De Mexicaanse staat versus het machtsblok van de drugkartels.
De drugoorlog geëvalueerd
Masterproef neergelegd tot het behalen van de graad van Master in de criminologische wetenschappen
door (01101090) Elise Van Overloop
Academiejaar 2016-2017
Promotor : Commissaris : Decorte Tom Lauwereys Heleen
I
Woord vooraf
Deze scriptie is tot stand gekomen binnen het kader van de opleiding Criminologische
Wetenschappen met als doel het behalen van het diploma Master of Science in de
Criminologische Wetenschappen. Graag had ik de ruimte genomen enkele personen in
het bijzonder te bedanken voor hun onmiskenbare hulp en steun. Vooreerst gaat er een
dankwoord uit naar mijn promotor, Professor Doctor T. Decorte, voor de begeleiding
gedurende het hele proces. Verder bedank ik graag mijn familie en vrienden voor hun
niet aflatende steun. Het is een jaar geweest dat lang geduurd heeft en toch snel voorbij
is gegaan, een jaar waarin tijd me dikwijls voorbij stak, doch opnieuw werd ingehaald.
Vandaag ben ik dan ook trots dat ik dit hoofdstuk kan afsluiten om en een nieuw
avontuur aan te gaan. Bedankt aan alle professoren die hun kennis deelden, bedankt
Universiteit Gent. Ik draag mijn eindwerk op aan mijn peter, François Van Overloop.
Elise Van Overloop, 16 augustus 2017
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Inhoudsopgave
II
Inhoudsopgave Woord vooraf ........................................................................................................................ I
Inhoudsopgave ..................................................................................................................... II
Inleiding ................................................................................................................................. 1
Hoofdstuk 1: Een overzicht van de druggerelateerde criminaliteit in Mexico ............... 61 Inleiding............................................................................................................................62 Criminaliteitscijfers...........................................................................................................6
2.1 Geweldplegingenmoord..................................................................................................72.1.1 Cijfersentrends........................................................................................................................72.1.2 Geografischespreidingvangeweld........................................................................................102.1.3 Geweldgerichttegendeoverheidenjournalisten................................................................12
2.2 Schietincidentenendeillegalewapenhandel................................................................122.2.1 Watzeggendecijfers?............................................................................................................13
2.3 Drugproductieentrafiek................................................................................................152.3.1 Mexicoalsproductieland.......................................................................................................152.3.2 Mexicoalstransitland.............................................................................................................162.3.3 Socio-economischefactoren..................................................................................................17
3 Corruptie........................................................................................................................183.1 Watiscorruptie?............................................................................................................183.2 Watzeggendecijfers?....................................................................................................193.3 Waaromisheteenprobleem?.......................................................................................21
4 Dedrugkartels................................................................................................................224.1 Hetsocialeconstructvandeterm‘drugkartel’..............................................................224.2 Deinvloedrijkstekartels.................................................................................................244.3 Modusoperandi..............................................................................................................29
5 Besluit............................................................................................................................30
Hoofdstuk 2: De reactie van de Mexicaanse overheid op de aanwezigheid van georganiseerde criminaliteit ............................................................................................... 32
1 Inleiding..........................................................................................................................321.1 Hetbegrip‘georganiseerdecriminaliteit’.......................................................................33
1.1.1 Problemenmetdedefinitie....................................................................................................331.1.2 Internationalewetgeving........................................................................................................351.1.3 Nationalewetgeving...............................................................................................................37
2 Historischoverzichtvanhetpolitiekeeneconomischelandschap...................................372.1 Deopkomstvandedrugkartels......................................................................................372.2 DegeorganiseerdecriminaliteitinhettijdperkvandePRI(1929-2000)........................382.3 DeimpactvanglobalisatieendeveranderendemachtspositievandePRI...................40
3 HetMexicaansebeleidinzakegeorganiseerdecriminaliteit............................................413.1 MijlpalenindegeschiedenisvanhetMexicaanseanti-drugbeleid................................413.2 DeregeringCalderónendegemilitariseerdeWaronDrugs(2006-2012).....................43
3.2.1 Overzichtvanvoornaamstebeleidsbeslissingeninzakeveiligheidsbeleid.............................43
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Inhoudsopgave
III
3.3 DeregeringPeñaNietoendeterugkeervandePRI(2012-2018)..................................493.3.1 Overzichtvandebelangrijkstebeleidsbeslissingeninzakeveiligheidsbeleid.........................50
4 DerolvandeVerenigdeStatenbelichtinhetMexicoverhaal:eengedeeldeverantwoordelijkheid?..........................................................................................................56
4.1 Het(Beyond)Mérida-initiatief........................................................................................564.2 DeVerenigdeStaten:deelvandeoplossingofdeelvanhetprobleem?.......................60
4.2.1 Hetprincipevanvraagenaanbod..........................................................................................604.2.2 HettweedeamendementvandeAmerikaansegrondwetendeillegalewapenhandel........614.2.3 Witwaspraktijken....................................................................................................................62
5 Besluit............................................................................................................................63
Hoofdstuk 3: De impact van een veranderend anti-drugbeleid op de georganiseerde criminaliteit en de Mexicaanse samenleving .................................................................... 66
1 Inleiding..........................................................................................................................661.1 Hetbegrip‘statefailure’.................................................................................................67
2 De(neven)effectenvanhetMexicaanseanti-drugbeleid................................................692.1 Kartelfragmentatieendeopkomstvandecartelitos.....................................................692.2 Hetheftineigenhanden:deopkomstvandeautodefensas.........................................732.3 Aanhoudendeschendingenvandemensenrechten......................................................742.4 Impactopdesocio-economischesituatie......................................................................76
3 Hetbeleidendegevolgentoegepastophetbegrip‘statefailure’...................................793.1 ArgumentendiepleitenvoorhetfalenvandeMexicaansestaat..................................793.2 ArgumentendiepleitentegenhetfalenvandeMexicaansestaat................................82
4 Besluit............................................................................................................................84
Algemeen besluit ................................................................................................................. 86
Bibliografie .......................................................................................................................... 91
BIJLAGE 1 .......................................................................................................................... 94
BIJLAGE 2 .......................................................................................................................... 96
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Inleiding
1
Inleiding
“Drug trafficking has become the main source of revenue for organized crime, as well as to
terrorists and insurgents: in other words, drug-related illegality has become a threat to
nations in so many theatres around the world. Recent developments in West Africa, the
Sahel, and parts of Central America show the very real dangers of narco trafficking to
security, even the sovereignty of states” (UNODC, 2010). Met deze vaststelling uit het
World Drug Report 2010 van de Verenigde Naties is de trend van deze scriptie meteen
gezet. Dit korte citaat geeft de omvang en de gevaren van de illegale drugindustrie in een
notendop weer. In Mexico is een belangrijke rol in deze lucratieve handel weggelegd voor
de drugkartels. Ze representeren samen de grootste en machtigste groep van de aanwezige
georganiseerde criminaliteit in het land. De drughandel wordt in stand gehouden door een
grote vraagzijde, die goed is voor zo’n kwart biljoen individuen. Op jaarbasis genereren
deze criminele groeperingen een omzet van maar liefst 18 tot 39 biljoen dollar. Anders
gesteld: moest deze handel een land zijn, dan zou het bij de eerste 25% van de rijkste
economieën kunnen gerekend worden (Wainwright, 2016). De aanzet tot het schrijven van dit eindwerk werd gegeven bij het maken van een werkstuk
rond drugkartels voor het vak ‘Bijzondere vraagstukken: georganiseerde criminaliteit’.
Deze criminele groepen hebben zich in verschillende landen een weg gebaand in zowel het
sociale, politieke als economische leven. Vanwege de beperkte omvang van het werkstuk
bleef ik nog met enkele onbeantwoorde vragen achter. Een van deze vragen was
bijvoorbeeld: ‘Hoe kan het dat een staat in zulke mate onder invloed kan komen te staan
van de georganiseerde criminaliteit?’. Teneinde een beter inzicht in de situatie te
verkrijgen, was de keuze voor deze thematiek een uitgemaakte zaak. Mexico is sinds midden jaren 2000 niet weg te denken uit de internationale media. Het land
wordt geregeld in één adem genoemd met de drughandel en het daarmee samengaande
geweld in het land. Niet verwonderlijk, gezien Mexico al geruime tijd in de greep is van
excessief geweld afkomstig van de georganiseerde criminaliteit. De niet aflatende strijd
tussen rivaliserende kartels en de overheid en de kartels hebben sinds 2006 tot op heden het
leven aan zo’n 80,000 individuen gekost. Hierbij zijn niet enkel kartelleden betrokken
partij, ook soldaten, burgemeesters, politiemensen, journalisten en gewone burgers zijn hier
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Inleiding
2
het slachtoffer van. Het is onder deze omstandigheden dat de doorgedreven militarisering
van de Mexicaanse War on Drugs kan gekaderd worden. Het was president Felipe Calderón
(2006-2012) dat de kartels rechtstreeks de oorlog heeft verklaard door het steeds uitdijende
probleem manu militari aan te pakken. Tot op de dag van vandaag wordt er nog fel
gesteund op deze strategie om de problemen in het land terug te dringen. Men kende
successen waarbij vele kopstukken, sleutelfiguren en leden van de drugkartels afgelopen
jaren werden ingerekend met als belangrijkste verwezenlijking de arrestatie van ‘El Chapo’,
de voormalig leider van het machtige Sinaloakartel. Niettegenstaande deze ‘overwinningen’
ziet men een geringe vermindering van het geweld. Zo overtrof Mexico in 2017 voor het
eerst na 20 jaar de moordcijfers op maandbasis met meer dan 2000 moorden in de maand
mei (Van Ginneken, 2017). Door de aanhoudende aanwezigheid van deze nietsontziende
criminele groepen en de gevolgen die deze met zich meebrengen, werpt de vraag zich op of
Mexico al dan niet afstevent op het falen van de staat. Met de toelichting van de
probleemstelling waaruit dit werkstuk vertrekt, is het duidelijk dat Mexico vandaag nog
steeds gebukt gaat onder de gevolgen van de aanwezigheid van de kartels.
Het doel van dit kwalitatieve literatuuronderzoek is het genereren van kennis die aanzet kan
geven tot een kritische reflectie en een bescheiden bijdrage te leveren aan de bestaande
literatuur. Dit is gerealiseerd door een evaluatie door te voeren van de problematiek rond de
drughandel, het anti-drugbeleid van de Mexicaanse overheid en de gevolgen ervan op de
kartels en de samenleving. Hierbij is er voornamelijk gefocust op het beleid van president
Calderón (2006-2012) en dat van president Nieto (2012-2018). Op basis van deze
probleemstelling en bijhorende doelstelling heeft de volgende centrale onderzoeksvraag
zich gevormd:
‘Biedt de Mexicaanse staat een efficiënt antwoord op de aanwezigheid van drugkartels en
het escalerende geweld met de gemilitariseerde War on Drugs?’
De centrale vragen en bijhorende deelvragen zijn in deze evaluatiegerichte studie
voornamelijk beschrijvend, verklarend en evaluerend van aard. Deze komen aan bod in de
verschillende hoofdstukken die gradueel opbouwen naar het beantwoorden van de
hoofdvraag en hiermee tegemoet komen aan de doelstelling. Om deze vragen te
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Inleiding
3
beantwoorden maak ik voornamelijk gebruik van wetenschappelijke artikels, boeken,
tijdschriften en monografieën.
Naast de probleemstelling en de doelstelling, krijgt ook de theoretische relevantie van deze
scriptie een plaats in dit inleidende gedeelte. Doorheen dit werkstuk is er aandacht voor de
kernbegrippen waarrond de probleemstelling is opgebouwd. Het gaat over het sociale
construct van de term ‘drugkartel’, de term ‘georganiseerde criminaliteit’ en het begrip
‘state failure’. Deze drie centrale termen staan onlosmakelijk in verbinding met elkaar. Zo
kan de aanwezigheid van drugkartels, die een niche zijn van de overkoepelende term
‘georganiseerde criminaliteit’, bijdragen tot het falen van een staat. Maar ook omgekeerd,
een falende of gefaalde staat biedt het perfecte klimaat voor georganiseerde criminaliteit
om in deze regio’s te vertoeven. Dit falen hangt echter af van hoe een staat omgaat met de
aanwezigheid van georganiseerde criminaliteit. Deze begrippen zijn vaak onderwerp van
onderzoek, wat betekent dat het gecompliceerde thema’s zijn waarover heel wat te zeggen
valt. Vanwege de gelimiteerde omvang van deze scriptie, beperk ik me bij de uitdieping
van deze begrippen. Het is vooral de bedoeling bij de uitwerking van de termen een
relevant denkkader mee te geven waarin omvattende beschrijvingen en vergelijkingen terug
te vinden zijn. Deze centrale begrippen worden telkens verduidelijkt in het hoofdstuk
waarbij ze een sleutelrol spelen. Naast de uitdieping van deze begrippen zijn er enkele
criminologisch relevante theorieën, zoals de bindingstheorie van Hirschi, de twee modellen
van Lupsha over de georganiseerde criminaliteit en het verplaatsingseffect toegepast op de
situatie in Mexico doorheen het werkstuk.
Naast de uiteenzetting van dit theoretisch kader, wens ik tevens de criminologische
relevantie van dit werkstuk te onderstrepen. Criminaliteit is in alle samenlevingen aanwezig
en dat zal het ook altijd blijven. Het is de kunst van het beleid om dit tot een minimum te
beperken en de nationale veiligheid te verzekeren. Wanneer echter criminaliteit beter
georganiseerd blijkt te zijn dan de staat en diens instellingen, is er een probleem. Deze case
van Mexico en de drugkartels is een schoolvoorbeeld van dergelijke dynamiek. Het land
werd in het verleden al meerdere malen beschreven als een falende staat omwille van deze
problematiek. Deze vaststelling toont aan dat er coherentie is tussen een goed gefundeerd
beleid, de sterkte van het staatsbestel en de mate van aanwezigheid van criminaliteit. De
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Inleiding
4
evaluatie van de problemen (gerelateerd aan de georganiseerde criminaliteit) en hoe de
overheid hierop inspeelt kadert binnen de opleiding Criminologie. De kijk en de kritische
reflectie op het in verval geraken en eventuele falen van een staat door de aanwezigheid
van criminaliteit biedt bovendien een interessant perspectief op de problematiek.
Afsluitend geef ik een overzicht van wat er inhoudelijk mag verwacht worden door de
hoofdlijnen van deze scriptie uiteen te zetten.
Deze scriptie start met een beeldvormend hoofdstuk waarbij de aandacht uit gaat naar de
voornaamste problematieken gerelateerd aan de aanwezigheid van de drugkartels. Dit
onderdeel verschaft inzicht in de verscheidende criminaliteitsproblematieken waar Mexico
mee af te rekenen krijgt. Dit inleidende hoofdstuk is uitgewerkt door een uiteenzetting te
bieden van een aantal voorname criminele fenomenen die een invloed op de Mexicaanse
staat en samenleving uitoefenen. Dit onderdeel stelt de lezer in staat om met de nodige
kennis van het probleem over te gaan naar het tweede gedeelte van de scriptie.
Het tweede grote blok van dit eindwerk is gewijd aan de aanwezigheid van de
georganiseerde criminaliteit en de daaraan gerelateerde strubbelingen. Vooraleer deze
evaluatie door te voeren, belicht ik de politiek en economische context waarin de kartels
zich hebben ontwikkeld. Deze historische duiding biedt de lezer de mogelijkheid het
probleem te kaderen. Hierbij worden volgende deelvragen beantwoordt:
I. Hoe zijn drugkartels ontstaan?
II. Onder welke politiek, socio-economische omstandigheden zijn deze criminele
groeperingen kunnen uitgroeien tot de machtige organisaties die ze vandaag
zijn?
Naast dit historisch overzicht gaat dit hoofdstuk verder in op het gevoerde beleid met
volgende deelvragen:
I. Zijn er in het verleden reeds anti-druginspanningen geleverd?
II. Hoe zag het anti-drugbeleid van president Calderón eruit?
III. Hoe pakt president Nieto de problemen aan?
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Inleiding
5
IV. Wat is de rol van de VS in heel het Mexico verhaal?
In het derde en laatste hoofdstuk leg ik me toe op de synthese van voorgaande onderdelen.
Hierbij wordt de efficiëntie van de beleidsbeslissingen geëvalueerd aan de hand van de
gevolgen die ze teweeg gebracht hebben. In dit onderdeel is het begrip ‘state failure’
uitgediept en toets ik aan de hand van deze beschrijving of Mexico al dan niet dweept met
het gegeven van ‘state failure’.
De scriptie sluit af met een algemeen besluit waarin zowel de deelvragen als uiteindelijk de
centrale onderzoeksvraag worden beantwoord.
