สถานภาพแนวปะการังบริเวณอุทยานแห่งชาติหาดขนอม – หมู่เกาะทะเลใต้ จังหวัดนครศรีธรรมราช และจังหวัดสุราษฏร์ธานี

บทคัดย่อ การส ารวจแนวปะการังบริเวณอุทยานแห่งชาติหาดขนอม – หมู่เกาะทะเลใต้ จังหวัดนครศรีธรรมราช และ จังหวัดสุราษฏร์ธานี เพื่อรวบรวมข้อมูลความหลากหลายทางชีวภาพและประเมินสถานภาพแนวปะการังด้วยวิธี Photo Belt Transect บริเวณ 4 สถานีศึกษา พบปะการังมีชีวิตมากที่สุด บริเวณเกาะวังนอก คิดเป็นร้อยละ 68 รองลงมาได้แก่ เกาะกะเต็น เกาะราบ และเกาะวังใน คิดเป็นร้อยละ 54 52 และ 38 ตามล าดับ ปะการังชนิดเด่นที่พบได้แก่ ปะการังโขด (Porites spp.) ปะการังถ้วยสมอง (Lobophyllia spp.) ปะการังลายดอกไม้ (Pavona spp.) ปะการังลูกฟูก (Pachyseris spp.) ปะการังกาแล็กซี่ (Galaxea spp.) และปะการังช่องเหลี่ยม (Favites spp.) สัตว์ทะเลหน้าดินขนาดใหญ่ชนิดเด่น ได้แก่ เม่นด าหนามยาว(Diadema setosum) หอยเจาะปะการัง (Beguina semiorbiculata) หอยเม็ดขนุน (Arcaventricosa) หนอนท่อ (Sabellastarte sp.) และดอกไม้ทะเล (Heteractis magnifica) ปลาในแนวปะการังชนิดเด่น ได้แก่ ปลาสลิดหินเล็กเกล็ดวาว (Neopomacentrus anabatoides) ปลาสลิดเทาหางเหลือง (Neopomacentrus bankieri) ปลาสลิดหินหางพัด (Abudefdufbengalensis) ส่วนปลาเศรษฐกิจที่พบ ได้แก่ ปลากะรังบั้ง (Cephalopholis boenak) ปลากะรังลายเสือครีบยาว (Epinephelus quoyanus) ปลาสร้อยนกเขาหางเยียด (Diagramma pictum) นอกจากนี้ยังพบปลาผีเสื้อแปดขีด (Chaetodon octofasciatus) ซึ่งเป็นดัชนีชี้วัดความสมบูรณ์ของแนวปะการังบริเวณอุทยานแห่งชาติหาดขนอม – หมู่เกาะทะเลใต้อีกด้วย

สถานภาพแนวปะการังบริเวณ อุทยานแหง่ชาติหาดขนอม – หมู่เกาะทะเลใต้

จังหวัดนครศรีธรรมราช และ จังหวัดสุราษฏร์ธานีStatus of Coral Reefs at Hat Khanom – Mu Ko Thale Tai

National Park, Nakhon Si Thammarat Province and Surat Thani Province

สถานีศึกษา

วัตถุประสงค์1. เพื่อส ารวจความหลากหลายทางชีวภาพของทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่งที่ใกล้เคียงกับ

อุทยานแห่งชาติที่เป็นเป้าหมายเพื่อก าหนดระบบนิเวศที่มีศักยภาพในการท าหน้าที่เป็นแนวเชื่อมต่อทางทะเล

2. เพื่อจัดท าฐานข้อมูล ประเมินและติดตามสถานภาพของทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่งโดยใช้ระบบสารสนเทศภูมิศาสตร์

3. เพื่อเสนอแนวทางการจัดการพื้นที่บริเวณแนวเชื่อมต่อระบบนิเวศ ระหว่างอุทยานแห่งชาติ โดยเน้นกระบวนการมีส่วนจากผู้มีส่วนได้เสียทุกภาคส่วน

4. เพื่อวางระบบการติดตามตรวจสอบ (Monitoring) ทรัพยากรชีวภาพ ในพื้นที่แนวเชื่อมต่อในระยะยาวอย่างเป็นระบบ เพื่อเป็นหลักประกันความยั่งยืนของความหลากหลายทางชีวภาพทั้งในพื้นที่คุ้มครองทางทะเลและแนวเชื่อมต่อส าคัญ

วิธีการด าเนินงาน 1. การรวบรวมข้อมูลเบื้องต้น โดยการศึกษาข้อมูลจากภาพถ่ายดาวเทียม เพื่อก าหนดพื้นที่

เป้าหมายพร้อมทั้งใช้ข้อมูลเบื้องต้นจากการค้นคว้าเอกสารงานวิจัยในพ้ืนที่ที่เกี่ยวข้อง2. การส ารวจแบบ Photo Belt Transect ท าการส ารวจโดยการวางเส้นส ารวจยาวประมาณ 20

