"lehen :is·-sewwa-'' - is Sibt, Z ta' Novembru, 197!!.

MUR GIB IL-KAVALLIERI Kif ġie li għidnai f'tlr:trkolr oħra, !·Ordni ta' San Gwann t·a' Gerusalennu, jew, !Jdf fsi·

'buh i!•ium, l-Ordni ta' Malta, 'kien kompost m ·nn 8 Llngwi. MetaJ 1-Kav~Uieri ta' dalk l-Ordni daħ,Ju hawn lUalta, fH530, huma matru jgħarnmru l-Birgu, fejn bdew jibnu !-Auberges jew E:..Bereġ taghhom:.

Meta nbni·et ii-Be·lt 1:l·Gd.id:.; imsejħa, VaEeaa gi:tah'-Granmastru La Vale1tte li ddeċieda J-b:nr tagħha, H'-Kav:.tlit:e·ru malajr ħasbu n jibnu pa::azzi ohra għal kuU Lingwa f'dik H-BeU. ]1-.Kavari"Le·ri Taljani! bnew t-Auberge d'Italie, E hJ-Berġa fejn iHum hemm 1-UWċċju Gene­ra'i tai·Pos:ta. li-Berġa tal-Italja nbniet

fuq ·il-pja.nti tal-magħruf ar· kitett malt" Girolamo Cas­sar, fis-sena 1574. Iż "ed 'ii quddiem, sar xi tibd l fil·b.tni. Diffiċf tgħid liel)la hi l-par· ti oriġna! li :u liema ·hi d'k aktar reċenti. Sir Temi Zamm"t igħ' d \ għa1 1 -ew· wet, il-Berġa ta' l-Italja kien "b ni modest", ii m'bagħad tkabbar fi -żmien ii·Gram­mastru Carafa, l·i fis-sena 1683 qiegt1ed fuq: :i-b'eb ew­lien' tagħha l·bust tal·hronż bix-xb:ha tieghu, b' skrizz,jo· ni u ornamenti oħra (armi tal-gwerra) ta' rħam, kif w~eħed għadu jista' jara sal-lum.

r·bini k:if inhu llum jit­ħaddan bejn Triq Merkanti Triq Br:ttanja, Triq Zakka-rija u 1-Kn'sja ta' Sant':l Katerina. Din t'isseijaħ d'Ita!ia, għaliex kienet ·il· knisia· t':l' d k J·L·ngwa. H limti tal-bini huma mmar­kati b'pilastri im_§ejħ·n "hunji'' f'I-kantunier:i tat­trieqat li semmejna u bejn il-pai1zz u !-lm'sja.

IL·PROSPETTIVA B-Berġa għandha faċċa­

t a sahieħa b'bieb kbir, f~­qu l·bust: ta' Car.':lfa u orna· men1li oħra li semmejna. Ma:-ġnub tal-bieb jti lgħu pilastri oħra bħal bunj: ta,­kantunieri. M-1' kull naħa tal-bieb hemm ~ twieq:i Jii, għalkemm mhux imbegħ­dn minn xulx·n xorta wall­da, iżommu bejnithom ċer· tu ritmu u simmetr-ija.

11-faċċ·a.ta turi li hemm 3 sulari: 2s-su'l3.r t"sfel, li h~ !·pjan nobbL is·su'ar tan·nofs, ii j'issejjaħ "i:l-mez­zanin", u s-sular ta' fuq, r; hu . għoli bt1al dak t'isfel. It­tw"eq: tat-3 sul:tri iżommu 1-'stess distanz:i simmetr:ċi ma' dawk ta' taħt.

Bejn i!·mezzan:n u s-su 1ar ta' fuq igħaddi gwar' nċjuri li jaqsam il-b;ni fi tnejn. Quenl!in Hughes jghid, u j ena naħseb li għandu ra· ġun, l·i· '·palazz kf iddisinjah Cassar k;en il-pjan nobbf u i-mezza:inn,, u l:i C :t1rafa żied !·pjan ta' hq. Isostni hekk, l-ewwelnett, għaliex il-gwarn'ċ~un ta' fuq H­mezzan·n jasal sft-truf ta' barra tal-pilastri u juri b'hekk l!i hemm kien i sp.' ċ· ċa l-btni·; fit-t~eni lok, għa'· iex 'il-bieb ewlieni, ukoll bi­ornament li żdiedulu fuqu, għadu jidher sproporzjonat (ċ:kejken) għall-għoli- tal­bini tat-tl,iet s11Jari·.

