HISTORI

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIVVVVViti II - Nr:iti II - Nr:iti II - Nr:iti II - Nr:iti II - Nr:38 E diel, 30 shtator 2012E diel, 30 shtator 2012E diel, 30 shtator 2012E diel, 30 shtator 2012E diel, 30 shtator 2012

ZBARDHET FJALIMI I MBAJTUR NEELBASAN NË BYRONË E PZBARDHET FJALIMI I MBAJTUR NEELBASAN NË BYRONË E PZBARDHET FJALIMI I MBAJTUR NEELBASAN NË BYRONË E PZBARDHET FJALIMI I MBAJTUR NEELBASAN NË BYRONË E PZBARDHET FJALIMI I MBAJTUR NEELBASAN NË BYRONË E PARTISË DHE JO NË KOMBINAARTISË DHE JO NË KOMBINAARTISË DHE JO NË KOMBINAARTISË DHE JO NË KOMBINAARTISË DHE JO NË KOMBINATTTTT

ZBULOHET DOKUMENTISi e shpëtoi Enver Hoxha “Dimrin” dhe KadarenëSi e shpëtoi Enver Hoxha “Dimrin” dhe KadarenëSi e shpëtoi Enver Hoxha “Dimrin” dhe KadarenëSi e shpëtoi Enver Hoxha “Dimrin” dhe KadarenëSi e shpëtoi Enver Hoxha “Dimrin” dhe Kadarenë

E-mail:E-mail:E-mail:E-mail:E-mail: rilindasi@gmail.com

Na ndiqniedhe

onlinewww.shqiptarja.com

Suplementi i së dielës te SHQIPTARJA.com

Kryeredaktore:Kryeredaktore:Kryeredaktore:Kryeredaktore:Kryeredaktore: Admirina PEÇI

Meqenëse kryqëzata ndajKadaresë për romanin"Dimri i vetmisë së mad-

he" u shtri deri në një forum par-tie, ku ishte vetë i pranishëm, En-ver Hoxha u detyrua të thotë se"Partia... duhet të jetë kurdoherë ematur, në mënyrë që çdo gjë tagjykojë me kujdes, drejt dhe meobjektivitet. Kështu duhet tagjykojmë ne edhe shokun IsmailKadare si shkrimtar, si dhe veprëne tij të kohëve të fundit". Dhe shpje-gon shkakun: "Rëndësi të dorës sëparë në roman ka qëndrimi i Par-tisë sonë në Moskë, që aty ështëparaqitur mirë dhe, pikërisht, kjosi pjesa më e rëndësishme duhetvënë në dukje në fillim, pastajmund të flitet për anët e tjera, përdobësitë e veprës. Kjo anë duhetpasur mirë parasysh, pse pikërishtarmiqve tanë revizionistë u intere-son shumë dhe dëshirojnë që kyroman, që demaskon qëndrimet e

tyre, të hiqet nga qarkullimi dheca më mirë u intereson që të jemivetë ne ata që të themi nuk bën dheta hedhim në ujë". Në arkivin eshtetit ndodhet prononcimi, kuEnver Hoxha ka shfaqur publikishtmendime mbi romanin "Dimri i vet-misë së madhe". Këtë e bëri gjatëpushimit midis seancave tëmbledhjes së byrosë së Komitetit tëPartisë të Rrethit të Elbasanit më15 maj 1973 dhe jo në KombinatinMetalurgjik "Çeliku i Partisë",sikurse është thënë në media. Njënga diskutuesit në mbledhje prekuedhe çështjen e vërejtjeve e të kri-tikave që po i bëheshin nga masatdhe në shtyp këtij romani (Hoxhathotë se ishte " i shpejtuar dhe jo idrejtë mendimi i disave që thonë seIsmaili nuk është në pozita të shën-dosha ideologjike... unë mendoj seka vend për t'i bërë kritikë roman-it, po këto duhet të jenë të tilla qëtë mos e thyejnë autorin, t'i bëhennë mënyrë shoqërore, që ta ndih-mojnë për ta...

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

vijon në faqen 14-15vijon në faqen 14-15vijon në faqen 14-15vijon në faqen 14-15vijon në faqen 14-15

Nga Thanas MustaqiNga Thanas MustaqiNga Thanas MustaqiNga Thanas MustaqiNga Thanas Mustaqi

Zbulohet vula eZbulohet vula eZbulohet vula eZbulohet vula eZbulohet vula eipeshkvit të Sapësipeshkvit të Sapësipeshkvit të Sapësipeshkvit të Sapësipeshkvit të Sapës

Pjetër Zaharisë e 1422Pjetër Zaharisë e 1422Pjetër Zaharisë e 1422Pjetër Zaharisë e 1422Pjetër Zaharisë e 1422Objekti i rrallë u gjet në HVObjekti i rrallë u gjet në HVObjekti i rrallë u gjet në HVObjekti i rrallë u gjet në HVObjekti i rrallë u gjet në HVAR. ËshtëAR. ËshtëAR. ËshtëAR. ËshtëAR. Ështëprej bakri, ka formë ovale dhe dy poletprej bakri, ka formë ovale dhe dy poletprej bakri, ka formë ovale dhe dy poletprej bakri, ka formë ovale dhe dy poletprej bakri, ka formë ovale dhe dy polet

i ka paksa të shtypura. Në anën ei ka paksa të shtypura. Në anën ei ka paksa të shtypura. Në anën ei ka paksa të shtypura. Në anën ei ka paksa të shtypura. Në anën esipërme të vulës është e paraqitursipërme të vulës është e paraqitursipërme të vulës është e paraqitursipërme të vulës është e paraqitursipërme të vulës është e paraqitur

Shën Mëria me një fëmijë në duarShën Mëria me një fëmijë në duarShën Mëria me një fëmijë në duarShën Mëria me një fëmijë në duarShën Mëria me një fëmijë në duar...............

Në Arkvinin e ipeshkvisë së Hvarit, në

Hvar, ruhet vula origjinalee ipeshkvit të Sapës PjetërZaharisë. Vula është zbulu-ar rastësisht, gjatë gërmim-it para Katedralës sëHvarit, me rastin e shtru-arjes së oborrit me pllaka,më 12 mars të vitit 1988.

Vula është e përbërë ngametali i bakrit. Ka formëovale dhe dy polet i ka pak-sa të shtypura. Fomrati ivulës është: 62 x 37 x 2 x 11mm. Në rrethin anësor, nëformë të një shiriti, është igdhendur, në gjuhën latine,me grafema gotike, teksti:

ºSºPERºDIºZºAPLICESED

ISºGRAºEPIºSAPIENSISqë do të mund të lexohej

kështu:S[IGILLIUM] PE[T]R[I]

D[E]I Z[ACCARIAE] [ET]AP[OSTO]LIC[A]E SEDISGRA[TIAE] EPI[SCOPUS]SAPAIENSIS

në gjuhën shqipe do tëishte:

Vula e ipeshkvit PjetërZaharisë, me Vullnetin eSelisë së Shejtë ipeshkv iSapës.

Në anën e sipërme tëvulës është e paraqiturShën Mëria me një fëmijë nëduar, ndërsa në anën e posh-të, është figura e një ipesh-kvi të gjunjëzuar [ne med-nojmë se mund të jetë figu-ra e ipeshkvit të Sapës,Pjetër Zaharisë, gjë që prak-tikohej në atë kohë, që nëvulë ose stemë, të ishte fig-ura e vetë titullmbajtësit],me mitër në kokë dhe shkopnë dorë. Në të dy...

Prof. DrProf. DrProf. DrProf. DrProf. Dr. Etleva Lala. Etleva Lala. Etleva Lala. Etleva Lala. Etleva Lala

Gjithmonë në vjeshtë diskutimet mëtë nxehta në rre-

thet mediatike janë përÇmimin Nobel. Ato zënëpjesën më të madhe të me-dias botërore, por jo pakvend zënë edhe në Sh-qipëri. Në fakt, në Sh-qipëri ndodh disi më ndry-she..! Gjithë opinioni ësh-të i prirur të diskutojë mëshpesh rreth figurës sëKadaresë. Pse ndodhpikërisht kështu?! Për tëdiskutuar sulmet që ibëhen veçanërisht IsmailKadaresë në çdo pragshpalljesh të Nobelit, përf-shi edhe Nobel 2012 fletstudiuesi i letërsisë profe-sor Sadik Bejko. A men-don ai se ka kaq fuqi me-

dia apo Zonja NexhmijeHoxha sa të ndikojnë nëjurinë e Nobelit 2012,ndërsa kryeson ende kan-didatura e Ismail Ka-daresë. Çfarë fshihet pasletrave të publikuara ngazonja Hoxha.

Profesor Sadiku, pse si-Profesor Sadiku, pse si-Profesor Sadiku, pse si-Profesor Sadiku, pse si-Profesor Sadiku, pse si-pas jush ka gjithmonë sul-pas jush ka gjithmonë sul-pas jush ka gjithmonë sul-pas jush ka gjithmonë sul-pas jush ka gjithmonë sul-me për Kadarenë në pragme për Kadarenë në pragme për Kadarenë në pragme për Kadarenë në pragme për Kadarenë në pragtë Nobelit?të Nobelit?të Nobelit?të Nobelit?të Nobelit?

-Mendoj se është thënënë shtyp nga disa publi-cistë të nderuar se kjo ësh-të fatkeqësi, që në shtypinshqiptar vihet re sikur in-skenohet një fushatëkundër Kadaresë. Në këtërast kjo ka lidhje edhe mediçka tjetër, që është njëgjyq në proces, që e ka rri-tur edhe më shumë tem-peraturën e kësaj fushateqë po e quajmë...

Sadik Bejko: Sulmet eSadik Bejko: Sulmet eSadik Bejko: Sulmet eSadik Bejko: Sulmet eSadik Bejko: Sulmet eNexhmije Hoxhës nukNexhmije Hoxhës nukNexhmije Hoxhës nukNexhmije Hoxhës nukNexhmije Hoxhës nuk

e zbehin Kadarenëe zbehin Kadarenëe zbehin Kadarenëe zbehin Kadarenëe zbehin KadarenëJeta është e shkurtërJeta është e shkurtërJeta është e shkurtërJeta është e shkurtërJeta është e shkurtër, arti është i gjatë., arti është i gjatë., arti është i gjatë., arti është i gjatë., arti është i gjatë.Pushtetet e atyre që kanë shtetin e dorëPushtetet e atyre që kanë shtetin e dorëPushtetet e atyre që kanë shtetin e dorëPushtetet e atyre që kanë shtetin e dorëPushtetet e atyre që kanë shtetin e dorëdhe atyre që kishin pushtetetin shtetërordhe atyre që kishin pushtetetin shtetërordhe atyre që kishin pushtetetin shtetërordhe atyre që kishin pushtetetin shtetërordhe atyre që kishin pushtetetin shtetërorbien nuk arrijnë dot të sundojnë veprën ebien nuk arrijnë dot të sundojnë veprën ebien nuk arrijnë dot të sundojnë veprën ebien nuk arrijnë dot të sundojnë veprën ebien nuk arrijnë dot të sundojnë veprën enjë shkrimtari. Zonja Hoxha kanjë shkrimtari. Zonja Hoxha kanjë shkrimtari. Zonja Hoxha kanjë shkrimtari. Zonja Hoxha kanjë shkrimtari. Zonja Hoxha ka humburhumburhumburhumburhumbur

TTTTTulji dhe Karminuça,ulji dhe Karminuça,ulji dhe Karminuça,ulji dhe Karminuça,ulji dhe Karminuça,një histori dashurienjë histori dashurienjë histori dashurienjë histori dashurienjë histori dashurie

"Une Jam Mire, Shpresoj"Une Jam Mire, Shpresoj"Une Jam Mire, Shpresoj"Une Jam Mire, Shpresoj"Une Jam Mire, ShpresojDhe TDhe TDhe TDhe TDhe Ti" "…Partirono le rondinii" "…Partirono le rondinii" "…Partirono le rondinii" "…Partirono le rondinii" "…Partirono le rondini dal mio paese freddo e senza dal mio paese freddo e senza dal mio paese freddo e senza dal mio paese freddo e senza dal mio paese freddo e senzasole…non ti scordar di me!"..sole…non ti scordar di me!"..sole…non ti scordar di me!"..sole…non ti scordar di me!"..sole…non ti scordar di me!"..