หรือ 30 เมตร ขนานไปกับแนวชายฝั่ง จ านวน 5 transect ในแต่ละสถานี ก่อนเริ่มถ่ายภาพจะต้องท าการท าเครื่องหมายจุดเริ่มต้น พร้อมถ่ายภาพบันทึกไว้เป็นภาพแรกก่อนการส ารวจ จากนั้นเริ่มบันทึกด้วยกล้องบันทึกกล้องใต้น้ าทุก Transect Line โดยบันทึกภาพให้มีระยะห่างระหว่างกล้องกับพื้นประมาณ 30 เซนติเมตร โดยใช้มุมมองภาพกว้างที่สุดเพื่อครอบคลุมพื้นที่มากที่สุดถ่ายภาพด้านข้างสายวัดในแนวตั้งฉากโดยไม่ให้สายวัดปรากฏในภาพ และท าการบันทึกภาพทุกๆ 50 เซนติเมตร จนครบทั้งเส้นส ารวจ

กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง. 2557. คู่มือการจ าแนกชนิดสัตว์ทะเลเลี้ยงลูกด้วยนมและเต่าทะเลใน ประเทศไทย.โรงพิมพ์ส านักงานพระพุทธศาสนาแห่งชาต.ิ 96 หน้ากรมอทุยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พชื. ๒๕๕๓. คู่มืออุทยานแห่งชาติล าดับที่ 13 : การจัดการ ส ารวจ ติดตามทรพัยากรทางบกและทางทะเล . พมิพ์ครั้งที ่1. 105 หน้า . กรมอทุยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธ์ุพืช. 2553. อุทยาแห่งชาติทางภาคใต้. 293 หน้า.ส่วนอุทยานแห่งชาติทางทะเล. 2543. การส ารวจหญ้าทะเล คู่มืออุทยานแห่งชาติ ล าดับที่ 3.ส านักอนุรักษ์ ทรัพยากรธรรมชาติ กรมป่าไม.้ 46 หน้า

ผลการศึกษา ผลจากการศึกษาทั้ง 4 สถานี พบปะการังเด่นๆ คือ ปะการังดอกไม้ทะเล (Goniopora),ปะการังโขด (Porites), ปะการังถ้วยสมอง (Lobophyllia) ปะการังลูกฟูก (Pachyseris) ,ปะการังกาแล็กซี่ (Galaxea) ,ปะการังลายดอกไม้ (Pavona) และปะการังช่องเหลี่ยม (Favites) และการส ารวจปลาพบทั้ ง หมด 22 ชนิ ด ซึ่ ง เ ป็ นปลาชนิ ด เ ด่ นที่ พบ ไ ด้ แ ก่ ปล าสลิ ดหิ น เ ล็ ก เ กล็ ด ว า ว (Neopomacentrus anabatoides) ปลาสลิดเทาหางเหลือง (Neopomacentrus bankieri) และปลาสลิดหินหางพัด (Abudefduf bengalensis) ซึ่งเป็นองค์ประกอบของแนวปะการังในบริเวณดังกล่าว

ปะการังโขด (Porites) ปะการังลายดอกไม้ (Pavona) ปะการังถ้วยสมอง (Lobophyllia)

ปลาสลิดหนิบั้งหางกรรไกร (Abudefduf sexfasciatus)

ปลาผีเสื้อแปดขีด (Chaetodon octofasciatus)

ปลาสลิดหนิหางพัด (Abudefduf bengalensis)

3. การวิเคราะห์ข้อมูลโดยใช้ โปรแกรม Coral Point Count with Excel extensions (CPCe) เป็นโปรแกรมส าหรับการวิเคราะห์สัดส่วนเปอร์เซ็นต์การปกคลุมพื้นที่ของพืช การประมาณค่าประชากรสัตว์ หรือการค านวณเปอร์เซ็นต์ปกคลุมของสิ่งมีชีวิตบนพื้นทะเล ปะการัง ซึ่งโปรแกรมสามารถที่จะท าการวิเคราะห์เปอร์เซ็นต์ปกคลุมได้ทั้งในเชิงพื้นที่ (area) และการวิเคราะห์เปอร์เซ็นต์ปกคลุมโดยวิธีการสุ่มจุด (point) ได้ทั้งการสุ่มแบบก าหนดจุดแน่นอน (fixed point) หรือการสุ่มจุดแบบสุ่ม (random point) รวมถึงการเพิ่มหรือลดจ านวนจุดได้หลากหลาย นอกจากนี้เมื่อท าการจ าแนกชนิดเชิงพื้นที่ หรือการจ าแนกชนิดโดยการสุ่มจุดเสร็จสิ้นแล้ว โปรแกรมสามารถที่จะค านวณเปอร์เซ็นต์ปกคลุมของสิ่งมีชีวิตได้โดยอัตโนมัติ

