8/18/2019 Ο ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΑΣΥΛΟ, 1400-1800
1/36
Ο δρόμος προς το άσυλο:Ο δρόμος προς το άσυλο:
Τρέλα και δυτική κοινωνία, 1400 - 1800.Τρέλα και δυτική κοινωνία, 1400 - 1800.
1
8/18/2019 Ο ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΑΣΥΛΟ, 1400-1800
2/36
Ενα πρόβλημα ιστορικής ερμηνείας:Ενα πρόβλημα ιστορικής ερμηνείας:
Μέχρι τα μέσα περίπου του 17ου αιώνα, οι άνθρωποι με
ψυχικές διαταραχές δεν αντιμετωπίζονταν σαν ξεχωριστή κατηορία
κοινωνικά παρεκκ!ιν"ντων, α!!ά αποτε!ο#σαν τμήμα του ευρ#τερου
περιθωριακο# π!ηθυσμο# των αρρώστων, ακ!ήρων και ενικ"τερα
των ανίκανων να συντηρηθο#ν ατ"μων$ %πιπ!έον, οι άποροι
ψυχοπαθείς δεν αντιμετώπιζαν το ενδεχ"μενο εκ!εισμο# τους σε
κάποιο ειδικά διαμορ&ωμένο χώρο ή κέτο$ 'τα ευπορ"τερα
στρώματα, άτομα με έκδη!α ψυχικά προ(!ήματα αντιμετωπίζονταν
στα π!αίσια του στενο# οικοενειακο# τους περι(ά!!οντος$ )ι
ψυχοπαθείς ζο#σαν στη μεά!η π!ειοψη&ία τους ε!ε#θερα στα
π!αίσια των δυτικών κοινωνιών$ %ναν αιώνα αρ"τερα, η κατάσταση
είχε α!!άξει δραματικά$ *)σοι θεωρο#νταν παρανο+κοί,
αντιμετωπίζονταν π!έον ως ειδική κατηορία προ(!ηματικών
ατ"μων-, σε απ"!υτη απομ"νωση απ" το κοινωνικ" σώμα$ )ι
ψυχοπαθείς (ρέθηκαν περιορισμένοι σε ειδικά διαμορ&ωμένα άσυ!α,
συχνά υπ" κρατικ" έ!εχο$ 'τα π!αίσια αυτο# του νέου
περιοριστικο# περι(ά!!οντος, η ψυχασθένεια αντιμετωπιζ"ταν ως
ιατρικ" πρ"(!ημα, το οποίο κα!ο#νταν να αντιμετωπίσουν ειδικοί
ιατροί με τον τίτ!ο ιατροί των τρε!ών- .mad/doctors στην 0!ία$
2 παραδοσιακή ιστορική θεώρηση αυτών των α!!αών στην
αντιμετώπιση της τρέ!ας ως ασθένειας και των τρε!ών ως ειδικών
ασθενών- εμ&ορο#νταν απ" την κ!ασική ραμμική αντί!ηψη,
προτάσσοντας ως ερμηνεία τη σ#ζευξη, απ" τον 13ο αιώνα και μετά,
δημιουρικών- δυνάμεων "πως ο ανθρωπισμ"ς, η επιστημονικήεπανάσταση και η ανά!ηψη της ευθ#νης περίθα!ψης των ψυχικά
ασθενών απ" τον νέο κρατικ" μηχανισμ"$ 2 ερμηνεία αυτή
υποράμμιζε το &ι!ανθρωπικ" στοιχείο αυτών των μεταρρυθμίσεων,
παρουσιάζοντας τε!ικά τις ανακατατάξεις στην αντιμετώπιση της
2
8/18/2019 Ο ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΑΣΥΛΟ, 1400-1800
3/36
τρέ!ας ως ασθένειας ως ακ"μη μια ένδειξη της προ"δου της
ανθρωπ"τητας-1$
Η ιστορία της τρέλας τουΗ ιστορία της τρέλας του MichelMichel FoucaultFoucault::
4ομή στην ιστορική διερε#νηση της θεώρησης της τρέ!ας στις
δυτικές κοινωνίες υπήρξε το έρο του MichelFoucault Ιστορία της
τρέλας στην κλασική εποχή, δημοσιευμένο το 156$ 4ο έρο, το οποίο
δίχασε την ιστορική κοιν"τητα, θεωρείται π!έον (ασικ" σ#ραμμα
της νέας ιστορίας της τρέ!ας$ )παδοί και πο!έμιοι της θεωρίας του
ά!!ου στοχαστή επισημαίνουν ως σημαντικ"τερη συμ(ο!ή του
έρου την ανάδειξη της τρέ!ας ως μετα(!ητής κοινωνικής
κατασκευής / έκ&ρασης της κάθε εποχής, καθώς και της ιστορίας τηςτρέ!ας ως αναπ"σπαστου μέρους της ιστορίας της !οικής2$
8εντρικ" εον"ς στην εξιστ"ρηση του Foucaultαποτε!εί ο
μεά!ος εκ!εισμ"ς- των περιθωριακών π!ηθυσμών της 9#σης στη
διάρκεια του 17ου και του 13ου αιώνα$ ) περιορισμ"ς των
περιθωριακών κατοίκων των π"!εων σε ειδικά διαμορ&ωμένα
αναμορ&ωτήρια .ο Foucault υπο!οίζει πως, μ"νο στο :αρίσι
&υ!ακίσθηκαν περί τα 6$;;; άτομα συνιστο#σε πρωτο&ανές "σο καιμαζικ" &αιν"μενο και συνδε"ταν με μια νέα κοινωνική αντί!ηψη της
περιθωριακ"τητας$ 'ε μια έντονα ορθο!οιστική εποχή, η τρέ!α
αποτε!ο#σε μια απ" τις εκδη!ώσεις της α!οίας- .d
8/18/2019 Ο ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΑΣΥΛΟ, 1400-1800
4/36
οκνηρία και η τε!ευταία αποτε!ο#σε την #ψιστη προσ(ο!ή του
ανθρώπου στον 9ημιουρ", στην ουσία μια μορ&ή ανταρσίας ενάντια
στην πίστη$ 2 νέα καταξίωση της ερασίας / και η συνακ"!ουθη
απαξίωση της οκνηρίας / κατέστησαν τους άνερους ή
αρ"σχο!ους- περιθωριακο#ς των π"!εων κοινωνικά προκ!ητικο#ς
και τους οδήησαν μαζικά στις &υ!ακές / κοινωνικά αναμορ&ωτήρια$
:έρα απ" οποιεσδήποτε οικονομικές σκοπιμ"τητες / τις οποίες
αποδεδειμένα ε!άχιστα εξυπηρέτησε / ο εκ!εισμ"ς των
περιθωριακών αποσκοπο#σε στο να τους α&αιρέσει απ" την
καθημεριν"τητα των τίμια εραζ"μενων ανθρώπων-3$
2 καταδίκη της α!οίας- στον τε!ευταίο αιώνα του ancien
ré gimeεμπεριείχε μια ριζική ανακατάταξη των ηθικών κατηοριών>
:έρα απ" τους τρε!ο#ς, τα σω&ρονιστικά ιδρ#ματα δέχθηκαν τους
σεξουα!ικά υπ"τροπους, τους ιερ"συ!ους και τους πο!ιτικά
ε!ευθεριάζοντες .libertins$ 8άθε μορ&ή αποκ!ίνουσας συμπερι&οράς
αντιμετωπιζ"ταν ως άρνηση των αστικών αξιών> ) Foucaultανα&έρει
ενδεικτικά πως οι πάσχοντες απ" α&ροδίσια νοσήματα έπαψαν π!έον
να θεωρο#νται αθώα θ#ματα μιας ν"σου, α!!ά αντιμετωπίζονταν ωςκοινωνικά προκ!ητικοί$ 0ντίστοιχα, και σε αντιστρο&ή των ηθικών
αντι!ήψεων της 0ναέννησης, ο σοδομισμ"ς έπαψε να συνιστά
μέιστο έκ!ημα κατά της πίστης / που επέ&ερε την ποινή του
θανάτου στην πυρά / ενώ η ομο&υ!ο&ι!ία κατατάχθηκε π!έον στα
ειδεχθέστερα εκ!ήματα$ :ίσω απ" τη νέα ποινικοποίηση των
σεξουα!ικών ατοπημάτων, πίσω απ" την απ"πειρα καταστο!ής της
α!οίας-, (ρισκ"ταν η ανάκη προ!αξης της αστικής
οικοένειας4$
3Foucault, Ιστορία της τρέλας στην κλασική εποχή, ?) μεά!ος εκ!εισμ"ς@, σ$65/11A$4Foucault, Ιστορία της τρέλας στην κλασική εποχή,, ?) κ"σμος του σω&ρονισμο#@,σ$11A/1AB$
4
8/18/2019 Ο ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΑΣΥΛΟ, 1400-1800
5/36
O Foucault επιτίθεται με σ&οδρ"τητα στην παραδοσιακή
ραμμική θεώρηση που κρίνει την ιατρική αντιμετώπιση των
ψυχοπαθών στην εποχή του κ!ασικισμο# σαν ένα πρώτο
&ωτισμένο- (ήμα στη διάνωση της τρέ!ας ως ψυχικής ασθένειας$
%πισημαίνει πως η ιατρική προσέιση στην τρέ!α αντ!εί τις ρίζες