Aiinn Mons. A. Bonnici

Bana minn dan, biex t't­la' fuq, trid tgħa,qdi m nn taraġ dejjaq sinjal ċar 'i dak it-tar:~ġ ma k ienx maħ­sub biex titla' m nnu għad· pjan kbir bħalma hu t·tielet pjan. Dan jur:, jgħid Quen· tin Hughes, li -t-tkabb·r n' Carafa kien vertikal (il-fuq) u mhux oi' izzontali (fil­ġnub).

IT-TIELET SULAR Il·kmamar kbar li naraw

k',f n ·dħ iu fil-p~':ll azz jidhru 'i kienu kmamar għall-ab-tazzjoni u għali-uffiċċ'i u mhux stallel jew stori}iet, . għax għal dawn kien hemm il·pjantei:ren f Tr·q Z1kka· rja. Dawn il·kmamar idu­ru ma' bitħa mdaqqsa, kwa­Żi · kwadn., (54 x 51 pied), H fuqhom hemm il-kmamar tal-mezzan'n. F'nofs :1-b't­ħa hemm gihilitr ·· b 'arkata kbr'ra fuqu, li magħh ;, hemm l-arma ta' Carafa u fuqha statwetta n' S. Ka­ter na. F ;-istess bitħa wie· ħed jisa' iara x·i fdar''et u skr.izzjonijiiet 1al"qedem.

Is-su'ar t':l' fuqnett j'n· firex ma' Triq Merkanti u 'biċċa mnn Tr:a Br ttania. Minn ġewwa jħares fuq "i,­b:1ħa u 1-gaHerijj ta·l-mezzJ· n :n. Fih kmamar kbar . li j'"nfdu ma' xulx~n . It-tw eqi ta' das-sular min-naħa ta' ġewwa ma jaqblux ma' dawk ta' taħt - prov':l oħ· ra P hu żi eda • pos•terjmi.

Fi żmien il-gwerra tal· aħħ 1r i'·bini sofra ħsarat, speċja men!ti f"'-kantun'era li hemm man-naħa ta'-Knis­j1 ta' San Gakbu . .

X'GHADDA MINNHA DIK IL~BERGA?

X'u.żij,iet saru minn din i,--Berġa tail-Italja? F ha kie­nu jgħ:'xu, i'eklu u jorqdu I·Kavall 'eri T'aljani. U hawn qed inġib quddiem għ ::~jnej­ja lill-Fra Gregorju Cara· fa. Kien għadu Amm raJI tal-F-lotta ta'-Ordni, qed iħejj-i 1-P': an h ex iħebb għ:tt-Torok f'Kostanfnopl·i, qabel rebaħ i1-ba<ttalja tad­DardaneHi. Wieħed jsta' jara b1ssoriljev tagħha fid-dahar tal-monument tie· għu f'San Gwann; u qiegħed jeżamina l-pjanta gM.t-tkab­b:r ta' dak !-·stess palazz. U nistħai'u jitgħaxxaq u jidd :m dan qudd em1 il-roust ·li kenn ser .itellghu fuq l·

b ieb l-Berġa. B'i:ema għaf· sa ta' qa;b ħallew dak ;1-pos·t il Kaval'lier , meta ġew imkeċċijj 1 m in-Napuljum fl-1798.

Fi żmien 1-Ingrż· !·Berġa tai·Itaja bdiet t:nl1ża għa'l­uffċċji governattivi. Nafu li fl-1838 ii·Gvernatur Bou­ver e red ~ibde'l parti m ·n­nha fi knisi 1 g!}ail-Protes· tanti. Iżda dak il-ħs'eb ma rnexx ex u flok kappeJia , tqegħdet fiha T1rzna Giv.li (Civil Arsena'), post fej.n j'ssewwew 1-::~rm ·: Kien hemm uko'! fiha l·uff<iċċiu tax-xo!!ħnj et taċ-Ch:ef En· ginee:t:.,( li kien jaħseb għat­t isw:r ta ' tr eaat r għad horn sa·ll'.lm ·imsejħa "ta ,. inġ'n ·er".

