roślina jest trująca poza czerwonymi osnówkami nasion. Dla Germanów był symbolem wieczności. W Polsce pod ochroną.

Dąb Bartek – najbardziej znane drzewo

w Polsce. Ma wysokość 30 m i obwód 9 m. Według legendy podłego cieniem odpoczywał pierwszy król Polski Bolesław Chrobry.

Drzewa można podzielić na: iglaste – ich liście przypominają igły, oraz liściaste – których liście mają inny kształt, niż wygląd igły.

Fot. M. Zawilińska Fot. M. Zawilińska Fot. M. Lejk

Źródło: www.wlin.pl

Źródło: www.wlin.pl

Fot. M. Zawilińska Fot. M. Zawilińska Fot. M. Zawilińska

Fot. M. Zawilińska Fot. M. Zawilińska Źródło:ww.e-ogrodek.pl

Fot. M. Zawilińska Fot. M. Zawilińska Fot. M. Zawilińska

Fot. M. Zawilińska Fot. M. Zawilińska

Źródło: yaroplant.pl Źródło: www.wlin.pl

Fot. A. Kowalska

5

Fot. M. Zawilińska

Jesion – rośnie na wilgotnym terenie nad brzegami rzek i potoków. Liście ma złożone o brzegach piłkowanych. Nasionami mają skrzydełko. Dawniej korę wykorzystywano podczas leczenia malarii.

Buk – drzewo o gładkiej szarej korze. Liście mają kształt eliptyczny o pofalowanych owłosionych brzegach. Nasionami buka jest bukiew.

Lipa – liście mają kształt sercowaty, po spodniej stronie liścia w kątach nerwów są owłosione. Kwiaty wydzielają intensywny zapach wabiący pszczoły. Drewno jest miękkie, można w nim rzeźbić. Dawniej sadzono lipy, gdy w rodzinie urodziła się córka.

Dąb czerwony – pochodzi z ameryki

północnej. Liście są zaostrzone, na jesień liście

przebarwiają się na kolor czerwony i stąd jego

nazwa. Żołędzie są zaokrąglone z ostrym

czubeczkiem. Podobizna jego liści umieszczona jest na groszówkach polskich monet.

Dąb bezszypułkowy – Żołędzie ma mniejsze niż dąb szypułkowy, nie są osadzone na szypułce, nie stoją po wyjęciu z miseczki. Nie ma u nasady „uszek” jak dąb szypułkowy.

Dąb szypułkowy – Celtowie uważali dęba za święte drzewo. Drewno dębowe jest bardzo wytrzymałe. Może osiągać wiek do 1000 lat. żołędzie umieszczone są na długich szypułkach, po wyjęciu z miseczki postawione stoją. Liście na końcu mają uszka (wygięte).

Brzoza – łatwa do rozpoznania ze względu na białą korę(zawiera betulinę). Kształt liści jest podobny do trójkąta, brzegi są piłkowane.

DRZEWA LIŚCIASTE

Źródło: www.wlin.pl

Źródło: www.eplebanczyk.fm.interia.pl Źródło: www.wlin.pl Fot. M. Zawilińska

Źródło: www.wlin.pl

Źródło: www.wlin.pl

Źródło: www.wlin.pl Fot. M. Zawilińska

Fot. M. Zawilińska Źródło: www.wlin.pl

Źródło: www.wlin.pl

Źródło: www.wlin.pl

Fot. M. Zawilińska

Fot. M. Zawilińska Fot. M. Zawilińska

Fot. M. Zawilińska

Fot. M. Zawilińska

Fot. M. Zawilińska

6

Grab – ma najcięższe drewno z rodzimych gatunków. Liście mają kształt jajowaty o brzegach piłkowanych, wierzch liścia ma zagłębienia. Stare liście pozostają na drzewie do wiosny. Nasiona posiadają długie skrzydełka (ok. 4 cm). Pień drzewa przypomina żylaste ręce.

Wiąz – liście ciemnozielone przypominające rąby, na brzegach podwójnie piłkowane, u nasady niesymetryczne. Nasiona otoczone większym skrzydełkiem.

Kasztanowiec – Pochodzi z półwyspu Bałkańskiego. Liście są dłoniasto złożone o piłkowanych brzegach. Kwiaty białe z różowymi plamkami. Nasiona zamknięte są w kolczastych torebkach. Dawniej Turcy karmili konie kasztanami.

