ÖABTÖĞRETMENLİK ALAN BİLGİSİ TESTİ

sınav tekniğineuygundur.

öabt ÖSYM

TARİHKonu AnlatımıÖzgün Sorular

Ayrıntılı ÇözümlerTest Stratej!ler!Çıkmış Sorular

Alan B!lg!s!Coşkun Ceb!türk

Alan Eğ!t!m!Kom!syon

ALAN BİLGİSİ - ALAN EĞİTİMİ

Coşkun Çebitürk (Alan Bilgisi) Komisyon (Alan Eğitimi)

ÖABT Tarih Öğretmenliği Konu Anlatımlı

ISBN 978-605-364-724-9

Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© Pegem AkademiBu kitabın basım, yayın ve satış hakları

Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında

yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamasını diliyoruz.

1.Baskı: Nisan 2014, Ankara

Proje-Yayın Yönetmeni: Bahar SarımehmetoğluTürkçe Redaksiyon: Cansel Işık Kahraman

Dizgi-Grafik Tasarım: Selda TUNÇ - Seda DEMİRALP

Kapak Tasarımı: Gürsel AVCI

Baskı: Tarcan Matbaacılık Yayın SanayiZübeyde Hanım Mahallesi Samyeli Sokak No: 15

İSKİTLER/ANKARA(0312-384 34 35)

Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No: 25744

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

İnternet: www.pegem.net E-ileti: pegem@pegem.net

ÖN SÖZ

Merhaba Sevgili Öğretmen Adayı Arkadaşlarım,

ÖABT sınavı, dört yıllık lisans eğitim hayatınızda kazandığınız yeterlilikleri ölçmek amacıyla yapılmaktadır. Sahip olduğu soru sayısı az ise de soruların atanma puanındaki etki oranı hayli yüksektir. Öğretmen adayı arkadaşlarımızın mesleki hayatı açısından çok önemli olan ÖABT Tarih Hazırlık kitabını yazmak düşündüğünüzden daha zor oldu. Öncelikle yazacağım ÖABT Tarih kitabının sistematiğini oluşturmak gerekliydi ve “tarih” doğası gereği sistematiği oluşturulması zor bir branştır.

Tarih öğretmeni “olmak” da “anlatmak” da zordur, güzel ülkemde. Zira tarih ne yazık ki anakronizm denilen hastalıktan kurtulamamıştır. Öte yandan her siyasi düşüncenin kendisine uygun bir tarihsel dayanak oluşturma çabası “tarih”in bir parça tahrip olmasına da sebep olmuştur ve olmaktadır. Bu sebeple olaylara olan tarihsel yaklaşımın siyasal bakış açısına göre farklılıklar gösterdiğini görebilmekteyiz. Tarihin bazı konuları hakkında, bilim insanlarının fikir birliği içinde olmadığını görmekteyiz. Yine ÖSYM sorularının dahi geçmişteki bazı sorularda verdiği bilgilerle çelişir tutum içinde olduğunu bilmekteyiz. Tarihin diğer pozitif bilimlerdeki gibi bilimsel standartları tam olarak oturmamıştır. Belge ve bulgular değiştikçe bilgiler de değişebilmektedir.

Neredeyse ülkemizde bulunan her üniversitede bir “tarih” bölümü bulunmaktadır. Peki, öğrenci arkadaşlarımızın üniversitelerde gördüğü tarih bölüm müfredatları aynı mıdır? Hayır! Hatta öğrenci arkadaşlarımız aynı üniversite gördüğü seçmeli dersler itibarıyla dahi farklı dersler almaktadır. ÖSYM, öncelikle farklı nitelikteki bu öğrencileri aynı potada birleştirmeli. Sorduğu soruların, öğrencilerin eğitim gördüğü üniversitelerin ders durumlarından kaynaklı farklılıkları sebebiyle mağduriyet oluşturmaması gereklidir. İşte ifade ettiğim bu sorunlar, kitabın yazımı sırasında oluşturulacak sistematiğin önemli diğer sorunlarındandır.

Yazım sürecinden önce kuşkusuz ki ilk denetleyici gücümüz ÖSYM olmuştur. ÖSYM’nin günümüze kadar sorduğu soruların tümü inceleyerek temel verileri oluşturduk. Konuları, ÖSYM’nin sorduğu sorulardaki bilgi ve yorumlar eşiğinde yapılandırdık. Öte yandan konularımızın şekillendirilmesinde etkili olan bir diğer veri Millî Eğitim Bakanlığı ders kitapları olmuştur. Öyle ya, Millî Eğitim Bakanlığına personel almak için yapılan sınav sorularında, Bakanlığın okullarda okuttuğu ders kitaplarından da faydalanmak mantıken gereklidir. Nitekim geçen yıl gelen sorularda cevabı “Zeki Velidi Togan” olan bir soru vardı. MEB Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi kitabının dışında kaç kitapta Zeki Velidi Togan anlatılmaktadır ki… (Örnekleri çoğaltmak mümkündür.). Bunun dışında akademik camiada genel geçerliği kabul gören İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Enver Ziya Karal, Şerafettin Turan, Rifat Uçarol, Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi Yayınları gibi çoğaltılabilecek bazı köşe taşı yazarlar ve eserler de kitabımız için temel dayanak olmuştur.

Peki, tarih konularını çalışırken ne kadar “derinliğe” inilmelidir. “Tarih” içine girdikçe küçüldüğümüzü hissettiğimiz bir alan. Okudukça bilgileniyor fakat bilgilendikçe “azlığımızı” hissediyoruz. Yarın bana bir ÖABT sınavı yapmanız hâlinde, beni dahi çok rahat bir şekilde, öğrenci diliyle “dökebilirsiniz.” Zira konu içeriği bir “derya”. Öte yandan tarihte zor soru sormak da çok kolaydır. Ancak esas olan ne çok derinlere inmektir ne de çok zor soru sormaktır. Önemli olan konu derinliğinde soru standartlarını ÖSYM standartlarının bir üst zorluk derecesinden (tedbiren) yakalamaktır. Kitabımızda olabildiğince makul derinliğe inmeye özen gösterdik. Bu hassasiyetle kitabımızın kronoloji bölümünün de alan hâkimiyetini tamamlayan bir unsur olarak çalışılması gerektiğini hatırlatmak isteriz.

Öğretmen olma yolunda emin adımlarla yürüyen sizlerin yanında olmak ve eksiklerinizi tamamlamak adına bu yayını hazırladık. İnandığımız ve umut ettiğimiz de gireceğiniz sınav için iyi bir başvuru kaynağı olduğu yönündedir. Ön sözümüzü de “başarılar dileyerek” ve küçükken annelerimizin, büyüklerimizin okula gönderirken söylediği gibi, “Allah zihin açıklığı versin.” diyerek bitiriyoruz.

Başarılar...

Coşkun Çebitürk

TARİH ÖABT İLE İLGİLİ ÖNEMLİ BİLGİLER

TARİH ÖABT, 50 sorudan oluşmakta ve Tarih Öğretmeni Adaylarının Alan Bilgisi (Tarih Metodu, Eski Çağ Tarihi, İslamiyet Öncesi Türk Tarihi, Orta Çağ İslam Tarihi, Osmanlı Tarihi, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, Genel Dünya Tarihi, XX. yy. Türk ve Dünya Tarihi) ile Alan Eğitimi alanlarındaki bilgi ve becerilerini ölçmeyi hedeflemektedir.

Öğretmenlik Alan Bilgisi Testinde çıkan sorular, Tarih Öğretmenlik Lisans Programlarında verilen akademik disiplinlere paralel olarak hazırlanmaktadır. Sınavdaki Alan-Soru dağılımı aşağıdaki tabloda belirtilmiştir.

Genel Yüzde Yaklaşık Yüzde Soru Sayısı

Alan Bilgisi Testi % 80 1 - 40

a. Tarih Metodu

b. Eski Çağ Tarihi

c. İslamiyet Öncesi Türk Tarihi

d. Orta Çağ İslam Tarihi

e. Osmanlı Tarihi

f. Türkiye Cumhuriyeti Tarihi

g. Genel Dünya Tarihi

h. XX. yy. Türk ve Dünya Tarihi

% 8

% 4

% 10

% 12

% 14

% 12

% 12

% 8

Alan Eğitimi Testi % 20 41 - 50

Genel Kültür, Genel Yetenek ve Eğitim Bilimleri Sınavlarınıza ek olarak gireceğiniz Öğretmenlik Alan Bilgisi Testi ile ilgili verilen bu bilgiler 2013 TARİH ÖABT sınavı çerçevesinde hazırlanmıştır. Sınav içeriğinde yapılabilecek olası değişiklikleri ÖSYM'nin web sitesinden takip edebilirsiniz.