της στη 9#ση του Cστερου Μεσαίωνα και πως αποτε!εί πιθανά
αρα(ική επιρροή$ στη 9#ση της προανα&ερμένης περι"δου, "που
π!ειάδα ιδρυμάτων ασχο!ο#νταν αποκ!ειστικά με την περίθα!ψη
των τρε!ών$ 0υτ" που συνιστά δια&οροποίηση στην εποχή του
κ!ασικισμο# είναι το εον"ς "τι οι τρε!οί καθίστανται
δυσκο!"τερα διακριτοί και συχωνε#ονται- στη μεά!η μάζα των
παρα!οιζ"μενων- .κοινωνικά παρεκκ!ιν"ντων$ Dδρ#ματα που
είχαν ιδρυθεί ια την περίθα!ψη των τρε!ών, "πως το α!ικ"
Bethlem, εξε!ίχθηκαν (αθμιαία σε κοινά αναμορ&ωτήρια στη διάρκεια
του 13ου αιώνα$ 2 τρέ!α εξακο!ουθο#σε να αντιμετωπίζεται ιατρικά
σε πο!!ά απ" αυτά τα ιδρ#ματα, ωστ"σο κυρίαρχο στοιχείο της
εποχής ήταν ο εκ!εισμ"ς$
) Foucaultτονίζει πως στην εποχή του μεά!ου εκ!εισμο#- η
τρέ!α εξακο!ουθο#σε να συ!!αμ(άνεται κατά (άση ως διαταραχή
της (ο#!ησης / "πως και κάθε μορ&ή παρα!οισμο# $ υπήρχε συνεπώς,
"πως επισημαίνει, μια υπ"εια σ#νδεση της τρέ!ας με το κακ", μια
ηθική θεμε!ίωσή της$ 'το χώρο "μως των εκδη!ώσεων της
α!οίας-, η τρέ!α κατείχε μια ειδική θέση$ 0&ορμώμενος απ" την
εκπ!ηκτική πρακτική των αρχών του 13ου αιώνα να εκθέτουν
δημ"σια τους τρε!ο#ς .διάσημα &ρενοκομεία E ζωο!οικοί κήποι-
της εποχής ήταν το Bethlem στη Fρετανία και το BicGtreστη Hα!!ία, ο
Foucaultεπισημαίνει πως, στα μάτια των δυτικών της εποχής του
9ια&ωτισμο#, οι τρε!οί ήταν άνθρωποι που είχαν υπο(ι(ασθεί στο
επίπεδο των ζώων, είχαν επιστρέψει στην κτηνώδη τους κατάσταση,
απαρνο#μενοι κάθε τι το ανθρώπινο στη ση τους$ 2 τρέ!α
5
8/18/2019 Ο ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΑΣΥΛΟ, 1400-1800
6/36
εξέ&ραζε την κτηνωδία και ιIαυτ" είχε καταστεί αξιοθέατο στις
κοινωνίες του 13ου αιώνα$ Μέσα απ" την έκθεση των τρε!ών στα
μάτια του κοινο# .τους δυστυχείς σιδηροδέσμιους τρο&ίμους του
Bethlem υπο!οίζεται "τι έ(!επαν περί τα 56$;;; άτομα το χρ"νο, ο
Foucaultδιακρίνει τη νέα σ#!!ηψη της τρέ!ας ως της έσχατης
κατάπτωσης του ανθρώπινου είδους5$ 8εντρική θέση στη διερε#νηση
του Foucaultκατέχει τέ!ος η επισήμανση "τι η σ#χρονη ψυχιατρική
προσέιση στα ψυχικά νοσήματα και ο θεσμ"ς του ψυχιατρικο#
ασ#!ου έχουν ασυνείδητα στηριχθεί σε στοιχεία της κ!ασικής
θεώρησης της τρέ!ας-$ :έρα απ" την παθο!οική αντικειμενικ"τητα
της τρέ!ας, την οποία προ(ά!!ει στην ιστορική διαδρομή της η
ψυχιατρική επιστήμη, η τρέ!α- εξακο!ουθεί κατά τον Foucaultνα
ορίζεται με (άση την ηθική του παρα!οισμο# και το σκάνδα!ο της
ανθρώπινης κτηνωδίας-6$
‘‘ Αλλες προσεγγίσεις στην ιστορία της τρέλας: Τρέλα και Αλλες προσεγγίσεις στην ιστορία της τρέλας: Τρέλα και
δυτική κοινωνία, !ος " #ος αι$νας%δυτική κοινωνία, !ος " #ος αι$νας%
%!άχιστοι ιστορικοί θα δια&ωνο#σαν με την άποψη του Foucault
"τι ο μεά!ος εκ!εισμ"ς- των κοινωνικά προ(!ηματικών ομάδων
που επιχείρησαν οι 9ια&ωτιστές αποδείχθηκε μια παταώδης
αποτυχία$ ωστ"σο, σο(αρές αντιρρήσεις προκά!εσαν τ"σο οι
διαπιστώσεις του Foucaultσχετικά με τα κίνητρα της ασυ!οποίησης
της τρέ!ας, "σο και κυρίως η ιστορική θεμε!ίωση του έρου του$ 'ε
μια ιδιαίτερα σ&οδρή κριτική της Ιστορίας της Τρέλας, ο αμερικαν"ς
ιστορικ"ς της πρώιμης νε"τερης Hερμανίας EricMidelfortεπισήμανε
την ιστορική ανακρί(εια της ιδιαίτερα ισχυρής &ουκωικής εικ"νας
του ?π!οίου των τρε!ών@ .Narrenschiff, της υποτιθέμενης δη!αδή
ε!ε#θερης περι&οράς των τρε!ών με ειδικά π!οία στον ποταμ" Jήνο
5Foucault, Iστορία της τρέλας στην κλασική εποχή, ?)ι παρά&ρονες@, σ$203-205$6Foucault, Ιστορία της τρέλας στην κλασική εποχή, ?2 έννηση του ασ#!ου@, σ$ 6A1/6A6$
6
8/18/2019 Ο ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΑΣΥΛΟ, 1400-1800
7/36
κατά τη διάρκεια της :ρώιμης Kε"τερης :ερι"δου$ επίσης, έθεσε υπ"
σο(αρή αμ&ισ(ήτηση τον ισχυρισμ" του Foucaultσχετικά με τον
παρα!!η!ισμ" ανάμεσα στον εκ!εισμ" των !επρών στα
!επροκομεία του Μεσαίωνα και στον μεά!ο εκ!εισμ"- των
τρε!ών του 13ου αιώνα$ ) Midelfortκατα!ήει σε μια συνο!ική
απ"ρριψη του έρου του Foucault, η οποία "μως στηρίζεται σε κρίσιμα
σημεία σε μια (ασική παρερμηνεία των διατυπώσεων του ά!!ου
στοχαστή7$
'ε πρ"σ&ατο (ι(!ίο του / που συνιστά τμήμα ευρ#τερης με!έτης
πάνω στην αντιμετώπιση της τρέ!ας στις κοινωνίες της :ρώιμης
Kε"τερης :ερι"δου / ο Midelfortεξετάξει περί τις τριάντα υποθέσεις
διανωσμένων τρε!ών-, με!ών της παραδοσιακής αριστοκρατίας,
α!!ά και δυναστικών οίκων της 0ίας Jωμα+κής 0υτοκρατορίας, απ"
τα τέ!η του 1Aου έως τις αρχές του 17ου αιώνα8$ Fασική διαπίστωση
του Μidelfortείναι η (αθμιαία ιατρικοποίηση- της τρέ!ας σε μια
χρονική περίοδο αρκετά προενέστερη απ" εκείνη που κατέδειξε ο
Foucault$ 'ημαντική δυσχέρεια στη με!έτη του Midelfortσυνιστά η
ευενική ή και (ασι!ική καταωή των ασθενών του, εον"ς που
επέτρεπε να παρεισ&ρ#ουν και ά!!οι, πο!ιτικοί, παράοντες στην
αντιμετώπιση της πάθησής τους$ :αρά&ρονες "πως ο Heinrichτης
Fυττεμ(έρης ή ο Lρειδερίκος του Brandenburg/Ansbachτέθηκαν υπ"
επιτροπεία και απομονώθηκαν απ" τους συενείς τους, οι οποίοι
θεώρησαν πως η τρέ!α υψη!ά ιστάμενων προσώπων έπρεπε να
αντιμετωπίζεται απ" τους (ασι!ικο#ς και "χι απ" ιατρικο#ς
7Eric Midelfort, “Madness and Civilization in Early Modern Europe”, B.C.Malament (επιμ.),
After the Reformation: Essays in Honor of J.H.Hexter, University of Pennsylvania Press 1980, σ.249,
254.4ο άρθρο του Midelfortεξακο!ουθεί να θεωρείται απ" τους ιστορικο#ς η
π!ηρέστερη απάντηση των ?ειδικών@ του χώρου στον παρείσακτο Foucault$ Hια μια
υπεράσπιση των &ουκωικών θέσεων απέναντι στην κριτική του Μidelfort, (!$
Gutting, “Foucault and the history of madness”..., σ.49-52.8Εric Midelfort, Mad Princes of Renaissance Germany, Virginia University Press, 1994.