Tot slot wens ik te benadrukken dat ik met deze scriptie een bijdrage tracht te leveren aan
de bestaande literatuur rond dit onderwerp. Het is belangrijk dat de lezer zich er van bewust
is dat dit eindwerk nog meer in detail zou kunnen treden, maar deze detaillering het
literatuuronderzoek te ver zou leiden. Wat wel gesteld kan worden is dat de onderdelen en
informatie in deze masterproef zorgvuldig werden uitgewerkt in functie van de
beantwoording van de deelvragen en daarmee de mogelijkheid bieden de centrale
hoofdvraag van dit eindwerk te beantwoorden.
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk1
6
Hoofdstuk 1: Een overzicht van de druggerelateerde
criminaliteit in Mexico
1 Inleiding
In dit inleidende hoofdstuk leg ik me toe op de beeldvorming rond de huidige situatie in
Mexico. Door een overzicht te bieden van de voornaamste criminele fenomenen tracht ik de
problematiek rond de aanwezigheid van de drugkartels bloot te leggen. Na het lezen van dit
onderdeel moet het de lezer duidelijk zijn waarom de toestand er vandaag nog steeds als
problematisch ervaren kan worden.
Dit hoofdstuk gaat van start met de uiteenzetting van de criminaliteitscijfers van
geweldpleging en moord. Hierbij geef ik duiding over de tendensen die terug te vinden zijn
in de statistieken. De informatie die hiervoor gebruikt wordt, komt voornamelijk uit de
jaarrapporten van het Mexico Justice Project, een initiatief ondersteund door de universiteit
van San Diego. Verder zijn er twee onderdelen waarin de problematiek rond de illegale
wapenhandel en de drugproductie en trafiek aan bod komen. Naast de criminaliteitscijfers,
sta ik in dit hoofdstuk stil bij de aanwezigheid van corruptie in het land. Ook hier wordt
cijfermateriaal gebruikt om aan te tonen dat Mexico op vlak van corruptie geen
ongeschreven blad blijkt te zijn. Het laatste onderdeel van dit hoofdstuk legt de focus op de
bron van de zonet opgesomde problemen, namelijk de drugkartels. Dit beeldvormende
hoofdstuk wordt afgesloten met een besluit waarin de belangrijkste aandachtspunten
nogmaals onderstreept zijn.
2 Criminaliteitscijfers
Vooraleer van start te gaan met dit onderdeel, is het belangrijk te wijzen op het feit dat de
cijfers van de criminele fenomenen die aan bod komen, niet de accuraatheid in zich dragen
om van een perfecte weergave van de werkelijkheid te kunnen spreken. Enkele voorname
redenen hiervoor zijn onder andere de wijze waarop men data verzamelt en verwerkt,
onderrapportage en andere onregelmatigheden (Heinle, Ferreira, & Shirk, 2015). De
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk1
7
informatie die we uit cijfermateriaal kunnen halen is eerder een benadering van de realiteit,
dan een perfecte weergave ervan. Doch, voor het schrijven van dit onderdeel is er beroep
gedaan op verslagen en instanties die een zekere mate van betrouwbaarheid genieten en
wetenschappelijke affiniteit in zich dragen.
2.1 Geweldpleging en moord
Mexico kende het afgelopen decennia een forse stijging van druggerelateerd geweld
waarbij het land in 2011 een driest dieptepunt bereikte. Te rekenen van de periode 2006 tot
op heden zien we een totaal van zo’n 65,000 tot 80,000 moorden die gelinkt kunnen
worden aan de georganiseerde criminaliteit. Om deze cijfers meer kracht bij te zetten: in de
eerste wereldoorlog verloren naar schatting 53,000 Amerikanen het leven en in de oorlog
die Amerika voerde in Vietnam waren dit er 58,000 (Heinle, Ferreira, & Shirk, 2016).
2.1.1 Cijfers en trends
Moordstatistieken worden beïnvloed door vele vormen van geweld, dit is in Mexico niet
anders. Naast druggerelateerde moorden, komen geweld gepleegd door
politiemedewerkers, het leger, persoonlijke vendetta’s, etc. ook in deze statistieken terecht.
Echter, het INEGI – National Institute of Statistics and Geography – en het SNSP –
Sistema Nacional de Seguridad Pública1 – stellen dat georganiseerde criminaliteit de
verantwoordelijkheid draagt voor minstens 25% van het totaal van alle moorden. De
kranten Reforma en Milenio hebben het zelfs over een cijfer dat de 40% overstijgt. Deze
conclusies maken de instituties op basis van de manier waarop personen om het leven
gebracht werden. Karakteristieken die hieraan toegeschreven worden, zijn het gebruik van
zware (semi)automatische wapens, martelingen, executies, onthoofdingen en de
aanwezigheid van expliciete boodschappen (Heinle et al., 2016).
In volgende paragrafen worden de moordcijfers van Mexico naast een aantal andere landen
geplaatst zodoende deze in perspectief te kunnen benaderen.
1DeSNSPiseeninstellingdiedecoördinatietussendepubliekeveiligheidsinstellingen,zoalspolitieophetniveauvandestaatenhetfederaalniveau,regelt.DezeissamenmetdeVeiligheidsraadverantwoordelijkvoor het uitwerken van het beleid op nationaal niveau. SNSP houdt zich voornamelijk bezig met hetverzamelenvangegevensgerelateerdaancriminaliteit.
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk1
8
Figuur 1 weerspiegelt de positie van Mexico ten opzichte van andere Latijns-Amerikaanse
landen, de Verenigde Staten en Canada. Deze statistiek toont ons dat Mexico niet als
uitschieter dient beschouwd te worden tussen andere Zuid-Amerikaanse landen. Het zijn
vooral landen zoals Honduras en Venezuela die te kampen hebben met problematisch hoge
moordcijfers. Doch, deze vergelijking mag niet gebruikt worden om de situatie te
minimaliseren. Waar Mexico tussen andere Latijns-Amerikaanse landen geen hoge toppen
weet te scheren, zien we dat in vergelijking met de Verenigde Staten en Canada de
moordgraad er aanzienlijk hoger ligt.
Daarnaast kan er opgemerkt worden dat ondanks de vaststelling dat Mexico’s moordcijfers
tot de middenmoot behoren tussen de andere Zuid-Amerikaanse landen, er toch een
problematische trend zichtbaar is in de statistieken. Zo zien we in figuur 2 dat de
moordgraad gedurende geruime tijd een positieve tendens kende waarbij de cijfers vanaf
1992 tot 2006 ieder jaar een daling lieten optekenen. Niettegenstaande deze vaststelling,
zien we sinds het aantreden van Calderón (2006) een einde komen aan deze trend. Zo
constateren we dat de moordgraad tussen de periode 2007 en 2011 van 8.1 naar 24 moorden
per 100,000 inwoners is gestegen. Concreet betekende dit een stijging van 8,867 naar
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk1
9
27,199 personen die om het leven gebracht werden. Dus, ook al behoren Mexico’s
moordstatistieken niet tot de hoogste van Zuid-Amerika, het land stond in deze periode wel
bovenaan de lijst van sterkste stijgers wat betreft geweld en moorden in deze regio (Heinle
et al., 2016).
Volgens informatie die INEGI vrijgaf, zien we na de piek in 2011 de cijfers gestaag dalen,
vooral in de periode 2012 tot en met 2014. Ondanks deze daling moet er opgemerkt worden
dat de cijfers van geweldplegingen en moord in deze periode nog steeds hoger lagen dan
voor de militarisering van de drugoorlog (Magaloni & Razu, 2016). Deze gegevens van het
INEGI liggen in dezelfde lijn met vaststellingen die het International Narcotics Control
Strategy Report 2015 van het Bureau of International Narcotics and Law Affairs maakte.
Dit laatst vernoemde rapport duidt naast de vermindering aan moorden, ook op een stijging
van kidnappings en verdwijningen gedurende deze periode (INCSR, 2015).
Recente statistieken van de SNSP en INEGI tonen aan dat er sinds 2015 terug sprake is van
een opmars van de cijfers. Als we het globale beeld van moorden bekijken in figuur 2,
merken we tussen 2014 en 2015 een toename van o.4 % en in het jaar 2015 - 2016 zelfs een
stijging van 3.8%. Ook al lijkt deze toename niet veel of verwaarloosbaar, niets is
minderwaar. Mexico kent namelijk een inwonersaantal van een kleine 130 miljoen mensen.
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk1
10
Hiermee staan ze op de derde plaats in de ranking van meest bevolkte gebieden in Amerika
na de VS en Brazilië. Een kleine verandering van de statistieken betekent dus een enorm
verschil in het aantal werkelijk gepleegde moorden (Heinle et al., 2017).
2.1.2 Geografische spreiding van geweld
Een belangrijke opmerking die dient gemaakt te worden is dat het geweld in Mexico niet
gelijk verspreid is en zich bijgevolg beperkt tot bepaalde delen van het land. De grensstaten
met de Verenigde Staten, de Stille Oceaan gebieden en Centraal Mexico zijn regio’s die
vaak getroffen worden door het geweld2. Gebieden die niets kunnen betekenen in de
productie of handel van de kartels blijven over het algemeen ongemoeid en ondervinden
bijgevolg minder invloed van het geweld. Figuur 3 is een visuele weergave van de
conflicten tussen de kartels en waar deze het hevigst zijn. Hierbij valt op dat gebieden waar
de criminele groepen het machtigst zijn, vaak het strijdtoneel vormen om de controle over
grondgebied. Naast de vaststelling dat geweld slechts heel regionaal is, kan er opgemerkt
worden dat het geweld in Mexico zich tevens laat kenmerken door een zekere mate van
mobilisatie. De veranderlijke karakter van geweld is vooral het gevolg van de tegenstand
die de kartels ondervinden vanuit de overheid. Zo merken we op dat gebieden waar het
leger massaal wordt ingezet als repressie tegen de kartels, vaak een tijdelijke terugval in
geweldpleging en criminaliteit kennen. Niettegenstaande deze positieve invloed,
verplaatsen kartels zich naar andere regio’s waar het geweld dan weer toeneemt (cf. het
verplaatsingseffect). Figuur 4 toont deze mobilisatie aan door de weergave van de
vergelijking van moordcijfers per staat tussen 2015 en 2016. Hierbij valt het inderdaad op
dat geweld sterk veranderlijk is per gebied. Zo kan er afgeleid worden dat de staten Colima
en Vecaruz een zeer sterke toename in de moordcijfers hebben doorgemaakt op één jaar
tijd. Een andere toch wel opvallende vaststelling is de terugval van deze cijfers in de staat
Chihuahua. Deze staat was immers lang één van de gewelddadigste gebieden van Mexico.
Verder lieten de staten Jalisco, Baja California en Sinaloa dan weer een stijging optekenen.
Deze laats vernoemde behouden over het algemeen een redelijk stabiele trend, gezien het
belangrijke gebieden zijn voor de drugsmokkel (Heinle et al., 2017). Tot slot kan er
gewezen worden op het feit dat het vooral de conflicten tussen de kartels in combinatie met 2Bijlage2isdekaartvanMexicoenkaneenconcreterbeeldvanliggingvandezeregio’sgeven.
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk1
11
de druk vanuit de overheid zijn die de onvoorspelbare dynamiek beïnvloeden en vorm
geven aan het grillige karakter van de spreiding van het geweld.
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk1
12
2.1.3 Geweld gericht tegen de overheid en journalisten
Sinds het uiteenvallen van de autoritaire macht van de PRI en het opkomende
democratiseringsproces, stelt zich een veranderende relatie tussen de overheid en de kartels
die wordt gekenmerkt door meer geweld (Sullivan & Elkus, 2009).
Burgemeesters of kandidaat burgemeesters die weigeren hun medewerking te verlenen
worden vaak uitgeschakeld door de drugkartels. Zo werden er van 2005 tot 2016 zo’n 147
burgemeesters en 8 kandidaat burgemeesters om het leven gebracht (Heinle et al., 2017).
De macht hebben over deze ambtenaren biedt kartels de mogelijkheid de toekomst van hun
lucratieve handel te verzekeren in de staten waar ze actief zijn. Met deze daden
ondermijnen de kartels de wetgeving en de gehele democratisering van Mexico (Hazen,
2011).
Naast politici en andere overheidsmedewerkers zijn journalisten vaak gekozen doelwitten
van de georganiseerde criminaliteit. In 2016 stond het land nog op de zevende plaats van de
lijst van meest dodelijke plaatsen voor reporters. Mexico’s Attorney General Office3 heeft
het over zo’n 124 journalisten die tussen het jaar 2000 en juli 2016 om het leven gebracht
werden (Human Rights Watch, 2017). De journalisten werkten voornamelijk rond het
geweld afkomstig van de georganiseerde criminaliteit, de corruptie in het land, de kartels en
diverse politieke onderwerpen (Heinle et al., 2017). De constante dreiging van de kartels
doet velen terugdeinzen om over deze onderwerpen te rapporteren. Het gevolg hiervan is
dat steeds meer Mexicaanse media aan zelfcensuur gaan doen om zichzelf te beschermen.
Ondanks enkele inspanningen vanuit de overheid blijft het frappant dat de overgrote
meerderheid, zo’n 90%, van geweldplegingen op journalisten onbestraft blijven
(Human Rights Watch, 2017).
2.2 Schietincidenten en de illegale wapenhandel
Een ander stokpaardje van de druggerelateerde problemen in Mexico is de toegenomen
illegale wapenhandel en het wapenarsenaal van de kartels. Erg verwonderlijk hoeft deze
vaststelling niet te zijn, gezien de zonet besproken cijfers van geweldplegingen en moord.
3 Deze instantie is verantwoordelijk voor het onderzoek en de vervolging van federale misdrijven.
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk1
13
De aanwezigheid en het gebruik van wapens dragen bij tot de instandhouding van de
onveiligheid in het land en ondermijnen het gezag van de staat.
Wapens die het frequentst in omloop zijn bij de georganiseerde criminaliteit zijn de grote
kalibergeweren zoals de AR-15 en AK-47, dit laatste wapentype is beter bekend onder de
naam Kalasjnikov. Deze oorlogswapens representeren minstens de helft van de artillerie die
in Mexico in beslag wordt genomen (D. Shirk & Wallman, 2015). Verder zijn semi-
automatische wapens, pistolen, revolvers en handgranaten vaak onderschepte objecten.
De afgelopen jaren is er een trend merkbaar waarin de kartels zich steeds beter uitrusten en
een meer gesofisticeerd wapenimperium ontwikkelen waarbij gepantserde wagens,
helikopters, vliegtuigen, schepen, landmijnen, enzovoort ingezet worden in de strijd om
grondgebied en tegen het overheidsleger (Vargas & González, 2015). Verder kan er
opgemerkt worden dat deze criminele groepen naast geavanceerde wapens en de nieuwste
technologieën zoals drones, ook over personen beschikken die militair getraind zijn om
deze wapens te hanteren. Het gaat voornamelijk om voormalig Mexicaanse soldaten of
mariniers die de overstap naar de georganiseerde criminaliteit maakten vanwege de lage
verloning door de overheid (Longmire & Longmire, 2008). Een schoolvoorbeeld hiervan is
het kartel Los Zetas, dit kartel bestaat voornamelijk uit gedeserteerde militairen en
politiemedewerkers.
2.2.1 Wat zeggen de cijfers?
Het bezit van een wapen is een grondrecht van iedere Mexicaanse inwoner. Echter, de
regelgeving om een wapen te mogen bezitten is zeer streng in Mexico. Zo dienen er
verschillende stappen en procedures doorlopen te worden vooraleer men de goedkeuring
krijgt een wapen aan te schaffen. Deze vaststelling doet vermoeden dat slechts een
minderheid van de bevolking in het bezit is van een wapen, maar niets is minder waar. Naar
schatting gaat het om zo een 15.5 miljoen Mexicanen die eigenaar zijn van één of meerdere
wapens (de populatie bedraagt ongeveer 130 miljoen inwoners). Niettegenstaande deze
vaststelling, is er slecht een kleine 14% van dit aantal legaal aangevraagd of aangegeven
(Vargas & González, 2015).