İÇİNDEKİLER

ALAN BİLGİSİ

1. BÖLÜM: TARİH BİLİMİ

A. TARİH BİLİMİNE GİRİŞ .........................................................................................................................................5

Tarih Biliminin Özellikleri ........................................................................................................................................5

B. TARİH YAZICILIĞI .................................................................................................................................................9

Tarih Yazım Türleri .................................................................................................................................................9

Türklerde Tarih Yazıcılığı .....................................................................................................................................10

C. TARİHİN FAYDALANDIĞI BİLİM DALLARI .......................................................................................................10

Boşluk Doldurma ......................................................................................................................................................13

Bulmaca....................................................................................................................................................................14

Çözümlü Test ............................................................................................................................................................15

Çözümler ..................................................................................................................................................................19

2. BÖLÜM: UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR

A. TARİH ÖNCESİ DEVİRLER ................................................................................................................................23

Anadolu'nun Tarih Öncesi ....................................................................................................................................24

B. TARİHİN ÇAĞLARA AYRILMASI .......................................................................................................................25

İlk Çağ'ın Genel Özellikleri (MÖ 3500-375) .........................................................................................................25

Orta Çağ'ın Genel Özellikleri (375-1453) .............................................................................................................25

Yeni Çağ'ın Genel Özellikleri (1453-1789) ...........................................................................................................26

Yakın Çağ'ın Genel Özellikleri (1789-?) ...............................................................................................................26

C. İLK ÇAĞ UYGARLIKLARI ..................................................................................................................................26

Anadolu’da Kurulan Medeniyetler ........................................................................................................................27

Mezopotamya Uygarlıkları ...................................................................................................................................29

Doğu Akdeniz Uygarlığı .......................................................................................................................................32

Ege Uygarlıkları ...................................................................................................................................................34

Boşluk Doldurma ......................................................................................................................................................39

Bulmaca....................................................................................................................................................................40

Çözümlü Test ............................................................................................................................................................41

Çözümler ..................................................................................................................................................................44

3. BÖLÜM: İLK TÜRK DEVLETLERİ

A. TÜRKLERİN TARİH SAHNESİNE ÇIKIŞI ve İLK TÜRK DEVLETLERİ .............................................................49

Türk Kelimesinin Anlamı ......................................................................................................................................49

Ana Yurtta Kurulan İlk Uygarlıklar ........................................................................................................................49

Türklerin İlk Ana Yurdu ........................................................................................................................................50

Orta Asya Türk Göçlerinin Sebepleri ve Sonuçları ..............................................................................................50

İskitler (Sakalar) ...................................................................................................................................................50

viii

B. İLK TÜRK DEVLETLERİ .....................................................................................................................................51

Asya Hun Devleti .................................................................................................................................................51

Avrupa Hun Devleti (375-469) .............................................................................................................................52

Göktürkler (552-630)............................................................................................................................................53

Kutluk Devleti (İkinci Göktürk Devleti ) (680-745) ................................................................................................54

Uygur Devleti (744-840) ......................................................................................................................................55

Hazarlar (576-1006).............................................................................................................................................56

Kırgızlar (840-1207) .............................................................................................................................................56

Türgişler (659-766) ..............................................................................................................................................56

C. DİĞER TÜRK DEVLETLERİ ..............................................................................................................................56

Avarlar (560-805) .................................................................................................................................................56

Bulgarlar (480 - 550) ............................................................................................................................................57

Macarlar (896-1526) ............................................................................................................................................57

Kumanlar (Kıpçaklar) ...........................................................................................................................................57

Peçenekler (860-1091) ........................................................................................................................................57

Oğuzlar (Uzlar) ....................................................................................................................................................57

Akhunlar (Eftalit) (350-564)..................................................................................................................................58

Sabarlar (Sabirler) 515-576 .................................................................................................................................58

Tabgaçlar (386-556).............................................................................................................................................58

Karluklar (665-1221) ............................................................................................................................................58

Başkurtlar.............................................................................................................................................................58

Kimekler ...............................................................................................................................................................58

D. İLK TÜRK DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE UYGARLIK ...................................................................................59

Devlet Yönetimi....................................................................................................................................................59

Ordu (Sü) .............................................................................................................................................................61

Sosyal Yaşam ......................................................................................................................................................62

Hukuk...................................................................................................................................................................62

Ekonomi ...............................................................................................................................................................62

Din ve İnanış ........................................................................................................................................................63

Yazı, Dil ve Edebiyat ............................................................................................................................................64

Sanat ...................................................................................................................................................................66

Bilim .....................................................................................................................................................................67

Boşluk Doldurma ......................................................................................................................................................68

Bulmaca....................................................................................................................................................................69

Çözümlü Test ............................................................................................................................................................70

Çözümler ..................................................................................................................................................................73

4. BÖLÜM: İSLAM TARİHİ

A. İSLAM TARİHİ VE UYGARLIĞI ..........................................................................................................................77İslamiyet Öncesi Dünyanın Genel Durumu..........................................................................................................77

İslamiyet’in Doğuşu ve Yayılışı ............................................................................................................................78

Dört Halife Devri (632-750) ..................................................................................................................................82

Emevi Devleti (661-750) ......................................................................................................................................85

ix

Endülüs Emevi Devleti (756-1031) ......................................................................................................................86

Ben-i Ahmer Devleti .............................................................................................................................................87

Abbasi Devleti (750-1250) ...................................................................................................................................87

Diğer Devletler .....................................................................................................................................................88

B. İSLAM KÜLTÜR VE UYGARLIĞI .......................................................................................................................89Sosyal Hayat........................................................................................................................................................89

Devlet Yönetimi....................................................................................................................................................89

İktisadi Hayat .......................................................................................................................................................90

Ordu Teşkilatı .......................................................................................................................................................90

Yazı, Dil ve Edebiyat ............................................................................................................................................90

Eğitim ve Bilim Hayatı ..........................................................................................................................................90

Sanat ...................................................................................................................................................................91

Boşluk Doldurma ......................................................................................................................................................92

Bulmaca....................................................................................................................................................................93

Çözümlü Test ............................................................................................................................................................94

Çözümler ..................................................................................................................................................................97

5. BÖLÜM: TÜRK İSLAM DEVLETLERİ (X.-XIII. YÜZYILLAR)

A. TÜRKLERİN İSLAMİYET’İ KABULÜ ................................................................................................................101

Talas Savaşı (751) .............................................................................................................................................101

B. İLK TÜRK İSLAM DEVLETLERİ .......................................................................................................................102

Tolunoğulları (868-905) ......................................................................................................................................102

İhşidler (Akşitler) (925-969) ...............................................................................................................................102

Karahanlılar (840-1212) .....................................................................................................................................103

Gazneliler (963-1187) ........................................................................................................................................104

Büyük Selçuklu Devleti (1040-1157) ..................................................................................................................105

C. DİĞER TÜRK – İSLAM DEVLETLERİ .............................................................................................................. 110

Harzemşahlar .................................................................................................................................................... 110

Eyyubiler ............................................................................................................................................................ 110

Memluklar .......................................................................................................................................................... 110

D. TÜRKİYE TARİHİ (11.-13. YÜZYILLAR) ...........................................................................................................111

Anadolu’ya İlk Türk Akınları ................................................................................................................................111

Anadolu’da Kurulan İlk Türk Beylikleri ................................................................................................................111

Türkiye Selçuklu Devleti (1072-1308) (Anadolu Selçuklu Devleti)..................................................................... 113

Uçlarda Hayat ve Beylikler................................................................................................................................. 119

Anadolu Beylikleri’nin Genel Özellikleri .............................................................................................................122

E. TÜRK İSLAM DEVLETLERİNDE KÜLTÜR ve UYGARLIK ..............................................................................123

Devlet Yönetimi..................................................................................................................................................123

Hukuk Sistemi ....................................................................................................................................................126

Toprak Sistemi ...................................................................................................................................................126

Askerî Teşkilat....................................................................................................................................................128

Sosyal Hayat......................................................................................................................................................130

Din ve İnanış ......................................................................................................................................................131

Dil, Edebiyat ve Yazı ..........................................................................................................................................131

x

Eğitim ve Bilim ...................................................................................................................................................132

Sanat .................................................................................................................................................................135

Mimari ................................................................................................................................................................136

Boşluk Doldurma ....................................................................................................................................................141

Bulmaca..................................................................................................................................................................143

Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................144

Çözümler ................................................................................................................................................................147

6. BÖLÜM: TÜRK DÜNYASI (XIII. - XIX. YÜZYIL)

TÜRK DÜNYASI (13. - 19. YÜZYIL) ............................................................................................................................151Moğollar .............................................................................................................................................................151

Timur Devleti (1369-1507) .................................................................................................................................153

Türkistan’daki Gelişmeler ..................................................................................................................................154

Hindistan’da Türk Sultanlıkları ve Babürlüler .....................................................................................................155

Hanlıklar Hakkında Genel Bilgiler ......................................................................................................................156

Boşluk Doldurma ....................................................................................................................................................157

Bulmaca..................................................................................................................................................................158

Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................159

Çözümler ................................................................................................................................................................162

7. BÖLÜM: OSMANLI TARİHİ

A. BEYLİKTEN DEVLETE (1300-1453) .....................................................................................................................167XIV. Yüzyıl Başlarında Yakın Doğu ve Avrupa ...................................................................................................168

Anadolu..............................................................................................................................................................168

Memluklar (1250-1517)......................................................................................................................................168

İlhanlı Devleti (1256-1335).................................................................................................................................168

Balkanlar ve Avrupa ...........................................................................................................................................168

Altınorda Devleti (1227-1502) ............................................................................................................................168

Kayıların Anadolu’ya Gelişi ve Yerleşmesi ........................................................................................................168

Osmanlı Devleti’nin Kısa Sürede Gelişimini Sağlayan Nedenler .......................................................................168

Osman Gazi Dönemi (1299-1326) .....................................................................................................................169

Orhan Gazi Dönemi (1326-1362) ......................................................................................................................169

I. Murat Dönemi (1362-1389).............................................................................................................................170

Yıldırım Bayezıt Dönemi (1389-1402) ...............................................................................................................172

Fetret Devri (1402-1413) ...................................................................................................................................173

Çelebi Mehmet Dönemi (1413-1421).................................................................................................................173

II. Murat Dönemi (1421-1451)............................................................................................................................174

Boşluk Doldurma ....................................................................................................................................................175

Bulmaca..................................................................................................................................................................176

Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................177

Çözümler ................................................................................................................................................................180

xi

B. DÜNYA GÜCÜ: OSMANLI DEVLETİ (1453-1600) .................................................................................................182

Fatih Sultan Mehmet Dönemi (1451-1481)........................................................................................................182

II. Bayezıt Dönemi (1481-1512) .........................................................................................................................186

Yavuz Sultan Selim Dönemi (1512-1520) ..........................................................................................................187

Kanuni Sultan Süleyman Dönemi (1520-1566) .................................................................................................188

II. Selim Dönemi (1566-1574) ............................................................................................................................194

