Zdravstveno Stanje Stanovnistva i ZS u FBiH 2007

ZDRAVSTVENO STANJE STANOVNITVA I ZDRAVSTVENA ZATITA U FEDERACIJI

BOSNE I HERCEGOVINE 2007. GODINE

Sarajevo, septembar 2008. godine

ZDRAVSTVENO STANJE STANOVNITVA I ZDRAVSTVENA ZATITA U FEDERACIJI BIH 2007. GODINE

Zavod za javno zdravstvo Federacije Bosne i Hercegovine

2



3

PREDGOVOR

Pred Vama je jo jedno izdanje publikacije Zdravstveno stanje stanovnitva i organizacija zdravstvene zatite u Federaciji BiH 2007. godine koje Zavod za javno zdravstvo Federacije Bosne i Hercegovine aurira i publikuje svake godine, kao jednu od svojih obveza prema Vladi i Parlamentu FBiH.

Obraeni i analizirani podaci u ovoj publikaciji ukazuju na to da je zdravlje stanovnitva Federacije BiH slino drugim zemljama, determinirano razliitim demografskim, geografskim, kulturnim i tradicijskim specifinostima, koje su u sklopu tranzicijskih drutveno-ekonomskih promjena razliitim mehanizmima utjecale na zdravlje cjelokupnog stanovnitva nae zemlje.

Trendovi vodeih uzroka smrtnosti i oboljevanja s jedne strane a dinamika promjena unutar zdravstvenog sustava s druge strane, jasno argumentiraju aktuelnost po mnogo emu kritinog perioda po zdravstveni sustav Federacije BiH kao dinaminog sektora zajednice. U vezi s tim, uloga javnog zdravstva i jeste da ukae na neophodnost strune evaluacije efikasnosti reformskih intervencija u dosadanjem periodu radi definiranja jasnih ciljeva i prioriteta, smanjivanja razlika u zdravstvenom stanju izmeu populacionih skupina, i postizanju jednakosti u dostupnosti zdravstvene zatite.

Takoer, ne smijemo zanemariti da ivimo u vremenu kada se pored jaanja kolektivne svijesti zajednice o znaaju zdravlja, puno panje poklanja i linoj odgovornosti za vlastito zdravlje, nunosti zdravijeg naina ivota i izmjeni loih ivotnih navika. Naalost, rezultati populacionih istraivanja ukazuju na jo uvijek nepovoljne trendove ivotnih navika i znaajnu prisutnost faktora rizika po zdravlje stanovnitva u Federaciji BiH, zbog ega naglaavamo potrebu za sistemskim preventivnim programima, kao i intersektorijalnim intervencijama promocije zdravlja. Sistemska implementacija i uspostavljanje trajnih mehanizama finansiranja preventivnih programa i kampanja promocija zdravlja predstavlja efikasnu investiciju u ouvanje i unapreenje zdravlja stanovnitva i dugorono reduciranje trokova zdravstvene zatite usljed oboljenja i stanja uzrokovanih nezdravim ivotnim navikama i nekotroliranim faktorima rizika iz okruenja.

Konano, kako briga za zdravlje nije samo pravo i obaveza zdravstvenog sustava, ve cjelokupne zajednice, nadamo se da e definirane preporuke o prioritetnim mjerama unapreenja zdravlja stanovnitva sadrane u ovoj publikaciji, nai svoj put do lokalne zajednice, vlada i skuptina kantona/upanija, Vlade i konano Parlamenta Federacije BiH, kao relevatniih subjekata za donoenje stratekih odluka o zdravlju stanovnitva u Federaciji BiH.

s.r. Prim. dr Zlatko Vuina



4



5

SADRAJ PREDGOVOR ...................................................................................................................................................... 3 1. UVOD .............................................................................................................................................................. 11 2. DEMOGRAFSKI I SOCIOEKONOMSKI POKAZATELJI .................................................................... 12

2.1 DEMOGRAFSKI POKAZATELJI ...................................................................................................................... 12 2.2 SOCIO-EKONOMSKI POKAZATELJI................................................................................................................ 13

3. ZDRAVLJE STANOVNITVA .................................................................................................................... 15 3.1 MORTALITET (UMIRANJE) ........................................................................................................................... 15

3.1.1 Opi mortalitet .................................................................................................................................... 15 3.1.2 Specifini mortalitet ............................................................................................................................ 17 3.1.3 Povrede kao uzroci smrti .................................................................................................................... 20 3.1.4 Dojenaka smrtnost ............................................................................................................................ 20

3.2 MORBIDITET (OBOLJEVANJE) ...................................................................................................................... 21 3.2.1 Opi morbiditet ................................................................................................................................... 21 3.2.2 Hronine nezarazne bolesti................................................................................................................. 21 3.2.3 Zarazne bolesti i imunizacija .............................................................................................................. 28 3.2.4 Zdravlje zuba i usta............................................................................................................................. 33

3.3 ZDRAVLJE POJEDINIH POPULACIONIH GRUPA STANOVNITVA ..................................................................... 35 3.3.1 Zdravlje djece ..................................................................................................................................... 35 3.3.2 Zdravlje stanovnitva starosti 19-64 godine ....................................................................................... 39 3.3.3 Zdravlje stanovnitva starosti 65 i vie godina................................................................................... 41 3.3.4 Zdravlje ena....................................................................................................................................... 42

4. GLAVNE ODREDNICE ZDRAVLJA ......................................................................................................... 44 4.1 SOCIOEKONOMSKE ODREDNICE ZDRAVLJA ................................................................................................. 44 4.2 IVOTNI STIL I NAVIKE ................................................................................................................................ 44

4.2.1 Ishrana i fizika aktivnost ................................................................................................................... 44 4.2.2 Bolesti ovisnosti (puenje, alkoholizam, droge i psihotropne substance) ........................................... 46

4.3 OKOLI I ZDRAVLJE..................................................................................................................................... 48 4.3.1 Voda za pie........................................................................................................................................ 49 4.3.2 Zrak..................................................................................................................................................... 49 4.3.3 Otpadne materije ................................................................................................................................ 50 4.3.4 Higijenska ispravnost hrane ............................................................................................................... 51 4.3.5 Mine i neeksplodirana ubojita sredstva .............................................................................................. 53 4.3.6 Saobraajni traumatizam.................................................................................................................... 54 4.3.7 Jonizirajue zraenje .......................................................................................................................... 54

5. ORGANIZACIJA ZDRAVSTVENE ZATITE.......................................................................................... 56 5.1 ZAPOSLENI U ZDRAVSTVU........................................................................................................................... 56 5.2 PRIMARNA ZDRAVSTVENA ZATITA ............................................................................................................ 57 5.3 BOLNIKA ZDRAVSTVENA ZATITA ............................................................................................................ 62 5.4 PRIVATNA ZDRAVSTVENA ZATITA............................................................................................................. 64 5.5 JAVNO ZDRAVSTVO..................................................................................................................................... 64

6. PREGLED ODABRANIH POKAZATELJA PO KANTONIMA ............................................................. 67 7. ZAKLJUCI................................................................................................................................................... 88 8. PREPORUKE ................................................................................................................................................. 90 IZVOR PODATAKA ......................................................................................................................................... 91



6



7

SKRAENICE

BDP/GDP Bruto domai proizvod

FBiH Federacija Bosne i Hercegovine FMZ Federalno ministarstvo zdravstva

FZS Federalni zavod za statistiku

ICCIDD Meunarodni savjet za kontrolu poremeaja nastalih usljed jodnog deficita

ITM Indeks tjelesne mase

KP Krvni pritisak

FPH-SEE Forum javnog zdravstva Jugoistone evrope

MKB Meunarodna klasifikacija bolesti, povreda i uzroka smrti

OM Obiteljska/porodina medicina

PZZ Primarna zdravstvena zatita

PH-SEE Javno zdravstvo Jugoistone evrope

SITAP Projekat tehnike pomoi za socijalno osiguranje

SB Svjetska banka

SZO/WHO Svjetska zdravstvena organizacija

TLD Termoluminiscentni dozimetri

VAPB Vakcinalno preventabilne bolesti

WHR World Health Report/Svjetski zdravstveni izvjetaj

ZZJZ FBiH Zavod za javno zdravstvo Federacije Bosne i Hercegovine



8



9

ODABRANI POKAZATELJI ZA FEDERACIJU BOSNE I HERCEGOVINE ZA 2007.GOD.

DEMOGRAFSKI LANICE EU

DO 2004 ili 2007. GOD *

EU REGION**

FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE

2007.*** Procjena broja stanovnika

0-14 god. 15,78% 65+ god. 14,31%

0-14 god. 17,29% 65+ god. 14,85

0-14 god. 18,03% 65+ god. 14,08%

GDP per capita (u USA $) 6762USD 29602,8USD 4.821KM/stanovniku Stopa nezaposlenosti 11,9% 8,86% 47,24% ivoroeni /1000 stanovnika 9,7 11,2% 9,3 Stopa fertiliteta 1,3 1,5 1,3 Oekivana duina ivota (WHR) 73,89 73,84 73,5

MORTALITET: Standardizirana stopa smrtnosti (SDR)/100.000 stanovnika SDR svi uzroci i sve dobi 951,35 939,13 700,00 SDR, bolesti cirkulatornog sistema, svi uzrasti

493,09 455,16 371,4

SDR, maligne neoplazme, svi uzrasti

201,9 171,82 137,9

SDR, eerna bolest, svi uzrasti 12,75 13,06 3,5 SDR, samoubistva, svi uzrasti 15,5 15,1 7,5 Zarazna i parazitarna oboljenja 951,3 939,1 0,6

ZARAZNE BOLESTI

AIDS kliniki dijagnosticiran Incidenca 0,63/100.000

1,6

0,2

HIV incidenca 2,2/100 000 14,9 0,1 Tuberkuloza: Incidenca 46,9/100.000 42,8 58,8

ZDRAVLJE DJECE I MLADIH

Dojenaka smrtnost (na 1000 ivoroenih)

8,7 8,3 8,9

Pokrivenost imunizacijom DTP3 90,5% Mrava djeca starosti 0-5 godina (teina u odnosu na visinu)

5% 5%

RIZIKO FAKTORI

Puenje (odrasli)

Prosjeno 28% Mukarci 32%

ene 23%

Prosjeno 28,6% Mukarci 40%

ene 18,2%

Prosjeno 37% Mukarci 49%

ene 30% Gojaznost (odrasli) Prosjeno 21%

RESURSI /100.000 STANOVNIKA I KORITENJE ZDRAVSTVENE ZATITE Doktori, ukupno 261,2 338,2 176,6 Doktori ope prakse 102 68,1 48,5 Stomatolozi 40,8 51,2 23,9 Farmaceuti 42,3 50,6 12,8 Zdravstveni tehniari/sestre 547,5 720,3 510,2 Bolnice (na 100.000 stanovnika) 2,6 3,9 0,9 Bolniki kreveti 643,7 674,3 349,0 Godinji prijemi (na 100 stan) 20,8 19,2 9,4 Prosjena duina leanja (dani) 8,3 dana 10,4 9,2 Ukupni trokovi u zdravstvu (%GDP-a)

6,64 7,7 8,6

* Podaci SZO, baza podataka HFA (lanice EU do 2007. su: Bugarska, eka, Kipar, Estonija, Latvija, Litvanija, Maarska, Malta, Poljska, Rumunija, Slovaka i Slovenija) ** Podaci SZO, baza podataka HFA (53 ZEMLJE lanice EU) ***Podaci se odnose na javni sektor



10



11

1. UVOD

Prijetnje po zdravlje stanovnitvu Federacije Bosne i Hercegovine su mnogobrojne. Pored teke socioekonomske situacije tu su i brojne globalne prijetnje zdravlju: prirodne katastrofe (potresi, poplave, poari, globalno zatopljenje), nesree (radioloko-hemijske, bioloke i druge), te epidemije novih zaraznih oboljenja ire u regionu i svijetu (SARS, ptiija gripa i druge), kao novi izazovi u okviru globalne tranzicije zdravlja.

