ouderenzorg

Veelbelovende projecten helpen oudere én mantelzorger

Mensje Melchior,

.jou rna list

Zolang mogelifk thuisGrootse plannen staan er in het KNMG-rapport over

zo(g aan kwetsbare ouderen. Toch zijn ze realistisch.

Een project in het Brabantse Dongen laat huisartsen en

specia I i sten oude re ngeneesku ncle i nten si ef sa menwe rken.

En het St Radboud in Nijmegen heeft een speciaal

team om de fragiele oudere te behoeden voor onnodige

nredische nra I lenrolens.

ot vijfjaar terug hielp mijnheer

Vermeulen (sr) nog mee met het

koeien melken. Ziinzoons hadden het

agrarische familiebedrij f offi cieel al overgeno-

men, maar hij bleef graag actiefl, De laatste tijdis er echter niet veel meer van die vitaliteit over.

Vermeulen heeft zich in huis teruggetrokken,een wandelingetje is al te vermoeiend.HU hoortbijna niets meer, heeft ouderdomsdiabetes, een

verhoogde bloeddruk en wordt volgens zijnkinderen steeds vaker vergeetachtig.

Samen met zijn dochter zithij bij het geria-

trisch spreekuur van specialist ouderen-

geneeskunde Ada Vijfvinkel. Zlj probeert uit tevinden hoe kwetsbaar mijnheer Vermeulen nou

echt is en wat voor extra hulp hij nodig heeft.

I(wetsbare ouderen

Vijfvinkel vraagt door over

zij n vergeetachtigheid.'Hoeveel kinderen heeftu?' Mij nheer Vermeulen:'Ehm, ja, wie hebben we.

Ons Piet, ons Jos..."Enhoeveel kleinkinderen?' De

gepensioneerde agrariër

gokt wat ('dertig?'), en staart dan naar zijndochter om hulp. Vijfvinkel stelt vragen aan

Vermeulens dochter en ontdekt dat hij steeds

dezelfde boodschappen koopt enzo met tien

pakken vruchtenhagel blijft zitten. De kinde-

ren vinden regelmatig bedorven eten, en als ze

daar iets van zeggen, reageert hun vader boos.

Voor Ada Vijfvinkel is het duidelijk; mijnheer

Vermeulen kampt met een beginnend stadium

van Alzheimer. Ziin leven bevindt zich in een

7O4 | Medisch Contact | 22 april2010 | 65 nr. 16

heel wankel evenwicht. Nu is er veel hulp inhuis, omdat zijn vrouw op opname in een

verpleeghuis wacht. Na een beroerte zit zij ineen rolstoel. Thuiszorg komt elke dag langs, de

kinderen komen haar twee keer per dag voeren.

Vijfvinkel: Als zijn vrouw straks wordt opgeno-

men is dit wankele evenwicht helemaal weg.'

Ada Vijfvinkel voert het gesprek in een spreek-

kamer van de HOED op het terrein van hetmultifunctioneel zorgcentrum Dongepark van

de Volckaert-SBO, in het Brabantse Dongen.

Twee jaar geleden startten vier huisartsenprak-tijken en specialisten ouderengeneeskunde een

project om de zorga nkwetsbare ouderen te

verbeteren. Het project lijkt wel het KNMG-standpunt in het klein; kwetsbare ouderen

worden actief opgespoord en huisartsen en

specialisten ouderengeneeskunde werkenintensief samen.l

Ziekenhuis mijdenIn Dongen is een geriatrische praktijkonder-steuner de casemanager voor kwetsbare

ouderen. Zrl spoortdeze doelgroep op met hetEasy Care Assessment. Die checklist komt uitde Engelse geriatrische praktijk en is door de

Radboud Universiteit in Nijmegen vertaald

en aangepast voor de Nederlandse praktijk.De praktijkondersteuner kijkt naar cognitie,gedrag, stemming, mobiliteit en voeding bijpatiënten die ouder zijn dan 8s. Ook patiëntendie bij de huisarts komen met problemen die

samenhangen met een hoge kwetsbaarheid,worden gescreend.

w orden actief opgespoord

S|;ecral isi Otrr lerr r:r'rpefreats

fiunclc Acla Vrl1r nitel:

