ÖABTÖĞRETMENLİK ALAN BİLGİSİ TESTİ
sınav tekniğineuygundur.
öabt ÖSYM
TARİHKonu AnlatımıÖzgün Sorular
Ayrıntılı ÇözümlerTest Stratej!ler!Çıkmış Sorular
Alan B!lg!s!Coşkun Ceb!türk
Alan Eğ!t!m!Kom!syon
ALAN BİLGİSİ - ALAN EĞİTİMİ
Coşkun Çebitürk (Alan Bilgisi) Komisyon (Alan Eğitimi)
ÖABT Tarih Öğretmenliği Konu Anlatımlı
ISBN 978-605-364-724-9
Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.
© Pegem AkademiBu kitabın basım, yayın ve satış hakları
Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.
Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında
yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamasını diliyoruz.
1.Baskı: Nisan 2014, Ankara
Proje-Yayın Yönetmeni: Bahar SarımehmetoğluTürkçe Redaksiyon: Cansel Işık Kahraman
Dizgi-Grafik Tasarım: Selda TUNÇ - Seda DEMİRALP
Kapak Tasarımı: Gürsel AVCI
Baskı: Tarcan Matbaacılık Yayın SanayiZübeyde Hanım Mahallesi Samyeli Sokak No: 15
İSKİTLER/ANKARA(0312-384 34 35)
Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No: 25744
İletişim
Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51
Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08
Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60
İnternet: www.pegem.net E-ileti: [email protected]
ÖN SÖZ
Merhaba Sevgili Öğretmen Adayı Arkadaşlarım,
ÖABT sınavı, dört yıllık lisans eğitim hayatınızda kazandığınız yeterlilikleri ölçmek amacıyla yapılmaktadır. Sahip olduğu soru sayısı az ise de soruların atanma puanındaki etki oranı hayli yüksektir. Öğretmen adayı arkadaşlarımızın mesleki hayatı açısından çok önemli olan ÖABT Tarih Hazırlık kitabını yazmak düşündüğünüzden daha zor oldu. Öncelikle yazacağım ÖABT Tarih kitabının sistematiğini oluşturmak gerekliydi ve “tarih” doğası gereği sistematiği oluşturulması zor bir branştır.
Tarih öğretmeni “olmak” da “anlatmak” da zordur, güzel ülkemde. Zira tarih ne yazık ki anakronizm denilen hastalıktan kurtulamamıştır. Öte yandan her siyasi düşüncenin kendisine uygun bir tarihsel dayanak oluşturma çabası “tarih”in bir parça tahrip olmasına da sebep olmuştur ve olmaktadır. Bu sebeple olaylara olan tarihsel yaklaşımın siyasal bakış açısına göre farklılıklar gösterdiğini görebilmekteyiz. Tarihin bazı konuları hakkında, bilim insanlarının fikir birliği içinde olmadığını görmekteyiz. Yine ÖSYM sorularının dahi geçmişteki bazı sorularda verdiği bilgilerle çelişir tutum içinde olduğunu bilmekteyiz. Tarihin diğer pozitif bilimlerdeki gibi bilimsel standartları tam olarak oturmamıştır. Belge ve bulgular değiştikçe bilgiler de değişebilmektedir.
Neredeyse ülkemizde bulunan her üniversitede bir “tarih” bölümü bulunmaktadır. Peki, öğrenci arkadaşlarımızın üniversitelerde gördüğü tarih bölüm müfredatları aynı mıdır? Hayır! Hatta öğrenci arkadaşlarımız aynı üniversite gördüğü seçmeli dersler itibarıyla dahi farklı dersler almaktadır. ÖSYM, öncelikle farklı nitelikteki bu öğrencileri aynı potada birleştirmeli. Sorduğu soruların, öğrencilerin eğitim gördüğü üniversitelerin ders durumlarından kaynaklı farklılıkları sebebiyle mağduriyet oluşturmaması gereklidir. İşte ifade ettiğim bu sorunlar, kitabın yazımı sırasında oluşturulacak sistematiğin önemli diğer sorunlarındandır.
Yazım sürecinden önce kuşkusuz ki ilk denetleyici gücümüz ÖSYM olmuştur. ÖSYM’nin günümüze kadar sorduğu soruların tümü inceleyerek temel verileri oluşturduk. Konuları, ÖSYM’nin sorduğu sorulardaki bilgi ve yorumlar eşiğinde yapılandırdık. Öte yandan konularımızın şekillendirilmesinde etkili olan bir diğer veri Millî Eğitim Bakanlığı ders kitapları olmuştur. Öyle ya, Millî Eğitim Bakanlığına personel almak için yapılan sınav sorularında, Bakanlığın okullarda okuttuğu ders kitaplarından da faydalanmak mantıken gereklidir. Nitekim geçen yıl gelen sorularda cevabı “Zeki Velidi Togan” olan bir soru vardı. MEB Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi kitabının dışında kaç kitapta Zeki Velidi Togan anlatılmaktadır ki… (Örnekleri çoğaltmak mümkündür.). Bunun dışında akademik camiada genel geçerliği kabul gören İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Enver Ziya Karal, Şerafettin Turan, Rifat Uçarol, Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi Yayınları gibi çoğaltılabilecek bazı köşe taşı yazarlar ve eserler de kitabımız için temel dayanak olmuştur.
Peki, tarih konularını çalışırken ne kadar “derinliğe” inilmelidir. “Tarih” içine girdikçe küçüldüğümüzü hissettiğimiz bir alan. Okudukça bilgileniyor fakat bilgilendikçe “azlığımızı” hissediyoruz. Yarın bana bir ÖABT sınavı yapmanız hâlinde, beni dahi çok rahat bir şekilde, öğrenci diliyle “dökebilirsiniz.” Zira konu içeriği bir “derya”. Öte yandan tarihte zor soru sormak da çok kolaydır. Ancak esas olan ne çok derinlere inmektir ne de çok zor soru sormaktır. Önemli olan konu derinliğinde soru standartlarını ÖSYM standartlarının bir üst zorluk derecesinden (tedbiren) yakalamaktır. Kitabımızda olabildiğince makul derinliğe inmeye özen gösterdik. Bu hassasiyetle kitabımızın kronoloji bölümünün de alan hâkimiyetini tamamlayan bir unsur olarak çalışılması gerektiğini hatırlatmak isteriz.
Öğretmen olma yolunda emin adımlarla yürüyen sizlerin yanında olmak ve eksiklerinizi tamamlamak adına bu yayını hazırladık. İnandığımız ve umut ettiğimiz de gireceğiniz sınav için iyi bir başvuru kaynağı olduğu yönündedir. Ön sözümüzü de “başarılar dileyerek” ve küçükken annelerimizin, büyüklerimizin okula gönderirken söylediği gibi, “Allah zihin açıklığı versin.” diyerek bitiriyoruz.
Başarılar...
Coşkun Çebitürk
TARİH ÖABT İLE İLGİLİ ÖNEMLİ BİLGİLER
TARİH ÖABT, 50 sorudan oluşmakta ve Tarih Öğretmeni Adaylarının Alan Bilgisi (Tarih Metodu, Eski Çağ Tarihi, İslamiyet Öncesi Türk Tarihi, Orta Çağ İslam Tarihi, Osmanlı Tarihi, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, Genel Dünya Tarihi, XX. yy. Türk ve Dünya Tarihi) ile Alan Eğitimi alanlarındaki bilgi ve becerilerini ölçmeyi hedeflemektedir.
Öğretmenlik Alan Bilgisi Testinde çıkan sorular, Tarih Öğretmenlik Lisans Programlarında verilen akademik disiplinlere paralel olarak hazırlanmaktadır. Sınavdaki Alan-Soru dağılımı aşağıdaki tabloda belirtilmiştir.
Genel Yüzde Yaklaşık Yüzde Soru Sayısı
Alan Bilgisi Testi % 80 1 - 40
a. Tarih Metodu
b. Eski Çağ Tarihi
c. İslamiyet Öncesi Türk Tarihi
d. Orta Çağ İslam Tarihi
e. Osmanlı Tarihi
f. Türkiye Cumhuriyeti Tarihi
g. Genel Dünya Tarihi
h. XX. yy. Türk ve Dünya Tarihi
% 8
% 4
% 10
% 12
% 14
% 12
% 12
% 8
Alan Eğitimi Testi % 20 41 - 50
Genel Kültür, Genel Yetenek ve Eğitim Bilimleri Sınavlarınıza ek olarak gireceğiniz Öğretmenlik Alan Bilgisi Testi ile ilgili verilen bu bilgiler 2013 TARİH ÖABT sınavı çerçevesinde hazırlanmıştır. Sınav içeriğinde yapılabilecek olası değişiklikleri ÖSYM'nin web sitesinden takip edebilirsiniz.