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk1
14
Wat de wapensmokkel betreft, stellen we vast dat de vuurwapens die in Mexico gebruikt en
inbeslaggenomen worden voor de overgrote meerderheid afkomstig zijn van de VS. In een
werk van Vargas en González (2015) zien we dat het om zo een 84% tot 87% van de
inbeslaggenomen wapens gaat. Als we de data van het Bureau of Alcohol, Tobacco,
Firearms and Explosives (ATF) erop na houden, kan er opgemerkt worden dat de
meerderheid van deze wapens in 2009, zo’n 70%, op een legale manier verkregen zijn in
wapenwinkels in de Verenigde Staten. De overige wapens konden niet geïdentificeerd
worden of kwamen uit andere landen dan de VS (Vargas & González, 2015). Een veel
toegepaste techniek om de artillerie de grens over te krijgen, is deze te ontleden in
verschillende aparte onderdelen. De onderdelen op zich zijn niet illegaal in Mexico en
vormen dus geen probleem bij de douanecontrole (Engel, 2016). De Mexicaanse regering
heeft sinds 2007 tot op heden ongeveer 84,000 wapens in beslag genomen die op deze
manier het land werden binnengesmokkeld. Naast de grootte van de grensovergang, zo’n
3200 km, vergemakkelijkt het vrijhandelsovereenkomst North American Free Trade
Agreement (NAFTA) tussen Mexico, Canada en de Verenigde Staten deze smokkel, als
onbedoeld neveneffect weliswaar. Sinds dit pact is er een stijging merkbaar van het verloop
van wapens tussen deze landen4. Niet enkel Mexico kende een stijging, ook in Canada steeg
de illegale wapenhandel door dit verdrag. Met de stijging aan illegale wapens is ook de
criminaliteit gerelateerd aan vuurwapens en schietincidenten in Mexico gestegen (Sides,
Vanderleeuw, & Joseph, 2015).Zo zien we dat het aantal schietincidenten sinds de vroege
jaren 2000 grotere proporties aannemen. De Mexicaanse overheid registreerde dat er in
2004 zo’n 58% van alle moorden die dat jaar werden gepleegd, door toedoen waren van
vuurwapens. De schietincidenten piekten in 2011 met een stijging 20% tegenover 2004.
Deze cijfers bevestigen de vaststelling van het voorgaande onderdeel waarin we zagen dat
Mexico in 2011 ongekende hoogtes aannam in de moordstatistieken. Het jaar nadien daalde
dit cijfer terug naar 68%, ook deze tendens zien we gereflecteerd in de moordcijfers
(Vargas & González, 2015). Meer recente gegevens van het Mexicaanse Public Security
National System tonen aan dat er in het eerste half jaar van 2016 zo een 5,586 moorden
gepleegd werden die gelinkt kunnen worden aan het gebruik van geweren. Dit aantal neemt
4 Deze vrijhandelsovereenkomst heeft de importtarieven tussen de VS, Canada en Mexico verlaagt en zelfs gedeeltelijk afgeschaft.
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk1
15
een kleine 60% in van het moordtotaal van de eerste zes maanden in 2016 (Gunpolicy.org,
2016). Er is verbetering merkbaar in de cijfers, maar de aantallen blijven verontrustend
hoog.
De cijfergegevens die zonet werden aangehaald, hebben slechts betrekking op de in beslag
genomen wapens en incidenten waar de overheid weet van heeft. Concrete cijfers die een
representatief beeld schetsen van de werkelijkheid zijn er echter niet. De omvang van deze
handel blijft een vraagteken voor zowel het beleid als onderzoekers. Het is ook om deze
reden dat de regering moeilijkheden ondervindt een efficiënt beleid uit te werken dat een
antwoord kan bieden op deze problematiek.
2.3 Drugproductie en trafiek
Mexico is een vooraanstaande speler op de internationale drugmarkt. Roesmiddelen zoals
marihuana en methamfitamine zijn zelfs belangrijke illegale exportproducten geworden.
Volgens het INCSR (U.S State Department’s International Narcotics Control Strategy
Report) rapport van 2016 dat werd vrijgegeven door het Bureau of International Narcorics
and Law enforcement Affairs, is Mexico één van de grootste producenten naast Peru,
Colombia en Bolivia van heroïne, marihuana en metamfetamine. In tegenstelling tot
vroeger merken we op dat de kartels zich niet meer in één product specialiseren, maar zich
nu toeleggen op een grotere variëteit. Naast het produceren van drugs laten de Mexicaanse
kartels zich in met het versluizen van roesmiddelen afkomstig vanuit andere Latijns-
Amerikaanse landen naar de VS. De Verenigde Staten zijn immers de grootste afnemers
van de door Mexicaanse kartels geproduceerde en getransporteerde middelen (INCSR,
2015). De drugkartels maken hiervoor gebruik van tunnels, speciaal uitgeruste wagens,
vliegtuigen, boten, etc. om de producten de grens met de VS over te smokkelen (Seelke &
Finklea, 2010).
2.3.1 Mexico als productieland
Mexico wordt gezien als de grootste producent en transporteur van marihuana. De
productie van het gewas is vooral sterk aanwezig in de staat Sinaloa. Vanwege de lange
kustlijn in het westen en de moeilijkere bereikbare plaatsen is Sinaloa uitgegroeid tot een
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk1
16
belangrijke geografische speler wat betreft de cultivatie van marihuana, maar ook van
opiumplantages (Beittel, 2015). Het is ook in deze staat dat het machtige Sinaloakartel
regeert. Echter, de decriminalisering van marihuana in verschillende staten van de VS en
Canada heeft ervoor gezorgd dat de kartels er een grote concurrent bij hebben. De kwaliteit
van marihuana geteeld in de VS en Canada is immers beter dan die van Mexico. Teneinde
te kunnen blijven concurreren zijn de kartels volop bezig met de verbetering van de
kwaliteit van hun marihuana. De productie van het gewas kende hierdoor een kleine
terugval, maar blijft over het algemeen stabiel. De hoeveelheid onderschepte marihuana aan
de grensovergang tussen Mexico en de Verenigde Staten bevestigt deze vaststelling,
marihuana blijft de meest in beslag genomen drug aan de grensovergang (DEA, 2016).
Naast marihuana zijn er ook heel wat opiumplantages terug te vinden in Mexico. Het land
is één van de koplopers in de productie ervan en bijgevolg ook bij het verwerkte product,
heroïne. Afgelopen jaren zijn er steeds meer opiumplantages bijgekomen waar
voornamelijk black-tar en bruine heroïne worden geteeld. In 2015 schatte de DEA – Drug
Enforcement Administration - de opiumgewassen op zo een 28,000 hectare. Deze
oppervlakte is bijna een viervoud van het aantal gewassen dat werden waargenomen in
2013. Ook hier is de grootste afzetmarkt de Verenigde Staten, waarbij de DEA vaststelde
dat ongeveer 80% van de heroïne in de VS afkomstig is van diens zuiderburen (DEA,
2016). Naast de productie van heroïne wordt het sap van de papaverplaten verwerkt in
nieuwe synthetische drugs zoals fentanyl en methamfetamine. Door de terugval van de
vraagzijde van marihuana, kende de kartels kleinere winstmarges op de verkoop ervan
(Heinle et al., 2017). De toegenomen vraag naar synthetische drugs heeft ervoor gezorgd
dat de kartels steeds meer de focus hebben gelegd op de productie van deze synthetische
drugs. De zogenaamde meth labs, waar methamfetamine geproduceerd wordt, verschenen
over heel het land en blijven zich uitbreiden. Ook voor deze producten zijn de Verenigde
Staten de grootste afnemers en bijgevolg de grootste afzetmarkt (Morton, 2012).
2.3.2 Mexico als transitland
Naast een belangrijk productieland is Mexico een veel gebruikt transitland. De voornaamste
reden is de grote grensovergang tussen de VS en Mexico van meer dan 3200 km. Daarnaast
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk1
17
heeft de cartel crackdown5 van de Colombiaanse kartels door Amerika in de jaren 1980
ervoor gezorgd dat de Mexicaanse kartels meer macht hebben gekregen over het
drugtransport en de gehele drughandel (Bailey, 2010). Mexico is vandaag het belangrijkste
transitland voor drugs afkomstig uit andere Latijns-Amerikaanse landen die de VS
bereiken. Het gaat voornamelijk om de smokkel in cocaïne, die vaak in gebieden rond de
Andes wordt geteeld. De drugs bereiken Mexico via het land, de zee en de lucht.
Vervolgens worden ze via de Mexicaans-Amerikaanse grens overgesmokkeld. Volgens het
World Drug Report van UNODC is Mexico als transitland verantwoordelijk voor ongeveer
70% tot 90% van de cocaïne die de VS binnenkomt (DEA, 2016). Deze internationale
interactie tussen verschillende landen illustreert het transnationale karakter van de gehele
drughandel.
2.3.3 Socio-economische factoren
De economische situatie van Mexico werd lang gekenmerkt door een devaluatie van de
nationale munt, de ineenstorting van olie-industrie en een economische stagnatie. Onder
deze omstandigheden zijn Mexicaanse inwoners massaal op zoek gegaan naar nieuwe
bronnen van inkomsten om deze verliezen te compenseren. Naast deze reactie gerelateerd
aan de economische situatie, stelt het Mexico Justice Project Report 2017 dat heel wat
Mexicanen tot op heden niet beschikken over een vlotte toegang tot educatie, sociale
vangnetten en de jobmarkt. De kloof tussen arm en rijk is nog steeds zeer groot en lijkt
enkel te groeien. Zo stelt het rapport van OECD – The Organisation for Economic Co-
operation and Development – van 2017, dat rijkste Mexicanen ongeveer 14 keer meer
bezitten dan de minder fortuinlijke inwoners. Een doorsnee gezin verdient zo’n 12,806
dollar per jaar, wat ver onder het gemiddelde, dat 29,016 dollar bedraagt, van de landen die
het OECD opnam ligt (OECD, 2017). Zowel economische als sociale factoren dragen er
dus toe bij dat criminaliteit als een laatste vangnet wordt gezien om inkomsten te genereren.
Een aanzienlijk deel van de Mexicaanse burgers zijn dan ook betrokken bij de cultivatie en
handel van drugs (Heinle et al., 2017).
5Wordtbeschreveninhetonderdeel‘deopkomstvandrugkartels’inhoofdstuk2.
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk1
18
3 Corruptie
“Corruption is a complex social, political and economic phenomenon that affects all
countries. Corruption undermines democratic institutions, slows economic development
and contributes to governmental instability. Corruption attacks the foundation of
democratic institutions by distorting electoral processes, perverting the rule of law and
creating bureaucratic quagmires whose only reason for existing is the soliciting of
bribes.”(United Nations, 2016). Als we dit citaat erop nahouden, zien we dat corruptie een
belangrijke invloed uitoefent op het goed functioneren van de sociaal, politiek en
economische situatie van een staat en diens apparaten. Daarom wordt er in volgende
onderverdelingen nagegaan hoe Mexico op vlak van corruptie ervoor staat. Hierbij licht ik
kort toe wat er onder corruptie kan verstaan worden, de plaats die Mexico inneemt in de
internationale corruptie index van Transparency International en waarom de aanwezigheid
van corruptie als problematisch bevonden kan worden.
3.1 Wat is corruptie?
Transparency International beschrijft de term als volgt: “the abuse of entrusted power for
private gain” (Transparency International, 2016). Vrij vertaald betekent dit dat men aan
machtsmisbruik van een toevertrouwd vermogen doet om zo persoonlijk gewin te bekomen.
Een iets bredere benadering van corruptie vinden we in de definitie volgens professor
emeritus Petrus van Duyne. Die spreekt over corruptie als een vervuiling in het
beslissingsproces, waarbij een beslisser instemt af te wijken van het criterium dat zijn of
haar besluitvorming zou moeten bepalen. Dit gebeurt in ruil voor een beloning of in de
verwachting van een beloning. Het is deze motivatie, de beloning, die zijn of haar
beslissing moet beïnvloeden. Belangrijk hierbij te vermelden is dat deze ruildienst geen
deel kan uitmaken van de rechtvaardiging van de beslissing (Van Duyne, 1996).
De definities die in de literatuur aan corruptie gegeven worden, zijn veelal in
overeenstemming te brengen met elkaar zonder veel noemenswaardige verschillen.
Ondanks deze homogeniteit is het belangrijk erop te wijzen dat corruptie vele
verschijningsvormen kan aannemen. In volgende paragraaf bespreek ik de twee meest
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk1
19
voorkomende vormen van corruptie die gerelateerd kunnen worden aan de drugtrafiek in
Mexico.
Een eerste wijze die sterk aanwezig is bij de kartels is omkoping. Autoriteiten hanteren een
selectieve toepassing van de strafwet in ruil voor een deel van de opbrengst van het illegale
milieu. Het kan de vorm aannemen van geschenken, betalingen, beloningen of andere
voordelen die aanzetten tot illegale of onethische handelingen. Dit mechanisme waarbij
staatsmedewerkers kartelleden beschermen, maakt het de overheid nog moeilijker om
drugkartels effectief te bestrijden en uit te schakelen (Finckenauer, 2005). Het spreekwoord
‘plato o plomo’ vat de manier van werken samen: de kartels dwingen de lokale autoriteiten
ertoe mee te werken in ruil voor geld (zilver), als ze dit niet doen krijgen ze de kogel (lood).
Velen maken dan ook de keuze voor het geld (Magaloni & Razu, 2016). Een tweede vaak
voorkomende vorm van corruptie is het witwassen van misdaadgeld. De winsten die kartels
uit hun illegale handel putten, herinvesteren ze vaak in de reguliere, legale economie
(Transparency International, 2016). Door dit te doen kunnen kartels hun handel low profile
houden en maken ze zelfs nog meer winst die ze achteraf opnieuw in hun lucratieve
misdaadpraktijken kunnen herinvesteren. Op deze manier is het moeilijker voor de overheid
de oorsprong van het geld te achterhalen (Finckenauer, 2005).
3.2 Wat zeggen de cijfers?
Met een score van 30 op 100 staat Mexico op plaats 123 van de 176 landen die werden
opgenomen in de Corruption Perception Index (CPI) van Transparency International. Deze
score is een terugval tegenover voorgaande jaren. Zo kende Mexico sinds de inauguratie
van Nieto, in 2012, tot en met 2015 een zekere stabiliteit waarbij de cijfers varieerden
tussen de 34 en de 35 op 100. De interpretatie van deze cijfers dient als volgt te gebeuren:
‘100’ staat in deze index voor volledig corruptie vrije samenlevingen (weliswaar een
utopie) en ‘0’ staat bijgevolg voor staten die tot op het bod doordrongen zijn van corruptie.
De lager geplaatste landen, zoals Mexico, worden geplaagd door onbetrouwbare en slecht
functionerende openbare instellingen zoals die van justitie of het politiewezen. Vaak is er in
deze landen weldegelijk een wettelijke regeling die corruptie bestraft, maar deze worden
omzeild of simpelweg genegeerd (Transparency International, 2016).
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk1
20
Om de cijfers van Mexico in perspectief te bekijken: België behaalde in 2016 een score van
77 waarmee het op de 15e plaats op de ranking terecht kwam, de Verenigde Staten komen
op plaats 18 terecht met een score van 74 en Colombia scoorde 37 op plaats 90. Noord-
Korea, Zuid-Soedan en Somalië scoren het slechts in deze ranking en bengelen achteraan
de lijst. Deze laatst vernoemde landen scoren tussen de 10 en de 12, wat betekent dat ze af
te rekenen hebben met een zware corruptiegraad. Denemarken, Nieuw Zeeland en Finland
staan op de eerste 3 plaatsen en behalen scores 89 en 90 op 100 met relatief stabiele cijfers
over de afgelopen jaren (Transparency International, 2016). Figuur 5 is een visuele
weergave van de landen die werden opgenomen in de index van Transparency
International. De donker gekleurde gebieden, waaronder ook Mexico, zijn regio’s die te
maken hebben met hoge corruptiecijfers.
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk1
21
3.3 Waarom is het een probleem?
Landen die te maken hebben met een hoge graad van corruptie worden veelal geteisterd
door politieke instabiliteit. Dit instabiel klimaat heeft dan weer tot gevolg dat er meer
geweld en criminaliteit aanwezig is in deze landen (Felbab-Brown, 2013). Dit gezegd
zijnde kunnen we ervanuit gaan dat de aanwezigheid van corruptie de vicieuze cirkel van
omkoping, geweld en illegale handel binnen Mexico in stand houdt.
Corruptie is een oud zeer dat al decennia lang aanwezig is in de Mexicaanse samenleving.
Hierbij merken we dat de aanwezigheid van corruptie zowel een grote economische als
sociale kost met zich meebrengt. Zo houdt het de economische groei tegen en heeft het een
invloed op het jaarlijkse staatsinkomen van Mexico. Daarnaast heeft corruptie ertoe
bijgedragen dat het vertrouwen van de bevolking in het gerecht en de politie ver zoek is
geraakt. Zo wordt er naar schatting slechts 1 van de 10 misdrijven aangegeven aan de
autoriteiten. Om het compleet te maken, van de aangegeven misdrijven wordt er vervolgens
slechts 1 op 100 effectief vervolgd. Deze straffeloosheid draagt bij tot meer criminaliteit en
een daling van het imago naar de bevolking toe. Vooral het wantrouwen in de lokale
politiediensten is groot onder de inwoners.Dit is niet verwonderlijk, wetende dat corruptie
zich voornamelijk op het staatsniveau en het lokale niveau afspeelt. Naast de lokale
autoriteiten worden ook de federale instellingen zoals het leger en de federale politie
gelinkt aan de samenwerking en de bescherming van de illegale drughandel (Felbab-
Brown, 2013).
