Transcript
Page 1: Basic of hydrology and hydrologic budgets

บทท�� 1อุ�ทกวิทยาเบ��อุงต้�นและงบน��า

(Basic of Hydrology and Hydrologic Budgets)

1.1 นยามอุ�ทกวิทยา

คำ��ว่�� อุ�ทกว่�ทย�“ ” หรื�อุ “Hydrology” ม�จ�ก Hydro แปลว่�� น้ำ��� และ Logy แปลว่�� ว่�ช�หรื�อุศ�สตรื�หรื�อุว่�ทย�ศ�สตรื� ดั�งน้ำ��น้ำ อุ�ทกว่�ทย� จ งหม�ยถึ ง ว่�ช�ท�งว่�ทย�ศ�สตรื�แขน้ำงหน้ำ #งท$#ว่��ดั%ว่ยเรื�#อุงขอุงน้ำ���เป'น้ำหล�ก ซึ่ #งจะศ กษ�ก�รืเก�ดั ก�รืเคำล�#อุน้ำท$# ก�รืหม�น้ำเว่$ยน้ำ ก�รืเปล$#ยน้ำแปลง ก�รืแผ่�กรืะจ�ยขอุงน้ำ��� และคำ�ณสมบั�ต�ขอุงน้ำ���ใน้ำบัรื�เว่ณส�ว่น้ำต��ง ๆ ขอุงโลก อุ�น้ำปรืะกอุบัดั%ว่ยน้ำ���ใน้ำบัรืรืย�ก�ศน้ำ���บัน้ำผ่�ว่ดั�น้ำ และน้ำ���ใต%ผ่�ว่ดั�น้ำ ซึ่ #งอุ�ทกว่�ทย�จะม$คำว่�มเก$#ยว่ข%อุงใน้ำรื�ยละเอุ$ยดัก�บัว่�ช�ท � ง ดั% � น้ำ อุ�# น้ำ ๆ ห ล � ย ว่� ช � ดั% ว่ ย ก� น้ำ เ ช� น้ำ ว่� ช � อุ� ต� น้ำ� ย ม ว่� ท ย � (Meteorology) สม�ทรืศ�สตรื� (Oceanography) ธรืณ$ว่�ทย� (Geology) แ ล ะ ป ฐ พี$ ศ � ส ต รื� (Soil Science) เ ป' น้ำ ต% น้ำ

ก�รืเรื$ยน้ำรื3 %อุ�ทกว่�ทย�ส�ม�รืถึน้ำ��ไปปรืะย�กต�ใช%ง�น้ำดั%�น้ำว่�ศว่กรืรืมไดั%ม�กม�ย เช�น้ำ ก�รือุอุกแบับัและก�รืคำว่บัคำ�มโคำรืงสรื%�งท�งชลศ�สตรื� ก�รืปรืะป� รืะบับับั��บั�ดัน้ำ���เส$ย ก�รืชลปรืะท�น้ำ ก�รืรืะบั�ยน้ำ��� เคำรื�#อุงก��เน้ำ�ดัไฟฟ6�พีล�งน้ำ��� ก�รืคำว่บัคำ�มน้ำ���ท�ว่ม ก�รืส�ญจรืท�งน้ำ��� ก�รืคำว่บัคำ�มก�รืก�ดัเซึ่�ะและก�รืตกตะกอุน้ำใน้ำแม�น้ำ���ล��คำลอุง หรื�อุใน้ำอุ��งเก8บัน้ำ��� ก�รืคำว่บัคำ�มน้ำ���เคำ8มใน้ำแม�น้ำ��� ก�รืคำว่บัคำ�มมลภ�ว่ะท�งน้ำ���และม ล ภ � ว่ ะ ท � ง อุ � ก � ศ เ ป' น้ำ ต% น้ำ

1.2 วิ�ฏจั�กรอุ�ทกวิทยา

1

Page 2: Basic of hydrology and hydrologic budgets

โดัยปกต�แล%ว่ บัรื�เว่ณเหน้ำ�อุผ่�ว่โลกข �น้ำไปปรืะม�ณ 15 กม. จะม$น้ำ���ใน้ำบัรืรืย�ก�ศเรื$ยกว่�� ไฮโดัรืสเฟ;ยรื� (Hydrosphere) และบัรื�เว่ณเปล�อุกโลก น้ำ�บัจ�กบัรื�เว่ณผ่�ว่โลกลงไปปรืะม�ณ 1 กม. จะม$น้ำ���ใต%ดั�น้ำ เรื$ยกว่�� ล�โทสเฟ;ยรื� (Lithosphere) ซึ่ #งปรื�ม�ณน้ำ��� ใน้ำส�ว่น้ำต��ง ๆ ขอุงโลกจะม$ว่งจรืหม�น้ำเว่$ยน้ำเปล$#ยน้ำแปลงต�อุเน้ำ�#อุงอุย��งตลอุดัเว่ล� เ รื$ ย ก ว่� � ว่� ฏ จ� ก รื อุ� ท ก ว่� ท ย � (Hydrologic Cycle)

ว่�ฏจ�กรือุ�ทกว่�ทย�เป'น้ำศ3น้ำย�รืว่มใน้ำก�รืศ กษ�ท�งอุ�ทกว่�ทย� โดัยว่�ฏจ�กรือุ�ทกว่�ทย�จะไม�ม$จ�ดัเรื�#มต%น้ำและจ�ดัส�ดัท%�ยขอุงกรืะบัว่น้ำก�รืก�รืเปล$#ยน้ำแปลงขอุงปรื�ม�ณน้ำ���ใน้ำโลก เพีรื�ะม$ก�รื เปล$#ยน้ำแปลงต�อุเน้ำ�#อุงตลอุดัเว่ล� ซึ่ #งภ�พีรืว่มขอุงว่�ฏจ�กรือุ�ทกว่�ทย�ส�ม�รืถึแสดังไดั%ดั�งภ�พีท$# 1.1

ภ�พีท$# 1.1 ว่�ฏจ�กรือุ�ทกว่�ทย�

2

Page 3: Basic of hydrology and hydrologic budgets

เม�# อุพี� จ �รืณ�ภ�พีท$# 1.1 จะ เห8น้ำ ไดั% ว่� � น้ำ��� จ ะม$ก �รื ะ เหย (Evaporation) จ�กทะเลมห�สม�ทรืและท$#สะสมอุย3�บัน้ำแผ่�น้ำดั�น้ำเช�น้ำ อุ��งเก8บัน้ำ��� ห%ว่ย หน้ำอุง คำลอุง บั ง หรื�อุจ�กน้ำ���ใต%ผ่�ว่ดั�น้ำบั�งส�ว่น้ำข �น้ำส3บัรืรืย�ก�ศเป'น้ำไอุน้ำ��� (Water Vapor) ซึ่ #งจะม$ก�รืลอุยต�ว่ข �น้ำไปสะสมจน้ำกรืะท�#งเก�ดัขบัว่น้ำก�รืคำว่บัแน้ำ�น้ำและกล�#น้ำต�ว่กล�ยเป'น้ำน้ำ���จ�กอุ�ก�ศ (Precipitation) ตกลงม�ส3�ทะเลมห�สม�ทรืหรื�อุบัน้ำแผ่�น้ำดั�น้ำอุ$ก โดัยจะม$น้ำ���บั�งส�ว่น้ำถึ3กดั�ก (Interception) จ�กพี�ชบั�งส�ว่น้ำจะตกลงบัน้ำผ่�ว่ดั�น้ำแล%ว่เก�ดัก�รืไหลบัน้ำผ่�ว่ดั�น้ำ (Overland Flow) แต�ก8ม$บั�งส�ว่น้ำรืะเหยและบั�งส�ว่น้ำเก�ดัจ�กก�รืคำ�ยน้ำ��� (Transpiration) กล�บัส3�บัรืรืย�ก�ศ ขณะเดั$ยว่ก�น้ำจะม$น้ำ���บั�งส�ว่น้ำซึ่ มลงเป'น้ำก�รืไหลใต%ผ่�ว่ดั�น้ำ (Subsurface Flow) ซึ่ #งจะม$แน้ำว่ท�งไหลซึ่ มส3�แม�น้ำ���ล��คำลอุงเช�น้ำเดั$ยว่ก�บัน้ำ���ท��ผ่�ว่ดั�น้ำ (Surface Runoff) และม$น้ำ���บั�งส�ว่น้ำซึ่ มล กลงไปรืะหว่��งช�อุงว่��งขอุงเม8ดัดั�น้ำ หรื�อุรือุยห�น้ำแตกลงไปเป'น้ำน้ำ���ใต%ดั�น้ำ (Groundwater) ซึ่ #งถึ%�น้ำ��� ใต%ดั�น้ำซึ่ มเข%�ส3�ล��น้ำ���จะเรื$ยกล��น้ำ���น้ำ��น้ำว่�� ล��น้ำ���รื�บั (Effluent Stream) แต�ถึ%�ล��น้ำ���ท$#ให%แก�น้ำ���ใต%ดั�น้ำเรื$ยกว่�� ล��น้ำ���ให% (Influent Stream) ซึ่ #งท%�ยท$#ส�ดัแล%ว่น้ำ���ใต%ดั�น้ำก8ม�กจะม$แน้ำว่ก�รืไหลซึ่ มอุอุกส3�แหล�งน้ำ���หรื�อุทะเลมห�สม�ทรื แล%ว่เก�ดัก�รืรืะเหยกล�บัส3�บัรืรืย�ก�ศเป'น้ำเช�น้ำน้ำ$�หม�น้ำเว่$ยน้ำอุย��งต�อุเน้ำ�#อุงเป'น้ำว่�ฏจ�กรือุ�ทกว่�ทย�

จ�กภ�พีท$# 1.2 จะเห8น้ำไดั%ว่�� รืะบับัว่�ฏจ�กรือุ�ทกว่�ทย�ส�ม�รืถึแบั�งไดั%เป'น้ำ 3 รืะบับัย�อุย คำ�อุ

1) รื ะ บั บั น้ำ��� ใ น้ำ บั รื รื ย � ก � ศ (Atmospheric Water

System) ปรืะกอุบัดั%ว่ยกรืะบัว่น้ำก�รืท$# เก�ดัจ�กน้ำ��� จ�กอุ�ก�ศ (Precipitation) ก � รื รื ะ เ ห ย (Evaporation) ก � รื ดั� ก (Interception) แ ล ะ ก � รื คำ � ย น้ำ��� (Transpiration)

3

Page 4: Basic of hydrology and hydrologic budgets

2) รืะบับัน้ำ��� ผ่�ว่ดั�น้ำ (Surface Water System) ปรืะกอุบัดั%ว่ยขบัว่น้ำก�รืท$#เก�ดัจ�กก�รืไหลบัน้ำผ่�ว่ดั�น้ำ (Overland Flow) น้ำ���ท��ผ่�ว่ดั�น้ำ (Surface Runoff) ก�รืไหลอุอุกขอุงน้ำ��� ใต%ผ่�ว่ดั�น้ำและน้ำ���ใต%ดั�น้ำ (Subsurface and Groundwater Outflow) ก�รืไหลใน้ำแ ม� น้ำ��� แ ล ะ น้ำ��� ใ น้ำ ท ะ เ ล ม ห � ส ม� ท รื

3) รื ะ บั บั น้ำ��� ใ ต% ผ่� ว่ ดั� น้ำ (Subsurface Water System)

ปรืะกอุบัดั%ว่ย ขบัว่น้ำก�รืซึ่ ม (Infiltration) ก�รืเพี�#มน้ำ��� ใต%ดั�น้ำ (Groundwater Recharge) ก�รืไหลใต%ผ่�ว่ดั�น้ำ (Subsurface

Flow) แ ล ะ ก � รื ไ ห ล ข อุ ง น้ำ��� ใ ต% ดั� น้ำ (Groundwater Flow)

รืะบับัย�อุยท��ง 3 ส�ว่น้ำน้ำ$� ม$คำว่�มส�มพี�น้ำธ�เป'น้ำว่�ฏจ�กรือุ�ทกว่�ทย�

Precipitation Evaporation

Interception

Transpiration

Overland Flow Surface RunoffRunoff to Streams

and Ocean

Infiltration Subsurface Flow

GroundwaterRecharge

Groundwater Flow

Atm

osph

eric

Wat

erS

ubsu

rfac

e W

ater

Sur

face

Wat

er

+

++

+

+

+

+

4

Page 5: Basic of hydrology and hydrologic budgets

ภ�พีท$# 1 .2 แผ่น้ำผ่�งว่�ฏจ�กรือุ�ทกว่�ทย�ต้�วิอุย�างท�� 1.1 จงอุธ�บั�ยขบัว่น้ำก�รืขอุงพี�ย�ฝน้ำและน้ำ���ท��บัน้ำพี��น้ำท$#ล��มน้ำ���ใน้ำเช�งรืะบับัอุ�ทกว่�ทย�

พี��น้ำท$#ล��มน้ำ���หม�ยถึ งพี��น้ำท$#ผ่�ว่ดั�น้ำท$#ม$ก�รืรืะบั�ยน้ำ���ลงส3�แม�น้ำ��� ณ ต��แหน้ำ�งท$#ก��หน้ำดัโดัยก�รืแบั�งพี��น้ำท$#ล��มน้ำ���จะย ดัต�มส�น้ำป>น้ำน้ำ���ขอุงล��มน้ำ��� ซึ่ #งส�ม�รืถึเข$ยน้ำขอุบัเขตขอุงรืะบับัล��มน้ำ���ท�#ว่ ๆ ไปไดั%ดั�งภ�พีท$# 1.3