İÇİNDEKİLER
ALAN BİLGİSİ
1. BÖLÜM: TARİH BİLİMİ
A. TARİH BİLİMİNE GİRİŞ .........................................................................................................................................5
Tarih Biliminin Özellikleri ........................................................................................................................................5
B. TARİH YAZICILIĞI .................................................................................................................................................9
Tarih Yazım Türleri .................................................................................................................................................9
Türklerde Tarih Yazıcılığı .....................................................................................................................................10
C. TARİHİN FAYDALANDIĞI BİLİM DALLARI .......................................................................................................10
Boşluk Doldurma ......................................................................................................................................................13
Bulmaca....................................................................................................................................................................14
Çözümlü Test ............................................................................................................................................................15
Çözümler ..................................................................................................................................................................19
2. BÖLÜM: UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR
A. TARİH ÖNCESİ DEVİRLER ................................................................................................................................23
Anadolu'nun Tarih Öncesi ....................................................................................................................................24
B. TARİHİN ÇAĞLARA AYRILMASI .......................................................................................................................25
İlk Çağ'ın Genel Özellikleri (MÖ 3500-375) .........................................................................................................25
Orta Çağ'ın Genel Özellikleri (375-1453) .............................................................................................................25
Yeni Çağ'ın Genel Özellikleri (1453-1789) ...........................................................................................................26
Yakın Çağ'ın Genel Özellikleri (1789-?) ...............................................................................................................26
C. İLK ÇAĞ UYGARLIKLARI ..................................................................................................................................26
Anadolu’da Kurulan Medeniyetler ........................................................................................................................27
Mezopotamya Uygarlıkları ...................................................................................................................................29
Doğu Akdeniz Uygarlığı .......................................................................................................................................32
Ege Uygarlıkları ...................................................................................................................................................34
Boşluk Doldurma ......................................................................................................................................................39
Bulmaca....................................................................................................................................................................40
Çözümlü Test ............................................................................................................................................................41
Çözümler ..................................................................................................................................................................44
3. BÖLÜM: İLK TÜRK DEVLETLERİ
A. TÜRKLERİN TARİH SAHNESİNE ÇIKIŞI ve İLK TÜRK DEVLETLERİ .............................................................49
Türk Kelimesinin Anlamı ......................................................................................................................................49
Ana Yurtta Kurulan İlk Uygarlıklar ........................................................................................................................49
Türklerin İlk Ana Yurdu ........................................................................................................................................50
Orta Asya Türk Göçlerinin Sebepleri ve Sonuçları ..............................................................................................50
İskitler (Sakalar) ...................................................................................................................................................50
viii
B. İLK TÜRK DEVLETLERİ .....................................................................................................................................51
Asya Hun Devleti .................................................................................................................................................51
Avrupa Hun Devleti (375-469) .............................................................................................................................52
Göktürkler (552-630)............................................................................................................................................53
Kutluk Devleti (İkinci Göktürk Devleti ) (680-745) ................................................................................................54
Uygur Devleti (744-840) ......................................................................................................................................55
Hazarlar (576-1006).............................................................................................................................................56
Kırgızlar (840-1207) .............................................................................................................................................56
Türgişler (659-766) ..............................................................................................................................................56
C. DİĞER TÜRK DEVLETLERİ ..............................................................................................................................56
Avarlar (560-805) .................................................................................................................................................56
Bulgarlar (480 - 550) ............................................................................................................................................57
Macarlar (896-1526) ............................................................................................................................................57
Kumanlar (Kıpçaklar) ...........................................................................................................................................57
Peçenekler (860-1091) ........................................................................................................................................57
Oğuzlar (Uzlar) ....................................................................................................................................................57
Akhunlar (Eftalit) (350-564)..................................................................................................................................58
Sabarlar (Sabirler) 515-576 .................................................................................................................................58
Tabgaçlar (386-556).............................................................................................................................................58
Karluklar (665-1221) ............................................................................................................................................58
Başkurtlar.............................................................................................................................................................58
Kimekler ...............................................................................................................................................................58
D. İLK TÜRK DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE UYGARLIK ...................................................................................59
Devlet Yönetimi....................................................................................................................................................59
Ordu (Sü) .............................................................................................................................................................61
Sosyal Yaşam ......................................................................................................................................................62
Hukuk...................................................................................................................................................................62
Ekonomi ...............................................................................................................................................................62
Din ve İnanış ........................................................................................................................................................63
Yazı, Dil ve Edebiyat ............................................................................................................................................64
Sanat ...................................................................................................................................................................66
Bilim .....................................................................................................................................................................67
Boşluk Doldurma ......................................................................................................................................................68
Bulmaca....................................................................................................................................................................69
Çözümlü Test ............................................................................................................................................................70
Çözümler ..................................................................................................................................................................73
4. BÖLÜM: İSLAM TARİHİ
A. İSLAM TARİHİ VE UYGARLIĞI ..........................................................................................................................77İslamiyet Öncesi Dünyanın Genel Durumu..........................................................................................................77
İslamiyet’in Doğuşu ve Yayılışı ............................................................................................................................78
Dört Halife Devri (632-750) ..................................................................................................................................82
Emevi Devleti (661-750) ......................................................................................................................................85
ix
Endülüs Emevi Devleti (756-1031) ......................................................................................................................86
Ben-i Ahmer Devleti .............................................................................................................................................87
Abbasi Devleti (750-1250) ...................................................................................................................................87
Diğer Devletler .....................................................................................................................................................88
B. İSLAM KÜLTÜR VE UYGARLIĞI .......................................................................................................................89Sosyal Hayat........................................................................................................................................................89
Devlet Yönetimi....................................................................................................................................................89
İktisadi Hayat .......................................................................................................................................................90
Ordu Teşkilatı .......................................................................................................................................................90
Yazı, Dil ve Edebiyat ............................................................................................................................................90
Eğitim ve Bilim Hayatı ..........................................................................................................................................90
Sanat ...................................................................................................................................................................91
Boşluk Doldurma ......................................................................................................................................................92
Bulmaca....................................................................................................................................................................93
Çözümlü Test ............................................................................................................................................................94
Çözümler ..................................................................................................................................................................97
5. BÖLÜM: TÜRK İSLAM DEVLETLERİ (X.-XIII. YÜZYILLAR)
A. TÜRKLERİN İSLAMİYET’İ KABULÜ ................................................................................................................101
Talas Savaşı (751) .............................................................................................................................................101
B. İLK TÜRK İSLAM DEVLETLERİ .......................................................................................................................102
Tolunoğulları (868-905) ......................................................................................................................................102
İhşidler (Akşitler) (925-969) ...............................................................................................................................102
Karahanlılar (840-1212) .....................................................................................................................................103
Gazneliler (963-1187) ........................................................................................................................................104
Büyük Selçuklu Devleti (1040-1157) ..................................................................................................................105
C. DİĞER TÜRK – İSLAM DEVLETLERİ .............................................................................................................. 110
Harzemşahlar .................................................................................................................................................... 110
Eyyubiler ............................................................................................................................................................ 110
Memluklar .......................................................................................................................................................... 110
D. TÜRKİYE TARİHİ (11.-13. YÜZYILLAR) ...........................................................................................................111
Anadolu’ya İlk Türk Akınları ................................................................................................................................111
Anadolu’da Kurulan İlk Türk Beylikleri ................................................................................................................111
Türkiye Selçuklu Devleti (1072-1308) (Anadolu Selçuklu Devleti)..................................................................... 113
Uçlarda Hayat ve Beylikler................................................................................................................................. 119
Anadolu Beylikleri’nin Genel Özellikleri .............................................................................................................122
E. TÜRK İSLAM DEVLETLERİNDE KÜLTÜR ve UYGARLIK ..............................................................................123
Devlet Yönetimi..................................................................................................................................................123
Hukuk Sistemi ....................................................................................................................................................126
Toprak Sistemi ...................................................................................................................................................126
Askerî Teşkilat....................................................................................................................................................128
Sosyal Hayat......................................................................................................................................................130
Din ve İnanış ......................................................................................................................................................131