Osika (topola) – ma liście okrągławe z długim ogonkiem, co powoduje, że już przy lekkim podmuchu wiatru drżą. Dawniej zakopywano pod fundamentami domów kołki osikowe, miało to odpędzać złe duchy.

Klon – liście maja kształt dłoniasty o ostrych brzegach. Nasiona wyposażone są w skrzydełka. Często sadzony w parkach. Istnieje wiele odmian klonów.

Robinia akacjowa – Nazywana potocznie akacją. Pochodzi z ameryki północnej. Roślina trująca o białych kwiatach, które wabią pszczoły. Nasiona umieszczone są w brązowym strąku. Kora robinii jest mocno bruzdowana.

Olsza – występuje na terenach podmokłych, wzdłuż rzek. Liście są owalne z czubkiem wciętym, nasiona umieszczone są w skrzydlatych owocostanach. Drewno ma kolor pomarańczowy.

Fot. M. Zawilińska Fot. M. Zawilińska

Źródło: www.kwiaty-blogan.pl

Fot. M. Zawilińska Fot. M. Zawilińska

Fot. M. Zawilińska

Źródło: www.wlin.pl

Fot. M. Zawilińska

Fot. M. Zawilińska

Fot. M. Zawilińska Źródło: www.wlin.pl Źródło: www.wlin.pl

7

Źródło: drzewa.nk4.netmark.pl

Źródło: drzewa.nk4.netmark.pl

Źródło: drzewa.nk4.netmark.pl

Fot. M. Zawilińska

Fot. M. Zawilińska

ZWIERZĘTA ZAMIESZKUJĄCE POLSKĘ

Wyjeżdżając na biwak, obóz czy po prostu będąc na łące w lesie lub na górskich szlakach,

masz szanse spotkać niektóre zwierzęta zamieszkujące te tereny.

Jeśli posiadasz chwilę czasu możesz rozpocząć obserwację, ale wcześniej musisz się od tego

odpowiednio przygotować.

Zaopatrzenie obserwatora: Aparat fotograficzny Lornetka Notatnik Buty za kostkę Ubranie maskujące, najlepiej nie

ubierane od razu po wypraniu Karimata – można się na niej

położyć

Wybór miejsca: Dobrze rozpocząć obserwację w miejscu gdzie pojawiają się tropy zwierząt, blisko wody, na skraju lasu, a także w kępach śródpolnych krzewów.

Zasady zachowania: Przed przystąpieniem do obserwacji warto najpierw przeczytać coś o zwyczajach, zachowaniu zwierzyny, wtedy będziesz lepiej przygotowany do prowadzenia własnych obserwacji. Pamiętaj, że dobry obserwator jest cierpliwy i wytrwały, zachowuje ciszę, aby nie wypłoszyć zwierząt. Tropy:

Źródło: http://czuwaj.eu/

8

Świstak – żyje na tatrzańskich halach w dużych kolonach, kopiąc nory w ziemi. Jest dość płochliwy, gdy zbliża się niebezpieczeństwo wydaję ostrzegawczy świst. Na zimę zapada w sen zimowy.

Kozica – żyje w tatrach, porusza się po stromych zboczach gór. Końcówki rogów hakowato wygięte do tyłu.

Konik polski – potomek wymarłego dzikiego konia (tarpana), wysokość dorosłego konia dochodzi do 1,4 m.

Żubr – największy ssak europy, masa dorosłego samca może przekraczać 900 kg. Żywi się roślinami zielnymi, korą oraz gałązkami drzew i krzewów. Samice z młodymi łączą się w stada, samce trzymają się osobno.

Bóbr – największy gryzoń w europie. Bardzo bobrze pływa i nurkuje. Dożywa 25 lat. Zamieszkuje brzegi rzek i jezior. Buduje żeremia i tamy ze ściętych drzew i gałęzi. Zaniepokojony ostrzega inne bobry uderzając ogonem o taflę wody.

Łoś – zamieszkuje podmokłe leśne tereny. Doskonale pływa i nurkuje. Może mieć ponad 2 m wysokości. Na głowie byków (samców) wyrasta poroże w kształcie łopat. Samica łosia to klępa.

ZWIERZĘTA POD OCHRONĄ W POLSCE (przykłady)

Fot. Marek Andrzejewski

Nietoperze – ssaki latające. Wykorzystują echolokacje podczas lotu. Odżywiają się owadami – jeden nietoperz w ciągu doby zjada tyle owadów ile wynosi ¼ masy jego swojego ciała. W Polsce występują nietoperze z rodziny mopków i podkowcowatych.