III. Murat Dönemi (1574-1595)...........................................................................................................................194

III. Mehmet Dönemi (1595-1603) .......................................................................................................................195

Boşluk Doldurma ....................................................................................................................................................196

Bulmaca..................................................................................................................................................................197

Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................198

Çözümler ................................................................................................................................................................201

OSMANLI DEVLETİ KÜLTÜR VE UYGARLIK TARİHİ .........................................................................................203Devlet Yönetimi..................................................................................................................................................203

Osmanlılarda Ekonomik Hayat ..........................................................................................................................213

Osmanlı Toplumu ...............................................................................................................................................221

Osmanlı Devleti’nde Hukuk ...............................................................................................................................223

Osmanlı Devleti’nde Eğitim................................................................................................................................223

Osmanlı Devleti’nde Bilim ..................................................................................................................................225

Osmanlı Devleti’nde Dil, Yazı ve Edebiyat .........................................................................................................227

Osmanlı Devleti’nde Sanat ................................................................................................................................228

Osmanlı Devleti'nde Mimari ...............................................................................................................................229

Boşluk Doldurma ....................................................................................................................................................232

Bulmaca..................................................................................................................................................................234

Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................235

Çözümler ................................................................................................................................................................238

C. ARAYIŞ YILLARI (XVII. YÜZYIL) ...........................................................................................................................240

Arayış Yıllarında Osmanlı Devleti –+Avusturya İlişkileri ....................................................................................240

XVII.yy.da Osmanlı Devleti – İran İlişkileri .........................................................................................................240

XVII.yy.da Osmanlı Devleti - Lehistan İlişkileri ...................................................................................................241

XVII.Yüzyılda Osmanlı Devleti-Venedik İlişkileri ................................................................................................242

Osmanlı - Rusya İlişkileri ...................................................................................................................................242

II. Viyana Kuşatması ve Kutsal İttifak Savaşı ....................................................................................................242

İç İsyanlar ..........................................................................................................................................................243

XVII. Yüzyıl İsyanlarının Özellikleri ....................................................................................................................245

Avrupa’nın Gelişimine Seyirci Kalan Osmanlı ...................................................................................................245

XVII. Yüzyıl Islahat Hareketleri ..........................................................................................................................246

Boşluk Doldurma ....................................................................................................................................................248

Bulmaca..................................................................................................................................................................249

Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................250

Çözümler ................................................................................................................................................................253

xii

D. XVIII. YÜZYILDA DEĞİŞİM VE DİPLOMASİ ..........................................................................................................255III. Ahmet Dönemi (1703-1730) .........................................................................................................................255

I. Mahmut Dönemi (1730-1754) .........................................................................................................................256

III. Mustafa Dönemi (1757-1774) .......................................................................................................................257

I. Abdülhamit Dönemi (1774-1789) ....................................................................................................................257

III. Selim Dönemi (1789-1807) ...........................................................................................................................258

XVIII.yy.da Osmanlı Devleti’nin Islahatları .........................................................................................................260

Boşluk Doldurma ....................................................................................................................................................263

Bulmaca..................................................................................................................................................................264

Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................265

Çözümler ................................................................................................................................................................268

E. EN UZUN YÜZYIL (1800-1922) ...............................................................................................................................269

XIX. YÜZYIL SIYASI TARİH ...................................................................................................................................269

II. Mahmut Dönemi (1808-1839) ........................................................................................................................270

Abdülmecit Dönemi (1839-1861) .......................................................................................................................273

Abdülaziz Dönemi (1861-1876) .........................................................................................................................276

V. Murat Dönemi (1876) .....................................................................................................................................277

II. Abdülhamit (1876-1909) ................................................................................................................................277

XIX.YÜZYILDA REFORM HAREKETLERİ ............................................................................................................281

II. Mahmut Dönemi Yenilik Hareketleri ...............................................................................................................281

Sultan Abdülaziz Dönemi Yenilik Hareketleri ....................................................................................................283

II. Abdülhamit Dönemi Yenilik Hareketleri ..........................................................................................................284

Osmanlı Devleti’nde Basın Yayın Hareketleri ....................................................................................................286

Boşluk Doldurma ....................................................................................................................................................287

Bulmaca..................................................................................................................................................................289

Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................290

Çözümler ................................................................................................................................................................293

OSMANLI DEVLETİ’NDE DEMOKRATİKLEŞME HAREKETLERİ ......................................................................295

Sened-İ İttifak.....................................................................................................................................................295

Tanzimat Fermanı ..............................................................................................................................................296

Islahat Fermanı (1856) ......................................................................................................................................298

Kanunuesasi’nin İlan Edilmesi ve I. Meşrutiyet’in İlanı ......................................................................................299

İstibdad (Mutlakıyet) Dönemi (1878-1908) ........................................................................................................301

II. Meşrutiyet’in İlan Edilmesi .............................................................................................................................301

1909 Anayasa Değişiklikleri ...............................................................................................................................302

Boşluk Doldurma ....................................................................................................................................................306

Bulmaca..................................................................................................................................................................307

Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................308

Çözümler ................................................................................................................................................................ 311

xiii

8. BÖLÜM: XX. YY. BAŞLARINDA OSMANLI DEVLETİ

XX. YÜZYIL BAŞLARINDA OSMANLI DEVLETİ’NDE DAĞILMAYI ÖNLEME ÇABALARI ......................................315

1. Osmanlıcılık ..................................................................................................................................................315

2. İslamcılık ........................................................................................................................................................315

3. Türkçülük (Turancılık) ....................................................................................................................................316

4. Batıcılık ..........................................................................................................................................................316

5. Teşebbüs-ü Şahsi ve Adem-i Merkeziyetçilik.................................................................................................317

31 Mart Vakası ...................................................................................................................................................318

Trablusgarp Savaşı (1911).................................................................................................................................319

Balkan Savaşları ................................................................................................................................................320

I. Dünya Savaşı .................................................................................................................................................322

Boşluk Doldurma ....................................................................................................................................................334

Bulmaca..................................................................................................................................................................335

Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................336

Çözümler ................................................................................................................................................................339

9. BÖLÜM: MİLLÎ MÜCADELE DÖNEMİ

I - MİLLÎ MÜCADELENİN HAZIRLIK DÖNEMİ ...........................................................................................................343

A. MONDROS ATEŞKES ANTLAŞMASI ..............................................................................................................343

İzmir’in İşgali (15 Mayıs 1919) ...........................................................................................................................346

Kuvayımiliye Ruhu .............................................................................................................................................346

B. CEMİYETLER ....................................................................................................................................................347

Millî Varlığa Yararlı Cemiyetler ...........................................................................................................................347

Zararlı Cemiyetleri .............................................................................................................................................350

C. MİLLÎ MÜCADELENİN HAZIRLIK DÖNEMİ .....................................................................................................352

Mustafa Kemal’in Samsun’a Çıkması (19 Mayıs 1919) .....................................................................................352

Osmanlı Hükûmeti’nin Millî Mücadele ve Mustafa Kemal’e Karşı Tutumu ........................................................359

D. MİLLÎ MÜCADELE DÖNEMİ’NDE BASIN HAYATI ..........................................................................................367

Kurtuluş Savaşı’nın Mali ve Askerî Kaynakları ..................................................................................................369

TBMM’ye ve Millî Mücadeleye Karşı Çıkan İsyanlar..........................................................................................369

E. SEVR ANTLAŞMASI (10 Ağustos 1920) .........................................................................................................373

Sevr Antlaşması’nın Özellikleri ..........................................................................................................................374

Bilecik Görüşmeleri (5 Aralık 1920) ...................................................................................................................374

Boşluk Doldurma ....................................................................................................................................................375

Bulmaca..................................................................................................................................................................377

Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................378

Çözümler ................................................................................................................................................................381

xiv

II - KURTULUŞ SAVAŞI DÖNEMİ ...............................................................................................................................383

A. DOĞU VE GÜNEY CEPHELERİ .......................................................................................................................383

Doğu Cephesi ....................................................................................................................................................383

Güney Cephesi ..................................................................................................................................................384

B. BATI CEPHESİ ..................................................................................................................................................385

Düzenli Orduların Kurulması..............................................................................................................................386

Gediz Savaşı .....................................................................................................................................................386

I. İnönü Savaşı (10 Ocak 1921) .........................................................................................................................386

II. İnönü Savaşı (23 Mart-1 Nisan 1921) ............................................................................................................390

Kütahya - Eskişehir Savaşları (10-24 Temmuz 1921)........................................................................................391

Sakarya Savaşı (23 Ağustos-13 Eylül 1921) .....................................................................................................392

Büyük Taarruz ve Başkomutanlık Meydan Savaşı (26 Ağustos-9 Eylül 1922) ..................................................394

C. MİLLÎ MÜCADELENİN SANAT ve EDEBİYATA YANSIMALARI .....................................................................396

Boşluk Doldurma ....................................................................................................................................................397

Bulmaca..................................................................................................................................................................398

Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................399

Çözümler ................................................................................................................................................................403

10. BÖLÜM: ATATÜRK DÖNEMİ

I - TÜRK DIŞ POLİTİKASI ...........................................................................................................................................407

LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASI ..............................................................................................................................407

Saltanatın Kaldırılması.......................................................................................................................................407

Lozan Barış Konferansı’na Katılan Devletler .....................................................................................................408

Lozan’a Katılacak Türk Delegeleri .....................................................................................................................408

Lozan’da Görüşülen Konular .............................................................................................................................409

Lozan Konferansı’nda Karşılaşılan Güçlükler ....................................................................................................409

Lozan Antlaşması’nın Önemli Özellikleri ...........................................................................................................412

II - ATATÜRK DÖNEMİ DIŞ POLİTİKASI ....................................................................................................................413

A. 1923-1932 YILLARI ARASINDA TÜRK DIŞ POLİTİKASI ................................................................................413

Türk - Yunan İlişkileri Nüfus Mübadelesi............................................................................................................413