7
8/18/2019 Ο ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΑΣΥΛΟ, 1400-1800
8/36
συμ(ο#!ους-$ ) εκ!εισμ"ς των δ#ο ηεμ"νων εξυπηρετο#σε
συνεπώς πο!ιτικο#ς σχεδιασμο#ς και η μη αντιμετώπισή τους με
ιατρικο#ς "ρους δεν σήμαινε πως δεν ανανωριζ"ταν η πάθησή τους$
%πιπρ"σθετα, πρέπει να !η&θεί υπ"ψη η πρακτική ενδοαμίας των
αριστοκρατικών οίκων της περι"δου, εον"ς που πο!!απ!ασίαζε τις
κ!ηρονομικές ν"σους και τις διανοητικές αναπηρίες .ένα απ" τα δ#ο
(ασικά οικοενειακά δένδρα που εξετάζει ο Midelfortπροερχ"ταν απ"
τον άτυχο άμο του Lι!ίππου του Mραίου με την Dωάννα την 4ρε!ή-
της Dσπανίας$
2 επίκ!ηση της ιατρικής συνδρομής σε μεταενέστερες
περιπτώσεις οδήησε σε π!ηθώρα διανώσεων και θεραπευτικών
αωών> ) Lί!ιππος του Mecklenburg/ ο οποίος είχε δεχθεί χτ#πημα
στο π!ευρ" του προσώπου σε διαωνισμ" κονταρομαχίας και που θα
μπορο#σε να διανωσθεί στον =;ο αιώνα ως καταθ!ιπτικ"ς,
χαρακτηρίσθηκε απ" με!αχο!ικ"ς-, χο!ερικ"ς/&!εματικ"ς-, έως
και ερωτοχτυπημένος-, ενώ του συνεστήθη να τρώει ορτ#κια και να
απο&ε#ει τα υδρ"(ια που!ιά, να εισπνε#σει !!α δά&νης και σειρά
ά!!ων θεραπευτικών μέτρων$ ) Midelfortεπισημαίνει πως οι ιατροί
του ερμανο# ηεμ"να αν"ησαν παντε!ώς το τρα#μα που είχε δεχθεί
στην κονταρομαχία$ 2 διαμάχη στους ιατρικο#ς κ#κ!ους ανάμεσα
στους οπαδο#ς του Hα!ηνο# και του :αράκε!σου, είχε άμεσο
αντίκτυπο στη θεραπεία του Albrechtτης :ρωσσίας, πάσχοντος απ"
παρανοειδή διαταραχή προσωπικ"τητας$ )ι οπαδοί του :αράκε!σου
πρ"τειναν (οτανοθεραπεία, οι ορθ"δοξοι- αντιπρ"τειναν θεραπεία
με ε!!έ(ορο, lapis/lazulis, μοσχαρίσιο σηκώτι, ενώ δεν έ!ειψαν και οι
προτάσεις ια χειρουρική επέμ(αση στο κρανίο του ασθενο#ς$ 2
διχονωμία οδήησε σε &ατριασμο#ς και α!!η!οκατηορίες μεταξ#
των θεραπ"ντων, ενώ "ταν απέτυχε και η #στατη απ"πειρα
θεραπείας, η πάθηση του Albrechtαποδ"θηκε στη Nεία 9ίκη, σαν
τιμωρία ια τη (!ασ&ημία, τη ματαιοδοξία, την ανηθικ"τητα και τη
8
8/18/2019 Ο ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΑΣΥΛΟ, 1400-1800
9/36
ροπή του προς τον 8α!(ινισμ"$ 2 περίπτωση του πρώσσου ηεμ"να,
"πως και οι μεταενέστερες του αυτοκράτορα Rudolfκαι του ν"θου
υιο# του DonJuliusτης 0υστρίας πιστοποιο#ν "τι στη διάρκεια του
16ου αιώνα, παρI"!η την παρέμ(αση του ιατρικο# επαέ!ματος, ηιατρική δεν θεωρο#νταν ακ"μη ο!"τε!α επαρκής στη αντιμετώπιση
της τρέ!ας$ "ταν η ευρηματικ"τητα του ιατρο# θεραπευτή
εξαντ!ο#νταν, παρενέ(αινε ο εξομο!οητής ή ο εκκ!ησιαστικ"ς
εξορκιστής$
2 ευθεία επίθεση του Foucaultστη &ι!ε!ε#θερη θεώρηση της
δυτικής ιστορίας του 13ου και του 15ου αιώνα .Whiginterpretation
προκά!εσε την απάντηση του (ρετανο# ιστορικο# LawrenceStone9$ )
Stoneουσιαστικά εμμένει στο &ι!ανθρωπικ" ιδεώδες που εισήαε ο
9ια&ωτισμ"ς στις δυτικές κοινωνίες, υποραμμίζοντας την
υποχώρηση της (αρ(αρ"τητας σε ζωτικο#ς τομείς, "πως το ποινικ"
δίκαιο και η αντιμετώπιση των περιθωριακών π!ηθυσμών, "πως και
ιδιαίτερα η αναδυ"μενη νέα ιατρική αντιμετώπιση της τρέ!ας$ Oωρίς
να αρνείται την εντατικοποίηση της διαδικασίας εκ!εισμο# "!ων
των κοινωνικά παρεκκ!ιν"ντων, ο Stoneαντιπαρα(ά!!ει τις κάκιστες
συνθήκες δια(ίωσής τους στα ιδρ#ματα/&υ!ακές με τη (ε(αι"τητα
της &υσικής εξ"ντωσής τους σε συνθήκες ε!ευθερίας$ %ιδικά ια τον
εκ!εισμ" των ψυχοπαθών, επισημαίνει "τι του!άχιστον στην 0!ία
αυτ"ς δεν υπήρξε προ+"ν μιας συνομωσίας του ψυχιατρικο#
επαέ!ματος, α!!ά αποτέ!εσμα ιδιωτικής πρωτο(ου!ίας στην
ικανοποίηση μιας έκδη!ης κοινωνικής ανάκης$ 4α ιδιωτικά
&ρενοκομεία των αρχών του 13ου αιώνα και τα τεράστια δημ"σιαάσυ!α των αρχών του 15ου προσπαθο#σαν να ανταποκριθο#ν στις
νέες κοινωνικές επιταές ια μια ανθρώπινη περίθα!ψη των τρε!ών
9Lawrence Stone, “Madness”,The Past and the Present Revisited, Routledge & Kegan Paul, 1987,
σ.268-294 (περιλαμβανει και ανταλλαγη αποψεων με τον Michel Foucault). 0ν και
επικριτικ"ς ια αρκετές απ" τις επισημάνσεις του Foucault, ο Stoneδιαχωρίζεισα&ώς τη θέση του απ" τη &ι!ε!ε#θερη ερμηνευτική παράδοση$
9
8/18/2019 Ο ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΑΣΥΛΟ, 1400-1800
10/36
με δαπάνες είτε των συενών τους, είτε της κοιν"τητας .τοπικά
τέ!η, είτε του κράτους10$
:έρα απ" την ιστορία των θεσμών αντιμετώπισης της τρέ!ας
.αρχεία ιδιωτικών &ρενοκομείων και δημοσίων ασ#!ων οι ιστορικοίεπέ!εξαν να προσείσουν το ζήτημα με!ετώντας τις μετα(ο!ές στην
κοινωνική σ#!!ηψη και αντιμετώπιση της τρέ!ας, ενδεικτικές των
εξε!ισσ"μενων απ"ψεων ανα&ορικά με τη σχέση νουPσώματος, "πως
και των (αθιών α!!αών στις θρησκευτικές αντι!ήψεις και κυρίως
τη μετα&υσική σ#!!ηψη της ανθρώπινης ζωής$ 'τα π!αίσια αυτής
της ιστορικής θεώρησης, ο Stoneεπισημαίνει το πρωτοποριακ" έρο
του D%P%Walker, ο οποίος ασχο!ήθηκε με το &αιν"μενο τουδαιμονισμο# και με τις μεθ"δους καταπο!έμησής του στις καθο!ικές
και προτεσταντικές κοινωνίες του 16ου και 17ου αιώνα11$ O
δαιμονισμ"ς, ενδείξεις του οποίου ήταν ο παρα!ηρηματικ"ς !"ος, η
νώση κρυμμένων μυστικών, η αι&νίδια απ"κτηση υπεράνθρωπης
δ#ναμης και ο τρ"μος που προκα!ο#σε η Nεία !ειτουρία ή η
παρουσία ιερών αντικειμένων, αντιμετωπιζ"ταν ως ένα είδος τρέ!ας
που ήταν δυνατ" να αντιμετωπισθεί μ"νο με την προσ&υή σε μαικά
μέσα, "πως η τε!ετή του εξορκισμο# της Jωμαιοκαθο!ικής
%κκ!ησίας$ ) Walkerεπισημαίνει πως, παρ"!ο που οι αρχές του 16ου
και 17ου αιώνα προσπαθο#σαν να διακρίνουν τις περιπτώσεις
απάτης ή ά!!ων παθο!οικών αιτίων του δαιμονισμο#-, "πως !χ$, η
επι!ηψία ή η υστερία, εν το#τοις πίστευαν (αθ#τατα στη δαιμονική
κατοχή του σώματος του θ#ματος και την αντιμετώπιζαν
αποκ!ειστικά με εκκ!ησιαστικές τε!ετουρίες$
'τις προτεσταντικές κοινωνίες, "που η δ#ναμη του εξορκισμο#
/ "πως και των ά!!ων μυστηρίων του Jωμαιοκαθο!ικισμο# / είχε
ατονήσει, οι αρχές στρά&ηκαν στους ειδικο#ς- του ιατρικο# χώρου,
10Lawrence Stone,The Past and the Present Revisited, σ.271-274.11P.D. Walker,Unclean Spirits: Possession and Exorcism in France and England in the Late Sixteenth
and Early Seventeenth Centuries, Scolar Press, 1981.
10
8/18/2019 Ο ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΑΣΥΛΟ, 1400-1800
11/36
οι οποίοι και πά!ι επι(ε(αίωναν τη δαιμονική παρουσία, δίχως
ωστ"σο να μπορο#ν να προσ&έρουν τη θεραπευτική αωή- των
8αθο!ικών$ 'την περίπτωση αυτή, οι αρχές κατέ&ευαν στην
πρ"σ&ορη τακτική του εντοπισμο# των υπε#θυνων μάων- και της
εκτέ!εσής τους στην πυρά$ Mστ"σο, σταδιακά, η πίστη στο
δαιμονισμ", "πως και ενικ"τερα στη μαεία, άρχισαν να υποχωρο#ν
τ"σο στις προτεσταντικές, "σο και στις καθο!ικές κοινωνίες$
Oαρακτηριστικές είναι οι περιπτώσεις συρα&έων που προσέιζαν
π!έον το &αιν"μενο του δαιμονισμο# ως ένα υναικείο παιχνίδι-,
μια επιν"ηση στα π!αίσια της προσπάθειας του υναικείου !ου να
αποκτήσει μια κεντρική θέση στην ανθρώπινη καθημεριν"τητα$ )
νέος αυτ"ς σκεπτικισμ"ς σχετικά με τη δαιμονική παρουσία στη η
οδήησε (αθμιαία στην εδραίωση μιας ορθο!οιστικ"τερης μορ&ής
θρησκείας, ενώ επέτρεψε την επιστημονική προσέιση του
προ(!ήματος12$
Η παρ&δοση της '(ρησκευτικής τρέλας) στο *ριστιανισμό%Η παρ&δοση της '(ρησκευτικής τρέλας) στο *ριστιανισμό%
'την παραδοσιακή χριστιανική σ#!!ηψη της θρησκείας ως
κατεξοχήν (ιωματικής εμπειρίας .της προσωπικής επα&ής του πιστο#
με το 9ημιουρ", ανθρώπινες εκ&ράσεις και στάσεις που θα
μπορο#σαν να ταυτισθο#ν με την τρέ!α δεν αντιμετωπίζονταν
εξαρχής αρνητικά$ 2 χριστιανική ραμματεία παρείχε πο!!ές
ανα&ορές σε εκστασιασμο#ς και καταστάσεις παρα!ηρηματικής
εκ&οράς !"ου / ή και προ&ητικών δη!ώσεων / υπ" την άμεση
επήρεια του Nείου :νε#ματος$ 2 ίδια η εικ"να του τρε!ο# παρέπεμπε
στο Μεσαίωνα στο πρ"τυπο της (ι(!ικής αν"τητας, ενώ τ"σο η
καθο!ική "σο και η προτεσταντική παράδοση θεωρο#σαν απ"!υτα&υσιο!οικές τις περιπτώσεις θε+κής τρέ!ας- σε ασκητικές
&υσιονωμίες που είχαν θέσει ως στ"χο της ζωής τους μια αμεσ"τερη
επα&ή με το Nε"$ 0ντίστοιχα, η δυτική χριστιανική παράδοση σε "!ες
τις δοματικές της αποχρώσεις πίστευε το ίδιο (αθιά και στην
12Stone,The Past and the Present..., σ.274-275.