ภ�พีท$# 1 . 3 พี��น้ำท$#ล��มน้ำ���

ก��หน้ำดัให%พี�ย�ฝน้ำเป'น้ำข%อุม3ลท$#ม$ก�รืตกลงส3�พี��น้ำท$#ล��มน้ำ���แล%ว่กรืะจ�ยบัน้ำพี��น้ำดั�น้ำ ซึ่ #งจะไหลรืว่มลงส3�แม�น้ำ���ไปพีบัก�น้ำท$#ปล�ยจ�ดัไหลอุอุก ขณะเดั$ยว่ก�น้ำก�รืรืะเหยและก�รืไหลใต%ผ่�ว่ดั�น้ำก8รืว่มอุย3�ใน้ำก�รืไหลอุอุกดั%ว่ย แต�ก8อุ�จจะถึ�อุว่��ม$ปรื�ม�ณน้ำ%อุยม�กใน้ำกรืณ$ท$#ม$พี�ย�ฝน้ำตกลงม�จ��น้ำว่น้ำม�ก ซึ่ #งโคำรืงสรื%�งขอุงรืะบับัท��งหมดัจะปรืะกอุบัดั%ว่ยกล��มขอุงก�รืไหลเหน้ำ�อุผ่�ว่ดั�น้ำ หรื�อุก�รืไหลผ่��น้ำช��น้ำดั�น้ำ และรืว่มถึ งก�รืกรืะจ�ยขอุงล��น้ำ���ย�อุย ๆ โดัยท%�ยท$#ส�ดัแล%ว่ก8จะรืว่มใน้ำแม�น้ำ���แล%ว่ไหลอุอุกจ�กพี�� น้ำ ท$# ล�� ม น้ำ���

5

Page 6: Basic of hydrology and hydrologic budgets

1.3 ปรมาณน��าท��ม�ในโลก

ปรืะม�ณปล�ยป;ศตว่รืรืษท$# 19 ไดั%ม$ก�รืปรืะม�ณปรื�ม�ณน้ำ���ท$#ม$ใน้ำส�ว่น้ำต��ง ๆ ขอุงโลก ซึ่ #งเป'น้ำคำ��ท$#ห�ไดั%ย�กม�ก เพีรื�ะท�กส�ว่น้ำขอุงน้ำ���ใน้ำว่งจรือุ�ทกศ�สตรื�จะม$ก�รืเปล$#ยน้ำแปลงปรื�ม�ณน้ำ��� ตลอุดัเว่ล� อุย��งไรืก8ต�มใน้ำป; พี.ศ. 2521 UNESCO ไดั%ปรืะม�ณปรื�ม�ณน้ำ���ใน้ำโ ล ก ไ ดั% ดั� ง ต � รื � ง ท$# 1.1

ต�รื�งท$# 1.1 ปรื�ม�ณน้ำ��� ใน้ำโลกท$#ปรืะม�ณคำ��โดัย UNESCOแหล�งน้ำ��� พี��น้ำท$#

(10 )ปรื�ม�ตรื (km )

เปอุรื�เซึ่น้ำต�ขอุงน้ำ���ท��งหมดั

เปอุรื�เซึ่น้ำต�ขอุง น้ำ���จ�ดั

ทะเล มห�สม�ทรื 361.3 1,338,000,000

96.5

น้ำ���ใต%ดั�น้ำน้ำ���จ�ดั 134.8 10,530,0

000.76

น้ำ���เคำ8ม 134.8 12,870,000

0.93

คำว่�มช��น้ำใน้ำดั�น้ำ 82.0 16,500 0.0012 0.05

น้ำ���แข8งท$#ข� �ว่โลก 16.0 24,023,500

1.7 68.6

น้ำ���แข8งและห�มะบัรื�เว่ณอุ�#น้ำ ๆ

0.3 340,600 0.025 1.0

ทะเลส�ปน้ำ���จ�ดั 1.2 91,000 0.007 0.26

น้ำ���เคำ8ม 0.8 85,400 0.006

หน้ำอุง บั ง 2.7 11,470 0.0008 0.03

แม�น้ำ��� 148.8 2,120 0.0002 0.006

น้ำ���ใน้ำส�#งม$ช$ว่�ต 510.0 1,120 0.0001 0.003

น้ำ���ใน้ำบัรืรืย�ก�ศ 510.0 12,900 0.001 0.04

ปรื�ม�ณน้ำ���ท��งหมดั 510.0 1,385,98 100 100

6

Page 7: Basic of hydrology and hydrologic budgets

4,610น้ำ���จ�ดั 148.8 35,029,2

102.5

จ�กต�รื�งท$# 1.1 จะเห8น้ำไดั%ว่�� ปรื�ม�ณน้ำ���ใน้ำทะเลมห�สม�ทรืม$ม�กท$#ส�ดัถึ ง 96.5% ขอุงปรื�ม�ณน้ำ���ท$#ม$อุย3�ใน้ำโลกท��งหมดั ซึ่ #งถึ%�สมมต�ว่��โลกม$รื3ปเป'น้ำทรืงกลม และม$พี��น้ำผ่�ว่เรื$ยบัสม�#�เสมอุ จะท��ให%ปรื�ม�ณน้ำ���ใน้ำทะเลมห�สม�ทรืน้ำ$�ท�ว่มผ่�ว่โลกเป'น้ำคำว่�มล กปรืะม�ณ 2.6 km หรื�อุ 1.6 mi ใน้ำขณะท$#ม$น้ำ���แข8งท$#ข� �ว่โลก 1.7% น้ำ���ใต%ดั�น้ำ 1.7% และม$น้ำ���บัน้ำแผ่�น้ำดั�น้ำและใน้ำบัรืรืย�ก�ศเพี$ยง 0.1% เท��น้ำ��น้ำซึ่ #งถึ�อุว่��น้ำ%อุยกว่��ม�ก ถึ%�พี�จ�รืณ�รืะบับัขอุงน้ำ��� ใน้ำบัรืรืย�ก�ศจะพีบัว่�� ม$ปรื�ม�ตรืน้ำ���กรืะจ�ยอุย3� ใน้ำบัรืรืย�ก�ศรืว่ม 12,900 km ซึ่ #งน้ำ%อุยกว่�� 1 ใน้ำ 100,000 ส� ว่ น้ำ ข อุ ง ป รื� ม � ณ น้ำ��� ท�� ง ห ม ดั ท$# ม$ ใ น้ำ โ ล ก

ถึ%�ห�กจะพี�จ�รืณ�เฉพี�ะน้ำ���จ�ดัท$#ม$ใน้ำโลก จะเห8น้ำว่��ม$น้ำ���แข8งบัรื�เว่ณข��ว่โลกปรืะม�ณ 2 ใน้ำ 3 ส�ว่น้ำขอุงปรื�ม�ณน้ำ���จ�ดัท$#ม$ใน้ำโลก ใน้ำขณะท$#ม$น้ำ���ใต%ดั�น้ำแทรืกหรื�อุเก�ะอุย3�ต�มเม8ดัดั�น้ำและรือุยแตกขอุงห�น้ำลงไปถึ งรืะดั�บั 200-600 m และถึ�ดัจ�กคำว่�มล กน้ำ$�ม�กจะพีบัว่��น้ำ���ใต%ดั�น้ำเป'น้ำน้ำ���เคำ8ม ถึ%�พี�จ�รืณ�เฉพี�ะน้ำ���ท$#ม$ต�มแม�น้ำ���ล��คำลอุงต��ง ๆ ก8จะม$เพี$ยง 0.006% เท��น้ำ��น้ำ ส�ว่น้ำน้ำ���ท$#ม$อุย3�ใน้ำส�#งม$ช$ว่�ตต�มเน้ำ��อุเย�#อุต��ง ๆ ขอุงพี�ชและส�ตว่�ม$ปรืะม�ณ 0.003% ขอุงปรื�ม�ณน้ำ���จ�ดัท��งหมดั หรื�อุป รื ะ ม � ณ คำ รื # ง ห น้ำ # ง ข อุ ง ป รื�ม � ณ น้ำ��� ท$# ม$ อุ ย3� ใ น้ำ แ ม� น้ำ��� ล�� คำ ล อุ ง

ถึ งแม%ว่� �ปรื�ม�ณคำว่�มช�� น้ำขอุงรืะบับัน้ำ��� บัน้ำผ่�ว่ดั�น้ำและ ใน้ำบัรืรืย�ก�ศจะม$คำว่�มส�มพี�น้ำธ�ใน้ำช�ว่งส��น้ำ ๆ ไม�ม�กน้ำ�ก แต�ปรื�ม�ณน้ำ���จ��น้ำว่น้ำม�กก8ไดั%ม$ก�รืเปล$#ยน้ำแปลงและถึ��ยเทไปม�รืะหว่��งรืะบับัย�อุยต��ง ๆ ตลอุดัเว่ล� ซึ่ #งน้ำ���ใน้ำโลกจะม$คำว่�มสมดั�ลขอุงปรื�ม�ณน้ำ���รื�ยป;ดั� ง ต � รื � ง ท$# 1.2

7

Page 8: Basic of hydrology and hydrologic budgets

ต � รื � ง ท$# 1.2 ส ม ดั� ล ข อุ ง น้ำ��� รื � ย ป; ท$# ม$ อุ ย3� ใ น้ำ โ ล กปรื�ม�ณ หน้ำ�ว่ย มห�สม�ทรื แผ่�น้ำดั�น้ำ

พี�� น้ำ ท$# km 361,300,000 148,800,000

ป รื� ม � ณ น้ำ��� ฝ น้ำ km /yr 458,000 119,000

mm/yr 1,270 800in/yr 50 31

ก � รื รื ะ เ ห ย km /yr 505,000 72,000

mm/yr 1,400 48in/yr 55 19

น้ำ���ท��ส3�มห�สม�ทรืแ ม� น้ำ��� km /yr - 44,700

น้ำ��� ใ ต% ดั� น้ำ km /yr - 2,200

น้ำ��� ท� � รื ว่ ม km /yr - 47,000

mm/yr - 316in/yr - 12

จ�กก�รืว่�เคำรื�ะห�สมดั�ลขอุงน้ำ���รื�ยป;ท$#ม$อุย3�ใน้ำโลก ท��ให%ส�ม�รืถึพี�จ�รืณ�ว่งจรือุ�ทกศ�สตรื� ไดั%ว่��เม�#อุให%ปรื�ม�ตรืน้ำ���ฝน้ำรื�ยป;ท$#ตกลงบัน้ำแผ่�น้ำดั�น้ำเป'น้ำ 100% จะพีบัว่�� ม$ก�รืรืะเหยและก�รืคำ�ยน้ำ���จ�กแผ่�น้ำดั�น้ำปรืะม�ณ 61% ขอุงปรื�ม�ตรืน้ำ���ฝน้ำรื�ยป;น้ำ$� ขณะเดั$ยว่ก�น้ำก8จะม$น้ำ���ท��ไหลลงส3�มห�สม�ทรื 39% โดัยก�รืแยกอุอุกเป'น้ำน้ำ���ท��ผ่�ว่ดั�น้ำ 38%

และน้ำ���ใต%ดั�น้ำอุ$ก 1% ซึ่ #งน้ำ���ใน้ำมห�สม�ทรืจะรืะเหยส3�บัรืรืย�ก�ศม�กถึ ง 424% แล%ว่ตกเป'น้ำฝน้ำลงมห�สม�ทรื 385% หรื�อุคำ�ดัเป'น้ำ 90% ขอุงน้ำ���ท$#รืะเหยจ�กมห�สม�ทรื ใน้ำขณะเดั$ยว่ก�น้ำจะม$คำว่�มช��น้ำจ�กมห�สม�ทรืปรืะม�ณ 39% ท$#ลอุยส3�แผ่�น้ำดั�น้ำแล%ว่ตกลงม�เป'น้ำฝน้ำ ซึ่ #งก�รืว่�เคำรื�ะห�อุ�ตรื�ก�รืไหลและปรื�ม�ตรืน้ำ���ใน้ำส�ว่น้ำต��ง ๆ ขอุงโลก ข �น้ำอุย3�ก�บัป>จจ�ยหล�ยอุย��ง เช�น้ำ ล�กษณะสภ�พีอุ�ก�ศ และสภ�พีท�งก�ยภ�พี เช�น้ำ สภ�พีภ3ม�ปรืะเทศ สภ�พีท�งธรืณ$ว่�ทย� สภ�พีท�#ว่ไปขอุงพี��น้ำท$# ซึ่ #งย�งแยกอุอุกเป'น้ำสภ�พีท�งธรืรืมช�ต�และสภ�พีท$#เก�ดัจ�กก�รืกรืะท��ขอุง

8

Page 9: Basic of hydrology and hydrologic budgets

มน้ำ�ษย� ตลอุดัจน้ำผ่ลกรืะทบัเน้ำ�#อุงจ�กส�#งแว่ดัล%อุมท$#เปล$#ยน้ำแปลงท��งใน้ำบั รื รื ย � ก � ศ แ ล ะ บั น้ำ พี�� น้ำ ผ่� ว่ โ ล ก เ ป' น้ำ ต% น้ำ