Fener Rum Patrikhanesi Sorunu .......................................................................................................................414

Türkiye - İngiltere İlişkileri Musun Sorunu (Irak Sınırı) .......................................................................................414

Türk - Fransız İlişkileri ........................................................................................................................................415

Türkiye - İtalya İlişkileri ......................................................................................................................................416

Türk - Sovyet İlişkileri.........................................................................................................................................416

B. 1932-1938 YILLARI ARASINDA TÜRK DIŞ POLİTİKASI ................................................................................416

Türkiye’nin Milletler Cemiyetine Üye Olması (1932) ..........................................................................................417

Türkiye ve Balkan Antantı (9 Şubat 1934) .........................................................................................................417

Türkiye ve Akdeniz Paktı (Ocak 1936) ..............................................................................................................418

Montrö Boğazlar Sözleşmesi (20 Temmuz 1936) ..............................................................................................418

Sadabat Paktı ve Türkiye...................................................................................................................................419

xv

Nyon Konferansı ve Türkiye ..............................................................................................................................419

Hatay’ın Ana Vatan'a Katılması (Sancak Sorunu) .............................................................................................420

Boşluk Doldurma ....................................................................................................................................................422

Bulmaca..................................................................................................................................................................423

Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................424

Çözümler ................................................................................................................................................................427

III - İÇ OLAYLAR ..........................................................................................................................................................429

A. II.TBMM’NİN AÇILMASI (11 Ağustos 1923) ....................................................................................................429

B. ANKARA’NIN BAŞKENT OLMASI (13 Ekim 1923) .........................................................................................429

C. CUMHURİYET'İN İLAN EDİLMESİ (29 Ekim 1923) .........................................................................................429

D. 1924 ANAYASASI’NIN KABUL EDİLMESİ (20 Nisan 1924) ...........................................................................432

E. HALİFELİĞİN KALDIRILMASI (3 Mart 1924) ...................................................................................................433

F. ŞERİYE VE EVKAF VEKALETİNİN KALDIRILMASI ........................................................................................434

G. ORDUNUN SİYASETTEN AYRILMASI .............................................................................................................434

H. TEVHİDİ TEDRİSAT KANUNU’NUN KABUL EDİLMESİ .................................................................................435

I. ATATÜRK DÖNEMİ’NDE SİYASİ PARTİLER ve ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİŞ ÇABALARI .........................435

I. Cumhuriyet Halk Fırkası (9 Eylül 1923) ..........................................................................................................436

Terakkiverver Cumhuriyet Fırkası (17 Kasım 1924) ..........................................................................................437

Serbest Cumhuriyet Fırkası (12 Ağustos 1930) .................................................................................................440

İ. MUSTAFA KEMAL’İN HAYATI ............................................................................................................................443

Boşluk Doldurma ....................................................................................................................................................445

Bulmaca..................................................................................................................................................................446

Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................447

Çözümler ................................................................................................................................................................450

IV - ATATÜRK İLKE VE İNKILAPLARI ........................................................................................................................452

A. İNKILAP KELİMESİNİN ANLAMI VE ÖZELLİKLERİ .......................................................................................452

B. HUKUK ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR ...................................................................................................452

Hukuk Alanında Yapılan İnkılaplar .....................................................................................................................452

Medeni Kanun’un Kabul Edilmesi (17 Şubat 1926) ...........................................................................................453

C. EĞİTİM ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR ...................................................................................................454

Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun Kabul Edilmesi (3 Mart 1924) .............................................................................455

Medreselerin Kapatılması (11 Mart 1924) ..........................................................................................................456

Azınlık Okulları ve Yabancı Okullar Hakkında Yapılan Düzenlemeler ...............................................................456

Maarif Teşkilatı Hakkında Kanun’un Kabul Edilmesi (2 Mart 1926) ...................................................................457

Yeni Türk Harflerinin Kabul Edilmesi (1 Kasım 1928) ........................................................................................457

Millet Mekteplerinin Açılması (11 Kasım 1928) ..................................................................................................458

Atatürk Dönemi Tarih Anlayışı ve Türk Tarih Kurumunun Kurulması .................................................................459

xvi

Atatürk Dönemi “Dil” Çalışmaları ve Türk Dil Kurumunun Açılması (1932) .......................................................459

Üniversite Reformu (1933).................................................................................................................................460

Halk Eğitimi Alanındaki Faaliyetler ....................................................................................................................461

D. KÜLTÜR VE SANAT ALANINDA GELİŞMELER .............................................................................................461

E. SOSYAL YAPIDA ve SAĞLIK ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR ................................................................462

Şapka İnkılabı’nın Yapılması (25 Kasım 1925) ..................................................................................................462

Kılık, Kıyafet İnkılabı (3 Aralık 1934) .................................................................................................................462

Tekke, Zaviye, Türbelerin Kapatılması Hakkında Kanun'un Kabulü (30 Kasım 1925) ......................................462

Miladi Takvim ve Uluslararası Saat Uygulamasının Kabulü, Ölçü ve Hafta Sonu Tatilinin Değiştirilmesi ..........463

Soyadı Kanunu'nun Kabulü (21 Haziran 1934) .................................................................................................464

Unvan ve Lakapların Kullanılmasının Yasaklanması (26 Kasım 1934) .............................................................465

Sağlık ve Sosyal Yardım Alanında İnkılaplar .....................................................................................................465

F. EKONOMİ ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR ...............................................................................................465

İzmir İktisat Kongresi (17 Şubat 1923) .................................................................................................................466

Tarım Alanında Gelişmeler ...................................................................................................................................467

Aşar Vergisinin Kaldırılması .................................................................................................................................467

G. TİCARET ALANINDAKİ GELİŞMELER ...........................................................................................................467

Kabotaj Kanunu’nun Kabul Edilmesi (1 Temmuz 1926).....................................................................................468

Gümrük Koruma Kanunu’nun Kabul Edilmesi (1929) ........................................................................................468

H. SANAYİ ALANINDAKİ GELİŞMELER ..............................................................................................................468

Teşvik-i Sanayi Kanunu’nun Kabul Edilmesi ......................................................................................................468

Devletçi Ekonomi Modelinin Kabulü ..................................................................................................................469

Beş Yıllık Sanayi Planlarının Hazırlanması .......................................................................................................469

I. MADENCİLİK ALANINDAKİ GELİŞMELER ......................................................................................................470

İ. ULAŞIM ALANINDAKİ GELİŞMELER ...............................................................................................................470

J. BANKACILIK ALANINDAKİ GELİŞMELER .....................................................................................................470

İş Bankası (26 Ağustos 1924) ............................................................................................................................471

Sanayi ve Maden Bankası (19 Nisan 1925) ......................................................................................................471

Emlak ve Eytam Bankası (22 Mayıs 1926) ........................................................................................................471

Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (11 Haziran 1930) ..................................................................................471

Sümerbank (1933) .............................................................................................................................................471

1929 Dünya Ekonomi Bunalımı’nın Türkiye Ekonomisi Üzerine Etkileri ............................................................471

Ekonomi Alanındaki Diğer Gelişmeler ...............................................................................................................472

V - ATATÜRK İLKELERİ ..............................................................................................................................................473

ATATÜRKÇÜLÜK ..................................................................................................................................................473

CUMHURİYETÇİLİK İLKESİ ..................................................................................................................................473

MİLLİYETÇİLİK İLKESİ .........................................................................................................................................474

LAİKLİK İLKESİ .....................................................................................................................................................476

HALKÇILIK İLKESİ ................................................................................................................................................476

xvii

DEVLETÇİLİK İLKESİ ...........................................................................................................................................477

İNKILAPÇILIK İLKESİ ...........................................................................................................................................478

VI - ATATÜRK İLKELERİ VE ANAHTAR KELİMELER ...............................................................................................479

İNKILAPLAR VE İKİLİKLERİN KALDIRILMASI ...................................................................................................481

VII - ATATÜRK’E GÖRE MİLLÎ GÜÇ UNSURLARI .....................................................................................................481

Boşluk Doldurma ....................................................................................................................................................482

Bulmaca..................................................................................................................................................................483

Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................484

Çözümler ................................................................................................................................................................488

11. BÖLÜM: GENEL DÜNYA TARİHİ

A. ORTA ÇAĞ TARİHİ ...........................................................................................................................................493

Feodalite Sistemi ...............................................................................................................................................493

Orta Çağ Avrupasında Sosyal Sınıflar ...............................................................................................................493

Orta Çağ'da Kilise ve Siyaset İlişkisi ..................................................................................................................494

Rönesans Hareketleri (Yeniden Doğuş) ............................................................................................................497

Avrupa’da Reform Hareketleri ...........................................................................................................................499

XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Avrupa .....................................................................................................................501

B. YAKIN ÇAĞ’DA AVRUPA .................................................................................................................................507

Fransız İhtilali (1789) .........................................................................................................................................507

Avrupa Dışı Dünya: Batı Karşıtı İlk Hareketler ...................................................................................................513

Sanayi İnkılabı ...................................................................................................................................................514

Boşluk Doldurma ....................................................................................................................................................518

Bulmaca..................................................................................................................................................................519

Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................520

Çözümler ................................................................................................................................................................523

12. BÖLÜM: ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ

XX. YÜZYIL BAŞLARINDA DÜNYA ............................................................................................................................527

A. I. DÜNYA SAVAŞI ..............................................................................................................................................527

Paris Barış Konferansı .......................................................................................................................................528

I. Dünya Savaşı Sonrasında Yapılan Barış Antlaşmaları ...................................................................................528

B. SOVYET SOSYALİST CUMHURİYETLER BİRLİĞİ (SSCB), ORTA ASYA’DAKİ TÜRK DEVLET VE TOPLULUKLARI ...............................................................................528

Çarlık Rusyası’nın Yıkılışı ve Bolşevik İhtilali ....................................................................................................529