11
8/18/2019 Ο ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΑΣΥΛΟ, 1400-1800
12/36
παρουσία της κακής, διαμονικής τρέ!ας-, συνήθως συνδεδεμένης με
την ακ"!αστη, αχα!ίνωτη και (!άσ&ημη συμπερι&ορά$ Μεά!η
προσοχή διν"ταν "μως και σε περιπτώσεις ηθικής εξαπάτησης των
πιστών απ" το σατανά, εκστασιασμένων- χριστιανών, που στην
πραματικ"τητα (ρίσκονταν υπ" δαιμονική επιρροή$ H ραμματεία
και των δ#ο θρησκευτικών στρατοπέδων έκανε πο!!απ!ές ανα&ορές
στην τραική πά!η αυτών των νήσια θρησκευ"μενων ατ"μων
ενάντια στις δαιμονικές δυνάμεις και τους πειρασμο#ς$ 'την
αντιμετώπιση αυτών των κρίσεων παρατηρο#νται ωστ"σο
δια&οροποιήσεις ανάμεσα στη ρωμαιοκαθο!ική και την
προτεσταντική θεώρηση$ αυτές επιχειρεί να επισημάνει / σε μια
ενικ"τερη απ"πειρα προσέισης της θρησκευτικής τρέ!ας- στο
χριστιανισμ" ο (ρεταν"ς ιστορικ"ςRoyPorter13$
O Porterανατρέχει σε δ#ο περιπτώσεις θρησκευτικής τρέ!ας-
του 17ου αιώνα, καταραμμένες απ" τους ίδιους τους πάσχοντες$ 'τη
πρώτη περίπτωση, του ερμανο# ρωμαιοκαθο!ικο# Christoph
Haitzmann, ο πάσχων (ρήκε την ανακο#&ιση στο μοναστήρι του
Mariazellστην 0υστρία$ '#μ&ωνα με την α&ήησή του, ο Haitzmannείχε κατα!η&θεί απ" το διά(ο!ο, με τον οποίο είχε συνάψει
συμ("!αιο ευρισκ"μενος σε στιμή αδυναμίας σε νεαρή η!ικία$ Μετά
την πρώτη ομο!οία στις εκκ!ησιαστικές αρχές, ο Heitzmann
κατέ&υε το 1677 στο μοναστήρι της :αρθένου Μαρίας .Mariazell
στην 8άτω 0υστρία "που, έπειτα απ" τρεις ημέρες εξορκισμο# και
ακατάπαυστης προσευχής, αναμετρήθηκε με το σατανά και μπ"ρεσε
να πάρει πίσω το συμ("!αιο και να !υτρωθεί$ ) !υτρωμ"ς του "μωςστάθηκε (ραχ#(ιος, :ο!# σ#ντομα, οι δαιμονικές επισκέψεις και
προκ!ήσεις επανεμ&ανίσθηκαν με σ&οδρ"τητα, με αποτέ!εσμα ο
Haitzmann να ξαναπροσει στο αυστριακ" μοναστήρι και να
13 Roy Porter, A Social History of Madness - Stories of the Insane, Phoenix, 1987.
12
8/18/2019 Ο ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΑΣΥΛΟ, 1400-1800
13/36
ομο!οήσει και ένα δε#τερο συμ("!αιο με το διά(ο!ο, ταυτ"χρονο με
το πρώτο$ )ι μοναχοί προχώρησαν και πά!ι σε εξορκισμ" με επιτυχή
αποτε!έσματα$ Qυτρωμένος ο Haitzmannπαρέμεινε στο μοναστήρι ως
αδε!&"ς Oρυσ"στομος, μέχρι το θάνατ" του το 17;;$ 9εν
ξαναπαραπονέθηκε ια σατανικές επισκέψεις, παρά μ"νον "ταν
(ρισκ"ταν υπ" την επήρεια της μέθης$
Oαρακτηριστικ" ια τις αντι!ήψεις της εποχής είναι το εον"ς
"τι κανένας δεν χαρακτήρισε τον παρα!ηρηματικ" Haitmannτρε!", αν
και οι σκεπτικιστές του 17ου αιώνα "πως ο ThomasHobbes θα
θεωρο#σαν τις προσωπικές επα&ές του με το διά(ο!ο / ή και με το
Nε" / προ+"ντα προσωπικής π!άνης ή και κοινή απάτη$ )πωςεπισημαίνει ο Porter, η π!ειοψη&ία των μορ&ωμένων δυτικών του
17ου αιώνα θα χαρακτήριζε τον Haitzmann ως δαιμονιακ",
ανανωρίζοντας την υπερ&υσική, σατανική παρεμ(ο!ή ως τη (άση
της θρησκευτικής του παρα&ροσ#νης$ ) Haitzmann υπέ&ερε απ"
θρησκευτική με!αχο!ία-, "πως την είχε διανώσει ο σ#χρονος
του 0!ος RobertBurtonστη σημαντική πραματεία του με τίτ!ο Η
Ανατομία της Μελαγχολίας .16=1$ 4ρεις αιώνες αρ"τερα, η
κρατο#σα αντί!ηψη στις δυτικές κοινωνίες θα χαρακτήριζε τον
Haitzmannκ!ασική περίπτωση νευρωτικο# ασθενο#ς14$
2 δε#τερη περίπτωση είναι αυτή του ά!ου πουριτανο# George
Trosse$ '#χρονος του Haitzmann, ο Trosseσυνέραψε στη διετία 165=/
5 την πνευματική του αυτο(ιορα&ία στα πρ"τυπα της κρατο#σας
πουριτανικής αυτονωσίας$ )πως ανα&έρει χαρακτηριστικά ο Porter,
η αυτο(ιορα&ία του Trosseδεν ήταν ά!!η μια πουριτανική ιστορία
αμαρτίας και !#τρωσης-$ Rεπερνώντας την κ!ασική ομο!οία της
14 Porter, A Social History of Madness, σ.83-88.) Porterμνημονε#ει τη διάνωση του Freud
επάνω στην περίπτωση του 2aitzmann, καθώς και τη / διαμετρικά αντίθετη /
μεταενέστερη ψυχανα!υτική προσέιση των 0μερικανών ψυχιάτρων Ida
Macalpineκαι RichardHunter$
13
8/18/2019 Ο ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΑΣΥΛΟ, 1400-1800
14/36
αμαρτίας, η κρίση ηθικής του Trosse είχε προσ!ά(ει διαστάσεις
παρανο+κής κρίσης$
) Trosse α&ηείται μια νε"τητα παραδομένη στην ασωτεία, με
ιδιαίτερες εκ&ράσεις τη σχεδ"ν μ"νιμη μέθη και την αχα!ίνωτησεξουα!ική συμπερι&ορά$ 2 περίοδος της ακο!ασίας διακ"πηκε
απ"τομα με την εμ&άνιση &ωνών, οι οποίες κα!ο#σαν τον Trosseνα
ταπεινωθεί μπροστά στον Cψιστο και να μετανοήσει$ 0(έ(αιος
σχετικά με την προέ!ευση των &ωνών, και κάτω απ" το (άρος των
ατοπημάτων του, ο Trosse (ίωσε μια ιδιαίτερα (ίαιη ψυχο!οική
σ#κρουση$ Fέ(αιος ια την καταδίκη του, προσπάθησε απε!πισμένα
να τιμωρήσει τον Nε"-, απ"&αση που τον έσπρωξε (αθ#τερα σε μιακατάσταση π!ήρους παράνοιας$ Με την παρέμ(αση των &ί!ων του
μετα&έρθηκε δέσμιος σε ιατρ" της περιοχής του Glastonbury, ο οποίος
συνέστησε προσωριν" εκ!εισμ" στο ιδιωτικ" του &ρενοκομείο$ 4ις
ημέρες του εκ!εισμο# του / τις οποίες θεωρο#σε κάθοδο του στην
κ"!αση / ο Trosse (ρήκε μοναδική παρηοριά στην πονετική και
θρήσκα υναίκα του ιατρο#, η οποία του συμπαραστεκ"ταν
προσευχ"μενη μαζί του$ )ι προσευχές και η (αθιά μετάνοια τουαρρώστου είχαν αποτέ!εσμα, και ο Trosseα&έθηκε να επιστρέψει στη
ενέθ!ια του π"!η του Exeter$
)πως και στην περίπτωση του Haitzmann "μως, η σωτηρία
αποδείχθηκε (ραχ#(ια$ πο!# σ#ντομα ο Trosse ξανακ#!ησε στο
νωστ" του ξέ&ρενο ακ"!αστο τρ"πο ζωής, έχοντας "μως παρά!!η!α
οξ#τατες κρίσης συνείδησης$ 2 πνευματική (οήθεια που ζήτησε απ"
:ρεσ(υτεριαν" ιερωμένο δεν στάθηκε επαρκής και ο Trosseοδηήθηκε
ξανά σε κατάσταση παρα&ροσ#νης στο &ρενοκομείο του Glastonbury,
"που οι &ροντίδες του ιατρο# αποκατέστησαν την αυτοκυριαρχία
και την ηρεμία του-$ %πειτα απ" τη δε#τερη του θεραπεία, ο Trosse
είχε π!έον μυηθεί στη χριστιανική πίστη, πίστευε "μως πως η πίστη
14
8/18/2019 Ο ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΑΣΥΛΟ, 1400-1800
15/36
του ήταν επι&ανειακή, &αρισα+κή-$ 2 νέα περίοδος εσωτερικών
συκρο#σεων οδήησε στον τρίτο εκ!εισμ" του στο &ρενοκομείο$ )ι
&ροντίδες του ζε#ους των ιδιοκτητών συνετέ!εσαν "μως σε μια
εμ&ανώς οριστική αποκατάσταση της ψυχικής του υείας$
Qυτρωμένος οTrosse, σπο#δασε θεο!οία στην )ξ&"ρδη και πέρασε το
υπ"!οιπο μέρος της ζωής του σαν αντικον&ορμιστής πουριταν"ς
ιερωμένος στην περιοχή του Exeter$ 'υνθέτοντας την αυτο(ιορα&ία
του προς το τέ!ος της ζωής του, ο Trosse αντιμετώπισε με καθαρά
θρησκευτικο#ς "ρους την περίοδο της παράνοιας του$ 2 (ασι!εία του
Nεο# στηριζ"ταν στην αρμονία$ η τρέ!α συνιστο#σε δαιμονική
εισ(ο!ή στην ψυχή του πιστο#, εμίζοντας τον αμ&ι(ο!ίες καιστρέ&οντας τον κατά του 9ημιουρο# του$
2 θρησκευτική τρέ!α- του Trosseήταν ένα ιδιαίτερα αρνητικ"
και οδυνηρ", α!!ά και ανακαίο στάδιο στην πορεία του χριστιανο#
προς την αυτονωσία και την α!ηθινή πίστη$ 2 δ#ση του 17ου αιώνα
είδε ωστ"σο την παρακμή αυτών των αντι!ήψεων ια τη