Fot: M. Zawilińska

Fot: K. Sachanowicz

Fot: Ewika

Fot. Fotolina

Źródło: http://istotyzywe.pl/

Źródło: kongresonkol.io.gliwice.pl

9

Żółw błotny – jest bardzo rzadkim gadem, zamieszkuje płytkie, muliste zbiorniki. Po trzech miesiącach od złożenia jaj wykluwają się małe żółwie. Podczas chłodnych miesięcy zakopuje się w miejsca, gdzie, których temp. nie spada poniżej 0oC.

Głuszec – kurak leśny, może żywić się jagodami i igliwiem sosnowym. Ma ciemno szare upierzenie, na piersi niebiesko zielone. Nazwa głuszca wywodzi się stąd, że samce podczas śpiewów godowych (toków) tracą na chwile słuch. W czasie dnia żeruje na ziem na noc wzlatuje na drzewo.

Niedźwiedź brunatny – dobrze pływa i wspina się na drzewa. Posiada świetny węch i słuch jednak ma słaby wzrok. Masa ciał samca może dochodzić do 400 kg. Zapada w sen zimowy, który przesypia w gawrze.

Źródło: podroze.onet.pl

Wilk – przodek psa domowego. Jest szybkim i wytrwałym biegaczem w czasie nocy może przebiec nawet 160 km. Wilki łączą się w watahy, panuje w nich ścisła hierarchia. Podczas polowania osobniki stada współpracują ze sobą. Samica wilka to wadera.

Gronostaj – smukły i zręczny mięsożerca, zajmujący terytorium do 20 ha. Zamieszkuje nory, dziuple i skalne rozpadliny. Zmienia szatę (ubarwienie futra) z zimowej białej na brązową letnią, zawsze ma czarna końcówka ogona

Źródło: tapeta-wilk-jodła.na-pulpit.com

Ryś – ma szpiczaste uszy zakończone pędzelkami oraz krótki ogon z czarnym końcem. Poluje na sarny, zające, ptaki i małe gryzonie.

Źródło: http://rys.wwf.pl/

Wydra - potrafi wstrzymać oddech pod woda do 8 minut. Ma dobry wzrok zarówno na lądzie jak i pod woda. Wąsy na pyszczku spełniają funkcję narządu dotyku. Żywi się głównie rybami, złowioną ofiarę przyciska do siebie i wynurza się z wody.

Łasica – najmniejszy drapieżnik w Europie. Jest smukła i szybka, poruszą się długimi falującymi skokami. Zajmuje terytorium do 8 ha. Ma cały brązowy ogon.

Cietrzew – kurak leśny. Nad oczami ma czerwone „brwi”, upierzenie samca (koguta) jest niebiesko czarne oraz lirowato wygięty ogon natomiast samica (kura) jest brązowa z falistym wzorem. Gniazdo buduje kura, wykopując jamkę w ziemi. Koguty wydają bulgoczące dźwięki.

Tygrzyk paskowany – pająk o dużym, srebrzystym lub złotawym odwłoku z czarnymi poprzecznymi paskami. Samica jest jednym z najdłuższych europejskich pająków – osiąga długość 2 cm. Budowa sieci trwa 40-50 minut, wzmacnia ją dodatkowo pionowo przebiegającą zygzakowato białą nicią.

Źródło: www.kuraki.org.pl Źródło: www.kuraki.org.pl

Źródło: www.tapeta-wydra.na-pulpit.com

Źródło: www.lesnictwo.repblika.pl

Źródło: www.zmwz.wordpress.com

Źródło: www.kuraki.org.pl

Fot: A. Staśkowiak

Źródło: www.milosnicyzwierzat.pl 10

Padalec – beznoga jaszczurka, często mylona z wężem. Żywi się ślimakami i dżdżownicami. Aktywny o zmierzchu i w nocy. Nie jest jadowity.

Zaskroniec – wąż który za skroniami ma żółte plamy. Przestraszony udaje martwego i wydziela śmierdzącą ciecz. Zapada w sen zimowy, który przesypia w korzeniach drzew, pod kamieniami, często w gromadzie innych węży. Jest nie jadowity.

Salamandra plamista – jest aktywna nocą. Ubarwienie salamander ostrzega wrogów przed umieszczona w gruczołach skórnych wydzieliną jadową Żywi się dżdżownicami, ślimakami, wolnymi owadami.

Żmija zygzakowata – jedyny jadowity wąż w Polsce. Poluje w dzień uśmiercając ofiary jadem. Przez jej grzbiet przebiega wzór w kształcie zygzaka.

