Życie i twórczość Henryka Sienkiewicza

Kiedy pewnego majowego wieczoru w kościele parafialnym w Okrzei miejscowy proboszcz chrzcił zaledwie dwudniowe niemowlę, nikt z obecnych – ani krewni, ani jego ojciec – nie przypuszczał, że stanie się ono jednym z największych polskich pisarzy, pierwszym w dziejach naszej literatury laureatem Nagrody Nobla. Rodzice – Józef i Stefania Sienkiewiczowie – nadali mu imiona: Henryk Adam Aleksander Pius; świat zapamiętał go jako Henryka Sienkiewicza.

Dzieciństwo

Skromny, biały dworek w Woli Okrzejskiej był rodową siedzibą Cieciszowkich, rodziny matki Sienkiewicza. Tu, 5 maja 1846 r. o godzinie szóstej wieczorem, przyszedł na świat mały Henryk. W tym samym domu urodził się jego brat, a następnie wszystkie cztery siostry.

Trochę o tym jak się uczył…

Henryk miał zaledwie 12 lat, gdy posłano go do społecznego gimnazjum. Zamieszkał na stancji, na Starówce – idąc do szkoły, zwykle wybierał dłuższą drogę, prowadzącą ulicą Piwną. Znajdowały się tam sklepy z ptakami, które przypominały mu podlaską wieś i atmosferę rodzinnego domu.

Na świadectwach przyszłego pisarza roiło się od trój. Kiedy jako szóstoklasista opuszczał Gimnazjum II, mógł się pochwalić ocenami celującymi z języka polskiego i historii oraz… dwóją z botaniki. Z języka polskiego zawsze otrzymywał najwyższe noty.

Zatroskana o losy syna pani Sienkiewiczowa musiała być bardzo szczęśliwa, gdy we wrześniu 1866 r. Henryk zdał maturę, a 25 października złożył egzaminy do Szkoły Głównej i został studentem – najpierw na wydziale prawnym, a następnie, zgodnie z życzeniem matki, na lekarskim. Radość nie trwała jednak długo: już 4 lutego 1867 r. Sienkiewicz przeniósł się na wydział filologiczny. Żadnych studiów jednak nie udało mu się ukończyć.

„Co także nie pozostało bez silnego wpływu na mnie, to znaleziony gdzieś na strychu kufer z książkami, pomiędzy którymi pisarze XVI i XVII wieku trzymali prym. Do książek tych dorywałem się jako dziecko, tak iż mogę powiedzieć, że prawie uczyłem się na Reju, Kochanowskim, Górnickim, Skardze, Birkowskim, Orzechowskim. Od tego czasu datuje się moja znajomość języka staropolskiego…”

Fragment wypowiedzi Sienkiewicza dla Ferdynanda Hoesicka, 1900 r.

Początki twórczości

Debiutem Henryka Sienkiewicza była powieść „Na marne”, która ukazała się w 1872 roku, wydał on wówczas również „Humoreski z teki Worszyłły” pod pseudonimem Litwos.

Sienkiewicz pisał również do gazet, takich jak: „Słowo”, „Przegląd Tygodniowy”, „Tygodnik Ilustrowany”, „Gazeta polska”, „Niwa” oraz „Kłos”.

„Ku pokrzepieniu serc…”

Początek lat 80-tych XIX w. przyniósł Polakom zmasowane działania antypolskie w zaborach pruskim i rosyjskim zmierzające do całkowitego wynarodowienia społeczeństwa. Mnożyły się liczne rozporządzenia dyskryminujące Polaków - zwłaszcza w szkolnictwie, sądownictwie i administracji. Polacy czuli się bezsilni wobec otaczającej ich rzeczywistości, wzrastały nastroje pesymistyczne rodzące nawet rezygnację z walki o utrzymanie swej tożsamości narodowej, czasem nawet jawną współpracę z zaborcami. Rosło kolejne pokolenie Polaków i już tylko nieliczni pamiętali wolną ojczyznę. Wychowany w tradycjach patriotycznych Sienkiewicz musiał znaleźć w dziejach Polski taki okres, który mógłby „pokrzepić serca” rodaków i znalazł go w wydarzeniach wieku XVII. Przystąpił więc do pisania obszernego cyklu powieściowego - „Trylogii”, na którą złożyły się: „Ogniem i mieczem”, „Potop” i „Pan Wołodyjowski”.

Powieść Henryka Sienkiewicza „Krzyżacy” została opublikowana w czasie nasilenia represji wobec Polaków w zaborze pruskim. Przypomniała więc, że ekspansywne zapędy Niemców nie są czymś nowym, zaczęły się już u początków naszego państwa. Przy tym Sienkiewicz przedstawił szczęśliwe dla naszego narodu rozstrzygnięcie - w sytuacji trudnej, wysoce ryzykownej, udało się pokonać wroga. Utwór odbierano więc jako niosący nadzieję na uporządkowanie aktualnej sytuacji Polski, na odzyskanie niepodległości.

Książka została przetłumaczona na 25 języków obcych.