○ ○ ○ ○

faqe 20faqe 20faqe 20faqe 20faqe 20○ ○ ○ ○

faqe 16-17faqe 16-17faqe 16-17faqe 16-17faqe 16-17○ ○ ○ ○

faqe 18-19faqe 18-19faqe 18-19faqe 18-19faqe 18-19

Admirina PeçiAdmirina PeçiAdmirina PeçiAdmirina PeçiAdmirina Peçi

Në foto: (Masjtas)Ismail Kadarepret në shtëpiEnver Hoxhën(Lart) Romani“Dimri i vetmisësë madhe”

allegato a Basilicata Mezzogiorno inserto di Basilicatanet.it Reg N° 268/1999 Tribunale di Potenza. Editore: Regione Basilicata - Via V. Verrastro - 85100 Potenza. Direttore: Giovanni Rivelli

www.shqiptarja.com E diel, 30 shtator 201214

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom ARKIV

...përpunuar më mirë në botimine ri. S'duhet harruar me këtë rastedhe çështja që midis sh-krimtarëve ka disa që kanësmirë, kur ndonjë shoku i tyrebën diçka pozitive, dhe duan tadenigrojnë"). Botimi on-line "In-vestigim / Lajmi" e zbardh tëplotë dokumentin e rrallë dhe përfaktin e zhurmës së sotme tëmadhe mediatike pas 40 vjetëshpër dorëshkrimin e romanit"Dimri i vetmisë së madhe". Nëmaj 1973 dikatori e dinte se Ka-dare "është duke bërë stazhin ekandidatit të Partisë në uzinën"Traktori". Po ashtu paraqet in-teres një intervistë e Kadaresë nëgazetën "Drita", një muaj mëvonë, më 17 qershor. I informuarpër apologjinë e heroit të vetëmpozitiv të veprës së tij, Kadarejashton dhe një argument mbrojtëspara kritikëve të tij, lidhur memonumentin letrar që i kishtengritur Enver Hoxhës: "Engelsika thënë se kur letërsia e prole-tariatit do të arrijë të pasqyrojëudhëheqësit e tij, kjo do të thotëqë ajo do të jetë ngjitur në njëstad të ri zhvillimi. Letërsia erevolucionit nuk mund të jetë eplotë pa figurat e udhëheqësve tërevolucionit. Bile, në njëfarëmënyre, në krijimin e raportitmasë-udhëheqje, letërsia revolu-cionare verifikon veten e saj".

DDDDDOKUMENTIOKUMENTIOKUMENTIOKUMENTIOKUMENTI RRRRROMANIOMANIOMANIOMANIOMANI

Si e shpëtoi Enver HoxhaSi e shpëtoi Enver HoxhaSi e shpëtoi Enver HoxhaSi e shpëtoi Enver HoxhaSi e shpëtoi Enver Hoxha

Nga Enver HoxhaNga Enver HoxhaNga Enver HoxhaNga Enver HoxhaNga Enver Hoxha

vijon nga faqja 13

Shumë nga ju e kanë kënduarromanin e Ismail Kadaresë"Dimri i vetmisë së madhe".

Lidhur me këtë, dhe meqenëse kjoçështje u ngrit në mbledhje, unë dojatë thosha, së pari, që Partia, menjerëzit dhe me anëtarët e saj, duhettë jetë kurdoherë e matur, në mënyrëqë çdo gjë ta gjykojë me kujdes, drejtdhe me objektivitet. Kështu duhet tagjykojmë ne edhe shokun Ismail Ka-dare si shkrimtar, si dhe veprën e tijtë kohëve të fundit.

Me talentIsmaili është një shkrimtar me tal-

ent. Si në veprat e tjera që ka shkruargjer tani, edhe në romanin "Dimri ivetmisë së madhe" ka anë të mira pozi-tive. Natyrisht, në to gjen edhe ndonjëpjesë që është për t'u kritikuar dheduhet korrigjuar. Prandaj për të dhënënjë gjykim të drejtë e objektiv të ve-prës së tij të fundit, ashtu si kurdoherë,edhe në rastin konkret, duhen parë dyanët e medaljes, në mënyrë që kritikaqë i bëhet të mos jetë e njëanshme.Duhet gjykuar, pra, si puna dhe vep-rimtaria e shokëve të ndryshëm që nëaktivin e tyre kanë anë të mira, por qënë punë bëjnë edhe ndonjë gabim.Edhe ne vetë, kur bëjmë ndonjë raport,marrim mendimet e kolektivit, mbi tëcilat bëjmë korrigjimet e nevojshme nëboshllëqet e punës sonë, ua japimpërsëri masave, që bëjnë edhe ato vëre-jtjet e tyre dhe, së fundi, bëjmë korri-

gjimet përfundimtare.

Çështje e rëndësishmeSipas mendimit tim personal, në

romanin "Dimri i vetmisë së madhe"trajtohet një çështje e rëndësishme, qëpërbën pjesën kryesore të veprës. Kjoështë lufta që ka bërë dhe bën Partiae Punës e Shqipërisë kundër revizion-istëve sovjetikë. Këtë pjesë unë men-doj që autori e ka trajtuar mirë, e kashkruar në mënyrë artistike, jo mehimne e plot mburrje, por në bazë tërealitetit. Sigurisht, lufta për të cilënflet në romanin e tij Ismail Kadarejapërfaqëson vetëm një periudhë, ajonuk përfaqëson tërë luftën e gjatë qëPartia jonë ka zhvilluar që në fillimkundër revizionizmit modern, siçmund të pretendojnë disa. Duhet pa-sur parasysh se kundër revizionistëvesovjetikë Partia jonë e Punës e ka fil-luar luftën që pas vdekjes së Stalinit.Udhëheqja e Partisë sonë ka qenë prejkohësh thikë më thikë me klikën eHrushovit. Parullat "Rroftë BashkimiSovjetik" dhe të tjera si kjo hidheshinnga Partia, por lufta ishte brenda,midis udhëheqjes së Partisë sonë dheasaj sovjetike, pse ne e dinim se çfarëbënin revizionistët sovjetikë. Prandaj,kryesorja, që nuk duhet harruar, nëkëtë vepër është kjo luftë.

GruriDisa thonë se në roman del si

çështje kryesore mosdhënia e bukës,e grurit nga ana e hrushovianëve.Kjo nuk është kështu, gjë që kupto-het, po të këndohet me kujdes teks-ti. Ne nuk grindeshim me revizion-istët vetëm për çështjen e grurit,kundërshtimet i kishim, në radhë tëparë, për çështje ideologjike,megjithëqë edhe çështja e grurit, emarrë veças, nuk ishte diçka e vogël.Përkundrazi, në atë kohë edhe ajoishte një çështje e madhe, se përbënfillimin e bllokadës nga ana e reviz-ionistëve, që përpiqeshin të mposht-nin Partinë tonë dhe për këtë mun-doheshin me të gjitha mënyrat të nx-itnin popullin shqiptar për t'u ngri-tur kundër saj. Në atë kohë vetëmpër 15 ditë kishim bukë për popul-lin. Këtë gjendje të rëndë e dinte mirëklika e Kremlinit, prandaj ajo u për-poq ta shfrytëzonte me çdo mjet përtë arritur qëllimet e saj armiqësorekundër Republikës Popullore të Sh-qipërisë dhe Partisë sonë të Punës.Por, siç dihet, ajo dështoi me turp.Pikërisht këtë çështje Ismaili e kangritur në një nivel mjaft të mirë siartist. Në roman ai ngre edhekundërshtime të tjera që kemi pa-sur ne me revizionistët sovjetikë, siatë për bazën e Vlorës etj.

IntrigatTë gjitha këto ngjarje, si sh-

krimtar, Ismail Kadareja i ka vënë

në një ambient të caktuar shoqërordhe tamam këtu ka vend për t'i bërëatij kritika, pse ka gjëra që nuk sh-kojnë, që nuk përfaqësojnë si duhetrealitetin tonë shqiptar. Është faktse në atë kohë pati disa elementëtradhtarë, që zhvillonin aktivitetkundër Partisë, bile deri edheanëtarë të Byrosë Politike e të Ko-mitetit Qendror, si: Liri Belishova eMaqo Çomo, si dhe Koço Tashko etë tjerë. Thurjen e këtyre intrigave,ç'është e drejta, autori duhet tandërtonte në një ambient shumërevolucionar, ku të dilte mirë nëdukje vendosmëria dhe fryma epamposhtur luftarake e popullittonë në atë kohë.

Shkrimtarët smirëzinjÇështja nuk qëndron tek ajo pse u

nda apo përse nuk u bashkua Besni-ku me Zanën, por në roman ka vendqë të hiqen disa gjëra të tepërta, siçështë, midis të tjerash, edhe ai i njëgrupi të rinjsh që kryejnë akte vaga-bondazhi. Prandaj edhe unë mendojse ka vend për t'i bërë kritikë roman-it, po këto duhet të jenë të tilla që tëmos e thyejnë autorin, t'i bëhen nëmënyrë shoqërore, që ta ndihmojnëpër ta përpunuar më mirë në botimine ri. S'duhet harruar me këtë rastedhe çështja që midis shkrimtarëveka disa që kanë smirë, kur ndonjëshoku i tyre bën diçka pozitive, dheduan ta denigrojnë. Këta e kemi përdetyrë t'i korrigjojmë dhe t'i vëmë nërrugën e drejtë.

NJERI I ZGJUARMe sa e njoh unë, Ismaili, si njeri

i zgjuar, i pranon vërejtjet dhe kri-tikat konstruktive që i bëhen dhekam besim se do t'i realizojë ato.Tani ai është duke bërë stazhin ekandidatit të Partisë në uzinën"Traktori", do të reflektojë për tëmetat e dobësitë e romanit dhe dot'i ndreqë ato. Por të mbahet para-sysh se me gjithë të metat që vihenre, këto nuk mund të ulin vlerënpozitive të veprës, e cila e paraqetdrejt e realisht luftën e popullit,luftën parimore që ka bërë e bënPartia jonë kundër tradhtarëve tëmarksizëm-leninizmit e që nukështë diçka e izoluar.

Pse moskës i intereson bllokimi i romanit

Rëndësi të dorës së parë në ro-man ka qëndrimi i Partisë sonë nëMoskë, që aty është paraqitur mirëdhe, pikërisht, kjo si pjesa më erëndësishme duhet vënë në dukje nëfillim, pastaj mund të flitet për anëte tjera, për dobësitë e veprës. Kjoanë duhet pasur mirë parasysh, psepikërisht armiqve tanë revizionistë

Nga Thanas MustaqiNga Thanas MustaqiNga Thanas MustaqiNga Thanas MustaqiNga Thanas Mustaqi

Zbardhet fjalimi i mbajtur në Elbasan në byronë eZbardhet fjalimi i mbajtur në Elbasan në byronë eZbardhet fjalimi i mbajtur në Elbasan në byronë eZbardhet fjalimi i mbajtur në Elbasan në byronë eZbardhet fjalimi i mbajtur në Elbasan në byronë epartisë. Ja si e mbrojti më 15 maj 1973 shefi ipartisë. Ja si e mbrojti më 15 maj 1973 shefi ipartisë. Ja si e mbrojti më 15 maj 1973 shefi ipartisë. Ja si e mbrojti më 15 maj 1973 shefi ipartisë. Ja si e mbrojti më 15 maj 1973 shefi i

regjimit komunist autorin e romanit. Intervista eregjimit komunist autorin e romanit. Intervista eregjimit komunist autorin e romanit. Intervista eregjimit komunist autorin e romanit. Intervista eregjimit komunist autorin e romanit. Intervista eshkrimtarit dhënë një muaj më vonë gazetës “Drita”...shkrimtarit dhënë një muaj më vonë gazetës “Drita”...shkrimtarit dhënë një muaj më vonë gazetës “Drita”...shkrimtarit dhënë një muaj më vonë gazetës “Drita”...shkrimtarit dhënë një muaj më vonë gazetës “Drita”...

Kompozimi në vaj "Mbledhjae 81 Partive në Moskë, 1960"

i Piktorit të Popullit Guri Madhi(1921-1988) u paraqit në ek-spozitën e nëntorit 1974. Komi-sioni e cilësoi si të pambaruar, meprobleme të theksuara kryesishtnë trajtimin e figurës së E. Hox-hës, me perceptim disi ekspresiv.I sugjerohet artistit ta rishikojëveprën, gjë që nuk u pranua prejtij. U vendos që portretin e En-ver Hoxhës ta ripunonte Piktorii Popullit Zef Shoshi. Në vitin1978 ndodh prishja me Kinën.Figurat e kinezëve mbulohen mebojë. Në vitin1981 Mehmet She-hu vret veten. I kërkohet sërishautorit të "redaktojë" veprën.Guri Madhi thotë se kjo do të sh-katërronte anën kompozicionale.Vepra u hoq nga qarkullimi.Kurse Shoshi në vitin 1980 bërinjë kompozim me të njëjtën temësipas kritereve akademike tëPPSH-së.