Wąż Eskulapa – jest największym wężem europejskim, może osiągać długość 2 m. Występuje na suchych nasłonecznionych terenach. Jest symbolem lekarzy. Jest nie jadowity.

INNE ZWIERZĘTA, KTÓRE MOŻNA SPOTKAĆ W LESIE

Jeleń – samice (łanie) tworzą stado, któremu przewodzi jedna z nich, samce żyją osobno. Na głowie jelenia wyrasta poroże z licznymi rozgałęzieniami. Jest większy do sarny, wysokość ciała może dochodzić do 130 cm.

Sarna – dobrze przystosowuje się do lokalnych warunków, żeruje przeważnie o zmroku. Ma dobry węch i słuch. Poroże kozła (samca) to parostki. Zad sarny jest biały, wysokość ciała dochodzi do 90 cm. Samica to koza.

Dzik – przodek świni. Żeruje ryjąc w ściółce w poszukiwaniu grzybów, korzonków, larw owadów. Czochrając się o drzewa znakuje swoje terytorium. Samica dzika to locha.

Lis – potrafi dostosować się do każdych warunków. Posiada świetny słuch, węch i wzrok, poluje w nocy.

Borsuk – ma głowę w czarno białe pasy i białe końce uszu. Ostrzy sobie pazury na drzewach rosnących w pobliżu nory. Porusza się powoli i ociężale. Jest wszystkożerny.

Jenot – jest aktywny nocą i wszystkożerny. Ma czarną pręgę na grzbiecie. Kiedy czuje się zagrożony nie ucieka, a przywiera do ziemi starając się być niezauważalnym.

Źródło: www.hobbysta.pl

Źródło: www.janosiki.flog.pl

Źródło: http://gimnazjum1.plocman.p

Źródło: www.megapedia.pl

Fot: Ł. Łukasik

Fot. M. Zawilińska

Fot. M. Zawilińska

Fot. M. Zawilińska

Źródło: www.istotyzywe.pl

Źródło: www.pinger.pl

Fot. M. Zawilińska

11

ROŚLINY POD OCHRONĄ W POLSCE (przykłady)

Rosiczka okrągłolistna – owadożerna roślina występująca na wilgotnych łąkach. Dawniej wykorzystywano ją w wierzeniach ludowych zakopując ją w oborach lub izbach mieszkalnych miała odstraszać złe duchy.

Szafran spiski – krokus, zakwita wczesna wiosną. Z pręcików kwiatów powstaje przyprawa zwana szafranem, która jest najdroższa na świecie

Grążel żółty – roślina wodna, żółte kwiaty wystają ponad powierzchnię wody. Występuje w wolno płynących wodach. Roślina trująca.

Zawilec gajowy – tworzy skupiska, kwitnie na biało. W nocy i w czasie deszczu kwiaty się zmykają.

Mikołajek nadmorski - roślina wieloletnia, pokryta woskowym nalotem, chroniącym roślinę przed spryskaniem przez słoną wodę. Liście i łodygi maja kolor sinoniebieski, kwiaty zebrane są „gałki”.

Śnieżyczka przebiśnieg – jest jedną z najwcześniej zakwitających roślin. Przebija się prze pokrywę śniegu, kwitnie na biało.

Czosnek niedźwiedzi – w lesie podczas kwitnienia tworzy łany, pachnie czosnkiem. Kwitnie na biało, liście są szerokie i płaskie

Długosz królewski – jedna z największych paproci świata dorastająca do 2 m wysokości. Występuje na wilgotnych glebach. Jest mrozoodporny.

Skrzyp olbrzymi – występuje na podmokłych, wilgotnych terenach. Może osiągać wysokość do 120 cm. Dawniej nazywany „końskim ogonem”.

Bluszcz pospolity - rośnie na pniach i skałkach, przyczepiony korzeniami przybyszowymi. Nie jest pasożytem, sam zaopatruje się w składniki pokarmowe Uważany za symbol nieśmiertelności. Dożywa nawet do 1000 lat.

Źródło: http://regionwielkopolska.pl/

Fot. M. Zawilińska

Źródło: www.krzewycedar.pl

Źródło: www.edunauka.pl

Źródło: www.panogrodu.pl

Fot. J. Jaźwiński

Fot. : KasiaFo & Iwona

Źródło: www.pharmagea.pl

Źródło: www.kartoteka-przyrodnicz.pl

Fot. M. Zawilińska

12

PTAKI W MIEŚCIE

Kruk #– największy ptak z krukowatych,

bardzo inteligentny, buduje gniazda na wysokich drzewach, ścianach skalnych.