ชัยณรงค์ เรืองทอง1 , ธรรมศักดิ์ ยมีิน 2, ทรงธรรม สุขสว่าง3 ศูนย์นวัตกรรมอุทยานแห่งชาติและพื้นที่คุ้มครองทางทะเล จ.ชมุพร1 , คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยรามค าแหง 2, สถาบันนวัตกรรมอุทยานแหง่ชาติและพื้นที่คุ้มครอง3

ค าน า อุทยานแห่งชาติหาดขนอม - หมู่เกาะทะเลใต้ จัดเป็นแหล่งทรัพยากรธรรมชาติที่มีความอุดมสมบูรณ์ และเป็นบริเวณหนึ่งที่มีความหลากหลายทางชีวภาพสูง เช่น พืชบก พืชทะเล สัตว์ต่างๆ และมีสิ่งมีชีวิตนานาพันธุ์รวมอยู่ในระบบนิเวศประเภทต่างๆ มากมาย เช่น หาดทราย หาดหิน ป่าชายเลน และปะการัง ซึ่งระบบนิเวศเหล่านี้จัดเป็นบริเวณที่มีความส าคัญต่อสิ่งมีชีวิตโดยเฉพาะสัตว์น้ า ในแง่ของการเป็นแหล่งที่อยู่อาศัย หลบภัย และเป็นแหล่งหาอาหาร ปัจจุบันอุทยานแห่งชาติหาดขนอม - หมู่เกาะทะเลใต้ มีการเข้ามาใช้ประโยชน์และท ากิจกรรมในรูปแบบต่างๆ อย่างมากมายทั้งทางตรงและทางอ้อม ทั้งเป็นสถานที่ท่องเที่ยวพักผ่อนหย่อนใจ ด าน้ าชมปะการัง อีกทั้งยังเป็นแหล่งท าการประมงที่ส าคัญ โดยเฉพาะความหลากหลายทางชีวภาพของระบบนิเวศทางทะเลของสัตว์ทะเลขนาดใหญ่ในบริเวณนั้น รวมถึงความชุกชุมของสัตว์น้ าบริเวณแนวปะการัง จึงเป็นดรรชนีเบื้องต้นที่สามารถบ่งบอกถึงทิศทางระบบเศรษฐกิจการท่องเที่ยว สังคมและนิเวศวิทยาในบริเวณพื้นที่นี้ได้

อุปกรณ์

จากการส ารวจปะการังในบริเวณอุทยานแห่งชาติหาดขนอม – หมู่เกาะทะเลใต้ ซึ่งมีการส ารวจ 4 สถานีคือ เกาะวังนอก เกาะกะเต็น เกาะราบ และเกาะวังใน ซึ่งเป็นปะการังมีชีวิตที่มีความสมบูรณ์ ตามล าดับ ดังนี้ 68, 54, 51 และ38 ซึ่งมีความหลากหลายในบริเวณแนวปะการังและพบปะการังที่มีความสมบูรณ์ในบริเวณแนวปะการัง พบปะการังเด่นๆ คือ ปะการังดอกไม้ทะเล (Goniopora), ปะการังโขด (Porites), ปะการังถ้วยสมอง (Lobophyllia) ปะการังลูกฟูก (Pachyseris) ,ปะการังกาแล็กซี่ (Galaxea) ,ปะการังลายดอกไม้ (Pavona) และปะการังช่องเหลี่ยม (Favites) ในส่วนของการส ารวจปลาพบทั้ ง หมด 22 ชนิ ด ซึ่ ง เ ป็ นปลาชนิ ด เ ด่ นที่ พบ ได้ แก่ ปลาสลิ ดหิ น เ ล็ ก เ กล็ ด ว า ว (Neopomacentrus anabatoides) ปลาสลิดเทาหางเหลือง (Neopomacentrus bankieri) และปลาสลิดหินหางพัด (Abudefduf bengalensis) ซึ่งเป็นดัชนีบ่งบอกความสมบูรณ์อีกตัวหนึ่งบริเวณแนวปะการังนั้น

1. อุปกรณ์ด าน้ า 2. เครื่องมือจับพิกัด (GPS) 3. เส้นเทป 4. กล้องถ่ายภาพใต้น้ า 5. กรอบสี่เหลี่ยม (Quadrat) 6. คอมพิวเตอร์

สรุปผลการส ารวจ

เอกสารอ้างอิง

ศูนย์นวัตกรรมอุทยานแห่งชาติและพ้ืนที่คุ้มครองทางทะเล จังหวัดชุมพรสถาบันนวัตกรรมอุทยานแห่งชาติและพื้นที่คุ้มครอง

กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืชกลุ่มวิจัยความหลากหลายทางชีวภาพในทะเล ภาควิชาชีววิทยา คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยรามค าแหงมหาวิทยาลัยรามค าแหง