"Redaktime" dhe në pikturën e "Mbledhjes në Moskë"Në foto: Kompozimnë vaj i Piktorit tëPopullit Zef Shoshi:“Konferenca eMoskës e 81 partivekomuniste epunëtore, nëntor1960” (viti 1980).Është trajtuar sizëvendësuese efotografisë zyrtare

Në foto:Kompozim nëvaj i Piktorit tëPopullit GuriMadhi (1921-1988): “Mbledh-ja e 81 Partivenë Moskë,1960”, 1974.Versioni i parë, ipancensuruarme kinezët dheMehmet Shehun

Në foto: 6 maj1973. EnverHoxha duke

folur nëmitingun nëkombinatinmetalurgjik,një ditë pasika mbrojtur

romanin“Dimri i

vetmisë sëmadhe” tëIsmail Ka-daresë në

mbledhjen ebyrosë së

komitetit tëPPSH tërrethit të

Elbasanit.

SHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom 15www.shqiptarja.comE diel, 30 shtator 2012SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASI ARKIV

u intereson shumë dhe dëshirojnëqë ky roman, që demaskon qënd-rimet e tyre, të hiqet nga qarkulli-mi dhe ca më mirë u intereson që tëjemi vetë ne ata që të themi nuk bëndhe ta hedhim në ujë. Revizionistëtsovjetikë pikërisht këtë duan, pseçështja thelbësore e kësaj vepre ësh-të lufta që ka bërë e vazhdon të bëjëPartia jonë kundër tyre, gjë që nëroman del mirë. Po ta bëjmë ne këtë,revizionistët sovjetikë nuk do tavënë aspak theksin në atë që roma-nin ne e hoqëm nga qarkullimi përarsye se nuk u bashkua Zana meBesnikun dhe për çështje të tjera sikëto, të dorës së dytë e të tretë, pordo të flasin me të madhe për atë qëatyre u leverdis aq shumë sikur Par-tia e Punës e Shqipërisë u tërhoqnga lufta kundër hrushovianëve.

Kritika, me kujdesPrandaj kritika kundër të

metave e dobësive që ka ky romanduhet bërë me vend e me mjaftkujdes. Unë jam i bindur se Ismaili,si shkrimtar me talent që është, dot'i ketë parasysh të gjitha kritikat edrejta që i bëhen me qëllim kon-struktiv dhe do t'i realizojë. Kritikai bën mirë njeriut. Edhe Ismailit sikujtdo i bëjnë mirë këto kritika. Ai,si shkrimtar me horizont të gjerëkulturor dhe si komunist, do t'i rreg-ullojë të metat e romanit, ndërsaçështja kryesore, që është shumëtherëse për revizionistët sovjetikë,duhet të mbetet, të mos lëvizë asn-jë çikë, se është goditur mjaft mirë.

FuneraliIsmaili si shkrimtar ka një stil

të veçantë të shkruari. Kështu, përshembull, kur tregon për varrosjene Nurihanit, ndonjë shkrimtar tjetërmund ta kishte paraqitur ndryshengjarjen, kurse ai vë në dukje se, nëkohën që të afërmit e përcjellin përta varrosur këtë bejlereshë, pranëkortezhit funebër kalon makina eambasadorit sovjetik. Me këtë ai dotë thotë se çështja që përfaqëson nëvepër ky personazh negativ, ambas-adori revizionist, do të varroset siNurihani dhe klasa që përfaqësonajo. Ose me tregimin për vrasjen enjë piloti në Moskë, të cilit i vënënjë buqetë me lule mbi varr, Ismailipërpiqet të demaskojë hipokrizinëe revizionistëve, duke lënë me këtëtë kuptohet se ata kështu e kanëzakon të veprojnë, nga një anë tëvrasin, pastaj të vënë lule. Ky ësh-të stili i të konceptuarit dhe i të sh-kruarit të tij.

Për herë të parëNë letërsinë shqiptare

Është, gjithashtu, i shpejtuar dhejo i drejtë mendimi i disave që thonëse Ismaili nuk është në pozita të shën-dosha ideologjike. Po të qe i tillë, ai nukdo të përshkruante drejt luftën e Par-tisë sonë kundër revizionistëve sovje-tikë. Duhet pasur pastaj parasysh senuk ka qenë punë aq e lehtë për të qëta trajtonte në mënyrë të përsosur këtëtemë, e para e këtij lloji në letërsinëtonë artistike.

“Dimrin” dhe Kadarenë“Dimrin” dhe Kadarenë“Dimrin” dhe Kadarenë“Dimrin” dhe Kadarenë“Dimrin” dhe KadarenëBisedë me shkrimtarinIsmail Kadare për romanin“Dimri i vetmisë së madhe”

IIIIINTERNTERNTERNTERNTERVISTVISTVISTVISTVISTAAAAA

Romani juaj i fundit "Dimri i vetmisë sëomani juaj i fundit "Dimri i vetmisë sëomani juaj i fundit "Dimri i vetmisë sëomani juaj i fundit "Dimri i vetmisë sëomani juaj i fundit "Dimri i vetmisë sëmadhe" ka ngjallur një interesim tëmadhe" ka ngjallur një interesim tëmadhe" ka ngjallur një interesim tëmadhe" ka ngjallur një interesim tëmadhe" ka ngjallur një interesim të

madh te lexuesit. madh te lexuesit. madh te lexuesit. madh te lexuesit. madh te lexuesit. AAAAA mund të na thoni diçka mund të na thoni diçka mund të na thoni diçka mund të na thoni diçka mund të na thoni diçkapër konceptimin e tij nga ana juaj?për konceptimin e tij nga ana juaj?për konceptimin e tij nga ana juaj?për konceptimin e tij nga ana juaj?për konceptimin e tij nga ana juaj?

- Projekti i një romani hyn ndër punët mëtë rënda të shkrimtarit. Projekti i mirë ose ikeq mbart disa herë në vetvete fatin e mirëose të keq të veprës në të ardhmen. Për ar-sye të kompleksitetit, të dimensioneve të sh-trira, të temës së shtetit, që është me farepak traditë në letërsinë socialiste, të pranisësë historisë dhe personazheve historike dhemë në fund, për vetë faktin që përshkruannjë ngjarje të madhe dhe unikale, por tëpatrajtuar ndonjëherë, konceptimi i këtij ro-mani ishte një gjë tepër e vështirë për mua.Në fillim unë kam dashur që veprimi i tij tëpërfshinte vitet 1960-1968, pra nga Mbledh-ja e Bukureshtit në pushtimin e Çekosllo-vakisë, ngjarje të cilat i lidh një fill i kuq.Mirëpo konstrukti i veprës nuk embante një shtrirje të tillë. Pasditëve të ngjeshura me dramë tëmadhe, vinin vite të tëra ku dra-ma ishte e shtrirë në një hapë-sirë të gjerë. Kjo krijonte disniv-el. Unë u detyrova ta përmbledhkohën me një stinë, në 3-4 muaj.Kuptohet që shumë re dhebubullima që ndodhën më vonë(duke përfshirë, p.sh. dhe ngjar-jet e Çekosllovakisë), unë u për-poqa t'i grumbulloj te ky dimër.

- Meqë ra fjala, dëshironim të- Meqë ra fjala, dëshironim të- Meqë ra fjala, dëshironim të- Meqë ra fjala, dëshironim të- Meqë ra fjala, dëshironim tëdinim se ç'mendoni ju përdinim se ç'mendoni ju përdinim se ç'mendoni ju përdinim se ç'mendoni ju përdinim se ç'mendoni ju përkërkesën që është shfaqur nëkërkesën që është shfaqur nëkërkesën që është shfaqur nëkërkesën që është shfaqur nëkërkesën që është shfaqur nëdisa artikuj që në romanin tuajdisa artikuj që në romanin tuajdisa artikuj që në romanin tuajdisa artikuj që në romanin tuajdisa artikuj që në romanin tuajtë pasqyrohet më shumë klasatë pasqyrohet më shumë klasatë pasqyrohet më shumë klasatë pasqyrohet më shumë klasatë pasqyrohet më shumë klasapunëtore dhe fshatarësia punon-punëtore dhe fshatarësia punon-punëtore dhe fshatarësia punon-punëtore dhe fshatarësia punon-punëtore dhe fshatarësia punon-jëse në raport me bllokadën.jëse në raport me bllokadën.jëse në raport me bllokadën.jëse në raport me bllokadën.jëse në raport me bllokadën.

- Kërkesa për perfeksionim është njëkërkesë e drejtë, sepse ajo stimulon ecjenpërpara, por unë mendoj se kjo duhet të jetëe përgjithshme dhe reciproke. Ja p.sh., kurkritikët kërkojnë nga autorët përsosmërinëe paraqitjes së luftës kundër bllokadës, be-soj se edhe ne autorët kemi të drejtë tëkërkojmë pak përsosmëri nga kritika. Tëflasim konkretisht: nuk di ndonjë rast që,duke analizuar vepra që pasqyrojnë pikër-isht këtë periudhë, kritika jonë të ketë bërëkërkesë për pasqyrimin e bllokadës. Bile ajos'e ka përmendur fare këtë gjë. Tani, papri-tur, ajo zgjohet nga gjumi dhe kërkon nganjë vepër atë që duhej t'ia kërkonte gjithëletërsisë. Unë mendoj se për përballimin ebllokadës nga punëtorët, fshatarët dhe sh-tresat e tjera të popullit mund të shkruhendhe do të shkruhen më siguri romane të tjeradhe jo vetëm nga një brez shkrimtarësh. Sa

rinjve të Rrugës së Dibrës, ka disonancë metonet madhore të librit. Do të përpiqem taevitoj këtë defekt. Ka edhe momente të tjeraqë duhen thjeshtuar apo plotësuar. Tëgjitha këto do të bëhen, siç thashë edhe mëlart, brenda strukturës ekzistuese të ve-prës, strukturë të cilën nuk kam ndërmendta ndryshoj.

- Edhe një pyetje tjetër të kësaj natyre.- Edhe një pyetje tjetër të kësaj natyre.- Edhe një pyetje tjetër të kësaj natyre.- Edhe një pyetje tjetër të kësaj natyre.- Edhe një pyetje tjetër të kësaj natyre.Ka shumë mendime dhe më tepër dëshiraKa shumë mendime dhe më tepër dëshiraKa shumë mendime dhe më tepër dëshiraKa shumë mendime dhe më tepër dëshiraKa shumë mendime dhe më tepër dëshirapër marrëdhëniet Besnik-Zanë, sidomos përpër marrëdhëniet Besnik-Zanë, sidomos përpër marrëdhëniet Besnik-Zanë, sidomos përpër marrëdhëniet Besnik-Zanë, sidomos përpër marrëdhëniet Besnik-Zanë, sidomos përndarjen e tyre. ndarjen e tyre. ndarjen e tyre. ndarjen e tyre. ndarjen e tyre. AAAAA mund të na thoni diçka? mund të na thoni diçka? mund të na thoni diçka? mund të na thoni diçka? mund të na thoni diçka?

- E prisja këtë pyetje. Unë kam këtë men-dim: fundi i lumtur (happy end, siç e qua-jnë, dhe këtu kohet parasysh fati i dashu-risë së dy personazheve) është një zgjidhje epraktikuar gjerësisht nga letërsia mediokreborgjeze. Ajo hyn në truket e shumta të sajpër të krijuar një përfytyrim të rremë dheidealist të zgjidhjes së kontradiktave nëbotën borgjeze. Letërsia e madhe, p.sh.Shekspiri, ka bërë të kundërtën. Veprat etij mbarojnë tragjikisht. Del pyetja: po letër-sia realiste socialiste, ku sfondi i mar-rëdhënieve njerëzore është krejt i ndryshëm,ç'duhet të bëjë me happy end-in? Unë men-doj se letërsia e revolucionit as që duhet tëmerret seriozisht me pranimin ose mohimine tij. Veprat e realizmit socialist mund tëmbarojnë (pa marrë rastet ekstreme) trium-falisht, ashtu siç mund të mbarojnë tragjik-isht. Besimi në çështjen e revolucionit, opti-mizmi revolucionar është tjetër gjë dhe për-fundimi tragjik tjetër gjë. (Kujtoni "Gardëne re të Fadajevit, në fund të fundit është njëtragjedi.) Unë mendoj se vlera ideo-artistikee një vepre duhet të jetë e pavarur nga fun-di i lumtur apo i palumtur i personazhevetë tij. Do të dëshpërohesha shumë, në qoftëse ndarja ose bashkimi i dy personazheve tëromanit tim do të ndryshonte ndonjë gjë nëesencën e këtij romani.