Podczas lotu wykonuje różne akrobacje.

Jest czarno upierzony z potężnym dziobem,

wszystkożerny (dł. ciała 64 cm) może

dożywać 20 lat. Wrona siwa #– gniazda budują na

wysokich drzewach. Czarne skrzydła i głowa, grzbiet i spód ciał szare (dł. ciała 47 cm)

Gawron #– tworzy kolonie lęgowe w zimie

przylatuje do polski z północy i wschodu. Żywi

się przeważnie pokarmem roślinnym. Jest czarno upierzony z metalicznym połyskiem, dziób jasny (dł. ciała 46 cm).

Kawka #– w niewoli podobnie jak sroka

potrafi naśladować dźwięki, w zimie łączy

się w stada z gawronami. Gniazdują

w dziuplach lub dużych budkach lęgowych. Czarno szary ptak z jasnymi oczami i krótkim dziobem (dł. ciała 33 cm).

Kwiczoł #– ma niebieską głowę,

brązowy grzbiet i złotobrązową

nakrapianą pierś (dł. ciała 25 cm).

Podczas lotu często śpiewa. Posiada

ciekawa technikę obronną przed

drapieżnikami zagrażającymi jego gniazdu, spryskuje kałem całe gniazdo, co zniechęca potencjalnych

drapieżców. Niektóre gatunki ptaków

zakładają gniazda w pobliżu ich gniazd z powodu tej skutecznej obrony.

Kos #– gniazduje w żywopłotach, na drzewach. Potrafi naśladować gwizdanie i dzwonki telefonów. Samiec kosa jest czarny z żółtym dziobem i obwódką wokół oka(dł. ciała 25 cm).

Sroka #– buduje gniazda na

drzewach z wierzchu przykrywa je „daszkiem”. Jest wszystkożerna, czasem podkrada jajka innym ptakom. W niewoli potrafi naśladować dźwięki, piski, słowa. Czarno biały ptak z długim ogonem (dł. ciała 46 cm).

Wychodząc z domu można zaobserwować i usłyszeć

odgłosy wydawane przez różne gatunki ptaków, które

przystosowały się do życia w mieście. Poniżej w ramkach

umieszczone są niektóre z nich. Oznaczenie # - pod ochrona w PL

Szpak #– gniazduje w dziuplach,

budkach lęgowych. Potrafi naśladować

dźwięki i głosy innych ptaków. Chodzą po ziemi. Jest czarnym ptakiem z zielonkawo fioletowym połyskiem, w jesieni na piórkach pojawiają się białe kropki, które

na wiosnę zanikają (dł. ciała 22 cm).

Źródło: http://www.tapetus.pl/

Fot: Eva Stets

Źródło: http://www.fotosik.pl/

Źródło: http://1lo.zory.pl/ Źródło: http://1lo.zory.pl/

Źródło: geronimo.flog.pl

Źródło: http://slicznezwierzaki.blog.onet.pl/

Źródło: modraszka.flog.pl

13

Gołąb grzywacz #– największy dziki

gołąb europejski. Upierzenia szarawe

z białą plamą na szyi przypominającą

grzywę i żółtymi tęczówkami oczu(dł. ciała 40 cm). Gniazda buduje na drzewach lub wysokich krzewach z gałęzi.

Wróbel #– buduje gniazda w szczelinach ścian, dziuplach drzew, budkach, wśród krzewów i pnących roślinach. Ptak z ciemnoszarą głową i białymi policzkami. Łatwo pomylić można go z mazurkiem (dł. ciała 14,5 cm).

Sikora bogatka – gniazduje w

dziuplach, budkach lęgowych lub

szczelinach. Żywi się przeważnie

owadami (larwami, gąsienicami)

zimą oleistymi nasionami. Ma żółty

brzuszek z czarną pręga pośrodku

(dł. ciała 14 cm).

Kaczka krzyżówka #– ptak wodny,

najliczniej występujący w Europie. Zakłada

gniazda na ziemi. Samiec ma zielona głowę,

żółtawy dziób, szary grzbiet i brzuch, a na skrzydłach niebieskie pasmo piór. Samica szaro brązowa z czarnymi plamkami na skrzydłach podobnie jak u samców na niebieskie pasmo piór (dł. ciała 58 cm).

Łabędź niemy #– ptak był początkowo

sprowadzony do ozdoby parków. Ma pomarańczowy dziób z czarną wyroślą na

końcu(dł. ciała 152 cm). Żywi się roślinami.