θρησκευτική τρέ!α-$ ) ανεκτικ"ς και ορθο!οιστικ"ς 13ος αιώνας
αντιμετώπισε παρ"μοιες περιπτώσεις με εντειν"μενο σκεπτικισμ"$
9"θηκε έμ&αση στην ε!εήμονα ση του 9ημιουρο#, με αποτέ!εσμα
τέτοιες ψυχο!οικές κρίσεις να πάψουν να θεωρο#νται δοκιμασίες
της Nείας :ρ"νοιας και να αντιμετωπίζονται ο!οένα και περισ"τερο
σαν περιπτώσεις αρρώστειας και νοητικής διαταραχής$ )ι τρε!οί
του Nεο#- ήταν π!έον αξιο!#πητα άτομα τα οποία έχριζαν
θεραπείας, ενώ οι εμπρηστικοί πουριτανοί ιεροκήρυκες με μεά!η
απήχηση στα μικροαστικά στρώματα συνάντησαν π!έον την ανοιχτή
καταδίκη των μορ&ωμένων στρωμάτων της α!ικής κοινωνίας15$
15 Porter, A Social History of Madness, σ.89-93.Μια παρ"μοια διανοητική μετεξέ!ιξη είχεοδηήσει στη (αθμιαία εκατά!ειψη του κυνηιο# των μαισσών στη 9#ση των
αρχών του 17ου αιώνα$ )πως ανα&έρει ο Porter, οι ομο!οίες των μαισσώνάρχισαν να αντιμετωπίζονται με εντειν"μενη συχν"τητα ως παρα!ήρημαάρρωστων ορανικά ή ψυχικά ατ"μων$Hια μια ιδιαίτερα δια&ωτιστική ματιά στον κ"σμο της μαείας και της υναικείαςψυχο!οίας στη 9#ση της :ρώιμης Kε"τερης %υρώπης απ" μια ψυχανα!υτική
15
8/18/2019 Ο ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΑΣΥΛΟ, 1400-1800
16/36
Τρελοί και (εραπευτές%Τρελοί και (εραπευτές%
Μια ά!!η προσέιση στην ιστορία της τρέ!ας είναι η
διερε#νηση του πο!υπ!ηθο#ς / "σο και σχεδ"ν μυθικο# / κ"σμου των
θεραπευτών, πρακτικών ή επιστημ"νων-, σο&ών ανδρών και
υναικών, συνήθως μιας προχωρημένης η!ικίας / η κεντρική θέση των
οποίων στις αροτικές "σο και τις αστικές κοιν"τητες έχει
καταδειχθεί απ" την ιστορική έρευνα$ %να τέτοιο εχείρημα
σκοντά&τει ωστ"σο στη συχνά ανυπέρ(!ητη δυσκο!ία της έ!!ειψης ή
της αποσπασματικ"τητας των πηών$ 'ημαντική εξαίρεση στην
προανα&ερμένη πραματικ"τητα αποτε!εί η περίπτωση του Richard
Napier, διασημ"τερου ιατρικο# και ψυχιατρικο# θεραπευτή στην
0!ία των αρχών του 17ου αιώνα$ )ι !επτομερείς σημειώσεις που
κρατο#σε ο Napier ια τους ασθενείς του E 6;$;;; ιατρικές
επισκέψεις στην περίοδο 1A57 / 16B / "σο και τα υπ"!οιπα ραπτά
του (ρετανο# α!ικανο# θεο!"ου και ιερωμένου αποτέ!εσαν το
αντικείμενο της σημαντικής με!έτης του +ichaelMcDonald16$
) Napierανήκει ουσιαστικά στην παράδοση των magiτης
0ναέννησης$
πο!υσχιδής προσωπικ"τητα, υπήρξε πέρα απ"θεραπευτής, αστρο!"ος, μαθηματικ"ς, α!χημιστής, πνευματιστής,
οπαδ"ς των μεά!ων διανοητικών παραδ"σεων .πέρα απ" τη
χριστιανική, της α!ηνικής, ροζικρουσιανής, ερμητικής,
κα(α!ιστικής και νεοπ!ατωνικής$ ) αιτιο!οικ"ς εκ!εκτικισμ"ς του
Napierδεν μπορο#σε να συμ(ιώσει με το νε"τερο επιστημονικ" ρε#μα
των Bacon και Newton και περιθωριοποιήθηκε στην εποχή της
:α!ιν"ρθωσης .(ασι!εία 8αρ"!ου FS$ Cπήρξε με ά!!α !"ιαχαρακτηριστικ" προ+"ν του πρώιμου 17ου αιώνα και το
σημαντικ"τερο, ένας !επτομερειακ"ς καταρα&έας των παθών και
σκοπιά, (!$ το (ι(!ίο της LyndalRoper, OedipusandtheDevil- Witchcraft, Sexualityand
ReligioninEarlyModernEurope, Routledge, 155B$16M.McDonald, Mystical Bedlam: Madness, Anxiety and Healing in Seventeenth-Century England,
CUP, 1981.
16
8/18/2019 Ο ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΑΣΥΛΟ, 1400-1800
17/36
των &ο(ιών ανθρώπων εν"ς μεά!ου κοινωνικο# &άσματος .τα
εξέταστρα που κυμαίνονταν απ" έξη έως και δεκαοκτώ πένες δεν
συνιστο#σαν δυσ(άστακτο ποσ" ια τα ανώτερα τρία τέταρτα του
π!ηθυσμο# της περιοχής του Buckinghamshire, απ" "που ο Napier
αντ!ο#σε την π!ειοψη&ία της πε!ατείας του$
0π" τη με!έτη του McDonaldπροκ#πτει "τι σε αντίθεση με τα
ποσοστά του =;ου αιώνα .ασθενείς στην πρωτο(άθμια περίθα!ψη στη
Fρετανία, μ"!ις το AT των ασθενών του Napier μπορο#ν να
χαρακτηρισθο#ν ως ψυχικά πάσχοντες, ποσοστ" που υποδεικν#ει την
πιθανή μικρ"τερη συχν"τητα των ψυχικών παθήσεων στις πρώιμες,
προ/(ιομηχανικές κοινωνίες$ :ερίπου τα δ#ο τρίτα αυτών των
ασθενών ήταν υναίκες, εον"ς που αποδίδονταν απ" τις ιατρικές
θεωρίες της εποχής του Napierσε ορανικά προ(!ήματα- του
υναικείου !ου$ 8ατά δε#τερο !"ο, η με!έτη των ασθενών του
Kapierκαταδεικν#ει "τι η με!αχο!ία, κατεξοχήν ν"σος των ε!ίτ των
αρχών του 17ου αιώνα, έκανε έντονη την παρουσία της και στις
χαμη!"τερες κοινωνικές (αθμίδες$ :ο!!ές ήταν οι υναίκες που
υπέ&εραν απ" κατάθ!ιψη, εξαιτίας της καταπίεσης και τουπαρακωνισμο# τους απ" τις πατριαρχικές κοινωνίες της εποχής$
'ημαντικ"τατος πρ"ξενος με!αχο!ίας ήταν εξά!!ου η οικονομική
ανασ&ά!εια που έπ!ηττε μεά!α στρώματα του α!ικο# π!ηθυσμο#$
Tο αρχείο του Napierπροσ&έρει πο!#τιμες π!ηρο&ορίες ια την
οικοενειακή και συ!!οική ζωή του τέ!ους της :ρώιμης Kε"τερης
:ερι"δου$ )ι ψυχικές παθήσεις πο!!ών απ" τους ασθενείς του είχαν
σα&ή κοινωνικο/οικονομική θεμε!ίωση$ πίσω απ" τις καταθ!ίψεις
και τις κρίσεις με!αχο!ίας κρυ("ταν η αδυσώπητη πραματικ"τητα
της ζωής των ασθενέστερων οικονομικά στρωμάτων, τα αδιέξοδα, οι
πικρίες, οι ερωτικές αντιζη!ίες α!!ά και οι ανταωνισμοί των
απ!ών ανθρώπων του 17ου αιώνα> 4ο ένα τρίτο των ασθενών του
Kapier δή!ωναν θ#ματα μα#ρης μαείας απ" είτονα,
17
8/18/2019 Ο ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΑΣΥΛΟ, 1400-1800
18/36
επι(ε(αιώνοντας την άποψη κοινωνικών ιστορικών "πως οι AriUsκαι
Stoneσχετικά με την ένταση, το &"(ο και τη (ία που υπέ(οσκαν στις
προ(ιομηχανικές αροτικές κοιν"τητες$
2 διάνωση των συμπτωμάτων και ο χαρακτηρισμ"ς τωνψυχικών νοσημάτων τ"σο απ" τον Napier"σο και απ" ά!!ους !οίους
του 17ου αιώνα .διάσημη ήταν στη εποχή η Ανατομία της
Μελαγχολίας του RobertBurton απέχουν πο!# απ" τις ψυχιατρικές
αντι!ήψεις και πρακτικές του =;ου αιώνα$ ωστ"σο, ο McDonald
επιχειρεί μια ταξιν"μηση των ασθενών του Fρετανο# θεραπευτή σε
εκείνους που η ανεξέ!εκτη και ιδιαίτερα (ίαιη ση της ν"σου, ή ο
απ"!υτος παρα!οισμ"ς, τους απέκ!ειαν απ" τη συμ(ίωση με τους
συνανθρώπους τους, και εκείνους οι οποίοι έπασχαν απ" ψυχικές
διαταραχές που κινο#νταν στα "ρια της κατάθ!ιψης .ο ίδιος ο Napier
τους χαρακτήριζε με!αχο!ικο#ς- ή δ#σθυμους-$ %!άχιστος
αριθμ"ς των ασθενών του Napierχαρακτηρίζονταν ως τρε!οί-,
δη!αδή ως άτομα σε απ"!υτη αδυναμία συμ(ίωσης με το κοινωνικ"
τους περι(ά!!ον$ ήταν αυτές οι περιπτώσεις ασθενών .=; στους
=$;5 ασθενείς που κατέ!ηαν α!υσοδεμένοι στα δημ"σια άσυ!α
"πως το Fedlam$ )ι δυστυχείς αυτοί αντιμετώπιζαν τον
αποτροπιασμ" της κοινωνίας, η οποία και τους περι"ριζε σε άθ!ιες
συνθήκες ια να τους εξανακάσει να απο(ά!!ουν τη ζωώδη
προσωπικ"τητα- τους17$ Mστ"σο, "πως επισημαίνει ο McDonald, οι
άνθρωποι του 17ου αιώνα μοιράζονταν με τους απο"νους τους του
=;ου την πεποίθηση πως δεν υπήρχε ριζικ"ς διαχωρισμ"ς ανάμεσα
στη ψυχή και το σώμα και πως τα δ#ο (ρίσκονταν σε σχέση μ"νιμης
α!!η!επίδρασης$
Η ιατρικοποίηση- της τρέλας%Η ιατρικοποίηση- της τρέλας%
17Stone,The Past and the Present..., σ.276-279.