1.4 งบน��าในวิ�ฏจั�กรอุ�ทกวิทยา

เน้ำ�#อุงจ�กปรื�ม�ณน้ำ���ท��งหมดัท$#ม$ใน้ำโลกน้ำ$�ม$ปรื�ม�ณท$#แน้ำ�น้ำอุน้ำและไม�ส3ญห�ยไปไหน้ำ ดั�งน้ำ��น้ำ ภ�พีรืว่มขอุงว่�ฏจ�กรือุ�ทกว่�ทย�จ งถึ�อุไดั%ว่��เป'น้ำรืะบับัป@ดั แต�ถึ%�มอุงรืะบับัย�อุยท�งอุ�ทกว่�ทย�บั�งส�ว่น้ำ ก8จะเป'น้ำรืะบับัเป@ดัเพีรื�ะม$ก�รืเปล$#ยน้ำแปลง เคำล�#อุน้ำไหว่ และถึ��ยเทไปม�ไดั%ท��งภ�ยใน้ำรืะบับัเอุง และรืะหว่��งรืะบับัก�บัส�#งแว่ดัล%อุมภ�ยน้ำอุกรืะบับั โดัยอุ�จจะเป'น้ำก�รืเคำล�#อุน้ำไหว่จ�กภ�ยใน้ำรืะบับัส3�ส�#งแว่ดัล%อุม หรื�อุจ�กส�#งแว่ดัล%อุมเข%�ม�ใน้ำรืะบับัก8ไดั% ซึ่ #งป>ญห�ขอุงน้ำ�กอุ�ทกว่�ทย�ม�กจะเก$#ยว่ข%อุงก�บัปรื�ม�ณน้ำ���ใน้ำส�ว่น้ำต��ง ๆ ขอุงโลกโดัยท$#ปรื�ม�ณน้ำ���เหล��น้ำ$� เ รื$ ย ก ว่� � ง บั น้ำ��� (Water Budget)

เพี�#อุท$#จะอุธ�บั�ยเก$#ยว่ก�บัคำว่�มส�มพี�น้ำธ�รืะหว่��งต�ว่แปรืต��ง ๆ ใน้ำว่�ฏจ�กรือุ�ทกว่�ทย� ซึ่ #งม$ผ่ลต�อุงบัน้ำ���ใน้ำรืะบับัท$#พี�จ�รืณ� ใน้ำเบั��อุงต%น้ำให%พี�จ�รืณ�แบับัจ��ลอุงรืะบับัอุ�ทกว่�ทย�อุย��งง��ย (Simple

Hydrologic System Model) ดั�งภ�พีท$# 1.4

9

Page 10: Basic of hydrology and hydrologic budgets

Input, I (Precipitation)

Output, Q (Runoff)

Plane surfacecompletely bounded

except at outlet A

A

ภ�พีท$# 1 . 4 แบับัจ��ลอุงรืะบับัอุ�ทกว่�ทย�อุย��งง��ย

จ�กภ�พีท$# 1.4 เป'น้ำพี��น้ำท$#ผ่�ว่ท$#น้ำ���ไม�ส�ม�รืถึซึ่ มผ่��น้ำไดั%และว่�งใน้ำแน้ำว่เอุ$ยง โดัยม$จ�ดัอุอุกท$# A และสมมต�ว่��พี�� น้ำท$#ผ่�ว่น้ำ$�เป'น้ำพี�� น้ำท$#ผ่�ว่สมบั3รืณ�ท$#น้ำ���ไม�ส�ม�รืถึตกคำ%�งอุย3�ไดั% ถึ%�ม$ฝน้ำตกลงบัรื�เว่ณพี��น้ำท$#ผ่�ว่ดั%ว่ยอุ�ตรื�ก�รืตก I เป'น้ำต�ว่แปรืท$#เข%�ส3�รืะบับั และม$ก�รืไหลอุอุก Q จ�กจ�ดั A เป'น้ำต�ว่แปรืท$#อุอุกจ�กรืะบับั จะไดั%งบัน้ำ���ใน้ำว่�ฏจ�กรือุ�ทกว่�ทย�ขอุงรืะบับัน้ำ$� เป'น้ำสมก�รือุน้ำ�พี�น้ำธ� (Differential Equation) ซึ่ #งเป'น้ำสมก � รื ก � รื ไหล ไ ม�คำง ท$# (Unsteady Flow Equation) ดั� ง น้ำ$�

----------------------(1.1)

เม�#อุ I = อุ�ตรื�ก�รืไหลเข%� (ปรื�ม�ตรืต�อุเว่ล�)

Q = อุ�ตรื�ก�รืไหลอุอุก (ปรื�ม�ตรืต�อุเว่ล�)

= ก�รืเปล$#ยน้ำแปลงปรื�ม�ตรืน้ำ���ใน้ำรืะบับัต�อุหน้ำ #งหน้ำ�ว่ยเว่ล�

10

Page 11: Basic of hydrology and hydrologic budgets

ส��หรื�บัว่�ฏจ�กรือุ�ทกว่�ทย�ต�มธรืรืมช�ต�ม�กจะเป'น้ำรืะบับัขน้ำ�ดัใหญ�และม$ผ่ลขอุงต�ว่แปรืต��ง ๆ ท$#เก$#ยว่ข%อุงม�กม�ยดั�งจะเห8น้ำไดั%จ�กก�รืพี�จ�รืณ�รืะบับัว่�ฏจ�กรือุ�ทกว่�ทย�ขอุงล��มน้ำ���ท$#ม$พี��น้ำท$# A และส�ว่น้ำล��งเป'น้ำช��น้ำห�น้ำแข8งท$#น้ำ���ซึ่ มผ่��น้ำไม�ไดั%ดั�งภ�พีท$# 1.5

PRegion A

Earth’s surface

Level of plastic rock

R1

R2

G1

G2

Es TsRg

Eg Tg

I

Sg

ภ�พีท$# 1 . 5 รืะบับัล��มน้ำ���ใน้ำว่�ฏจ�กรือุ�ทกว่�ทย�

ต�ว่แปรืต��ง ๆ ท�งอุ�ทกว่�ทย�ปรืะกอุบัดั%ว่ย ปรื�ม�ณน้ำ���ฝน้ำ (P)

ก�รืรืะเหย (E) ก�รืคำ�ยน้ำ���ขอุงพี�ช (T) ก�รืไหลบัน้ำผ่�ว่ดั�น้ำ (R) ก�รืไหลขอุงน้ำ���ใต%ดั�น้ำ (G) ก�รืซึ่ มลงดั�น้ำ (I) และปรื�ม�ตรืเก8บัก�ก (S) โดัยม$ต�ว่ห%อุย s หม�ถึ ง ต�ว่แปรืท$#อุย3�เหน้ำ�อุผ่�ว่ดั�น้ำ และต�ว่ห%อุย g หม�ยถึ ง ต�ว่แปรืท$#ใต%ผ่�ว่ดั�น้ำ เช�น้ำ Rg คำ�อุ ก�รืไหลขอุงน้ำ���ใต%ดั�น้ำอุอุกม�รืว่มก�บัล��น้ำ���ผ่�ว่ดั�น้ำ และ Es คำ�อุ ก�รืรืะเหยจ�กน้ำ���ท$#อุย3�เหน้ำ�อุผ่�ว่ดั�น้ำ เป'น้ำต%น้ำ ซึ่ #งจ�กหล�กก�รืสมดั�ลขอุงงบัน้ำ��� ท$#แสดังคำว่�มส�มพี�น้ำธ�รืะหว่��งอุ�ตรื�ก�รืไหลเข%� อุ�ตรื�ก�รืไหลอุอุกและก�รืเปล$#ยน้ำแปลงปรื�ม�ตรืน้ำ���ต�อุรืะบับั

11

Page 12: Basic of hydrology and hydrologic budgets

หน้ำ #งหน้ำ�ว่ยเว่ล� ส�ม�รืถึห�คำว่�มส�มพี�น้ำธ�รืะหว่��งต�ว่แปรืต��ง ๆ จ�กภ � พี ไ ดั% 3 ก รื ณ$ ดั� ง ต� อุ ไ ป น้ำ$�

กรืณ$ท$# 1 งบัน้ำ���ใน้ำว่�ฏจ�กรือุ�ทกว่�ทย�ท$#อุย3�เหน้ำ�อุผ่�ว่ดั�น้ำ

--------------------(1.2)

กรืณ$ท$# 2 งบัน้ำ���ใน้ำว่�ฏจ�กรือุ�ทกว่�ทย�ท$#อุย3�ใต%ผ่�ว่ดั�น้ำ

----------------------(1.3)

กรืณ$ท$# 3 งบัน้ำ���ใน้ำว่�ฏจ�กรือุ�ทกว่�ทย�ท��งหมดัห�ไดั%จ�กผ่ลรืว่มขอุงงบัน้ำ���ใน้ำว่�ฏจ�กรือุ�ทกว่�ทย�ท$#อุย3�เหน้ำ�อุผ่�ว่ดั�น้ำและท$#อุย3�ใต%ผ่�ว่ดั�น้ำ (สมก�รืท$# 1.2 บัว่กสมก�รืท$# 1.3) คำ�อุ

---(1.4)ต�ว่แปรืต��ง ๆ ใน้ำสมก�รืท$# 1.4 ยกเว่%น้ำปรื�ม�ณน้ำ���ฝน้ำ ส�ม�รืถึ

เข$ยน้ำให%ส� �น้ำลงไดั%โดัยแสดังคำ��ส�ทธ�คำ�อุ ก�รืไหลบัน้ำผ่�ว่ดั�น้ำส�ทธ� ก�รืรืะเหยส�ทธ� ก�รืคำ�ยน้ำ���ขอุงพี�ชส�ทธ� ก�รืไหลขอุงน้ำ���ใต%ดั�น้ำส�ทธ� และก�รืเปล$#ยน้ำแปลง

ปรื�ม�ตรืน้ำ���ส�ทธ� ดั�งสมก�รื 1.5 ซึ่ #งเป'น้ำสมก�รืพี��น้ำฐ�น้ำขอุงว่�ฏจ�กรือุ�ทกว่�ทย�

----------------------(1.5)

ต้�วิอุย�าง 1 .2 เม�#อุเว่ล� 07.00 น้ำ. ใน้ำคำว่�มย�ว่ช�ว่งหน้ำ #งขอุงล��น้ำ���ม$ปรื�ม�ตรื 16 acre-ft โดัยม$อุ�ตรื�ก�รืไหลเข%� 500 cfs และอุ�ตรื�ก�รืไหลอุอุก 700 cfs ต�อุม�เม�#อุเว่ล� 08.00 น้ำ. ว่�ดัอุ�ตรื�ก�รืไหลเข%�ไดั% 700 cfs และอุ�ตรื�ก�รืไหลอุอุก 740 cfs จงห�ปรื�ม�ตรืน้ำ���ท$#

12

Page 13: Basic of hydrology and hydrologic budgets

เปล$#ยน้ำแปลงใน้ำช�ว่ง 1 hr และบัอุกดั%ว่ยว่��น้ำ���ใน้ำล��น้ำ���ท$#เว่ล� 08.00

น้ำ.เพี�#มข �น้ำหรื�อุลดัลง เม�#อุเปรื$ยบัเท$ยบัก�บัปรื�ม�ตรืน้ำ���ท$#เว่ล� 07.00 น้ำ.

วิธี�ท�า

S1 Q1I1 I2 S2 Q2

เม�#อุเว่ล� 07.00 น้ำ. เม�#อุเว่ล� 08.00 น้ำ.

สมก�รืก�รืไหลต�อุเน้ำ�#อุง

เม�#อุเว่ล� 08.00 น้ำ. ม$ปรื�ม�ตรืน้ำ���

ปรื�ม�ตรืท$#เปล$#ยน้ำแปลง

ต้อุบ

เน้ำ�#อุงจ�กปรื�ม�ตรืน้ำ��� ดั�งน้ำ��น้ำ ปรื�ม�ตรืน้ำ���ใน้ำล��น้ำ���ท$#เว่ล� 08.00 น้ำ. จะลดัลงเม�#อุเปรื$ยบัเท$ยบัก�บัปรื�ม�ตรืน้ำ���ท$#เว่ล� 07.00 น้ำ.

ต้อุบ

ต้�วิอุย�างท�� 1.3 อุ��งเก8บัน้ำ���แห�งหน้ำ #งม$#พี��น้ำท$#ผ่�ว่น้ำ��� 500 acre ซึ่ #งม$ตล�#งอุย3�ใน้ำแน้ำว่ดั�#ง ว่�น้ำหน้ำ #งว่�ดัอุ�ตรื�ก�รืรืะเหยไดั% 12 in/day และใน้ำช�ว่งขอุงว่�น้ำน้ำ��น้ำม$ฝน้ำตกโดัยม$อุ�ตรื�ก�รืไหลเข%� 1,008 cfs จงห�

13

Page 14: Basic of hydrology and hydrologic budgets

ปรื�ม�ตรืน้ำ���ท$#ต%อุงปล�อุยอุอุกม�จ�กอุ��งเก8บัน้ำ���เพี�#อุรื�กษ�รืะดั�บัน้ำ���ให%คำงท$#

I E

V=?

