Yrd. Doç Dr. Işıl Göğcegöz Gül Üsküdar Üniversitesi
AKILCI İLAÇ KULLANIMI
İlaç endüstrisindeki gelişmeler ile birlikte tüm dünyada yanlış,
gereksiz, etkisiz ve yüksek maliyetli ilaç kullanımını artırmış ve bu
durum bir takım problemleri de beraberinde getirmiştir.
2
BU PROBLEMLER
Tedavi hataları
Antibiyotiklere direnç gelişimi
Advers ilaç reaksiyonları
İlaç etkileşimleri
Uygun olmayan yollarla ilaç kullanımına bağlı komplikasyonlar
Morbidite ve mortalite artışı
Artan mali yük
İlaç stoklarının azalmasına bağlı erişim güçlüğü
Kontrolsüz reçeteler sonucu artan hasta talepleri
3
DSÖ tahminlerine göre tüm ilaçların %50’ den fazlası uygunsuz
şekilde reçete edilmekte, dağıtılmakta yada satılmaktadır.
Dünya nüfusunun üçte biri temel ilaçlara erişememektedir.
SB verilerine göre ülkemizde ilaçların yaklaşık yarısı, yanlış ya da
gereksiz reçete edilmektedir.
4
AKILCI OLMAYAN İLAÇ KULLANIMI
ÖRNEKLER
Çoklu ilaç kullanımı
İlaçların gereksiz ve aşırı kullanımı
Klinik rehberlere uyumsuz tedavi seçimi
Piyasaya yeni çıkan ilaçların uygunsuz tercihi
İlaç kullanımında özensiz davranılması (uygulama yolu, süre,
doz..)
Uygunsuz kişisel tedavilere başvurulması
Gereksiz yere enjeksiyon önerilmesi
5
AKILCI OLMAYAN İLAÇ KULLANIMI
Gereksiz ve uygunsuz vitamin kullanımı
Bilinçsiz gıda takviyesi ve bitkisel ürünlerin kullanımı
İlaç-ilaç etkileşimleri ve besin-ilaç etkileşimlerinin ihmal edilmesi
Hastaların reçeteyle alınan ilaçlarla kendilerini tedavi etme
çabaları
ANTİBİYOTİK
LAKSATİF
VİTAMİN
ANALJEZİK
AŞI
PPİ, H2 RB vssss
6
AKILCI OLMAYAN İLAÇ KULLANIMI
SONUÇLAR
Hastaların tedaviye uyuncunun azalmasına,
İlaç etkileşimlerine,
Bazı ilaçlara karşı direnç gelişmesine,
Hastalıkların tekrarlamasına ya da uzamasına,
Advers olay görülme sıklığının artmasına,
Tedavi maliyetlerinin artmasına neden olur.
7
En çok satılan ilaçlar (Dünya genelinde)
• Kalp-damar hastalıkları % 19.3
• Santral sinir sistemi hastalıkları % 15.8
• Metabolik hastalıklar % 15.3
• Antibiyotikler % 9.9 **
• Solunum sistemi hastalıkları % 9.3
8
En çok satılan ilaçlar (Türkiye’de)
• Antibiyotikler % 19.0 **
• Ağrı kesiciler % 12.0
• Antiromatizmal ilaçlar % 11.0
• Soğuk algınlığı ilaçları % 8.6
• Vitaminler % 7.3
9
10
PSİKİYATRİK İLAÇLAR
11
ULUSLARARASı PAZARLAMA
SERVISI (IMS) VERILERI
Türkiye’de antidepresan tüketimi
2003→14.238 milyon kutu
2008→31.302 milyon kutu
Artış %120
2012→36.881 milyon kutu
Artış %160
Türkiye’de antipsikotik tüketimi
Son 5 yılda 7.201 milyon kutudan 12.158 milyon kutuya
Artış % 68.6
12
SGK verilerine göre 2008-2013 arası antidepresan tüketimi:
–2008 16.537.260 kutu
–2011 25.672.415 kutu
–2012 25.958.726 kutu
–2013 36.000.000 kutu (ekonomiye getirdiği yük 380.000.000 TL)
Türkiye’de her üç kişiden biri antidepresan kullanıyor
13
ANTIDEPRESAN VE ANTIPSIKOTIK ILAÇ
TÜKETIMI
14
Bu artışın nedenlerini anlayabilmek için
Antidepresan içeren reçetelerin
uzmanlık alanlarına göre dağılımı
15
ANTIDEPRESAN IÇEREN TOPLAM REÇETE
SAYıSıNıN YAZıLDıKLARı BRANŞLARA GÖRE
DAĞıLıMı
16
ILK DEFA ANTIDEPRESAN IÇEREN YENI REÇETELERIN
YAZıLDıKLARı BRANŞLARA GÖRE DAĞıLıMI
17
18
AKILCI OLMAYAN
REÇETELER VE İLAÇ
KULLANIMI
Ülke ekonomisine yük
KULLANILAN İLAÇLAR YOK
OLMUYOR
19
Aldığımız ilaçlar idrar ve feçesle kanalizasyon sistemine ve
oradan yer altı suları aracılığıyla içme sularına ve denizlerden
deniz ürünleri aracılığıyla tekrar bizlere ulaşmaktadır.