Zdravstveno stanje stanovnitva nije samo zbir ocjena zdravstvenog stanja pojedinaca nego je odraz cjelovite slike o stanju zdravlja i bolesti, ali i drugih problema vezanih uz zdravlje populacije u zajednici. Izmjene nastale tranzicionim trendovima u socijalnom, ekonomskom, i kulturnom okruenju uticale su i na izmjenu koncepta zdravlja i zdravog ivljenja.

Daleko iza nas su ostala poimanja koncepta zdravlja u duhu istorijskog "odsustva bolesti SZO" dok je dostizanje potpunog psihofizikog zdravlja postalo odraz vlastitog poimanja zdravlja uvjetovanog razliitim faktorima unutar zajednice. Zdravlje predstavlja dinaminu zdravstvenu, socijalnu i ekonomsku kategoriju, promjenljivu pod uticajem razliitih faktora u zajednici. Zdravlje i zdravstvena zatita ne rjeavaju se iskljuivo unutar zdravstvenog sistema i ne mogu se posmatrati odvojeno od socijalnih, ekonomskih, politikih i kulturnih pokazatelja koji znaajno utiu na sliku zdravlja.

Aktuelnost trenutka u kojem se nalazi veina zdravstvenih sistema danas jeste poveanje broja sektora koji se bave pitanjima zdravlja i sve kompleksniji odnosi izmeu njih, sve vei nivo oekivanja, zahtjeva i potreba, sve manje finansijskih sredstava, sve bri razvoj tehnologija i edukacije, starenje stanovnitva, intenziviranje zaboravljenih i pojava novih bolesti.

Jedna od osnovnih funkcija javnog zdravstva je da vri procjenu trendova zdravstvenog stanja stanovnitva i organizacije zdravstvene zatite sa ciljem unapreenja zdravstvenog sektora i zajednice u cijelini. Procjena zdravstvenog stanja se bazira na nadzoru i analizi svih determinanti zdravlja koje ostavljaju traga na trendovima vodeih uzroka smrtnosti i oboljevanja stanovnitva, kao respektabilnim statistikim pokazateljima. S druge strane, rezultati populacionih istraivanja o ivotnim navikama i stilu ivljenja predstavljaju znaajnu osnovu za definiranje mjera za obezbjeenje efikasnog sistema zdravstvene zatite orijentirane na prevenciju bolesti i promociju zdravlja.

Vrijednosti injenica sakupljenih u izradi analize zdravstvenog stanja stanovnitva su velike, kako za struno argumentiranje promjena neophodnih u organizaciji resursa unutar zdravstvenog sistema tako i afirmaciji koncepta zdravlja, jaanja individualne odgovornosti za zdravlje i uloge zajednice u stratekom planiranju i kordinaciji svih sektora bitnih za pitanja zdravlja.



12

2. DEMOGRAFSKI I SOCIOEKONOMSKI POKAZATELJI

2.1 Demografski pokazatelji Na teritoriji Federacije BiH u 2007. godini, na povrini od 26.110,5 km2 prema podacima Federalnog zavoda za statistiku (FZS), ivjelo je 2.328.359 stanovnika. Prosjena gustina naseljenosti je iznosila 89 stanovnika/km2. Kao i prethodnih godina, stanovnitvo Federacije BiH pripada kategoriji regresivnog stanovnitva sa manjim ueem djece starosti 0-14 godina (18,1%) u odnosu na prethodne godine, a porastom uea osoba starih 65 i vie godina (14,1%). Prema polu, ene su inile 51% stanovnitva.

U 2007. godini na podruju Federacije BiH roeno je 21.715 djece, odnosno 113 vie u odnosu na 2006. godinu. U istom periodu je umrlo 19.428 stanovnika, od ega je 193 umrle dojenadi. (1,2,3)

Osnovna odrednica ukupnog kretanja stanovnitva je prirodno kretanje, ije su bazne komponente bioloki procesi raanje (natalitet) i umiranje (mortalitet), a rezultat njihovih meusobnih odnosa je prirodni prirataj (viak broja roenih nad brojem umrlih). Uz njih, na prirodno kretanje stanovnitva snano djeluju ekonomski, drutveni, kulturni, socioloki i drugi faktori. Natalitet (raanje) kao pozitivna komponenta prirodnog kretanja stanovnitva Federacija BiH ve due vrijeme spada u zemlje sa niskim natalitetom. U 2007. godini stopa nataliteta je iznosila 9,3, tj. bila je identina onoj iz 2006. godine. Opa smrtnost (mortalitet) kao negativna komponenta prirodnog i ukupnog kretanja stanovnitva Stopa ope smrtnosti je imala srednju vrijednost od 8,3 i biljei lagani i kontinuirani porast posljednjih godina, kao odraz starenja stanovnitva. Dojenaka smrtnost (umrla dojenad) Stopa dojenake smrtnosti je u 2007. godini biljeila nisku vrijednost od 8,9, neto je nia nego u 2006. godini, uz znaajne razlike meu kantonima (od 3,6 u Posavskom do 17,3 u Bosansko-podrinjskom kantonu). Prirodni prirataj

Grafikon 1: Prirodno kretanje stanovnitva u FBiH od 2003.-2007. godine

Kao posljedica pada stope nataliteta i fertiliteta i laga-nog porasta stope mortalite-ta, prirodni prirataj biljei trend opadanja i sa vrijedno-u od 1,0 u 2007. godini ima izrazito nepovoljnu vrijednost i vodi u prirodnu depopulaciju tj, vei broj umrlih od broja roenih. (Grafikon 1)

8,8 8,99,3

9,4 9,39,610

8,388,37,97,9

11,31,11,72,1

8,58,7

9,5

0

2

4

6

8

10

12

2003. 2004. 2005. 2006. 2007.

Natalitet

Mortalitet

Prirodni prirataj

Dojenaka smrtnost



13

Grafikon 2: Prirodno kretanje stanovnitva u FBiH u 2007. godini, pregled po kantonima

U 2007. godini vitalni indeks (broj ivoroenih na 100 umrlih), kao pokazatelj smjera reprodukcije stanovnitva, jo uvijek ima vrijednost iznad 100, tanije 111,8%, to znai da jo uvijek postoji proirena reprodukcija (obnavljanje) stanovnitva.

Najvia stopa nataliteta je zabiljeena u Srednjobosanskom i Kantonu Sarajevo (10,2%0), a mortaliteta u Posavskom kantonu (Grafikon 2). Prirodni prirataj je imao negativnu vrijednost u Posavskom, Bosansko-podrinjskom, Hercegovako-neretvanskom, Zapadno-hercegovakom i Kantonu 10.

Oekivana duina ivota Prema procjeni Svjetske banke, oekivana duina ivota pri roenju za mukarce je 72,1 a za ene 77,3 godine.

2.2 Socio-ekonomski pokazatelji Socio-ekonomske promjene imaju znaajan uticaj na zdravlje stanovnitva. Prema podacima FZS, bruto domai proizvod (BDP) biljei stalni rast posljednjih godina, za 2007. godinu je iznosio 4.821KM po stanovniku, to predstavlja poveanje od 12,9% u odnosu na 2006. godinu.

Stopa nezaposlenosti u 2007. godini je bila visoka i iznosila je 47,24%. Od ukupno radno sposobne populacije u FbiH 42,3% su ene, od kojih je samo jedna treina (29,2%) bila zaposlena. Godinji prosjek broja zaposlenih u Federaciji BiH u 2007. godini je vei nego prethodnih godina, evidentirano je 413.676, to predstavlja poveanje od 6,2% u odnosu na prethodnu godinu. Ali, za isti period je registrovano 370.459 nezaposlenih osoba ili 4,3% vie u odnosu na 2006. godinu. Meutim, situaciju uslonjava injenica da je broj nezaposlenih osoba u Federaciji BiH od 2001. do 2007. godine povean za vie od 80.000 i ova pojava je evidentirana u svim kantonima. (5)

Prosjena neto plaa u Federaciji BiH u 2007. godini je poveana u odnosu na prethodnu godinu i iznosila je 662,10 KM, ali je za isto vrijeme porasla i vrijednost potroake korpe potrebnih proizvoda i u 2007. godini je iznosila 508,65KM. (5)

Situaciju uslonjava i porast broja samakih domainstava, kojih je, prema procjeni, ak, jedna etvrtina (BIH), vie samakih enskih domainstava (28,6%) nego mukih (17,3%).

U procesu harmonizacije sa EU u segmentu socijalne politike, istraivanja su pokazala da socijalna iskljuenost i dalje predstavlja izuzetan problem u Federaciji BiH, jer je svaki drugi stanovnik na neki nain socijalno iskljuen. (iskljuen znai biti ostavljen izvan veinskog, te biti uskraen za socijalna, ekonomska i politika prava koja su osigurana drugima). Uzroci socijalne iskljuenosti su siromatvo, nezaposlenost, obrazovanje, a gender i etniki uzroci djeluju dodatno. Najvie su ugroene starije osobe, mladi, osobe sa invaliditetom, te raseljene osobe. U pozadini ovog lee poveanje nejednakosti u dohotku, obrazovanju i zdravstvu, to utie na zdravlje stanovnitva. (4)

10,09,3 9,6

10,2

7,8

10,29,3

12

8,59 9

8,3

6,06,7

5,1

8,48,27,58,4

7,2

9,18,6

0,0

2,0

4,0

6,0

8,0

10,0

12,0

14,0

Unsk

o-san

ski

Posa

vski

Tuzla

nski

Zeni

ko-do

bojsk

i

Bosa

nsko

-podri

njski

Sred

njobo

sans

ki

Herce

govak

o-nere

tvans

ki

Zapa

dnoh

erceg

ova

ki

Kanto

n Sara

jevo

Kanto

n 10

FBiH

Natalitet

Mortalitet



14

Prema podacima Federalnog ministarstva raseljenih osoba i izbjeglica, na podruju Federacije BiH se kontinuirano smanjuje broj raseljenih osoba. U 2007. godini status raseljenih osoba je odobren za 54.331osobu/ lice, to je za 6% manje nego u 2006. godini.

Prema podacima Federalnog ministarstva rada i socijalne zatite, u Federaciji BiH je registrovano 9.853 lica koji su civilne rtve rata i 48.308 osoba sa invaliditetom, to predstavlja 2,5% ukupnog stanovnitva. Podaci o broju ratnih vojnih invalida nisu bili raspoloivi.

Prema podacima Federalnog zavoda za penzijsko i invalidsko osiguranje krajem 2007. godine uee penzionera u ukupnom broju stanovnika je iznosilo 14,3%.