18
8/18/2019 Ο ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΑΣΥΛΟ, 1400-1800
19/36
4ο τέ!ος του 17ου και ο 13ος αιώνας είδαν τη σταδιακή
εδραίωση του ιατρικο# μονοπω!ίου στην αντιμετώπιση των ψυχικών
νοσημάτων, απ"ρροια της αντίδρασης του αιώνα της !οικής- στις
θρησκευτικές υπερ(ο!ές του παρε!θ"ντος$ 2 αποδαιμονοποίηση-
της τρέ!ας και η ανάδυση της επιστημονικής- ιατρικής οδήησαν
τους ψυχικά ασθενείς στην αποκ!ειστική αρμοδι"τητα των ιατρών$ 2
αποτε!εσματικ"τητα των θεραπευτικών πρακτικών της εποχής της
:α!ιν"ρθωσης .α!υσίδες, α&αιμάξεις, χορήηση εμετικών, κ!π
παραμένει αμ&ισ(ητήσιμη, ωστ"σο η εποχή της &υσικής &ι!οσο&ίας,
του νεοκ!ασικισμο# και της ορθο!οιστικής θρησκείας αντιμετώπιζε
π!έον τις μεθ"δους του Napierκαι των ομο!"ων του ως ρα&ικά
απομεινάρια μιας παρά!οης- εποχής$
2 εδραίωση των επαε!ματιών της υείας- και ο
πο!!απ!ασιασμ"ς των ιδιωτικών &ρενοκομείων στην 0!ία του
13ου αιώνα δεν οδήησαν στη (ε!τίωση της δια(ίωσης των
εκ!είστων ψυχασθενών$ 4ο 177B, ο Νόμος Περί ρενοκομεί!ν του
(ρετανικο# 8οινο(ου!ίου αποσκοπο#σε στο να καθιερώσει κάποια
μορ&ή ε!έχου στα ιδιωτικά ιδρ#ματα, σαν αντίδραση στις πο!!ές
και εμ&ανέστατες καταχρήσεις, ένδειξη πως τα ιδιωτικά άσυ!αεξυπηρετο#σαν τε!ικά κοινωνικές και στενά οικοενειακές
σκοπιμ"τητες$ %ξά!!ου, ο Foucault επι(ε(αιώνεται στη διαπίστωση
του McDonald πως, στη διάρκεια του 13ου αιώνα, η πρακτική
αντιμετώπισης των επικίνδυνων τρε!ών- επεκτάθηκε και σε ά!!ες
κατηορίες ψυχικά ασθενών$ )ι πο!!ές καταχρήσεις του συστήματος
περίθα!ψης των ψυχασθενών προκά!εσαν στον 15ο αιώνα την
αντίδραση της (ικτωριανής κοινωνίας, η οποία απέδωσε ιδιαίτερη
σημασία στην ορθή ψυχο!οική αντιμετώπιση των ψυχασθενών,
απορρίπτοντας τη &υσική τους χειραώηση και τον περιορισμ" $ η
επιτυχία της νέας αυτής προσέισης αποδείχθηκε ωστ"σο ε&ήμερη,
19
8/18/2019 Ο ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΑΣΥΛΟ, 1400-1800
20/36
και τα (ικτωριανά άσυ!α του τέ!ους του 15ου αιώνα είχαν επανέ!θει
στο καθεστώς του μεά!ου εκ!εισμο#- του 13ου$
8ινο#μενος σε μια παρά!!η!η προσέιση με αυτήν του Michel
Foucault, ο Andrew Scullεντάσσει τις μεταρρυθμιστικές απ"πειρεςστην αντιμετώπιση της τρέ!ας σε ένα ευρ#τερο π!αίσιο κοινωνικο#
μετασχηματισμο# στην 0!ία .και τη 9#ση του τέ!ους του ancien
ré gime$ 4οποθετώντας στο επίκεντρο της διερε#νησής του το ζήτημα
της κοινωνικής παρέκκ!ισης και των μεθ"δων αντιμετώπισής της, ο
Scull επισημαίνει τέσσερις εξε!ίξεις που κατά την άποψη του
συνέ(α!!αν στη ριζική δια&οροποίηση των κοινωνιών της
νεωτερικ"τητας απ" εκείνες της :ρώιμης Kε"τερης :ερι"δου στην
τοποθέτηση και αντιμετώπιση του προ(!ήματος της τρέ!ας> 1 την
έντονη παρεμ(ο!ή του κράτους και την εδραίωση εν"ς ορανωμένου
και κεντρικά ε!εχ"μενου μηχανισμο# κοινωνικο# ε!έχου, = την
αντιμετώπιση των δια&"ρων μορ&ών κοινωνικής παρέκκ!ισης σε
ειδικά σχεδιασμένους θεσμο#ς, απομονωμένους χωροταξικά απ" την
κοιν"τητα, την προσεκτική και συστηματική διάκριση ανάμεσα
στους διά&ορους τ#πους κοινωνικής παρέκκ!ισης και τησυνακ"!ουθη εναπ"θεση του καθεν"ς στην επιστασία εν"ς σώματος
ειδικών, με άμεσο παρεπ"μενο, B την ανάδυση επαε!ματικών ή
ημι/επαε!ματικών ορανώσεων (οήθειας-$ 0ποτέ!εσμα των
α!!αών στην αντιμετώπιση της κοινωνικής παρέκκ!ισης υπήρξαν η
δια&οροποίηση των ψυχοπαθών απ" τις ά!!ες κατηορίες κοινωνικά
προ(!ηματικών ατ"μων, η εδραίωση της ασυ!οποίησης της τρέ!ας,
διαδικασία υποκινο#μενη απ" το κράτος, τέ!ος, η εμ&άνιση του
ψυχιατρικο# επαέ!ματος18$
Αλλαγές στην αντιμετ$πιση των .υ*ικ& ασ(εν$ν στην Αλλαγές στην αντιμετ$πιση των .υ*ικ& ασ(εν$ν στην
αγγλική κοινωνία, /ος " #ος αι$νας:αγγλική κοινωνία, /ος " #ος αι$νας:
18Andrew Scull,The Most Solitary of Afflictions: Madness and Society in Britain, 1700 - 1900, Yale
University Press 1993, σ.10.
20
8/18/2019 Ο ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΑΣΥΛΟ, 1400-1800
21/36
4ου!άχιστον μέχρι τον 17ο αιώνα, δεν υπήρξε στην 0!ία
κάποια απ"πειρα παροχής μιας ορανωμένης &ροντίδας / ακ"μη
περισσ"τερο η
δημιουρία ειδικών θεσμών / ια τους ψυχικά ασθενείς$ 'τα
ασθενέστερα οικονομικά στρώματα, "που το οικονομικ" (άρος
συντήρησης του &ρενο(!α(ο#ς ήταν δυσ(άστακτο ια την οικοένεια,
οι ψυχικά άρρωστοι α&ήνονταν κυριο!εκτικά στην τ#χη τουςI "πως
ανα&έρει ο Scull, ο περι&ερ"μενος τρε!"ς ζητιάνος συνιστο#σε
αναπ"σπαστο τμήμα του μεσαιωνικο# τοπίου-$ )ι π!ουσι"τερες
οικοένειες ανα!άμ(αναν το κ"στος της συντήρησης των
21
8/18/2019 Ο ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΑΣΥΛΟ, 1400-1800
22/36
ψυχασθενών συενών τους, ενώ η περιουσία των τε!ευταίων
περνο#σε υπ" την επιστασία ειδικο# δικαστηρίου .CourtofWardsand
Liveries μέχρι το θάνατ" τους .σε μια προσπάθεια δια!αξης των
οικοενειακών περιουσιών απ" πράξεις παρα&ροσ#νης$ %!άχιστοιήταν οι ψυχικά ασθενείς οι οποίοι κατέ!ηαν σε κάποιο άσυ!ο> 4ο
περί&ημο Bethlem του Qονδίνου &ι!οξενο#σε στη διετία 1B;/1B;B
μ"νον έξη τρε!ο#ς και τέσσερις άπορους τρο&ίμους, ενώ στα μέσα
του 17ου αιώνα &ι!οξενο#σε μ"!ις BB τρο&ίμους$ Hια τους ιδιαίτερα
επικίνδυνους τρε!ο#ς ή και ια "σους δεν είχαν συενείς, οι τοπικές
κοιν"τητες προσέ&ευαν είτε στο τοπικ" νοσοκομείο, είτε στην
τοπική &υ!ακή$'τη διάρκεια του 16ου αιώνα, η (αθμιαία υποταή της
%κκ!ησίας στην κρατική εξουσία και η ανάδυση του απο!υταρχισμο#
στις χώρες της 9#σης συνοδε#θηκαν απ" σημαντικές ανακατατάξεις
στο ιδεο!οικ" επίπεδο, με ιδιαίτερα (αρ#νουσα τη διαμ"ρ&ωση μιας
νέας αντιμετώπισης της &τώχειας .του διαχωρισμο# ανάμεσα σε
άξιους και ανάξιους &τωχο#ς και της ποινικοποίησης των
τε!ευταίων$ )ι εθνικοί πο!ιτικοί και στρατιωτικοί ανταωνισμοί
ενέτειναν το συκεντρωτισμ" των αναδυ"μενων απο!υταρχικών
ρα&ειοκρατικών μηχανισμών, εον"ς που είχε επιπτώσεις και στην
αντιμετώπιση των κοινωνικά περιθωριακών ομάδων$ 2 επιμε!ητεία
των &τωχών περνο#σε π!έον στις !α+κές απ" τις εκκ!ησιαστικές
αρχές και κατα(ά!!ονταν ιδιαίτερες προσπάθειες ια την ένταξη των
άξιων ια παροχή προστασίας απ"ρων σε ένα κρατικ" σ#στημα
περίθα!ψης και ε!έχου> 'τα μέσα του 17ου αιώνα, εδραιώθηκαν στη
Hα!!ία τα Hôpitaux G
8/18/2019 Ο ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΑΣΥΛΟ, 1400-1800