Rusya’nın Orta Asya’yı İstilası ...........................................................................................................................529

SSCB Yönetimindeki Türk Topluluğunun Durumu ............................................................................................529

Basmacı Hareketi .............................................................................................................................................530

xviii

C. ORTA DOĞU'DA MANDA YÖNETİMLERİNİN KURULMASI ..........................................................................530

İngiltere ve Orta Doğu........................................................................................................................................531

Fransa ve Orta Doğu .........................................................................................................................................532

D. UZAK DOĞUDA YENİ GÜÇ: JAPONYA ..........................................................................................................532

E. 1929 DÜNYA EKONOMİ KRİZİ .........................................................................................................................532

Ekonomik Kriz Öncesi Dünya ............................................................................................................................532

Ekonomik Krizin Ortaya Çıkışı (Kara Perşembe)...............................................................................................533

İki Savaş Arası Dönemde Avrupa ......................................................................................................................533

Avrupa’da Sosyal ve Ekonomik Hayat ...............................................................................................................535

İki Savaş Arası Dönemde Dünya .......................................................................................................................536

Atatürk Dönemi Dış Politika ...............................................................................................................................537

F. II. DÜNYA SAVAŞI .............................................................................................................................................537

Savaş Öncesinde Gelişmeler ............................................................................................................................537

Avrupa’da Savaş ................................................................................................................................................540

Kuzey Afrika’da Savaş .......................................................................................................................................542

Asya ve Pasifik’te Savaş....................................................................................................................................542

Barışa Doğru......................................................................................................................................................543

Savaşın Etkileri ..................................................................................................................................................546

Savaş Yıllarında Türkiye ....................................................................................................................................548

G. SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİ .................................................................................................................................551

Doğu Bloku'nun Kuruluşu ..................................................................................................................................552

Batı Bloku’nun Kurulması ..................................................................................................................................555

Paylaşılamayan Orta Doğu ................................................................................................................................556

Uzak Doğu’da Çatışma ......................................................................................................................................557

Asya ve Afrika’nın Kurtuluşu Orta Doğu ............................................................................................................558

Soğuk Savaş Dönemi’nde Türkiye.....................................................................................................................559

Türkiye’de Hayat ................................................................................................................................................560

Soğuk Savaş Dönemi’nde Dünya ......................................................................................................................563

H. YUMUŞAMA DÖNEMİ ve SONRASI ................................................................................................................563

Uluslararası İlişkilerde Değişim Süreci ..............................................................................................................563

Yumuşama Dönemi Politikaları ..........................................................................................................................564

Yumuşama Dönemi Çatışmaları ve Anlaşmazlıkları ..........................................................................................565

Barış İçinde Bir Arada Yaşama ..........................................................................................................................567

Arap İsrail Savaşları...........................................................................................................................................568

Uluslararası Politikada Petrolün Yeri .................................................................................................................571

Irak-İran Savaşları (1980-1988) .........................................................................................................................571

Yumuşama Dönemi Dünya ................................................................................................................................573

Türk Dış Politikası ..............................................................................................................................................574

Yumuşama Dönemi’nde Türkiye’nin ABD ve SSCB İle Olan İlişkiler .................................................................575

Türkiye’de Bunalımlı Yıllar (1960-1983) ............................................................................................................578

xix

I. KÜRESELLEŞEN DÜNYA ..................................................................................................................................578

SSCB’de Politika Değişiklikleri ve Nedenleri .....................................................................................................580

Türk Cumhuriyetlerinin Bağımsız Olması ..........................................................................................................582

TİKA (Türk İşbirliği ve Kalkınma İdaresi Başkanlığı)..........................................................................................582

Doğu Bloku'ndan Sonra Avrupa’da Yeni Arayışlar .............................................................................................583

Avrupa Birliği ve Dünya .....................................................................................................................................583

NATO’nun Avrupa’da Genişlemesi ....................................................................................................................583

Yeni Oluşum Sürecinde Balkanlar .....................................................................................................................585

Orta Doğu, Afganistan ve Arap Baharı ..............................................................................................................586

Değişen Dünya ve Türk Dış Politikasının Genel Özellikleri ...............................................................................589

İ. DÜNYADAKİ GELİŞMELER ...............................................................................................................................592

Bilimsel ve Teknolojik Gelişmelerin Etkileri ........................................................................................................592

Küreselleşme ve Etkileri ....................................................................................................................................592

1980 Sonrası Türkiye.........................................................................................................................................592

Boşluk Doldurma ....................................................................................................................................................597

Bulmaca..................................................................................................................................................................601

Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................602

Çözümler ................................................................................................................................................................606

KRONOLOJİ ................................................................................................................................................................609

BOŞLUK DOLDURMA VE BULMACA CEVAPLARI ..................................................................................................655

KAYNAKLAR ...............................................................................................................................................................669

xx

ALAN EĞİTİMİ

I - TARİH İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR VE TARİH ANLAYIŞLARI ������������������������������������������������������������������675

A. TARİH NEDİR? �����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������675

B. TARİHİN FAYDALANDIĞI BİLİMLER �����������������������������������������������������������������������������������������������������������677

C. ROMANTİK TARİH ANLAYIŞI �����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������678

D. POZİTİVİST TARİH ANLAYIŞI �����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������678

E. ALMAN TARİHSELCİLİĞİ ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������678

F. MATERYALİST TARİH ANLAYIŞI �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������679

Çözümlü Test �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������680

Çözümler �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������682

II - TARİH EĞİTİMİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ VE AMAÇLARI ��������������������������������������������������������������������������������683

A. DÜNYADA TARİH EĞİTİMİN TARİHSEL GELİŞİMİ ��������������������������������������������������������������������������������������683

B. TÜRKİYE’DE TARİH EĞİTİMİ ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������687

C. TARİH ÖĞRETİMİNİN AMAÇLARI ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������694

Çözümlü Test �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������697

Çözümler �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������699

III - ÖĞRENME KURAMLARININ TARİH ÖĞRETİMİNE YANSIMALARI VE LİSE TARİH PROGRAMLARI ���������700

A. DAVRANIŞÇI ÖĞRENME KURAMLARININ TARİH ÖĞRETİMİNE YANSIMALARI ������������������������������������700

B. BİLİŞSEL ÖĞRENME KURAMLARININ TARİH EĞİTİMİNE YANSIMALARI ����������������������������������������������700

C. YAPILANDIRMACI ÖĞRENME YAKLAŞIMI VE TARİH ÖĞRETİMİNE YANSIMALARI ������������������������������703

D. LİSE TARİH PROGRAMLARI ������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������705

E. TARİH DERSİ (9. SINIF) ÖĞRETİM PROGRAMI ÜNİTELERİ, KAZANIM SAYILARI, SÜRELERİ VE ORANLARI ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������710

F. TARİH DERSİ (10. SINIF) ÖĞRETİM PROGRAMI ÜNİTELERİ, KAZANIM SAYILARI, SÜRELERİ VE ORANLARI ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������710

G. TARİH DERSİ (11. SINIF) ÖĞRETİM PROGRAMI ÜNİTELERİ, KAZANIM SAYILARI, SÜRELERİ VE ORANLARI ����������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������710

H. TÜRKİYE CUMHURİYETİ İNKILAP TARİHİ VE ATATÜRKÇÜLÜK DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI ÜNİTELERİ, KAZANIM SAYILARI, SÜRELERİ VE ORANLARI �����������������������������������������������������������������������710

I. ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI ÜNİTELERİ, KAZANIM SAYILARI, SÜRELERİ VE ORANLARI ��������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������� 711

Çözümlü Test �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������713

Çözümler �������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������������715

xxi

IV - YENİ TARİH PROGRAMLARINDA YER ALAN TEMEL BECERİLER ................................................................716

A. TARİHSEL DÜŞÜNCENİN GELİŞTİRİLMESİ ...................................................................................................716

B. KRONOLOJIK DÜŞÜNME ................................................................................................................................718

C. TARİHSEL KAVRAMA BECERİSİ ....................................................................................................................719

D. TARİHSEL ANALİZ VE YORUM BECERİSİ .....................................................................................................720

E. TARİHSEL SORUN ANALİZİ VE KARAR VERME BECERİSİ .........................................................................722

F. TARİHSEL SORGULAMAYA DAYALI ARAŞTIRMA BECERİSİ .......................................................................722

G. TARİHSEL EMPATİ ...........................................................................................................................................723

1. Düzey: Aptal Geçmiş .....................................................................................................................................723

2. Düzey: Klişe Genellemeler ............................................................................................................................724

3. Düzey: Günlük Empati ...................................................................................................................................724

4. Düzey: Sınırlı Tarihsel Empati........................................................................................................................724

5. Düzey: Bağlama Uygun Tarihsel Empati .......................................................................................................724

H. TARİH EĞİTİMİNDE ÇOKPERSPEKTİFLİLİK ..................................................................................................724

Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................726

Çözümler ................................................................................................................................................................728

V - TARİH ÖĞRETİMİNDE KAYNAK MATERYALLERİN KULLANIMI .......................................................................729

A. TARİH ÖĞRETİMİNDE GÖRSEL KAYNAKLARDAN YARARLANMA ............................................................729

Resimlerin (Görsellerin) Sınırlılıkları ..................................................................................................................730

Tarih Öğretiminde Görsel Materyalleri Uygulamadan Önce Dikkat Edilmesi Gereken Unsurlar .......................730

Tarih Derslerinde Görsel Unsurların Uygulanması Sürecinde Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar ...................730

Tarih Derslerinde Kullanılabilecek Resim Çeşitleri ............................................................................................730

B. TARİH ÖĞRETİMİNDE YAZILI KAYNAKLARDAN YARARLANMA ................................................................732

1. Dış Değerlendirme .........................................................................................................................................732

2. İç Değerlendirme ...........................................................................................................................................733

3. Baskı Değerlendirmesi...................................................................................................................................733