De arrestatie van de kingpin Joaquín “El Chapo” Guzmán (2016) wordt door de regering als
voorbeeldzaak gebruikt om het vertrouwen terug te winnen. Hiermee wil de overheid een
duidelijk beeld naar buiten brengen dat de Mexicaanse autoriteiten wel degelijk in staat zijn
de strijd aan te gaan tegen de kartels (Felbab-Brown, 2013). Doch rijst de vraag hierbij of
deze arrestatie het gevolg is van een goede coördinatie tussen de verschillende diensten of
is het eerder een gevolg van de strijd die het leger voert tegen de kartels.
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk1
22
4 De drugkartels
De aanwezigheid van de kartels wordt door vele auteurs aangeduid als de voornaamste
oorzaak van de huidige problematieken die Mexico kent. Het is vooral in de stedelijke
gebieden dat deze criminele groepen een bedreiging vormen voor de veiligheid (Werb et
al., 2011). Vanwege hun grote aandeel in de problemen wordt er naast de
criminaliteitsfenomenen in dit laatste onderdeel aandacht besteed aan deze criminele
groepen.
Hoe de drugkartels hun plaats in deze maatschappij hebben weten te verzekeren, is een niet
onbelangrijke vraag die dient beantwoord te worden. Dit is een proces geweest dat zich
midden in het sociaal, politiek en economische klimaat van afgelopen eeuw heeft
ontwikkeld, waardoor het me gepaster lijkt dit in de context van het beleid te belichten6.
In eerstvolgende paragrafen volgt een overzicht van wat er juist kan verstaan worden onder
het sociale construct van de term ‘drugkartel’, welke kartels het machtigst zijn en de modus
operandi die ze hanteren.
4.1 Het sociale construct van de term ‘drugkartel’
De benamingen die aan de georganiseerde groepen die zich inlaten met het produceren en
transporteren van illegale middelen worden gegeven variëren vaak. Zo kan het gaan over
kartels, ‘narco-traffickers’, ‘Drug Trafficking Organisation’ (DTO) of over een
‘Transnational Organisation’ (TCO) (Gallaher, 2016). Deze termen dekken dezelfde lading
en worden daarom ook dikwijls door elkaar gebruikt. Doorheen de scriptie maak ik enkel
gebruik van de term (drug)kartel, dit om een zekere consistentie te behouden.
Drugkartels zijn criminele groeperingen die onder de koepelterm van georganiseerde
criminaliteit kunnen gerekend worden. De benaming werd aan deze groep toegeëigend
omdat deze op dezelfde manier tewerk gaan als reguliere bedrijven of organisaties waar
men ook over kartelvormingen spreekt (Heinle et al., 2016).
6Ditwordtbelichtinhettweedehoofdstukvandezescriptie.
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk1
23
In een rapport van Beittel (2015) voor Congressional Research Service worden kartels
beschreven als een globale handel met allerhande verbindingen binnen een netwerk die
ervoor zorgen dat de illegale handel verzekerd blijft. Ze maken gebruik van geweld en
corruptie om hun doelen te bereiken. Deze ‘plato o plomo’ strategie zorgt ervoor dat de
overheid kan omgekocht worden, hun illegale handel vlotter verloopt en ze zich kunnen
onttrekken aan de wetgeving. De belangrijkste doelstelling is het product op een zo
efficiënt mogelijke manier, in verschillende landen, op de markt te brengen en de winst te
maximaliseren (Beittel, 2015).
Olson, Shirk en Seele (2010) geven de volgende omschrijving aan kartels: “Mexico’s
organized crime groups are international criminal enterprises that are driven by profit
motives and market forces, and are not limited by borders and concerns about national
sovereignty. They operate in the United States, Central America, and the Andes. There is
even growing evidence they have a global presence. Additionally, they are exceptionally
nimble in circumventing governmental and law enforcement efforts, and they adapt quickly
to changing political and economic realities. They are pragmatic and willing to forge new
alliances with once rival trafficking organizations when the balance of power shifts
amongst them.” (Bailey, 2010).
Volgens Fijnaut (1990) kunnen deze criminele allianties beschouwd worden als machtige
zakelijke verenigingen die als doel hebben winst te genereren uit het verhandelen van
illegale drugs. Hierbij maken ze gebruik van geweld, intimidatie, corruptie, etc. om hun
doelen te bereiken (Fijnaut, 1990).
Zowel de omschrijving van Finckenauer (2005), Fijnaut (1990) en die van Olson, Shirk en
Seele (2010) dragen dezelfde boodschap in zich: kartels zijn actief op de illegale drugmarkt
en hun hoofddoel is winst te maken. Een citaat van Longmire (2011) vat deze vaststelling
samen: “Mexican DTO’s do not wish to remove the Mexican Government and replace it
with one of their own. They are not religious zealots wishing to convert the Mexican people
or the rest of the world. They simply want to maximize their profits and keep government
and law enforcement out of their business” (Flanigan, 2012).
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk1
24
4.2 De invloedrijkste kartels
Toen de regering Calderón in 2006 aan de macht kwam, waren er vier dominante
drugkartels aanwezig op het Mexicaanse grondgebied: het Tijuana kartel / Arellano Felix
Organisatie (AFO), het Sinaloakartel, het Juárez kartel / Vicente Carillo Fuentes
Organisatie (CFO) en het Gulfkartel (Heinle et al., 2016). Nu, vandaag 11 jaar later, is er
geen sprake meer van deze opdeling van vier dominante groepen. Het Mexicaanse
kartellandschap wordt naast de grote groeperingen nu vooral gekenmerkt door vele kleine
actieve organisaties. De Amerikaanse DEA identificeerde volgende nieuwe drugkartels als
belangrijkste spelers op de markt: het Sinaloakartel, Los Zetas, het Tijuana kartel, het
Juárez kartel, de Beltrán Leyva Organisatie, het Gulfkartel en het Cartel Jalisco-New
Generation (CJNC). Andere bronnen suggereren dat deze groepen op hun beurt nog eens
opgesplitst zijn in meerdere kleinere divisies. Het is belangrijk te vermelden dat deze
opsplitsingen niet altijd blijven voortbestaan onder de noemer ‘kartel’. Zo zien we ook
gangs of lokale maffia groepen zich ontwikkelen na de afscheiding (DEA, 2016). Bijlage 1
illustreert deze trend van fragmentatie aan de hand van een schematisch overzicht waarin
de belangrijkste groepen weergegeven worden. Het is vooral in de periode van 2008 tot
2011 dat er vele verschuivingen hebben plaatsgevonden. Aan de hand van deze weergave
kunnen we concluderen dat zowel grote als kleine organisaties het moeilijker hebben hun
territorium te beschermen door de opkomst van de vele nieuwe rivalen met dezelfde
territoriumdrang.
Het Sinaloakartel
Het Sinaloakartel is dé nachtmerrie van de Mexicaanse overheid door hun standvastig
karakter en uitgebreide territorium. Het kartel heeft in Mexico de macht in minstens vijf
staten: Baja California, Sonora en ‘de gouden driehoek’ bestaande uit Sinaloa, Durango en
Chihuahua. Daarnaast zijn ze ook buiten de grenzen van Mexico en de Verenigde Staten
actief. Deze organisatie is een schoolvoorbeeld van de internationalisering van de
georganiseerde criminaliteit met een afzetmarkt van ongeveer 50 landen wereldwijd. Naast
vliegtuigen en containerschepen, maakt deze groepering gebruik van de meest
geavanceerde technieken zoals onderzeeërs en tunnelnetwerken om drugs over de grens
met de Verenigde Staten te transporteren (Beittel, 2015).
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk1
25
In februari 2014 arresteerde de overheid Joaquín “El Chapo” Guzmán, de leider van het
kartel. Sinds de val van de machtigste drugbaron van Mexico kent het kartel een
turbulentere periode, wat voor meer geweld zorgt in de noordelijke regio van Mexico. Een
voorbeeld hiervan is de recente confrontatie in juli 2017 tussen de politiediensten en het
kartel, waarbij 19 dodelijke slachtoffers vielen en verschillende politieagenten gewond
raakten (Van Ginneken, 2017).
Het Tijuana kartel / Arellano Felix Organisatie (AFO)
De Arellano Felix Organisatie is voornamelijk actief in Tijuana, waar de smokkelroute
tussen Baja California en het Zuiden van Californië in Amerika is gesitueerd. In 2008
splitste dit kartel in twee delen waardoor er een hevige onderlinge strijd losbarstte en de
staat Tijuana dat jaar af te rekenen kreeg met zeer hoge moordcijfers. In de loop der jaren
zijn deze cijfers, mede door het inrekenen van kopstukken van het kartel, gedaald (Beittel,
2015). Vandaag kunnen we de vraag stellen of het eens zo machtige kartel nog steeds de
macht in handen heeft in Tijuana of net zoals vele anderen onder het gezag is komen te
staan van het nieuwe machtige Cartel Jalisco-New Generation (CNJG) en het Sinaloakartel
zoals figuur 7 doet vermoeden.
Het Juárez kartel / Carrillo Fuentes Organisatie
Deze criminele groepering heeft haar basis in Juárez (in de staat Chihuahua) aan de grens
tussen Mexico en Texas. De rivaliteit met voormalig bondgenoot, het Sinaloakartel, heeft er
toe bijgedragen dat Juárez in het verleden tot de meest gewelddadige stad ter wereld kon
gerekend worden. Deze zogenaamde ‘turf war’ tussen beide kartels zorgde voor ongeziene
hoogtes in de moordcijfers tussen 2008 en 2011 met op een hoogtepunt zelfs 10 doden per
dag in deze regio. In 2014 rekende de Mexicaanse overheid toenmalig leider van het kartel,
Vincente Carrillo Fuentes, in (Beittel, 2015). Net zoals andere grote groepen heeft ook deze
organisatie aan grondgebied moeten inbinden voor het Sinaloakartel zoals weergegeven op
figuren 6 en 7.
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk1
26
Het Gulfkartel
Het Gulfkartel is vooral actief in Tamaulipas. Waar vroeger het Sinaloakartel hun grootste
vijand was, is nu de afgesplitste divisie ‘Los Zetas’ een doorn in het oog. Het conflict
tussen de voormalige bondgenoten wordt vaak beschreven als het meest gewelddadige in de
geschiedenis van de drugtrafiek organisaties. Het kartel houdt zich naast de trafiek van
drugs ook bezig met andere criminele activiteiten zoals kidnappings. Sommige bronnen
wijzen op het feit dat dit kartel zo gefragmenteerd is, dat alle kleine onderdelen een groter
probleem vormen dan de grote organisatie waarvan ze zijn afgescheiden (Beittel, 2015).
Deze fragmentatie wordt weergegeven in bijlage 1. Als we figuren 6 en 7 erop na houden,
zien we dat ook het territorium van dit kartels verplaatst is, doch dezelfde omvang blijft
behouden.
Los Zetas
Los Zetas is een afsplitsing van het zonet besproken Gulfkartel en wordt als het
gewelddadigste kartel bestempeld. Deze groep is voornamelijk actief in Juárez en enkele
staten in het Middellandse Zee gebied. Los Zetas vervulde de functie als private
veiligheidsdivisie van het Gulfkartel. Deze groepering bestaat voornamelijk uit voormalige
soldaten, politieofficieren en mariniers die deserteerden naar de georganiseerde
criminaliteit. Hun hoofddoel is in tegenstelling tot de andere groepen niet het produceren of
transporteren van drugs, maar het gebruik van geweld. Kidnappings, mensenhandel,
diefstallen, afpersingen zijn criminele activiteiten waarmee deze groep zich inlaat. Dit
betekent ook dat ze een grotere bedreiging vormen voor de directe omgeving, de
samenleving. Om hun macht te tonen maken ze gebruik van gewelddadige
intimidatietechnieken. Een voorbeeld hiervan zijn boodschappen of hun naam die ze
achterlaten op gemutileerde lichamen in woonwijken. Daarnaast maken ze gebruik van de
sociale media om intimiderende boodschappen over te brengen naar de overheid en
burgers.
Ook dit kartel bleef niet gespaard van de kingpin-strategie7 en verloor in de War on Drugs
verschillende leidersfiguren (Beittel, 2015). Als we de figuren 6 en 7 erop nahouden
7Eenstrategiewaarbijdefocusophetinrekenenvanleidersfigurenvandekartelsligt.
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk1
27
merken we op dat dit kartel sinds 2010 heel wat van haar territorium heeft moeten afstaan
aan het CJNG.
De Beltrán Leyva Organisatie (BLO)
Voor 2008 was deze criminele organisatie een onderdeel van Sinaloakartel. De aanleiding
van de afsplitsing was het verraad van hun leider, Alfredo Beltrán Leyva, door El Capo, de
leider van het Sinaloakartel. Hij werd opgepakt en vermoord door de veiligheidsdiensten.
Hector Beltrán Leyva’s nam deze plaats in tot hij in 2014 werd gearresteerd. Het is ook
vanaf dan dat dit kartel minder standvastig werd en veel van hun macht verloren. Sindsdien
hebben vele kleine groepen zich afgescheurd van de organisatie om een eigen leven te gaan
leiden. Op figuur 7 zien we de kleinere Guerreros Unidos en Los Rojos als nieuwe
organisaties ontstaan. De Guerreros Unidos worden verantwoordelijk geacht voor de moord
op 43 studenten die de internationale media haalden. De lokale autoriteiten in Guerrero
zouden banden hebben met deze groep en de leerlingen overgeleverd hebben aan de
criminelen. Het kartel is voornamelijk aanwezig in de meer zuiders gelegen staten en
centraal Mexico zoals in Guerrero, Chiapas, Puebla en Tlaxcala.
Cartel Jalisco-New Generation (CJNG)
Dit kartel, gesitueerd in Jalisco, wordt op heden door de Mexicaanse overheid als het
grootste gevaar voor de nationale veiligheid bestempeld. Deze redelijk nieuwe groep is een
afsplitsing van het Mileniokartel en wordt geleid door Ruben Oseguera Cervantes alias “El
Mencho”, voormalig politiemedewerker en de meest gezochte drugbaron op dit moment.
Ondanks hun prille bestaan, pas opgericht in 2010, is dit kartel de meest geduchte rivaal
van het machtige Sinaloakartel. Het kartel heeft haar macht snel weten te verspreiden en
breidt zich steeds verder uit. Het CJNG slorpt alle kleinere, verzwakte kartels en andere
criminele groepen op door het gebruik van meedogenloos geweld (Van Ginneken, 2017).
Ter illustratie van deze vaststelling kan figuur 6 en 7 gebruikt worden. Hierbij is duidelijk
merkbaar dat in de periode van 2010 tot 2017 het kartel een enorme expansie van
grondgebied kende. Deze criminele groepering vormt daarenboven een sterke tegenstander
van het overheidsleger. Zo voert het kartel gecoördineerde aanvallen uit waarbij het
neerhalen van een legerhelikopter in 2015 bovenaan hun palmares prijkt. De Mexicaanse
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk1
28
regering is nu volop bezig de macht van het kartel te breken met een nieuwe strategie onder
de naam Operation Jalisco (Heinle et al., 2017).
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk1
29
4.3 Modus operandi
De werkwijze van de kartels wordt gekenmerkt door het gebruik van corruptie en geweld
waarbij we zien dat het geweld veelal wordt aangewend als intimidatiemiddel om corruptie
te doen slagen. Daarnaast is het een manier om verandering in specifieke regelgevingen te
bekomen of bemoeienissen vanuit de overheid in te perken (Correa-Cabrera, Keck, &
Nava, 2015). Verder zien we dat onderlinge conflicten, de zogenaamde turf wars, dikwijls
onderwerp uitmaken van onderlinge twisten. Vaak gaat het om aanvaringen die betrekking
hebben op territoriale, contractuele of disciplinaire zaken zowel tussen als binnen de
kartels. Het geweld manifesteert zich vooral op een systematische en fysieke manier. Het
fysieke aspect bestaat voornamelijk uit het gebruik van allerhande (vuur)wapens
(United Nations, 2016).
Recentelijk is er een veranderende modus operandi in de geweldplegingen waarneembaar.