Dil, Edebiyat ve Yazı ..........................................................................................................................................131
x
Eğitim ve Bilim ...................................................................................................................................................132
Sanat .................................................................................................................................................................135
Mimari ................................................................................................................................................................136
Boşluk Doldurma ....................................................................................................................................................141
Bulmaca..................................................................................................................................................................143
Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................144
Çözümler ................................................................................................................................................................147
6. BÖLÜM: TÜRK DÜNYASI (XIII. - XIX. YÜZYIL)
TÜRK DÜNYASI (13. - 19. YÜZYIL) ............................................................................................................................151Moğollar .............................................................................................................................................................151
Timur Devleti (1369-1507) .................................................................................................................................153
Türkistan’daki Gelişmeler ..................................................................................................................................154
Hindistan’da Türk Sultanlıkları ve Babürlüler .....................................................................................................155
Hanlıklar Hakkında Genel Bilgiler ......................................................................................................................156
Boşluk Doldurma ....................................................................................................................................................157
Bulmaca..................................................................................................................................................................158
Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................159
Çözümler ................................................................................................................................................................162
7. BÖLÜM: OSMANLI TARİHİ
A. BEYLİKTEN DEVLETE (1300-1453) .....................................................................................................................167XIV. Yüzyıl Başlarında Yakın Doğu ve Avrupa ...................................................................................................168
Anadolu..............................................................................................................................................................168
Memluklar (1250-1517)......................................................................................................................................168
İlhanlı Devleti (1256-1335).................................................................................................................................168
Balkanlar ve Avrupa ...........................................................................................................................................168
Altınorda Devleti (1227-1502) ............................................................................................................................168
Kayıların Anadolu’ya Gelişi ve Yerleşmesi ........................................................................................................168
Osmanlı Devleti’nin Kısa Sürede Gelişimini Sağlayan Nedenler .......................................................................168
Osman Gazi Dönemi (1299-1326) .....................................................................................................................169
Orhan Gazi Dönemi (1326-1362) ......................................................................................................................169
I. Murat Dönemi (1362-1389).............................................................................................................................170
Yıldırım Bayezıt Dönemi (1389-1402) ...............................................................................................................172
Fetret Devri (1402-1413) ...................................................................................................................................173
Çelebi Mehmet Dönemi (1413-1421).................................................................................................................173
II. Murat Dönemi (1421-1451)............................................................................................................................174
Boşluk Doldurma ....................................................................................................................................................175
Bulmaca..................................................................................................................................................................176
Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................177
Çözümler ................................................................................................................................................................180
xi
B. DÜNYA GÜCÜ: OSMANLI DEVLETİ (1453-1600) .................................................................................................182
Fatih Sultan Mehmet Dönemi (1451-1481)........................................................................................................182
II. Bayezıt Dönemi (1481-1512) .........................................................................................................................186
Yavuz Sultan Selim Dönemi (1512-1520) ..........................................................................................................187
Kanuni Sultan Süleyman Dönemi (1520-1566) .................................................................................................188
II. Selim Dönemi (1566-1574) ............................................................................................................................194
III. Murat Dönemi (1574-1595)...........................................................................................................................194
III. Mehmet Dönemi (1595-1603) .......................................................................................................................195
Boşluk Doldurma ....................................................................................................................................................196
Bulmaca..................................................................................................................................................................197
Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................198
Çözümler ................................................................................................................................................................201
OSMANLI DEVLETİ KÜLTÜR VE UYGARLIK TARİHİ .........................................................................................203Devlet Yönetimi..................................................................................................................................................203
Osmanlılarda Ekonomik Hayat ..........................................................................................................................213
Osmanlı Toplumu ...............................................................................................................................................221
Osmanlı Devleti’nde Hukuk ...............................................................................................................................223
Osmanlı Devleti’nde Eğitim................................................................................................................................223
Osmanlı Devleti’nde Bilim ..................................................................................................................................225
Osmanlı Devleti’nde Dil, Yazı ve Edebiyat .........................................................................................................227
Osmanlı Devleti’nde Sanat ................................................................................................................................228
Osmanlı Devleti'nde Mimari ...............................................................................................................................229
Boşluk Doldurma ....................................................................................................................................................232
Bulmaca..................................................................................................................................................................234
Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................235
Çözümler ................................................................................................................................................................238
C. ARAYIŞ YILLARI (XVII. YÜZYIL) ...........................................................................................................................240
Arayış Yıllarında Osmanlı Devleti –+Avusturya İlişkileri ....................................................................................240
XVII.yy.da Osmanlı Devleti – İran İlişkileri .........................................................................................................240
XVII.yy.da Osmanlı Devleti - Lehistan İlişkileri ...................................................................................................241
XVII.Yüzyılda Osmanlı Devleti-Venedik İlişkileri ................................................................................................242
Osmanlı - Rusya İlişkileri ...................................................................................................................................242
II. Viyana Kuşatması ve Kutsal İttifak Savaşı ....................................................................................................242
İç İsyanlar ..........................................................................................................................................................243
XVII. Yüzyıl İsyanlarının Özellikleri ....................................................................................................................245
Avrupa’nın Gelişimine Seyirci Kalan Osmanlı ...................................................................................................245
XVII. Yüzyıl Islahat Hareketleri ..........................................................................................................................246
Boşluk Doldurma ....................................................................................................................................................248
Bulmaca..................................................................................................................................................................249
Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................250
Çözümler ................................................................................................................................................................253
xii
D. XVIII. YÜZYILDA DEĞİŞİM VE DİPLOMASİ ..........................................................................................................255III. Ahmet Dönemi (1703-1730) .........................................................................................................................255
I. Mahmut Dönemi (1730-1754) .........................................................................................................................256
III. Mustafa Dönemi (1757-1774) .......................................................................................................................257
I. Abdülhamit Dönemi (1774-1789) ....................................................................................................................257
III. Selim Dönemi (1789-1807) ...........................................................................................................................258
XVIII.yy.da Osmanlı Devleti’nin Islahatları .........................................................................................................260
Boşluk Doldurma ....................................................................................................................................................263
Bulmaca..................................................................................................................................................................264
Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................265
Çözümler ................................................................................................................................................................268
E. EN UZUN YÜZYIL (1800-1922) ...............................................................................................................................269
XIX. YÜZYIL SIYASI TARİH ...................................................................................................................................269
II. Mahmut Dönemi (1808-1839) ........................................................................................................................270
Abdülmecit Dönemi (1839-1861) .......................................................................................................................273
Abdülaziz Dönemi (1861-1876) .........................................................................................................................276
V. Murat Dönemi (1876) .....................................................................................................................................277
II. Abdülhamit (1876-1909) ................................................................................................................................277
XIX.YÜZYILDA REFORM HAREKETLERİ ............................................................................................................281
II. Mahmut Dönemi Yenilik Hareketleri ...............................................................................................................281
Sultan Abdülaziz Dönemi Yenilik Hareketleri ....................................................................................................283
II. Abdülhamit Dönemi Yenilik Hareketleri ..........................................................................................................284
Osmanlı Devleti’nde Basın Yayın Hareketleri ....................................................................................................286
Boşluk Doldurma ....................................................................................................................................................287
Bulmaca..................................................................................................................................................................289
Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................290
Çözümler ................................................................................................................................................................293
OSMANLI DEVLETİ’NDE DEMOKRATİKLEŞME HAREKETLERİ ......................................................................295
Sened-İ İttifak.....................................................................................................................................................295
Tanzimat Fermanı ..............................................................................................................................................296
Islahat Fermanı (1856) ......................................................................................................................................298
Kanunuesasi’nin İlan Edilmesi ve I. Meşrutiyet’in İlanı ......................................................................................299
İstibdad (Mutlakıyet) Dönemi (1878-1908) ........................................................................................................301
II. Meşrutiyet’in İlan Edilmesi .............................................................................................................................301
1909 Anayasa Değişiklikleri ...............................................................................................................................302
Boşluk Doldurma ....................................................................................................................................................306
Bulmaca..................................................................................................................................................................307
Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................308
Çözümler ................................................................................................................................................................ 311
xiii
8. BÖLÜM: XX. YY. BAŞLARINDA OSMANLI DEVLETİ
XX. YÜZYIL BAŞLARINDA OSMANLI DEVLETİ’NDE DAĞILMAYI ÖNLEME ÇABALARI ......................................315
1. Osmanlıcılık ..................................................................................................................................................315
2. İslamcılık ........................................................................................................................................................315
3. Türkçülük (Turancılık) ....................................................................................................................................316