ISSERVI BHALA MUZEW

·Fs"sen'Y. 1925, ilMużew

Nazzjonali, }i· :iena J.:rif.takar f'dar qudd.em San Gwann, itt i eħed f'dik :l-Berġa. Al· lura ke'n għadu D:rettur u Kur Hur tal--lVIużew S r Tem' Zamm't, bniedem li għamel unur ,-,!-Malta fO$~ '!-barrpni.

Wara Sir Temi sar Diret­tur t~i-~~użew il-Per t Kar me' Rizzo, :.rkeologu u ġeo­Icgu. li għamel stud ji inte· ressant' dwar 1-għam'a tal­bosta strat·i fii -Gz·ra tagħna, u xogħoiijiet kh1r ghat­tiftix tal-ilma. Mai'lnewt t e ­għu fl-1938, S'r Hannibal Scicluna nħatar Aġent D·· rettur tai-Mużew. Ken fi żm,enu li nqalghet il-Gwer· ra '-Kbitra, li mħabba f ha ħafna mil'-oġġetti tal-Mużew kerlhom jinġarru f''mke.iien iżjed żgur; mii' -Belt. Hemmhekk ba,~' biss 1-Uf fiċċju tad-Direttur. Kemm tur'"st daħ'u jaraw hemm l-oġġetti Hi-qedem li ·l-aktar jagħmlu Malta magħr~fa.

Wara !·Gwerra u fiż-żmien l 1 aħaq D:rettur Dottor B<.id::~echino, studiuż tal-3rt.' u ta!-arkeo·l oġiia , i'­Mużew ittiehed fi·I·Berga ta' Provenza fi Triq IrjaH u, tninn floku, daħlet fil-Berġa t:ti·Italja I-Qorti Superjuri, għal'ex :l-Berġa ta' A'vernja (fejn k ienu il·Qrat') twaq­qghet b'biomha\ tal;għa~u. U din damet hawn s::~kemm nbniet il-Qort '-Gdida fe'n kienet qabel - bin; mod­ern, spazjuż u sab'eħ. Naħseb l~ ·l·iżied li rat nies

fiha l-Berġa tal-Italja kien fi żmen li kienet Qorti. Kemm nies ħatja :.1 kemm nies 'n noċenti; kemm ġel· .Jid·n u kemm ġwe~din; kemm rebbieha u kemm te!­liefa rifsu l·għ:~dba żonqri­ja tagħha! Kemm· l darba daħlu u ħarġu minnha b:t­tomna f'nshom u b '-grav:­ta' x 'erqa għall·kariga għol­ja u de likata tagħhom 1-Imħai'lfin t:l.I·Maes•ta' Tagħ­

ha. Kemm avukati daħlu hemm hiex 2agħtu !·parir u j,ddefendu ii'l -kl iienf tagħ· hem u ħarġu ferħanin wa­n re'::lħa ta' x: kawża ~bi­ra-Kemm ikk~ndannati ħar­ġu mn'hemm b'sentenza għall-ħabs, li fors b'"d'hil ­hom ħa ji ithom , jew fors; wehbsithom aktar fil-ħażenl.

7

U llum? Illum, wara li l-Qorti. marret f'postha, il· Gvern ġarr hawnhekk l· Uffiċċju General i ta:·Posta u x· uffiċċji ohra Gover­nattvi, bħai dawk Ltt-Tele­fon u tal-Ilma u Da'Y . Dawn huma uffiċċji li ~iġb­du hafna n:es m:nħabb 1 l· impustar ta' iHri u pakk'., u !·ħlas n~·kontii :et tat-tele­fon, tal-eieNr' ku u ta -''lma. Għalhekk, x'hin tkun dieħel, aktarx li tara wċuh mqar­rsin, jew għax ikunu ħ 1! :!u xi kont iebes li ma k'.enux j'stennew, jew ġħax ikunu .i.Jhom hemm js•tennew għal żmien twil h:ex ħa•llsu d de~n tagħhom, u mhux ewwel darba tismagħhom igergru huma ,\ u ħerġin : "Titlef nofs ta' nh 1r b;ex tħal as kont". l\11 ur ġ b i i· Kavall'eri :taljani jaraw lil dawk in-nies deħl:n u ħerġ'n f'dak il-p :llazz H ken riservat għalihom!