Oprócz tego napisał inne nowele i opowiadania takie jak: „Sielanka”, „Janko Muzykant”, „Sachem”, „Bartek Zwycięzca”, „Orso”, „Latarnik”, „Szkice węglem”, „Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela”, „Za chlebem”, „Przez stepy”, „Wspomnienia z Maripozy”, „Niewola tatarska” oraz „Jamioł”.

Henryk Sienkiewicz pisał wiele nowel i opowiadań. „Stary sługa”, „Hania” oraz „Selim” to skład tzw. „małej trylogii”.

W lutym 1895 roku Sienkiewicz pisze pierwsze rozdziały Quo Vadis, nad którym prace przygotowawcze, zbieranie materiału rozpoczął już w 1893 roku. Powieść zaczęła się ukazywać drukiem w marcu 1895 roku w „Gazecie Polskiej” (w Warszawie), w „Czasie” (w Krakowie) oraz „Dzienniku Poznańskim” (w Wielkopolsce); zakończyła się ukazywać pod koniec lutego 1896 roku. Szybko ukazało się wydanie książkowe Quo Vadis. Powieść szybko zyskała uznanie i zrobiła zawrotną karierę w całej Europie. Książka do dziś cieszy się wyjątkową popularnością, została przetłumaczona na wiele języków, nawet na tak egzotyczne jak arabski czy japoński.

Jubileusz

Oblęgorek to majątek ziemski, który ofiarowano Sienkiewiczowi z okazji

jubileuszu pracy twórczej. Leży on pod Kielcami. Poza dworkiem otrzymał

ziemie, bydło, narzędzia i maszyny rolnicze. Początkowo nie był podarunkiem

zachwycony. Z czasem polubił swoją „rodową siedzibę”.

„Oblęgorek oczarował mnie zupełnie. Mało jest w Królestwie wiosek tak pięknie położonych.”

Pisał Sienkiewicz latem 1910 r. do Wandzi Ulanowskiej.

Sienkiewicz bardzo dużo podróżował. Był w większości

państw europejskich. Ponadto jako korespondent „Gazety Polskiej” poznawał Stany Zjednoczone

Ameryki Północnej.Był również w Afryce. Dzięki tej podróży w 1911 r. ukazała się

powieść „W pustyni i w puszczy”. Wywarła ona wielki wpływ

na czytelników w szczególności na

dzieci. „W pustyni i w puszczy” stało się klasyczną pozycją polskiej

literatury dla młodzieży, a Staś Tarkowski okazał się wzorem dla wielu pokoleń. Powieść ta

była ostatnim przebłyskiem wielkiego talentu Sienkiewicza.

„Każdy powieściopisarz powinien, podług mego zdania, choć raz w życiu dla dzieci napisać…”

Napisał Sienkiewicz do Wandy Ulanowskiej

Nagroda Nobla

Literackiego Nobla przyznano Sienkiewiczowi w 1905 roku za dzieło „Quo Vadis”. Jako

uzasadnienie podaje się, że otrzymał nagrodę za "wybitne osiągnięcia w dziedzinie eposu"

i - jak podkreślił jeden z jurorów - "rzadko spotykany geniusz, który wcielił w siebie ducha narodu". W swoim odczycie

noblowskim laureat powiedział, że choć Polska uważana jest za martwą i

pogrzebaną, to jednak dzięki jego nagrodzie dała ona świadectwo swej sile przetrwania i

woli zwycięstwa.

Śmierć wielkiego pisarza…

15 listopada 1916 r. w Vevey w Szwajcarii po raz ostatni Sienkiewicz mógł zwrócić uwagę świata na swą zniewoloną ojczyznę: jego trumnę okrywał czerwony całun z białym orłem.

W 1924 r. prochy pisarza uroczyście sprowadzono do Polski, do Warszawy. Tu, w podziemiach katedry św. Jana, zakończyła się ostatnia z jego podróży. Nigdy jednak nie dobiegły kresu wyprawy w krainę historii, które podejmujemy do dzisiaj dzięki genialności pióra Henryka Sienkiewicza.

Adaptacje filmowe dzieł Henryka Sienkiewicza

Większość utworów Henryka Sienkiewicza

doczekało się adaptacji filmowych i telewizyjnych.

Już w 1951 r. ukazała się adaptacja „Quo Vadis”. Kilka lat później można

było obejrzeć „Krzyżaków”, „W pustyni i w

puszczy” lub „Trylogię”. Ekranizacja

utworów zyskała bardzo szeroką publiczność.

Pamięć o Henryku Sienkiewiczu żyje w sercach wszystkich Polaków. Naród chciał odwdzięczyć się Sienkiewiczowi za tak wspaniałe utwory, dzięki którym Polska i Polacy nie stracili ducha walki.W 1990 r. na polskim banknocie 500000 zł pojawił się wizerunek Henryka Sienkiewicza.W prawie każdym większym mieście znajduje się ulica Henryka Sienkiewicza. Wiele jest również szkół, które noszą jego imię, np. nasza Szkoła Podstawowa nr 4 w Grajewie.

Opracowała Olga Świerzbińska z kl. VIa

pod opieką pani Renaty Niedziołko.