วิธี�ท�า ใน้ำช�ว่งเว่ล� 1 day

ปรื�ม�ตรืก�รืไหลเข%� = อุ�ตรื�ก�รืไหลเข%� (I) ช�ว่งเว่ล� (1 day)

ปรื�ม�ตรืน้ำ���รืะเหย = อุ�ตรื�ก�รืรืะเหย (E) พี��น้ำท$#ผ่�ว่น้ำ���

-ft

ปรื�ม�ตรืน้ำ���ท$#ต%อุงปล�อุยอุอุกจ�กอุ��งเก8บัน้ำ���เพี�#อุรื�กษ�รืะดั�บัน้ำ���ให%คำงท$#ห�ไดั%จ�ก

ปรื�ม�ตรืน้ำ���ไหลเข%� – ปรื�ม�ตรืน้ำ���รืะเหย

14

Page 15: Basic of hydrology and hydrologic budgets

ต้อุบ

ต้�วิอุย�างท�� 1.4 ใน้ำเดั�อุน้ำเมษ�ยน้ำ พีบัว่�� อุ��งเก8บัน้ำ���แห�งหน้ำ #งม$พี��น้ำท$# 300 acre ม$น้ำ���ไหลเข%�ดั%ว่ยอุ�ตรื�ก�รืไหล 15 cfs และม$ก�รืน้ำ��น้ำ���ไปใช%ดั%ว่ย อุ�ตรื�ก�รืไหล 13 cfs ท�� ให%ปรื�ม�ตรืเก8บัก�กเพี�#มข �น้ำ 16

acre-ft ถึ%�ว่�ดัปรื�ม�ณน้ำ���ฝน้ำใน้ำช�ว่งเดั�อุน้ำเมษ�ยน้ำไดั% 1.3 in โดัยอุ��งเก8บัน้ำ���แห�งหน้ำ #งน้ำ$� ม$ก�รืคำ�ดัดั%ว่ยพีล�สต�กป6อุงก�น้ำก�รืรื�#ว่ซึ่ มขอุงน้ำ���ไดั% จ ง ห � ก � รื รื ะ เ ห ย อุ อุ ก จ � ก อุ� � ง เ ก8 บั น้ำ��� น้ำ$�

I Q

P

E

วิธี�ท�า ก�รืรืะเหย

อุ�ตรื�ก�รืไหลเข%�

อุ�ตรื�ก�รืไหลอุอุก

15

Page 16: Basic of hydrology and hydrologic budgets

เม�#อุปรื�ม�ณน้ำ���ฝน้ำ ดั�งน้ำ��น้ำ

ปรื�ม�ตรืเก8บัก�กเพี�#มข �น้ำ

แทน้ำคำ�� I, O, P และ ใน้ำสมก�รื จะไดั%

ก�รืรืะเหย

ต้อุบ

ต้�วิอุย�างท�� 1 .5 พี��น้ำท$#รื �บัน้ำ���แห�งหน้ำ #งม$พี��น้ำท$# 2500 ม$ฝน้ำตกตลอุดัป; 130 cm ถึ%�อุ�ตรื�ก�รืรืะบั�ยน้ำ���ท$#ว่�ดัไดั%จ�กแม�น้ำ���เฉล$#ย 30 cm

ก) จงปรืะม�ณก�รืส3ญเส$ยท$#เก�ดัจ�กก�รืรืะเหย ก�รืคำ�ยน้ำ��� และก�รืรื�#ว่ซึ่ มลงดั�น้ำรืว่มก�น้ำ

ข) จงห�ปรื�ม�ณน้ำ���ท�� (Runoff) ท$#ไหลลงแม�น้ำ���ใน้ำ 1 ป;คำ) จงห�ส�มปรืะส�ทธ�Aก�รืไหลน้ำอุง

วิธี�ท�าก)

16

Page 17: Basic of hydrology and hydrologic budgets

P=130 cm

Q=30 cms

E

G

T

สมดั�ลขอุงน้ำ���

สมมต�ว่��รืะดั�บัน้ำ���เท��ก�น้ำตลอุดั 1 ป; ดั�งน้ำ��น้ำ จะไดั%

ต้อุบ

ข) เน้ำ�#อุงจ�ก

หรื�อุ

ปรื�ม�ณน้ำ���ท��ไหลลงแม�น้ำ��� ต้อุบ

คำ) ส�มปรืะส�ทธ�Aน้ำ���ท�� คำ�อุ อุ�ตรื�ส�ว่น้ำขอุงน้ำ���ท��ท$#ไหลลงแม�น้ำ���ต�อุปรื�ม�ณน้ำ���ฝน้ำ หรื�อุ

17

Page 18: Basic of hydrology and hydrologic budgets

ต้อุบ

1.5 พื้��นท��ล��มน��า

พี�� น้ำท$#ล��มน้ำ��� ม$คำว่�มหม�ยม�จ�กรื�กศ�พีท�ภ�ษ�อุ�งกฤษว่�� “Watershed” หรื�อุ“River Basin”หรื�อุ“Catchment” ซึ่ #งม$ผ่3%ใ ห% คำ�� จ�� ก� ดั คำ ว่ � ม ห รื� อุ น้ำ� ย � ม ข อุ ง ล�� ม น้ำ��� ไ ว่% ไ ดั% ดั� ง น้ำ$�

Webster “ล��มน้ำ��� คำ�อุ พี��น้ำท$#ท$#ม$พี��น้ำผ่�ว่ม$คำว่�มล�ดัต�มสภ�พีภ3ม�ปรืะเทศ ซึ่ #งม$น้ำ��� ไหลจ�กแน้ำว่ส�น้ำป>น้ำน้ำ��� (Divide)รืะบั�ยน้ำ���ผ่��น้ำพี�� น้ำท$#รืะบั�ยน้ำ��� ต��งแต� 2 บัรื�เว่ณ หรื�อุม�กกว่�� 2 บัรื�เว่ณข �น้ำไป”

USDA (1957) “ล��มน้ำ��� คำ�อุ พี��น้ำท$#น้ำ���จะรืะบั�ยลงส3�แม�น้ำ���ล��ธ�รื”

Hewlett และ Nutter (1969) “ล��มน้ำ���คำ�อุ พี��น้ำท$#ท$#รืว่บัรืว่มน้ำ���และยอุมให%น้ำ���ไหลผ่��น้ำลงส3�จ�ดัอุอุกจ�กพี��น้ำท$#หรื�อุป�กล��น้ำ���”

ปรืะเภทขอุงล��มน้ำ��� ( Watershed Casses )

ล��มน้ำ���ท�#ว่ไปส�ม�รืถึแบั�งไดั% 5 ปรืะเภทคำ�อุ

1.5.1 ล��มน้ำ���ปรืะเภทท$# 1 คำ�อุล��มน้ำ���ท$#เป'น้ำแหล�งต%น้ำน้ำ���ขอุงแม�น้ำ���ล��คำลอุงม$ล�กษณะดั�งต�อุไปน้ำ$�

1) เป'น้ำบัรื�เว่ณภ3เข�ส3งท$#เป'น้ำส�ว่น้ำดั%�น้ำบัน้ำขอุงล��มแม�น้ำ���

2) เป'น้ำส�ว่น้ำยอุดั (Peaks) ม$ท�งน้ำ���ไหล (Gullies)

18

Page 19: Basic of hydrology and hydrologic budgets

3) คำว่�มล�ดัม�กกว่�� 60%

4) พี��น้ำท$#เป'น้ำห�น้ำและง��ยต�อุก�รืชะล%�ง

1.5.2 ล��มน้ำ���ปรืะเภทท$# 2 เป'น้ำล��มน้ำ���ท$#เหม�ะส��หรื�บัเป'น้ำแหล�งต%น้ำน้ำ���ล��ธ�รื และเหม�ะส��หรื�บัข�ดัเจ�ะหรื�อุท��เหม�อุงแรื� ม$ล�กษณะดั�งน้ำ$�

1) พี��น้ำท$#ภ3เข�ท$#ม$เน้ำ�น้ำปกคำล�มดั%ว่ยปC�ไม%

2) คำว่�มล�ดัรืะหว่��ง 35% ถึ ง 50%

3) ปรืะกอุบัดั%ว่ยห�น้ำปน้ำดั�น้ำท$#ถึ3กก�ดัเซึ่�ะไดั%ง��ย

4)ม$ดั�น้ำต��น้ำถึ งป�น้ำกล�ง ม$คำว่�มอุ�ดัมสมบั3รืณ�ป�น้ำกล�ง และม$ก�รืก�ดัเซึ่�ะส3ง

1.5.3 ล��มน้ำ���ปรืะเภทท$# 3 ม$ล�กษณะดั�งน้ำ$�

1) ม$พี��น้ำดั�น้ำเป'น้ำท$#รื�บัเป'น้ำช��น้ำ (Terrace Land) บัรื�เว่ณเช�งเข�

2) คำว่�มล�ดัรืะหว่��ง 25% ถึ ง 35%

3) ปรืะกอุบัดั%ว่ยห�น้ำหรื�อุดั�น้ำตกตะกอุน้ำสะสม ซึ่ #งย�กต�อุก�รืถึ3กก�ดัเซึ่�ะ

4) ม$ดั�น้ำล กป�น้ำกล�งถึ งล กม�ก ม$คำว่�มอุ�ดัมสมบั3รืณ�ป�น้ำกล�ง

1.5.4 ล��มน้ำ���ปรืะเภทท$# 4 เป'น้ำพี��น้ำท$#ท$#เหม�ะส��หรื�บัท��ก�รืเกษตรืกรืรืม ม$ล�กษณะดั�งน้ำ$�

1) เป'น้ำพี��น้ำท$#รื�บัข��น้ำบั�น้ำไดั และอุย3�ใน้ำช�ว่งต�อุรืะหว่��งท$#รื�บัน้ำ���ท�ว่มถึ ง (Flood Plain) ก�บัต$น้ำเข� (Foothill)

19

Page 20: Basic of hydrology and hydrologic budgets

2) คำว่�มล�ดัรืะหว่��ง 6% ถึ ง 25%

3) เป'น้ำห�น้ำตกตะกอุน้ำและดั�น้ำตะกอุน้ำท$#ย�กต�อุก�รืถึ3กก�ดัเซึ่�ะ

4) ช��น้ำดั�น้ำล ก ม$คำว่�มอุ�ดัมสมบั3รืณ�ส3ง

1.5.5 ล��มน้ำ���ปรืะเภทท$# 5 ม$ล�กษณะดั�งน้ำ$�

1) เป'น้ำพี��น้ำท$#รื�บั (Flat Land) หรื�อุม$คำว่�มล�ดัเล8กน้ำ%อุยเหม�ะส��หรื�บัปล3กข%�ว่เป'น้ำพี�ชหล�ก

2) ม$คำว่�มล�ดัน้ำ%อุยกว่�� 6%

3) ช��น้ำดั�น้ำล กม�ก ม$คำว่�มอุ�ดัมสมบั3รืณ�ม�ก และย�กต�อุก�รืก�ดัเซึ่�ะ

4) ดั�น้ำส�ว่น้ำใหญ�เป'น้ำดั�น้ำตะกอุน้ำท�บัถึม (Alluvium Soil)

ปรืะเทศไทยม$พี��น้ำท$#ปรืะม�ณ 515,155 ต�รื�งก�โลเมตรื หรื�อุ 320.7 ล%�น้ำไรื�ส�ม�รืถึแบั�งกล��มน้ำ���กรืะจ�ยต�มภ�คำต��ง ๆ ท�#ว่ปรืะเทศไดั%ท��งหมดั 25 ล��มน้ำ��� คำ�ดัเป'น้ำพี��น้ำท$#ล��มน้ำ���ต��ง ๆ เหล��น้ำ$�จะม$น้ำ���ท��รื�ยป;รื ว่ ม ป รื ะ ม � ณ 214,128 MCM

20

Page 21: Basic of hydrology and hydrologic budgets

ภ�พีท$# 1 . 6 แผ่น้ำท$#แสดังเขตพี��น้ำท$#ล��มน้ำ���ใน้ำปรืะเทศไทยต�รื�งท$# 1 . 3 ล��มน้ำ���ต��ง ๆ ใน้ำปรืะเทศไทย

รืห�ส ช�#อุล��มน้ำ��� พี��น้ำท$#ล��มน้ำ��� (sq.km)

น้ำ���ท��รื�ยป; (MCM)

01 ล��มแม�น้ำ���ส�ละว่�น้ำ 17,920 8,196

02 ล��มน้ำ���โขง 57,422 15,800

03 ล��มน้ำ���กก 7,892 5,119

04 ล��มน้ำ���ช$ 49,477 8,035

05 ล��มน้ำ���ม3ล 69,700 21,767

06 ล��มน้ำ���ป@ง 33,898 6,686

21

Page 22: Basic of hydrology and hydrologic budgets

07 ล��มน้ำ���ว่�ง 10,791 1,429

08 ล��มน้ำ���ยม 23,616 1,430

09 ล��มน้ำ���น้ำ��น้ำ 34,330 9,581

10 ล��มน้ำ���เจ%�พีรืะย� 20,125 4,925

11 ล��มน้ำ���สะแกกรื�ง 5,191 519

12 ล��มน้ำ���ปC�ส�ก 16,292 2,708

13 ล��มน้ำ���ท��จ$น้ำ 13,682 2,815

14 ล��มน้ำ���แม�กลอุง 30,837 12,943

15 ล��มน้ำ���ปรื�จ$น้ำบั�รื$ 10,481 4,502

16 ล��มน้ำ���บั�งปะกง 7,978 4,900

17 ล��มน้ำ���โตน้ำเลส�ป 4,150 1,193

18 ล��มน้ำ���ช�ยฝ># งตะว่�น้ำอุอุก

13,830 25,960

19 ล��มน้ำ���เพีชรืบั�รื$ 5,603 1,410

20 ล��มน้ำ���ช�ยฝ># งตะว่�น้ำตก 6,745 1,013

21 ล��มน้ำ���ภ�คำใต%ฝ># งตะว่�น้ำอุอุก

26,353 35,614

22 ล��มน้ำ���ต�ป; 12,225 17,380

23 ล��มน้ำ���ทะเลส�ปสงขล� 8,495 7,301

24 ล��มน้ำ���ล��มน้ำ���ป>ตต�น้ำ$ 3,858 3,024

25 ล��มน้ำ���ภ�คำใต%ฝ># งตะว่�น้ำตก

21,172 9,918

รืว่ม 512,066 214,128

1.6 ข้�อุม%ลทางอุ�ทกวิทยา

22

Page 23: Basic of hydrology and hydrologic budgets

ข%อุม3ลท�งอุ�ทกว่�ทย�ม$คำว่�มส��คำ�ญและจ��เป'น้ำม�กใน้ำก�รืน้ำ��ม�ว่�เคำรื�ะห�ป>ญห�ต��ง ๆ โดัยข%อุม3ลต��ง ๆ จะต%อุงอุ�ศ�ยรืะยะเว่ล�และคำ��ใช%จ��ยใน้ำก�รืเก8บัข%อุม3ลคำ�อุน้ำข%�งม�ก ซึ่ #งส�ม�รืถึแบั�งก�รืห�ข%อุม3ลท�งอุ�ทกว่�ทย�ไดั% 2 ว่�ธ$ใหญ� ๆ คำ�อุ