Posljednji dostupni podaci anketom provedenog mjerenja ivotnog standarda (LSMS) su pokazali da oko 15% stanovnitva Federacije BiH ima standard ispod ope granice siromatva. (6)

Iako je u periodu 2001-2004. godina zabiljeen rast plata i penzija, te broja zaposlenih, teina siromatva je ostala ista, te se nejednakost poveala. Stopa trajnog rizika od siromatva prema polu je podjednaka. Sve navedeno doprinosi pogoranju socio-ekonomskog statusa stanovnitva Federacije BiH, to se odraava i na zdravlje stanovnitva. Stopa izdravanog stanovnitva (Dependency ratio)

Stopa izdravanog stanovnitva u FBIH u 2007. godini je iznosila 47,3%, to znai da je skoro svaki drugi stanovnik mlad ili star da bi radio. Ovo je znaajan demografski pokazatelj, kao i mjera starenja stanovnitva i udjela izdravanih lica u ukupnoj populaciji. Porast stope izdravanog stanovnitva je znaajan problem za finansiranje zdravstvene zatite. Pismenost odraslih

Kao indirektan pokazatelj pismenosti odraslih, a to je direktno povezano sa zdravljem stanovnitva, moe posluiti (korigovani) podatak o pismenosti ena starosti 15-24 godine iz MICS3 istraivanja, koji iznosi 99,6%. Indeks humanog razvoja (HDI)

Indeks humanog razvoja (HDI), kao kombinovano mjerenje oekivane duine ivota, dostignutog obrazovanja i standarda mjerenog BDP-om, pokazuje da je, ipak, postignut odreeni napredak. Posljednji podatak (za 2004. godinu) pokazuje da je HDI imao visoku vrijednost od 0,816, ime je Federacijija BiH svrstana u zemlje sa visokim humanim razvojem (visok HDI je >0,800). Na ovo su uticali pokazatelji prosjene oekivane duine ivota pri roenju procijenjene na 74,7 godina, stopa pismenosti odraslih osoba od 97,7%, procenat kombiniranog upisa na svim nivoima obrazovanja od 71,6% i visina BDP-a. (4)



15

3. ZDRAVLJE STANOVNITVA Kao i prethodnih godina, zdravstveno stanje stanovnitva Federacije BiH je karakterisano znaajnim demografskim promjenama, znaajnim prisustvom hroninih oboljenja, te visokom prevalencom nezdravih ivotnih navika. Zdravlje stanovnitva Federacije BiH je i dalje viestruko nepovoljno jer uz ranije postojee zdravstvene probleme se pojavljuju i novi.

Za ocjenu zdravstvenog stanja stanovnitva se koriste negativni pokazatelji zdravlja, od kojih su dostupni mortalitet (umiranje) i morbiditet (oboljevanje), kao i pokazatelji nedavnih istraivanja.

3.1 Mortalitet (umiranje)

3.1.1 Opi mortalitet

Mortalitet, kao negativna komponenta prirodnog i ukupnog kretanja stanovnitva, djeluje na smanjivanje ukupnog broja stanovnika. Stopa mortaliteta je odraz djelovanja biolokih, ekonomskih i zdravstvenih faktora, pa je opi mortalitet, a posebno mortalitet dojenadi, znaajan pokazatelj ivotnog standarda. Takoer, kretanje stope mortaliteta, uz morbiditet, slui za ocjenu efikasnosti zdravstvene zatite, kao i za zdravstvenu i socijalnu politiku zemlje.

Prema podacima Federalnog zavoda za statistiku, u 2007. godini je umrlo 19.428 stanovnika, neto vie mukaraca (51,5%) nego ena (48,5%). Stopa opeg mortaliteta ima srednju vrijednost od 8,3/1.000 stanovnika i u laganom je porastu posljednjih godina. Na ovo utiu kako bioloki (dobna struktura stanovnitva), tako i drutveno-ekonomski faktori.

Vodei uzroci smrti u 2007. godini, kao i prethodnih godina, su oboljenja cirkulatornog sistema (54,3%). Druge po rangu su neoplazme sa 19,1% uea, pa su tako skoro tri etvrtine svih uzroka smrti iz ove dvije grupe. Visoko su pozicionirana i endokrina i metabolika oboljenja sa poremeajima u ishrani (4,0%). Navedeno je direktna posljedica visoke prevalence faktora rizika, te porasta uea hroninih bolesti u oboljevanju stanovnitva. (Tabela 1). Tabela 1: Vodei uzroci smrti stanovnitva Federacije BiH u 2006. i 2007. godini

(po poglavljima 10. MKB)

2006. 2007. Poglavlja 10. MKB Broj Rang Indeks

(%) Stopa/ 100.000

Broj Rang Indeks (%)

Stopa/ 100.000

Oboljenja cirkulatornog sistema (I00-I99) 10038 1 53,7 432 10546 1 54,3 453

Maligne neoplazme (C00-C97 ) 3564 2 19,0 153 3714 2 19,1 160

Simptomi, znaci i nenormalni kliniki i lab. nalazi (R00-R99)

1060 3 5,7 45 841 3 4,3 36

Endokrina i metabol. oboljenja sa por. u ishrani (E00-E99)

744 4 4,0 32 786 4 4,0 34

Oboljenja respiratornog sistema (J00-J99) 606 5 3,2 26 643 5 3,3 27

Ostali uzroci mortaliteta 2666 14,4 115 2898 14,9 124

Ukupno umrlih 18678 100 803 19428 100 834



16

Uee simptoma, znakova i nenormalnih klinikih nalaza meu vodeim uzrocima smrti stanovnitva (4,3%) ukazuje na lo kvalitet podataka mortalitetne statistike. Veliko je uee i nepoznatih uzroka smrti, zbog ega je Zavod za javno zdravstvo FBiH pokrenuo aktivnosti na poboljanju kvaliteta podataka mortalitetne statistike.

Grafikon 3: Standardizirana stopa smrtnosti (SDR) za sve uzroke i

sve dobi, na 100.000 stanovnika (Procijenjeno stanovnitvo)

Poredei standardizirane stope smrtnosti za sve uzroke i sve uzraste, Federacija BiH ima slinu vrijednost stope kao okolne zemalje. (Grafikon 3)

Grafikon 4: Vodei uzroci smrti (po oboljenjima) u FBIH 2006. i 2007. god., Indeks strukture

Kao i prethodnih godina, vodei uzroci smrti u 2006. i 2007. godini su modani udar iz grupe cerebrovaskularnih bolesti (I60-I69), akutni infarkt miokarda (I21) iz grupe isheminih oboljenja srca, srani zastoj (I46) i kardio-miopatija (I42) iz grupe drugi oblici sranih oboljenja, te maligna neoplazma bronha i plua (C34). (Grafikon 4)

1056

945

927

842

810

700

680

0 200 400 600 800 1000 1200

Bugarska

EU prosjek zemalja lanica do 2004. ili2007.

Evropski region

Hrvatska

Albania

FBIH

Slovenija

11,3

7,9

9,2

9,5

4,9

57,2

10,6

9,3

8,5

10,1

5,1

56,4

0 10 20 30 40 50 60 70

Modani udar (I63)

Kardiomiopatija (I42)

Akutni infarkt miokarda (I21)

Srani zastoj (I46)

Maligna neoplazma bronha i plua(C34)

Ostali uzroci smrti

2007.

2006.



17

3.1.2 Specifini mortalitet Grafikon 5: Vodei uzroci smrti kod mukaraca u FBiH u 2007. godin,i Indeks strukture

U 2007. godini mukarci su, kao i prethodnih godina, najee umirali od akutnog infarkta (10,0%) i modanog udara (9,6% uea u ukupnom broju umrlih), to je povezano sa nainom ivota, faktorima rizika, naslijeem itd. (Grafikon 5)

Grafikon 6: Vodei uzroci smrti kod ena u FBiH u 2007. godini, Indeks strukture

Kao i prethodnih godina i u 2007. godini vodei uzroci smrti kod ena su iz grupe oboljenja cirkulatornog sistema i to su: modani udar sa 11,5% uea, kardiomiopatija (11,4%), srani zastoj (10,8%), akutni infarkt miokarda, te inzulin ovisni dijabetes. (Grafikon 6) Mortalitet od bolesti cirkulatornog sistema Pet vodeih uzroka smrti od bolesti cirkulatornog sistema u 2007. godini su isti kao i prethodnih godina i to su modani udar (I63), srani zastoj (I46), kardiomiopatija (I42), akutni infarkt miokarda (I21) i ateroskleroza (I70), na to utie znaajno prisustvo faktora rizika kao to su nepravilna ishrana, hipertenzija, puenje, fizika neaktivnost itd. (Tabela 2)

Ostali uzroci55,7%

Akutni infarkt miokarda (I21)

10,0%

Kardiomiopati ja (I42)7,4%

Srani zastoj (I46)9,3%

Maligna neoplazma

bronha i plua (C34)8,0%

Modani udar (I63)9,6%

Ostali uzroci; 54,4

Modani udar (I63); 11,5

Kardiomiopatija (I42); 11,4

Srani zastoj (I46); 10,8

Akutni infarkt miokarda (I21);

6,9 Inzulim ovisni

diabetes mellitus(E10); 5,0



18

685,35

493,09

455,16

417,73

417,7

371,4

261,2

0 200 400 600 800

Bugarska

EU prosjek zemaljalanica do 2004. ili 2007.

Evropski region

Hrvatska

Albania

FBIH

Slovenija

Tabela 2: Vodei uzroci smrti stanovnitva od bolesti cirkulatornog sistema u FBiH u 2007. godini

2007. Dijagnoza i ifra oboljenja

Broj Rang Indeks

(%) Stopa/1000

Modani udar (I63) 2045 1 19,4 0,9Srani zastoj (I46) 1948 2 18,5 0,8Kardiomiopatija (I42) 1804 3 17,1 0,8Akutni infarkt miokarda (I21) 1647 4 15,6 0,7Ateroskleroza (I70) 545 5 5,2 0,3Ostale bolesti cirkulatornog sistema 2557 24,2 1,1Ukupno umrlih 10546 100 4,5

Grafikon 7: Standardizirana stopa smrtnosti (SDR) od bolesti cirkulatornog sistema, svi uzrasti, na 100.000 stanovnika (procijenjeno stanovnitvo)

Poredei standardizirane stope smrtnosti od bolesti cirkulatornog sistema, u Federaciji BiH je zabiljeena nia stopa nego u Bugarskoj, Hrvatskoj, Albaniji i zemljama koje su postale lanice EU do 2004. ili 2007. godine, a via nego u Sloveniji. (Grafikon 7)

Od oboljenja cirkulatornog sistema neto vie umiru ene (53%) nego mukarci (47%). Kod ena vodei uzrok smrti je modani udar, a kod mukaraca akutni infarkt miokarda. Mortalitet od malignih neoplazmi Grafikon 8: Standardizirana stopa smrtnosti (SDR) od malignih neoplazmii, svi uzrasti, na 100.000 stanovnika (Procijenjeno stanovnitvo)

Poredei standardizirane stope smrtnosti od malignih neoplazmi Federacija BiH ima nisku stopu u odnosu na okolne zemlje. (Grafikon 8)

210,24

201,9

197,96

171,82

156,53

137,9

114,88

0 50 100 150 200 250

Hrvatska


Slovenija

Evropski region

Bugarska

FBIH

Albania



19

Pet vodeih uzroka smrti od malignih neoplazmi u 2007. godini su isti kao i prethodnih godina i to su maligne neoplazme bronha i plua sa 26,3% uea, potom maligna neoplazma jetre i intrahepatalnih unih vodova (7,4%), iza koje su visoko pozicionirane maligne neoplazme eluca. (Tabela 3) Tabela 3: Vodee maligne neoplazme kao uzroci smrti u FBiH u 2007. godini (po oboljenjima)

2007. Dijagnoza i ifra oboljenja

Broj Rang Indeks (%) Stopa/ 1000

Maligne neoplazme bronha i plua (C34) 978 1 26,3 0,5

Maligne neopl. jetre i intrahepat. unih vodova (C22) 275 2 7,4 0,2

Maligna neoplazma eluca (C16) 273 3 7,4 0,2 Maligne neoplazme dojke (C50) 217 4 5,9 0,1 Maligne neoplazme pankreasa (C25) 201 5 5,4 0,1 Ostale maligne neoplazme 1770 47,7 0,8 Ukupno 3714 100% 1,6

Grafikon 9: Vodee maligne neoplazme kao uzroci smrti kod mukaraca u FBiH u 2007. godini, Indeks strukture

Vodei uzroci smrti od malignih neoplazmi su maligne neoplazme bronha i plua sa 36,2% uea, iza kojih slijede maligne neoplazme probavnih organa i prostate. (Grafikon 9)

Grafikon 10: Vodee maligne neoplaze kao uzroci smrti kod

ena u FBiH u 2007. godini, Indeks strukture

Kod ena, vodei uzrok smrti od malignih neoplazmi su maligne neoplazme dojke sa neto veim ueem u odnosu na prethodne godine (14,0%). Visoko su rangirane i maligne neoplazme bronha i plua (12,2%) (Grafikon 10)

Maligna neoplazma jetre i intrahep.unih vodova (C22);

6,2%Maligna neoplazma

eluca (C16); 8,6%

Maligna neoplazma pankreasa

(C25); 4,7%

Maligna neoplazma

prostate (C61); 6,7%

Ostale maligne neoplazme;

37,6%

Maligna neoplazma

bronha i plua (C34); 36,2%

Ostale maligne neoplazme;

52,3%Maligna

neoplazma jajnika (C56);

6,7%

Maligna neoplazma pankreasa

(C25); 6,4%

Maligna neoplazma

dojke (C50); 14%

Maligna neoplazma jetre i intrahep.unih vodova (C22);

9,2%

Maligna neoplazma

bronha i plua (C34); 12,2%



20

Mortalitet od malignih neoplazmi limfoidnog tkiva i hematopoetskih organa

Grafikon 11: Mortalitet od malignih neoplazmi limfoidnog tkiva i hematopoetskih organa u FBiH u periodu od 2005.do 2007. godine prema starosnim grupama, Indeks strukture

Od malignih neoplazmi limfoidnog tkiva i hematopoetskih organa (C81-C96), u koje spadaju leukemije, u 2007. godini je umrlo 165 stanovnika, odnosno manje nego u 2006. godinu (185 umrlih). Evidentno je pomjeranje umiranja ka mlaim starosnim grupama, to se odnosi na djecu starosti od 0-14 godina. (Grafikon 11).