- Midis romaneve tuaja ç'vend zë për ju- Midis romaneve tuaja ç'vend zë për ju- Midis romaneve tuaja ç'vend zë për ju- Midis romaneve tuaja ç'vend zë për ju- Midis romaneve tuaja ç'vend zë për juromani "Dimri i vetmisë së madhe"?romani "Dimri i vetmisë së madhe"?romani "Dimri i vetmisë së madhe"?romani "Dimri i vetmisë së madhe"?romani "Dimri i vetmisë së madhe"?

- Unë e konsideroj atë veprën time më tërëndësishme.

- Edhe një pyetje të fundit: Çfarë çmoni- Edhe një pyetje të fundit: Çfarë çmoni- Edhe një pyetje të fundit: Çfarë çmoni- Edhe një pyetje të fundit: Çfarë çmoni- Edhe një pyetje të fundit: Çfarë çmonimë tepërmë tepërmë tepërmë tepërmë tepër te një krijues? te një krijues? te një krijues? te një krijues? te një krijues?

- Të jetë i ndërgjegjshëm për mungesatnë veprat e tij. Në fund të fundit, një autor,kur punon vazhdimisht, nuk bën gjë tjetërveçse afirmon, dhe jo me fjalë, faktin që ai ikupton këto mungesa. Ai përpiqet t'i plotë-sojë ato dhe kështu krijon vepra të reja.Ditën kur autori do të kujtojë se vepra e tijka arritur përsosmërinë mund ta shpallë siditë zie.

"Drita", 17 qershor 1973."Drita", 17 qershor 1973."Drita", 17 qershor 1973."Drita", 17 qershor 1973."Drita", 17 qershor 1973.

për anën konkrete të pyetjes, mendoj se nëromanin tim prania e klasës punëtore mundtë ndihej më shumë dhe unë kam ndërmendta bëj këtë gjë, natyrisht pa krijuar linja apokapituj të rinj, por brenda strukturës së tan-ishme të veprës.

- Figura më e realizuar historike në ro-- Figura më e realizuar historike në ro-- Figura më e realizuar historike në ro-- Figura më e realizuar historike në ro-- Figura më e realizuar historike në ro-man, pa dyshim, është ajo e shokut Enverman, pa dyshim, është ajo e shokut Enverman, pa dyshim, është ajo e shokut Enverman, pa dyshim, është ajo e shokut Enverman, pa dyshim, është ajo e shokut Enver.....Mund të na thoni diçka për konceptimin eMund të na thoni diçka për konceptimin eMund të na thoni diçka për konceptimin eMund të na thoni diçka për konceptimin eMund të na thoni diçka për konceptimin efigurës së tij?figurës së tij?figurës së tij?figurës së tij?figurës së tij?

- Engelsi ka thënë se kur letërsia e prole-tariatit do të arrijë të pasqyrojë udhëheqësite tij, kjo do të thotë që ajo do të jetë ngjiturnë një stad të ri zhvillimi. Letërsia e revolu-cionit nuk mund të jetë e plotë pa figurat eudhëheqësve të revolucionit. Bile, në njëfarëmënyre, në krijimin e raportit masë-udhëheqje, letërsia revolucionare verifikonveten e saj. Një letërsi që ka devijuar sa-

dopak nuk mund ta ndërtojë drejt këtëraport.

- Në shkrimet që janë botuar për roma-- Në shkrimet që janë botuar për roma-- Në shkrimet që janë botuar për roma-- Në shkrimet që janë botuar për roma-- Në shkrimet që janë botuar për roma-nin tuaj janë bërë kërkesa për ripunimin enin tuaj janë bërë kërkesa për ripunimin enin tuaj janë bërë kërkesa për ripunimin enin tuaj janë bërë kërkesa për ripunimin enin tuaj janë bërë kërkesa për ripunimin endonjë linje apo ndonjë momenti, siç ështëndonjë linje apo ndonjë momenti, siç ështëndonjë linje apo ndonjë momenti, siç ështëndonjë linje apo ndonjë momenti, siç ështëndonjë linje apo ndonjë momenti, siç ështëp.sh. linja e të rinjve të Rrugës së Dibrësp.sh. linja e të rinjve të Rrugës së Dibrësp.sh. linja e të rinjve të Rrugës së Dibrësp.sh. linja e të rinjve të Rrugës së Dibrësp.sh. linja e të rinjve të Rrugës së Dibrësetj. Ç'mendoni ju për këtë?etj. Ç'mendoni ju për këtë?etj. Ç'mendoni ju për këtë?etj. Ç'mendoni ju për këtë?etj. Ç'mendoni ju për këtë?

- Ripunimin e një vepre pas ballafaqimitme lexuesit, unë e quaj një proces normalpune. E kam bërë këtë vazhdimisht dhe be-soj se këtë e bëjnë edhe shumë shkrimtarëtë tjerë. Megjithatë, dua të bëj një sqarim:një vepër e ndërtuar keq nuk mund tëripunohet. Nga ana tjetër, nuk mund të thu-het për një vepër se "kjo vepër është e mirënë qoftë se ripunohet". Vepra, me të miratapo mungesat e saj, është një realitet dhejo një hipotezë. Të vijmë konkretisht te py-etja juaj. Jam i ndërgjegjshëm se linja e të

Ismail Kadare pret në shtëpi Enver Hoxhën

Në foto: Kopertina e romanit“Dimri i vetmisë së madhe”

www.shqiptarja.com E diel, 30 shtator 201216

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom INTERVISTA

DDDDDEBAEBAEBAEBAEBATETTETTETTETTET SSSSSHKRIMTHKRIMTHKRIMTHKRIMTHKRIMTARIARIARIARIARI

Sulmet e Nexhmije Hoxhësnuk e zbehin Kadarenë

SADIK BEJKO

Ka shumë autorë tëKa shumë autorë tëKa shumë autorë tëKa shumë autorë tëKa shumë autorë tëshquar botërorë që nukshquar botërorë që nukshquar botërorë që nukshquar botërorë që nukshquar botërorë që nuke kanë marrë çmimine kanë marrë çmimine kanë marrë çmimine kanë marrë çmimine kanë marrë çmiminNobël dhe janë nëNobël dhe janë nëNobël dhe janë nëNobël dhe janë nëNobël dhe janë nëlistën e atyre sh-listën e atyre sh-listën e atyre sh-listën e atyre sh-listën e atyre sh-krimtarëve që sotkrimtarëve që sotkrimtarëve që sotkrimtarëve që sotkrimtarëve që sotqëndrojnë në rangunqëndrojnë në rangunqëndrojnë në rangunqëndrojnë në rangunqëndrojnë në rangunmë të madh të letravemë të madh të letravemë të madh të letravemë të madh të letravemë të madh të letraveqë kanë ndikuar mëqë kanë ndikuar mëqë kanë ndikuar mëqë kanë ndikuar mëqë kanë ndikuar mëshumë në botë. Francshumë në botë. Francshumë në botë. Francshumë në botë. Francshumë në botë. FrancKafka, një shkrimtar iKafka, një shkrimtar iKafka, një shkrimtar iKafka, një shkrimtar iKafka, një shkrimtar ijashtëzakonshëm nuk ejashtëzakonshëm nuk ejashtëzakonshëm nuk ejashtëzakonshëm nuk ejashtëzakonshëm nuk eka marrë Nobelin,ka marrë Nobelin,ka marrë Nobelin,ka marrë Nobelin,ka marrë Nobelin,Horge Luis Borges nukHorge Luis Borges nukHorge Luis Borges nukHorge Luis Borges nukHorge Luis Borges nuke ka marrë, Te ka marrë, Te ka marrë, Te ka marrë, Te ka marrë, Tolstoi kaolstoi kaolstoi kaolstoi kaolstoi kavdekur që në 1910-nvdekur që në 1910-nvdekur që në 1910-nvdekur që në 1910-nvdekur që në 1910-ndhe nuk e ka marrëdhe nuk e ka marrëdhe nuk e ka marrëdhe nuk e ka marrëdhe nuk e ka marrë

Gjithmonë në vjeshtë diskutimet më të nxehta në rrethet mediatike janë për

Çmimin Nobel. Ato zënë pjesën mëtë madhe të medias botërore, porjo pak vend zënë edhe në Shqipëri.Në fakt, në Shqipëri ndodh disi mëndryshe..! Gjithë opinioni është iprirur të diskutojë më shpeshrreth figurës së Kadaresë. Psendodh pikërisht kështu?! Për tëdiskutuar sulmet që i bëhenveçanërisht Ismail Kadaresë nëçdo prag shpalljesh të Nobelit,përfshi edhe Nobel 2012 flet stu-diuesi i letërsisë profesor SadikBejko. A mendon ai se ka kaq fuqimedia apo Zonja Nexhmije Hoxhasa të ndikojnë në jurinë e Nobelit2012, ndërsa kryeson ende kandi-datura e Ismail Kadaresë. Çfarëfshihet pas letrave të publikuaranga zonja Hoxha.

Profesor Sadiku, pse sipas jushProfesor Sadiku, pse sipas jushProfesor Sadiku, pse sipas jushProfesor Sadiku, pse sipas jushProfesor Sadiku, pse sipas jushka gjithmonë sulme për Kadarenëka gjithmonë sulme për Kadarenëka gjithmonë sulme për Kadarenëka gjithmonë sulme për Kadarenëka gjithmonë sulme për Kadarenënë prag të Nobelit?në prag të Nobelit?në prag të Nobelit?në prag të Nobelit?në prag të Nobelit?

-Mendoj se është thënë në sht-yp nga disa publicistë të nderuarse kjo është fatkeqësi, që në sh-typin shqiptar vihet re sikur in-skenohet një fushatë kundër Ka-daresë. Në këtë rast kjo ka lidhjeedhe me diçka tjetër, që është njëgjyq në proces, që e ka rritur edhemë shumë temperaturën e kësajfushate që po e quajmë "anti-Ka-dare". Thamë është fatkeqësi qëndodh një gjë e tillë, për arsye tëasaj që quhet marrëdhënie mepublikun. Nobeli në çdo pjesë tëbotës, për atë vend që e pret ështënjë nga ngjarjet më të mëdha. Nëatë vend që ka kandidat ajoshndërrohet si një ndër ngjarjetmë mëdha të vendit. Pra marrja eÇmimit Nobel është një ngjarje emadhe edhe për një vend si Sh-qipëria, e cila duhet të bëjë lobingtë madh për të qenë në qendër tëmediave botërore. Këtë gjë bëjënvendet e tjera. Për fat të keq nëShqipëri ëhstë ndryshe. Është ajoqë duket sikur duam ne t'i vëmëkazmën duke anatemuar shkrim-tarin e vetëm, i cili mundet të navërë në këtë në raport të rëndë-sishëm me botën. Kur flasim mebotën, e kemi fjalën për një nga ng-jarjet më të mëdha kulturore, siçështë një vit ku zhvillohet një ng-jarje e madhe, ngjarja e çmimitNobel. Pra kjo është ngjarja më el-itare në historinë e kulturësbotërore. Në shumë vende këtëmoment e shpallin si aksionin mëtë madhe me marrëdhëniet me jas-htë. Hapin lobingje, marrin opin-ione nga autorë të mëdhenj, kri-jojnë mjedise. Kjo ngjaje nuk ësh-të spektakël misesh që kalon mefishekzjarrë dhe harrohet, por ësh-të një ngjarje që i bën nder gjuhësshqipe, kulturës shqiptare ështënjë ngjarje që i bënë jehonë njëbrezi, e nuk i takon një politike,

Admirina PeçiAdmirina PeçiAdmirina PeçiAdmirina PeçiAdmirina Peçi

një klime të caktuar, por i takongjithë kohërave dhe gjithënjerëzve. Ndaj është një gjë epikëlluar që kjo fushatë kundër pondodh përsëri e përsëri, dhe gjith-monë në vjeshtë, pikërisht kurvjen një ngjarje e madhe, siç ështëmarrja e Çmimit Nobel.