1.6.1 ก�รืห�ข%อุม3ลจ�กหน้ำ�ว่ยง�น้ำต��ง ๆ

ใน้ำป>จจ�บั�น้ำม$หน้ำ�ว่ยง�น้ำรื�ชก�รืหรื�อุอุงคำ�กรืขอุงรื�ฐหล�ยแห�งไดั%ต�ดัต��งสถึ�น้ำ$จ�ดัเก8บัข%อุม3ลท�งอุ�ทกว่�ทย� ซึ่ #งม$ว่�ตถึ�ปรืะสงคำ�เพี�#อุใช%ใน้ำก�จก�รืใน้ำหน้ำ�ว่ยง�น้ำน้ำ��น้ำ ๆ ขณะเดั$ยว่ก�น้ำก8ย�งบัรื�ก�รืแก�หน้ำ�ว่ยง�น้ำหรื�อุผ่3%ท$#เก$#ยว่ข%อุงอุ�#น้ำ ๆ ดั%ว่ย ซึ่ #งก8ม$ก�รืจ�ดัเก8บัข%อุม3ลเป'น้ำหล�ยรื3ปแบับัเช�น้ำ จ�ดัท��เป'น้ำต�รื�ง กรื�ฟสถึ�ต� รื�ยง�น้ำปรืะจ��ว่�น้ำ เดั�อุน้ำ ป; และน้ำอุกจ�กน้ำ$�ย�งไดั%ม$ก�รืน้ำ��เก8บัข%อุม3ลเข%�เคำรื�#อุงคำอุมพี�ว่เตอุรื�ท�กรืะดั�บั โดัยหน้ำ�ว่ยง�น้ำต��ง ๆ ท$#ม$ก�รืเก8บัข%อุม3ลท�งอุ�ทกว่�ทย�ไดั%แก� กรืมอุ�ต�น้ำ�ยมว่�ทย� กรืมชลปรืะท�น้ำ กรืมทรื�พีย�กรืน้ำ��� กรืมเจ%�ท�� กรืมอุ�ทกศ�สตรื� กรืมทรื�พีย�กรืธรืณ$ กรืมพี�ฒน้ำ�ท$#ดั�น้ำ กรืมปC�ไม% ก�รืปรืะป�น้ำคำรืหลว่ง ก�รืท��เรื�อุแห�งปรืะเทศไทย ส��น้ำ�กง�น้ำคำณะกรืรืมก�รืส�#งแว่ดัล%อุมแห�งช�ต� ส��น้ำ�กง�น้ำปฏ�บั�ต�ก�รืฝน้ำหลว่ง และสถึ�บั�น้ำก�รืศ กษ�ต��ง ๆ เป'น้ำต%น้ำ

1.6.2 ก � รื ห � ข% อุ ม3 ล จ � ก พี�� น้ำ ท$# จ รื� ง

เป'น้ำว่�ธ$ก�รืเก8บัข%อุม3ลโดัยอุอุกส��รืว่จพี��น้ำท$#โคำรืงก�รืจรื�ง ซึ่ #งใน้ำเบั��อุงต%น้ำขอุงก�รืปฏ�บั�ต�ง�น้ำ ผ่3%ดั��เน้ำ�น้ำก�รือุอุกส��รืว่จจะต%อุงจ�ดัเตรื$ยมแผ่น้ำก�รืเก8บัข%อุม3ล ซึ่ #งรืว่มถึ งเคำรื�#อุงม�อุ เคำรื�#อุงว่�ดัต��ง ๆ ท$#จ��เป'น้ำ บั�คำล�กรื สม�ดัสน้ำ�ม ต�รื�งหรื�อุกรืะดั�ษกรื�ฟบั�น้ำท กข%อุม3ล กล%อุงถึ��ยรื3ปหรื�อุกล%อุงว่�ดั�โอุ และแผ่น้ำท$#ภ3ม�ปรืะเทศ เป'น้ำต%น้ำ จ�กน้ำ��น้ำจ งอุอุกส��รืว่จข%อุม3ลจรื�งใน้ำสน้ำ�มท��งใน้ำพี��น้ำท$#โคำรืงก�รืและบัรื�เว่ณน้ำอุกพี��น้ำท$#โคำรืงก�รืท$#จะม$ผ่ลต�อุเน้ำ�#อุงก�บัพี��น้ำท$#โคำรืงก�รืเช�น้ำ ใน้ำง�น้ำป6อุงก�น้ำน้ำ���ท�ว่ม จะต%อุงอุอุกส��รืว่จท��งใน้ำและน้ำอุกโคำรืงก�รื ห�แน้ำว่หรื�อุบัรื�เว่ณท$#จะม$น้ำ���

23

Page 24: Basic of hydrology and hydrologic budgets

จ�กภ�ยน้ำอุกไหลเข%�ม�ใน้ำพี��น้ำท$#และบัรื�เว่ณท$#จะรืะบั�ยน้ำ���อุอุกจ�กพี��น้ำท$# โดัยไม�ม$ผ่ลกรืะทบักรืะเท�อุน้ำต�อุพี��น้ำท$#ข%�งเคำ$ยง ขณะเดั$ยว่ก�น้ำย�งต%อุงผ่ลกรืะทบัท�งส�งคำมท$#อุ�จจะม$ข �น้ำใน้ำอุน้ำ�คำตไว่%ดั%ว่ย หรื�อุใน้ำกรืณ$ท$#เป'น้ำง�น้ำท�งดั%�น้ำก�รืจ�ดัห�น้ำ���ให%หม3�บั%�น้ำก8จะต%อุงส��รืว่จว่�� สภ�พีป>จจ�บั�น้ำม$คำว่�มต%อุงก�รืใช%น้ำ���ท��งคำน้ำ พี�ช และส�ตว่�เล$�ยงว่��ม�กน้ำ%อุยเพี$ยงไรื และม$แหล�งน้ำ���ท$#ห�ไดั%จ�กท$#ใดับั%�งท��งใน้ำหม3�บั%�น้ำและบัรื�เว่ณข%�งเคำ$ยงอุย��งละเอุ$ยดั เพี�# อุจะไดั%น้ำ�� ข%อุม3ลท$#ส�� รืว่จไดั%ใน้ำสน้ำ�มน้ำ$�ม�ปรืะกอุบัก�รืว่�เคำรื�ะห� อุอุกแบับั และปรืะเม�น้ำแน้ำว่ท�งก�รืดั��เน้ำ�น้ำง�น้ำต��ง ๆ ต�อุไป

1.7 การหาปรมาณน��าฝนเฉล��ย

1.7.1 ว่�ธ$เฉล$#ยท�งคำณ�ตศ�สตรื� ( Arithmetic-Mean Method )

เป'น้ำว่�ธ$ห�ปรื�ม�ณน้ำ���ฝน้ำเฉล$#ยท$#ง��ยท$#ส�ดั โดัยห�ไดั%จ�กก�รืน้ำ��คำ��ปรื�ม�ณน้ำ���ฝน้ำจ�กสถึ�น้ำ$ว่�ดัน้ำ���ฝน้ำภ�ยใน้ำล��มน้ำ���ท�กสถึ�น้ำ$ม�รืว่มก�น้ำแล%ว่ห�รืดั%ว่ยสถึ�น้ำ$ว่�ดัน้ำ���ฝน้ำ จะไดั%ปรื�ม�ณน้ำ���ฝน้ำเฉล$#ยภ�ยใน้ำล��มน้ำ���ดั�งส ม ก � รื

ปรื�ม�ณน้ำ���ฝน้ำเฉล$#ย ----------------------(1.6)

เม�#อุ n = จ��น้ำว่น้ำสถึ�น้ำ$ว่�ดัน้ำ���ฝน้ำPi = ปรื�ม�ณน้ำ���ฝน้ำท$#สถึ�น้ำ$ I

ว่�ธ$เฉล$#ยท�งคำณ�ตศ�สตรื�จะให%ปรื�ม�ณน้ำ���ฝน้ำเฉล$#ยท$#น้ำ��ม�เป'น้ำต�ว่แทน้ำไดั%ก8ต�อุเม�#อุ

24

Page 25: Basic of hydrology and hydrologic budgets

- ล��มน้ำ���หรื�อุบัรื�เว่ณท$#ต%อุงก�รืว่�เคำรื�ะห�ข%อุม3ลต%อุงเป'น้ำท$#รื�บักล��ว่คำ�อุ ไม�ม$อุ�ทธ�พีลขอุงแน้ำว่เขตภ3เข�ท$#จะม$ผ่ลท��ให%ฝน้ำตกไม�สม�#�เสมอุตลอุดัท�#ว่พี��น้ำท$#

- สถึ�น้ำ$ว่�ดัน้ำ���ฝน้ำจะต%อุงกรืะจ�ยอุย��งสม�#�เสมอุท�#ว่บัรื�เว่ณพี��น้ำท$#ล��มน้ำ���

- ปรื�ม�ณน้ำ���ฝน้ำขอุงแต�ละสถึ�น้ำ$ จะต%อุงม$คำ��ท$#ไม�แตกต��งจ�กปรื�ม�ณน้ำ���ฝน้ำเฉล$#ยม�กน้ำ�ก

1.7. 2 ว่�ธ$ขอุงท�สเสน้ำ ( Thiessen Method )

จะพี�จ�รืณ�ว่��ปรื�ม�ณน้ำ���ฝน้ำท$#ว่�ดัไดั%จ�กสถึ�น้ำ$ว่�ดัน้ำ���ฝน้ำแต�ละแห�ง จะม$อุ�ณ�บัรื�เว่ณคำรือุบัคำล�มพี��น้ำท$#รื �บัน้ำ���ฝน้ำท$#อุย3�ล%อุมรือุบัสถึ�น้ำ$ว่�ดัน้ำ���ฝน้ำน้ำ��น้ำ ๆ ซึ่ #งก�รืก��หน้ำดัพี��น้ำท$#ท$#ล%อุมรือุบัสถึ�น้ำ$ว่�ดัน้ำ���ฝน้ำ จะก��หน้ำดัไดั%จ�กก�รืแบั�งพี�� น้ำท$# เป'น้ำรื3ปหล�ยเหล$#ยมขอุงท�สเสน้ำ (Thiessen

Polygon) เ ช� น้ำ เ ม�# อุ ส ถึ � น้ำ$ ว่� ดั น้ำ��� ฝ น้ำ 6 แ ห�ง ดั� ง ภ � พี ท$# 1.7

a

e

d

c

b

h

g

f

1

5

4

3

ภ�พีท$# 1 . 7 ว่�ธ$ก�รืห�ปรื�ม�ณน้ำ���ฝน้ำเฉล$#ยขอุงท�สเสน้ำ

25

Page 26: Basic of hydrology and hydrologic budgets

พี�จ�รืณ�ภ�พีท$# 1.7 ม$ข� �น้ำตอุน้ำใน้ำก�รืแบั�งพี��น้ำท$#เป'น้ำรื3ปหล�ยเหล$#ยมขอุงท�สเสน้ำดั�งต�อุไปน้ำ$�

- ก��หน้ำดัต��แหน้ำ�งสถึ�น้ำ$ว่�ดัน้ำ���ฝน้ำท��งใน้ำพี��น้ำท$#และท$#อุย3�รือุบั ๆ พี��น้ำท$#ท$#ต%อุงก�รืห�ปรื�ม�ณน้ำ���ฝน้ำเฉล$#ย

- ล�กเส%น้ำตรืง (เส%น้ำปรืะ) เช�#อุมโยงรืะหว่��งสถึ�น้ำ$ว่�ดัน้ำ���ฝน้ำ 2

แห�ง ท$#อุย3�ใกล%ก�น้ำ โดัยท$#เส%น้ำตรืงเหล��น้ำ$�จะต%อุงไม�ต�ดัก�น้ำ จะไดั%รื3ปโคำรืงข��ยส�มเหล$#ยม (Network of Triangle)

- ล�กเส%น้ำตรืง (เส%น้ำท บั) แบั�งคำรื #งและต��งฉ�กก�บัดั%�น้ำท��งส�มขอุงรื3ปส�มเหล$#ยม จะไดั%รื3ปส�มเหล$#ยมขอุงท�สเสน้ำล%อุมรือุบัขอุงสถึ�น้ำ$ว่�ดัน้ำ���ฝน้ำแต�ละแห�ง ดั�งเช�น้ำ สถึ�น้ำ$ว่�ดัน้ำ���ฝน้ำสถึ�น้ำ$ท$# 1 ล%อุมรือุบัดั%ว่ยดั%�น้ำ abcd และสถึ�น้ำ$ว่�ดัน้ำ���ฝน้ำท$# 2 ล%อุมรือุบัดั%ว่ยดั%�น้ำ adek เป'น้ำต%น้ำ