3.1.3 Povrede kao uzroci smrti

Tokom 2007. godine u Federaciji BiH registrirano je ukupno 360 smrti uzrokovanih povredama. Najzastupljenija dijagnoza povrede kao uzroka smrti su intrakranijalna krvarenja (11,4%). Uee povreda u mortalitetu iznosi 1,85% od svih uzroka smrti. Prema polu, mukarci uestvuju sa 69% dok su ene zastupljene sa 31%. Stopa umiranja od povreda je 15,46/100.000 stanovnika FBiH i ima trend opadanja (u 2006. godini je iznosila 16,1/100.000 stanovnika).

Najei eksterni uzrok koji dovodi do povreda i posljedino smrti su saobraajne nesree.

Prema starosti, povrede su uzrok smrti kod djece do 5 godina u 3,3% sluajeva, u grupi od 5-19 godina 11,4%, kod radnoaktivnih (20-64 godine) 54,5% i u grupi 65 i vie godina ak 30,8%.

3.1.4 Dojenaka smrtnost

Grafikon 12: Vodei uzroci dojenake smrtnosti u FBiH 2007. godini, Indeks strukture

Vodei uzroci smrtnosti dojenadi u 2007. godini su odreena stanja porijeklom iz perinatalnog perioda (P00-P99) sa ueem od 54,8% i kongenitalne malformacije, deformacije i hromozom-ske abnormalnosti (Q00-Q99) sa 16,6% uea, tako da prva dva uzroka, kao i prethodnih godina, ine dvije treine svih uzroka smrtnosti djece do 1 godine starosti. (Grafikon 12)

1,3

3,9

42,2

52,6

2,7

1,1

42,7

53,5

3,0

0,6

49,7

46,7

0 10 20 30 40 50 60

0-14

15-19

20-64

65 i vie

2007.

2006.

2005.

Simptomi, znaci i

nenormalni kl. i lab. nalazi (R00-R99)

3,1%

Oboljenja resoiratornog

sistema4,7%

Ob. cirkulat.sist.

(I00-I99)4,7%

Ostali uzroci16,1%

Kong. malform (Q00-Q99)

16,6%

Odre. stanja por. iz perinat. per.(P00-P96)

54,8%



21

3.2 Morbiditet (oboljevanje) Morbiditet, kao negativni indikator zdravstvenog stanja, je objektivni pokazatelj zdravlja stanovnitva i uz mortalitet se najee koristi u analizi zdravstvenog stanja stanovnitva. Zasniva se na registrovanom morbiditetu (boniki i vanbolniki, tj. ambulantno-polikliniki). Analiza morbiditeta je raena na osnovu podataka primarne zdravstvene zatite (PZZ). Dobivanje pokazatelja o bolnikom morbiditetu za nivo Federacije BiH je u fazi pripreme, te je novi statistiki obrazac i softver u fazi pilotiranja.

Morbiditet pojedinih populacionih i nozolokih grupa je znaajan za ocjenu zdravstvenog stanja stanovnitva s ciljem poduzimanja mjera na unapreenju zdravlja. (7,8).

3.2.1 Opi morbiditet

U 2007. godini u Federaciji BiH je evidentirano smanjenje broja registrovanih oboljenja, od ega najvie u Tuzlanskom kantonu (to je objanjeno reformskim promjenama), zbog ega su stope oboljevanja stanovnitva u 2007. godini nie nego prethodnih godina.

U 2007. godini vodea oboljenja registrovana za ukupno stanovnitva Federacije BiH su ista kao i prethodne godine i to su: akutne infekcije gornjih disajnih puteva, hipertenzivna oboljenja, akutni bronhitis, bronhiolitis, cistitis, dorzopatije itd. (Tabela 4). Tabela 4: Vodea oboljenja registrovana u primarnoj zdravstvenoj zatiti u FBiH u 2006. i 2007. god.

2006. 2007. Naziv oboljenja, stanja po X MKB Broj Rang Indeks(%)

Stopa 10000 Broj Rang

Indeks (%)

Stopa/ 10000

Akutne infekcije gornjih disajnih puteva (J00-J06) 498354 1 25,9 2143 449352 1 25,5 1930

Hipertenzivna oboljenja (I10-I15) 178149 2 9,3 766 175801 2 10,1 755

Akutni bronhitis, bronhiolitis (J20-J21) 92212 3 4,8 397 76014 3 4,4 326

Cistitis (N30) 59167 4 3,1 254 54689 4 3,1 235

Dorzopatije( M40-M49) 50860 5 2,6 219 45885 5 2,6 197

Ostala oboljenja 1045176 54,3 4495 944148 54,3 4055

UKUPNO FBiH 1.923918 100% 8275 1.745899 100% 7498

Rang vodeih oboljenja je identian kao i ranijih godina, a karakterie ga znaajno uee hroninih oboljenja (hipertenzivna oboljenja, dorzopatije, dijabetes itd.), to se moe povezati sa visokom prevalencom puakih navika, prekomjernom tjelesnom teinom, fizikom neaktivnou, stresom i drugim faktorima rizika meu stanovnicima Federacije BiH.

3.2.2 Hronine nezarazne bolesti

Vodea nezarazna oboljenja su identina posljednje tri godine, a stope oboljevanja u 2007. godini su neto nie nego prethodnih godina zbog manjeg broja registrovanih oboljenja na nivou Federacije BiH, a ne zbog nie prevalence oboljevanja. (Grafikon 13)



22

Grafikon 13: Vodee nezarazne bolesti u Federaciji BiH u periodu 2005.-2007., Stopa na 10.000 stanovnika

Oboljenja cirkulatornog sistema Posljednjih decenija, bolesti cirkulatornog sistema su vodei uzrok smrti u Federaciji BiH sa ueem od 54,3% u ukupnom mortalitetu, to je povezano i sa znaajnim ueem registrovanih oboljenja u morbiditetu. Najeu dijagnostiku podgrupu ine hipertenzivna oboljenja sa ueem od, ak, 69%.

Prevalenca faktora rizika koji utiu na nastanak kako bolesti cirkulatornog sistema, tako i drugih hroninih bolesti je visoka prema posljednjem populacionom istraivanju provedenom u Federaciji BiH. (Tabela 5) (9). Tabela 5: Prevalenca faktora rizika u stanovnitvu Federacije BiH starosti 25-64 godine

Faktori rizika Za ukupno stanovnitvo Mukarci ene

Hipertenzija (>140/90mmHg) 41,0% 35,5% 44,8% Puenje 37,6% 49,2% 29,7% Konzumiranje alkohola 29,5% 54,1% 12,5% BMI (Indeks tjelesne mase): >30 21,5% 16,5% 25,0% Fizika aktivnost- aktivni: 15% 19,6% 12,0%

Podaci ukazuju na znaajno prisustvo faktora rizika po zdravlje stanovnitva. Hipertenzija

Od hipertenzije boluje skoro 1 milijarda ljudi u svijetu. Provedena populaciona istraivanja u svijetu biljee da je izmedju 15-37% odraslog stanovnitva pogoeno hipertenzijom. Brojna populaciona istraivanja su potvrdila da je povien krvni pritisak neovisan i znaajan faktor rizika koronarnog sranog oboljenja i najvaniji uzrok umiranja stanovnitva. SZO procjenjuje da je skoro 7 miliona smrti, to ini 13% u ukupnom mortalitetu u svijetu, uzrokovano visokim krvnim pritiskom.

Podaci o oboljevanju stanovnitva raspoloivi su iz rutinske zdravstvene statistike ambulantno-polikinikih slubi (primarna zdravstvena zatita) i mogu posluiti za procjenu prevalence oboljevanja od hipertenzije.

Stopa oboljevanja od hipertenzije u FBIH u posmatranih zadnjih 5 izvjetajnih godina (2003-2007) je u stalnom porastu. Zabiljeen je porast stope prevalence oboljenja od hipertenzije stanovnitva FBIH za oko 37%.

646

234181 162 162

90 7832

231197

143 159

85 61 39

255218

172 190

8990

42

766755

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

Hip

erte

nziv

na o

b.(I1

0-I1

5)

Men

tal.

pore

me

. (F

00-F

99)

Dor

zopa

tije

(M40

-M

49, M

50-M

54)

Hro

n.pl

u.o

bstru

ktiv

na(J

40-J

46)

e

erna

bol

est (

E10

-E

14)

Dru

ga is

hem

. ob.

src

a(I2

0, I2

3, I2

5)

Gas

tritis

i du

od.u

lkus

(K25

-K27

)

Mal

igne

neo

plaz

me

(C00

-C97

)

2005.2006.2007.



23

Grafikon 14: Prevalenca hipertenzije u FBIH, 2003-2007. godine (nestandardizirana stopa na 100.000 stanovnika)

Podaci o stopi oboljevanja od hipertenzije su nesigurni, prvenstveno zbog nekonzistentnosti zdravstveno-statistikog sistema, te se kao izvor konzistentnih podataka od ovih obo-ljenja koriste rezultati iz populacionog istraivanja.

Prvo veliko populaciono istraivanje koje je u poslijeratnom peridu provedeno u FBIH 2002. godine na uzorku od 3000 odraslih ispitanika (25-64 godine) je pokazalo da je ak 41% odraslih ispitanika hipertenzivno (vrijednosti krvnog pritiska preko 140/90mmHg). Prevalenca hipertenzije bila je 36% kod mukaraca i 45% kod ena. Proporcija ispitanika sa hipertenzijom statistiki je znaajno rasla sa godinama starosti ispitanika kod oba pola, neto vie kod ena u starijim godinama (45-64 godina)

Rezultati istog populacionog istraivanja govore o visokoj prevalenci faktora rizika u nastanku kardiovaskularnih oboljenja meu odraslim stanovnitvom u FBIH.