Łyska #– upierzenie szarawo czarne

z białym dziobem, pomiędzy palcami ma płatki skóry(dł. ciała 38 cm). Buduje gniazda pływające zakotwiczone przy brzegu.

Zdobywa pokarm nurkując, żywi się

wodnymi roślinami i larwami owadów.

Jerzyk #– ptak przypominający jaskółkę,

matowo czarno upierzony, gniazda budują

ze śliny i fragmentów roślin w wąskich

szczelinach. Większość życia spędza w

powietrzu (nawet podczas snu lata). Żywi się

latającymi owadami. (dł. ciała 16,5 cm).

Sierpówka #– beżowo szary ptak z czarnym

półksiężycem na karku i czerwonymi tęczówkami oczu (dł. ciała 32 cm). Gniazda buduje na drzewach lub budynkach z drobnych gałązek. Żywi sie

nasionami i jagodami.

Fot: M. Zawilińska

Fot: M. Zawilińska

Fot: M. Zawilińska

Źródło: 1lo.zory.pl

Źródło: 1lo.zory.pl/

Źródło: 1lo.zory.pl/

Fot: Zbychur2010

Fot: Cezary Korkosz

14

Odnawialne źródła energii

Paliwa kopalne

ŚRODOWISKO

Źródła energii:

Węgiel brunatny

Węgiel

kamienny

Gaz ziemny

Torf

Ropa naftowa

Nieodnawialne źródła

energii nie odnawiają się w krótkim okresie czasu w przeciwieństwie do

odnawialnych źródeł, które

mają krótki cykl odnowy.

Źródła geotermalne

Energia

słoneczna

Energia wodna

Energia wiatru

Biopaliwa

Biopaliwo to paliwo

powstałe w procesie przetworzenia produktów

pochodzących z organizmów

żywych. Zaliczmy do nich:

Biogaz,

drewno, słoma, ziarna zbóż,

olej roślinny, wióry, trociny.

Aby lepiej gospodarować surowcami

dostępnymi na Ziemi, konieczne jest

poznanie źródeł energii.

Pozyskiwanie energii z odnawialnych źródeł jest bardziej ekologiczne, natomiast spalanie

paliw kopalnych zwiększa ilość zanieczyszczeń w powietrzu.

15

PPaarrkk NNaarrooddoowwyy

Obszar zajmujący powierzchnię

powyżej 1000 ha. Powoływany przez

Radę Ministrów. Wyróżnia się

wyjątkowymi właściwościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi, społecznymi. Ochronie podlega cała przyroda oraz walory krajobrazowe W Polsce parki zajmują 1% powierzchni kraju.

Parki narodowe w Polsce: - Najstarszym jest Białowieski Park Narodowy (1947r.) - Najmłodszym jest Park Narodowy Ujście Warty (2001r)

- największym jest Biebrzański Park Narodowy ok. 60 tys. ha

- najmniejszym jest Ojcowski Park Narodowy 2146 ha

Najstarszym na świecie Parkiem Narodowym

jest Yellowstone

powstał w Stanach Zjednoczonych (1872r)

pow. 898,4 ha)

Rezerwat przyrody – teren

mniejszy od parku narodowego. Tworzony w celu ochrony szczególnie cennych pod względem przyrodniczym, krajobrazowym, kulturowym lub naukowym walorów przyrodniczych.

Park krajobrazowy – duży

obszar, na którym ochronie podlegają walory krajobrazowe, przyrodnicze i kulturowe.

Pomnik przyrody

Szczególnie cenny pojedynczy twór przyrody ożywianej lub nieożywionej.

NATURA 2000 – sieć ochrony przyrody,

której celem jest zachowanie zagrożonych

wyginięciem siedlisk przyrodniczych, gatunków

roślin, zwierząt, grzybów, które uważa się za

cenne i zagrożone w skali całej Europy.

FORMY OCHRONY PRZYRODY

16

OSOBLIWOŚCI PRZYRODNICZE Są czymś wspaniałym, cennym i rzadko spotykanym w przyrodzie.

Przykładowe osobliwości polskich Parków Narodowych

BABIOGÓRSKI PN – okrzyn jeleni, rogownica alpejska, wilk, ryś, piętra roślinne.

BIAŁOWIESKI PN – żubr, las naturalny, dzięcioł trójpalczasty.

BIEBRZAŃSKI PN – bagna, torfowiska, storczyki, batalion, łoś.

