Upload
vantruc
View
271
Download
6
Embed Size (px)
Citation preview
Geniusz czy idiota?
O fenomenie syndromu sawanta.
Autor: Żaneta Matuszek
Uniwersytet Warszawski
Koło Naukowe Neurobiologii
Kim jest ‘idiot savant’?
Zespół sawanta to rzadko spotykany stan, w którym osoba z poważnym upośledzeniem umysłowym posiada zdolności w stopniu genialnym, tzw. „wyspy geniuszu”, zazwyczaj połączone z doskonałą pamięcią.
Termin ‘idiot savant’ został wprowadzony przez J. Langdona Downa w 1887 r. • ‘idiot’ – osoba o IQ poniżej 25 • ‘savant’ – (franc.) uczony Jak się później okazało, sawanci wykazują IQ powyżej 40. Termin ‘idiot savant’ został więc zastąpiony sformułowaniem ‘zespół sawanta’.
Co wiemy o sawantach?
1. Okoliczności występowania zespołu sawanta • U co dziesiątej osoby cierpiącej na autyzm (ok. 50%
sawantów to osoby autystyczne) • I u jednej na 2 tys. osób cierpiących na niedorozwój
umysłowy lub uszkodzenie CUN
2. Zespół sawanta, jak i autyzm, częstszy u mężczyzn niż u kobiet • Badania lateralizacji mózgu (Geschwind, Galaburda) • Późniejszy rozwój lewej półkuli mózgu • Płód męski: wpływ testosteronu na wzrost i funkcje lewej
półkuli; • Stosunek płci w innych zaburzeniach: dysleksja, opóźnienie
mowy, jąkanie
Niezwykłe umiejętności
Sawanci są najczęściej ściśle wyspecjalizowani w bardzo wąskim zakresie ich szczególnych zdolności.
Kategorie uzdolnień sawantów:
1. Muzyka : Leslie Lemke, Thomas Fuller
2. Sztuka: Alonzo Clemons, Nadia
3. Kalendarz: występuje u większości
4. Matematyka: Thomas Fuller, Kim Peek,
5. Zdolności mechaniczne lub przestrzenne: Stephen Wiltshire
Sporadyczne zdolności
• Zdolności językowe
• Pamięć bez pojmowania (Down: adhezja werbalna)
• Synestezja
• Zdolność precyzyjnego odmierzania czasu (Ellen)
• Ponadprzeciętna wiedza w konkretnych dziedzinach
Doskonała pamięć jest obserwowana u wszystkich sawantów jako integralna część syndromu sawanta.
Podział wśród sawantów:
Sawanci z rozproszonymi zdolnościami (splinter skills)
Utalentowani sawanci (talented savants)
Cudowni sawanci (prodigious savants)
Szczególne zdolności: niesymboliczne, artystyczne, wizualne, motoryczne (prawa półkula)
Niezwykłe umiejętności sawanta utrzymują się, niekiedy nawet rozwijają w czasie jego życia.
Opisany wyjątek:
Nadia
Jako 3, 5-latka potrafiła – ze zdumiewającym artystycznym kunsztem, zgodnie z zasadami perspektywy i przy zachowaniu proporcji – rysować zwierzęta, np. konia z jeźdźcem na grzbiecie.
Kiedy zaczęła naukę czytania i pisania jej zdolności artystyczne powoli zanikały.
Left Brain Injury and Right Brain Compensation
• Syndrom wrodzony
• Rozwój półkul w okresie prenatalnym
• Kompensacja
• Niski poziom syntezy serotoniny w lewej półkuli
• Zniesieniu dominacji lewej półkuli
Nabyty zespół sawanta
• Otępienie czołowo- skroniowe (FTD)
→ Zwiększona aktywność tzw. kory nowej w prawej półkuli
→ Upośledzenie tzw. przedniego płata skroniowego w lewej półkuli
• Mechaniczne uszkodzenie lewej półkuli (rana postrzałowa, wypadek w dzieciństwie)
• Krwotok podpajęczynówkowy
• Epilepsja
Orlando Serrell • Wypadek
• „Kalendarzowy kalkulator”
Gen zespołu sawanta?