Tabela 6: Prevalenca faktora rizika u nastanku kardiovaskularnih oboljenja (rezultati populacionog istraivanja)

Faktori rizika Mukarci ene

Hipertenzija 140/90 mmHg 36% 45% Gojaznost (%) 28% 38% Puenje (%) 47% 23% Povien holesterol (%) 15% 16% Diabetes mellitus (%) 10% 11%

Kako su kardiovaskularna oboljenja vodea oboljenja odgovorna za teret oboljenja i umiranja u FBIH, a prevalenca vodeih kardiovaskularnih riziko faktora, ukljuujui hipertenziju, prilino visoka, to je dokazano u provedenom populacionom istraivanju, sistematski pristup u kontroli hipertenzije meu odraslim stanovnitvom u FBiH je realna potreba. eerna bolest Posljednjih godina, prevalenca eerne bolesti je u porastu u Federaciji BiH. U 2007. godini, zbog manjeg broja registrovanih oboljenja, prevalenca iznosi 1,6% prema podacima ambulantno-poliklinikog morbiditeta. Populaciono istraivanje provedeno 2002. godine na uzorku od oko 3000 odraslih ispitanika starosti 25-64 godine je pokazalo da eernu bolest ima 5,4% ispitanika, ee su pogoene ene, to je slino kao i u drugim zemljama okruenja.

eerna bolest predstavlja jedan od faktora rizika za razvoj cirkulatornih bolesti, a zbog niza komplikacija kao to su sljepoa, amputacija ekstremiteta, srani infarkt, modani udar itd. znaajno smanjuje kvalitet ivota oboljelih.

Uee umrlih od dijabetesa u ukupnom broju umrlih u 2007. godini je bilo 4,0%, s veim ueem enske populacije (66,9%) starijih dobnih grupa (70-74 godine, potom 65-69 godina).

55245910

6463

7662 7550

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

9000

2003 2004 2005 2006 2007



24

Novi sluajevi malignih neoplazmi (CanReg4) U toku 2007. godine uspostavljen je kvalitetniji unos u bazu podataka CanReg 4 u svim kantonima Federacije BiH. Baza podataka o novim sluajevima malignih oboljenja na podruju FBiH od velikog je znaaja za ocjenu zdravstvenog stanja stanovnitva, rano otkrivanje oboljenja, razvoj zdravstvenih sistema i uvoenje preventivnih programa.

Tabela 7. Incidenca, prevalenca i smrtnost od malignih neoplazmi u FBiH u 2006. i 2007. godini

stopa na 100 000 Stopa Godina total mukarci ene

2007. 172 185 160 Incidenca* 2006. 191 204 179 2007. 160 192 128

Smrtnost 2006. 153 182 126 2007. 384 ... ... Prevalenca 2006. 404 ... ...

*Podaci iz registra malignih neoplazmi FBiH

Prema preliminarnim podacima, u periodu 2004 -2007. godine ukupno je registrovano 19.272 novih sluajeva oboljelih od maligne neoplazme.

Grafikon 15. Novi sluajevi maligne neoplazme u 2007. godini po polu

Posmatrano po polu, od malignih neoplazmi ee obolijevaju mukarci nego ene (Grafikon 15)

Maligne neoplazme najuestalije su kod starosne grupe 65 i vie godina sa ueem od 46,8%, dok je u starosnoj grupi 55-64 godina registrirana zastupljenost od 23,3%. Maligne neoplazme kod djece do 14 godina zastupljene su 0,5%. Evidentan je porast broja oboljelih mukaraca nakon 55-te godine ivota.

Posmatrano po sistemima, najuestalije su maligne neoplazme dojke i enskih reproduktivnih organa sa ueem od 23,2%, na drugom mjestu su maligne neoplazme usne upljine i digestivnog sistema, sa 23,1% uea, dok je neto manja zastupljenost malignih neoplazmi respiratornih organa sa uestalosti od 21,2%.

mukarci53%

ene47%



25

Grafikon 16. Vodee maligne neoplazme u FBiH u 2007. godini, stopa incidence na 100.000

Po lokalizaciji, vodee su maligne neoplazme bronha i plua sa stopom incidence od 30/100.000, dok se na drugom mjestu nalaze maligne neoplazme dojke sa 21/100.000.

Grafikon 17. Vodee maligne neoplazme kod mukaraca u FBIH u 2007. godini / stopa incidence na 100.000

Maligne neoplazmi bronha i plua vodee su na listi malignih oboljenja kod mukaraca sa uestalosti 27,1% od svih neoplazmi registriranih kod mukaraca, i stopom 50/100.000, dok se na drugom mjestu nalaze maligne neoplazmi prostate sa uestalosti 10,1%, i stopom obolijevanja 19/100.000 Grafikon 18. Vodee maligne neoplazme kod ena u FBiH u 2007. godini, stopa incidence na 100.000

Vodee maligne neoplazmi kod ena su maligne neoplazmi dojke sa stopom 40/100.000 i maligne neoplazmi cervix uteri sa stopom 14 /100.000 Najvie registrovanih sluajeva maligne neoplazmi dojke kod ena su iz starosne grupe 55-64 godina (27,4%), dok je kod ena do 34 godine starosti zastupljenost 2,7%.

50

19

17

14

11

0 10 20 30 40 50 60

bronha i plua

prostate

kolorektalni

mokranimjehur

eludac

40

14

12

11

11

0 10 20 30 40 50

dojka

cervix uteri

kolorektalni

korpus uteri

bronha i plua

30

21

15

9

9

8

7

6

5

5

0 5 10 15 20 25 30 35

traheja, bronhi i plua

dojka

kolorektalni

prostata

mokrana beika

eludac

cervix uteri

korpus uteri

larinks

jajnik



26

Mentalno zdravlje Mentalni i poremeaji ponaanja predstavljaju jedan od prioritetnih javnozdravstvenih problema zbog relativno visoke prevalence i mogueg hroninog toka, te znaajnog uea u koritenju zdravstvene zatite. Stopa oboljevanja u 2007. godini je iznosila 230/10.000 stanovnika. Lagani pad stope u odnosu na prethodnu godinu je, vjerovatno, posljedica manjeg broja registrovanih oboljenja uope. (Tabela 8)

Tabela 8: Vodei mentalni poremeaji kod stanovnitva u FBiH, 2006. i 2007. godina

Vodea oboljenja su identina posljednjih godina, prikazana su prema starosnim grupama (ne registruju se znaajnije promjene u rangu, stopi oboljevanja i ueu u morbiditetu) i u sve tri starosne podrupe to su neurotski, somatski i poremeaji vezani za stres. (Grafikoni 19, 20, 21). Grafikon 19: Vodei mentalni poremeaji kod kolske djece i omladine (7-18 godina) u FBiH, Indeks strukture

Neurotski, somatski i porem.

v ezani za stres (F40-F48)

43%

Mentalna zaostalost (F70-F79)

6%

izof renija, izop. I halucin.

(F20-F29)8%

Drugi mentalni poremeaji i poremeaji

ponaanja (F04-F09, F50-F69, F80-

F99)29%

Ostali poremeaji8%

Porem. raspolo. (af ektiv ni) (F30-F39)

6%

2006. 2007. Oboljenja, stanja po XMKB

Broj Rang Stopa/ 10000 Broj Rang Stopa/ 10000

Neurotski, somatski i poremeaji vezani za stres (F40-F48) 24648 1 106 22544 1 97

Poremeaji raspoloenja (F30-F39) 13541 2 58 12882 2 55

izofrenija,izopatija i sumanuti poremeaji (F20-F29) 9323 3 40 7800 3 33

Drugi mentalni poremeaji i poremeaji ponaanja (F04-F09,F50-F69,F80-F99) 5776 4 25 4943 4 21

Mentalni poremeaji i poremeaji ponaanja uzrokovani upotrebom alkohola (F10) 2434 5 10 2241 5 10

Ostali mentalni poremeaji i poremeaji ponaanja 3714 16 14

Ukupno mentalni poremeaji i poremeaji ponaanja (F00-F99) 59436 256 53661 230



27

Grafikon 20: Vodei mentalni poremeaji kod stanovnitva starosti 19-64 godine u FBiH, Indeks strukture

Neurotski, somatski i porem. vezani za stres

(F40-F48)42,7%

Drugi mentalni poremeaji i poremeaji ponaanja

(F04-F09, F50-F69, F80-F99)

7,4%

Mental. porem. i porem.

ponaanja uzrok. upotrebom

alkohola (F10)4,1%

Ostali poremeaji5,1%

izofrenija, izop. I halucin.

(F20-F29)16,0% Porem. raspolo.

(afektivni) (F30-F39)

24,7%

Grafikon 21: Vodei mentalni poremeaji kod stanovnitva starosti 65 i vie godina u FBiH, Indeks strukture

Neurotski, somatski i porem. vezani za stres

(F40-F48)39,9%

Ostali poremeaji8,9%

Drugi mentalni poremeaji i poremeaji ponaanja (F04-F09, F50-F69, F80-F99)10,9%

Porem. raspolo. (afektivni) (F30-F39)

24,8%

izofrenija, izop. i halucin. (F20-F29)

10,3%

Demencija (F00-F03)

5,2%

Porast udjela hroninih bolesti dokaz je o netretiranim poremeajima vodeih na listi mentalnih oboljenja. Istim pristupom treba posmatrati i zastupljenost afektivnih poremeaja (depresije) koji su nerijetko povezani i sa samoubistvima, iako zvanina statistika ne biljei znaajne promjene posljednjih godina. U poreenju sa zemljama u susjedstvu, FBiH nema alarmantne podatke o stopama samoubistava, ali zbog problema u evidenciji isti treba uzeti s rezervom. Depresija je vodea bolest savremenog drutva, ak i onih koje nisu imala ljudska i materijalna razaranja, te politike ekonomske promjene kroz koje BIH prolazi. Istaivanja ukazuju da na mentalno zdravlje utiu i tzv. nezdravstvene politike stanovanja, obrazovanja, zapoljavanja i socijalnog zbrinjavanja Druge patoloke pojave u drutvu poput generalno poveane registracije sluajeva nasilja u porodici, ukazuju da se mentalno zdravlje stanovnitva moe zajednikim naporima vie sektora poboljati ili pogorati.

U 2007. godini je standardizirana stopa samoubistava iznosila 7,5/100.000. (Grafikon 22). Ovaj pokazatelj posljednjih godina ne biljei znaajnije varijacije i ima niu vrijednost od prosjeka mnogih zemalja, posebno onih koje su u tranziciji. (10)



28

Grafikon 22: Standardizirana stopa smrtnosti (SDR) samoubistava, na 100.000 stanovnika (procijenjeno stanovnitvo)

22,8

15,6

15,5

15,1

11

7,5

4,8

0 5 10 15 20 25

Slovenija

Hrvatska


Evropski region

Bugarska

FBIH

Albania

Voeni politikom i smjernicama SZO svaka zemlja lanica moe unaprijediti mentalno zdravlje svog stanovnitva, kao i raditi na prevenciji poremeaja mentalnog zdravlja. U tom smislu je pokrenut multisektorijalni pristup u izradi stratekih dokumenata prevencije nasilja u porodici i kontrole nad opojnim drogama, odnosno spreavanju i suzbijanje zloupotrebe opojnih droga u BIH.

3.2.3 Zarazne bolesti i imunizacija Zarazne bolesti U Federaciji BiH u 2007. godini ukupno je registrovano 42.020 oboljelih od zaraznih i parazitarnih bolesti koje se, prema Zakonu o zatiti stanovnitva od zaraznih bolesti, obavezno prijavljuju. (11)

Stopa morbiditeta iznosi 1804,70 oboljelih na 100.000 stanovnika to je vie u odnosu na 2006. godinu (Mb 1.080,68 /100.000). Tabela 9: Vodee zarazne bolesti koje se obavezno prijavljuju, FBiH, 2007. i 2006.

Rang 2007. Bolest

Broj regisrtova

nih suajeva

2007.

Mb/ 100000

Rang 2006. Bolest

Broj regisrtova

nih suajeva

2006.