C. TARİH ÖĞRETİMİNDE EDEBÎ ÜRÜNLERDEN YARARLANMA .....................................................................735

Efsaneler............................................................................................................................................................735

Destanlar ...........................................................................................................................................................735

Masallar .............................................................................................................................................................735

Atasözleri ...........................................................................................................................................................736

Halk Hikâyeleri ...................................................................................................................................................736

Şiirler..................................................................................................................................................................736

Tarihî Romanlar .................................................................................................................................................736

Fıkralar...............................................................................................................................................................736

xxii

Biyografiler .........................................................................................................................................................736

Söylevler ............................................................................................................................................................737

Anılar (Hatırat) ...................................................................................................................................................737

Mektuplar ...........................................................................................................................................................737

Tiyatro Eserleri ...................................................................................................................................................737

D. TARİH ÖĞRETİMİNDE TARİHÎ MEKÂNLARDAN VE MÜZELİK MATERYALLERDEN YARARLANMA .......737

Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................740

Çözümler ................................................................................................................................................................743

VI - TARİH ÖĞRETİMİNDE DEĞERLER, ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME YÖNTEMLERİ VE ÖĞRETMEN YETERLİLİKLERİ ............................................................................................................................745

A. TARİH ÖĞRETİMİ İLE ÖĞRENCİLERE KAZANDIRILACAK DEĞERLER, VATANDAŞLIK VE KİMLİK .......745

Değer Öğretim Yaklaşımları ...............................................................................................................................745

Tarih Öğretimi ve Demokratik Değerler..............................................................................................................745

Vatandaşlık Nedir, Vatandaş Kimdir? .................................................................................................................746

İktidar Neden Tarihe İhtiyaç Duyuyor? ...............................................................................................................746

Tarih Eğitimi Vatandaşlık ve Kimlik ....................................................................................................................747

B. TARİH ÖĞRETİMİNDE YARARLANILAN ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME YÖNTEMLERİ ............................747

Ölçme ................................................................................................................................................................748

Değerlendirme ...................................................................................................................................................748

Tarih Öğretiminde Kullanılan Geleneksel Ölçme Değerlendirme Araçları .........................................................749

Tarih Öğretiminde Kullanılan Alternatif Ölçme Değerlendirme Araçları .............................................................749

C. TARİH ÖĞRETMENLERİNİN YETERLİLİKLERİ ..............................................................................................753

Tip 1 ...................................................................................................................................................................753

Tip 2 ...................................................................................................................................................................753

Tip 3 ...................................................................................................................................................................753

Alan Bilgisi .........................................................................................................................................................754

Alan Eğitimi Bilgisi .............................................................................................................................................754

Tutum ve Değerler .............................................................................................................................................754

Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................755

Çözümler ................................................................................................................................................................759

VII - TARİH ÖĞRETİMİNDE ÖZEL ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ ....................................................................................761

A. OKUL DIŞI TARİH ÖĞRETİMİ ..........................................................................................................................761

Okul Dışı Tarih Öğretiminin Planlanması ...........................................................................................................761

Okul Dışı Tarih Öğretiminin Yararları ve Sınırlılıkları .........................................................................................762

xxiii

B. SÖZLÜ TARİH YÖNTEMİ ..................................................................................................................................762

C. YEREL TARİH YÖNTEMİ ..................................................................................................................................763

Yerel Tarih Kaynakları ........................................................................................................................................765

D. PROJE TABANLI TARİH ÖĞRETİM YÖNTEMİ ...............................................................................................765

E. KANIT TEMELLİ TARİH ÖĞRETİMİ .................................................................................................................767

Kanıt Temelli Tarih Öğretimi Kapsamında Birincil Kaynaklara Ulaşma ..............................................................768

Kanıt Temelli Öğretimin Avantajları ....................................................................................................................768

F. TARİHSEL CANLANDIRMA/DRAMA YÖNTEMİ ..............................................................................................769

Tarihsel Canlandırma/Drama Yönteminin Avantajları ........................................................................................770

Tarihsel Canlandırma/Drama Yönteminin Sınırlılıkları .......................................................................................770

Tarih Derslerinde Drama Etkinliği Yapılabilecek Bazı Konular ...........................................................................770

VIII - TARİH DERSLERİNDE KAVRAMLAR VE ÖĞRETİMİ .......................................................................................771

TARİH ÖĞRETİMİNDE KAVRAMLARIN KULLANIMI ..........................................................................................771

Tarihe Ait Bilgileri Kavramlaştırma .....................................................................................................................772

Kavram Öğretiminde Yöntemler ........................................................................................................................772

Çözümlü Test ..........................................................................................................................................................774

Çözümler ................................................................................................................................................................777

KAYNAKLAR ...............................................................................................................................................................779

ALAN BİLGİSİ

1. BÖLÜMTARİH BİLİMİ

5

Pusula

“Tarih metodu” ünite başlığından geçen yıl Sosyal Bilgiler alanından soru gelme-di. Tarih ÖABT’de ise ünitemizden % 8’lik dilimde 4 soru geldi. 2013 ÖABT sorula-rını incelediğimizde 3 tane bilgi, 1 tane de yorum sorusunu görmekteyiz. Soru-ların zorluk derecesi çok yüksek değildi. Akademik hafızalarımızı yokladığımızda Mübahat Kütükoğlu, Ekrem Memiş, Zeki Velidi Togan, Salih Özbaran hocaların eserlerini görmekteyiz. Bu eserlerin ya-nında Millî Eğitim Bakanlığınca 9.sınıflar-da okutulan ders kitapları da kitabımızın temel referans kaynakları arasında bu-lunmaktadır. Haydi arkadaşlar, yol alma vakti, şimdi konumuza geçiyoruz.

A. TARİH BİLİMİNE GİRİŞ

Tarih, insanların geçmişte yaşadıkları olayları ve geliş-meleri “yer” ve “zaman” göstererek “sebep” ve “sonuç” ilişkilerini araştırıp inceleyen bilim dalına denir.

Tarihin tanımı, zaman içerisinde bilim insanları tarafın-dan farklı şekillerde yapılmıştır. Bilim insanlarının tarihin tanımına ait bazı görüşleri şu şekildedir:

Tarihin Tanımı Hakkında Bilim Adamlarının Görüşleri

E.H.CarrTarihçi ile olaylar arasında devamlı bir etkile-şim ameliyesi, geçmişle günümüz arasında bitmeyen bir diyalog.

Marc Bloch Zaman içinde insanların ilmi. Bir müşahade ilmi.

Fernand Braudel

Bütün tarihlerin toplamı, geçmiş, hal ve gele-cekteki mesleki kabiliyet ve bakış açılarının bir araya gelmesi.

TurnerGeçmişten bize uzanan, günümüzde ortaya çıkan tenkitçi ve yorumcu bir anlayışla ince-lenen kalıntılar.

Voltaire Bir nesilden öbür nesle intikal eden hikayeler.

Annales OkuluFransa’da iki büyük savaş arası dönemde 1920-1933 yıllarında ortaya çıkan tarih an-layışıdır. İsmini Fransız dergisi “Annales d’histoire économique et sociale”den almış-tır. Önemli temsilcileri arasında: Lucien Febv-re, Fernand Braudel, Marc Bloch, Georges Duby, Jackues Le Goff ve Emmanuel Le Roy Ladurie bulunur. Annales ekolünün önemli fi-kirleri şunlardır: İlk olarak, olaylardan oluşan geleneksel tarihçilik anlayışının yerini, sorun odaklı bir tarih anlayışı alır. İkinci olarak, si-yasete odaklanan bir tarih anlayışı yerine, insan faaliyetlerinin tamamına eğilen bir ta-rih anlayışı hâkim olur. Üçüncü olarak, diğer disiplinlerle etkileşim haline geçip, birinci ve ikinci fikirleri gerçekleştirmeye çaba gösterir.

Akademik Bakış

Tarih Biliminin Özellikleri

9 İnsanlığın ortak mirası olup ana konusu insanlığın geçmişidir.

9 İnsanlığın hafızası olup geçmiş ve gelecek arasında bir köprüdür.

9 Tarihte gözlem ve deney yoktur. Bu yönüyle pozitif bilimlerden ayrılır.

9 Tekrarlanamaz. Geçmişte yaşanılan olaylardan ders çıkartılması gereklidir.

9 Tarihin laboratuvarı arşivlerdir. Tarihin belgelere dayalı, tarafsız olarak aktarılması tarihe olan güveni artırır.

9 Tarihte yeni belgeler ortaya çıktıkça bilgilerde de de-ğişir. Örnek: İlk Türk parasının Türgişler tarafından kullanıldığı bilgisi değişmiştir. Yeni araştırmalarda Göktürkler Dönemi’ne ait paralar ortaya çıkmıştır.

9 Tarihî olaylar arasında sebep – sonuç ilişkisi vardır.

9 Yer – zaman ilişkisi gözetilmelidir. Olayın geçtiği dönemin koşularını ve zamanı bilmek olayın daha iyi değerlendirilmesini sağlar. Olayın geçtiği zamanın bilinmesi, olaylar arasında sebep sonuç ilişkisinin de kurulmasını sağlar.

9 Tarihî olaylara tarafsız (Objektif, nesnel) bir gözle yaklaşılmalıdır. Sübjektif (taraflı) olunmamalıdır.

9 Tarihin konusu insandır. İnsanların siyasi, sosyal, kültürel, ekonomik vb. faaliyetleri tarihin konusu için-dedir; Deprem, tufan, salgın hastalıklar, kuraklık vb. gelişmelerin insan yaşantısı üzerindeki etkileri de ta-rihin konusu kapsamındadır.

9 Dinamik ve evrenseldir.

Olay: Hayat içerisinde tek tek meydana gelen değişme-lere verilen isimdir.

Olgu: Aynı türden olayların ortak sonucu olarak ortaya çıkan gelişmelerdir.