- ว่�ดัขน้ำ�ดัพี��น้ำท$#รื3ปหล�ยเหล$#ยมท$#คำลอุบัคำล�มสถึ�น้ำ$ว่�ดัน้ำ���ฝน้ำแต�ละรื3ป โดัยอุ�จใช%ว่�ธ$น้ำ�บัจ�ดัใน้ำกรืะดั�ษกรื�ฟ หรื�อุใช%เคำรื�#อุงม�อุว่�ดัพี��น้ำท$#ท$#เรื$ยกว่�� พีล�น้ำ�ม�เตอุรื� (Planimeter) จะไดั%พี��น้ำท$#รื3ปหล�ยเหล$#ยมขอุงท�สเสน้ำ เป'น้ำ A1, A2, ….,A6 จ�กน้ำ��น้ำ จ งน้ำ��พี��น้ำท$#รื3ปหล�ยเหล$#ยมท$#ไดั%น้ำ$�ไปคำ��น้ำว่ณห�ปรื�ม�ณน้ำ���ฝน้ำเฉล$#ยต�อุไป

เม�#อุก��หน้ำดัให% P1, P2,….,P6 คำ�อุสถึ�น้ำ$ว่�ดัน้ำ���ฝน้ำท$#ว่�ดัไดั%จ�กสถึ�น้ำ$ท$# 1, 2,..., 6 ต�มล��ดั�บั ดั�งน้ำ��น้ำ

ปรื�ม�ณน้ำ���ฝน้ำเฉล$#ย ----------------------(1.7)

สมก�รืท$# 1.7 เข$ยน้ำเป'น้ำรื3ปท�#ว่ไปใน้ำกรืณ$ท$#ม$สถึ�น้ำ$ว่�ดัน้ำ���ฝน้ำ n

แห�ง ไดั%ดั�งน้ำ$�

26

Page 27: Basic of hydrology and hydrologic budgets

ปรื�ม�ณน้ำ���ฝน้ำเฉล$#ย

----------------------(1.8)

โดัยท$# = ปรื�ม�ณท$#เฉล$#ย n แห�ง = ปรื�ม�ณน้ำ���ฝน้ำท$#ว่�ดัไดั%จ�สถึ�น้ำ$ว่�ดัน้ำ���ฝน้ำท$# i = พี��น้ำท$#รื3ปหล�ยเหล$#ยมท$#ล%อุมรือุบัสถึ�น้ำ$ว่�ดัน้ำ���ฝน้ำท$#

i

= พี��น้ำท$#รื �บัน้ำ���ฝน้ำรืว่มม$คำ��เท��ก�บั

ก�รืเล�อุกใช%ว่�ธ$ขอุงท�สเสน้ำ ม$ส�#งท$#ต%อุงพี�จ�รืณ�ปรืะกอุบัก�รืต�ดัส�น้ำใจดั�งน้ำ$�

- ว่�ธ$ขอุงท�สเสน้ำจะม$หล�กก�รืท$#ดั$กว่��ว่�ธ$เฉล$#ยท�งคำณ�ตศ�สตรื� เพีรื�ะส�ม�รืถึลดัป>ญห�ท$#เก�ดัจ�กก�รืกรืะจ�ยขอุงสถึ�น้ำ$ว่�ดัน้ำ���ฝน้ำแบับัไม�สม�#�เสมอุไดั%

- ว่�ธ$ขอุงท�สเสน้ำเม�#อุใช%ก�บัพี��น้ำท$#ขน้ำ�ดัใหญ� ถึ%�ห�กว่�ดัข%อุม3ลน้ำ���ฝน้ำผ่�ดัพีล�ดั จะม$ผ่ลท��ให%ปรื�ม�ณน้ำ���ฝน้ำท$#คำ��น้ำว่ณไดั%คำล�ดัเคำล�#อุน้ำจ�กท$#คำว่รืจะเป'น้ำม�ก

- ก�รืล�กเส%น้ำแบั�งเป'น้ำรื3ปหล�ยเหล$#ยม ไม�ไดั%คำ��น้ำ งถึ งสภ�พีภ3ม�ปรืะเทศ เช�น้ำ อุ�จจะม$แน้ำว่เขตภ3เข�ขว่�งก�น้ำ หรื�อุเป'น้ำล�กษณะเป'น้ำท$#ล��ม ๆ ดัอุน้ำ ๆ ก8จะท��ให%ปรื�ม�ณน้ำ���ฝน้ำเฉล$#ยผ่�ดัพีล�ดัไดั%

27

Page 28: Basic of hydrology and hydrologic budgets

- ถึ%�ห�กม$ก�รืเปล$#ยน้ำแปลงสถึ�น้ำ$ว่�ดัน้ำ���ฝน้ำ จะต%อุงสรื%�งรื3ปหล�ยเหล$#ยมใหม�ท�กคำรื��ง น้ำ�#น้ำคำ�อุ ไม�ม$คำว่�มย�ดัหย��น้ำใน้ำก�รืใช%ง�น้ำ

1.7. 3 ว่�ธ$เส%น้ำช��น้ำน้ำ���ฝน้ำ ( Isohyetal Method )

ว่�ธ$น้ำ$�จะเป'น้ำก�รืล�กเส%น้ำช��น้ำน้ำ���ฝน้ำซึ่ #งหม�ยถึ งเส%น้ำท$#ล�กผ่��น้ำบัรื�เว่ณท$#ม$คำว่�มล กหรื�อุ ปรื�ม�ณน้ำ���ฝน้ำเท��น้ำ��น้ำ โดัยอุ�ศ�ยข%อุม3ลปรื�ม�ณน้ำ���ฝน้ำท$#ไดั%จ�กสถึ�น้ำ$ว่�ดัน้ำ���ฝน้ำเป'น้ำหล�ก และพี�จ�รืณ�แผ่น้ำท$#ภ3ม�ปรืะเทศ โดัยดั3สภ�พีภ3ม�ปรืะเทศ ล�กษณะภ3ม�ปรืะเทศ และท�ศท�งพี�ย�ฝน้ำ เป'น้ำต%น้ำ ม�ปรืะกอุบัก�รืล�กเส%น้ำช��น้ำน้ำ���ฝน้ำดั�งต�ว่อุย��งก�รืล�กเส%น้ำช��น้ำน้ำ���ฝน้ำดั�งภ�พีท$# 1.8 ซึ่ #งก�รืล�กเส%น้ำช��น้ำน้ำ���ฝน้ำน้ำ$�จะไดั%ผ่ลใกล%เคำ$ยงก�บัสภ�พีคำว่�มเป'น้ำจรื�ง ก8ต�อุเม�#อุม$สถึ�น้ำ$ว่�ดัน้ำ���ฝน้ำเป'น้ำจ��น้ำว่น้ำม�ก จ งจะไดั%แ น้ำ ว่ เ ส% น้ำ ช�� น้ำ น้ำ��� ฝ น้ำ ท$# ถึ3 ก ต% อุ ง ย�# ง ข � น้ำ

D

4.0F

7.2A

B7.0

6

8

8

C9.2

E9.1

12

12

ภ�พีท$# 1.8 ต�ว่อุย��งก�รืล�กเส%น้ำช��น้ำน้ำ���ฝน้ำ

28

Page 29: Basic of hydrology and hydrologic budgets

ก�รืห�ปรื�ม�ณน้ำ���ฝน้ำเฉล$#ยโดัยว่�ธ$เส%น้ำช��น้ำน้ำ���ฝน้ำ ม$หล�กก�รืดั�งต�อุไปน้ำ$� คำ�อุ

- ก��หน้ำดัสถึ�น้ำ$ว่�ดัน้ำ���ฝน้ำลงบัน้ำแผ่น้ำท$#ท��งใน้ำบัรื�เว่ณพี��น้ำท$#รื �บัน้ำ���ฝน้ำและบัรื�เว่ณล%อุมรือุบัขอุบัเขตพี��น้ำท$#รื �บัน้ำ���ฝน้ำ

- ตรืว่จดั3แน้ำว่โน้ำ%มขอุงเส%น้ำช��น้ำน้ำ���ฝน้ำ และกะปรืะม�ณดั%ว่ยส�ยต� จ�กน้ำ��น้ำ จ งล�กเส%น้ำช��น้ำน้ำ���ฝน้ำ โดัยพีย�ย�มให%เส%น้ำโคำรืงรื�บัเรื$ยบั ซึ่ #งว่�ธ$ก�รืล�กเส%น้ำช��น้ำน้ำ���ฝน้ำน้ำ$� จะคำล%�ยก�บัก�รืล�กเส%น้ำรืะดั�บัคำว่�มส3ง (Contour Lines) ใน้ำว่�ช�ก�รืส��รืว่จ จ�กน้ำ��น้ำจ งห�ปรื�ม�ณน้ำ���ฝน้ำเฉล$#ยรืะหว่��งเส%น้ำช��น้ำน้ำ���ฝน้ำ 2 เส%น้ำ ท$#อุย3�ใกล%ก�น้ำไดั% P1,P2,….,Pn โดัยท$# n คำ�อุปรื�ม�ณน้ำ���ฝน้ำเฉล$#ยรืะหว่��งเส%น้ำช��น้ำน้ำ���ฝน้ำ 2 เส%น้ำ

- ห�พี��น้ำท$#รืะหว่��งเส%น้ำช��น้ำน้ำ���ฝน้ำ 2 เส%น้ำท$#อุย3�ใกล%เคำ$ยงก�น้ำ และอุย3�ภ�ยใน้ำขอุบัเขตขอุงพี��น้ำท$#รื �บัน้ำ���จะไดั%พี��น้ำท$# A1, A2, ….,An

- คำ��น้ำว่ณปรื�ม�ณน้ำ���ฝน้ำเฉล$#ยไดั%ดั�งสมก�รื

ปรื�ม�ณน้ำ���ฝน้ำเฉล$#ย ----------------------(1.9)

หรื�อุ

----------------------(1.10)

โดัยท$# = ปรื�ม�ณน้ำ���ฝน้ำเฉล$#ยท�#ว่พี��น้ำท$#รื �บัน้ำ���n = จ��น้ำว่น้ำปรื�ม�ณน้ำ���ฝน้ำเฉล$#ยรืะหว่��งเส%น้ำช��น้ำน้ำ���ฝน้ำ 2

เส%น้ำPi = ปรื�ม�รืน้ำ���ฝน้ำเฉล$#ยรืะหว่��งเส%น้ำช��น้ำน้ำ���ฝน้ำ 2 เส%น้ำท$#อุย3�

ใกล%ก�น้ำ

29

Page 30: Basic of hydrology and hydrologic budgets

Ai = พี��น้ำท$#รืะหว่��งเส%น้ำช��น้ำน้ำ���ฝน้ำ 2 เส%น้ำท$#อุย3�ใกล%เคำ$ยงก�น้ำ

A = พี��น้ำท$#รื �บัน้ำ���ฝน้ำรืว่มภ�ยใน้ำล��มน้ำ���ม$คำ��เท��ก�บั

ต้�วิอุย�างท�� 1.7 ก��หน้ำดัให%พี��น้ำท$#รื �บัน้ำ���แห�งหน้ำ #ง ม$สถึ�น้ำ$ว่�ดัน้ำ���ฝน้ำภ�ยใน้ำพี��น้ำท$#และล%อุมรือุบัพี��น้ำท$#ดั�งภ�พี โดัยม$ปรื�ม�ณน้ำ���ฝน้ำแต�ละสถึ�น้ำ$ดั�งต�รื�ง

P2

P4

P3

P1

P5

สถึ�น้ำ$ว่�ดัน้ำ���ฝน้ำ ปรื�ม�ณน้ำ���ฝน้ำ (mm)

P1 10P2 20P3 30P4 40P5 50P6 0

จงห�ปรื�ม�ณน้ำ���ฝน้ำเฉล$#ยโดัยว่�ธ$

ก) ว่�ธ$เฉล$#ยท�งคำณ�ตศ�สตรื�ข) ว่�ธ$ขอุงท�สเสน้ำคำ) ว่�ธ$ช��น้ำน้ำ���ฝน้ำ

วิธี�ท�า ก) ว่�ธ$เฉล$#ยท�งคำณ�ตศ�สตรื� จะพี�จ�รืณ�เฉพี�ะสถึ�น้ำ$ว่�ดัน้ำ���ฝน้ำใน้ำพี��น้ำท$#รื �บัน้ำ���เท��น้ำ��น้ำซึ่ #งจ�กข%อุม3ลท$#ก��หน้ำดัให% จะเห8น้ำไดั%ว่��ม$สถึ�น้ำ$น้ำ���ฝน้ำท$#อุย3�ใน้ำพี��น้ำท$#รื �บัน้ำ��� 4 แห�ง (n=4) คำ�อุ สถึ�น้ำ$ว่�ดัน้ำ���ฝน้ำ P2, P3,

P4, และ P5 ดั�งน้ำ��น้ำ

30

Page 31: Basic of hydrology and hydrologic budgets

ปรื�ม�ณน้ำ���ฝน้ำเฉล$#ย

ต้อุบ

ข) ว่�ธ$ขอุงท�สเสน้ำ ส�ม�รืถึสรื%�งรื3ปหล�ยเหล$#ยมขอุงท�สเสน้ำไดั%ดั�งภ�พี แล%ว่ห�พี��น้ำท$#ขอุงรื3ปหล�ยเหล$#ยม

P2

P4

P3

P1

P5 P6

A1

A2

A3

A4

A5

จ�กรื3ปหล�ยเหล$#ยม ส�ม�รืถึคำ��น้ำว่ณปรื�ม�ณน้ำ���ฝน้ำเฉล$#ยไดั%ดั�งต�รื�ง

สถึ�น้ำ$ว่�ดัน้ำ���ฝน้ำ

ปรื�ม�ณน้ำ���ฝน้ำ Pi

(mm)