23/36
τε!ευταίωνTudorκαι των δ#ο Stuartστη αντιμετώπιση της &τώχειας
είχε μερικά αποτε!έσματα, "πως δια&άνηκε στην ίδρυση το 1AAA του
αναμορ&ωτηρίου του Bridewellστο Qονδίνο$ :αρI"!α αυτά, το τέ!ος
του 16ου και οι αρχές του 17ου αιώνα (ρήκαν στη Fρετανία έναισχυρ" αποκεντρωμένο σ#στημα αντιμετώπισης των απ"ρων και
κοινωνικά περιθωριακών, με (ασική μονάδα την ενορία .κάτι που
αποδέχθηκαν τε!ικά και οι Stuart, ενισχ#οντας το νομοθετικά το 166=
με την Πρ"#η Περί $γκατ"στασης, η οποία έδενε- τους απ"ρους με
τις τοπικές τους ενορίες, απαορε#οντας την εσωτερική
μετανάστευση των περιθωριακών π!ηθυσμών$ 'το εσωτερικ" της
κάθε ενορίας, οι ψυχοπαθείς συκατα!έονταν στους άξιους απ"ρους
.μαζί με τους διανοητικά ή σωματικά ανάπηρους, τους υπέρηρους,
τις υναίκες και τα μικρά παιδιά και το κ"στος της συντήρησής τους
(άρυνε συνήθως το ενοριακ" ταμείο19$
'τη διάρκεια του 17ου αιώνα, ενισχ#θηκε η τάση δημιουρίας
ασ#!ων ια τους απ"ρους και κοινωνικά περιθωριακο#ς, πάντοτε σε
στενή σχέση με τις ενορίες$ )ι χώροι αυτοί δεν έκαναν καμία
διάκριση ανάμεσα στους τρο&ίμους τους, συνεπώς δεν προωθο#σαν
εξειδικευμένες θεραπευτικές πρακτικές, (ασισμένες σε κάποιο
διανωσμένο παθο!οικ" ή κοινωνιο!οικ" υπ"(αθρο$ Μ"νη εξαίρεση
τα αναμορ&ωτήρια "πως το !ονδρέζικο Bridewell, στα οποία
στέ!νονταν οι προκ!ητικ"τεροι- απ" τους επαίτες και οι πιο
επικίνδυνοι απ" τους τρε!ο#ς$ 'τη διάρκεια του 13ου αιώνα, το
ρε#μα εκ!εισμο# των απ"ρων και κοινωνικά περιθωριακών
εντατικοποιήθηκε, προσ!αμ(άνοντας πρωτο&ανείς διαστάσεις$ 4α
ήδη υπάρχοντα άσυ!α και νοσοκομεία επεκτάθηκαν ή μετακ"μισαν σε
νέους, πιο άνετους χώρους, ενώ ο αναδυ"μενος μηχανισμ"ς
αντιμετώπισης της &τώχειας ενισχ#θηκε με την προσθήκη
σημαντικο# αριθμο# νοσοκομείων και &ι!ανθρωπικών ιδρυμάτων>
19Scull,The Most Solitary of Afflictions..., σ.11-15.
23
8/18/2019 Ο ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΑΣΥΛΟ, 1400-1800
24/36
'το διάστημα 1715 / 17A1 στο Qονδίνο, επτά νέα νοσοκομεία
προστέθηκαν στα τρία πα!αι"τερα .St$BartholomewIs, St$ThomasI και
Bethlem$ Aντίστοιχα νοσοκομειακά ιδρ#ματα εμ&ανίσθηκαν σε ά!!ες
μεά!ες π"!εις "πως το Qί(ερπου! και το Μάντσεστερ, ενώ ραδαίοςήταν ο πο!!απ!ασιασμ"ς των πτωχοκομείων, χώρων
κατανακαστικής ερασίας και παραδειματισμο# των εκ!είστων
επαιτών$ :αρI"!ο που η κατηοριοποίηση των τρο&ίμων αυτών των
ιδρυμάτων (ρισκ"ταν ακ"μη σε εμ(ρυακ" στάδιο, εμ&ανίσθηκαν οι
πρώτες μονάδες παροχής &ροντίδας στους ψυχικά ασθενείς$
:αρά!!η!α με τα κρατικά ενικά νοσοκομεία ιδρ#θηκαν νοσοκομεία
&ι!ανθρωπικών ενώσεων, τα οποία δέχονταν εκτ"ς απ" τους απ"ρους
ψυχοπαθείς και ασθενείς απ" τα ε#πορα στρώματα> 4ο 17=3 ιδρ#θηκε
η πτέρυα των ανιάτων στο Kοσοκομείο GuyIsτου Qονδίνου, ενώ
ιδιαίτερα σημαντική ια την ιατρικοποίηση- της τρέ!ας υπήρξε η
ίδρυση του Kοσοκομείου St$LukeIs στο Qονδίνο το 17A1$ )ι
σημαντικές αυτές / απ" π!ευράς αριθμών / εξε!ίξεις δεν οδήησαν
ωστ"σο σε μια επανάσταση- στην ιατρική αντιμετώπιση των
ψυχικών νοσημάτων
$
"πως ανα&έρει ο Scull, η σπουδαι"τητα τουςέκειταν στο εον"ς "τι συντε!ο#σαν στη νομιμοποίηση του
εκ!εισμο# στα ιδρ#ματα ως απάντησης στα προ(!ήματα που
δημιουρο#σε η παρουσία ψυχικά διαταραμένων ατ"μων στην
κοιν"τητα-20$
:αρά!!η!η με την εμ&άνιση των μεά!ων κοινω&ε!ών
ιδρυμάτων αντιμετώπισης της τρέ!ας ήταν και η ίδρυση μικρών,
ιδιωτικών &ρενοκομείων, ειδικευμένων στην περίθα!ψη χρονίων και
ανίατων ψυχασθενών, προερχ"μενων απ" ο!"κ!ηρο το α!ικ"
κοινωνικ" &άσμα του 13ου αιώνα$ 2 άνθηση του εμπορίου της
τρέ!ας-, "πως το αποκα!εί ο Scull, δεν απηχο#σε μια καινο#ρια
ευαισθητοποίηση της α!ικής κοινωνίας απέναντι στο πρ"(!ημα,
20Scull,The Most Solitary of Afflictions..., σ.16-18.
24
8/18/2019 Ο ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΑΣΥΛΟ, 1400-1800
25/36
ο#τε (ε(αίως και συνιστο#σε κάποια απ"πειρα ριζικής
αντιμετώπισής της στα π!αίσια της ιατρικής επιστήμης$ :ρώτα
απI"!α, τα ιδιωτικά &ρενοκομεία του 13ου αιώνα είχαν ως κίνητρο
το κέρδος$ 'τ"χευση αρκετά ρεα!ιστική, εαν ανα!οισθο#με τις
κο!οσσιαίες περιουσίες που συσσώρευσαν πρωτεράτες της
ιδιωτικής ασυ!οποίησης της τρέ!ας, "πως ο William Battie, (ασικ"ς
πρωταωνιστής στην ίδρυση του Kοσοκομείου του St$Lukes και
ιδιοκτήτης ιδιωτικών &ρενοκομείων στο Qονδίνο, ο οποίος
πεθαίνοντας ά&ησε μια περιουσία που πρσέιζε τις =;;$;;; !ίρες$
4α ιδιωτικά &ρενοκομεία στ"χευαν πρώτα απI"!α στη σ&οδρή
επιθυμία των ε#πορων στρωμάτων να απα!!αο#ν απ" την ευθ#νη
συντήρησης των ψυχασθενών συενών τους$ (ασικά
προπαανδιστικά "π!α στη δια&ημιστική τους εκστρατεία ήταν, πέρα
απ" τις αμ&ι!ε"μενης αξίας διατρι(ές αντιμετώπισης των
ψυχασθενών που εξέδιδαν οι ιδιοκτήτες τους, η έμ&αση που έδιναν
στη διακριτικ"τητα και την τήρηση της ανωνυμίας των τρο&ίμων
τους .οι ανώτερες τάξεις της α!ικής κοινωνίας επιθυμο#σαν
διακαώς την απο&υή σκανδά!ων σχετιζ"μενων με τη ψυχασθένεια
κάποιου συενικο# τους προσώπου$ 0κρι(ώς εξαιτίας της μεά!ης
σημασίας που απέδιδαν στη μυστικ"τητα, α!!ά και εξαιτίας του
απ"!υτα άναρχου π!αισίου οράνωσης και !ειτουρίας τους, τα
ιδιωτικά &ρενοκομεία της 0!ίας του 13ου αιώνα εξακο!ουθο#ν να
παραμένουν σε μεά!ο (αθμ" άνωστα στους ιστορικο#ς της
ψυχιατρικής$ 4α !ία στοιχεία που υπάρχουν ωστ"σο, επιτρέπουν τη
διαμ"ρ&ωση μιας χονδρικής έστω εικ"νας$
:ρώτη επισήμανση, η χωροταξική τους συκέντρωση σε
συκεκριμένες περιοχές / "πως το Chelseaστο Qονδίνο / εον"ς που
α&εν"ς αντανακ!ά την επιδίωξη της μυστικ"τητας και α&ετέρου
&ανερώνει πως πο!!ά απ" τα ιδιωτικά &ρενοκομεία δημιουρο#νταν
απ" εραζ"μενους σε πα!αι"τερα και εδραιωμένα, οι οποίοι με την
25
8/18/2019 Ο ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΑΣΥΛΟ, 1400-1800
26/36
απ"κτηση της ανακαίας εμπειρίας και του κε&α!αίου εκκίνησης,
προχωρο#σαν σε δικές τους ανταωνιστικές επιχειρήσεις στον ίδιο
χώρο$ 9ε#τερη επισήμανση, η ανομοιομορ&ία των μεθ"δων
αντιμετώπισης των αρρώστων, καθώς και των συνθηκών δια(ίωσής
τους$ 4α ιδιωτικά &ρενοκομεία, τα μααζιά της τρέ!ας-,
(αρ#νονταν με μια ιδιαίτερα αρνητική &ήμη, η οποία σπάνια
αδικο#σε την πραματικ"τητα, ωστ"σο δεν μπορο#ν να ενταχθο#ν σε
ένα ευρ#τερο σ#στημα κατανακαστικο# εκ!εισμο# των τρε!ών,