20
21
22
23
24
25
26
Sağlığın korunması, kazanılması ve sürdürülmesinde
vazgeçilmez araç olan İLAÇ, akılcı ilkelere uyulmadan
kullanıldığında pek çok soruna yol açabiliyor
27
AKILCI İLAÇ KULLANIMI
Akılcı İlaç Kullanımı tanımı DSÖ tarafından ilk defa 1985 yılında yapılmıştır.
Conference of Experts on the Rational Use of Drugs, World Health Organization, Nairobi,
Kenya, WHO/CONRAD/WP/RI, (25-29.12.1985).
28
AKILCI İLAÇ KULLANIMI
Dünya Sağlık Örgütü’ne (DSÖ) göre akılcı ilaç kullanımı (AİK);
toplumun çoğunluğunun sağlık hizmeti ihtiyacını karşılayan,
yeterli miktarda ve uygun dozaj formlarında, toplumun maliyetini
karşılayabildiği ilaçların kullanılmasıdır.
Klinik bulgularına ve bireysel özelliklere göre;
Uygun ilacı,
Uygun süre ve dozda,
En düşük fiyata ,
Kolayca sağlayabilmeleri
29
TÜRKİYE’DE
Türkiye’de Sağlık Bakanlığınca akılcı ilaç kullanımı ile ilgili ilk çalışmalar 1992 yılında başlatılmıştır.
1997’de gerekli insan gücünün yetiştirilmesi amacıyla konuyla ilgili 6 personel, Hollanda’ya “Akılcı İlaç Kullanımı Eğitici Eğitimi” programına gönderilmiştir.
2002’de “İlaç Politikası Geliştirme Toplantısı yapılmıştır.
30
TÜRKİYE’DE
Akılcı İlaç Kullanımına ilişkin çalışmaların toplanması ve ülkenin ihtiyaçlarına, önceliklerine ve kaynaklarına uygun stratejik planlar haline getirilmesi için geniş kapsamlı ulusal politikalar belirlemek için
12 Ekim 2010 tarihinde Sağlık Bakanlığı İlaç ve Eczacılık Genel Müdürlüğü bünyesinde; “Akılcı İlaç Kullanımı Şube Müdürlüğü” kurulmuştur
Akılcı ilaç kullanımı hakkında klavuz 2011 yılında yayımlanmıştır
31
TÜRKİYE’DE
19 Mart 2012 tarihinde Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu Bünyesinde Akılcı İlaç Kullanımı, İlaç Tedarik Yönetimi ve Tanıtım Dairesi kurulmuştur.
81 ilde İl Sağlık Müdürlüklerinde Akılcı İlaç Kullanımı İl Temsilcisi belirlenmiştir.
Hastane Hizmet Kalite Standartları gereğince, hastanelerde planlama yapmak ve faaliyetlerde bulunmak amacıyla Akılcı İlaç Kullanımı Ekipleri oluşturulmuştur.
32
KİMLER SORUMLU
Hekim
Eczacı
Hemşire
Diğer sağlık personeli
Hasta/ hasta yakını
Üretici
Düzenleyici Otorite
Diğer (Medya, Akademi vb.)
33
AKILCI İLAÇ KULLANIMI İLKELERİ
Etkililik
Güvenirlilik
Uygunluk
Maliyet
34
ETKİLİLİK
Tedavide amaçlara ve belirlenen hedeflere ulaşmada en etkili
ilaç seçilmelidir.
35
GÜVENİRLİLİK
Yan etkiler
Başka ilaçlar/maddelerle etkileşim
Özel gruplara dikkat!
Bebekler ve çocuklar
Yaşlılar
Gebeler
Emziren kadınlar
Organ yetmezliği olanlar (böbrek, karaciğer)
Kronik hastalığı olanlar
İlaç ve besin allerjisi öyküsü olanlar
36
UYGUNLUK
Aktif madde ve dozaj şekli uygun mu?
Doz şeması uygun mu?
Süresi yeterli mi?
Kontrendikasyonlar?
37
MALİYET
Jenerik ürün olarak bulunabilen en ucuz ilaç seçilmelidir.
Biyoyararlanımı (biyoeşdeğerliği) daha yüksek bulunmuş olan ilaç pahalı da
olsa tercih edilir!