4. Batıcılık ..........................................................................................................................................................316
5. Teşebbüs-ü Şahsi ve Adem-i Merkeziyetçilik.................................................................................................317
31 Mart Vakası ...................................................................................................................................................318
Trablusgarp Savaşı (1911).................................................................................................................................319
Balkan Savaşları ................................................................................................................................................320
I. Dünya Savaşı .................................................................................................................................................322
Boşluk Doldurma ....................................................................................................................................................334
Bulmaca..................................................................................................................................................................335
Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................336
Çözümler ................................................................................................................................................................339
9. BÖLÜM: MİLLÎ MÜCADELE DÖNEMİ
I - MİLLÎ MÜCADELENİN HAZIRLIK DÖNEMİ ...........................................................................................................343
A. MONDROS ATEŞKES ANTLAŞMASI ..............................................................................................................343
İzmir’in İşgali (15 Mayıs 1919) ...........................................................................................................................346
Kuvayımiliye Ruhu .............................................................................................................................................346
B. CEMİYETLER ....................................................................................................................................................347
Millî Varlığa Yararlı Cemiyetler ...........................................................................................................................347
Zararlı Cemiyetleri .............................................................................................................................................350
C. MİLLÎ MÜCADELENİN HAZIRLIK DÖNEMİ .....................................................................................................352
Mustafa Kemal’in Samsun’a Çıkması (19 Mayıs 1919) .....................................................................................352
Osmanlı Hükûmeti’nin Millî Mücadele ve Mustafa Kemal’e Karşı Tutumu ........................................................359
D. MİLLÎ MÜCADELE DÖNEMİ’NDE BASIN HAYATI ..........................................................................................367
Kurtuluş Savaşı’nın Mali ve Askerî Kaynakları ..................................................................................................369
TBMM’ye ve Millî Mücadeleye Karşı Çıkan İsyanlar..........................................................................................369
E. SEVR ANTLAŞMASI (10 Ağustos 1920) .........................................................................................................373
Sevr Antlaşması’nın Özellikleri ..........................................................................................................................374
Bilecik Görüşmeleri (5 Aralık 1920) ...................................................................................................................374
Boşluk Doldurma ....................................................................................................................................................375
Bulmaca..................................................................................................................................................................377
Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................378
Çözümler ................................................................................................................................................................381
xiv
II - KURTULUŞ SAVAŞI DÖNEMİ ...............................................................................................................................383
A. DOĞU VE GÜNEY CEPHELERİ .......................................................................................................................383
Doğu Cephesi ....................................................................................................................................................383
Güney Cephesi ..................................................................................................................................................384
B. BATI CEPHESİ ..................................................................................................................................................385
Düzenli Orduların Kurulması..............................................................................................................................386
Gediz Savaşı .....................................................................................................................................................386
I. İnönü Savaşı (10 Ocak 1921) .........................................................................................................................386
II. İnönü Savaşı (23 Mart-1 Nisan 1921) ............................................................................................................390
Kütahya - Eskişehir Savaşları (10-24 Temmuz 1921)........................................................................................391
Sakarya Savaşı (23 Ağustos-13 Eylül 1921) .....................................................................................................392
Büyük Taarruz ve Başkomutanlık Meydan Savaşı (26 Ağustos-9 Eylül 1922) ..................................................394
C. MİLLÎ MÜCADELENİN SANAT ve EDEBİYATA YANSIMALARI .....................................................................396
Boşluk Doldurma ....................................................................................................................................................397
Bulmaca..................................................................................................................................................................398
Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................399
Çözümler ................................................................................................................................................................403
10. BÖLÜM: ATATÜRK DÖNEMİ
I - TÜRK DIŞ POLİTİKASI ...........................................................................................................................................407
LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASI ..............................................................................................................................407
Saltanatın Kaldırılması.......................................................................................................................................407
Lozan Barış Konferansı’na Katılan Devletler .....................................................................................................408
Lozan’a Katılacak Türk Delegeleri .....................................................................................................................408
Lozan’da Görüşülen Konular .............................................................................................................................409
Lozan Konferansı’nda Karşılaşılan Güçlükler ....................................................................................................409
Lozan Antlaşması’nın Önemli Özellikleri ...........................................................................................................412
II - ATATÜRK DÖNEMİ DIŞ POLİTİKASI ....................................................................................................................413
A. 1923-1932 YILLARI ARASINDA TÜRK DIŞ POLİTİKASI ................................................................................413
Türk - Yunan İlişkileri Nüfus Mübadelesi............................................................................................................413
Fener Rum Patrikhanesi Sorunu .......................................................................................................................414
Türkiye - İngiltere İlişkileri Musun Sorunu (Irak Sınırı) .......................................................................................414
Türk - Fransız İlişkileri ........................................................................................................................................415
Türkiye - İtalya İlişkileri ......................................................................................................................................416
Türk - Sovyet İlişkileri.........................................................................................................................................416
B. 1932-1938 YILLARI ARASINDA TÜRK DIŞ POLİTİKASI ................................................................................416
Türkiye’nin Milletler Cemiyetine Üye Olması (1932) ..........................................................................................417
Türkiye ve Balkan Antantı (9 Şubat 1934) .........................................................................................................417
Türkiye ve Akdeniz Paktı (Ocak 1936) ..............................................................................................................418
Montrö Boğazlar Sözleşmesi (20 Temmuz 1936) ..............................................................................................418
Sadabat Paktı ve Türkiye...................................................................................................................................419
xv
Nyon Konferansı ve Türkiye ..............................................................................................................................419
Hatay’ın Ana Vatan'a Katılması (Sancak Sorunu) .............................................................................................420
Boşluk Doldurma ....................................................................................................................................................422
Bulmaca..................................................................................................................................................................423
Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................424
Çözümler ................................................................................................................................................................427
III - İÇ OLAYLAR ..........................................................................................................................................................429
A. II.TBMM’NİN AÇILMASI (11 Ağustos 1923) ....................................................................................................429
B. ANKARA’NIN BAŞKENT OLMASI (13 Ekim 1923) .........................................................................................429
C. CUMHURİYET'İN İLAN EDİLMESİ (29 Ekim 1923) .........................................................................................429
D. 1924 ANAYASASI’NIN KABUL EDİLMESİ (20 Nisan 1924) ...........................................................................432
E. HALİFELİĞİN KALDIRILMASI (3 Mart 1924) ...................................................................................................433
F. ŞERİYE VE EVKAF VEKALETİNİN KALDIRILMASI ........................................................................................434
G. ORDUNUN SİYASETTEN AYRILMASI .............................................................................................................434
H. TEVHİDİ TEDRİSAT KANUNU’NUN KABUL EDİLMESİ .................................................................................435
I. ATATÜRK DÖNEMİ’NDE SİYASİ PARTİLER ve ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİŞ ÇABALARI .........................435
I. Cumhuriyet Halk Fırkası (9 Eylül 1923) ..........................................................................................................436
Terakkiverver Cumhuriyet Fırkası (17 Kasım 1924) ..........................................................................................437
Serbest Cumhuriyet Fırkası (12 Ağustos 1930) .................................................................................................440
İ. MUSTAFA KEMAL’İN HAYATI ............................................................................................................................443
Boşluk Doldurma ....................................................................................................................................................445
Bulmaca..................................................................................................................................................................446
Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................447
Çözümler ................................................................................................................................................................450
IV - ATATÜRK İLKE VE İNKILAPLARI ........................................................................................................................452
A. İNKILAP KELİMESİNİN ANLAMI VE ÖZELLİKLERİ .......................................................................................452
B. HUKUK ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR ...................................................................................................452
Hukuk Alanında Yapılan İnkılaplar .....................................................................................................................452
Medeni Kanun’un Kabul Edilmesi (17 Şubat 1926) ...........................................................................................453
C. EĞİTİM ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR ...................................................................................................454
Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun Kabul Edilmesi (3 Mart 1924) .............................................................................455
Medreselerin Kapatılması (11 Mart 1924) ..........................................................................................................456
Azınlık Okulları ve Yabancı Okullar Hakkında Yapılan Düzenlemeler ...............................................................456
Maarif Teşkilatı Hakkında Kanun’un Kabul Edilmesi (2 Mart 1926) ...................................................................457
Yeni Türk Harflerinin Kabul Edilmesi (1 Kasım 1928) ........................................................................................457
Millet Mekteplerinin Açılması (11 Kasım 1928) ..................................................................................................458
Atatürk Dönemi Tarih Anlayışı ve Türk Tarih Kurumunun Kurulması .................................................................459
xvi
Atatürk Dönemi “Dil” Çalışmaları ve Türk Dil Kurumunun Açılması (1932) .......................................................459
Üniversite Reformu (1933).................................................................................................................................460
Halk Eğitimi Alanındaki Faaliyetler ....................................................................................................................461
D. KÜLTÜR VE SANAT ALANINDA GELİŞMELER .............................................................................................461
E. SOSYAL YAPIDA ve SAĞLIK ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR ................................................................462
Şapka İnkılabı’nın Yapılması (25 Kasım 1925) ..................................................................................................462
Kılık, Kıyafet İnkılabı (3 Aralık 1934) .................................................................................................................462
Tekke, Zaviye, Türbelerin Kapatılması Hakkında Kanun'un Kabulü (30 Kasım 1925) ......................................462
Miladi Takvim ve Uluslararası Saat Uygulamasının Kabulü, Ölçü ve Hafta Sonu Tatilinin Değiştirilmesi ..........463
Soyadı Kanunu'nun Kabulü (21 Haziran 1934) .................................................................................................464
Unvan ve Lakapların Kullanılmasının Yasaklanması (26 Kasım 1934) .............................................................465
Sağlık ve Sosyal Yardım Alanında İnkılaplar .....................................................................................................465
F. EKONOMİ ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR ...............................................................................................465
İzmir İktisat Kongresi (17 Şubat 1923) .................................................................................................................466
Tarım Alanında Gelişmeler ...................................................................................................................................467
Aşar Vergisinin Kaldırılması .................................................................................................................................467
G. TİCARET ALANINDAKİ GELİŞMELER ...........................................................................................................467
Kabotaj Kanunu’nun Kabul Edilmesi (1 Temmuz 1926).....................................................................................468
Gümrük Koruma Kanunu’nun Kabul Edilmesi (1929) ........................................................................................468