Örnek

Malazgirt Savaşı, Miryakefalon Savaşı “olay” iken Anadolu’nun Türkleşmesi ise “olgu”dur.

Olay Olgu

- Yer ve zaman vardır.

- Somut ve özeldir.

- Anlık değişim vardır.

- Yer ve zaman yoktur.

- Soyut ve geneldir.

- Süreklilik vardır.

1. Tarih Biliminin Yöntemi

Sosyal bilimler de diğer pozitif bilimler gibi araştırma yöntemlerine sahiptir. Ancak tarih biliminde, pozitif bilim-lerden farklı olarak “kanun” yoktur, tekrarlanamaz, deney

6

ve gözlem bulunmaz. Tarih yazım aşamasına gelmeden önce araştırmacının yapması gereken bazı işlemler var-dır. Bu işlem basamakları şunlardır:

Tarih Yazımı

4. Tenkit

5. Terkip

3. Tahlil

2. Tasnif

1. Tarama

Birinci Elden Kaynaklar

9 Yazılı Kaynaklar 9 Sözlü Kaynaklar 9 Kalıntılar

9 Çizili, Sesli ve Görüntülü Kaynaklar

İkinci Elden Kaynaklar

Tarih yazımında, öncelikle konu saptanır. Konu saptan-masından sonra konu hakkında kaynak taraması yapılır.

a) Tarama:

Araştırma konusuyla ilgili kaynakların toplanması aşa-masıdır. Olayın geçtiği döneme ait her türlü bulgu, Bi-rinci Elden Kaynak’tır (Ana Kaynak). Olayın geçtiği dönemle doğrudan ilgili olmayan veriler ve araştırma eserleri ise İkinci Elden Kaynak’tır (hikâye, efsane, mi-tos, destan, menkıbe).

Kaynaklar, türüne göre de kendi içinde sınıflandırılır.

Yazılı Kaynaklar: Para, mühür, ferman, berat, hüküm, muahadename, kanunname, nizamname, adaletname, takvim, yıllık, seyahatname vekayiname, biyografi, otobi-yaografi, gazete, kitap, kitabe, nüfus cüzdanı, arşiv, tapu, sicil kayıtları.

Sözlü Kaynaklar: Menkıbe, destan, mani, efsane, mito-loji, fıkra, hikâye, tarihi şiir, atasözü.

Kalıntılar: Kazılar sonrasında elde edilen her türlü arke-olojik buluntular lahit, balbal, çanak, madalya, hududtaş-ları arma, mühür.

Çizili, sesli, görüntülü kaynaklar:Fotoğraf, mağara resimleri, harita, bant ses kayıtları, video, CD, DVD gö-rüntüleri.

b) Tasnif (Sınıflandırma):

Belge ve kaynak eserler zaman ya da konu alanlarına uygun olarak kendi içerisinde sınıflandırılır. Bu safhada eserin yazım planı yapılır.

c) Tahlil (Çözümleme):

Toplanan verilerin kaynak değeri açısından yeterliliği in-celenir. Verilerin tarafsızlığı, güvenilirliği ele alınarak ya-zıma hazır hâle getirilir. Kaynak yetersizliği tespit edilir ise eksiklikler giderilir.

d) Tenkit (Eleştiri):

Yapılan kaynak incelemesinden sonra kitaplarda, konu hakkında farklı görüş ve önerilerinin bulunduğu görüle-bilir. Bu farklılıklar tarih yazımında doğru bilgiye ulaşıl-masını zorlaştırır. Doğru bilgiye ulaşmak için toplanan kaynaklar eleştirel süzgeçten geçirilir.

Tenkit

İç Tenkit Dış Tenkit

9 Yazarın kişisel görüşlerinin, yazdığı kitap üzerine etkileri incelenir.

9 Bilgiler, başka kay-naklardaki veriler ile karşılaştırılır.

9 Eserin, adı, yazarı, basıldığı yer ve ba-sım yılı belirlenir.

9 Belgelerin gerçekliği, tahrip edilip edilme-diği incelenir.

e) Terkip (Sentez):

Elde edilen tüm bilgiler gözden geçirilir. Toplanan veri-lerin nerelerde kullanılacağı tespit edilir. Eksik ve fazla bilgilerin elemesi yapılır.

Yazım safhasında: dikkat edilmesi gereken özellikler şunlardır:

9 Tarafsızlık ilkesi esas alınır.

9 Tarihî olay, olayın geçtiği dönemin koşulları dikkate alınarak yazılır.

9 Olaylar arasında sebep sonuç ilişkisi kurulur, yer ve zaman vurgusu yapılır.

9 Yazım safhasında, kullanılan bilgilerin bulunduğu kaynakların yazarı, adı, basım yeri, yılı ve sayfa numarası ile ilgili bilgiler sayfa, bölüm ya da kitap sonunda verilir. Bu uygulamaya dipnot denilir. Dip-not, araştırmacılara daha detaylı inceleme yapma-ları için yol gösterir. Yazılmakta olan kitabın bilimsel dayanaklarını ortaya koyar. Eserin bilimsel niteliğini geliştirir.

7

2013-ÖABT

I. Faydalanılan kaynaklar

II. Bir tablo veya istatistiğin düzenlenmesindekul-lanılan verilerin kaynakları

III. Yazarın anlatımları

Yukarıdakilerden hangileri dipnot koymayı gerektiren bir bilgidir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve II E) I, II ve III

Çözüm

Faydalanılan kaynaklar, istatistiksel verilerin bulundu-ğu kaynaklar dipnot olarak gösterilir. Yazarın anlatım-ları dipnotta değil ana metinde bulunur.

Cevap D

2013-ÖABT

Tarihin yöntemi, tarihî olayları inceleyerek anlamak ve açıklamaktır. Tarihî olaylar hakkında doğru bilgi edinmek, yaşanılan dönemden kalan orijinal belge ve bulguların değerlendirilmesi ile mümkündür.

Bu değerlendirmenin yapılabilmesi için izlen-mesi gereken işlemler sırasıyla aşağıdakiler-den hangileridir?

A) Tarama, tasnif, tenkit, tahlil, terkip

B) Terkip, tahlil, tasnif, tarama, tenkit

C) Tarama, tasnif, tahlil, tenkit, terkip

D) Tasnif, tahlil, terkip, tarama, tenkit

E) Terkip, tasnif, tarama, tenkit, tahlil

Çözüm

Tarih araştırmalarında takip edilmesi gereken yöntem sıralaması “tarama, tasnif, tahlil, tenkit, terkip” şeklin-dedir.

Cevap C

2. Tarihin Tasnifi (Sınıflandırılması)

Tarih, çok geniş bir araştırma alanına sahiptir. Bu durum araştırmanın sağlıklı bir şekilde yürütülmesini zorlaştırır. Bu gerekçeyle tarih araştırmasını ve öğretimini kolaylaş-tırmak amacıyla “tarih” sınıflandırılmıştır. Sınıflandırma konu, zaman ve mekân unsurları dikkate alınarak ger-çekleştirilmiştir.

Tarih Tasnifi

KonuÖrnek

9 Kültür tarihi

9 Kavimler Göçü

Zaman Örnek

9 XIX. yy. Tarihi

9 Orta Çağ tarihi

Mekan Örnek

9 Anadolu Tarihi

9 Mezopotam-ya Tarihi

Milattan Önce (MÖ) Milattan Sonra (MS)

99 - 01. Yüzyıl

0 - 991. Yüzyıl

99 - 501. Yüzyılın ilk yarısı

49 - 01. Yüzyılın ikinci yarısı

0 - 491. Yüzyılın ilk yarısı

50 - 991. Yüzyılın ikinci yarısı

99-751.

çeyrek

74-502.

çeyrek

49-253.

çeyrek

24-04.

çeyrek

0-241.

çeyrek

25-492.

çeyrek

50-743.

çeyrek

75-994.

çeyrek

↑0 (Milat)

Tarihin Yüzyıla Çevrilmesi

MÖ 646: MÖ 7. yy.ın 2. yarısının 3. çeyreği

MÖ 1074: MÖ 11. yy.ın 1. yarısının 4. çeyreği

1988: 20. yy.ın 2. yarısının 4. çeyreği

1453: 15. yy.ın 2. yarısının 3. çeyreği

1924: 20. yy.ın 1. yarısının 1. çeyreği

• Tarihî çağların açılıp kapatılmasında in-sanlığı etkileyen evrensel nitelikteki olay-lar etkilidir.

• Toplumlar, kendileri için önemli olayları takvimlerinin başlangıcı olarak kabul et-mişlerdir. Örneğin: Hz. İsa’nın doğum yılı “Miladi Takvim”in başlangıcı olarak kabul edilmiştir. Yunanlar ilk olimpiyat oyunla-rını (MÖ 776); İbraniler, yaradılış yılını (MÖ 3761); Roma İmparatorluğu, Roma şehrinin kuruluşunu (MÖ 753); Müslü-manlar ise Hz. Muhammet’in Mekke’den Medine’ye göç etmesini (MÖ 571) dikka-te almıştır.

• Milattan önceden günümüze yaklaştıkça yılları gösteren sayılar küçülür. Milattan önceden günümüze yaklaştıkça yılları gösteren sayılar büyür.

Püf Noktası

8

3. Zaman ve Takvim

İnsanoğlu yaşamını daha düzenli ve planlı bir şekilde yü-rütmek için “takvim” ve “zaman” alanında çalışmalar yap-mıştır. Böylelikle insanlar, yaşantılarını kolaylaştırmış, iklim ve coğrafi koşullardan kaynaklı bazı olumsuzlukları ortadan kaldırmıştır. Takvim alanında ilk çalışmaları Sü-merler yapmıştır. Mısırlılar ise güneş yılına dayalı takvimi bulmuştur.