Mb/ 100000

1 Influenza 20892 897,28 2 Influenza 5556 238,97 2 Varicellae 9336 400,96 1 Varicellae 7196 309,50 3 Enterocollitis ac. 4219 181,20 3 Enterocollitis ac. 4339 186,62 4 TBC activa resp. 1369 58,79 5 TBC activa resp. 1361 58,54 5 Toxiinfectio aliment. 1209 51,92 6 Toxiinfectio aliment. 862 37,07 6 Angina streptoc. 1054 45,26 4 Angina streptoc. 1646 70,80 7 Scarlatina 563 24,18 8 Scarlatina 551 23,70 8 Salmonellosis 531 22,80 10 Salmonellosis 294 12,65 9 Brucellosis 484 20,78

10 Scabies 442 18,98 7 Scabies 588 25,29 9 Nosilatvo HBsAg 362 15,57

Struktura deset vodeih zaraznih bolesti u FBiH je slina onoj iz 2006. godine s neto veom zastupljenou oboljevanja od varicellae i zoonoza (bruceloza, salmoneloza).



29

Grafikon 23: Vodee zarazne bolesti u FBiH, uporedni pokazatelji za 2007. i 2006. godinu

0

5000

10000

15000

20000

25000

Influ

enza

Varic

ella

e

Ente

roco

litis

ac.

TBC

act

iva

resp

.

Tox.

Alim

enta

ris

Angi

nast

rept

oc.

Scar

latin

a

Salm

onel

losi

s

Bruc

ello

sis

Scab

ies

HBs

Ag

2007g.

2006g.

Tabela 10: Registrovani morbiditet zaraznih bolesti po kantonima, 2007. i 2006. godina

Stopa oboljevanja od zaraznih bolesti po kantonima u odnosu na 2006. godinu pokazuje porast u Kantonu Sarajevo, Hercegovako-neretvanskom i Zapadnohercegovakom kantonu. Kantoni sa niskom stopom registrovanih zaraznih bolesti su Posavski, Herceg-bosanski i Tuzlanski kanton.

Morbiditet na 100.000 stanovnika Kanton

R/br. 2007. R/br. 2006.

Sarajevski 1 2705,53 2 1885,11

Zapadno-hercegovaki 2 2537,30 9 506,96

Zeniko-dobojski 3 2507,49 4 1071,78

Bosansko-podrinjski 4 1892,34 1 2488,62

Hercegovako-neretvanski 5 1843,30 3 1192,63

Srednjebosanski 6 1428,56 8 746,63

Unsko-sanski 7 1388,78 6 864,75

Tuzlanski 8 1060,93 7 751,13

Kanton 10 9 868,78 5 921,20

Posavski 10 123,83 10 283,03

FBiH 1804,70 1080,68



30

Grafikon 24: Registrovani sluajevi zaraznih bolesti, Indeks strukture Prema putu prenosa i nainu zaraavanja, najvei udio meu registrovanim sluajevima zaraznih bolesti i u 2007. ine respiratorne bolesti sa 83,0% (neto vie nego u 2006). godini. Antropozoonoze (bolesti koje se prenose sa ivotinja na ljude) pokazuju lagani porast u odnosu na 2006. godinu. (Grafikon 24)

Grafikon 25: Registrovani sluajevi oboljelih od bruceloze po godinama (1997-2007.) U navedenom razdoblju, humana bruceloza ima izrazit trend rasta. U proteklih 5 godina, godinji prosjek broja oboljelih je 182. Grafikon 26: Registrovana humana bruceloza u F/BiH, uporedni Mb/100.000, 2006. i 2007. god.

Kantoni koji u 2007. godini pokazuju veu stopu oboljevanja (na 100.000 stan.) su

Unsko-sanski, Srednjobosanski i Kanton 10. (Grafikon 26)

Spolne1% Parazitarne

0,25%

Ostale1%

Crijevne14%

Antropozoonoze1%

respiratorne83%

2 0 1 4 0 1447

89137 151

484

0

100

200

300

400

500

600

1997g. 1998g. 1999g. 2000g. 2001g. 2002g. 2003g. 2004g. 2005g. 2006g. 2007g.

Bro

j slua

jeva

Humana bruceloza u F/BiH

0

10

20

30

40

50

60

70

80

Unsk

o-sa

nska

Posa

vska

Tuzla

nska

ZE_D

O

Sred

inja

Bosn

a

Bosa

nsko

-pod

rinjsk

a

Herc

egov

ako

-

nere

tvan

ska

Zapa

dno-

herc

egov

aka

Herc

eg-b

osan

ska

Sara

jevsk

a

2007g.2006g.

Humana bruceloza u F/BiH (2006-2007.) MB/100.000

Mb/

100.

000



31

Epidemije zaraznih bolesti U 2007. godini, na podruju FBiH registrovano je 28 epidemija zaraznih bolesti sa ukupno 5195 oboljelih (bez gripe, 1671 oboljelih, sa prosjeno 73 oboljela po epidemiji). Tabela 11: Registrovane epidemije zaraznih bolesti u FBiH u 2007. godini po kantonima

Kanton Bolest koja se javila u epidemijskom obliku Broj pojedinanih

opina Ukupno oboljelih

Unsko-sanski Brucellosis 7 209 Srednjobosanski Brucellosis 8 143 Srednjobosanski Trichinellosis 1 23 Sarajevski Toxiinfectio alimentaris 1 695 Unsko-sanski Toxiinfectio alimentaris 1 41 Zapadno-hercegovaki Enterocollitis ac. 1 7 Sarajevski Morbilli 1 114 Zeniko-dobojski Morbilli 1 4 Zeniko-dobojski Influenza 5 3524 Unsko-sanski Varicellae 2 435

HIV/AIDS U razdoblju od 1989.do 2007. godine, u FBiH je ukupno registrirano 86 HIV pozitivnih osoba, od kojih 57 s razvijenim AIDSom, do sad je evidentirano 38- umrlih, za 10 oboljelih nema podataka. Dominantni put prenosa HIV infekcije je heteroseksualni, zatim homo-biseksualni, te injekcionom zloupotrebom droga.

Tabela 12: Registrovani sluajevi HIV/AIDS-a u FBiH u periodu od 2003.-2007. godine

Godina registracije Registrovani novi sluajevi HIV/AIDS Umrli HIV/AIDS

2003. 8 2 2004. 10 2 2005. 11 1 2006. 12 3 2007. 4 1

Hepatitis C virusna infekcija (HCV)

Hepatitis C virusna infekcija je najpoznatija hronina, krvlju prenosiva virusna infekcija. Oko 3% ope populacije u svijetu je zaraeno virusom hepatitisa C, a gotovo 80% njih nije svjesno svog stanja. Time inficirane osobe predstavljaju izvor infekcije za druge, a sami su u riziku da nedijagnosticirana, nelijeena infekcija pree u hronicitet (kod njih 80%) sa rizikom da u odreenom postotku, nakon 10 ili 20 godina od inicijalne HCV infekcije obole od kroninog hepatitisa, ciroze, hepatocelularnog karcinoma i drugo. Infekcija pogaa sve uzraste, a najvea prevalenca se registruje u dobi od 30-49 godina, ee kod osoba mukog pola.

Primarni nain transmisije hepatitis C virusa je putem inficirane krvi-ukljuivo transfuzije inficirane krvi, produkata od krvi, transplantata, kontaminiranim injekcionim i dr. priborom (injekcioni korisnici droga, tetovaa, body-piercing i dr.), zatim profesionalna eksponiranost zdravstvenih djelatnika,



32

pacijenti na hemodijalizi, i drugi, rjei, neparenteralni nain (sexualna aktivnost, vertikalni prijenos-sa majke na dijete, kuni kontakti i dr.)

Putove prijenosa u velikoj mjeri determiniraju i tzv. rizine kategorije , tj populacijske skupine koje su vie izloene HCV infekciji, esto sa multiplim riziko faktorima, te na taj nain bitno utjeu na epidemioloki profil hepatitis C infekcije ope populacije.

Rastui problem HCV infekcije potvruju rezultati istraivanja koje je Federalni zavod za javno zdravstvo proveo u maju 2006.godine, na uzorku od 2850 ispitanika prema selektiranim rizicima (v.grafikon). Istraivanje je provedeno na podruju Sarajeva, Tuzle i Mostara. Grafikon 27: Procijenjeni broj zaraenih hepatitis C virusom u FBiH

Prema dobivenim podacima, procijenjeni broj zaraenih hepatitis C virusom u FBiH iznosi oko 35.000 (procijenjena stopa od 1,5%, to je srednja vrijednost stope inficiranih meu dobrovoljnim davateljima i laboratorijskim pacijentima, a to se uzima kao procijenjena stopa u opoj populaciji).

Tuberkuloza Prema preliminarnom izvjetaju o kretanju oboljevanja od tuberkuloze Klinike za plune bolesti i tuberkulozu -Podhrastovi koja je nosilac zdravstveno-statistikog izvjetaja, ukupan broj oboljelih od tuberkuloze u FBiH za 2007.godinu iznosio je 1603, sa stopom oboljevanja od svih oblika tuberkuloze 68,8/100.000 stanovnika FBiH. (12)

Od ukupnog broja oboljelih od tuberkuloze, 1324 su registrirana oboljela od plune tuberkuloze, to ini stopu oboljevanja 58,8/na 100.000 stanovnika FBiH.

Razlike u stopi oboljevanja po kantonima su prikazane na tabeli 13. Tabela 13: Kretanje oboljevanja od tuberkuloze u Federaciji BiH, 2007. godina

Kanton Broj oboljelih

(sve lokalizacije TBC)

Stopa oboljevanja na

100.000 stanovnika

Uee u ukupnom broju oboljelih od

TBC

Stopa oboljevanja od plune TBC na

100 000 stan.

Unsko-sanski 311 108,0 19,4% 95,5Posavski 10 24,3 0,6% 19,4Tuzlanski 506 101,8 31,6% 86,4Zeniko-dobojski 286 71,2 17,8% 69,7Bosansko-podrinjski 30 89,1 1,9% 68,4Srednjebosanski 167 65,1 10,4% 55,4Hercegovako-neretvanski 48 21,1 3,0% 6,15Zapadno-hercegovaki 21 25,6 1,3% 13,4Sarajevski 206 49,5 12,9% 41,8Kanton 10 18 21,9 1,1% 14,6UKUPNO FBiH 1603 68,8 100% 58,8

2,7 0,83

64,7

14,42

38,26

1,67 1,110

10203040506070

Labo

rato

rijsk

ipa

cije

nti

Dra

govo

ljni

dava

telji

krv

i

inje

kc.n

arko

man

i

Oso

be n

aiz

dra

vanj

uza

tv.k

azne

Pac

ijent

i na

dija

lizi

Zdra

vstv

eni

djel

atni

ci

Pac

ijent

i sa

SP

B

% a

nti-H

CV



33

Imunizacija Provoenjem programa obavezne imunizacije protiv odreenih zaraznih bolesti postignuta je zadovoljavajua stopa pokrivenosti ciljne populacije, ime se osigurava solidna zatita od bolesti koje se mogu prevenirati cijepljenjem (CPB- cijepljenjem preventabilne bolesti): Tabela 14: Obuhvat vakcinacijom djece u FBiH, (2003.-2007.), primoimunizacija

Stopa pokrivenosti imunizacijom (%) Vrsta cjepiva 2003 2004 2005 2006 2007

BCG 91 93 95 97 96 DTP 3 83 79 88 91 90,5 OPV 3 85 82 89 92 91,8 MRP primarno 84 85 85 84 96,2 Hib revakcinacija 88 85 85,9 Hep.B 3 86 89 89,7

Epidemijsko izbijanje morbila u 2007. godini sa 118 oboljelih, posljedica je pojave oboljenja meu necijepljenom, posebno ranjivom populacijom (Romi).