H. SANAYİ ALANINDAKİ GELİŞMELER ..............................................................................................................468
Teşvik-i Sanayi Kanunu’nun Kabul Edilmesi ......................................................................................................468
Devletçi Ekonomi Modelinin Kabulü ..................................................................................................................469
Beş Yıllık Sanayi Planlarının Hazırlanması .......................................................................................................469
I. MADENCİLİK ALANINDAKİ GELİŞMELER ......................................................................................................470
İ. ULAŞIM ALANINDAKİ GELİŞMELER ...............................................................................................................470
J. BANKACILIK ALANINDAKİ GELİŞMELER .....................................................................................................470
İş Bankası (26 Ağustos 1924) ............................................................................................................................471
Sanayi ve Maden Bankası (19 Nisan 1925) ......................................................................................................471
Emlak ve Eytam Bankası (22 Mayıs 1926) ........................................................................................................471
Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (11 Haziran 1930) ..................................................................................471
Sümerbank (1933) .............................................................................................................................................471
1929 Dünya Ekonomi Bunalımı’nın Türkiye Ekonomisi Üzerine Etkileri ............................................................471
Ekonomi Alanındaki Diğer Gelişmeler ...............................................................................................................472
V - ATATÜRK İLKELERİ ..............................................................................................................................................473
ATATÜRKÇÜLÜK ..................................................................................................................................................473
CUMHURİYETÇİLİK İLKESİ ..................................................................................................................................473
MİLLİYETÇİLİK İLKESİ .........................................................................................................................................474
LAİKLİK İLKESİ .....................................................................................................................................................476
HALKÇILIK İLKESİ ................................................................................................................................................476
xvii
DEVLETÇİLİK İLKESİ ...........................................................................................................................................477
İNKILAPÇILIK İLKESİ ...........................................................................................................................................478
VI - ATATÜRK İLKELERİ VE ANAHTAR KELİMELER ...............................................................................................479
İNKILAPLAR VE İKİLİKLERİN KALDIRILMASI ...................................................................................................481
VII - ATATÜRK’E GÖRE MİLLÎ GÜÇ UNSURLARI .....................................................................................................481
Boşluk Doldurma ....................................................................................................................................................482
Bulmaca..................................................................................................................................................................483
Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................484
Çözümler ................................................................................................................................................................488
11. BÖLÜM: GENEL DÜNYA TARİHİ
A. ORTA ÇAĞ TARİHİ ...........................................................................................................................................493
Feodalite Sistemi ...............................................................................................................................................493
Orta Çağ Avrupasında Sosyal Sınıflar ...............................................................................................................493
Orta Çağ'da Kilise ve Siyaset İlişkisi ..................................................................................................................494
Rönesans Hareketleri (Yeniden Doğuş) ............................................................................................................497
Avrupa’da Reform Hareketleri ...........................................................................................................................499
XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Avrupa .....................................................................................................................501
B. YAKIN ÇAĞ’DA AVRUPA .................................................................................................................................507
Fransız İhtilali (1789) .........................................................................................................................................507
Avrupa Dışı Dünya: Batı Karşıtı İlk Hareketler ...................................................................................................513
Sanayi İnkılabı ...................................................................................................................................................514
Boşluk Doldurma ....................................................................................................................................................518
Bulmaca..................................................................................................................................................................519
Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................520
Çözümler ................................................................................................................................................................523
12. BÖLÜM: ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ
XX. YÜZYIL BAŞLARINDA DÜNYA ............................................................................................................................527
A. I. DÜNYA SAVAŞI ..............................................................................................................................................527
Paris Barış Konferansı .......................................................................................................................................528
I. Dünya Savaşı Sonrasında Yapılan Barış Antlaşmaları ...................................................................................528
B. SOVYET SOSYALİST CUMHURİYETLER BİRLİĞİ (SSCB), ORTA ASYA’DAKİ TÜRK DEVLET VE TOPLULUKLARI ...............................................................................528
Çarlık Rusyası’nın Yıkılışı ve Bolşevik İhtilali ....................................................................................................529
Rusya’nın Orta Asya’yı İstilası ...........................................................................................................................529
SSCB Yönetimindeki Türk Topluluğunun Durumu ............................................................................................529
Basmacı Hareketi .............................................................................................................................................530
xviii
C. ORTA DOĞU'DA MANDA YÖNETİMLERİNİN KURULMASI ..........................................................................530
İngiltere ve Orta Doğu........................................................................................................................................531
Fransa ve Orta Doğu .........................................................................................................................................532
D. UZAK DOĞUDA YENİ GÜÇ: JAPONYA ..........................................................................................................532
E. 1929 DÜNYA EKONOMİ KRİZİ .........................................................................................................................532
Ekonomik Kriz Öncesi Dünya ............................................................................................................................532
Ekonomik Krizin Ortaya Çıkışı (Kara Perşembe)...............................................................................................533
İki Savaş Arası Dönemde Avrupa ......................................................................................................................533
Avrupa’da Sosyal ve Ekonomik Hayat ...............................................................................................................535
İki Savaş Arası Dönemde Dünya .......................................................................................................................536
Atatürk Dönemi Dış Politika ...............................................................................................................................537
F. II. DÜNYA SAVAŞI .............................................................................................................................................537
Savaş Öncesinde Gelişmeler ............................................................................................................................537
Avrupa’da Savaş ................................................................................................................................................540
Kuzey Afrika’da Savaş .......................................................................................................................................542
Asya ve Pasifik’te Savaş....................................................................................................................................542
Barışa Doğru......................................................................................................................................................543
Savaşın Etkileri ..................................................................................................................................................546
Savaş Yıllarında Türkiye ....................................................................................................................................548
G. SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİ .................................................................................................................................551
Doğu Bloku'nun Kuruluşu ..................................................................................................................................552
Batı Bloku’nun Kurulması ..................................................................................................................................555
Paylaşılamayan Orta Doğu ................................................................................................................................556
Uzak Doğu’da Çatışma ......................................................................................................................................557
Asya ve Afrika’nın Kurtuluşu Orta Doğu ............................................................................................................558
Soğuk Savaş Dönemi’nde Türkiye.....................................................................................................................559
Türkiye’de Hayat ................................................................................................................................................560
Soğuk Savaş Dönemi’nde Dünya ......................................................................................................................563
H. YUMUŞAMA DÖNEMİ ve SONRASI ................................................................................................................563
Uluslararası İlişkilerde Değişim Süreci ..............................................................................................................563
Yumuşama Dönemi Politikaları ..........................................................................................................................564
Yumuşama Dönemi Çatışmaları ve Anlaşmazlıkları ..........................................................................................565
Barış İçinde Bir Arada Yaşama ..........................................................................................................................567
Arap İsrail Savaşları...........................................................................................................................................568
Uluslararası Politikada Petrolün Yeri .................................................................................................................571
Irak-İran Savaşları (1980-1988) .........................................................................................................................571
Yumuşama Dönemi Dünya ................................................................................................................................573
Türk Dış Politikası ..............................................................................................................................................574
Yumuşama Dönemi’nde Türkiye’nin ABD ve SSCB İle Olan İlişkiler .................................................................575
Türkiye’de Bunalımlı Yıllar (1960-1983) ............................................................................................................578
xix
I. KÜRESELLEŞEN DÜNYA ..................................................................................................................................578
SSCB’de Politika Değişiklikleri ve Nedenleri .....................................................................................................580
Türk Cumhuriyetlerinin Bağımsız Olması ..........................................................................................................582
TİKA (Türk İşbirliği ve Kalkınma İdaresi Başkanlığı)..........................................................................................582
Doğu Bloku'ndan Sonra Avrupa’da Yeni Arayışlar .............................................................................................583
Avrupa Birliği ve Dünya .....................................................................................................................................583
NATO’nun Avrupa’da Genişlemesi ....................................................................................................................583
Yeni Oluşum Sürecinde Balkanlar .....................................................................................................................585
Orta Doğu, Afganistan ve Arap Baharı ..............................................................................................................586
Değişen Dünya ve Türk Dış Politikasının Genel Özellikleri ...............................................................................589
İ. DÜNYADAKİ GELİŞMELER ...............................................................................................................................592
Bilimsel ve Teknolojik Gelişmelerin Etkileri ........................................................................................................592
Küreselleşme ve Etkileri ....................................................................................................................................592
1980 Sonrası Türkiye.........................................................................................................................................592
Boşluk Doldurma ....................................................................................................................................................597
Bulmaca..................................................................................................................................................................601
Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................602
Çözümler ................................................................................................................................................................606
KRONOLOJİ ................................................................................................................................................................609
BOŞLUK DOLDURMA VE BULMACA CEVAPLARI ..................................................................................................655
KAYNAKLAR ...............................................................................................................................................................669
xx
ALAN EĞİTİMİ
I - TARİH İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR VE TARİH ANLAYIŞLARI ������������������������������������������������������������������675
A. TARİH NEDİR? �����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������675
B. TARİHİN FAYDALANDIĞI BİLİMLER �����������������������������������������������������������������������������������������������������������677
C. ROMANTİK TARİH ANLAYIŞI �����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������678
D. POZİTİVİST TARİH ANLAYIŞI �����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������678
E. ALMAN TARİHSELCİLİĞİ ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������678
F. MATERYALİST TARİH ANLAYIŞI �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������679
Çözümlü Test �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������680
Çözümler �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������682