"πως ισχυρίζεται ο Foucault ια τη α!!ική περίπτωση$ 4α
περισσ"τερα &ρενοκομεία εξαντ!ο#σαν τη θεραπευτική- τους αωή
στον περιορισμ" των τρο&ίμων τους πίσω απ" τους κα!ά
προστατευμένους τοίχους του ιδρ#ματος$ :ο!!ά ήταν περι("ητα ια
τις (άρ(αρες τους μεθ"δους περιορισμο# και παραδειματισμο#-
των τρο&ίμων τους .α!υσίδες, μαστίωμα, κατανακαστική νηστεία,
απομ"νωση, κ!π$ Cπήρχαν ωστ"σο και ορισμένα ιδιωτικά ιδρ#ματα,
"πως το St$Albans του NathanielCotton, τα οποία έδιναν ιδιαίτερη
έμ&αση στην ανθρώπινη και στορική αντιμετώπιση των ψυχικών
προ(!ημάτων των ασθενών τους$ 4α περισσ"τερα ιδρ#ματα
αντιμετώπιζαν τους ασθενείς που προέρχονταν απ" τα ε#πορα
στρώματα σε ατομική (άση, ενώ οι &τωχοί ψυχασθενείς
αντιμετωπίζονταν μαζικά$ %ξα!!ου, απουσίαζε παντε!ώς κάποιος
κεντρικ"ς σχεδιασμ"ς ανα&ορικά με τους χώρους περίθα!ψης των
ασθενών .δεν υπήρχε δη!αδή ακ"μη ανάπτυξη μιας ψυχιατρικής
αρχιτεκτονικής- 8ατά μέσο "ρο, ένα ιδιωτικ" &ρενοκομείο της
0!ίας του 13ου αιώνα δεν ξεπερνο#σε τους δέκα τρο&ίμους, και
παρά την έ!!ειψη π!ηρο&οριών σχετικά με το συνο!ικ" αριθμ"αυτών των ιδρυμάτων, μπορο#με με (ε(αι"τητα να ισχυρισθο#με "τι
κά!υπταν ένα μικρ" μέρος του "!ου προ(!ήματος της τρέ!ας στην
α!ική κοινωνία$ )ι χώροι αυτοί αποτέ!εσαν πεδία ζ#μωσης των
ψυχιατρικών πρακτικών του 15ου αιώνα, σχο!εία των με!!οντικών
επαε!ματιών της ψυχιατρικής περίθα!ψης$ *)πως "μως και τα
26
8/18/2019 Ο ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΑΣΥΛΟ, 1400-1800
27/36
αντίστοιχα δημ"σια ιδρ#ματα, και τα ιδιωτικά δεν συνιστο#σαν
μαζική πρ"ταση, ακ"μη περισσ"τερο ριζική αντιμετώπιση του
προ(!ήματος της τρέ!ας μέσα απ" τον μεά!ο εκ!εισμ"-$ :αρά
την ανάπτυξη θεσμών περίθα!ψης, η παροχή &ροντίδας ια τους
ψυχασθενείς απ" τις ενορίες στην 0!ία του 13ου αιώνα
εξακο!ουθο#σε στη συντριπτική π!ειοψη&ία των περιπτώσεων να
στηρίζεται στην κατIοίκον- υποστήριξη21$
Η ιατρική αντιμετ$πιση της τρέλας, /ος " #ος αι$νας:Η ιατρική αντιμετ$πιση της τρέλας, /ος " #ος αι$νας:
'τα τέ!η του 17ου αιώνα, οι θεωρητικές ιατρικές αναζητήσεις
των παθο!οικών αιτίων της τρέ!ας απέ(ησαν (αθμιαία κυρίαρχες$ η
νέα ιατρική θεώρηση της τρέ!ας ακο!ουθο#σε το ρε#μα των καιρών,
κ#ρια την απομάκρυνση απ" υπερ&υσικές αιτιο!οήσεις και τη
στρο&ή στην ανατομία και το αδενικ" σ#στημα του ανθρώπινου
ορανισμο#$ συνδ#αζε την παραδοσιακή /ιπποκράτειων κατα(ο!ών/
θεωρία των χυμών του ανθρώπινου σώματος με τις νέες,
μηχανιστικές θεωρίες ια τη !ειτουρία του αδενικο# και του
νευρικο# συστήματος$ )πως επισημαίνει ο Scull, οι πρώτες ιατρικές
διαπιστώσεις αυτο# του είδους χαρακτηρίζονταν απ" μια σχεδ"ν
ο!οκ!ηρωτική απουσία κ!ινικής παρατήρησης της πάθησης, εον"ς
που αντανακ!ο#σε την κοινωνική δυσ&ορία που εξακο!ουθο#σε να
προκα!εί η στενή επα&ή με τους τρε!ο#ς $ ωστ"σο, στη νέα ιατρική
προσέιση εκδη!ων"ταν ένα νήσιο ενδια&έρον ια την επεξερασία
μιας ορθο!οιστικής ανά!υσης των αιτίων της τρέ!ας22$
0ρχικά, οι πρωτοπ"ροι της νέας ιατρικής προσέισης στην
τρέ!α στρά&ηκαν / ια καθαρά κερδοσκοπικο#ς !"ους / στην
αντιμετώπιση νευρο!οικών διαταραχών, τις οποίες οι ίδιοι
ανήααν σε σο(αρά ψυχικά νοσήματα, επειδή τα θ#ματά- τους
προέρχονταν απ" τα ευπορ"τερα στρώματα της αστικής τάξης και της
κτηματικής αριστοκρατίας> 2 με!αχο!ία, η υστερία, η υποχονδρίαση
21Scull,The Most Solitary of Afflictions..., σ.19 -25.22Scull,The Most Solitary of Afflictions..., σ.178-179.
27
8/18/2019 Ο ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΑΣΥΛΟ, 1400-1800
28/36
και συνα&είς παθήσεις εκδη!ώνονταν μ"νο σε άτομα κάποιας
κοινωνικής .δη!αδή οικονομικής και διανοητικής υπ"στασης- και
έπρεπε να αντιμετωπισθο#ν ιατρικά, πριν οδηήσουν σωρευτικά σε
δεινές συνέπειες .πο!!οί ήταν οι ιατροί που υποστήριζαν "τι
παρ"μοιες παθήσεις, ε&"σον α&ήνονταν ανεξέ!εκτες, μπορο#σαν να
οδηήσουν και σε π!ήρη παράνοια$ )ι παθήσεις αυτές προσέ!α(αν
κατά τον Scullτην ιδι"τητα ταξικών χαρακτηριστικών, εον"ς που
επιτε#χθηκε και με τη συναίνεση των ανώτερων τάξεων, οι οποίες
νομιμοποίησαν με αυτ" τον τρ"πο τη (αθμιαία ένταξη της τρέ!ας
στην αποκ!ειστική ζώνη των ιατρικών αρμοδιοτήτων$
'ημαντικ" ρ"!ο στην ιατρικοποίηση- της τρέ!ας έπαιξαν απ"
τα μέσα περίπου του 13ου αιώνα τα ραπτά "σο και η ενωσμένη
εμπειρία ιατρών που είχαν εδραιώσει μια στενή επα&ή με ψυχικά
νοσο#ντες$ )ι αρχές είχαν επι&ορτίσει ιατρο#ς με την περίθα!ψη των
ψυχασθενών εκ!είστων του Bethlem απ" τα τέ!η του 16ου αιώνα,
ωστ"σο η επα&ή των ιατρών με τους ασθενείς τους σπάνια
ξεπερνο#σε τη μία ε(δομαδιαία επίσκεψη$ 8ανείς ιατρ"ς διευθυντής
του Bethlem δεν είχε εξειδικευθεί στην αντιμετώπιση των ψυχικών
νοσημάτων μέχρι τον ερχομ" το 17=3 του JamesMonro και της
ιατρικής δυναστείας που αυτ"ς ίδρυσε$ 2 εδραίωση των Monro
συνέπεσε με την ανάδυση νέων, εξειδικευμένων ιατρικών πρακτικών $
παρI"!α αυτά, ο συντηρητισμ"ς των Monro και ιδιαίτερα η
συστηματική πο!ιτική τους περι&ρο#ρησης των επαε!ματικών τους
προνομίων / και της κο!οσσιαίας περιουσίας τους / δεν οδήησαν σε
κάποια μετα!αμπάδευση των νεωτεριστικών ιατρικών τους
αντι!ήψεων, μέσα απ" τη δημιουρία μιας άτυπης έστω σχο!ής$ 2
προώθηση της ιατρικοποίησης- της τρέ!ας στηρίχθηκε στον
πο!!απ!ασιασμ" μιας ειδικής, επαε!ματικής- ερορα&ίας απ"
ά!!ους ιατρο#ς / ιδιοκτήτες ιδιωτικών &ρενοκομείων$
28
8/18/2019 Ο ΔΡΟΜΟΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΑΣΥΛΟ, 1400-1800
29/36
Tο ιατρικ" επάε!μα στην 0!ία του 13ου αιώνα
αποτε!ο#νταν απ" τρεις κ!άδους> 4ους ενικο#ς ιατρο#ς . physicians %,
συνήθως κατ"χους ανανωρισμένου ιατρικο# πτυχίου απ"
πανεπιστημιακ" ίδρυμα, οι οποίοι και θεωρο#νταν η α&ρ"κρεμα τουεπαέ!ματος, τους χειρουρο#ς, οι οποίοι θεωρο#νταν κατώτεροι
των ενικών ιατρών και εξακο!ουθο#σαν να στηρίζονται ως κ!άδος
στο συντεχνιακ" θεσμ" της μαθητείας στο επάε!μα .οι χειρουροί
είχαν μ"!ις αποσχισθεί απ" την ενιαία συντεχνία με τους κουρείς,
που αντ!ο#σε τις κατα(ο!ές της του!άχιστον στα μεσαιωνικά
χρ"νια$ τέ!ος, τους &αρμακοποιο#ς .apothecaries, οι οποίοι και πά!ι
κυμαίνονταν απ" καθαρά πρακτικο#ς εως και πτυχιο#χους ιατρικών
σχο!ών$ 4ο εμπ"ριο της τρέ!ας-, η ίδρυση δη!αδή και !ειτουρία
ιδιωτικών &ρενοκομείων προσέ!κυε !"ω του