Waar moorden in het verleden vooral plaatsvonden in landelijke gebieden en gepleegd
werden met handwapens zoals messen, zien we nu dat steden meer getroffen worden en de
gehanteerde wapens voornamelijk vuurwapens zijn (Magaloni & Razu, 2016). Deze
vaststelling wordt ondersteund door de cijfers die eerder besproken werden in het onderdeel
‘illegale wapenhandel en schietincidenten’. Naast meer gewelddadigere vormen, zijn de
moorden een steeds meer publiekelijk karakter gaan aannemen. Zo wordt Mexico geregeld
opgeschrikt door bomauto’s, lichamen die aan bruggen hangen of treft men gemutileerde en
onthoofde lijken aan in massagraven (Hazen, 2011). Kartels maken daarenboven gebruik
van de sociale media om hun gruweldaden met de wereld te delen, opnieuw om hun macht
te tonen. Het is vooral de bedoeling om rivaliserende kartels en burgers hiermee af te
schrikken en de overheid te ontmoedigen hun drugoorlog verder te zetten (Heinle et al.,
2016). Volgens Stratfor, een vooraanstaand geopolitiek inlichtingen platform, zijn deze
nieuwe tactieken het gevolg van een reactie op de verandering van het Los Zetas kartel. De
Zetas initieerden deze extreme vormen van geweldpleging waardoor de andere kartels
genoodzaakt werden de strategie over te nemen teneinde te kunnen concurreren (Stratfor,
2010). Een belangrijke opmerking die dient gemaakt te worden, is dat niet alle landen
waarbij drugproductie en trafiek plaatsvinden, geteisterd worden door deze mate van
geweld. Volgens Buve (2009) zou dit vooral toe te schrijven zijn aan de grote
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk1
30
bestaansonzekerheid die er heerst onder de kartels betreffende het voortbestaan van hun
illegale handel (Buve, 2009).
Ook over de grenzen heen hebben de organisaties hun strategieën bijgeschaafd. De
Mexicaanse kartels zijn de hoofdleveranciers van de drugs die de Verenigde Staten
binnenkomen. Om hun macht op het grondgebied van de VS uit te breiden, zien nieuwe
samenwerkingen de kop op steken. Door de handen in elkaar te slaan met lokale gangs
kunnen de kartels meer controle uitoefenen op de afzetmarkt in de VS. Deze gangs zijn een
snel groeiend fenomeen in de Verenigde Staten en kenmerken zich door een uiterst
gewelddadig karakter (Killebrew & Bernal, 2010).
5 Besluit
In dit eerste hoofdstuk kwamen de voornaamste problematieken aan bod waarmee Mexico
al ettelijke jaren te kampen heeft. De cijfers van geweldpleging en moord, illegale
wapenhandel, drugtrafiek en corruptie liegen er niet om, het land gaat gebukt onder de
gevolgen van de aanwezigheid van de Mexicaanse drugkartels.
Mexico’s moordcijfers kende ongeziene hoogtes ten tijde van Calderón waarbij de impasse
in 2011 een absolute climax bereikte. Ook vandaag is er opnieuw een stijging waar te
nemen in het geweld. De kartels bewapenen zich steeds beter waardoor het overheidsleger
een geduchte tegenstander kent in deze criminele groepen. Daarnaast is corruptie nog
steeds alom tegenwoordig in alle lagen van de Mexicaanse samenleving en liet het land in
2016 terug een stijging in de corruptiegraad optekenen. Voor overheidsmedewerkers zoals
burgemeesters of lokale politiemensen is het vaak kiezen tussen het alom gekende
spreekwoord ‘plato o plomo’, meewerken of verdwijnen. Vele ambtenaren zijn dan ook niet
zuiver op de graad en kiezen gretig het geld boven de toepassing van de wet en knijpen niet
één oogje, maar beide ogen dicht. Bijgevolg is het vertrouwen van de Mexicaanse
bevolking in politie en justitie op zijn zachts uitgedrukt niet optimaal. Het geweld en de
corruptie in het land ondermijnen de legitimiteit van de staat en biedt de kartels de
mogelijkheid hun handel ongemoeid verder te zetten. Deze handel laat zich kenmerken
door een transnationaal karakter waarbij zowel het produceren als transporteren van illegale
middelen centraal staan. Het kartellandschap van Mexico kende de afgelopen jaren veel
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk1
31
verschuivingen waarbij hun modus operandi steeds gewelddadiger wordt en het publieke
aspect een meer prominente plaats inneemt. Zelfs de Mexicaanse media vrezen het
gewelddadige karakter van de groepen en doen stelselmatig steeds meer aan zelfcensuur
omdat ze repercussies van de kartels vrezen.
Kortom, zowel geweld, illegale wapenhandel en corruptie houden de molen van de illegale
drughandel van de kartels draaiende en het ziet er niet naar uit dat de situatie de komende
periode zal verbeteren gezien de stijging aan geweld en de terugval in de cijfers van
corruptie.
De zonet aangehaalde problemen staan onlosmakelijk in verbinding met elkaar. Het zijn
geen opzichzelfstaande feiten, maar gevolgen van de aanwezigheid van de kartels die hun
handel faciliteren door het gebruik van deze criminele fenomenen. Elke actie die deze
criminele organisaties ondernemen, is in functie van het voortbestaan van hun illegale
drughandel. Een handel die trouwens voor duizenden Mexicanen een laatste houvast is om
een inkomen te garanderen.
Na deze uiteenzetting werpen volgende vragen zich op: ‘Hoe is het zover kunnen komen?’
en ‘Welk beleid wordt er gevoerd om een antwoord te bieden op de zonet aangehaalde
problemen?’. In het volgende hoofdstuk ga ik daarom dieper in op de historische
achtergrond van heel deze impasse en het huidige Mexicaanse anti-drugbeleid teneinde een
antwoord te kunnen bieden op deze vragen.
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk2
32
Hoofdstuk 2: De reactie van de Mexicaanse overheid op
de aanwezigheid van georganiseerde criminaliteit
1 Inleiding
Waar het voorgaande inleidende hoofdstuk een overzicht biedt van de huidige situatie
gerelateerd aan de aanwezigheid van de kartels, gaat de aandacht in dit tweede onderdeel
uit naar de reactie van de Mexicaanse overheid op deze omvangrijke problematiek.
De zonet besproken criminele fenomenen vinden hun oorsprong voornamelijk in de
aanwezigheid van drugkartels. Deze behoren, naast vele andere criminele groeperingen,
onder de koepelterm van ‘georganiseerde criminaliteit’ (Fijnaut, 1990). Teneinde de lezer
de nodige bagage mee te geven om kritisch naar de problematiek en de reactie vanuit de
overheid te kunnen kijken, is het aangewezen duidelijkheid te verschaffen over wat er
specifiek kan verstaan worden onder de term ‘georganiseerde criminaliteit’. Na deze
uiteenzetting volgt een bespreking van de verschillende beleidsbeslissingen die door de
jaren heen werden gemaakt om weerwerk te bieden tegen de aanwezigheid van de kartels.
Hierbij ligt de klemtoon voornamelijk op de regeerperiode van president Felipe Calderón
(2006-2012) en die van de huidige regering onder leiding van president Enrique Pena Nieto
(2012-2018). Daarnaast is er een onderdeel gewijd aan het aandeel van de Verenigde Staten
in het anti-drugbeleid van Mexico. Ook dit hoofdstuk wordt afgesloten met een besluitend
onderdeel waarin kort wordt teruggeblikt op de belangrijkste vaststellingen.
Volgende deelvragen komen aan bod in dit onderdeel:
I. Welke initiatieven en hervormingen, inzake anti-drugbeleid, hebben er
plaatsgevonden onder de regering van president Calderón?
II. Welke initiatieven en hervormingen, inzake anti-drugbeleid, hebben er
plaatsgevonden onder de regering van president Nieto?
III. Wat is de rol van de Verenigde Staten in het Mexico verhaal? Kunnen we
spreken van een gedeelde verantwoordelijkheid?
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk2
33
Vooraleer deze evaluatie door te voeren, belicht dit onderdeel beknopt hoe de Mexicaanse
staat er voor de regering Calderón uitzag. Hierbij wordt de aandacht gevestigd op de
economische, politieke en sociale context dat gekenmerkt werd door een sterk autoritair
regime en de opkomst van de globalisatie. In dit gedeelte tracht ik een antwoord te bieden
op de vraag:
IV. In welk politiek, economisch en sociaal klimaat hebben de drugtrafiek organisaties zich weten te ontwikkelen?
Deze historische duiding is belangrijk om inzicht te verkrijgen in hoe de kartels hun plaats
in de maatschappij hebben weten te verzekeren. Daarnaast geeft deze informatie de
mogelijkheid duidelijkheid te verschaffen in hoe de situatie in het verleden is kunnen
evolueren naar de huidige reële bedreiging die deze groepen vormen voor de staat.
1.1 Het begrip ‘georganiseerde criminaliteit’
Niettegenstaande het definiëren van de term een complexe bezigheid is, ga ik in dit
onderdeel niet in op de ontelbaar bestaande definities en discours. De relevantie om het
begrip volledig uit te diepen, ligt niet binnen de doelstelling van deze scriptie. Wel tracht ik
een conceptueel kader mee te geven waarin de problemen rond de definitie en de
belangrijkste nationale en internationale regelgevingen aan bod komen. De omschrijving
van de term is vooral voor beleidsmakers een belangrijk stap naar een efficiënt beleid. De
invulling ervan oefent namelijk een invloed uit op de identificatie van het probleem en de
oplossingen die geboden worden om het probleem te controleren.
1.1.1 Problemen met de definitie
De term werd voor het eerst gebruikt in 1896 in het jaarlijks rapport van de New York
Society for the Prevention of Crime. Hiermee trachtte men gokken en prostitutie aan banden
te leggen. Vandaag, 121 jaar later, heeft het begrip nog steeds geen duidelijk omlijnde
definitie. Niet op criminologisch vlak, noch op het vlak van beleid. Wel zijn er ontelbare
beschrijvingen terug te vinden, maar er bestaat geen algemeen consensus.
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk2
34
Finckenauer (2005) stelt dat het probleem om een gemeenschappelijke definitie te bekomen
vooral bij het woord ‘georganiseerd’ ligt en niet zozeer bij ‘criminaliteit’ (Finckenauer,
2005). Het flexibele en gesofisticeerde karakter van de georganiseerde misdaad verhindert
echter de definitie beperkt te houden. Een goed voorbeeld om deze conceptuele
betwistbaarheid aan te tonen, zijn de drugkartels als een niche van georganiseerde
criminaliteit. De kartels variëren van hoog gestructureerde en hiërarchische netwerken met
vele leden, tot losse netwerken die slechts uit enkele individuen bestaan. Deze tegenstelling
bemoeilijkt beleidsmakers, criminologen of een staat om een welomlijnde definitie te
bieden. In de regelgeving van de Verenigde Staten vinden we volgende benadering terug
die deze diversiteit verduidelijkt:“There is no single structure under which transnational
organised crime operate; they vary from hierarchies to clans, networks, cells, and may
evolve to other structures.” Het ontbreken van een gestructureerde en algemeen aanvaarde
beschrijving van de term is een probleem voor zowel het beleid als het onderzoek
(Finckenauer, 2005). Finckenauer heeft daarom in een poging om het begrip te beschrijven
Hagan’s (1983) elf en Maltz’ (1985) negen dimensies van georganiseerde criminaliteit
getracht te integreren in één algemeen kader:
1) Een eerste kenmerk is het afwezig zijn van een bepaalde ideologie. Door deze
denkrichting te gebruiken, kunnen we georganiseerde criminaliteit van terrorisme
onderscheiden;
2) De aanwezigheid van een bepaalde structuur en hiërarchie;
3) Ze genieten een zekere mate van continuïteit. Dit betekent dat de groeperingen
zullen blijven voortbestaan, ook al vallen er bepaalde (belangrijke) figuren
tussenuit;
4) Het gebruik of de dreiging van geweld is typerend voor georganiseerde
criminaliteit. Het wordt veelal aangewend tegen andere criminelen, slachtoffers of
om vijanden af te schrikken;
5) Verder zien we dat niet iedereen tot de groep mag toetreden. Zo kunnen vereisten
zijn dat je tot een bepaald ras, criminele achtergrond of etniciteit moet behoren;
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk2
35
6) Het hoofddoel bestaat erin winst uit de illegale handel te genereren. Naast deze
illegale winsten integreren ze vaak in de reguliere economie. De meest
voorkomende redenen zijn onder meer om nog meer winsten te genereren, sociale
status te creëren of om het misdaadgeld wit te wassen;
7) De aanwezigheid van corruptie. Dit wordt veelal gebruikt om infiltratie van de
legale ondernemingen te faciliteren, de overheid aan hun kant te houden en
onderzoek of veroordelingen te vermijden (Finckenauer, 2005).
Volgens Finckenauer ligt de essentie van de definitie in de mogelijkheid om geweld of de
dreiging van geweld te gebruiken, om hun illegale handel te faciliteren en in het feit dat ze
de controle over de illegale markt trachten te behouden. Verder wordt er onderstreept dat de
georganiseerde criminaliteit corruptie gebruikt om publieke instanties en personen om te
kopen in functie van het voortbestaan van de illegale handel (Finckenauer, 2005).
In een beschrijving van von Lampe (2011) ligt de focus meer op te term ‘georganiseerd’.
Volgens von Lampe heeft dit betrekking op hoe individuen zich tot elkaar verhouden in een
netwerk of een bepaalde structuur. Verder stelt hij dat georganiseerde criminaliteit een
constant veranderend construct is waarbij men ziet dat het om een criminele activiteit gaat
(von Lampe, 2011). Zhivan (2010) voegt hier aan toe dat deze groepen een zekere mate van
organisatie en een collectieve identiteit in zich dragen. Daarenboven kennen ze een
gemeenschappelijke motivatie om een groep te zijn en te blijven (Zhivan, 2011).
Deze verschillende omschrijvingen dragen dezelfde kerngedachte in zich: het zijn criminele
groepen die zich organiseren met als doel zoveel mogelijk winst te genereren uit een
illegale handel. Alles wat ze doen staat in het teken van hun lucratieve handel en het
voorbestaan ervan.
1.1.2 Internationale wetgeving
Als een effect van de globalisatie is de georganiseerde criminaliteit zich gaan ontwikkelen
tot criminele groeperingen met een transnationaal karakter. Vanwege het feit dat deze
organisaties nu ook grensoverschrijdend tewerk gaan, dient ook de wetgeving grenzen te
overschrijden en dringt een algemeen aanvaarde omschrijving van de term zich op.
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk2
36
De conventie van de Verenigde Naties tegen Transnationale Georganiseerde Criminaliteit
werd opgericht op 15 november 2000. Momenteel is deze resolutie het belangrijkste
instrument op internationaal niveau dat wettelijk weerwerk biedt tegen de transnationale
criminele groepen. Het doel ligt in het bereiken van een internationale samenwerking om
georganiseerde criminaliteit terug te dringen en te voorkomen. Deze coöperatie hangt af
van gemeenschappelijke wettelijke omkaderingen (Hauck & Peterke, 2010). Daarom stelde
de conventie volgend kader voor om hun doel te verwezenlijken:
“ ‘Organized criminal group’ shall mean a structured group of three or more persons,
existing for a period of time and acting in concert with the aim of committing one or more
serious crimes or offences established in accordance with this Convention, in order to
obtain, directly or indirectly, a financial or other material benefit.”
a) ‘Serious crime’ shall mean conduct constituting an offence punishable by a
maximum deprivation of liberty of at least four years or a more serious penalty.
b) ‘Structured group’ shall mean a group that is not randomly formed for the
immediate commission of an offence and that does not need to have formally
defined roles for its members, continuity of its membership or a developed
structure.
Deze beschrijving wordt tevens aangevuld met enkele belangrijke protocollen:
1) Het protocol voor de preventie, terugdringing en bestraffing van mensensmokkel.
Hierbij ligt de focus voornamelijk op het illegaal transporteren van vrouwen en
kinderen;
2) Het protocol om het smokkelen van migranten tegen te gaan. Dit geldt zowel over
het land, de zee als in het luchtruim;
3) Het protocol tegen het illegaal produceren en verhandelen van wapens, munitie en
wapenonderdelen (Hauck & Peterke, 2010).
Mexico is één van de staten die deze overeenkomst ondertekende. Door het lidmaatschap is
Mexico verplicht acties te ondernemen tegen deze groepen. Dit houdt onder meer in dat het
land gehouden is aan het definiëren van criminele activiteiten die als dusdanig bestraft
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk2
37
kunnen worden. Naast een goede organisatie op nationaal niveau, dient Mexico ook op
internationaal vlak haar medewerking te verlenen
(United Nation Office on Drugs and Crime, 2017).
1.1.3 Nationale wetgeving
De Mexicaanse wetgeving beschrijft georganiseerde criminaliteit als volgt: “When three or
more persons de facto organize themselves to commit on a permanent or continual basis
acts that are themselves or as linked to others have the effect of committing the following
crimes, they will — for this reason alone — be penalized as members of organized crime.”
(Bailey, 2010).