Zhurma më e madhe bëhet nëZhurma më e madhe bëhet nëZhurma më e madhe bëhet nëZhurma më e madhe bëhet nëZhurma më e madhe bëhet nëmedia. media. media. media. media. AAAAA mendoni se ka kaq fuqi mendoni se ka kaq fuqi mendoni se ka kaq fuqi mendoni se ka kaq fuqi mendoni se ka kaq fuqimedia sa të ndikojë në vendiminmedia sa të ndikojë në vendiminmedia sa të ndikojë në vendiminmedia sa të ndikojë në vendiminmedia sa të ndikojë në vendiminqë do mund të japë që do mund të japë që do mund të japë që do mund të japë që do mund të japë Akademia eAkademia eAkademia eAkademia eAkademia eNobelit?Nobelit?Nobelit?Nobelit?Nobelit?

-Shiko media shqiptare po tashikojmë hollë është e përqendru-ar më shumë në raportet e poli-tikës me pushtetin. Në qoftë sethemi që marrëdhënia e politikësme mediat e ka qenë e politizuar,madje tejet e politizuar, për fat tëkeq edhe sot politika ka bërë që tëtërheq përqendrimin më madh tëpublikut tek aktorët më të mirë të

vendit. Kjo tërheqje nda politikësarrin saqë politika po gëlltit jetënshpirtërore dhe atë të përditshmeshqiptare. Ajo që do të cilësoja temediat, që ndoshta do të ishte njëgabim i mediave, dhe jo vetëm imediave, por edhe i aktorëve kul-turorë përfaqësues shqiptarë, ësh-të se nuk duan ta përqendrojnë vë-mendjen ndaj shkrimtarit Kadare,por ndaj çështjes Kadare dhe dik-tatura dhe jo Kadare dhe e sotm-ja, dhe jo Kadare dhe letërsia, dhejo Kadare dhe kultura, dhe jo Ka-dare dhe ajo çfarë ai përfaqëson nëbotë. Në Spanjë, kur i dhanëçmimin Princi Austurias, shtypispanjoll deklaroi se Kadare ështënjë nga intelektualët më rëndë-sishëm të shekullit të 20-të, njëmendimtar. Të gjithë këtu në Sh-qipëri merren me Kadareja dhediktatura, Kadareja dhe Nexhm-ije Hoxha, Kadareja dhe realizmi

socialist, Kadareja dhe periudha ekomunizmit. Kjo ka qenë një ak-sident në jetën e Kadaresë. Aimund të kishte lindur në një kohëtjetër, sepse është një talentshumë i madh. Ka shumë figuratë rëndësishme që kanë jetuar nëdiktaturë, por nuk thonë MentorXhemali dhe politika, ose VaçeZela dhe politika. Ata kanë qenëartistë të shquar në kohën e tyre.Megjithatë nuk thonë. Në këtë rastmedia ecën mbrapsht si puna egaforres dhe konsumon veten e vetdhe do të konsumojë atë që ështëshumë më e rëndësishme: Kadaredhe raporti i tij me kulturënbotërore. Kadare është i vetmi për-faqësues i Shqipërisë i quajturambasador i kulturës shqiptareprej 40 vjetësh në botë. Që në vitet'72 ishte i përkthyer në 10 vendetë botës dhe në '72-in ai ishte 36vjeç. Gjeni ju një shkrimtar 36 vjeç

Princi AusturiasNë Spanjë, kur i dhanëçmimin PrinciAusturias, shtypispanjoll deklaroi seKadare është një ngaintelektualët mërëndësishëm tëshekullit të 20-të, njëmendimtar. Të gjithëkëtu në Shqipërimerren me Kadarejadhe diktatura,Kadareja dheNexhmije Hoxha,Kadareja dhe realizmisocialist, Kadareja dheperiudha ekomunizmit. Kjo kaqenë një aksident nëjetën e Kadaresë

Në foto: Poetidhe studiuesi

Sadik Bejko

SHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom 17www.shqiptarja.comE diel, 30 shtator 2012SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASI INTERVISTA

që ka botuar në shtëpitë më për-faqësuese të botës në 72-in. Dheky shkrimtar shqiptar banonte nënjë banesë e cila ishte 40 metra ka-trorë dhe shkruante në dhomën ebukës ose në dhomën e gjumit. Kynjeri me gjithë këto kushte të vësh-tira të Shqipërisë dhe të diktat-urës e të politikës shkroi vepra tëmira. Ishte një politikë e terrorit,e inkuizicionit të shkrimtarëve,por ka bërë libra që megjithëse ekanë kaluar 40 vjetëshin, kanë vi-juar të botohen, të studiohen nëuniversitete botërore dhe rimerrenedhe sot në konsideratë në botënanglosaksone, por edhe që ngaAustralia. Priston, një nga univer-sitet më në zë Amerikës e ka nëkurrikulën e detyrueshme liter-aturën nga Kadareja, gjë që ështëe detyrueshme për studentët. Kuyështë raporti i Kadaresë me për-jetësinë dhe ajo që ka jetuar nëdikaturë është një incident, njëaksident i jetës së tij. Ështëmendjeshkurtësi t'i bësh gjyq njëshkrimtari, në vend që t'i bësh gjyqdiktaturës. Kjo, pra ështëmendjeshkurtësi e medias sh-qiptare, Në fakt, me Nobelin nukkemi të bëjmë me përditshmërinë.Është një rast i tejbotshëm trash-endtalë dhe është një rast që rrallëi vjen Shqipërisë.

Ne nuk e dimë nëse do të ndodhNe nuk e dimë nëse do të ndodhNe nuk e dimë nëse do të ndodhNe nuk e dimë nëse do të ndodhNe nuk e dimë nëse do të ndodhapo jo. Nëse do ta merret çmiminapo jo. Nëse do ta merret çmiminapo jo. Nëse do ta merret çmiminapo jo. Nëse do ta merret çmiminapo jo. Nëse do ta merret çmiminKadare, çfarë do të jetë për sh-Kadare, çfarë do të jetë për sh-Kadare, çfarë do të jetë për sh-Kadare, çfarë do të jetë për sh-Kadare, çfarë do të jetë për sh-qiptarët?qiptarët?qiptarët?qiptarët?qiptarët?

-Ka shumë autorë të shquarbotërorë që nuk e kanë marrëçmimin Nobël dhe janë në listën eatyre shkrimtarëve që sot qën-drojnë në rangun më të madh tëletrave që kanë ndikuar më shumënë botë. Franca, Kafka, një sh-krimtar i jashtëzakonshëm nuk eka marrë Nobelin, Horge LuisBorges nuk e ka marrë, Tolstoi kavdekur që në 1910-n dhe nuk e kamarrë. Nuk është çmimi Nobël qëtregon se cili është shkrimtari. Is-mail Kadareja në botë për rangunmë të gjerë botëror e ka marrëÇmimin Nobel. Madje po tapyesësh vetë Kadarenë kjo punë enervozon. Ka 20 vjet që është nëlistën e Nobelit. Pra është nëlagjen e madhe të çmimeve Nobel.Ismail Kadareja e ka zënë vendine tij në rangun më të lartë tëletrave në botë. Për Shqipërinëështë i mirë ky Nobel, nëse e merr.Për Kadarenë mendoj se mbase

tani është fare pak.

Diskutimi më i nxehtë i ditëveDiskutimi më i nxehtë i ditëveDiskutimi më i nxehtë i ditëveDiskutimi më i nxehtë i ditëveDiskutimi më i nxehtë i ditëvetë fundit. Si është e vërteta etë fundit. Si është e vërteta etë fundit. Si është e vërteta etë fundit. Si është e vërteta etë fundit. Si është e vërteta edorëshkrimit të "Dimrit të Madh"dorëshkrimit të "Dimrit të Madh"dorëshkrimit të "Dimrit të Madh"dorëshkrimit të "Dimrit të Madh"dorëshkrimit të "Dimrit të Madh"dhe e marrëdhënieve të Kadaresdhe e marrëdhënieve të Kadaresdhe e marrëdhënieve të Kadaresdhe e marrëdhënieve të Kadaresdhe e marrëdhënieve të Kadaresme Nexhmije Hoxhën?me Nexhmije Hoxhën?me Nexhmije Hoxhën?me Nexhmije Hoxhën?me Nexhmije Hoxhën?

"Dimri i madh" është një romani cili u shkrua nga Ismail Kadarejanë vitin 1971. Për të shkruar këtëroman Kadareja duhet të hynte nëarkivin sekret të asaj kohe për tëparë ngjarjet që kishin ndodhur nëMoskë në vitin 1961. Ismail Ka-dareja duke u ndihmuar nga Nex-hmije Hoxha mundi të hynte nëarkiv dhe të merrte materialin që i

duhej për një kohë të caktuar. Në'72 nisi një fushatë shumë e nxe-htë kundër romanit. Ishte fushatëe papritur për një roman që kapersonazh Enver Hoxhën nga njëraanë dhe nga ana tjetër një romanqë ka krijuar në shtyp një fushatëanti-roman. Kadareja e ka në sh-tëpi dorëshkrimi e tij dhe dorësh-krimi ruhej me kujdes. Kadareja edinte se shumë shkrimtarëve sov-jetikë u vidheshin dorëshkrimet.Kadareja e kishte shkruar me dorëromanin. Janë dy vandakë letër tëshkruar me dorë. Është një energji

fizike dhe energji racionale e trurite derdhur nëpër këto faqe. Ai ështëshkrimtar dhe atij i dhemb vepra evet. Dhe mendoi që të paktën tëmos e humbasë. Ai mendoi se zon-ja Hoxha, ose mund të them shoq-ja Hoxha dhe të tjera më tej që sithem dot. Ai ia jep këtë vepër asajdhe ai e di se kjo vepër është erëndësishme, është pjesë e kulturësshqiptare dhe është personazhburri i shoqes Nexhmije që iadhuroi romanin dhe ai e di që ajos'do t'ia humbasë. Në '72-in ai e dhadorëshkrimin, por nuk ia dhuroi.Ka ardhur në shtëpinë time thosh-te dhe dinte edhe vendin ku ishte

dorëshkrimi, sepse atje mund tëishte ndonjë i shërbimit sekret përvizitë dhe e dinte dorëshkrimin. Aikëtë dorëshkrim e dha, por nukdhuroi. Nexhmije Hoxha thotë sema ka dhuruar, por nuk nxjerr dotnjë copë letër, ku të rrëfejë se ia kadhuruar. Ajo ka në shtëpi letrat qëi ka dërguar Kadareja, por nukpaska një copë letër që ia ka dhu-ruar. Ka nxjerr për botim disa letradhe dedikimet e librave dhe psenuk po e nxjerr edhe këtë gjë.Dorëshkrimet nuk dhurohen, meligj i përkasin autorit. Zonja Hox-

Në foto: (Majtas) Ismail Kadare (Djathtas) Nexhmije Hoxha

Letrat e HoxhësJemi në diktaturë, kuvriteshin njerëz,merreshin familje përnjë fjalë goje dhehidheshin në internim.Ti je i detyruar, sepseështë një njeri që të kavënë koburen në kokë.Ndaj duke i parëkështu këto gjëra sotnuk kanë asnjë vlerë.Letrat që nxjerr ajotregojnë egërsinë easaj, që tregon hapurse ky shkrimtar i njohurdetyrohej t'i shkruanteasaj se "unë kam atëhall", t'i shkruante "edashura Nexhmije"

Dorëshkrimi është i shkrimtarit, vepra letrare mund të dhurohet,Dorëshkrimi është i shkrimtarit, vepra letrare mund të dhurohet,Dorëshkrimi është i shkrimtarit, vepra letrare mund të dhurohet,Dorëshkrimi është i shkrimtarit, vepra letrare mund të dhurohet,Dorëshkrimi është i shkrimtarit, vepra letrare mund të dhurohet,dorëshkrimi jo. Në qoftë se është dhuruar kjo vepërdorëshkrimi jo. Në qoftë se është dhuruar kjo vepërdorëshkrimi jo. Në qoftë se është dhuruar kjo vepërdorëshkrimi jo. Në qoftë se është dhuruar kjo vepërdorëshkrimi jo. Në qoftë se është dhuruar kjo vepër, duhet të ketë një, duhet të ketë një, duhet të ketë një, duhet të ketë një, duhet të ketë njëdatë të shkruar dhe kjo nuk del. Ka kaq muaj kjo punë. Sigurisht,datë të shkruar dhe kjo nuk del. Ka kaq muaj kjo punë. Sigurisht,datë të shkruar dhe kjo nuk del. Ka kaq muaj kjo punë. Sigurisht,datë të shkruar dhe kjo nuk del. Ka kaq muaj kjo punë. Sigurisht,datë të shkruar dhe kjo nuk del. Ka kaq muaj kjo punë. Sigurisht,autori ia ka dhënë me paramendim veprën, sepse nuk donte t'i humbteautori ia ka dhënë me paramendim veprën, sepse nuk donte t'i humbteautori ia ka dhënë me paramendim veprën, sepse nuk donte t'i humbteautori ia ka dhënë me paramendim veprën, sepse nuk donte t'i humbteautori ia ka dhënë me paramendim veprën, sepse nuk donte t'i humbte

ha, duke mos e respektuar ligjin epronës, sepse ajo nuk e ka respek-tuar kurrë pronën e popullit, men-donte se ky Kadareja shkruante nëkohën time, ka shkruar libër nëkohën që udhëheqës ishte burri im,edhe vepra është imja. Kjo ështëlogjika e saj. Dorëshkrimi është ishkrimtarit, vepra letrare mund tëdhurohet, dorëshkrimi jo. Në qoftëse është dhuruar kjo vepër, duhettë ketë një datë të shkruar dhe kjonuk del. Ka kaq muaj kjo punë. Sig-urisht, autori ia ka dhënë me para-mendim veprën, sepse nuk dontet'i humbte.