Güneş Yılına Dayalı TakvimDünya!nın güneş etrafında bir defa dönmesi 365 gün 6 saatte gerçekleşir Bu süreye Güneş yılı denilmektedir. Güneş yılına dayanan ilk takvim ise Mısırlılar tarafından yapılmıştır. Nil nehrinin akış rejimi Mısır halkı üzerinde olumsuz -sel, taşkın vb.- etkilerde bulunmuştur. Mısırlı-lar tarımsal çalışmalarını düzene koymak için takvim ve zaman hesaplamalarında uzmanlaşmıştır. Mısırlıların bulduğu bu takvim, Roma İmparatoru Julies Sezar tara-fından geliştirilmiş: “Jülien Takvimi” olarak kullanılmıştır. Jülien Takvimi, Papa XIII.Gregorius tarafından yeniden düzenlenerek “Gregorius Takvimi” adını almıştır.

Ay Yılına Dayalı TakvimAyın dünya etrafında 12 defa döndüğü süredir. Toplam 354 günden oluşur. Ay yılına dayalı ilk takvim Sümer-ler tarafından yapılmıştır. Ay yılına dayalı takvim, İslam Devleti’nde kullanılmıştır. Hz. Ömer Dönemi'nde bu tak-vimin başlangıcı olarak “Hicret” olayı benimsenmiştir.

4. Türklerin Kullandıkları Takvimler

Miladi Takvim

12 Hayvanlı Türk Takvimi

Hicri Takvim

Celali Takvim

Türklerin Kullandığı Takvimler

Rumi Takvim

Takvim-i Gabri

12 Hayvanlı Türk Takvimi 9 Güneş yılını esas alır. Bir yıl, 365 gün 5 saattir.

9 Her yıl bir hayvan adıyla -fare, sığır, pars, tavşan, do-muz. vb-. anılmaktaydı.

9 Takvimde “Küçük Devre” ve “Büyük Devre” şeklin-de iki devre vardı. 12 hayvan yılı bir küçük devreyi oluşturuyordu. Büyük devre küçük devrenin 5 katı idi. Yani 60 yıldı.

9 Bu takvim: Çin ve Tibet tarafından da kullanılmıştır.

Hicri Takvim

9 Ay yılına bağlı oluşturulan bir takvimdir. “Kameri Takvim” olarak da adlandırılır. Bir yıl, 354 günden oluşmaktaydı. Bir ay ise 29,5 günden oluşur.

9 İslam Devleti’nde Hz. Ömer Dönemi'nde oluşturul-muştur.

9 Takvimin başlangıcı olarak 16 Temmuz 622 tarihi ka-bul edilmiştir. Bu tarih Hz. Muhammed’in Mekke’den Medine’ye göç ettiği zamandır. Selçuklular ve Os-manlı Devleti bu takvimi kullanmıştır.

9 Hicri Takvim günümüzde dinî hayatın düzenlenme-sinde hâlen kullanılmaktadır.

Celali Takvim

9 Güneş yılını esas alır. Bir yıl, 365 gün 5 saattir.

9 Büyük Selçuklu hükümdarı Melikşah adına düzen-lenmiştir. Hazırlanmasında Ömer Hayyam'ın katkısı vardır.

9 Güneş yılını esas alır. Takvim-i Melikşah olarak da adlandırılır.

9 Takvimin başlangıç yılı 1079’dur. Nevruz Günü ise (21 Mart) yılbaşı olarak kabul edilmiştir. Bu takvimi Babürlüler de kullanmıştır.

Rumi Takvim

9 Güneş yılını esas alır. Bir yıl, 365 gün 5 saattir.

9 Bu takvim kendisine başlangıç olarak Ortodoks Rum Patrikhanesinin kuruluşunu almıştır (MS. 584). Ancak Osmanlı Devleti, başlangıç olarak Hicret’i kabul etmiştir.

9 Osmanlı Devleti, Rumi Takvimi Tanzimat Dönemi’nde (1840) mali hayatı düzene koymak için kullanmıştır. 1 Mart mali yılbaşı olarak kabul edilmiştir.

Takvim-i Garbi

9 Güneş yılını esas alır. Bir yıl, 365 gün 6 saattir.

9 Osmanlı Devleti’nde, Takvim-i Garbi adıyla kullanı-lan takvim, “Miladi Takvim” esaslarına uygundur. Bu takvim, II.Meşrutiyet Dönemi’nde kullanılmaya baş-lanmıştır.

Miladi Takvim

9 Güneş yılını esas alır. Bir yıl, 365 gün 5 saattir. Mi-ladi takvimin yapılandırılmasında ilk adımı Mısırlılar atmıştır.

9 “Milad” doğum anlamına gelmektedir. Hz. İsa’nın do-ğumu “0” olarak kabul edilmiştir.

9

9 Roma İmparatorluğu’nda geliştirilerek “Jülien” ve “Gregoryen” takvimleri adlarıyla kullanılmıştır.

9 Miladi Takvim, Cumhuriyet Dönemi’nde 26 Aralık 1925’te kabul edilmiş, 1 Ocak 1926 tarihinden iti-baren de kullanılmaya başlanmıştır. Miladi takvimin kabulü ile takvim alanında ikillikler sonlandırılmış, Batı uygarlığı ile bütünleşme süreci hızlanmış, ticari ilişkiler kolaylaşmıştır.

5. Tarih Öğrenmenin Faydaları

9 Tarih öğrenerek geçmiş ve gelecek arasında bir köp-rü kurulur. Uygarlığın, insanlığın ortak malı olduğunu ortaya koyar.

9 İnsanlığın geçmiş yaşamındaki tecrübelerinden fay-dalanılır.

9 Bilginin gelecek nesillere aktarılmasını sağlar.

9 Kültür ve uygarlık hayatının gelişimini hızlandırır.

9 Toplumda, birlik beraberlik duygusunun gelişimini hızlandırır. Milli duyguları pekiştirir.

6. Atatürk’ün Tarihe Verdiği Önem

Atatürk, ümmet toplumundan ulus toplumuna geçmek, halkta millî duyguları geliştirmek için tarih çalışmalarına önem vermiştir.

Mustafa Kemal Diyor ki...

“Tarih yazmak, tarih yapmak kadar mü-himdir. Yazan yapana sadık kalmazsa değişmeyen hakikat insanlığı şaşırta-cak bir mahiyet alır.” (1931)

Atatürk bu sözü ile tarafsızlık ilkesin tarih yazımındaki önemini ortaya koy-muştur.

Atatürk’ün tarih alanında yaptığı belli başlı çalışmalar şunlardır:

9 Türk Tarih Kurumunun kurulması

9 Ankara Dil, Tarih ve Coğrafya Fakültesinin açılması

9 Arkeoloji Müzesinin açılması

9 Etnografya Müzesinin açılması

Ben kimim?

(Halil İnalcık)

9 Kırım Türklerinden olup 1916’da İstanbul’da doğdum.

9 Dil, Tarih, Coğrafya Fakültesin-den mezun oldum (1935).

9 “Tanzimat ve Bulgar Meselesi” isimli eserimle doktoramı ta-mamladım.

9 Amerikan Akademisine ve Bri-tish Akademiye seçildim.

9 “Tarihçilerin Kutbu” olarak da bi-linirim.

B. TARİH YAZICILIĞI

Tarih Yazım Türleri

İnsanlar çok eski dönemlerden itibaren kendine ait ge-lişmeleri kayıt altına almış, tarih yazıcılığı yapmıştır. An-cak tutulan bu kayıtların tümüne aynı güven duygusu ile yaklaşmak mümkün değildir. Uygarlık tarihinin gelişimine bağlı olarak insanlığın ihtiyaç ve düşüncesi de değişmiş-tir. Bu değişim, tarih yazımının da değişimini sağlamıştır. Yazıcılığına göre tarih çeşitleri şunlardır:

Tarih Yazım Türleri

Hikâyeci Tarih

Yazıcılığı

Öğretici Tarih Yazıcılığı

Araştırıcı Tarih Yazıcılığı

Hikâyeci Tarih Yazıcılığı

9 Yer – zaman ilişkisi dikkate alınsa da sebep-sonuç ilişkisi gözetilmez.

9 Bu yazım çeşidinde efsanelere yer verilir. Masal tipi anlatımı vardır.

9 Fazla bilgi aktarımına özen gösterilir.

9 Hikâyeci Tarih ilk olarak şiirsel bir tarzda, nazım şeklin-de, ağızdan ağıza aktarılarak anlatılan hatıralar şeklin-de ortaya çıkmıştır. İlk örneklerine de “epos” denilmiş-tir. Sonraki dönemlerde bu şiirsel anlatımlar logograşar tarafından nesre çevrilerek hikayeleştirilmiştir.

9 Hikâyeci tarihin önemli temsilcileri arasında Herodot ve Hekataios bulunur. Herodot (M.Ö.485-425), “Tarihin Babası” olarak adlandırılmıştır. Herodot olayları bir dü-zen içerisinde komposizyon bütünlüğü içinde vermiştir.

9 Hikâyeci tarih yazıcılığının öncü ismi “Herodot”tur. Herodot’un ünlü eseri ise “Historia”dır.

Öğretici (Pragmatik) Tarih Yazıcılığı

9 Toplumda birlik beraberlik duygusunu geliştirerek millî hisleri uyandırmaya çalışır.

9 Kahramanlık duygusu öne çıkartılır. Öğretici tarih, tarihi “büyük insanların ve düşüncelerinin yaratmış olduğu olaylar” şeklinde değerlendirir. Öğretici tarih yazıcılığının izlerine Osmanlı Devleti’nde XIX.yy.ın sonlarına kadar rastlamak mümkündür. İslamiyet'te-ki "Siyer" tarzı kitaplar Öğretici Tarih yazıcılığına ör-nek gösterir.

9 Öğretici tarih yazıcılığının ilk temsilcisi Tukidides’tir. Tukidides, “Pelopennnesos’lularla Atina’lıların Sava-şı” adını taşıyan eseriyle ünlüdür. Eserde, yalnızca