BIESZCZADZKI PN – połoniny, żbik, ryś, wąż Eskulapa, niedźwiedź.

PN BORY TUCHOLSKIE – bór sosnowy, jeziora lobeliowe, struga siedmiu jezior.

DRAWIEŃSKI PN – wydra, bielik, rybołów, bocian czarny, żółw błotny, dąbrowy.

GORCZAŃSKI PN – salamandra plamista, niedźwiedź, cietrzew, głuszec, żywokost sercowaty,

polany.

PN GÓR STOŁOWYCH – sosna błotna, wełnianka pochwowata, puchacz, cietrzew, borsuk,

formy skalne gór piaskowych.

KAMPINOSKI PN – łoś, ryś, bocian czarny, czapla siwa, goździk piaskowy.

KARKONOSKI PN – naparstnica zwyczajna, nietoperze, wodospad Szklarki, siewka górska.

MAGURSKI PN – kosaciec syberyjski, zimowit jesienny, ryś, żbik, wilk, nadobnica alpejska, paź

królowej, niedźwiedź, nietoperze.

NARWIAŃSKI PN – widłak jałowcowaty, bielik, derkacz, batalion, bekas, błotniak stawowy,

bagna.

OJCOWSKI PN – rzeźba krasowa w tym jaskinie, nietoperze.

PIENIŃSKI PN – storczyki, żbik, wilk, orzeł przedni, niepylak Apollo, przełom Dunajca.

POLESKI PN – łoś, traszka zwyczajna i grzebieniasta, ropucha szara, torowiska, bagna, czapla

biała.

ROZTOCZAŃSKI PN – konik polski, wąż Eskulapa, salamandra plamista, dzięcioł białogrzbiety,

czosnek niedźwiedzi.

SŁOWIŃSKI PN – ruchome wydmy, jeziora przybrzeżne, torfowiska, mikołajek nadmorski,

bielik

ŚWIĘTOKRZYSKI PN – kosaciec syberyjski, zanokcica skalna, orlik krzykliwy, orzechówka,

bocian czarny, gołoborza.

TATRZAŃSKI PN – kozica tatrzańska, suseł, niedźwiedź, rzeźba wysokogórska, stawy

wysokogórskie.

PN UJŚCIE WARTY – rozlewiska Warty, grążel żółty, derkacz, żuraw, rybitwa czarna.

WIELKOPOLSKI PN – jarząb brekiniana, wiciokrzew pomorski, dzięcioł czarny, tygrzyk

paskowany.

WIGIERSKI PN – dystroficzne jeziora śródlądowe, bagna, bóbr, perkoz rdzawoszyji, żuraw.

WOLIŃSKI PN – wybrzeże klifowe, głazy narzutowe, mikołajek nadmorski, paź królowej.

17

NAWYKI EKOLOGICZNE

To przede wszystkim oszczędzanie energii elektrycznej, wody, segregacja odpadów, ale także

zwracanie uwagi na to, czym poruszamy się na co dzień, jakie robimy zakupy oraz w jaki sposób.

Przykładowe przyzwyczajenia, jakie można wyrobić w sobie podczas codziennych czynności:

Podczas mycia zębów oraz naczyń postaraj się zakręcać kran, jeśli nie potrzebujesz wody. Czy wiesz, że: w ciągu roku przez cieknący kran może wykapać nawet do 8 tysięcy litrów. Zostawiając odkręconą wodę podczas mycia zębów, wpuszczasz rocznie do ścieków około 38 litrów czystej wody.

Przed myciem naczyń, wyrzuć resztki jedzenia do kosza, a nie wrzucaj ich do zlewu lub ubikacji. Czy wiesz, że do ręcznego mycia naczyń potrzeba do 38 litrów wody.

Nigdy nie wylewaj niebezpiecznych substancji (np. lekarstw, farb) do zlewu/ ubikacji – możesz

przez takie postępowanie przyczynić się do zwiększenia zanieczyszczenia wód.

Woda słodka nadająca się do picia to tylko 0,5 % wszystkich zasobów wody na Świece.

Wybierając się na zakupy pamiętaj, aby zabrać ze sobą torbę wielokrotnego użytku. Nie zwiększysz niepotrzebnie ilości śmieci.

Pamiętaj o wyłączaniu urządzeń elektrycznych, z których nie korzystasz.

Postaraj się segregować odpady, a rzeczy dobre niepotrzebne oddaj innym (np. książki). Czy wiesz, że statystyczny polak produkuje rocznie 320 kg odpadów.