3.2.4 Zdravlje zuba i usta

Raspoloivi podaci ukazuju na nezadovoljavajue zdravlje zuba i usta stanovnitva FBiH, to je posebno zabrinjavajue kada su u pitanju djeca i mladi. Kao odgovor na loe stanje oralnog zdravlja djece u Federaciji BiH u 2005. godini su prvi put na podruju svih deset kantona provedene promotivno-preventivne aktivnosti, sa osnovnim ciljem edukacije djece prvih razreda osnovne kole o znaaju redovne higijene zuba i usta i njenom pravilnom provoenju. Program je proveden u saradnji Federalnog ministarstvo zdravstva, Zavoda za javno zdravstvo FBiH, Zavoda zdravstvenog osiguranja i reosiguranja FBiH i domova zdravlja.

U kolskoj 2004/2005. godini ovim programom je obuhvaeno 99,5% svih osnovnih kola u FBiH (398 centralnih kola i veina podrunih kola), te je educirano 89,2% djece prvih razreda. U 2006/2007. ovim programom su obuhvaeni uenici prvih i drugih razreda u FBiH, to e se raditi i u 2008/2009. kolskoj godini.

3.2.4.1 Morbiditet (ukupno stanovnitvo) Prema podacima redovne zdravstvene-statistike, koji se odnose na javni sektor stomatoloke zatite, ukupna stopa oboljevanja u 2007. godini je iznosila 3.126/10.000 stanovnika, to predstavlja smanjenje u odnosu na prethodnu godinu kada je ova stopa bila 3.591 /10.000.

Na prvom mjestu vodeih oboljenja u stomatolokoj zatiti se nalazi zubni karijes (K07) ija je ukupna stopa u 2007. godini iznosila 1132/10.000, na drugom mjestu su bila oboljenja zubne pulpe i periapikalnog tkiva (K04) sa 996/10.000, zatim druga oboljenja vrstog tkiva zuba (K03). Grafikon 28: Gingivitis i periodontalna oboljenja, 2003.-2007. u FBiH, stopa na 10.000

Posljednjih godina je meu vodeim oboljenjima ukupnog stanovnitva zabiljeen porast stope gingivitisa i periodontalnih oboljenja (K05). (Grafikon 28)

858

1006877

1113

780691

769 798 814 827

2003. 2004. 2005. 2006. 2007.

Zubni karijes(K02)

Ob.zubnepulpe iperiapikalnog



34

Inae, preko tri etvrtine ukupnog morbiditeta u stomatolokoj zatiti ine tri vodea oboljenja (77-83%). Rang oboljenja i njihovo uee u morbiditetu se neto mijenja zavisno od dobnih skupina.

3.2.4.2 Morbiditet po dobnim grupama Djeca (0- 6 godina)

Grafikon 29: Vodea oboljenja u stomatolokoj zatiti djece (0-6) u FBiH u 2007. god., Indeks strukture

U odnosu na predhodne godine u 2007. godini je kod predkolske djece registrovano smanjenje stope zubnog karijesa koji je u ukupnom morbiditetu imao uee od 40,2%. Oboljenja zubne pulpe i periapikalnog tkiva su imala uee od 29,5%, gingivitisi i periodontalna oboljenja 4,6%, a na petom mjestu su bili drugi poremeaji zuba i potpornih struktura sa 3,6%. (Grafikon 29)

Djeca i omladina (7 do 18 godina)

Prema podacima redovne statistike, oboljenja djece i omladine ine 40% ukupnog stomatolokog morbiditeta. Grafikon 30: Vodea oboljenja u stomatolokoj zatiti djece i omladine (7-18) u FBiH u 2007. god, Indeks strukture

Kao i prethodnih godina vodea oboljenja su bila zubni karijes (K02) sa ueem u ukupnom morbiditetu od 40,2%, oboljenja zubne pulpe i periapikalnog tkiva (K04) sa 27,9% i dentofacijalne anomalije (K07) sa 9,4%. Druga oboljenja vrstog tkiva zuba su inila 7,4% ukupnog morbiditeta, a gingivitisi i periodontalna oboljenja 4,1%. (Grafikon 30).

Rezultati istraivanja raenog 2001. godine (14) su pokazali da KEP indeks (broj karioznih, izvaenih i plombiranih zuba) djece starosti 12 godina u Federaciji BiH iznosi 5,36, a poznato je da prema SZO, KEP 12-godinjaka ne bi trebao biti vei od 1,5. Prema istom istraivanju 45% djece ove starosti ima neku ortodontsku anomaliju (13).

Gingivitis i periodont. oboljenja (K05)

4,6%

Druga oboljenja vrstog tkiva zuba

(K03)8,1%

Oboljenja zubne pulpe i periapik. tkiva (K04)

29,5%

Drugi porem.zuba i potp.strukt (K08)

3,6%

Ostala oboljenja 14,0%

Zubni karijes (K02) 40,2%

Druga ob.vrstog tkiva

zuba (K03)7,4%

Oboljenja zubne pulpe i periapik.

tkiva (K04)27,9%

Dentofacijalne anomalije (K07)

9,4%

Gingivitis i periodont.

oboljenja (K05)4,1%

Ostala oboljenja11,0%

Zubni karijes (K02)40,2%



35

Odrasli (19 i vie godina) Grafikon 31: Dva vodea oboljenja u stomatolokoj zatiti odraslog

stanovnitva (19 i vie godina) u FBiH u 2007., stopa na 10.000

Preko polovine ukupnog stomatolokog morbiditeta ine oboljenja odraslog stanovnitva (55%).

U 2007. godini je kod ove dobne skupine dolo kod promjene ranga prva dva vodea oboljenja. Tako su se poslije niza godina na prvom mjestu nala oboljenja zubne pulpe i periapikalnog tkiva (K04) koja su inila preko jedne treine svih oboljenja (35,0%), dok je zubni karijes (K02) bio na drugom mjestu (33,0%).

Grafikon 32: Vodea oboljenja u stomatolokoj zatiti odraslog stanovnitva (19 i vie godina) u FBiH u 2007., Indeks strukture

U odnosu na prethodnu godinu gingivitisi i periodontalna oboljenja su u ukupnom morbiditetu imali uee manje za 2,2%, iza ega su slijedili drugi poremeaji zuba i potpornih struktura (4,0%) (Grafikon 32).

3.3 Zdravlje pojedinih populacionih grupa stanovnitva

3.3.1 Zdravlje djece

Za ocjenu zdravstvenog stanja najmlae populacione grupe, kao i dostignutog nivoa ivotnog i zdravstvenog standarda, najbolji pokazatelj je dojenaka smrtnost, koja posljednjih godina ima niske vrijednosti i u 2007. godini je iznosila 8,9. Na stopu dojenake smrtnosti znaajno utie pad ekonomske moi stanovnitva, neravnomjerna dostupnost zdravstvene zatite ena i djece, higijenske i kulturoloke navike i drugo.

858

1006877

1113

780691

769 798 814 827

2003. 2004. 2005. 2006. 2007.

Zubni karijes(K02)

Ob.zubnepulpe iperiapikalnog

Gingivitis i period. ob.

(K05)9,5%

Druga ob.vrstog tkiva zuba

(K03)11,7%

Ob.zubne pulpe i periap. tkiva

(K04)35,0%

Drugi porem. zuba i

potpor.strukt (K08)4,0%

Ostala oboljenja 6,8%

Zubni karijes (K02)33,0%



36

Grafikon 33: Stopa dojenake i perinatalne smrtnosti u FBiH 2003.-2007.

Stopa perinatalnog mortaliteta (mrtvoroena i dojenad umrla u prvih 6 dana u odnosu na broj poroda) je kontinuirano via u odnosu na stopu dojenakog mortaliteta, u 2007. je iznosila 10,3%0, to ukazuje na potrebu jaanja preventivne zdravstvene zatite trudnica. (Grafikon 33) Mala poroajna teina (tjelesna masa na roenju) Mala poroajna teina (ispod 2.500 grama) nosi niz zdravstvenih rizika za dijete, kao to je poveani rizik od umiranja i oboljevanja tokom prvih mjeseci i godina ivota, oteenje imuniteta, nii koeficijent inteligencije, kognitivna onesposobljenost itd. Teina pri roenju je pokazatelj kako majinog zdravlja tako i anse novoroeneta za preivljavanje i pravilan rast i razvoj.

Prema podacima istraivanja o enama i djeci u Federaciji BiH (MICS3) procenat djece sa niskom poroajnom teinom iznosi 4,7%, (procjena je vrena na osnovu podataka o ivoj djeci) i ne varira u odnosu na sredinu ivljenja (grad/ostalo) niti je u korelaciji sa stepenom obrazovanja majke. (15) Djeca starosti ispod jedne godine Grafikon 34: Pet vodeih oboljenja kod djece ispod 1 godine starosti u Federaciji BiH, 2007. god., Indeks strukture

Vodea oboljenja registrovana u 2007. godini u slubama za zdravstvenu zatitu predkolske djece do jedne godine starosti su: akutne infekcije gornjih disajnih puteva sa 48,3% uea, potom akutni bronhitis, bronhiolitis sa 12,6%, anemije usljed nedostatka eljeza sa 4,8%, upale uha (3,6%), te infekcije koe i potkonog tkiva (3,4%). (Grafikon 34)

Stanje uhranjenosti Podaci o stanju uhranjenosti populacije se prikupljaju provoenjem populacionih istraivanja jer u FBiH ne postoji kontinuirano i sistematsko praenje stanja uhranjenosti populacije. Najee se provode namjenska istraivanja na odreenim populacionim grupama, od kojih mnoga ukljuuju i procjenu stanja uhranjensti.

Tako je najnovije istraivanje o majkama i djeci MICS 2006, obavljeno 2006 godine na nivou cijele Bosne i Hercegovine ukljuilo i pokazatelje stanja uhranjenosti djece starosti 0-5 godina.

8,99,58,88,58,7

10,310,810,510,010,1

0

2

4

6

8

10

12

2003. 2004. 2005. 2006. 2007.

Dojenaka smrtnost

Perinatalna smrtnost

Anemije usljed nedostatka

eljeza (D50)4,8%

Otitis media i dr. por. uha i mastoid. nastavka (H65-H75)

3,6%

Infekcije koe i potkonog tkiva

(L00-L08)3,4%

Akutni bronhitis, bronhiolitis (J20-J21)

12,6%

Ostala oboljenja -stanja27,4%

Akutne infekcije gornjih

respiratornih puteva

(J00-J06)48,3%



37

Ispitivani su slijedei indikatori nutricionog statusa: teina za dob, visina za dob, te visina za teinu, a prema preporukama SZO i UNICEFa, za referentnu populaciju i granine vrijednosti su koritene WHO/CDC/NCHS reference.

Istraivanje je pokazalo da je u Federaciji Bosne i Hercegovine 3% djece starosti od 0-5 god. pothranjeno (teina u odnosu na dob), procenat mrave (teina u odnosu na visinu) djece iznosi 5% (oekivani procenat u populacijama razvijenih zemalja je 5%1), dok procenat zakrljale djece odnosno djece zaostale u rastu (visina u odnosu na dob) iznosi 9%. (15)

U poreenju sa MICS istraivanjem obavljenim na podruju Federacije Bosne i Hercegovine 2000-te godine, procenat zakrljale, odnosno djece zaostale u rastu u 2000-toj godini iznosio 13%, a u 2006. god. on iznosi 9%, procenat mrave djece je iznosio 8%, dok je u 2006. godini naeno 5% mrave djece, i na kraju, procenat pothranjene djece koji je 2000-te godine iznosio 5%, dok 2006. godine je pao na 3%, te se moe zakljuiti da je dolo do smanjenja pothranjenosti meu djecom starosti 0-5 godina u odnosu na sva tri ispitivana indikatora.