ProfesorProfesorProfesorProfesorProfesor, ia ka dhënë për rua-, ia ka dhënë për rua-, ia ka dhënë për rua-, ia ka dhënë për rua-, ia ka dhënë për rua-jtje në shtëpinë e tij apo në zyrënjtje në shtëpinë e tij apo në zyrënjtje në shtëpinë e tij apo në zyrënjtje në shtëpinë e tij apo në zyrënjtje në shtëpinë e tij apo në zyrënzonjës Hoxha, siç ajo pretendon?zonjës Hoxha, siç ajo pretendon?zonjës Hoxha, siç ajo pretendon?zonjës Hoxha, siç ajo pretendon?zonjës Hoxha, siç ajo pretendon?

-Nga ç'lexojmë në shtyp, Ka-dareja thotë se "ka ardhur e kamarrë në shtëpinë time vetë zonjaHoxha, e veja e diktatorit Hoxhadhe se e ka ditur edhe vendin kuështë. Nexhmije Hoxha ka bërë dydeklarata kontradiktore. Në letrënqë i ka dërguar avokates së sh-krimtarit, thotë që kjo vepër ësh-të marrë në vitin 1972, në një sh-krim intervistë të botuar nëgazetën Shekulli para dy ditësh.

Ajo thotë se shkrimtari më kaardhur në zyrë dhe ma ka dhënënë vitin 1975. Nuk ka rëndësi kuri është dhënë, problemi është i sak-të në planin ligjor, është dorësh-krim i takon autorit. Në qoftë seështë dhuratë, nxirr dokumentinqë është dhuratë dhe që e daton.Kanë kaluar katër seanca gjyqë-sore dhe nuk del që është dhuratëme asnjë dokument. Ka dhuruarromanin "Dimrin e madh", ku sh-kruan "Me dashuri..., siç thotë. Pradel që librin ia ka dhuruar dhe eka lënë të shkruar. Nxirr edhe të

shkruarën e dorëshkrimit në sht-yp që ta ka dhuruar,mund t'ithemi.

Zonja Hoxha, ose shoqja Hox-Zonja Hoxha, ose shoqja Hox-Zonja Hoxha, ose shoqja Hox-Zonja Hoxha, ose shoqja Hox-Zonja Hoxha, ose shoqja Hox-ha që thoni ju, në letrat e pub-ha që thoni ju, në letrat e pub-ha që thoni ju, në letrat e pub-ha që thoni ju, në letrat e pub-ha që thoni ju, në letrat e pub-likuara në media ka nxjerrë edhelikuara në media ka nxjerrë edhelikuara në media ka nxjerrë edhelikuara në media ka nxjerrë edhelikuara në media ka nxjerrë edhedisa letra të tjera. Një nga letratdisa letra të tjera. Një nga letratdisa letra të tjera. Një nga letratdisa letra të tjera. Një nga letratdisa letra të tjera. Një nga letrathedh akuza që tregon sesa i dev-hedh akuza që tregon sesa i dev-hedh akuza që tregon sesa i dev-hedh akuza që tregon sesa i dev-hedh akuza që tregon sesa i dev-otshëm është ndaj regjimit. Sa eotshëm është ndaj regjimit. Sa eotshëm është ndaj regjimit. Sa eotshëm është ndaj regjimit. Sa eotshëm është ndaj regjimit. Sa edëmton dhe sa e ka dëmtuar kjodëmton dhe sa e ka dëmtuar kjodëmton dhe sa e ka dëmtuar kjodëmton dhe sa e ka dëmtuar kjodëmton dhe sa e ka dëmtuar kjofushatë për këtë vit?fushatë për këtë vit?fushatë për këtë vit?fushatë për këtë vit?fushatë për këtë vit?

-Problemi është te hapja edosjeve. Se duhet hapur një dosjee Kadaresë dhe sikur zonja Hox-ha të nxjerr çfarë të dojë nga arki-vat e saj të mykura nuk vlen. Jeminë diktaturë, ku vriteshin njerëz,merreshin familje për një fjalë gojedhe hidheshin në internim. Ti je idetyruar, sepse është një njeri qëtë ka vënë koburen në kokë. Ndajduke i parë kështu këto gjëra sotnuk kanë asnjë vlerë. Letrat qënxjerr ajo tregojnë egërsinë e asaj,që tregon hapur se ky shkrimtar injohur detyrohej t'i shkruante asajse "unë kam atë hall", t'i shkru-ante "e dashura Nexhmije". Dhe judo të thoni se ka qenë idiote Nex-hmije Hoxha. Në fakt ajo nuk kaidiote. Ishte regjimi, prandaj ra.Kjo duhet parë. Pra duhen parëmënyrat idiote sesi qeverisej kyvend, ndaj këta njerëz duhet tëjenë normalë për ta përballuar.Pra duke e parë kështu, këtanjerëz që kanë qejf të botojnëletrat, në qoftë se sot duan t'i bëjnëgjyqin një shkrimtari, po i bëjnërealisht gjyqin vetes së tyre, përmënyrën sesi kanë drejtuar jetëne një shkrimtari, e çdo shkrimtari,sesi duan ta sundojnë këtë. Nëbotë shkrimtarët kanë vese, kanëprobleme, por asnjë pushtet nuksundonte në këtë mënyrë. Pushte-tet bien dhe nuk arrijnë të kenëdot pushtet mbi shkrimtarët. Carii Rusisë dhe Leon Tolstoi kanëpasur probleme me njëri tjetrin.Por sot ne dimë kush është Tols-toi, ndërsa askush nga unë dhe tiqë kemi mbaruar për Letërsi nuki dimë kush është Cari. Jeta ështëe shkurtër, arti është i gjatë. Push-tetet e atyre që kanë shtetin e dorëdhe atyre që kishin pushtetetinshtetëror bien nuk arrijnë dot tësundojnë veprën e një shkrimtari.Zonja Nexhmije Hoxha e ka bete-jën e humbur.

www.shqiptarja.com E diel, 30 shtator 201218

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom SPECIALE

"Une Jam Mire, Shpresoj Dhe T"Une Jam Mire, Shpresoj Dhe T"Une Jam Mire, Shpresoj Dhe T"Une Jam Mire, Shpresoj Dhe T"Une Jam Mire, Shpresoj Dhe Ti"i"i"i"i""…Partirono le rondini dal mio paese freddo"…Partirono le rondini dal mio paese freddo"…Partirono le rondini dal mio paese freddo"…Partirono le rondini dal mio paese freddo"…Partirono le rondini dal mio paese freddo

e senza sole…non ti scordar di me!"..e senza sole…non ti scordar di me!"..e senza sole…non ti scordar di me!"..e senza sole…non ti scordar di me!"..e senza sole…non ti scordar di me!"..

Pietro Pietro Pietro Pietro Pietro AbitanteAbitanteAbitanteAbitanteAbitante

Në Shën Palin Shqiptar, ashtu si për të gjithë njerëzimin, një nga momentet më

të bukura e më të pritura të jetësështë ai i martesës. Ai ka vlerë ekz-istenciale jo vetëm për dy të rinjtë einteresuar, me ëndrrat e tyre për njëjetë më të mirë, por edhe përprindërit, të afërmit, miqtë, meavantazhin reciprok të rritjes sëdashurisë, stimës dhe ndihmës.Ndoshtë për këtë mes shënpaliotëvefejesa menaxhohej shpesh ngaprindërit përkatës, të interesuar si-domos për të vendosur një "kontratëtë mirë": "dashuria lind më vonë, po-honte ime më, kur ndan bukën". Kjoishte akoma edhe më e vërtetë nëvitet Dyzet, gjatë Luftës së DytëBotërore, kur për 50 kg miellnevojitej një muaj punë e një arti-zani dhe kur të lindje vajza nuk ish-te ndonjë fat i madh, pasi pak tëpërshtatshme për punë të lodhs-hme. Ishte e vështirë të konceptojeqë të zgjidheshe vetë dhe të menax-hoje vetë të ardhmen në çift, që ësh-të ajo çka ëndërronte të bënte që ivogël protagonisti ynë, Tulji Kalliut(Salvatore Santamaria).

Në moshën 10-vjeçare Tuljidashurohet me Karminuçën (Car-mina Paschino) motrën e Viçenxit(Vicenzo Paschino), tek i cili punon-te si çirak këpucar e që ishte mar-tuar me të motrën e tij, Dilen (DiljaSantamaria).

"Këtë ke të marrëshë ti përnuse!", i thonte Dilja duke buzëqe-shur me dashamirësi e duke bërëme gisht nga kunata e vogël, edheajo vetëm 10-vjeçare. Por Diljasëmuret e i ftohti ndërsa lante teçezma publike dhe vdes vetëm 8 ditëpas dasmës, duke lënë të vëllanë tëvetëm në projektin e tij idilik. Tulji,duke mos harruar këshillën emotrës së madhe, vazhdoi edhegjatë adoleshencës që të përndjekëi vetëm ëndrrën e tij.

Familja e Karminuçës ishte evarfër dhe e madhe në numër. Lje-na Cafandit (Maddalena Filomeno),e ëma, përveç Vinçen xit, kishteedhe dy djem të tjerë dhe gjashtëvajza, mes të cilave Karminuçën. Eëma fitonte bukën e gojës në rastedasmash apo festash, si kuzhinieredhe menaxhuese e traditave tëdasmës, në veshjen e nuses sepseishte edhe rrobaqepëse dhe krijuesee kostumeve tipike të Shën Palit; ru-ante me xhelozi sekretet e zanatitdhe merrte me vete fajzën,Karminuçën, që ta ndihmonte e qëta niste drejt aktivitetit, duke ehequr, fatkeqësisht, nga shkolla.

Për këtë mendoi Tulji. I bleu fle-tore dhe lapsa dhe i mësoi të shkru-ante, e bërë që të mbushte faqet me"unë të dua": një deklarim dashuriei veçantë! Një ndjenjë adoleshen-ciale e kultivuar dhe përforcuarfshehurazi që, tetë vjet më pas, çoinë momentin e fejesës zyrtare: Tul-ji zgjedh si ambasadorë zyrtarë

xhaxhallarët e tij, Frangjisku Ben-injit (Francesco Gulmì) e Bjazi Mar-gonit (Biagio Santamaria) që sh-kojnë të Ljena për të kërguar dorëne vajzës duke kënduar: "Na than sekini një mushqerrëzë e se do t'e shis-ni… ". Del i ati, Nikolla Pallatekute përgjigjet " S'kemi kafshë të she-sem na!". Por e shoqja duke kuptu-ar që bëhej fjalë për vajzën, heshttë shoqin e shton: " E kemi , e kemi

e ëshjtë edhe e bukurë po… ju ç'kiniju për paljë?". Ndërsa ata përgjigjen:" Një milj lirë!". "Mirë ashtu!" Nëkëtë mënyrë u zyrtarizua fejesa.