Door ge,sltr()l\l\r-'I f -ratt (-1a-'

rlla r ltatl.zorÉltl's \.' irte| .irr,z'itI't

g€rS1É-,r rtl €rrr rrf,('rl hr ll

i lr aa,p.l.,r alclrl t( )(,

Ltereld : De Bct, lt lr i'il.: i,ï.ri:,

\,1er.lrn Dalc rlrns

De opgespoorde kwetsbaren zien vervolgens

een specialist ouderengenecskunde op hetgcriatrisch spreekuLlr. Dat spreekuur gebeurt incen ruirnte bij de huisarts. De specialist overlegtmet de hnisarts. Bij complexe problernatiekkomt er in samenwerking mct de praktryk-

ondersteuner een zorgleefplan. Daarin staat

welke risico's de oudere loopt (bijvoorbeeld val-

len, ondervoeding, depressie, delier) en welke

raken de verschillende professionals op zich

zullen nemen.

Het ziel<enhuis wordt wel gebruikt voor

r,ritgebreidere diagnostiek op indicatie, maar

verder zoveel rnogelijk gemeden. Zo hebben

ze in Dongen specialisten uit de tweede lijnals consulenten naar de eerste lijn gehaald.

Ouderen kunnen op het terrein van het Donge-

park terecht voor ge riatrische revaliclatie en er

zij n gerontopsychiatrische cn orthopedische

ouderenzorg

spreekuren. Mocht een oudere toch in hetziekenhuis terechtkomen, dan blijft de case-

rr-ranager de oudere volgen. Het uitgangspul-tris dat de opnarne zo l<ort mogelijk moer durenen na ontslag helpr de praktijkondersreunervoor een goede nazorg. Na her spreekuur, datdik een uur heeft geduurd, bespreekt Vijfvinkell'raar bevindingen met huisarts Frans Gerritsen.Ze stelt voor om mijnheer Vermeulen bij ecn

huiskamerproject te plaatsen.'Anders zit hij als

zijn vrouw in een verplceghuis wordt opgeno-men alleen nog maar stil irr huis voor zich uit te

staren.' Gerritsen:'Ik probeer ondertussen de

vrouw overeind te houden, tot ze wordt opge-nolnen. Dat lukt wel, ool< al is her een kwesrievan PaPPen en nathouden.'

Geld besparenHet Dongense project is na de eerste rwee

jaar voorzichtig geëvalueerd en het lijkt eropdat het aantal crisis- en spoedopnames van

kwetsbare ouderen is afgenomen. Vijfvinkeldenkt dar dit positieve effect komt doordatde manrelzorgers zicl-r gesteund weten.'Hetscl'reelt al zoveel dat er iernand uirgebreid metze gaat zitten en hun bijvoorbeeld leert dat hunvader boos en geïrriteerd is omdat hij onzekerwordt door de vergeetachtigheid. Met deze

gesprekken - en door als het nodig is exrra hulpin te schakelen - neemt de clraagkracht van

de rnantelzorgers toe.Zij kunnen samen metons beter ingrijpen voordat het helernaalmisgaat.'

Dongen heeft een tijdelrjke financiering van

de plaarselijke zorgverzekeraar UVIT en herzorgkantoor Midden-B rabant. Vij fvinkel:'Diefinanciering rr-toet structureel worden. Met een

speciale transmurale DBC voor ouderen merkwetsbare aandoeningen bij voorbeeld,'

Daar is hoogleraar klinische geriatrie MarcclOldc Rikkert het helernaal lnee eens.'Zondcrstrucrurele financiering kun jc altijd alleenmaar cen kleine groep kwetsbare ouderen

bereiken. Terwijl de zorg voor al dic oudere n

veel beter moet.'

De broodnodige veranderingen in de zorgaan kwersbare ouderen hoeven volgens OldeRikkert op de lange termijn nier veel extra geldce kosten.'Als we het slim aanpakken, besparenwe geld. Orlldat ouderen niet meer zoals nu in30 procent van de gevallen met fuuctieverliesuit het ziekenhuis l<omen, bijvoorbeeld. Ofdoordat het aantal hcropnames verrnindcrr.'