Grafikon 35: Procenat djece starosti 0-59 mjeseci sa poremeajima u ishrani, FBiH, MICS3

S obzirom na naeno, i injenicu da su ovakvi procenti prisutni, odnosno oekivani i u populacijama razvijenih zemalja, moemo zakljuiti da je pothranjenost u ovoj populacionoj grupi u padu, te da ne predstavlja akutni javno zdravstveni problem. Neto vei procenat zakrljale djece, vjerovatno je posljedica kvalitativne, a ne kvantitativno neadkvatne ishrane ali zasluuje panju i upuuje na potrebu poduzimanja preventivnih aktivnosti vezanih za promociju dojenja i zdrave ishrane.

Meutim, isto istraivanje je ustanovilo da je meu djecom starosti 0-5 godina gojaznost u porastu. Naime, naeno je 17% prekomjerno uhranjene djece, to je za 5% vie u odnosu na 2000-tu godinu, kada je taj procenat iznosio 12%.

Ovaj podatak se moe smatrati alarmantnim i vodeim javno zdravstvenim problemom koji zahtijeva hitne preventivne mjere.

Na kraju, napominjemo da su istraivanjem naene znaajne varijacije u stanju uhranjenosti meu pojedinim kantonima, te je u vezi s tim potrebno poduzimati i posebne, za kanton specifine mjere. Dojenje

Dojenje obezbjeuje idealnu hranu za rast i razvoj djeteta, titi od niza oboljenja, a donosi i ekonomske koristi. Stoga se preporuuje iskljuivo dojenje do 6 mjeseci starosti djeteta, a potom dojenje uz odgovarajuu, adekvatnu nadohranu do dvije godine ivota i vie (SZO/UNICEF).

Iz istraivanja o majkama i djeci (MICS, 2006.) izdvajamo najupeatljivije pokazatelje prakse dojenja. Procenat majki koje su blagovremeno zapoele dojenje (unutar 1 sata po roenju) iznosi 51%, Procenat djece koja su iskljuivo dojila do 4 mjeseca iznosi 29,3%, Procenat djece koja su iskljuivo dojena do 6 mjeseci starosti iznosi 22%, U poreenju s istim istraivanjem sprovedenim u 2000-toj god, procenat djece koja iskljuivo doje do 4 mjeseca je vei za 21% (u 2000-toj je iznosio svega 8,1%), a takoe je i broj djece koja su iskljuivo dojena do 6 mjeseci starosti je za 17% procenata vei nego u 2000-toj godini (5,1%).

1 Gregory j, Foster K, Tyler H & Wiseman M (1990): The Dietary and Nutritional Survey of British Adults. Office of Population Census and Surveys. London: HMSO.

0,53,2 2,6 4,3 2,8 1,8 2,8

3,99,2

11,3 12,3 7,88,1

9,2

2,9 7,44,7 5,5

5,72

4,6

0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%

100%



38

Grafikon 36: Procenat iskljuivog dojenja kod djece 3 i 6 mjeseci, FBIH, MICS3 Procenat djece koja kontinuirano doje (dojenje uz nadohranu) od 12 do15 mjeseci starosti iznosi 34%, dok procenat djece koja kontinurano doje u starosti od 20 do 23 mjeseca iznosi 13% i porastao je za 5 procenata u odnosu na 2000. godinu kada je iznosio 9%.

I u pogledu nadohrane istraivanje MICS je pronalo pozitivne pomake-stopa adekvatno hranjene djece starosti 6 do 8 mjeseci iznosi 12% (dojenje + nadohrana 2 obroka), stopa adekvatno hranjene djece starosti 9 do 11 mjeseci iznosi 22% (dojenje + nadohrana 3 obroka).

Ukupno, 17% djece 0-11 mjeseci je adekvatno hranjeno.

Iz podataka je vidljivo da je dolo do poboljanja prakse dojenja i adekvatne ishrane djece iako se ni ovi procenti ne mogu smatrati zadovoljavajuim.

Meutim, ovakav porast se ipak treba smatrati uspjehom, koji se moe zahvaliti programu promocije, podrke i pomoi pri dojenju, a koji se, pod vodstvom Federalnog ministarstva zdravstva i Nacionalnog komiteta za dojenje, i uz podrku UNICEFa, provodi u Federaciji ve 14 godina.

Jedna od znaajnih aktivnosti ovog programa je i certificiranje porodilita za naziv Bolnica prijatelj djece (baby friendly hospital), koja se kontinuirano obavlja i blii postizanju cilja da sve bolnice u Federaciji BiH budu certificirane baby friendly bolnice, te da taj status odravaju.

Na alost, napori da se Internacionalni kod o marketingu zamjena za majino mlijeko pravno osnai i u Federaciji BiH, jo uvijek su bezuspjeni. Djeca starosti 1-6 godina

Grafikon 37: Pet vodeih oboljenja kod djece starosti 1-6 godina, Indeks strukture

U 2007. godini u slubama za zdravstvenu zatitu predkolske djece starosti 1-6 godina registrovana su kao vodea oboljenja: akutne infekcije gornjih disajnih puteva sa 55,6% uea, potom akutni bronhitis, bronhiolitis sa 9,0%, anemije usljed nedostatka eljeza sa 2,8%, te upale uha i mastoidnog nastavka (2,3%). (Grafikon 37)

Vaan pokazatelj zdravlja majke i djeteta je uestalost kongenitalnih malformacija, o emu se tani podaci mogu dobiti samo na bazi registra. U ambulantno-poliklinikom morbiditetu u 2007. godini je registrovano 925 kongenitalnih malformacija u podgrupi do 6 godina starosti, to je manje nego u 2006. godini (1.022). Najuestalije kongenitalnie malformacije su malformacije kotano-miinog sistema sa 34,5% i kongenitalne deformacije kukova sa ueem od 22,6%.

29,3

21,8

0

5

10

15

20

25

30

Djeca starosti do 3 mjeseca Djeca starosti do 6 mjeseca

Anemije usljed nedostatka

eljeza (D50)2,8%

Otitis media i dr. por uha i

mast. nastavka (H65-H75)

2,3%

Druga ob. crijeva i

peritoneuma (K52-K55, K57-

K67)2,0%

Akutni bronhitis i

bronhiolitis (J20-J21)

9,0%

Ostala oboljenja

28,3%

Akutne infekcije

gornjih resp. puteva

(J00-J06)55,6%



39

Djeca starosti 7-14 godina Grafikon 38: Pet vodeih oboljenja kod djece starosti 7-14 godina,Indeks strukture

U slubama za zdravstvenu zatitu kolske djece starosti 7-14 vodea oboljenja registrovana u 2007. godini su: akutna oboljenja respiratornog sistema (akutne infekcije gornjih disajnih puteva i akutni bronhitis, bronhiolitis, oboljenja oka i adneksa, oboljenja koe i potkonog tkiva, oboljenja oka, cistitisi i druga oboljenja koe i potkonog tkiva. (Grafikon 38)

Grafikon 39: Pet vodeih oboljenja kod djece starosti 15-18 godina, Indeks strukture

Djeca starosti 15-18 godina Vodea oboljenja registrovana u 2007. godini u slubama za zdravstvenu zatitu kolske djece starosti 15-18 godina su akutna oboljenja respiratornog sistema (akutne infekcije gornjih disajnih puteva i akutni bronhitis, bronhiolitis, oboljenja oka i adneksa, cistitis i druga oboljenja koe i potkonog tkiva. (Grafikon 39)

3.3.2 Zdravlje stanovnitva starosti 19-64 godine

Od 2006. godine, hipertenzivna oboljenja su vodea oboljenja radnoaktivnog stanovnitva, iza kojih slijede akutne infekcije gornjih disajnih puteva, dorzopatije, cistitis i dijabetes. Rang i uee u strukturi su slini u obje godine, dok su stope oboljevanja u 2007. godini neto nie zbog manjeg broja registrovanih oboljenja za 2007. godinu. (Tabela 15) Tabela 15: Vodea oboljenja registrovana kod stanovnitva starosti19-64 god. u Federaciji BiH u

2006. i 2007. godini

2006. 2007. Naziv oboljenja, stanja po X MKB

Broj Rang Index% Stopa 10000 Broj Rang

Index%

Stopa 10000

Hipertenzivna oboljenja(I10-I15) 102543 1 12,5 763 101650 1 13,9 755 Akutne infekcije gornjih respiratornih puteva (J00-J06) 100840 2 4,2 750 94190 2 12,9 700

Dorzopatije (M40-M54) 34005 3 12,7 253 32416 3 4,4 241 Cistitis (N30) 30909 4 3,8 230 28482 4 3,9 212 Dijabetes (E10-E14) 23816 5 2,9 177 21110 5 2,9 157 Ostala oboljenja 513606 63,9 3821 277848 62,0 4866

Ukupno F BiH 805719 100% 5995 732757 100% 5445

Akutne infekcije gornjih resp.

puteva (J00-J06)

47,0%

Akutni bronhitis i bronhiolitis (J20-J21)

7,2%

Ostala oboljenja38,1%

Cistitis (N30)2,7%Druga obolj. koe

i potko. tkiva (L10-L14,L20-L45,L55-L99)

2,2%

Oboljenje oka i adneksa

(H00-H59 bez H25-

H28,H40,H42,H52)

2,8%

Akutne infek. gornjih resp.

puteva (J00-J06)

38,1%

Akutni bronhitis i bronhiolitis

(J20-J21)4,9%

Ostala oboljenja

46,1%

Druga oboljenja koe i potkonog tkiva (L10-L14,L20-L45,L55-L99)

3,6%

Oboljenje oka i adneksa (H00-H59 bez H25-H28,H40,H42,

H52)3,7%

Cistitis (N30)3,6%



40

Zdravlje lica profesionalno uposlenih na radnim mjestima na kojima su izloeni jonizirajuem zraenju Jonizirajue zraenje je sastavni dio svakodnevnog ivota, a pod tim se podrazumijeva da se u radnom i ivotnom okruenju ovjeka nalaze prirodni i vjetaki izvori zraenja. Jonizaciono zraenje je u mogunosti da otkloni elektrone od atoma i da promijeni molekularnu strukturu elija. Upravo te elijske promjene mogu biti uzrok kancerogenih bolesti.

U Federaciji BiH evindentirano je 108 medicinskih ustanova sa 986 lica personalne dozimetrije i 19 industrijskih ustanova sa 100 lica personalne dozimetrije. Od ukupno analiziranih lica personalne dozimetrije 56,2% su mukarci a 43,8% su ene. Najvie su zastupljeni ljekari (372) kao lica koja rade sa izvorima zraenja u medicinskim ustanovama i VS ( 294) u medicini, a zatim slijede medicinske sestre, medicinski tehniari itd..

Pod dozimetrijskom kontrolom je 1126 lica, ukljuujui i 40 lica iz 12 ustanova iz Distrikta Brko i Republike Srpske.

Od 1126 lica profesionalno izloenih jonizirajuem zraenju, 97% lica imaju godinju efektivnu dozu manju od 0,99 mSv, 2,13% su lica koja imaju efektivnu dozu zraenja od 1,0-1,99 mSv, 0,44% su sa efektivnom dozom zraenja od 2,0-2,99 mSv, a 0,18% su sa efektivnom dozom zraenja od 3,0-3,99 mSv u 2007. godini.

Grafikon 40: Primljene godinje efektivne doze lica koje rade na izvorima jonizirajueg zraenja u 2007. godini u %

Srednju kolektivnu efektivnu dozu u medicinskim ustanovama u FBiH koja iznosi 0,405 mSv (milisivert) za 986 lica uporedili smo sa zemljama Evropske unije (Grafikon 41) i ustanovili da nema odstupanja.

Srednja kolektivna efektivna doza u medicinskim ustanovama u FBiH za 986 lica je 0,405(mSv).

Grafikon 41: Broj lica i kolekti

Documents

Zdravstveno Stanje Stanovnistva i ZS u FBiH 2007