38
AKıLCı ILAÇ KULLANıMıNıN
BASAMAKLARı
Doğru tanının konması,
Prognozun belirlenmesi,
Tedavi amaçlarının saptanması,
Tedavi seçeneklerinin gözden geçirilmesi,
İlaçlı veya ilaçsız, etkili ve güvenilir tedavinin tanımlanması
Uygun tedavinin seçimi,
İlaç tedavisi gerekli ise reçetenin doğru biçimde yazımı ve takiptir
Güncel tanı ve tedavi kılavuzları esas alınmalıdır.
Hasta ve hasta yakını tedavi hakkında bilgilendirilmelidir
Tedaviye uyum değerlendirilmelidir.
39
HASTAYI BİLGİLENDİRİN
Kullanım talimatı
İlaç ne zaman ve nasıl alınmalı ?
Tedavi ne kadar devam etmeli ?
İlaç nasıl saklanmalı ?
İlaç ne zaman alınmamalı ?
Max doz nedir ?
Yan Etkileri
Takip
Hasta hekime ne zaman tekrar gelmeli ?
Hangi durumlarda daha önce gelmeli ?
40
PSİKİYATRİDE AKILCI İLAÇ
KULLANIMI
41
PSİKİYATRİDE AKILCI İLAÇ
KULLANIMI
Günlük yaşam olaylarına karşı oluşan emosyonel cevaplar iyi
değerlendirilmelidir.
İlaç dışı tedavi seçenekleri gözden geçirilmeli (psikoterapi, düzenli
egzersiz, uyku hijeni vs)
Depresyon ve psikoz gibi psikiyatrik hastalıklar farmakoterapi
gerektirir (ancak mümkün olduğunca polifarmasıden kaçınarak)
Akılcı kullanılmayan ilaçların yan etki görülme sıklığını
artırabileceği unutulmamalıdır
Hastaların ilaç tedavisine karşı tutumunu değerlendirmeyi
unutmamak gerekir
42
PSİKİYATRİDE AKILCI İLAÇ
KULLANIMI
Uygun ilaç tedavisi klavuzlar da göz önüne alınarak şeçilmelidir.
Doz hastanın vereceği cevaba ve yan etkilere göre
ayarlanmalıdır.
Açıklanamayan bir yan etki geliştiğinde ilaçlar geçici olarak
kesilmelidir
Başlangıçta bir ilaçla başlamak genellikle önerilir, hastayı
değerlendirerek gereksinime göre diğer ilaçlar eklenmelidir
.
43
PSİKİYATRİDE AKILCI İLAÇ
KULLANIMI
Beklenen cevap alınamaz ise ilaç eklemeden önce hastanın
söylendiği gibi ilacı almamış olabileceği akılda tutulmalıdır.
Benzodiazepinler gibi sedatiflerin bağımlılık yapabileceği ve
vücutta birikeceği unutulmamalıdır
Diğer ilaçlar ve alkol arasında oluşabilecek etkileşimlere dikkat
edilmeli ve hasta bilgilendirilmelidir.
Özel gruplara (yaşlı, çocuk, gebe, sistemik hastalığı veya organ
yetmezliği vs) tedavi ederken dikkat etmek gerekir.
Olası riskler ve yararlar konusunda hasta ve hasta yakınına bilgi
vermelidir.
44
SON OLARAK
Reçetelerdeki hataların büyük oranda yeni mezun hekimler
tarafından yapılıyor olması tıp eğitiminin tekrar sorgulanmasını ve
AİK ile ilgili eğtimlerin yaygınlaştırılmasını gerekli kılmaktadır
Psikotrop ilaçlar sadece psikiyatristler tarafından veya
psikiyatristin raporuna dayanılarak diğer hekimler tarafından
yazılabilmelidir
Birinci basamakta görevli hekimlere depresyon tanı ve tedavisi
konusunda AİK ile ilgili eğitim verilmeli ve Birinci basamakta
depresyon tanı ve tedavi kılavuzlar oluşturulmalıdır.
45
Sağlık Uygulama Tebliği (SUT), eskiden psikiyatri uzmanı
sayısındaki yetersizlik sebebiyle psikiyatri dışı hekimlerin de
antidepresan yazabilmelerine olanak tanımıştır. Bununla birlikte
günümüzde her ilde hatta ilçelerde psikiyatri uzmanı
bulunmaktadır.
Mevcut sistemin güncel ihtiyaçlara ve psikiyatristlerin her ilde ve
ilçelerin çoğunluğunda görev aldığı gerçeğine uygun olarak
yeniden gözden geçirilmesi gerekmektedir.
46
TEŞEKKÜRLER
47
48