Kwaliteit van leven

On-r zijn punt te bewijzcn, geeft Olde Rikkerteen voorbeeld uit zijn eigen ziel<enhuis. Hct

65 nr. L6 | 22 april 2010 | Medisch Contact | 7O5

ouderenzorg

Hoogleraar klirrische geriatrie

Marcel Olde Rikl<ert: Het

ziekenhr,ris ttroet veel vaker etr Universitair Medisch Centrum St Radboudinterrsiever nret cle lruisarts start binnenkort als eerste in Nederland metoverleggen het HELP-team. HetHospitalnlderttferro-

gramme komt uit de Verenigde Staten. Bij de

Amerikaanse ziekenhuizen die met de teams

werken, nam het aantal delirante periodes met

zo procent af. ook waren er aanzienlijk mindervalpartijen en de ouderen raakten minder vaak

ondervoed.

De klinisch geriater en de psychiatrisch

verpleegkundige zijn samen de belangrijkstespil in het HELP-team. De geriater houdt het

overzicht, overlegt met

de orgaanspecialisten,

en stuurt de geriatrischverpleegkundige aan. De

verpleegkundige begeleidtvrijwilligers die de patiën-ten activer eni ze Pratenmet ze. zorgen dat ze uit

bed kornen en kijken of ze hun bril wel opzet-

ten en het gehoorapparaat aan staat. Kortom:

het werk waar verpleegkundigen geen tijd voor

7O6 | Medisch Contact | 22 april2O1O | 65 nr. 16

hebben, maar wat wel het verschil kan maken

bij het herstel.

Samen met de patiënt en de familie stelt hetteam een doel vast, met maar één uitgangs-punt: verbetert het de kwaliteit van leven? oldeRikkert: 'We denken in snelle oplossingen. Als

een 83-jarige met suikerziekte en hart- en vaat-

ziekten wordt opgenomen,zal een vaatchirurgvanuit zijn technische visie misschien pleitenvoor een reconstructie van het been. Maarwaarschijnlijk is de patiënt er veel meer bijgebaat als er een amputatie komt, zeker als er

al necrose aan de tenen is. Dan zorgteen snelle

oplossing ervoor dat hij niet te lang in het zie-

kenhuis ligt, en dat hij na herstel toch weer een

tijd thuis kan wonen.'

Zo lang mogelijk thuisWillen de orgaanspecialisten er wel aan,zo'nklinisch geriater die zich met de behandelingbemoeit?'Ik denk het wel', zegt Olde Rikkert.'orgaanspecialisten merken dat je bij kwets-bare ouderen niet drie of vier specialismen op

elkaar kunt stapelen en dat hun eigen richt-lijnen minder succesvol zljn.Datzienze aan de

comorbiditeit en de complicaties na de behan-

delingen. En als dan ook nog eens onduidelijkis hoe het na ontslag moet - naar huis of eerst

naar een geriatrisch revalidatiecentrum? -zullen ze blij zqndrt er een geriater is die hen

werk uit handen neemt.'

De hoogleraar vindt dat het ziekenhuis ook veel

vaker en intensiever met de huisarts moet over-

leggen.'Nu is het nog te vaal< een mismatch. De

huisarts stuurt een patiënt met gewichtsverlies

bijvoorbeeld in met het verzoek na te gaan ofkanker misschien de oorzaak is. Vervolgens

gaat zo' nkwetsbare oudere de oncologische

mallemolen in. En dat vaak zonder dat hij eerst

een breed onderzoek heeft gehad naar de veel

val<er voorkomende geriatrische oorzaken.

Bovendien moet het eigenlijke doel misschien

wel heel anders zijn; de patiënt wil zo lang mo-gelijk thuis blijven wonen en genoeg energie

hebben om dat te doen. Dát is een heel ander

uitgangspunt dan primair diagnosegerichtonderzoeken of iemand kanker heeft en dat

willen genezen.'