พี��น้ำท$#รื3ปหล�ยเหล$#ยม Ai

P1 10 0.22 2.2P2 20 4.02 80.4

31

Page 32: Basic of hydrology and hydrologic budgets

P3 30 1.35 40.5P4 40 1.60 64.0P5 50 1.95 97.5

รืว่ม 9.14 284.6

ปรื�ม�ณน้ำ���ฝน้ำเฉล$#ย

ต้อุบ

คำ) ว่�ธ$เส%น้ำช��น้ำน้ำ���ฝน้ำ ส�ม�รืถึเข$ยน้ำเส%น้ำช��น้ำน้ำ���ฝน้ำเท��ก�น้ำไดั%ดั�งภ�พี

P2

P4

P3

P1

P5

P6

10

20

30

40

50

50 40 30 1020

จ�กเส%น้ำช��น้ำน้ำ���ฝน้ำ ส�ม�รืถึห�พี��น้ำท$#รืะหว่��งเส%น้ำช��น้ำน้ำ���ฝน้ำ 2 เส%น้ำ ใน้ำแต�ละช�ว่งไดั% จ�กน้ำ��น้ำจ งคำ��น้ำว่ณปรื�ม�ณน้ำ���ฝน้ำเฉล$#ยไดั%ดั�งต�รื�ง

ช�ว่งเส%น้ำช��น้ำน้ำ��� ปรื�ม�ณน้ำ���ฝน้ำ พี��น้ำท$#รืะหว่��ง

32

Page 33: Basic of hydrology and hydrologic budgets

ฝน้ำ(mm)

เฉล$#ยรืะหว่��งช�ว่งเส%น้ำช��น้ำน้ำ���ฝน้ำ Pi (mm)

เส%น้ำช��น้ำน้ำ���ฝน้ำ

0-10 5 0.88 4.4010-20 15 1.59 23.9020-30 25 2.24 56.0030-40 35 3.01 105.4040-50 45 1.22 54.90

50 0.20 10.60รืว่ม 9.14 255.20

หม�ยเหต� * ไดั%จ�กก�รืปรืะม�ณ

ปรื�ม�ณน้ำ���ฝน้ำเฉล$#ย

ต้อุบ

1.8 การวิเคราะห*โอุกาสท��จัะเกด (Probability Analysis)

ก�รืว่�เคำรื�ะห�โอุก�สท$#จะเก�ดัข �น้ำ คำ�อุ ก�รืว่�เคำรื�ะห�โอุก�สท$#จะเก�ดัเหต�ก�รืณ�ต��ง ๆ เช�น้ำ ก�รืห�ปรื�ม�ณน้ำ���ฝน้ำส3งส�ดั หรื�อุปรื�ม�ณน้ำ���หล�กส3งส�ดัท$#จะเก�ดัข �น้ำใน้ำรือุบัป;ท$#ม$โอุก�สจะเก�ดัเหต�ก�รืณ�น้ำ��น้ำ ๆ ท$#เรื$ยกว่�� รือุบัป;ก�รืเก�ดัซึ่��� (Return Period) ซึ่ #งผ่ลก�รืว่�เคำรื�ะห�ปรื�ม�ณน้ำ���ฝน้ำส3งส�ดัหรื�อุปรื�ม�ณน้ำ���หล�กส3งส�ดัจะม$ปรืะโยชน้ำ�ใน้ำก�รืน้ำ��ไปอุอุกแบับัหรื�อุว่�เคำรื�ะห�ป>ญห�ท�งว่�ศว่กรืรืมชลศ�สตรื�ต�อุไป

ส��หรื�บัรือุบัป;ก�รืเก�ดัซึ่���จะข �น้ำอุย3�ก�บัจ��น้ำว่น้ำป;ท$#เก8บัข%อุม3ลและล��ดั�บัท$#ข%อุงม3ลซึ่ #งม$สมก�รืคำ��น้ำว่ณอุย3�หล�ยสมก�รื แต�สมก�รืท$#เหม�ะ

33

Page 34: Basic of hydrology and hydrologic budgets

ส��หรื�บัคำ��น้ำว่ณเก$#ยว่ก�บัปรื�ม�ณน้ำ���ฝน้ำส3งส�ดั หรื�อุปรื�ม�ณน้ำ���หล�กส3งส�ดัท$# ใช%ไดั%ผ่ลม�แล%ว่ ม�กจะน้ำ�ยมใช%สมก�รืขอุง Weibull ดั�งน้ำ$�

Tp =

----------------------(1.11)

เม�#อุ Tp = รือุบัป;ก�รืเก�ดัซึ่��� (Return Period)

N = จ��น้ำว่น้ำป;ท$#เก8บัข%อุม3ลและ M = ล��ดั�บัท$# (M = 1 ส��หรื�บัคำ��ข%อุม3ลท$#ม�กท$#ส�ดั)

ใน้ำก�รือุอุกแบับัหรื�อุว่�เคำรื�ะห�ป>ญห�ท�งว่�ศว่กรืรืมชลศ�สตรื�น้ำ��น้ำ ท�งส��น้ำ�กง�น้ำเรื�งรื�ดัพี�ฒน้ำ�ชน้ำบัท (รืพีช) ไดั%ม$ก�รืก��หน้ำดัรือุบัป;ก�รืเก�ดัซึ่��� ขอุงโคำรืงสรื%�งอุ�คำ�รืชลศ�สตรื�ต��ง ๆ ดั�งต�รื�งท$# 1.4

ต�รื�งท$# 1.4 รือุบัป;ก�รืเก�ดัซึ่���ท$#แน้ำะน้ำ��ส��หรื�บัก�รือุอุกแบับัง�น้ำปรืะเภทต��ง ๆล��ดั�บัท$# ง�น้ำ รือุบัป; (ป;)

1 ง�น้ำรืะบั�ยน้ำ��� ท�อุลอุดัท$#ม$น้ำ���น้ำ%อุย และก�รืข�ดัขย�ยล��น้ำ���เล8ก ๆ ใน้ำชน้ำบัท

3-5

2 ท�งรืะบั�ยน้ำ���ล%น้ำ ฝ�ยน้ำ���ล%น้ำขน้ำ�ดัเล8กใน้ำชน้ำบัท ห�กไดั%รื�บัคำว่�มเส$ยห�ยเน้ำ�#อุงจ�กน้ำ���หล�กก8ไม�เก�ดัอุ�น้ำตรื�ยต�อุช$ว่�ตและทรื�พีย�ส�น้ำ

10-20

3 ท�อุลอุดั และสะพี�น้ำเล8ก ๆ บัน้ำท�งส�ธ�รืณะรืะหว่��งหม3�บั%�น้ำ

30-50

4 ง�น้ำต�มข%อุ (1) ห�กเส$ยห�ยเน้ำ�#อุงจ�กน้ำ���น้ำอุง จะเป'น้ำอุ�น้ำตรื�ยต�อุช$ว่�ตและทรื�พีย�ส�น้ำ

50-100

5 ง�น้ำต�มข%อุ (2) ห�กเส$ยห�ยแล%ว่ จะเก�ดัอุ�น้ำตรื�ยต�อุช$ว่�ตและทรื�พีย�ส�น้ำ

50-100

34

Page 35: Basic of hydrology and hydrologic budgets

6 ท�อุลอุดัและสะพี�น้ำเล8ก ๆ บัน้ำท�งหลว่ง ถึ%�ม$น้ำ���ม�ก อุ�จก�อุให%เก�ดัคำว่�มเส$ยห�ยแก�ทรื�พีย�ส�น้ำ

50-100

เม�#อุทรื�บัรือุบัป;ก�รืเก�ดัซึ่��� (TP) จะส�ม�รืถึห�โอุก�สท$#จะเก�ดั (Probability ; P) ไดั%จ�กส�ว่น้ำกล�บัขอุงรือุบัป;ก�รื�เก�ดัซึ่��� ดั�งสมก�รื

P =

----------------------(1.12)

สมก�รืท$# 1.12 ส�ม�รืถึอุธ�บั�ยโอุก�สท$#จะเก�ดั (Probability)

ไดั%ดั�งเช�น้ำ ถึ%�ใน้ำรือุบัป;ก�รืเก�ดัซึ่��� 10 ป; ม$อุ�ตรื�ก�รืไหลขอุงน้ำ���หล�กส3งส�ดั 800 cms จะม$ โอุก�สท$# เก�ดั P = = 0.1 หรื�อุ 10%

หม�ยคำว่�มว่��ใน้ำ 100 คำรื��งท$#เก�ดัน้ำ���หล�ก จะม$โอุก�สน้ำ���หล�กเก�ดัม$อุ�ตรื�ก�รืไหล 800 cms ไดั% 10 คำรื��ง หรื�อุใน้ำท�ก ๆ 10 ป; จะม$โอุก�สเก�ดัน้ำ���หล�กท$#ม$อุ�ตรื�ก�รืไหล 800 cms จ��น้ำว่น้ำ 1 คำรื��ง ซึ่ #งน้ำ��น้ำคำ�อุโอุก�สท$#จะเก�ดั แต�ใน้ำสภ�พีคำว่�มเป'น้ำจรื�งน้ำ��น้ำจะเก�ดัหรื�อุไม� ไม�ม$ใคำรืบัอุกไดั% แต�ต�ว่เลขท$#คำ��น้ำว่ณไดั%จะช�ว่ยว่�เคำรื�ะห�หรื�อุปรืะเม�น้ำเหต�ก�รืณ�ท$#ม$ โ อุ ก � ส จ ะ เ ก� ดั ข � น้ำ ไ ดั% ใ น้ำ อุ น้ำ � คำ ต แ ล ะ ล ดั คำ ว่ � ม เ ส$# ย ง ล ง

เม�# อุทรื�บัว่�� P เป'น้ำโอุก�สท$#จะเก�ดั ดั�งน้ำ��น้ำโอุก�สท$#จะไม�เก�ดัเหต�ก�รืณ�ขน้ำ�ดัน้ำ$�จ งห�ไดั%จ�ก 1- P ซึ่ #งจ�กหล�กก�รืพี��น้ำฐ�น้ำขอุงโอุก�สท$#จะเก�ดั (Principle of probability) พีบัว่��โอุก�สท$#จะเก�ดัไ ดั% ใ น้ำ ช� ว่ ง เ ว่ ล � N ป; คำ� อุ

J =1 - (1-P) ----------------------(1.13)

สมก�รืท$# 1.13 ส�ม�รืถึพี�ส3จน้ำ�ไดั%ดั�งน้ำ$�

35

Page 36: Basic of hydrology and hydrologic budgets

P = โอุก�สท$#จะเก�ดัเหต�ก�รืณ� 1 คำรื��ง1-P = โอุก�สท$#จะไม�เก�ดัเหต�ก�รืณ�(1-P) (1-P)

= โอุก�สท$#จะไม�เก�ดัเหต�ก�รืณ�ใน้ำช�ว่ง 2 ป;

(1-P) = โอุก�สท$#จะไม�เก�ดัเหต�ก�รืณ�ใน้ำช�ว่ง 3 ป;(1-P) = โอุก�สท$#จะไม�เก�ดัเหต�ก�รืณ�ใน้ำช�ว่ง N ป; ดั�งน้ำ��น้ำ J =1 - (1-P) คำ�อุ โอุก�สท$#จะเก�ดัเหต�ก�รืณ�ใน้ำช�ว่ง N

ป;

สมก�รืท$# 1.13 ส�ม�รืถึห�คำ�� J หรื�อุโอุก�สท$#จะไม�เก�ดัเหต�ก�รืณ�ใน้ำช�ว่ง N ป; เท��ก�บั 1 ป; ถึ ง 500 ป; ท$#รือุบัก�รืเก�ดัซึ่��� TP ต��งแต� 1 ป; ถึ ง 200 ป; ไดั%ดั�งต�รื�งท$# 1.5

ต�รื�งท$# 1.5 โอุก�สท$#จะเก�ดัเหต�ก�รืณ�ใน้ำช�ว่ง N ป; ท$#รือุบัก�รืเก�ดัซึ่��� TP ป;ช�ว่งเว่ล� 1 5 10 25 50 100 200 500

TP ป; โอุก�สท$#จะเก�ดั J1 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.0 1.02 0.5 0.97 0.99

9* * * * *

5 0.2 0.67 0.89 0.996

* * * *

10 0.1 0.41 0.65 0.93 0.995

* * *

50 0.02 0.10 0.18 0.40 0.64 0.87 0.98 *100 0.01 0.05 0.10 0.22 0.40 0.63 0.87 0.99

3

36

Page 37: Basic of hydrology and hydrologic budgets

200 0.005

0.02 0.05 0.12 0.22 0.39 0.63 0.92

หม�ยเหต� * หม�ยถึ ง คำ�� J ใกล% 1 ม�ก ซึ่ #งใน้ำท�งปฏ�บั�ต�อุ�จจะให%เท��ก�บั 1 ไดั%

ต้�วิอุย�างท�� 1.8 จ�กข%อุม3ล 50 ป; ม$ปรื�ม�ณน้ำ���หล�กท$#ม$อุ�ตรื�ก�รืไหลส3งส�ดั 1,000 cms ท$#รือุบัป;ก�รืเก�ดัซึ่��� 100 ป; จงห�

ก) โอุก�สท$#จะไม�เก�ดัอุ�ตรื�ก�รืไหลส3งส�ดัน้ำ$�ใน้ำช�ว่ง 50 ป;ข) โอุก�สท$#จะเก�ดัอุ�ตรื�ก�รืไหลส3งส�ดัน้ำ$�ใน้ำช�ว่ง 50 ป;