Doordat Mexico gebonden is aan het verdrag van de Conventie van de Verenigde Naties
tegen Transnationale Georganiseerde Criminaliteit, diende het land een concrete invulling
te geven aan gedragingen die als dusdanig bestraft kunnen worden. De criminele
activiteiten die hieraan gelinkt worden zijn de volgende: terrorisme, drugtrafiek, namaak
van goederen, commerciële activiteiten die gebaseerd zijn op illegale middelen, illegale
wapenhandel, mensensmokkel, corruptie, kidnapping en wagendiefstal (Bailey, 2010).
2 Historisch overzicht van het politieke en economische landschap
2.1 De opkomst van de drugkartels
Mexico kent een lange geschiedenis wat betreft drugproductie. Het was vooral tijdens de
Tweede Wereldoorlog dat er een toename in de productie van opium en marihuana
merkbaar was. Dit was het gevolg van de enorme vraag van de VS om de productie van
deze middelen op te drijven. De achterliggende reden hiervan was dat vele Amerikaanse
soldaten heroïne als pijnstiller gebruikten in de oorlog en de Aziatische route, waar opium
oorspronkelijk vandaan kwam, was geblokkeerd (Camp, 2017). Daarnaast heeft ook de
drooglegging in de jaren 1920 - 1930 een belangrijke rol gespeeld bij het ontstaan van de
kartels. De Verenigde Staten bandden in deze periode de handel, productie en het gebruik
van alcohol en verschillende psychotrope middelen (Shirk & Wallman, 2015). De
georganiseerde criminaliteit maakte van deze situatie gretig gebruik door alcohol de grens
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk2
38
over te smokkelen, ook wel de rum-runners genoemd. Na de opheffing van de
drooglegging (1933) zette deze handel zich verder, maar dan met illegale drugs in plaats
van alcohol (Calderon, Robles, Diaz-Cayeros, & Magaloni, 2015). Deze snelle overgang
van de handel in alcohol naar psychotrope middelen doet vermoeden dat de georganiseerde
criminaliteit niet enkel vandaag, maar sinds het begin een vlot aanpassingsvermogen aan de
illegale markt heeft gehad. Deze vaststelling sluit tevens aan bij een kenmerk dat
Finckenauer’s bij de begripsomschrijving van georganiseerde criminaliteit plaats. Door de
stijgende vraag en de anti-drugbeweging die er in de jaren 1960 kwam, kon de handel
rekenen op nog meer winst. Vanwege het illegale karakter betaalden consumenten veel
grotere bedragen voor kleinere hoeveelheden. Drugkartels maakten enorme winstmarges en
wisten hun plaats in de illegale economie te verzilveren. Daarnaast zien we in de jaren
1970-1980 een sterke afname aan Colombiaanse kartels doordat de Amerikaanse en
Colombiaanse overheid de smokkelroute via de Caraïben wisten te heroveren op de kartels.
Cocaïne die voordien door de Colombiaanse kartels de VS werd binnengesmokkeld, moest
nu op een andere manier Amerika bereiken. Colombiaanse kartels schakelden hun
Mexicaanse collega’s in om deze taak op zich te nemen. In deze periode nam de
Mexicaanse georganiseerde criminaliteit de handel in cocaïne over en versterkten daarmee
hun macht en dominantie op de drugmarkt. In de vroege jaren 1990 was hun lucratieve
handel verantwoordelijk voor ongeveer een derde van de heroïne, cocaïne en marihuana die
in de Verenigde Staten werden geïmporteerd. Dit is een trend die we tot op heden kunnen
waarnemen (Beittel, 2015).
2.2 De georganiseerde criminaliteit in het tijdperk van de PRI (1929-2000)
Onder invloed van de Mexicaanse Revolutie8 en de angst die dit teweeg bracht, lag de weg
open voor een partij die gedurende 71 jaar heel het politieke staatsbestel zou domineren.
De centrum linkse PRI – Partido Revolucionario Institucional – heeft systematisch haar
plaats weten te veroveren over heel het Mexicaanse grondgebied en ontplooide zich tot een
gecentraliseerde, hiërarchische en autoritaire overheid. Door de integratie van verschillende 8Dezerevolutiewerdookwelde‘Revolutievan1910’genoemdenkwameralsreactieophetbewindvanpresidentPorfirioDíaz.Verschillendesocialistische,anarchistischeenliberalebewegingenkwamenhierbijinaanvaringmetelkaar.Ditresulteerdeineenburgeroorlogdiegekenmerktwerddooreenzeergewelddadigekarakter.Pasin1920doofdedezerevolutiestilaanuit.
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk2
39
sociale klassen in hun partijstructuur wist de PRI de oppositie monddood te maken en was
de basis gelegd voor alleenheerschappij (O'Neil, 2009).
Niet enkel op politiek vlak domineerde de partij, ook op economisch en sociaal gebied
drukte ze haar stempel. Hun strategie kenmerkte zich door een sterke focus op de interne
economie waarbij de partij de macht over zowel de private als publieke sector wist te
bekomen. Deze overheid was gunstig naar personen zoals journalisten, academici, etc. die
de PRI openlijk steunden. De partij gebruikte deze invloedrijke publieke figuren om zo hun
macht te consolideren en nog meer achterban te creëren bij het Mexicaanse volk (O'Neil,
2009).
Het is maar vanaf het einde van de Tweede Wereldoorlog dat de samenwerking tussen de
staat en de illegale drugtrafiek pas echt zichtbaar werd. Net zoals bij de legale economie,
had de partij tevens inspraak in de illegale economie van het land. De kartelleden kochten
overheidsmedewerkers om, opdat ze ongestoord hun gangen konden gaan. Dit deed zich
voornamelijk voor in de landelijke gebieden waarbij politici het financieel moeilijker
hadden om campagnes te financieren. De kartels sponsorden deze verkiezingscampagnes in
ruil voor vrijheid, dit wordt in de literatuur ook wel als ‘narcopolitiek’ beschreven. Dit
principe waarbij de georganiseerde criminaliteit en de overheid quasi samenwerken, werd
door Lupsha beschreven in het ‘elite- exploitation model’. Dit model gaat ervanuit dat de
overheid gebruik maakt van deze aanwezigheid om zichzelf en de staat meer macht en
middelen toe te eigenen, dit verwijst onder meer naar de zonet beschreven narcopolitiek.
Daarnaast stelt Lupsha dat de illegale handel door de samenwerking tussen de
georganiseerde criminaliteit en de overheid, mee van bovenaf wordt gestuurd en de
druglords werden beschermd (Pimental, 2003). Ook dit zien we gereflecteerd in de situatie
van Mexico. Het is zo dat in deze periode op justitieel vlak vervolgingen meestal uitbleven.
Als er vaststellingen werden gedaan, werden deze bijna nooit verder opgevolgd en leidde
het amper tot bestraffingen. De vervolgingen die toch plaatsvonden, waren veelal gericht
tegen de lager geplaatste leden, aan de machtige kern werd nauwelijks geraakt (Shirk,
2011).
Dit ongeschreven pact tussen beide partijen, de pax narcotica, zorgde ervoor dat het geweld
in de samenleving laag bleef (Shirk, 2011). Deze laissez-faire houding van de overheid
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk2
40
tegenover de aanwezigheid van de kartels heeft tot gevolg gehad dat deze criminele
groepen de kans hebben gekregen zich tot machtige organisaties te ontwikkelen die de
controle van de wetgeving en de staat hebben weten te verzwakken (Chabat, 2010).
2.3 De impact van globalisatie en de veranderende machtspositie van de PRI
In de jaren 1980 en 1990 drong de vrije markt zich steeds meer op en bleef ook Mexico niet
achter in het globalisatieverhaal (Shirk, 2011). De invoering van het neoliberale systeem9 in
1982 zorgde voor een lage economische groei en verscheidene crisissen. Door het falen van
het nieuwe economische bestel kwam er meer werkloosheid, was er weinig jobzekerheid en
kende criminaliteit een stijging. Deze nieuwe dynamiek heeft er voor gezorgd dat de
illegale handel nog meer dan voordien gestimuleerd werd. Het maakte corruptie van
publieke instanties makkelijker door de laag betaalde ambtenaren. Lokale bedrijven en
gewone burgers stapten vaak mee in het drugtrafiek en productie verhaal om de hoofden
boven water te kunnen houden (Rosen & Zepeda, 2016).
Watt en Zepeda (2016) schrijven volgende implicaties toe van het nieuwe economische
systeem op de aanwezigheid van de kartels:
- Door de toegenomen internationalisering van de markt, maar vooral door het
NAFTA-akkoord, maakten ook de kartels gebruik van deze legale wegen om
producten de grens met de Verenigde Staten over te krijgen;
- Het nieuwe economische bestel heeft niet voor meer werkgelegenheid of
werkzekerheid gezorgd. Armoede blijft een probleem waar de kartels gretig op
inspelen;
- Vooral boeren werden slachtoffer van het NAFTA-verdrag. Producten konden veel
goedkoper vanuit de VS geleverd worden. Daarom besloten vele landbouwers
illegale gewassen te gaan telen en zich in te laten met de illegale drugmarkt (Rosen
& Zepeda, 2016).
9 Dit systeem maakte in de periode vanaf 1970 haar intrede waarbij internationalisering van de handel(globalisering) voorop kwam te staan. Andere kenmerken die hieraan toegeschreven worden zijn dedereguleringvandemarkt,eengroeiendeinvloedvandefinanciëlesector,destagnatievanlonen,eenlageeconomischegroeieneentoegenomenvermogensongelijkheid.
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk2
41
Naast een verandering van economisch bestel, zien we ook een verandering van het
politieke landschap. De PRI verloor in de jaren 1970 en 1980 op geografisch gebied haar
monopolie positie (Lindau, 2011). Deze trend zorgde voor een veranderende relatie met de
drugkartels. Doordat er plots competitie op politiek vlak was gekomen, moesten de kartels
met meerdere partijen onderhandelen over hun positie. Vooral in het jaar 1992 wordt het
duidelijk dat de staten waarin de PRI niet aan de macht was, de drugkartels moeite hadden
om op een vreedzame manier te gedijen. Een voorbeeld dat hierbij aangehaald kan worden
is de staat Chihuahua, waarbij in 1992 een oppositiepartij de staat overnam en geweld een
plotse stijging kende. In 1998 won de PRI de staat terug en verplaatste het geweld zich naar
Juárez, waar de PAN – Partido Acción National – aan de macht was (Rosen & Zepeda,
2016).
Na een onafgebroken machtspositie van meer dan 70 jaar kwam er in 2000 een einde aan de
regeerperiode van de PRI. Zo was er de eerste democratische verkiezing waarbij Vincente
Fox van de PAN de verkiezingen won en president werd in 2000 (Beittel, 2015).
Niettegenstaande de overwinning van de PAN, bleef de PRI een machtige partij die tijdens
deze regeerperiode veel hervormingen tegenhield. Verder merken we op dat ondanks
politieke centralisatie tot het verleden behoorde, er niets effectiefs in de plaats kwam om
deze vorm van regeren te vervangen (Lindau, 2011).
Het intreden van de democratisering verhinderde de kartels en de staat het pact in stand te
houden dat ze decennia lang onderhielden. Deze veranderende relatie wordt sindsdien
gekenmerkt door een complexe en inconsistente band tussen beiden. Waar deze groepen in
het verleden vrij spel kregen, ondervinden ze sinds deze ommekeer meer dan ooit
weerstand vanuit de overheid (Bailey, 2010).
3 Het Mexicaanse beleid inzake georganiseerde criminaliteit
3.1 Mijlpalen in de geschiedenis van het Mexicaanse anti-drugbeleid
De eerste pogingen om de kartels terug te dringen situeren zich in de late jaren 1960, begin
jaren 1970. Het belangrijkste omslagpunt kwam er na de moord van DEA agent Enrique
Camarena, de zogenaamde ‘kiki-moord’, in Guadalajara in 1985. De moord werd gepleegd
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk2
42
door kartelleden aan de grensovergang tussen de VS en Mexico. Toenmalig president van
de Verenigde Staten, Reagan, besloot in deze periode het zogenaamde anti-
drugcertificatieproces op gang te brengen. Dit jaarlijkse evaluatieproces kan gezien worden
als de belangrijkste aanzet voor Mexico om effectief aandacht te gaan besteden aan de
drugproblematiek. De vereisten die de Verenigde Staten in dit programma hadden
vooropgesteld, maten voornamelijk de inspanning die de landen leverden om het
programma na te komen, eerder dan de effectiviteit van het gevoerde beleid. Door deze
indicatoren te gebruiken, was het zowel voor de Verenigde Staten als de producerende en
transporterende landen makkelijk de resultaten aan te passen en zodoende gecertificeerd te
blijven. In de jaren 1980 en 1990 leek deze strategie zijn effect niet te missen doordat er
weinig geweld in de samenleving was. Uit voorgaande onderdelen werd duidelijk dat dit
voornamelijk het gevolg was van de pax narcotica. Midden jaren 1990 veranderde de
toestand door de toegenomen macht van de Mexicaanse kartels. Als antwoord op deze
machtstoename voerde de Mexicaanse overheid enkele nieuwe wetten in en werden er
hervormingen vooropgesteld onder president Salinas (1988-1994) en president Ernesto
Zedillo (1994-2000) om de schijn hoog te houden en gecertificeerd te blijven (Chabat,
2010). Voorbeelden hiervan zijn wetshervormingen die de gevangenisstraffen en de
wettelijke voorhechtenis voor drugsmokkelaars optrokken (Chabat, 2010). Het is ook in
deze periode dat het leger steeds meer op de voorgrond is gekomen. Zo integreerde
president Zedillo het leger in het veiligheidskabinet waardoor Mexico’s militaire macht
rechtstreeks betrokken werd bij de uitwerking van de publieke en nationale veiligheid
(Shirk, 2012).
Onder president Fox (PAN) zien we de trend van hervormingen verder gaan. Eind 2001
creëerde deze overheid het ‘Federal Agency of Investigation’ dat de nieuwste en
geavanceerde technieken zou gebruiken om criminaliteit op te sporen. Drie jaar later deed
Fox een voorstel in het Congres om verregaande hervormingen door te voeren aan de
publieke veiligheid en het justitieapparaat. Deze hervormingen werden nooit goedgekeurd
door de verdeeldheid in het Mexicaanse Congres tussen de verschillende politieke partijen.
Verder zien we ook onder Fox een sterke focus op het overheidsleger. Het leger genoot
destijds meer vertrouwen en was minder dan andere publieke instanties geïnfecteerd met
corruptie. Zo verving hij heel wat overheidspersoneel door personen die werkzaam waren
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk2
43
bij het leger in een poging de integriteit van het toenmalige inquisitoir justitiesysteem aan te
passen (Shirk, 2012). Daarnaast verbeterde Fox de werking van de overheidstroepen door
een samenwerking op te zetten met het Federal Attorney Gernal (Camp, 2017). De sterkere
relatie tussen de burgerlijke en de militaire instanties in combinatie met een verbeterde
samenwerking met de Amerikaanse DEA, leverde goede resultaten op bij het inrekenen van
kartelleiders. Deze verzwakkingen hebben echter wel meer onderlinge aanvaringen tussen
de kartels in de hand gewerkt waardoor het geweld in Mexico aan een opmars begon
(Heinle et al., 2016). Vooral de vete tussen het Gulf en Sinaloakartel eiste in deze periode
zijn tol. Als antwoord op de nakende karteloorlog richtte Fox in 2005 het plan ‘Safe
Mexico’ op. Hierbij werden zowel de federale politiediensten als het leger ingezet in acht
steden verspreid over Tamaulipas, Sinaloa en Baja California om het geweld de kop in te
drukken (Chabat, 2010).
De verschillende initiatieven hebben ertoe geleid dat enkele belangrijke spilfiguren van de
kartels ingerekend werden. Noch het geweld, noch de macht van de kartels hebben hier
echter voor moeten inboeten. Meer nog, de toegenomen focus op de kartels heeft ertoe
geleid dat er midden jaren 2000 een sterke stijging aan druggerelateerd geweld kwam. Het
is onder deze omstandigheden dat het beleid van Fox’ opvolger, Calderón, kan gekaderd
worden.
3.2 De regering Calderón en de gemilitariseerde War on Drugs (2006-2012)
Sinds de regering onder leiding van president Felipe Calderón Hinojosa haar intrede
maakte, is naast armoedebestrijding en het creëren van jobs, er een sterke focus op het
veiligheidsbeleid gekomen. Calderón was vastbesloten een einde te maken aan de
bedreiging die georganiseerde criminaliteit vormde voor Mexico’s nationale veiligheid met
zijn zelfverklaarde War on Drugs (Rosen & Zepeda, 2016).