II - TARİH EĞİTİMİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ VE AMAÇLARI ��������������������������������������������������������������������������������683
A. DÜNYADA TARİH EĞİTİMİN TARİHSEL GELİŞİMİ ��������������������������������������������������������������������������������������683
B. TÜRKİYE’DE TARİH EĞİTİMİ ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������687
C. TARİH ÖĞRETİMİNİN AMAÇLARI ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������694
Çözümlü Test �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������697
Çözümler �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������699
III - ÖĞRENME KURAMLARININ TARİH ÖĞRETİMİNE YANSIMALARI VE LİSE TARİH PROGRAMLARI ���������700
A. DAVRANIŞÇI ÖĞRENME KURAMLARININ TARİH ÖĞRETİMİNE YANSIMALARI ������������������������������������700
B. BİLİŞSEL ÖĞRENME KURAMLARININ TARİH EĞİTİMİNE YANSIMALARI ����������������������������������������������700
C. YAPILANDIRMACI ÖĞRENME YAKLAŞIMI VE TARİH ÖĞRETİMİNE YANSIMALARI ������������������������������703
D. LİSE TARİH PROGRAMLARI ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������705
E. TARİH DERSİ (9. SINIF) ÖĞRETİM PROGRAMI ÜNİTELERİ, KAZANIM SAYILARI, SÜRELERİ VE ORANLARI ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������710
F. TARİH DERSİ (10. SINIF) ÖĞRETİM PROGRAMI ÜNİTELERİ, KAZANIM SAYILARI, SÜRELERİ VE ORANLARI ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������710
G. TARİH DERSİ (11. SINIF) ÖĞRETİM PROGRAMI ÜNİTELERİ, KAZANIM SAYILARI, SÜRELERİ VE ORANLARI ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������710
H. TÜRKİYE CUMHURİYETİ İNKILAP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI ÜNİTELERİ, KAZANIM SAYILARI, SÜRELERİ VE ORANLARI �����������������������������������������������������������������������710
I. ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI ÜNİTELERİ, KAZANIM SAYILARI, SÜRELERİ VE ORANLARI ��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 711
Çözümlü Test �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������713
Çözümler �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������715
xxi
IV - YENİ TARİH PROGRAMLARINDA YER ALAN TEMEL BECERİLER ................................................................716
A. TARİHSEL DÜŞÜNCENİN GELİŞTİRİLMESİ ...................................................................................................716
B. KRONOLOJIK DÜŞÜNME ................................................................................................................................718
C. TARİHSEL KAVRAMA BECERİSİ ....................................................................................................................719
D. TARİHSEL ANALİZ VE YORUM BECERİSİ .....................................................................................................720
E. TARİHSEL SORUN ANALİZİ VE KARAR VERME BECERİSİ .........................................................................722
F. TARİHSEL SORGULAMAYA DAYALI ARAŞTIRMA BECERİSİ .......................................................................722
G. TARİHSEL EMPATİ ...........................................................................................................................................723
1. Düzey: Aptal Geçmiş .....................................................................................................................................723
2. Düzey: Klişe Genellemeler ............................................................................................................................724
3. Düzey: Günlük Empati ...................................................................................................................................724
4. Düzey: Sınırlı Tarihsel Empati........................................................................................................................724
5. Düzey: Bağlama Uygun Tarihsel Empati .......................................................................................................724
H. TARİH EĞİTİMİNDE ÇOKPERSPEKTİFLİLİK ..................................................................................................724
Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................726
Çözümler ................................................................................................................................................................728
V - TARİH ÖĞRETİMİNDE KAYNAK MATERYALLERİN KULLANIMI .......................................................................729
A. TARİH ÖĞRETİMİNDE GÖRSEL KAYNAKLARDAN YARARLANMA ............................................................729
Resimlerin (Görsellerin) Sınırlılıkları ..................................................................................................................730
Tarih Öğretiminde Görsel Materyalleri Uygulamadan Önce Dikkat Edilmesi Gereken Unsurlar .......................730
Tarih Derslerinde Görsel Unsurların Uygulanması Sürecinde Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar ...................730
Tarih Derslerinde Kullanılabilecek Resim Çeşitleri ............................................................................................730
B. TARİH ÖĞRETİMİNDE YAZILI KAYNAKLARDAN YARARLANMA ................................................................732
1. Dış Değerlendirme .........................................................................................................................................732
2. İç Değerlendirme ...........................................................................................................................................733
3. Baskı Değerlendirmesi...................................................................................................................................733
C. TARİH ÖĞRETİMİNDE EDEBÎ ÜRÜNLERDEN YARARLANMA .....................................................................735
Efsaneler............................................................................................................................................................735
Destanlar ...........................................................................................................................................................735
Masallar .............................................................................................................................................................735
Atasözleri ...........................................................................................................................................................736
Halk Hikâyeleri ...................................................................................................................................................736
Şiirler..................................................................................................................................................................736
Tarihî Romanlar .................................................................................................................................................736
Fıkralar...............................................................................................................................................................736
xxii
Biyografiler .........................................................................................................................................................736
Söylevler ............................................................................................................................................................737
Anılar (Hatırat) ...................................................................................................................................................737
Mektuplar ...........................................................................................................................................................737
Tiyatro Eserleri ...................................................................................................................................................737
D. TARİH ÖĞRETİMİNDE TARİHÎ MEKÂNLARDAN VE MÜZELİK MATERYALLERDEN YARARLANMA .......737
Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................740
Çözümler ................................................................................................................................................................743
VI - TARİH ÖĞRETİMİNDE DEĞERLER, ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME YÖNTEMLERİ VE ÖĞRETMEN YETERLİLİKLERİ ............................................................................................................................745
A. TARİH ÖĞRETİMİ İLE ÖĞRENCİLERE KAZANDIRILACAK DEĞERLER, VATANDAŞLIK VE KİMLİK .......745
Değer Öğretim Yaklaşımları ...............................................................................................................................745
Tarih Öğretimi ve Demokratik Değerler..............................................................................................................745
Vatandaşlık Nedir, Vatandaş Kimdir? .................................................................................................................746
İktidar Neden Tarihe İhtiyaç Duyuyor? ...............................................................................................................746
Tarih Eğitimi Vatandaşlık ve Kimlik ....................................................................................................................747
B. TARİH ÖĞRETİMİNDE YARARLANILAN ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME YÖNTEMLERİ ............................747
Ölçme ................................................................................................................................................................748
Değerlendirme ...................................................................................................................................................748
Tarih Öğretiminde Kullanılan Geleneksel Ölçme Değerlendirme Araçları .........................................................749
Tarih Öğretiminde Kullanılan Alternatif Ölçme Değerlendirme Araçları .............................................................749
C. TARİH ÖĞRETMENLERİNİN YETERLİLİKLERİ ..............................................................................................753
Tip 1 ...................................................................................................................................................................753
Tip 2 ...................................................................................................................................................................753
Tip 3 ...................................................................................................................................................................753
Alan Bilgisi .........................................................................................................................................................754
Alan Eğitimi Bilgisi .............................................................................................................................................754
Tutum ve Değerler .............................................................................................................................................754
Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................755
Çözümler ................................................................................................................................................................759
VII - TARİH ÖĞRETİMİNDE ÖZEL ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ ....................................................................................761
A. OKUL DIŞI TARİH ÖĞRETİMİ ..........................................................................................................................761
Okul Dışı Tarih Öğretiminin Planlanması ...........................................................................................................761
Okul Dışı Tarih Öğretiminin Yararları ve Sınırlılıkları .........................................................................................762
xxiii
B. SÖZLÜ TARİH YÖNTEMİ ..................................................................................................................................762
C. YEREL TARİH YÖNTEMİ ..................................................................................................................................763
Yerel Tarih Kaynakları ........................................................................................................................................765
D. PROJE TABANLI TARİH ÖĞRETİM YÖNTEMİ ...............................................................................................765
E. KANIT TEMELLİ TARİH ÖĞRETİMİ .................................................................................................................767
Kanıt Temelli Tarih Öğretimi Kapsamında Birincil Kaynaklara Ulaşma ..............................................................768
Kanıt Temelli Öğretimin Avantajları ....................................................................................................................768
F. TARİHSEL CANLANDIRMA/DRAMA YÖNTEMİ ..............................................................................................769
Tarihsel Canlandırma/Drama Yönteminin Avantajları ........................................................................................770
Tarihsel Canlandırma/Drama Yönteminin Sınırlılıkları .......................................................................................770
Tarih Derslerinde Drama Etkinliği Yapılabilecek Bazı Konular ...........................................................................770
VIII - TARİH DERSLERİNDE KAVRAMLAR VE ÖĞRETİMİ .......................................................................................771
TARİH ÖĞRETİMİNDE KAVRAMLARIN KULLANIMI ..........................................................................................771
Tarihe Ait Bilgileri Kavramlaştırma .....................................................................................................................772
Kavram Öğretiminde Yöntemler ........................................................................................................................772
Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................774
Çözümler ................................................................................................................................................................777
KAYNAKLAR ...............................................................................................................................................................779
ALAN BİLGİSİ
1. BÖLÜMTARİH BİLİMİ
5
Pusula
“Tarih metodu” ünite başlığından geçen yıl Sosyal Bilgiler alanından soru gelme-di. Tarih ÖABT’de ise ünitemizden % 8’lik dilimde 4 soru geldi. 2013 ÖABT sorula-rını incelediğimizde 3 tane bilgi, 1 tane de yorum sorusunu görmekteyiz. Soru-ların zorluk derecesi çok yüksek değildi. Akademik hafızalarımızı yokladığımızda Mübahat Kütükoğlu, Ekrem Memiş, Zeki Velidi Togan, Salih Özbaran hocaların eserlerini görmekteyiz. Bu eserlerin ya-nında Millî Eğitim Bakanlığınca 9.sınıflar-da okutulan ders kitapları da kitabımızın temel referans kaynakları arasında bu-lunmaktadır. Haydi arkadaşlar, yol alma vakti, şimdi konumuza geçiyoruz.
A. TARİH BİLİMİNE GİRİŞ
Tarih, insanların geçmişte yaşadıkları olayları ve geliş-meleri “yer” ve “zaman” göstererek “sebep” ve “sonuç” ilişkilerini araştırıp inceleyen bilim dalına denir.
Tarihin tanımı, zaman içerisinde bilim insanları tarafın-dan farklı şekillerde yapılmıştır. Bilim insanlarının tarihin tanımına ait bazı görüşleri şu şekildedir:
Tarihin Tanımı Hakkında Bilim Adamlarının Görüşleri
E.H.CarrTarihçi ile olaylar arasında devamlı bir etkile-şim ameliyesi, geçmişle günümüz arasında bitmeyen bir diyalog.
Marc Bloch Zaman içinde insanların ilmi. Bir müşahade ilmi.
Fernand Braudel
Bütün tarihlerin toplamı, geçmiş, hal ve gele-cekteki mesleki kabiliyet ve bakış açılarının bir araya gelmesi.
TurnerGeçmişten bize uzanan, günümüzde ortaya çıkan tenkitçi ve yorumcu bir anlayışla ince-lenen kalıntılar.
Voltaire Bir nesilden öbür nesle intikal eden hikayeler.
Annales OkuluFransa’da iki büyük savaş arası dönemde 1920-1933 yıllarında ortaya çıkan tarih an-layışıdır. İsmini Fransız dergisi “Annales d’histoire économique et sociale”den almış-tır. Önemli temsilcileri arasında: Lucien Febv-re, Fernand Braudel, Marc Bloch, Georges Duby, Jackues Le Goff ve Emmanuel Le Roy Ladurie bulunur. Annales ekolünün önemli fi-kirleri şunlardır: İlk olarak, olaylardan oluşan geleneksel tarihçilik anlayışının yerini, sorun odaklı bir tarih anlayışı alır. İkinci olarak, si-yasete odaklanan bir tarih anlayışı yerine, insan faaliyetlerinin tamamına eğilen bir ta-rih anlayışı hâkim olur. Üçüncü olarak, diğer disiplinlerle etkileşim haline geçip, birinci ve ikinci fikirleri gerçekleştirmeye çaba gösterir.
Akademik Bakış
Tarih Biliminin Özellikleri
9 İnsanlığın ortak mirası olup ana konusu insanlığın geçmişidir.
9 İnsanlığın hafızası olup geçmiş ve gelecek arasında bir köprüdür.
9 Tarihte gözlem ve deney yoktur. Bu yönüyle pozitif bilimlerden ayrılır.
9 Tekrarlanamaz. Geçmişte yaşanılan olaylardan ders çıkartılması gereklidir.
9 Tarihin laboratuvarı arşivlerdir. Tarihin belgelere dayalı, tarafsız olarak aktarılması tarihe olan güveni artırır.
9 Tarihte yeni belgeler ortaya çıktıkça bilgilerde de de-ğişir. Örnek: İlk Türk parasının Türgişler tarafından kullanıldığı bilgisi değişmiştir. Yeni araştırmalarda Göktürkler Dönemi’ne ait paralar ortaya çıkmıştır.
9 Tarihî olaylar arasında sebep – sonuç ilişkisi vardır.
9 Yer – zaman ilişkisi gözetilmelidir. Olayın geçtiği dönemin koşularını ve zamanı bilmek olayın daha iyi değerlendirilmesini sağlar. Olayın geçtiği zamanın bilinmesi, olaylar arasında sebep sonuç ilişkisinin de kurulmasını sağlar.
9 Tarihî olaylara tarafsız (Objektif, nesnel) bir gözle yaklaşılmalıdır. Sübjektif (taraflı) olunmamalıdır.
9 Tarihin konusu insandır. İnsanların siyasi, sosyal, kültürel, ekonomik vb. faaliyetleri tarihin konusu için-dedir; Deprem, tufan, salgın hastalıklar, kuraklık vb. gelişmelerin insan yaşantısı üzerindeki etkileri de ta-rihin konusu kapsamındadır.
9 Dinamik ve evrenseldir.
Olay: Hayat içerisinde tek tek meydana gelen değişme-lere verilen isimdir.
Olgu: Aynı türden olayların ortak sonucu olarak ortaya çıkan gelişmelerdir.