• Region 15q11-13
• Możliwa predyspozycja
• Analiza 94 rodzin • 21 ‘savant skills positive’
• 73 ‘savant skills negative’
Zespół Prader-Willego
• Delecja fragmentu 15q11.2-q13 ojcowskiego chromosomu (PWCR)
• Objawy: opóźniony rozwój psychoruchowy; hipogonadyzm; nadmierne łaknienie i nadwaga, otyłość; wysoki próg odczuwania bólu; opóźnienie rozwoju mowy; zmiany zachowania; wady OUN.
• Niezwykłe zdolności poznawcze u pacjentów wykazujących jednocześnie opóźnienie umysłowe: zamiłowanie do układania puzzli i umiejętność zapamiętywania czytanego tekstu.
Zespół Angelmana
• Spowodowany utratą regionu 15q 11-q13 matczynego chromosomu
• Objawy neurologiczne: niepełnosprawność intelektualna, ataksja, padaczka, charakterystyczne ruchy przypominające marionetkę i napady śmiechu bez powodu
• Cechy dysmorficzne twarzy: duże usta, wystający język, szeroko rozstawione zęby
• Sensoryzmy (np. fascynacja wodą)
Słynni sawanci
Leslie Lemke
Urodził się jako niedorozwinięty wcześniak. Cierpi na porażenie mózgowe i jest niewidomy.
Potrafi powtórzyć z pamięci kilka tysięcy utworów muzycznych. Znakomicie gra na fortepianie, śpiewa i komponuje.
Zasłynął jako 14-latek, grając ze słuchu koncert fortepianowy b-moll Piotra Czajkowskiego.
http://www.arslibra.vel.pl/artykuly.urodzony.niebieskiego.dnia.html
Thomas Fuller
Znany jako ‘Ślepy Tom’. Jeden z pierwszych znanych autystycznych sawantów. Niewidomy i niedorozwinięty umysłowo. Jako czterolatek, posadzony przy fortepianie, wygrywał przepiękne melodie. Umiał zagrać każdą posłyszaną przez ułamek sekundy kombinację dźwięków. Tworzył także własne kompozycje. Znał zaledwie 100 słów i 7 tysięcy utworów muzycznych.
Tony DeBlois
Niewidomy autystyczny sawant z niezwykłymi zdolnościami muzycznymi. Doskonały muzyk jazzowy, który świetnie razi sobie z każdym innym rodzajem muzyki. Gra na 14 instrumentach, na 12 perfekcyjnie. Potrafi zagrać z pamięci ponad 8000 utworów. Zapamiętuje je po jednym wysłuchaniu.
Bliżniaki Michael i John
• Upośledzenie
• „Kalendarzowe kalkulatory”
• Liczby pierwsze
• Niezdolność do prostych obliczeń
Bliźniaczki Flo i Kay
• Niezwykła pamięć i zdolność do katalogowania
• Obsesja na punkcie Dirka Clarka
Alonzo Clemons
Niepełnosprawny, cierpiący na zaburzenia rozwojowe rzeźbiarz amerykański. W ciągu 20 minut potrafi uformować z wosku wierną podobiznę każdego zwierzęcia, które widział tylko przez kilkanaście sekund. Potrafi także odtworzyć w trzech wymiarach każde zwierzę, które zobaczył na kilku dwuwymiarowych fotografiach.
http://www.wisconsinmedicalsociety.org/savant_syndrome/savant_profiles/alonzo_clemons
http://mwfaquickdraw.com/alonzo-clemons/
Stephen Wiltshire
Angielski autystyczny sawant o fotograficznej pamięci architektonicznej. Potrafi odtworzyć na rysunku dokładną bryłę każdego widzianego zaledwie przez chwilę budynku. Zasłynął, rysując wielkie panoramy miast, jak: Rzym, Hong Kong, Frankfurt, Madryt, Dubaj, Jerozolima i Londyn, które oglądał podczas krótkiego lotu helikopterem.