วิธี�ท�า เม�#อุ Tp = 100 ป; จะม$ P = 1/Tp = 1/100 = 0.01

ก) โอุก�สท$#จะไม�เก�ดัอุ�ตรื�ก�รืไหลส3งส�ดัน้ำ$�ใน้ำช�ว่ง 50 ป; = (1-P)N

= (1-0.01)50

= 0.60 ต้อุบ

ข) โอุก�สท$#จะเก�ดัอุ�ตรื�ก�รืไหลส3งส�ดัน้ำ$�ใน้ำช�ว่ง 50 ป; J = 1-(1-P)N

= 1-(1-0.01)50

= 0.40 ต้อุบ

หรื�อุห�ไดั%จ�กต�รื�งท$# 1.5 เม�#อุ Tp = 100 ป; และ N = 50 ป; จะม$

J = 0.40 ต้อุบ

1.9 การวิ�ดปรมาณน��าฝน

1.9.1 เคร��อุงวิ�ดน��าฝนแบบไม�บ�นท.กข้�อุม%ลต้�อุเน��อุง (Non-Recording Rain Gauge)

37

Page 38: Basic of hydrology and hydrologic budgets

เป'น้ำเคำรื�#อุงม�อุว่�ดัน้ำ���ฝน้ำแบับัไม�อุ�ตโน้ำม�ต�กล��ว่คำ�อุ จะใช%ส��หรื�บัว่�ดัปรื�ม�ณน้ำ���ฝน้ำท$#ตกลงม�ใน้ำแต�ละคำรื��งเท��น้ำ��น้ำ ไม�ส�ม�รืถึว่�ดัข%อุม3ลปรื�ม�ณน้ำ���ฝน้ำอุย��งต�อุเน้ำ�#อุงไดั% ซึ่ #งหน้ำ�ว่ยง�น้ำท�งภ3ม�อุ�ก�ศขอุงสหรื�ฐอุเมรื�ก� (US National Weather Service) ไดั%ก��หน้ำดัแบับัม�ตรืฐ�น้ำขอุงเคำรื�#อุงว่�ดัน้ำ���ฝน้ำน้ำ$�ไว่%ว่�� จะต%อุงผ่ล�ตดั%ว่ยโลหะท$#ไม�เป'น้ำสน้ำ�มเช�น้ำ เหล8กเคำล�อุบัหรื�อุทอุงแดังท$#ไม�เป'น้ำสน้ำ�มหรื�อุส�งกะส$อุย��งหน้ำ� เป'น้ำต%น้ำ โดัยม$ส�ว่น้ำปรืะกอุบัท$#ส��คำ�ญ 4 ส�ว่น้ำคำ�อุ

1) กรืว่ยรื�บัน้ำ���ฝน้ำ (Collector/Reciever)

2) กรืะบัอุกว่�ดัน้ำ���ฝน้ำ (Measuring Tube) ม$หน้ำ%�ท$#รือุงรื�บัน้ำ���ฝน้ำท$#ไหลผ่��น้ำลงม�จ�กกรืว่ยรื�บัน้ำ���ฝน้ำ

3) กรืะบัอุกรื�บัน้ำ���ล%น้ำ (Overflow Can) ม$หน้ำ%�ท$#รื �บัน้ำ���ฝน้ำท$#ตกเก�น้ำกว่��ข$ดัคำว่�มส�ม�รืถึขอุงกรืะบัอุกว่�ดัน้ำ���ฝน้ำขะรื�บัไดั% ซึ่ #งจะม$น้ำ���ส�ว่น้ำหน้ำ #งไหลล%น้ำลงส3�กรืะบัอุกรื�บัน้ำ���ล%น้ำ จ�กหล�กก�รืดั�งกล��ว่ท��ให%ส�ม�รืถึตว่งน้ำ���ส�ว่น้ำเก�น้ำท$#ไหลล%น้ำน้ำ$� แล%ว่น้ำ��ไปรืว่มก�บัปรื�ม�ณน้ำ���จ�กกรืะบัอุกว่�ดัน้ำ���ฝน้ำก8จะไดั%ปรื�ม�ณน้ำ���ฝน้ำท��งหมดั

4) โคำรืงเคำรื�#อุงว่�ดัน้ำ���ฝน้ำ (Support) เป'น้ำโลหะท$#แข8งแรืงม�#น้ำคำงม$ 3 ข� ย ดัต�ดัก�ยฐ�น้ำหรื�อุพี��น้ำท$#รือุงรื�บัเพี�#อุป6อุงก�น้ำเคำรื�#อุงว่�ดัน้ำ���ฝน้ำม�ให%เอุน้ำเอุ$ยงไปม�ใน้ำขณะท$#เก�ดัลมพี�ดัแรืงหรื�อุเก�ดัพี�ย�ฝน้ำฟ6�กรืะหน้ำ�#� โดัยจะต%อุงต��งเคำรื�#อุงว่�ดัน้ำ���ฝน้ำให%อุย3�ใน้ำแน้ำว่ดั�#งเสมอุ

1.9.2 เคร��อุงวิ�ดน��าฝนแบบชั่��งน��าหน�ก (Weighing Bucket Rain Gauge)

หล�กก�รืขอุงเคำรื�#อุงว่�ดัน้ำ���ฝน้ำแบับัช�#งน้ำ���หน้ำ�กน้ำ$�จะอุ�ศ�ยถึ�งรือุงรื�บัน้ำ���ฝน้ำท$#ตกลงม�ก8จะสะสมปรื�ม�ณน้ำ���ฝน้ำเรื�#อุย ๆ ท��ให%น้ำ���หน้ำ�กเพี�#มข �น้ำ ก8จะกดัจ�น้ำตรื�ช�#งท$#เช�#อุมโยงก�บัรืะบับักลไกขอุงสปรื�ง ซึ่ #งต�อุก�บัเคำรื�#อุง

38

Page 39: Basic of hydrology and hydrologic budgets

บั�น้ำท กข%อุม3ลปรื�ม�ณน้ำ���ฝน้ำ โดัยท$#ปล�ยป�กก�จะบั�น้ำท กผ่ลลงกรืะดั�ษกรื�ฟท$#พี�น้ำอุย3�รือุบัทรืงกรืะบัอุก (Drum) ท$#หม�น้ำดั%ว่ยน้ำ�ฬิ�ก� ดั�งน้ำ��น้ำก8จะไดั%ปรื�ม�ณน้ำ���ฝน้ำสะสมท$#เว่ล�ต��ง ๆ เคำรื�#อุงว่�ดัน้ำ���ฝน้ำแบับัน้ำ$�จะต%อุงตรืว่จดั3ปรื�ม�ณน้ำ���ใน้ำถึ�งเสมอุเพี�#อุเทอุอุก เม�#อุม$น้ำ���จว่น้ำจะเต8มเพีรื�ะไม�ม$รืะบับัรืะบั�ยน้ำ���ฝน้ำอุอุกจ�กถึ�ง

1.9.3 เคร��อุงวิ�ดน��าฝนแบบถ้�วิยกระดก (Tipping Bucket Rain Gauge)

หล�กก�รืขอุงเคำรื�#อุงว่�ดัน้ำ���ฝน้ำแบับัถึ%ว่ยกรืะดัก จะปล�อุยให%น้ำ���ฝน้ำท$#ตกลงม�ผ่��น้ำท$#รื �บัน้ำ���ฝน้ำ (Receiver) แล%ว่ไหลลงผ่��น้ำกรืว่ย (Funnel) ลงส3�ถึ%ว่ยกรืะดักท$#ม$ 2 ข%�ง ซึ่ #งเม�#อุน้ำ���ฝน้ำไหลลงถึ%ว่ยกรืะดักข%�งหน้ำ #งจน้ำเต8มก8จะตว่งน้ำ���ฝน้ำไดั%ปรืะม�ณ 0.1 in หรื�อุ 0.25

mm ใน้ำขณะน้ำ��น้ำจะท��ให%เก�ดัสภ�พีไม�สมดั�ล เป'น้ำผ่ลให%ถึ%ว่ยกรืะดักข%�งน้ำ$�เทน้ำ���ลงส3�กรืะบัอุกตว่ง ขณะเดั$ยว่ก�น้ำถึ%ว่ยกรืะดักอุ$กข%�งก8จะข �น้ำม�รื�บัน้ำ���ฝน้ำแทน้ำเป'น้ำรืะบับัว่งจรืเช�น้ำน้ำ$�เรื�#อุยไป ซึ่ #งก�รืท$#ถึ%ว่ยกรืะดักแต�ละคำรื��งน้ำ$� ฟ>น้ำเฟFอุงจะส�งผ่��น้ำรืะบับักลไกไปท$#ปล�ยป�กก�บั�น้ำท กข%อุม3ลลงกรืะดั�ษกรื�ฟท$#พี�น้ำอุย3�รือุบัทรืงกรืะบัอุกท$#หม�น้ำต�มเข8มน้ำ�ฬิ�ก�ต�อุไป

1.9.4 การใชั่�เรดาร* (Radar Measurement)

ก�รืพีย�กรืณ�เมฆและน้ำ���ฟ6�โดัยใช%เรืดั�รื�จะอุ�ศ�ยหล�กก�รืคำ�อุ เรืดั�รื�บัน้ำภ�คำพี��น้ำดั�น้ำจะส�งคำล�#น้ำแม�เหล8กไฟฟ6�จ�กจ�น้ำเส�อุ�ก�ศกรืะจ�ยไปใน้ำบัรืรืย�ก�ศ เม�#อุคำล�#น้ำเคำล�#อุน้ำต�ว่กรืะทบัก�บักล��มเมฆหรื�อุน้ำ���ฟ6� จะเก�ดัก�รืสะท%อุน้ำกล�บัม�ท$#จ�น้ำเส�อุ�ก�ศ ซึ่ #งสภ�พีก�รืสะท%อุน้ำกล�บัน้ำ$�จะข �น้ำอุย3�ก�บัก�รืกรืะจ�ยขอุงกล��มเมฆ กล��มพี�ย�ฝน้ำ ปรื�ม�ณไอุน้ำ���ใน้ำบัรืรืย�ก�ศ และสภ�ว่ะแว่ดัล%อุมขอุงลม โดัยก�รืว่�ดัเว่ล�ท$#สะท%อุน้ำกล�บัม�น้ำ$�ท��ให%ส�ม�รืถึพีย�กรืณ�เมฆและน้ำ���ฟ6�ไดั% ซึ่ #งผ่ลก�รืตรืว่จขอุง

39

Page 40: Basic of hydrology and hydrologic budgets

เรืดั�รื�ตรืว่จอุ�ก�ศน้ำ$�ม$ปรืะโยชน้ำ�ต�อุก�รืพีย�กรืณ�ก�รืก�อุต�ว่ขอุงสภ�พีกล��มเมฆ ตลอุดัจน้ำท�ศท�งก�รืเคำล�#อุน้ำต�ว่ว่ต�มเว่ล�ต��ง ๆ ท$#ตรืว่จว่�ดั ท��ให%ส�ม�รืถึเต�อุน้ำภ�ยธรืรืมช�ต�ท�งอุ�ก�ศต��ง ๆ ไดั%ท�น้ำเหต�ก�รืณ�

1.9.5 การใชั่�ดาวิเท�ยม (Satellite Measurement)

ใน้ำป>จจ�บั�น้ำเทคำโน้ำโลย$ท�งอุว่ก�ศม$คำว่�มก%�ว่หน้ำ%�เป'น้ำอุย��งม�ก ก�รืใช%ดั�ว่เท$ยมเพี�#อุว่�เคำรื�ะห�ก�รืเปล$#ยน้ำแปลงใน้ำส�ว่น้ำต��ง ๆ ขอุงโลก ไดั%ถึ3กน้ำ��ม�ปรืะย�กต�ใช%ใน้ำง�น้ำอุ�ต�น้ำ�ยมว่�ทย�หล�ยดั%�น้ำ โดัยจะม$สถึ�น้ำ$รื�บัภ�พีถึ��ยดั�ว่เท$ยมอุ�ต�น้ำ�ยมว่�ทย� ซึ่ #งท��หน้ำ%�ท$#รื �บัส�ญญ�ณจ�กดั�ว่เท$ยมอุ�ต�น้ำ�ยมว่�ทย� และท��ก�รืผ่ล�ตภ�พีท$#ดั�ว่เท$ยมถึ��ยภ�พีไดั% เพี�#อุก�รืศ กษ�ใน้ำเรื�#อุงล�กษณะอุ�ก�ศ และบัรื�ก�รืข%อุม3ลภ�พีถึ��ยจ�กดั�ว่เท$ยมให%แก�หน้ำ�ว่ยง�น้ำรื�ชก�รืท$#รื �บัผ่�ดัชอุบัเก$#ยว่ก�บัคำว่�มปลอุดัภ�ยต�อุช$ว่�ตและทรื�พีย�ส�น้ำขอุงปรืะช�ชน้ำ อุ�น้ำเน้ำ�#อุงจ�กสภ�พีภ3ม�อุ�ก�ศท$#อุ�จจะส�งผ่ลเส$ยห�ยไดั%

เอุกสารอุ�างอุง

ก$รืต� ล$ว่�จน้ำก�ล. 2539. วิศวิกรรมชั่ลศาสต้ร*. ภ�คำว่�ช�ว่�ศว่กรืรืมโยธ� คำณะว่�ศว่กรืรืมศ�สตรื�

มห�ว่�ทย�ล�ยรื�งส�ต, น้ำคำรืปฐม.Chow, V.T., D.R. Maidment, and L.W. Mays. 1988. Applied Hydrology. McGraw-Hill,

New York.

40