Örnek
Malazgirt Savaşı, Miryakefalon Savaşı “olay” iken Anadolu’nun Türkleşmesi ise “olgu”dur.
Olay Olgu
- Yer ve zaman vardır.
- Somut ve özeldir.
- Anlık değişim vardır.
- Yer ve zaman yoktur.
- Soyut ve geneldir.
- Süreklilik vardır.
1. Tarih Biliminin Yöntemi
Sosyal bilimler de diğer pozitif bilimler gibi araştırma yöntemlerine sahiptir. Ancak tarih biliminde, pozitif bilim-lerden farklı olarak “kanun” yoktur, tekrarlanamaz, deney
6
ve gözlem bulunmaz. Tarih yazım aşamasına gelmeden önce araştırmacının yapması gereken bazı işlemler var-dır. Bu işlem basamakları şunlardır:
Tarih Yazımı
4. Tenkit
5. Terkip
3. Tahlil
2. Tasnif
1. Tarama
Birinci Elden Kaynaklar
9 Yazılı Kaynaklar 9 Sözlü Kaynaklar 9 Kalıntılar
9 Çizili, Sesli ve Görüntülü Kaynaklar
İkinci Elden Kaynaklar
Tarih yazımında, öncelikle konu saptanır. Konu saptan-masından sonra konu hakkında kaynak taraması yapılır.
a) Tarama:
Araştırma konusuyla ilgili kaynakların toplanması aşa-masıdır. Olayın geçtiği döneme ait her türlü bulgu, Bi-rinci Elden Kaynak’tır (Ana Kaynak). Olayın geçtiği dönemle doğrudan ilgili olmayan veriler ve araştırma eserleri ise İkinci Elden Kaynak’tır (hikâye, efsane, mi-tos, destan, menkıbe).
Kaynaklar, türüne göre de kendi içinde sınıflandırılır.
Yazılı Kaynaklar: Para, mühür, ferman, berat, hüküm, muahadename, kanunname, nizamname, adaletname, takvim, yıllık, seyahatname vekayiname, biyografi, otobi-yaografi, gazete, kitap, kitabe, nüfus cüzdanı, arşiv, tapu, sicil kayıtları.
Sözlü Kaynaklar: Menkıbe, destan, mani, efsane, mito-loji, fıkra, hikâye, tarihi şiir, atasözü.
Kalıntılar: Kazılar sonrasında elde edilen her türlü arke-olojik buluntular lahit, balbal, çanak, madalya, hududtaş-ları arma, mühür.
Çizili, sesli, görüntülü kaynaklar:Fotoğraf, mağara resimleri, harita, bant ses kayıtları, video, CD, DVD gö-rüntüleri.
b) Tasnif (Sınıflandırma):
Belge ve kaynak eserler zaman ya da konu alanlarına uygun olarak kendi içerisinde sınıflandırılır. Bu safhada eserin yazım planı yapılır.
c) Tahlil (Çözümleme):
Toplanan verilerin kaynak değeri açısından yeterliliği in-celenir. Verilerin tarafsızlığı, güvenilirliği ele alınarak ya-zıma hazır hâle getirilir. Kaynak yetersizliği tespit edilir ise eksiklikler giderilir.
d) Tenkit (Eleştiri):
Yapılan kaynak incelemesinden sonra kitaplarda, konu hakkında farklı görüş ve önerilerinin bulunduğu görüle-bilir. Bu farklılıklar tarih yazımında doğru bilgiye ulaşıl-masını zorlaştırır. Doğru bilgiye ulaşmak için toplanan kaynaklar eleştirel süzgeçten geçirilir.
Tenkit
İç Tenkit Dış Tenkit
9 Yazarın kişisel görüşlerinin, yazdığı kitap üzerine etkileri incelenir.
9 Bilgiler, başka kay-naklardaki veriler ile karşılaştırılır.
9 Eserin, adı, yazarı, basıldığı yer ve ba-sım yılı belirlenir.
9 Belgelerin gerçekliği, tahrip edilip edilme-diği incelenir.
e) Terkip (Sentez):
Elde edilen tüm bilgiler gözden geçirilir. Toplanan veri-lerin nerelerde kullanılacağı tespit edilir. Eksik ve fazla bilgilerin elemesi yapılır.
Yazım safhasında: dikkat edilmesi gereken özellikler şunlardır:
9 Tarafsızlık ilkesi esas alınır.
9 Tarihî olay, olayın geçtiği dönemin koşulları dikkate alınarak yazılır.
9 Olaylar arasında sebep sonuç ilişkisi kurulur, yer ve zaman vurgusu yapılır.
9 Yazım safhasında, kullanılan bilgilerin bulunduğu kaynakların yazarı, adı, basım yeri, yılı ve sayfa numarası ile ilgili bilgiler sayfa, bölüm ya da kitap sonunda verilir. Bu uygulamaya dipnot denilir. Dip-not, araştırmacılara daha detaylı inceleme yapma-ları için yol gösterir. Yazılmakta olan kitabın bilimsel dayanaklarını ortaya koyar. Eserin bilimsel niteliğini geliştirir.
7
2013-ÖABT
I. Faydalanılan kaynaklar
II. Bir tablo veya istatistiğin düzenlenmesindekul-lanılan verilerin kaynakları
III. Yazarın anlatımları
Yukarıdakilerden hangileri dipnot koymayı gerektiren bir bilgidir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) I, II ve III
Çözüm
Faydalanılan kaynaklar, istatistiksel verilerin bulundu-ğu kaynaklar dipnot olarak gösterilir. Yazarın anlatım-ları dipnotta değil ana metinde bulunur.
Cevap D
2013-ÖABT
Tarihin yöntemi, tarihî olayları inceleyerek anlamak ve açıklamaktır. Tarihî olaylar hakkında doğru bilgi edinmek, yaşanılan dönemden kalan orijinal belge ve bulguların değerlendirilmesi ile mümkündür.
Bu değerlendirmenin yapılabilmesi için izlen-mesi gereken işlemler sırasıyla aşağıdakiler-den hangileridir?
A) Tarama, tasnif, tenkit, tahlil, terkip
B) Terkip, tahlil, tasnif, tarama, tenkit
C) Tarama, tasnif, tahlil, tenkit, terkip
D) Tasnif, tahlil, terkip, tarama, tenkit
E) Terkip, tasnif, tarama, tenkit, tahlil
Çözüm
Tarih araştırmalarında takip edilmesi gereken yöntem sıralaması “tarama, tasnif, tahlil, tenkit, terkip” şeklin-dedir.
Cevap C
2. Tarihin Tasnifi (Sınıflandırılması)
Tarih, çok geniş bir araştırma alanına sahiptir. Bu durum araştırmanın sağlıklı bir şekilde yürütülmesini zorlaştırır. Bu gerekçeyle tarih araştırmasını ve öğretimini kolaylaş-tırmak amacıyla “tarih” sınıflandırılmıştır. Sınıflandırma konu, zaman ve mekân unsurları dikkate alınarak ger-çekleştirilmiştir.
Tarih Tasnifi
KonuÖrnek
9 Kültür tarihi
9 Kavimler Göçü
Zaman Örnek
9 XIX. yy. Tarihi
9 Orta Çağ tarihi
Mekan Örnek
9 Anadolu Tarihi
9 Mezopotam-ya Tarihi
Milattan Önce (MÖ) Milattan Sonra (MS)
99 - 01. Yüzyıl
0 - 991. Yüzyıl
99 - 501. Yüzyılın ilk yarısı
49 - 01. Yüzyılın ikinci yarısı
0 - 491. Yüzyılın ilk yarısı
50 - 991. Yüzyılın ikinci yarısı
99-751.
çeyrek
74-502.
çeyrek
49-253.
çeyrek
24-04.
çeyrek
0-241.
çeyrek
25-492.
çeyrek
50-743.
çeyrek
75-994.
çeyrek
↑0 (Milat)
Tarihin Yüzyıla Çevrilmesi
MÖ 646: MÖ 7. yy.ın 2. yarısının 3. çeyreği
MÖ 1074: MÖ 11. yy.ın 1. yarısının 4. çeyreği
1988: 20. yy.ın 2. yarısının 4. çeyreği
1453: 15. yy.ın 2. yarısının 3. çeyreği
1924: 20. yy.ın 1. yarısının 1. çeyreği
• Tarihî çağların açılıp kapatılmasında in-sanlığı etkileyen evrensel nitelikteki olay-lar etkilidir.
• Toplumlar, kendileri için önemli olayları takvimlerinin başlangıcı olarak kabul et-mişlerdir. Örneğin: Hz. İsa’nın doğum yılı “Miladi Takvim”in başlangıcı olarak kabul edilmiştir. Yunanlar ilk olimpiyat oyunla-rını (MÖ 776); İbraniler, yaradılış yılını (MÖ 3761); Roma İmparatorluğu, Roma şehrinin kuruluşunu (MÖ 753); Müslü-manlar ise Hz. Muhammet’in Mekke’den Medine’ye göç etmesini (MÖ 571) dikka-te almıştır.
• Milattan önceden günümüze yaklaştıkça yılları gösteren sayılar küçülür. Milattan önceden günümüze yaklaştıkça yılları gösteren sayılar büyür.
Püf Noktası
8
3. Zaman ve Takvim
İnsanoğlu yaşamını daha düzenli ve planlı bir şekilde yü-rütmek için “takvim” ve “zaman” alanında çalışmalar yap-mıştır. Böylelikle insanlar, yaşantılarını kolaylaştırmış, iklim ve coğrafi koşullardan kaynaklı bazı olumsuzlukları ortadan kaldırmıştır. Takvim alanında ilk çalışmaları Sü-merler yapmıştır. Mısırlılar ise güneş yılına dayalı takvimi bulmuştur.