Nijmegen werkt voor beter overleg met de

huisartsen metHeslthBridge. Dat is een systeem

waarmee de geriater via de webcam met huis-

artsen kan overleggen. Olde Rikkert: 'Gisteren

overlegde ik nog over een patiënt van 86 met

een prostaatcarcinoom. De huisarts vermoedde

metastaseringen naar de wervels, maar moest

hij hem insturen voor belastende onderzoekeniDe patiënt had geen pijn, functioneerde nog

Het Ltitgangspunt isde kwaliteit van leven

te verbeteren

SAMENVATTINGI Zieke ouderen zUn kwetsbaar en hun leven raakt genrakkelijk uit balans.

r In Dongen en in het UMC St Radboud zijn daaronr projecten gestart onr deze

mensen actief op te sporen en hun door professionele sanrenwerking mertige

gang door medische circuits te besparen.

r Ook mantelzorgers worden bij het overleg betrokken, want hoofddoel is de

kwaliteit van het leven thuis.

ouderenzorg

duidelijk sprake van een depressie. Dat komtveel voor bij een CVA of ander niet-aangeboren

hersenletsel. Het hjkt mij goed om hem te

behandelen met antidepressiva. Als hij daar een

beetje van opknapt, wil hij misschien ook naar

een activiteitencentrum en raakt hij uit zijnisolement.'Candel denkt dat de patiënr alle pillen zal

weigeren.'Hij wil niks, werkt alles regen.'MaarKoenen denkt dat hij misschien wisselgeld

heeft.'Hij klaagt al tijden over zijn rolstoel.Dat die zo slecht zit, vindt hij zelf het grootsteprobleem. Als we daar nou een succesje boeken.

Ikzal met de fabrikant bellen en een ergothera-

peut inschakelen. Wanneer mijnheer Roele zietdat we hem daarmee helpen, wil hij daarna

wellicht wél medicijnen slikken.'De twee besluiten het erop te wagen. ook zal

Koenen informeren of een PIT-verpleegkun-dige, die gespecialiseerd is in psychiatrische

intensieve thuiszorg, kan komen kijken.'Dieweten precies hoe ze met dit soort patiëntenmoeten omgaan. Het zou goedzijnals iemandmet psychiatrische kennis erop toeziet datmijnheer Roele zijn antidepressiva ook echt

slikt.'Koenen: 'Dit is een duidelijk voorbeeld van hoe

zinvol onze geriatrische aanpak is. Wij hebben

de kennis in huis over welke ambulante hulpwe kunnen inschakelen. We signaleren welkeouderen kwetsbaar zijn én doen er alles aa

het wankele evenwicht weer te herstellen.'

De naam van mijnheerVermeulen en mijnheer Roele

zijn om redenen van prívacy gefngeerd.

Het rapport 'Ouderdonr konrtrnet gebreken' van de Gezond-heidsraad vir-rdt u bij dit artikelop www. rnedischcontact. nl.Hier vindt u ook eerdere MC-

artikelen over dit orrderwerp.

Literatuur

1. Zie artikel 'Sterke zorg voorkwetsbare oudere' op blz. 710van cÍrt nummer.

Zie ook de voorzitterscolurlnop blz. 735.

goed thuis. Toen hebben we samen besloten

nog even af te wachten, het ging te goed metde patiënt om hem op basis van laboratorium-onderzoek aan allerlei onderzoeken en moge-

lijke verrichtingen te onderwerpen.'

Evenwicht herstellenTerug in Dongen. Coert Koenen, specialist

ouderengeneeskunde bij Volckaert-SBO, is

op bezoek bij de huisartsenpraktijk van EllenCandel. Ze overleggen over mijnheer Roele,

die een paar jaar geleden CVA opliep. Candel:

'Hrl zitin een rolstoel, gaat cognitief achteruit,rookt flink en is vooral heel sombelHij zegtregelmatig dat hij niet meer wil leven. Tegen-

over de mensen die hem verzorgen heeft hij ge-

dragsproblemen; een paaÍ meclewerksters van

de thuiszorgzqnal huilend vertrokken.Ik vindhet moeilijk om in te schatten of deze patiënteen cognitieve achteruitgang doormaakt of een

depressie heeft.'Coert Koenen is met de huisarts meegegaan

naar het huis van de patiënt en daar hebben

ze uitgebreid met hem gepraat. Koenen:'Er is