Serenatat në Portofino (kështuquhej lagjia e vajzës) ishin tëshpeshta, pavarësisht nga varfëria,lumturia e tyre ishte e plotë dhe epërbashkët: kalohej në korr ngakëngët më moderne e melodioze të

TTTTTulji dhe Karminuça,ulji dhe Karminuça,ulji dhe Karminuça,ulji dhe Karminuça,ulji dhe Karminuça,një histori dashurienjë histori dashurienjë histori dashurienjë histori dashurienjë histori dashurie

kohës (si "Grazie dei fiori" ose "Nonti scordar di me") te ato arbëreshetë shoqëruara me surduline "Mojljulje i këtij sheshi që shumë mëzbukuron, me hare më mbljon, mehare më mbljon…".

Pas vetëm 6 muajsh, më 28 dh-jetor 1942, martohen dhe Tulji,vetëm 22 ditë më vonë, më 20 janar1943, pa pasur një shtëpi, lë gruane re shtatzënë tek e ëma dhe nisetushtar me shpresën që, me rrogëne Ushtrisë, të blinte një banesë përveten dhe gruan e tij tw dashur. Ikëndon një serenatë të fundit plotndjenjë: "...Nisen dallëndyshet ngafshati im i ftohtë e pa diell... mosmë harro!" dhe niset edhe ai. Pornga Imperia ku kishte bërë stër-vitjen e ngjisin në një tren medrejtim Rusinë: është lufta! Ngjar-jet rrjedhin dhe kur Italia u kërkonarmëpushim amerikanëve, Tulji

dhe ushtarët etjerë janë tërrethuar ngagjermanët dheburgosen nëMonza; hidhennë një tren përkafshë dhetransportohennë kampin epërqëndrimittë Ziegenhain:"… na mustis-

tin tek një tren si dosa…" kujtonTulji.

Ishin gati dy vjet vuajtjeje: tëmbyllur në errësirë në barake dër-rase, dilnin një herë në ditë krye-sisht për të kryer nevoja personale;asnjë mundësi për t'u larë; ushqimipërbëhej nga karrota dhe buke memyk (kur kishte!). E vetmja mundë-si për të komunikuar me gruan e

Sot Karminuça nuk jeton më dheSot Karminuça nuk jeton më dheSot Karminuça nuk jeton më dheSot Karminuça nuk jeton më dheSot Karminuça nuk jeton më dheTTTTTulji, në moshën 90-vjeçare, ndonëseulji, në moshën 90-vjeçare, ndonëseulji, në moshën 90-vjeçare, ndonëseulji, në moshën 90-vjeçare, ndonëseulji, në moshën 90-vjeçare, ndonëseka ndonjë problem me lëvizjen, jeton ika ndonjë problem me lëvizjen, jeton ika ndonjë problem me lëvizjen, jeton ika ndonjë problem me lëvizjen, jeton ika ndonjë problem me lëvizjen, jeton iqetë i rrethuar nga nipërit...qetë i rrethuar nga nipërit...qetë i rrethuar nga nipërit...qetë i rrethuar nga nipërit...qetë i rrethuar nga nipërit...

TTTTTRADITRADITRADITRADITRADITAAAAA VVVVVLERALERALERALERALERA

SHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom 19www.shqiptarja.comE diel, 30 shtator 2012SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASI SPECIALE

dashur ishte shkëmbimi i një letreose kartoline, një herë në muaj, kumund të shkruheshin vetëm fjali tëshkurtra e të parashikueshme si"unë jam mirë, shpresoj edhe ti",gjithsesi ngushëlluese sepse trego-nin që ishe ende gjallë. Tulji ëndër-ronte serenatat e gruas së tij, fsha-tin, lojërat e fëmijërisë si "bishtakal-ji" ose kur humbte kopsat e panta-llonave duke luajtur "ljumadhe" (ko-psat vendoseshin në këmbë mbi njëgur e goditeshin nga larg me gurëtë tjerë, ljumadhet, dhe kush i rrë-zonte fitonte garën). Por realiteti izgjimit ishte i hidhur: uria dhe pis-llëku ishin të atilla që rrezikoje tëvdisje nga morrat e pleshtat. Tre-gon Tulji se i vetmi rast për të dalënga kampi ishte kur gjermanët vi-nin e i merrnin për t'i dërguar nëkampin pranë, plot me hebrenj qëliheshin të vdisnin urie, ku ishin tëdetyruar të merrnin trupat pa jetë,të holluar, vetëm kockë e lëkurë, et'i hidhnin në gropë të përbashkët.Shokuese!

Gjatë kthimit, në errësirën e bar-akeve, frika për të pësuar të njëjtinfat ishte shumë e madhe dhe për takaluar, paradoksalisht, Tulji këndon-te së bashku me shokët këngët e ko-hëve të bukura kur ishte pranë tëdashurës, e cila ndërkohë nuk ështëja kalonte më mirë: efektet e luftësndjeheshin edhe në Shën Pal:

Karminuça dhe e ëma jetonin nëvarfëri absolute dhe një gjendje tëtillë jo vetëm që humbi fëmijën por,pa ndihmë mjekësore, rrezikoi vde-kjen për emoragji. Ky lajm e rrëzoiedhe më shumë mikun tonë. Por kjoështë një histori që nuk mund tëpërfundojë keq, pasi mësuesi i tijkëpucar, Vinçenxi Mungut, i thontegjithmonë që "njeriu i qeshur nukvdes kurrë": në korrik të 1945amerikanët i lirojnë dhe kthehen nështëpi. "Na muartin merikanët, nagjeshtin, na ljajtin, na veshtin, navunë në tren e na dërguan në 'Tal-jet", thotë Tulji.

Rruga e kthimit zgjati plot 20ditë: 20 km e fundit i ka bërë mbikurrizin e një gomari dhe pasimbërriti në Nojë mori autobusindhe më 1 gusht 1945 ishte më nëfund në Shën Pal. Përballë praguttë derës, kur pa të shoqen, qës'dinte gjë për ardhjen e tij dhekishte kokën ulur duke qëndisur,pavarësisht nga emocioni i mo-mentit dhe gjithë ajo që kishte për-jetuar, gjeti forcën ta përshëndesteduke parafrazuar këngën e sere-natës së lamtumirës, duke e ndry-shuar kështu: "...kthehen dallën-dryshet, në fshatin tim të ngrohtëështë pranverë". Ishin një çift i ril-indur: Karminuça kishte mësuarartin e të ëmës dhe bënte kostumefemërore për të gjitha gratë e fs-

hatit ndërsa Tulji, njohës i thellë itraditës së fshatit, me këngët e tijpolifonike, me ironinë e gëzueshmetë pamungueshme e ngjitëse, mban-te gjallë çdo dasëm dhe festë: ishte

U' Rri Mirë Dhe AshtuKam Sprënxë Për Ty

Pietro Pietro Pietro Pietro Pietro AbitanteAbitanteAbitanteAbitanteAbitante

"…Partirono le rondini dal miopaese freddo e senza sole…non tiscordar di me".

Në Shën Palj i Arbëreshjëve,ashtu si tek gjithë bota, një ndërmomendet më i bukur e më i pri-tur, është ai kur kishteri martohet:martesa ka një vljerë e rëndë ejovetëm për të dy të rinjt që ljidhenpër një jetë më e mirë, po edhe përprindët, gjiritë, miqt tue rritur mender, me dashuri e me të ndihurit.Prandaj ndër shënpaljotë shku-qinë, më se dhëndri e nusja, ebëin krushqit e prindët, të ndere-sartur, më se gjithë, për një " kund-rat" i mirë. Amuri vjen pas bashkëme bukën, thoi, me gaznë buzë, e zeza mëmë;e sidomos me guerrënnë vitrat '40, kur për njëtumën grurë (50kg) du-hei një muaj fëtigë mu-raturi. Rrallëherë dhën-dri me nusën zgjidhs-hin vet ashtu si doi tëbënej protagonisti ynëTulji Kalliut.

Kish dhjetë vjeçekur, dhishipull skërpartek Viçenxi Mungut, junamurjas të motrës,Karminuçës.

"Këtë ke të mar-rëshë ti për nuse!" I thoie motra tij, Dilja, që ukish gati martuar meViçenxin. Po Dilja muartim tue bërë finjën es'pat si te ndihnei të vël-lanë pse vdiq tetë ditëpas. Tulji qëndroi vetëmme pruxhetin e tij ponëk e harroi fjaljën e tëmotrës.

Tek fëmilja e Karminuçës ishinshumë e s'mangonei uja: jëma, Lje-na Çafandit, kish gjashtë vashazëe tre guanjun. Ajo qepnei ljivere ebënei mjeshtëljen tek matrimonet.E mbai pas Karminuçën se ashtuajo e ndihnei edhe xëj mistjerin; potue bërë ashtu s'e dërgonei në skollë.Po për të xëj të shkruanej e pënxoiTulji: i bljejti laps e kuadhern kubëne e shkruanei paxhëna të pljotame " io ti amo". U dishtin fësheurapër tetë vjet njera kur u bë shku-qia: Tulji zgjodhë për mbashaturëtë ungljitë Bjazin e Marqonit eFrangjiskun e Beninjit që van kadera Ljenës e i kënduan me surduli-na: ""Na than se kini një mushqer-rëzë e se do t'e shisni" delj i shoqiLjenës, Nikolla Palatekut e i thot: "S'kemi kafshë të shesem na!" po eshoqja që e kish marr vesh ipërgjiegjet: " E kemi , e kemi e ëshjtëedhe e bukurë po… ju ç'kini ju përpaljë?" e ata i përgjegjen asaj tue

kënduar " Një mjlj lirë". "Mirë ash-tu!" thot Ljena e u bë shkuqia.

Ato serenatat " A Portofino"(ashtu ia thoinë gjitunisë sëKarminuçës), sadomos ish mizerie,bëhshin çdo mbrëma, me këngaljëtishët si " Grazie dei fiori" ose"Non ti scordar di me" e me këngaaljbereshe më surdulina e karramu-nxa si""Moj ljulje i këtij sheshi qëshumë më zbukuron, me hare mëmbljon, me hare më mbljon…"

Gjashtë muaj pas, në 28 shën-dreut 1942 Tulji martoreht e gatinjë muaj pas niset suljdat në 20 ja-narit 1943. Ljëshon te shoqën, tëngarkuar, jëmës, pse s'kishin shpi .Ai kish spërënxën te bljenei meturressët e pagës së suljdatit e parase të nisej ia këndoi Karminuçës

të ljurmjen serenatë ""…Partironole rondini dal mio paese freddo esenza sole…non ti scordar di me!".

Po, pas ca mot, erdhtin të ljigat:ka Imperia ku bënei C.A.Rr.in evunë Tuljin në tren drejt për Rusjën:kish zënë guerra! Kur 'Talia ljipiarmistixin merikanëvet, ted-heskërat e bënë prixhunier a Mon-za, afër Milan e e qelltin tek kambi"di concentramento"i Ziegenhain:"...na zunë në Monxë, na mustistinsi dosa tek një tren e na qelltinZiegenhain- rrëfien Tulji- qljen dyvjet pasjune: të mbillur, mbë të er-rët tek barraka të bëra me dërra-sa druri, diljim përjashta një herëditën, s'kishim ku të ljahshim,hajim karota me bukë e muljëhast,i skruanja Karminuçës një herë nëmuajt vetëm dy fjaljë , mos na eshqirin litrën, e thoim njeri tjetritse rrijm mirë".

Natën, Tulji ëndërrnei serena-tat që i bënei nusës, katundin e

shokët me të çiljet birnei thumba-zit e tiqëvet tue ljuajtur ljumadheose kur me ata bridhnei bishtakal-jin. Po kur zgjohei sa e ljigë i prireijeta! e thot se "…rrijm më keq sedosat : na hajin morrat, pljeshtat es'diejm aftin njetritjetrit për sa qel-jbëshim; disa herë na largoin kakambi vetëm për të na qellin teknj'atër kamb ku ljëshoin ebreratvdisin uri: i mirrim të vdekurië e ishtulloim tek një fos i madh e pësta-jna i mbuljoim ndën botë. Popo aishërbes ç'ish!"

Kur prirshin te barrakat e mir-rë trëmbësira e Tulji, megjithëatë, izëi vjeshin shokëvet e bashkë kën-doin këngat që i këndoneiKarminuçës e çilja ,murga , nd'atëmot nëk e shkonei aq më mirë se i

shoqi. Dëmet e guerrësndihshin dhe atje, ShënPalj: Karminuça kish pa-sur një emorraxhi e, pajatrua, e kish bjerr birin.Kur i arrivoi litra, Tuljit iuerrë jeta më keq .