3.2.1 Overzicht van voornaamste beleidsbeslissingen inzake veiligheidsbeleid
In dit onderdeel overloop ik achtereenvolgens de twee belangrijkste clusters waarrond het
beleid van Calderón was opgebouwd, namelijk de militarisering van de openbare orde en de
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk2
44
politionele en justitiële hervormingen. Naast deze twee beleidspijlers voerde deze regering
verschillende nieuwe wetten en wetshervormingen in die specifiek gericht waren op de
georganiseerde criminaliteit. Het ging van wetten die de termijn van de voorhechtenis
opdreven (zodoende genoeg tijd te hebben bewijzen te verzamelen), tot de plaats waar
kartelleden moesten opgesloten worden (zwaar bewaakte gevangenissen) (Chabat, 2010).
Het valt op dat Calderon’s beleid voornamelijk de focus heeft gelegd op een repressieve
aanpak van de problemen. Slechts een klein aandeel van de aandacht was gericht op het
armoede en werkloosheidsprobleem van Mexico. Het enige noemenswaardige initiatief dat
de socio-economische toestand van het land moest verbeteren en daarmee criminaliteit en
geweld terugdringen, was Todos Somos Juárez in 2010. Met dit programma wou Calderón
het geweld in de stad Juárez, dat trouwens in deze periode de meest gewelddadige stad van
Mexico was, doen afnemen door allerhande socio-economische initiatieven op te starten.
Dit project werd slechts een paar maanden uitgeprobeerd om daarna terug te verdwijnen,
wat wijst op een korte termijn visie van deze regering (Justice in Mexico, 2017).
I. Militarisering van de openbare orde
Door de hoge graad aan corruptie in de lokale politiekorpsen en de banden met
georganiseerde criminaliteit, kon de overheid niet meer rekenen op een correcte
ordehandhaving. Daarnaast heeft de stijging aan geweld in verschillende staten ertoe geleid
dat Calderón het leger als ultiem middel zag om de orde te herstellen.
Het leger werd samen met de federale politie massaal ingezet in gebieden waar hoge
concentraties aan geweld zichtbaar was. Een voorbeeld hiervan is de inzet geweest van
6,500 manschappen, elf dagen na zijn inauguratie, in de strijd tegen het druggeweld in de
staat Michoacán. In 2011 bereikte dit aantal de kaap van 45,000 strijdkrachten over
verschillende gebieden (Magaloni & Razu, 2016). De achterliggende filosofie van deze
militaire koers was dat het leger, meer dan de lokale politie, in de mogelijkheid was wapens
in te zetten in de strijd tegen de kartels. Deze inzet werd door de overheid gelegitimeerd,
omdat de criminele groepen als vijand van de staat werden aanzien. Naast de bijstand aan
lokale korpsen, werd deze strategie tevens als overgangsmaatregel gehanteerd. Terwijl de
federale politie en het leger de openbare orde handhaafden en de strijd tegen de kartels
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk2
45
verder zette, kon de regering de hervormingen aan het politie-en justitieapparaat
doorvoeren. Eens de hervormingen stevig in hun schoenen zouden staan en er opnieuw een
goed functionerend operationeel kader beschikbaar was, zou het leger op de achtergrond
verdwijnen. Wanneer dit juist moest gebeuren werd echter niet duidelijk beschreven
(Bailey, 2010).
De focus lag op het inrekenen van de leidersfiguren van de criminele groepen, de
zogenaamde kingpin-strategie. Zo werden er van de 37 meest gezochte kartelleiders in de
periode 2009 - 2011 een 20tal gearresteerd of om het leven gebracht. Dit aantal was een
verdubbeling van de vorige twee ambtstermijnen samen (Calderon et al., 2015). Deze
strategie moest voor een destabiliserend effect zorgen en uiteindelijk tot de fragmentatie
van de kartels leiden. Men vertrok vanuit de idee dat als de groepen in kleinere divisies
zouden verdeeld worden, de overheid meer in staat zou zijn de gefragmenteerde groepen te
controleren. Deze strategie waarbij men de georganiseerde criminaliteit een fase wil
terugdringen (van een nationaal naar een publiek probleem) en zodoende omvormen tot een
minder grote bedreiging, kan gekoppeld worden aan Peter Luphsa’s ‘stage-evolutionary
model’. Dit model stelt dat georganiseerde criminaliteit uit drie opeenvolgende fasen
bestaat: de ‘predatory’ fase (in dit stadium bestaan de criminele groepen voornamelijk uit
losse gangs die geen directe bedreiging voor de staat vormen), de parasitaire fase (hierbij
infiltreren de groepen in staatsinstellingen teneinde hun macht uit te breiden) en tot slot de
symbiotische fase (het samensmelten van georganiseerde criminaliteit met de staat waarbij
ze één geheel gaan vormen) (Lupsha, 1996). Met andere woorden, Calderón wou de kartels
die zich in de parasitaire fase bevonden, terugdringen naar de minder bedreigende
‘predatory’ fase.
Teneinde het leger in staat te stellen hun nieuwe tijdelijke functie naar behoren te laten
vervullen, voerde de overheid enkele hervormingen door aan de organisatie van het leger:
- De integratie van mensenrechten in SEDENA – Secretaria de la Defensa Nacional.
Dit moest een teken zijn naar de bevolking toe dat het leger hun opdracht meer zou
afstemmen op de samenleving met respect voor deze samenleving;
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk2
46
- De uitbreiding van de marine met het doel als maritieme politie op te treden. Ze
kregen hiervoor meer middelen ter beschikking zoals vernieuwde GPS-systemen,
aankoop van boten, vliegtuigen en satellieten;
- Een verbetering van de samenwerking en coördinatie tussen het leger (SEDENA) en
de marine (SEMAR);
- Het trainen van speciale eenheden die specifiek worden ingezet in de strijd tegen de
drugtrafiek (Bailey, 2010).
Calderón voorzag in zijn plan ook de ruimte voor een speciaal korps binnen het leger dat de
federale politie moest ondersteunen, het Federal Support Forces Corps. Op deze manier
kon de rest van het leger hun normale taken blijven uitoefenen. Dit voorstel werd
goedgekeurd, maar is nooit in werking getreden door een tekort aan financiering (Bailey,
2010).
In een werkstuk van Shirk (2012) zien we dat de inzet van het leger slechts een matig
succes heeft opgeleverd. In de gebieden van Michoacán en Tamaulipas, waar veel
capaciteit werd ingezet, zagen we een daling in het geweld. Andere staten zoals Guerrero
kende dan weer een toename na deze beslissing (Shirk, 2012). Verder verschenen er
problemen die in verband konden gebracht worden met de afwezigheid van een degelijke
coördinatie en een duidelijke beschrijving van de opdracht. Zo kreeg het leger de taak een
vijand te verslaan waarover weinig of niets geweten was door een gebrek aan inlichtingen
en slechte informatie-uitwisseling tussen de verschillende diensten (Schedler, 2014).
Daarnaast heeft de inzet van zowel het leger als de marine ervoor gezorgd dat er een
onderlinge strijd tussen beide overheidsapparaten is gekomen. Bovendien kwamen naast
deze twee diensten, ook de federale en gemeentelijke politiekorpsen vaak in aanvaring met
elkaar. In deze periode werd het ook pijnlijk duidelijk dat niet enkel de georganiseerde
criminaliteit de militairen vond, maar ook de militairen de weg naar de georganiseerde
criminaliteit vonden. Zo stelde Shirk (2012) ten tijde van Calderón een jaarlijkse uitval van
zo’n 20,000 personeelsleden vast. Het ging voornamelijk om lager geplaatste personen,
maar ook topfuncties bleven niet gespaard (Shirk, 2012). Deze ontwikkeling was in vele
opzichten problematisch. Vooral de informatie die ze meenamen naar de criminele groepen
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk2
47
was schadelijk voor de staat. Dit alles heeft er toe bijgedragen dat de aanwezigheid van het
leger in het straatbeeld steeds moeilijker te legitimeren viel.
II. Institutionele hervormingen van politie en justitie
Een efficiënt beleid rond politie en justitie is een belangrijke schakel in de sterkte van een
staat, deze vaststelling was ook Calderón niet ontgaan. Het goed functioneren van deze
instellingen beïnvloedt namelijk, naast socio-economische factoren, de mate van
aanwezigheid van criminaliteit.
Politiehervorming
Calderón’s doelstelling was de politiekorpsen, die gekenmerkt werden door lage
professionele standaarden, een gebrek aan voldoende middelen en zeer moeilijke
werkomstandigheden als een integer professioneel korps uit te bouwen (Shirk, 2011).
Samen met de vooropgestelde justitiële hervormingen was het de bedoeling dat het
politieapparaat nieuwe taken zoals het actief verzamelen en bewaren van bewijsmateriaal
zou opnemen, teneinde justitie in staat te stellen effectief vervolgingen te kunnen
uitspreken. Dit bracht met zich mee dat politiemedewerkers correcte opleidingen diende te
genieten zodoende de nieuwe taken naar behoren uit te voeren. Verder zag Calderón het
belang van een goed ontwikkelde inlichtingendienst in de strijd tegen de georganiseerde
criminaliteit. Door ‘Platform Mexico’ op poten te zetten, wou hij een optimalisatie van de
gezamenlijke politieoperaties doorvoeren. Dit door een verbetering van de coördinatie en
informatiedoorstroom tussen de verschillende niveaus. Het mandaat dat deze objectieven in
zich droeg, werd vanuit de overheid gesponsord door het Municipal Public Security
Subsidy en Public Security Assistance Fund. Ondanks de overheid miljoenen in dit project
stopte, bleef veel van dit budget ongebruikt en kan de effectiviteit van deze zet in vraag
gesteld worden (Shirk, 2012).
Verder wou deze regering komaf maken met corruptie die de vicieuze cirkel van geweld en
criminaliteit in stand hield. Het voorstel de diensten te centraliseren onder een eengemaakte
politie moest corruptie terugdringen en voor meer efficiëntie zorgen. Centraal hierbij stond
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk2
48
de uitbreiding van onderzoeksmogelijkheden van de preventieve politie10. Bovendien werd
er gepleit voor de afschaffing van lokale politiediensten, deze waren namelijk het zwaarst
geïnfecteerd door corruptie. Dit idee kon op heel wat tegenstand rekenen vanuit de
oppositie. Deze wees erop dat de afschaffing van de lokale politiediensten de
gemeenschapsgerichte politiezorg tekort zou doen. Daarnaast stelde deze regering in 2008
voor om het AFI – Agencia Federal de Investigaciones – en PFP – Policia Federal
Preventiva – samen te voegen in een nieuwe federale politiedienst, CFP – Cuerpo Federal
de Policía. Deze nieuwe unit, met een vooropgestelde capaciteit van ongeveer 30,000
medewerkers, zou over 34 regionale politiestations verdeeld worden en alle federale
aangelegenheden als taak toebedeeld krijgen. Deze hervormingen haalden het echter niet
door corruptieschandalen aan het adres van het AFI en PFP en door tegenstand van de
oppositie in het Congres. De oppositie argumenteerde dat de centralisatie van de diensten
geen oplossing zou bieden. Het zou het probleem enkel verschuiven naar één orgaan in
plaats van verdeeld te zijn over de verschillende korpsen. Er werd opnieuw voorstel gedaan
om alsnog een nieuwe federale politie op te richten die de federaal preventieve politie
moest vervangen en bredere onderzoeksmogelijkheden geven. Ook dit voorstel is in stille
dood gestorven (Shirk, 2012).
Het Justice in Mexico Project deed een studie naar de ontwikkeling van de politiediensten
ten tijde van deze regering. Hieruit blijkt dat onder andere slechte werkomstandigheden en
het grote verloop van job de vooropgestelde professionalisering in de weg hebben gestaan.
Dit onderzoek merkte verder op dat niet de inzet of professionaliteit factoren waren die
medewerkers hogerop konden brengen, wel de juiste persoon op de juiste plaats kennen.
Daarnaast bleek dat de meerderheid van de lokale politiemedewerkers in Juárez en
Guadalajara meer overuren deden (die niet werden uitbetaald) en ze minder dan 800 dollar
per maand verdienden. Deze geldkwestie maakte het de kartels makkelijk de lokale
diensten om te kopen waardoor corruptie sterk aanwezig bleef. Ook de afwezigheid van een
degelijk onderzoeksorgaan dat corruptie op een efficiënte manier kon opsporen werkte dit
mee in de hand (Shirk, 2012).
10DeMexicaansepolitiedienstenzijnopgedeeldperjurisdictie(defederale,nationaleenlokalediensten)enperfunctie(preventieenonderzoek).
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk2
49
Justitiehervorming
Tijdens de ambtstermijn van Calderón werd de basis gelegd voor lange termijn
hervormingen aan het justitieapparaat. Deze hervorming hield voornamelijk de overgang
van een inquisitoir naar een aquisitoir systeem in. Het Mexicaanse Congres keurde hiervoor
volgende hoofdlijnen goed:
- De invoering van de mondelinge procedure (tegensprekelijk karakter), alternatieve
straffen (werkdruk verminderen en efficiënte verhogen) en de openbaarmaking van
zittingen (transparantie verbeteren);
- De versteviging van de rechtspositie van de beklaagde. Met deze vernieuwing komt
men tegemoet aan de bescherming van de mensenrechten en de rechten van
verdediging;
- Meer aandacht voor de verbetering van het vooronderzoek en het verzamelen van
bewijsmateriaal door de petitie van bewijsmateriaal (Shirk, 2012).
Ondanks de goedkeuring kende de implementatie, die in 2016 moest rond zijn, een
moeizame start door onder andere bedenkelijk voorafgaand onderzoek. Verder was er op
federaal niveau geen consensus over de toepassing van procedures tijdens de regeerperiode
van Calderón. Ook de samenwerking tussen politie en justitie liet in deze periode te wensen
over door de slechte communicatie en coördinatie tussen beide apparaten. Dit zorgde voor
een stroeve interactie, minieme informatie-uitwisseling, weinig transparantie, onvolledige
dossiers, etc. (Shirk, 2012). Kortom, het belangrijkste aan deze hervorming was dat de basis
werd gelegd voor volgende regeringen om op verder te werken.
3.3 De regering Peña Nieto en de terugkeer van de PRI (2012-2018)
Het aantreden van de regering onder leiding van president Enrique Peña Nieto (PRI) bood
nieuwe opportuniteiten om de anti-drugstrategieën van voorgaande regering te herzien.
Volgens Nieto heeft Calderón’s drugoorlog ervoor gezorgd dat andere belangrijke
agendapunten op de achtergrond zijn verdwenen. Vandaar dat Nieto aan de start van zijn
ambtstermijn ijverde voor een verandering van focus. Waar bij Calderón de jacht op
belangrijke sleutelfiguren van de kartels en de gehele militarisering van de drugoorlog lag,
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk2
50
zien we dat Nieto een sterke voorkeur heeft voor het terugschroeven van het geweld dat de
burgers treft. Daarnaast gaat zijn aandacht uit naar een betere coördinatie tussen de
verschillende overheidsdiensten en socio-economische onderwerpen zoals educatie (Rosen
& Zepeda, 2016). Ondanks deze politieke schijnbewegingen en de kritieken op de aanpak
van zijn voorganger, zien we dat deze regering de kingpin-strategie duchtig verder zet en de
inzet van het leger niet schuwt.
De terugkeer van de PRI heeft voor velen de vraag opgeroepen of Mexico opnieuw naar
‘af’ zou gaan. Het autoritaire verleden van de partij en het laissez-faire principe waarin
onderhandelingen tussen overheid en de kartels de gang van zaken waren, zorgde voor vele
speculaties over hoe Nieto het zou aanpakken. In het Mexico van vandaag is de politieke
macht veel meer verdeeld dan voor het jaar 2000, wat deze onderhandelingen uitsluit. Ook
aan de zijde van de kartels zien we dat de pax narcotica van voordien geen evidentie meer
is door onder andere de verdeeldheid in het kartellandschap (Felbab-Brown, 2013).
3.3.1 Overzicht van de belangrijkste beleidsbeslissingen inzake
veiligheidsbeleid
De halvering van geweld tijdens zijn eerste jaar als president
Eén van Nieto’s belangrijkste verkiezingsbeloftes was het geweld dat de Mexicaanse
burgers trof drastisch te doen dalen. Zo wou hij tijdens zijn eerste jaar als president het
geweld met 50% terugschroeven. Deze halvering werd niet gehaald, wel was er dat jaar een
terugval van zo’n 30%. Niettegenstaande deze daling, kwamen andere criminele fenomenen
zoals kidnappings, afpersingen, overvallen, etc. steeds frequenter voor. Frappant hierbij is
dat de politiediensten in deze periode vaak betrokken partij bleken te zijn bij de
kidnappings, het ging over 7 op de 10 gevallen (Felbab-Brown, 2014). Naast deze toename
zijn de cijfers van geweld sinds 2015 terug de hoogte ingeschoten zoals eerder werd
aangehaald in het inleidende hoofdstuk. Uit deze stijging kan afgeleid worden dat de
terugval van de cijfers tijdens de eerste jaren van Nieto’s ambtstermijn, eerder dan een
gevolg van het beleid, het resultaat is geweest van de verschuivingen binnen het
kartellandschap.