Dane Bottino
Autystyczny sawant wykazujący niezwykłe zdolności artystyczne. Zaczął rysować w wieku 2 lat, wtedy też stracił zdolność nauki języka. Poprzez rysowanie wyraża swoje emocje, pragnienia i myśli. Już w wieku 3 lat rysował stosując perspektywę. W młodości rysował ‘na wszystkim’. Rysował realistyczne i wymyślone zwierzęta, kreskówki. W wieku 15 lat posiadł podstawową znajomość języka, lecz nadal wybiera komunikację poprzez rysunek.
Kim Peek
Cierpiał na autyzm i zaburzenia rozwoju; pierwowzór tytułowego "Rain Mana".
Znajdujący się w głowie Kima pęcherz wypełniony wodą, spowodował uszkodzenie lewej półkuli mózgowej.
Potrafił czytać oddzielnie każdym okiem inny tekst i oba dokładnie zapamiętać. Posiadał doskonałą pamięć, znał ponad 12 tysięcy książek i utworów muzycznych oraz prawie całą historię.
Na podstawie daty urodzenia w ciągu kilku sekund obliczał dzień tygodnia, w którym dana osoba skończy 65 lat.
http://www.dailymail.co.uk/news/article-1237758/Kim-Peek-savant-inspired-Rain-Man-dies-age-58.html
Daniel Tammet
Cierpi na epilepsję i zespół Aspergera.
Daniel jest synestetykiem - odbiera cyfry jako dźwięki, kolory lub kształty.
Płynnie posługuje się 11 językami, opracował swój własny język Mänti. W przeciągu tygodnia nauczył się islandzkiego.
Dokonuje skomplikowanych obliczeń z zadziwiającą szybkością, precyzją przewyższając kalkulator. Wyniki rachunków pojawiają się natychmiast w jego mózgu, przybierając różne kształty i kolory.
Tammet jest rekordzistą Europy w recytowaniu z pamięci 22 514 cyfr liczby pi.
http://www.ok-salute.it/diagnosi-e-cure/09_g_autismo_2.shtml
rTMS
Prof. Snyder and Mitchel (Uniwersytecie Flindersa w Adelajdzie)
Czasowy paraliż obszaru czołowo-skroniowego lewej półkuli mózgu (rTMS)
2 testy rysunkowe i 2 testy ‘proofreading’
17 ochotników (8 mężczyzn i 9 kobiet)
Wyniki:
4/11 duże zmiany w schemacie i koncepcji rysunków
2/11 poprawa w proofreading
Zanik umiejętności w kilka godzin po zakończeniu stymulacji
Predysponowani do ujawnienia wyjątkowych zdolności typowych dla sawantów.
• Rekompensacja
• Zniesienie dominacji lewej półkuli
Każdy z nas ma w sobie cząstkę prawdziwego geniuszu!
Bibliografia:
• Daniel Tammet: Urodziłem się pewnego błękitnego dnia. Wołowiec: Wyd. Czarne, 2010
• http://www.wisconsinmedicalsociety.org
• http://www.nytimes.com/2009/12/27/us/27peek.html?pagewanted=2&_r=1
• http://news.bbc.co.uk/2/hi/health/1211299.stm
• http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK10890/box/A2181/
• http://www.guardian.co.uk/theguardian/2005/feb/12/weekend7.weekend2/print
• http://www.optimnem.co.uk/about.php
• http://neuroskoki.info/syndrom-sawanta-niezwykle-zdolnosci-wynikiem-uposledzenia/
• http://portalwiedzy.onet.pl/4868,31980,1529248,1,czasopisma.html
Tło: http://dzwiekiudreki.wordpress.com/2011/05/31/synestezja/