Po kjo është një storje qërritet bukur! Mjeshtriskërpar Viçenxi Mungut ithoi çdo herë ljëtisht se "L'uomo alegro non muoremai".

Në llunarin e 1945 ar-rivuan merikanët e iljibërartin. "Na muartinmerikanët, na gjeshtin, naljajtin, na veshtin, na vunënë trent e na dërguan në'Taliet " Thot sod Tulji adhepljot haresh. Vu 20 ditë pertë prirei ne katund, tëljurtëmet kulomëtre i bërikaljuar mushkës njera kumuar pustalin e të parën egusti 1945 ish "finalmente"Shën Palj.Përpara derës eshoqa bënei , kryenguljaz,

pundin e s'e kish par kur arrivoi. Ai, pas gjithë atë që kish shkuar, gjetëfuqin te ndurisnei emocjunen e tidridhnei këngen me të çiljën e kishljëshuar kështu: :"tornarono le ron-dini, al mio paese caldo, è primav-era": ju duk të dive sikuna të ljehs-hin nj'atër herë. Karminuça kishxën ka jema mëstjerin e i bëneiljiveret gjithëve ne katund kurseTulji, "mjshjter i parë" e tradhitavete katundit , me karramunxa e ljigriperzienei këdo ndër matrimonet enë çdo festë e katundit bashkë metë biljën Françeska, kreigrupi i folk-lorit në Shen Palj.

Sod Karminuça shkoi tek jetrajetë kurse Tulji, 90 vjeçar,megjithëse ka probleme tek ecuritë,rron bukur me të niprat e të dy bil-jat Françeska e Ana, e çilja i dhander me pljeqërinë pse është sinkui Shën Paljit.

Përktheu: Pietro Përktheu: Pietro Përktheu: Pietro Përktheu: Pietro Përktheu: Pietro AbitanteAbitanteAbitanteAbitanteAbitante

pikë referimi, me të bijën Frances-ca, për folklorin dhe traditën e ko-munitetit.

Sot Karminuça nuk jeton më dheTulji, në moshën 90-vjeçare, ndonëse

ka ndonjë problem me lëvizjen, je-ton i qetë i rrethuar nga nipërit dhenga dy vajzat Francesca dhe Anna,e cila, për krenarinë e babait, ështëbërë qytetarja e parë e fshatit.

www.shqiptarja.com E diel, 30 shtator 201220

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom ARKIVA

OOOOOBJEKTIBJEKTIBJEKTIBJEKTIBJEKTI IIIII RRALLËRRALLËRRALLËRRALLËRRALLË

Zbulohet vula e PjetërZbulohet vula e PjetërZbulohet vula e PjetërZbulohet vula e PjetërZbulohet vula e PjetërZaharisë e vitit 1422Zaharisë e vitit 1422Zaharisë e vitit 1422Zaharisë e vitit 1422Zaharisë e vitit 1422

E përdorte ipeshkvi i Sapës u gjet në HVE përdorte ipeshkvi i Sapës u gjet në HVE përdorte ipeshkvi i Sapës u gjet në HVE përdorte ipeshkvi i Sapës u gjet në HVE përdorte ipeshkvi i Sapës u gjet në HVAR. Është prejAR. Është prejAR. Është prejAR. Është prejAR. Është prejbakri, ka formë ovale dhe dy polet i ka paksa të shtypurabakri, ka formë ovale dhe dy polet i ka paksa të shtypurabakri, ka formë ovale dhe dy polet i ka paksa të shtypurabakri, ka formë ovale dhe dy polet i ka paksa të shtypurabakri, ka formë ovale dhe dy polet i ka paksa të shtypura

Prof. DrProf. DrProf. DrProf. DrProf. Dr. Etleva Lala. Etleva Lala. Etleva Lala. Etleva Lala. Etleva Lala

Në Arkvinin e ipeshkvisë sëHvarit, në Hvar, ruhet vulaorigjinale e ipeshkvit të

Sapës Pjetër Zaharisë. Vula ështëzbuluar rastësisht, gjatë gërmim-it para Katedralës së Hvarit, merastin e shtruarjes së oborrit mepllaka, më 12 mars të vitit 1988.

Vula është e përbërë nga meta-li i bakrit. Ka formë ovaledhe dy polet i ka paksa tështypura. Fomrati i vulësështë: 62 x 37 x 2 x 11 mm.Në rrethin anësor, në formëtë një shiriti, është i gdhen-dur, në gjuhën latine, megrafema gotike, teksti:

ºSºPERºDIºZºAPLICESED

ISºGRAºEPIºSAPIENSISqë do të mund të lexohej

kështu:S[IGILLIUM] PE[T]R[I]

D[E]I Z[ACCARIAE] [ET]AP[OSTO]LIC[A]E SEDISGRA[TIAE] EPI[SCOPUS]SAPAIENSIS

në gjuhën shqipe do tëishte:

Vula e ipeshkvit PjetërZaharisë, me Vullnetin eSelisë së Shejtë ipeshkv iSapës.

Në anën e sipërme tëvulës është e paraqiturShën Mëria me një fëmijënë duar, ndërsa në anën eposhtë, është figura e njëipeshkvi të gjunjëzuar [nemednojmë se mund të jetëfigura e ipeshkvit të Sapës,Pjetër Zaharisë, gjë qëpraktikohej në atë kohë, qënë vulë ose stemë, të ishtefigura e vetë titullm-bajtësit], me mitër në kokëdhe shkop në dorë. Në të dyanët e figurës së ipeshkvittë gjunjëzuar, ndodhen dystema, në formë mburoje,me unaza në mes, ndërsalartë, vërehet një yll gjash-të cepësh, në mes të dyzambakëve. Edhe për këtëstemë /emblemë/ mendojmëse duhet të ishte, stema eipeshkvit të Sapës!

Pjesën qëndrore të vulës,e zën figura e Shën Mhillitme krahë të hapur, i ciliështë i veshur si kalorës.Në dorën e djathtë, mbannjë heshtë, me të cilën egodet dragoin - djallin;ndërsa në dorën e majtë,mban një peshore [vagë] ecila simbolizon peshimin emëkatëve, për shpirtërat të cilëtduhet të kalojnë, nëpër Gjykatëne tmeshme, për në botën tjetër tëamshuar. Në ilustrimin grafik qëkemi bërë, këto detale, vërehentepër qartë. Ndërsa në fotografit ebëra, kjo gjë nuk është edhe aq eqartë!

Pjetër Zaharia ishte emruar ip-

eshk i Sapës më: 4 maj 1395. Kish-te vdekur më 3 korrik të vitit 1422.Ne e kemi datuar vulën në vitin1422, duke e mos pasur të dhënatë sakta se kur është bërë kjo vule.Për datim na ka shërbyer një do-kument origjinal që ruhet pranëarkivit të katedrales së Hvarit kuështë shënuar data 13 prill 1422.Duke qenë se është përdorur fiz-

ikisht në këtë datë, kjo vulë nukmund të jetë e mëvonshme.

Për jetë e Pjetër Zaharisë nukkemi shumë të dhëna, pos që dimëse ka qenë shumë aktiv në jetënkishtare dhe atë diplomatike. Janëshumë të rëndësishme dokument-et që ruhen në Archivio SegretoVaticano, në Vatikan, ku hap pashapi ndjekim veprimtarinë kish-tare të Pjetrit si ipeshkëv i Sapës.Ndërsa në shumë dokumenta qëruhen në Arkivat e Venedikut, ehasim si diplomat, në raste tëndryshme, në mardhënjet shqipta-ro - venedikase. Janë të njohuradisa relata dhe dokumenta mevlerë të jashtëzakonshme, përgjendjen në Shqipërinë Veriore,paraturke, ku në to bëhet fjalë përgjendjen e besimtarëve të krish-terë, jo vetëm të ritit perëndimor,por edhe të atij greko-katolik,pastaj për gjendjen e rëndëekonomike si dhe për zhvillimetpolitke të atyre viteve.

Mendojmë, se në njërin ngaudhtimet e fundit që bënte për nëVenedik, ai vdiq dhe u varros nëHvar. Së bashku me kufomën e tij,si duket janë varrosur edhe gjëratpersonale, e ndër to edhe vula, ecila na është ruajtur, në gjendje tëshkëlqyer.

Duhet cekur, se disa vite mëvonë, ipeshk i Sapës ishte edhe njëPjetër tjetër, i cili emrohet ipesh-këv në Sapë, më: 13 korrik 1425.[Vdes më 6. Mars 1433]. Ky Pjetër,para se të emrohej ipeshkëv iSapës, ishte abat në abacinë eShën Sergjit dhe Bahut në derdhje

DokumentetNë arkivin eIpeshkvisë së Hvarit,ruhen edhedokumenta tërëndësishme, për disanga personalitetetkishtare të kohës ngaKryeipeshkvia eShkupit. Dokumentatjanë të ruajtura mjaftmirë, mirpo nuk janëtë sitemuara, tëkatalogizuara e as tëinventarizuara

HulumtimiZbulimi dhe botimi i kësajvule është edhe një shkakmë shumë, për hulumtuesitdhe shkencëtarët shqipëtar,që më me përkushtim, tëhulumtojnë arkiva dhebiblioteka, në gjithë teritorine bregdetit të Adrikatikut,ngase ruhen endedokumenta, dorëshkrime,vula dhe libra të rrallë, tëcilët kanë një vlerë tëpaçmuar për historinëshqiptare në për gjithësi

Në foto: Pamje ngavula e zbuluar në HVAR

të Bunës. Nuk ka mundësi që vulae gjetur në Hvar, ti përkiste Pjetrittë dytë, ngase në vetë vulën kemitë gdhendur grafemën "Z" që ne elexojmë si Zaharia, gjë që ështëshumë logjike, si dhe siq cekëm mëlartë datën në dokumentin origji-nal nga katedralja e Hvarit.

Pos vulës së cekur më lartë, nëarkivin e Ipeshkvisë së Hvarit,ruehn edhe dokumenta të rëndë-sishme, për disa nga personalite-tet kishtare të kohës ngaKryeipeshkvia e Shkupit. Doku-mentat janë të ruajtura mjaft

mirë, mirpo nuk janë të sitemuara,të katalogizuara e as të inventari-zuara.

Zbulimi dhe botimi i kësaj vuleështë edhe një shkak më shumë,për hulumtuesit dhe shkencëtarëtshqipëtar, që më me përkushtim,të hulumtojnë arkiva dhe bibliote-ka, në gjithë teritorin e bregdetittë Adrikatikut, ngase ruhen endedokumenta, dorëshkrime, vuladhe libra të rrallë, të cilët kanënjë vlerë të paçmuar për historinëshqiptare në për gjithësi.

Poashtu ky botim dëshirojmë tëshërbej si ndihmesë përkremtimin e 950 vjetorit të iepsh-kvisë së Sapës.

1.1.1.1.1. Vula-1.jpg - Këllëfi [kallë-pi] origjinal i metaltë i vulës së ip-eshkvit të Sapës, Pjetër Zaharisënga viti 1422. Origjinali ruhet nëIpeshkvinë e Hvarit, në Hvar. Di-mensionet: 62 x 37 x 2 x 11mm.

2.2.2.2.2. Vula-2.jpg -Skica e këllëfittë metaltë të vulës së ipeshkvit tëSapës, Pjetër Zaharisë, 1422.

3.3.3.3.3. Vula-3.jpg - Vula origjina-le e dyllit të kuq. Origjinali ruhetnë Ipeshkvinë e Hvarit, në Hvar.Në rrethin anësor, në gjuhën lat-ine është i shënuar teksti:

ºSºPERºDIºZºAPLICE SEDISºGRAºEPIºSAPIENSIS[Sigillium Petri Dei Zaccariae et

Apostolic(a)e Sedis gratia episco-pi Sapaiensis], në shqipe do të ish-te: Vula e ipeshkvit Pjetër Zaha-risë, me Vullnetin e Selisë së She-jtë ipeshkv i Sapës.

4.4.4.4.4. Vula-4.jpg - Vula origjina-le e dyllit të kuq. Origjinali ruhetnë Ipeshkvinë e Hvarit, në Hvar enxjerrë nga dokumenti që mbandatën 13 prill 1422.