Güneş Yılına Dayalı TakvimDünya!nın güneş etrafında bir defa dönmesi 365 gün 6 saatte gerçekleşir Bu süreye Güneş yılı denilmektedir. Güneş yılına dayanan ilk takvim ise Mısırlılar tarafından yapılmıştır. Nil nehrinin akış rejimi Mısır halkı üzerinde olumsuz -sel, taşkın vb.- etkilerde bulunmuştur. Mısırlı-lar tarımsal çalışmalarını düzene koymak için takvim ve zaman hesaplamalarında uzmanlaşmıştır. Mısırlıların bulduğu bu takvim, Roma İmparatoru Julies Sezar tara-fından geliştirilmiş: “Jülien Takvimi” olarak kullanılmıştır. Jülien Takvimi, Papa XIII.Gregorius tarafından yeniden düzenlenerek “Gregorius Takvimi” adını almıştır.
Ay Yılına Dayalı TakvimAyın dünya etrafında 12 defa döndüğü süredir. Toplam 354 günden oluşur. Ay yılına dayalı ilk takvim Sümer-ler tarafından yapılmıştır. Ay yılına dayalı takvim, İslam Devleti’nde kullanılmıştır. Hz. Ömer Dönemi'nde bu tak-vimin başlangıcı olarak “Hicret” olayı benimsenmiştir.
4. Türklerin Kullandıkları Takvimler
Miladi Takvim
12 Hayvanlı Türk Takvimi
Hicri Takvim
Celali Takvim
Türklerin Kullandığı Takvimler
Rumi Takvim
Takvim-i Gabri
12 Hayvanlı Türk Takvimi 9 Güneş yılını esas alır. Bir yıl, 365 gün 5 saattir.
9 Her yıl bir hayvan adıyla -fare, sığır, pars, tavşan, do-muz. vb-. anılmaktaydı.
9 Takvimde “Küçük Devre” ve “Büyük Devre” şeklin-de iki devre vardı. 12 hayvan yılı bir küçük devreyi oluşturuyordu. Büyük devre küçük devrenin 5 katı idi. Yani 60 yıldı.
9 Bu takvim: Çin ve Tibet tarafından da kullanılmıştır.
Hicri Takvim
9 Ay yılına bağlı oluşturulan bir takvimdir. “Kameri Takvim” olarak da adlandırılır. Bir yıl, 354 günden oluşmaktaydı. Bir ay ise 29,5 günden oluşur.
9 İslam Devleti’nde Hz. Ömer Dönemi'nde oluşturul-muştur.
9 Takvimin başlangıcı olarak 16 Temmuz 622 tarihi ka-bul edilmiştir. Bu tarih Hz. Muhammed’in Mekke’den Medine’ye göç ettiği zamandır. Selçuklular ve Os-manlı Devleti bu takvimi kullanmıştır.
9 Hicri Takvim günümüzde dinî hayatın düzenlenme-sinde hâlen kullanılmaktadır.
Celali Takvim
9 Güneş yılını esas alır. Bir yıl, 365 gün 5 saattir.
9 Büyük Selçuklu hükümdarı Melikşah adına düzen-lenmiştir. Hazırlanmasında Ömer Hayyam'ın katkısı vardır.
9 Güneş yılını esas alır. Takvim-i Melikşah olarak da adlandırılır.
9 Takvimin başlangıç yılı 1079’dur. Nevruz Günü ise (21 Mart) yılbaşı olarak kabul edilmiştir. Bu takvimi Babürlüler de kullanmıştır.
Rumi Takvim
9 Güneş yılını esas alır. Bir yıl, 365 gün 5 saattir.
9 Bu takvim kendisine başlangıç olarak Ortodoks Rum Patrikhanesinin kuruluşunu almıştır (MS. 584). Ancak Osmanlı Devleti, başlangıç olarak Hicret’i kabul etmiştir.
9 Osmanlı Devleti, Rumi Takvimi Tanzimat Dönemi’nde (1840) mali hayatı düzene koymak için kullanmıştır. 1 Mart mali yılbaşı olarak kabul edilmiştir.
Takvim-i Garbi
9 Güneş yılını esas alır. Bir yıl, 365 gün 6 saattir.
9 Osmanlı Devleti’nde, Takvim-i Garbi adıyla kullanı-lan takvim, “Miladi Takvim” esaslarına uygundur. Bu takvim, II.Meşrutiyet Dönemi’nde kullanılmaya baş-lanmıştır.
Miladi Takvim
9 Güneş yılını esas alır. Bir yıl, 365 gün 5 saattir. Mi-ladi takvimin yapılandırılmasında ilk adımı Mısırlılar atmıştır.
9 “Milad” doğum anlamına gelmektedir. Hz. İsa’nın do-ğumu “0” olarak kabul edilmiştir.
9
9 Roma İmparatorluğu’nda geliştirilerek “Jülien” ve “Gregoryen” takvimleri adlarıyla kullanılmıştır.
9 Miladi Takvim, Cumhuriyet Dönemi’nde 26 Aralık 1925’te kabul edilmiş, 1 Ocak 1926 tarihinden iti-baren de kullanılmaya başlanmıştır. Miladi takvimin kabulü ile takvim alanında ikillikler sonlandırılmış, Batı uygarlığı ile bütünleşme süreci hızlanmış, ticari ilişkiler kolaylaşmıştır.
5. Tarih Öğrenmenin Faydaları
9 Tarih öğrenerek geçmiş ve gelecek arasında bir köp-rü kurulur. Uygarlığın, insanlığın ortak malı olduğunu ortaya koyar.
9 İnsanlığın geçmiş yaşamındaki tecrübelerinden fay-dalanılır.
9 Bilginin gelecek nesillere aktarılmasını sağlar.
9 Kültür ve uygarlık hayatının gelişimini hızlandırır.
9 Toplumda, birlik beraberlik duygusunun gelişimini hızlandırır. Milli duyguları pekiştirir.
6. Atatürk’ün Tarihe Verdiği Önem
Atatürk, ümmet toplumundan ulus toplumuna geçmek, halkta millî duyguları geliştirmek için tarih çalışmalarına önem vermiştir.
Mustafa Kemal Diyor ki...
“Tarih yazmak, tarih yapmak kadar mü-himdir. Yazan yapana sadık kalmazsa değişmeyen hakikat insanlığı şaşırta-cak bir mahiyet alır.” (1931)
Atatürk bu sözü ile tarafsızlık ilkesin tarih yazımındaki önemini ortaya koy-muştur.
Atatürk’ün tarih alanında yaptığı belli başlı çalışmalar şunlardır:
9 Türk Tarih Kurumunun kurulması
9 Ankara Dil, Tarih ve Coğrafya Fakültesinin açılması
9 Arkeoloji Müzesinin açılması
9 Etnografya Müzesinin açılması
Ben kimim?
(Halil İnalcık)
9 Kırım Türklerinden olup 1916’da İstanbul’da doğdum.
9 Dil, Tarih, Coğrafya Fakültesin-den mezun oldum (1935).
9 “Tanzimat ve Bulgar Meselesi” isimli eserimle doktoramı ta-mamladım.
9 Amerikan Akademisine ve Bri-tish Akademiye seçildim.
9 “Tarihçilerin Kutbu” olarak da bi-linirim.
B. TARİH YAZICILIĞI
Tarih Yazım Türleri
İnsanlar çok eski dönemlerden itibaren kendine ait ge-lişmeleri kayıt altına almış, tarih yazıcılığı yapmıştır. An-cak tutulan bu kayıtların tümüne aynı güven duygusu ile yaklaşmak mümkün değildir. Uygarlık tarihinin gelişimine bağlı olarak insanlığın ihtiyaç ve düşüncesi de değişmiş-tir. Bu değişim, tarih yazımının da değişimini sağlamıştır. Yazıcılığına göre tarih çeşitleri şunlardır:
Tarih Yazım Türleri
Hikâyeci Tarih
Yazıcılığı
Öğretici Tarih Yazıcılığı
Araştırıcı Tarih Yazıcılığı
Hikâyeci Tarih Yazıcılığı
9 Yer – zaman ilişkisi dikkate alınsa da sebep-sonuç ilişkisi gözetilmez.
9 Bu yazım çeşidinde efsanelere yer verilir. Masal tipi anlatımı vardır.
9 Fazla bilgi aktarımına özen gösterilir.
9 Hikâyeci Tarih ilk olarak şiirsel bir tarzda, nazım şeklin-de, ağızdan ağıza aktarılarak anlatılan hatıralar şeklin-de ortaya çıkmıştır. İlk örneklerine de “epos” denilmiş-tir. Sonraki dönemlerde bu şiirsel anlatımlar logograşar tarafından nesre çevrilerek hikayeleştirilmiştir.
9 Hikâyeci tarihin önemli temsilcileri arasında Herodot ve Hekataios bulunur. Herodot (M.Ö.485-425), “Tarihin Babası” olarak adlandırılmıştır. Herodot olayları bir dü-zen içerisinde komposizyon bütünlüğü içinde vermiştir.
9 Hikâyeci tarih yazıcılığının öncü ismi “Herodot”tur. Herodot’un ünlü eseri ise “Historia”dır.
Öğretici (Pragmatik) Tarih Yazıcılığı
9 Toplumda birlik beraberlik duygusunu geliştirerek millî hisleri uyandırmaya çalışır.
9 Kahramanlık duygusu öne çıkartılır. Öğretici tarih, tarihi “büyük insanların ve düşüncelerinin yaratmış olduğu olaylar” şeklinde değerlendirir. Öğretici tarih yazıcılığının izlerine Osmanlı Devleti’nde XIX.yy.ın sonlarına kadar rastlamak mümkündür. İslamiyet'te-ki "Siyer" tarzı kitaplar Öğretici Tarih yazıcılığına ör-nek gösterir.
9 Öğretici tarih yazıcılığının ilk temsilcisi Tukidides’tir. Tukidides, “Pelopennnesos’lularla Atina’lıların Sava-şı” adını taşıyan eseriyle ünlüdür. Eserde, yalnızca