Kupuj rzeczy trwałe, wykonane z surowców wtórnych. Posiadające certyfikaty potwierdzające ich pochodzenie. Czy wiesz, że w Argentynie wycinany jest las, a w jego miejsce powstają farmy produkujące

wołowinę.

Postaraj się korzystać z roweru lub autobusu zamiast prosić, aby ktoś podwiózł cię samochodem. Czy wiesz, że Kraków to jedno z miast najbardziej zanieczyszczonych na świecie przez smog

(trujące pyły).

18

NAWYKI EKOLOGICZNE Segregacja odpadów

Niektóre śmieci można powtórnie wykorzystać.

Postaraj się segregować śmieci w domu, a później zanieś je do specjalnych pojemników i punktów odbioru.

Tak postępując zmniejszysz ilość odpadów gromadzonych na składowiskach odpadów.

Baterie, zużyte żarówki, komputery, klawiatury itp. Wrzucamy do pojemników specjalnie oznakowanych.

PAPIER Wrzucaj: - gazety, kolorowe magazyny, czasopisma - worki i torebki papierowe - kartony i tekturę - książki i katalogi Nie wrzucaj - styropianu, zdjęć - papieru woskowanego lub z przeźroczystą folią - mokrego, tłustego albo zabrudzonego papieru

PLASTIK Wrzucaj: - butelki po napojach (zgniecione) - plastikowe zakrętki - plastikowe worki, torebki, reklamówki - plastikowe koszyczki po owocach Nie wrzucaj - opakowań po smarach i olejach oraz tłustych butelek i pojemników - opakowań pochodzenia medycznego - szeleszczących woreczków i reklamówek

METAL Wrzucaj: - puszki po napojach, konserwach - drobny złom żelazny - metale kolorowe, - kapsle Nie wrzucaj - opakowań po aerozolach - baterii - puszek po farbach

SZKŁO KOLOROWE

Wrzucaj: - kolorowe butelki i słoiki szklane po napojach i żywności - szklane opakowania po kosmetykach Nie wrzucaj - szyb okiennych i samochodowych - luster - szkła zbrojonego - żarówek, świetlówek, kineskopów - porcelany i ceramiki - szkła okularowego

SZKŁO BEZBARWNE

Wrzucaj: - bezbarwne butelki i słoiki szklane po napojach i żywności - szklane opakowania po kosmetykach Nie wyrzucaj - szyb okiennych i samochodowych - luster - szkła zbrojonego - żarówek, świetlówek, kineskopów - porcelany i ceramiki - szkła okularowego

BIOODPADY Wrzucaj: - resztki warzyw i owoców - fusy po kawie i herbacie - skorupki po jajkach i łupiny orzechów - resztki jedzenia roślinnego - części roślin(kwiaty doniczkowe, cięte) - liście, koszona trawa - gałęzie drzew i krzewów (połamane) Nie wrzucaj - resztek mięsa, kości - odchodów zwierzęcych - pełnych papierowych worków z odkurzacza - roślin zaatakowanych chorobami - pisku, trocin zanieczyszczonych po zwierzętach - popiołów z kominka - resztek jedzenia nie roślinnego KONIECZNIE przed wrzuceniem – zgnieć

karton, puszkę i butelkę plastikową, a do

pojemnika wrzucaj tylko czyste opakowania.

19

Piśmiennictwo:

1. Baranowska M., Janicki T. Polska. Szkolna encyklopedia przyrodniczo-krajoznawcza.

Poznań. Wyd. Papilon.

2. Bonar E., Czachorowski S., Krzeszowiec - Jeleń W. 2012. Biologia na czasie [w:] Ochrona

Przyrody. Warszawa. wyd. Nowa Era.

3. Davinson S. 2007. Poradnik wycieczkowy. Obserwowanie ptaków. Ożarów Mazowiecki.

Wydawnictwo Olesiejuk

4. Dierschke V. 2009. Jaki to ptak? Warszawa. Wyd. Świat Książki

5. Linford J. 2009. Kieszonkowy przewodnik. Drzewa. Chiny. Parragon

6. Nasza przyroda. Rośliny zwierzęta Europy. 2003. Warszawa. Wyd. Reader’s Digest

7. Przewoźniak M. Poradnik małego skauta. Poznań. Wyd. Papilon

8. Sphon M., Sphon R. 2008. Jakie to drzewo? Warszawa. Wyd. świat Książki

9. www.parkinarodowe.edu.pl

10. www.czuwaj.eu

20