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk2
51
De verderzetting van de kingpin-strategie
Ondanks de drang zich te onderscheiden van de strategie van voorgaande regering, viel
Nieto’s beleid terug op de kingpin-strategie. De inrekening van Mexico’s meest gezochte
drugbaron ‘El Chapo’ is de belangrijkste verwezenlijking geweest tot nog toe. De
afwezigheid van een systematische strategie (de focus ligt nu teveel op het uitschakelen van
kartelleden en niet op de gevolgen ervan) weerspiegelt opnieuw het korte termijn denken
van de overheid. De voornaamste reden van deze kortzichtigheid is nog steeds te vinden in
de matige werking van de staatsinstellingen (Felbab-Brown, 2014). Deze institutionele
zwakheid verhindert de dialoog voor een alternatieve benadering van het probleem. Zo zou
een efficiënter beleid de focus leggen op de personen die werkzaam zijn in het netwerk
onder de grote leiders. Dit vraagt echter een goede coördinatie en informatie-uitwisseling
tussen de verschillende diensten, iets dat vandaag helaas nog steeds niet aanwezig is.
De verderzetting van het leger in de strijd tegen de kartels
Onder Nieto hebben zowel het leger als de federale politie dezelfde taken toebedeeld
gekregen als in voorgaande legislatuur. In sommige staten heeft de overheid zelfs het
dubbele van legercapaciteit ingezet om de nieuwe vormen van geweld en criminaliteit,
zoals kidnappings, terug te dringen. Een voorbeeld hiervan zijn de staten Michoacán en
Guerrero waarbij de aanwezigheid van het leger en de federale politie werd opgedreven met
zo een 20%. Daarnaast is er een sterke focus op de staat Tamaulipas, waar Los Zetas en het
Gulfkartel de plak zwaaien. In deze regio merken we trouwens op dat de lokale
overheidsinstanties in grote getalen blijven samenwerken met de kartels. Het grote verschil
met voorgaande regering, is dat de inzet van de marine stelselmatig wordt afgebouwd. Zo
daalde het aandeel van de zeemacht in 2014 met een kleine 30% vergeleken met het
voorgaande jaar. Tactisch gezien is dit een goede zet, gezien de aanvaringen in het verleden
tussen beide overheidsapparaten mede bijdroegen tot de aanwezigheid van geweld en
mensenrechtenschendingen (Felbab-Brown, 2014).
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk2
52
Corruptiebestrijding
Ook onder Nieto is corruptie nog steeds schering en inslag. Zoals reeds aangehaald, zijn de
onderbetaalde lokale politiediensten hier erg vatbaar voor. Teneinde corruptie te bestrijden,
keurde de regering in 2016 de zogenaamde ‘Ley 3 de 3’ goed. Deze wet dekt een aantal
wettelijke regelingen die Mexico’s Nationaal Anticorruptie Systeem (Sistema Nacional
Anticorrupción, SNA) dienen te ondersteunen. Een belangrijke nieuwigheid heeft
betrekking op de doorvoering van meer transparantie. Zo dienen zowel private als publieke
instanties meer openheid te bieden over financieringen vanuit de overheid.
Het vernieuwde anti-corruptiesysteem beoogt corruptie terug te dringen door op een
onafhankelijke manier beslissingen te nemen. Om deze onafhankelijkheid te stimuleren
introduceerde Nieto een nieuwe termijn voor het Federal Attorney General’s Office
(Procuraduría General de la República, PGR) teneinde corruptie een halt toe te roepen.
Deze hervorming houdt in dat de dienst voortaan pas om de negen jaar zal worden
samengesteld in plaats van om de zes jaar. De achterliggende filosofie van deze
termmijnverlening, is de dienst los te koppelen van de partij die aan de macht is in die
regeerperiode. Op deze manier zal de dienst minder beïnvloed of gestuurd worden en staat
deze los van de heersende politieke partij (Heinle et al., 2017). Tot slot wordt dit nieuwe
systeem bovendien een overkoepelende functie toebedeeld waarbij zowel de lokale als de
federale diensten worden ondergebracht (Heinle et al., 2017). Nieto heeft echter het grote
probleem dat omkoping in de eerste plaats mogelijk maakt en bevorderd nog steeds niet
aangepast, namelijk de verloning van de gemeentelijke korpsen. De onderbetaalde
ambtenaren zijn hierdoor nog steeds makkelijk om te kopen.
Institutionele hervormingen
Nieto legt in zijn beleid een sterke focus op de verbetering van de algemene coördinatie
tussen de verschillende diensten. Dit trachtte hij te bekomen door zowel het secretariaat van
publieke veiligheid (SSP) als de federale politie onder het ministerie van Binnenlandse
Zaken - Secretaría de Gobernación, SEGOB – te plaatsen. Naast de aandacht voor een
verbeterde coördinatie, stond ook de oprichting van de nationale gendarmerie op de agenda.
Deze nieuwe macht zou voornamelijk in de landelijke gebieden ingezet worden om
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk2
53
criminaliteit terug te dringen. De vooropgestelde omvang van veertig tot 60,000 krachten
draaide in werkelijkheid uit in een kleine 5,000 manschappen. De reden achter dit beperkte
aantal tewerkgestelde politiemensen, is dat het leger en de marine weigerden hun getraind
personeel af te staan aan deze nieuwe dienst. Het alternatief dat de overheid werd geboden,
was dat het leger nieuwe krachten zou opleiden11. Daarenboven werkte deze nationale
gendarmerie niet voor de aparte afdeling waarvoor het was opgericht, maar versterkten ze
enkel de federale politie (Felbab-Brown, 2014).
Naast deze nieuwe dienst, komt ook de idee van een eenmaking van de politie terug naar
voren. Nieto heeft ervoor gekozen de staten zelf de keuze te laten of ze het concept van een
eengemaakte politie al dan niet zouden introduceren. Deze tactiek verloopt echter niet
volgens plan. Zo zien we bijvoorbeeld in Jalisco een grotere chaos in de werking van de
politiediensten doordat ze elkaar verstoten en er geen sprake is van samenwerking. Naast de
eenmaking van de politie wou Nieto een nieuw instituut dat zou instaan voor het opleiden
van de staats-en gemeentepolitie. Een lak aan coördinatie is echter de doodsteek geweest
voor de implementering van dit initiatief.
Wat het lokale veiligheidsbeleid betreft, heeft Nieto het land in vijf regio’s verdeeld. Per
regio wordt een ander beleid toegepast afhankelijk van de noden. Deze opdelingen zouden
meer verantwoordelijkheid geven aan de gebieden waardoor de problemen niet steeds
doorgeschoven worden en onopgelost blijven.
Naast de aanpassingen aan de politiediensten richtte Nieto een nieuw inlichtingencentrum
op dat moest instaan voor de coördinatie en het verspreiden van inlichtingen. Dit voerde hij
in omdat er nog steeds een slechte communicatie is tussen de verschillende niveaus. Maar
ook hier is de uitwerking en implementering een probleem en blijft dit voorstel voorlopig
on hold staan (Felbab-Brown, 2014).
11 Een kritische noot: als het leger nieuwe politiemedewerkers opleidt, zal dit dan tot bekwame politiemensen leiden? Uit het verleden is immers gebleken dat het leger amper op de hoogte is van de politietaken en gemeenschapsgerichte politiezorg.
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk2
54
Het ‘New Criminal Justice System’
Het nieuwe rechtssysteem heeft de afgelopen jaren steeds meer voet aan wal gekregen in
Mexico. Volgens de justitiebarometer blijkt dat het nieuwe systeem rekening houdt met het
vermoeden van onschuld, wat tegemoet komt aan de mensenrechten en de rechten van
verdediging. Daarnaast geraken steeds meer staande en zittende magistratuur overtuigd van
de toepassing van alternatieve straffen. Verder is er een verbetering aangaande de
transparantie in de rechtspraak door de overschakeling naar een mondelinge procedure.
Deze transparantie heeft een positieve invloed op de aanwezigheid van corruptie, die de
afgelopen jaren voorzichtig daalt. Echter, zowel op vlak van transparantie als corruptie is er
nog heel wat ruimte voor verbetering en de versteviging van het systeem (Cortes, Ferreira,
& Shirk, 2016). Corruptie in het justitieapparaat zorgt er immers nog steeds voor dat
criminelen ongestraft blijven.
Wat de professionalisering van de sector betreft, is er vooruitgang merkbaar. Zo zien we dat
advocaten die de juiste opleidingen genoten in staat zijn steeds betere bewijzen te
verzamelen die ervoor zorgen dat criminelen weldegelijk achter de tralies belanden. Ook
hier is nog een lange weg af te leggen om goede professionele standaarden te verzekeren.
Zo geeft 30% van de ondervraagde magistraten aan niet genoeg op de hoogte te zijn van de
nieuwe procedures door een gebrek aan opleiding. Bovendien is er nog steeds geen orgaan
dat waakt over de werking van justitie (Cortes et al., 2016).
Besluitend kan er gesteld worden dat de hervormingen nog volop aan de gang zijn. Hierbij
dient justitie flexibel te zijn en in te spelen op een veranderende maatschappij. Bijgevolg
zal de optimalisering van het justitiesysteem nooit stoppen. Het is een proces met vallen en
opstaan, dat Mexico ongetwijfeld dichter naar een samenleving met minder corruptie en
een meer rechtvaardige toepassing van de strafwet zal brengen. Bovendien draagt de
overgang van een inquisitoir naar een aquisitoir rechtssysteem bij tot de uitbouw van een
meer solide democratie en het terugdringen van criminaliteit.
Nieto’s socio-economisch plan gelinkt aan criminaliteitspreventie
Het paradepaardje onder de hervormingen waarmee Nieto zich van Calderón wou
diversifiëren, is de focus op de socio-economische condities van het land. De huidige
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk2
55
regering heeft de anti-drugstrategie, die vooral repressie inhield, verder aangevuld met een
nieuwe dimensie, namelijk preventie. Deze multidimensionale insteek heeft oog voor de
achterliggende oorzaken van het probleem en zou daarmee wel eens de wortel van de
problematiek kunnen aanpakken.
Om deze strategie te doen slagen, dienen een aantal doelstellingen vervult te worden:
criminaliteitspreventie en de sociale reconstructie, een effectievere rechtspraak,
professionalisering van de politiediensten, het gevangenissysteem aanpassen, burgers
actief betrekken bij het beleid, internationale samenwerking, een verbeterde coördinatie, de
regionale benadering van de problemen en ten slotte dienen ook de inlichtingen te
verbeteren. Deze objectieven werden in 4 grote beleidspijlers geïntegreerd:
- Het nationale wetshandhavingsplan moet voor een effectievere en transparantere
strafrechtsbedeling zorgen;
- Het programma voor sociale preventie van geweld legt de focus op het regionale
niveau waarbij de sociale standaarden worden verbeterd met als doel criminaliteit terug te
dringen;
- Het nationaal publieke veiligheidsplan is specifiek gericht op het tegengaan van
zware misdaden zoals kidnappings, moord, overvallen, etc.
- Het programma voor de nationale veiligheid integreert voorgaande programma’s
om een geïntegreerde en multidimensionale aanpak te verzekeren voor de interne veiligheid
van het land.
Deze strategie werd in 57 polígonos, geselecteerde regio’s, ingevoerd. Dit zijn gebieden
waar de moordgraad, armoede en werkloosheid hoog liggen, kidnappings en overvallen
vaak voorkomen en drugverslaving dagelijkse kost is (Felbab-Brown, 2014). Net zoals bij
het project Todos Somos Juárez, zijn ook onder dit plan verschillende initiatieven terug te
vinden. Voorbeelden zijn onder meer het bevorderen van ondernemerschap; de aanpassing
van de schooldagen (langere schooldagen) en projecten in de gemeenschap, voor de
gemeenschap zoals drugverslavingsprogramma’s. In dit opzicht zou men kunnen stellen dat
de regering van Nieto een zachtere aanpak opteert (Carpenter, 2015). Wat de
implementering en operationalisering betreft, zien we dat veel van de vooropgestelde
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk2
56
plannen nog niet naar de praktijk zijn omgezet en deze regering hiermee dezelfde weg als
voorgaande regering bewandelt.
Naast inspanningen op het sociaal vlak, heeft Nieto oog voor de economische toestand van
het land. Deze regering heeft een grote stap gezet door de liberalisering van de economie
door te voeren. De ommekeer kwam er na de openstelling van de markt van de grote
oliebedrijven voor particuliere investeerders. Zo werd Petroleos Mexicanos, kortweg
PEMEX, overgenomen door particuliere investeerders. Riskant, wetende dat dit
overheidsbedrijf instond voor een vijfde van de inkomsten die de overheid jaarlijks
genereerd. Deze hervormingen hebben voor een boost gezorgd aan de productiezijde en de
marktcompetitie verhoogt, vooral de olie-industrie ondervindt een positieve invloed.
Daarnaast hebben de banken hun financieringskosten herzien en is de telecomsector veel
van hun monopoliepositie verloren. Verder kan ook het programma Oportunidades in deze
socio-economische context aangehaald worden. Dit programma bestaat sinds 1997 en ging
voor 2002 onder de naam Progresa door het leven. Dit initiatief staat Mexicaanse inwoners
die het financieel moeilijker hebben bij in basisvoorzieningen zoals educatie (onder andere
leningen om verder te studeren) en gezondheidsvoorzieningen (bv. medische pakketten).
Het programma gaat in op de specifieke noden en behoeften van de families. Vandaag
maken zo een 6 miljoen gezinnen gebruik van dit programma, dat is ongeveer een kwart
van de Mexicaanse bevolking (OECD, 2017).
4 De rol van de Verenigde Staten belicht in het Mexico verhaal: een
gedeelde verantwoordelijkheid?
De tussentitel van dit laatste onderdeel draagt een dubbele verwijzing in zich: het gaat
zowel om een gedeelde verantwoordelijkheid op politiek vlak als op het vlak van de
problemen. In volgende twee onderverdelingen tracht ik deze vaststelling te verduidelijken.
4.1 Het (Beyond) Mérida-initiatief
Toen gewezen Amerikaans president Nixon in 1971 de War on Drugs initieerde, zijn er
verschillende initiatieven vanuit de VS geweest om Mexico bij te staan in de strijd tegen
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk2
57
drugproductie en trafiek. Helaas behaalde deze samenwerking povere resultaten waarbij
corruptie en geweld steeds opnieuw zegevierden. De aanwezigheid van corruptie in de
Mexicaanse veiligheidsdiensten en de kiki-moord zorgden voor een wederzijds
wantrouwen aan beide kanten (Abu-Hamdeh, 2011). Met het intreden van de regering
Calderón kwam er verandering in deze vertroebelde relatie. De Mexicaanse regering vroeg
in deze periode openlijk de steun aan de VS om een verbeterde bilaterale coöperatie aan te
gaan en de strijd tegen de kartels naar een hoger niveau te tillen. De vrees voor een
spillover van geweld aan de grensgebieden en de toegenomen macht van de kartels op
Amerikaans grondgebied, door de samenwerking met lokale gangs, is de voornaamste
drijfveer geweest van toenmalig Amerikaans president G.W. Bush om mee in dit verhaal te
stappen (Tekin, 2015).
Het driejarenplan Mérida werd in oktober 2007 afgekondigd en had de intentie Mexico,
Centraal Amerika en de Caraïben bij te staan in de strijd tegen de georganiseerde
criminaliteit. Deze financiële, tactische en materiele ondersteuning moest het anti-
drugbeleid van Calderón meer daadkracht geven (Shirk, 2012). De Verenigde Staten
voorzagen voor de uitwerking van dit plan een budget van zo’n 1.4 biljoen dollar. Dit
bedrag werd niet rechtstreeks getransfereerd, maar werd onder andere in bestaande
programma’s die betrekking hadden op drugs, wapentrafiek en mensensmokkel
geïnvesteerd om verdere ondersteuning te bieden (Abu-Hamdeh, 2011). De voornaamste
achterliggende reden van deze werkwijze was verdere corruptie te voorkomen. Het initiatief
omvatte volgende doelstellingen:
- Tegengaan van de straffeloosheid en de macht van de georganiseerde criminaliteit
inperken;
- Het versterken van de grensovergang, de zee en het luchtruim;
- Het verstevigen van het justitiële bestel;
- Toegenomen aandacht naar gangs en de vraag naar drugs aanpakken (Seelke &
Finklea, 2010).
Na het verstrijken van dit drie jaar durende pact, kreeg de uitwerking van de
vooropgestelde objectieven heel wat kritieken te verwerken. De belangrijkste opmerking
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk2
58
was dat dit plan te veel focuste op korte termijn verwezenlijkingen. Zo was er vooral
aandacht voor de toevoer van middelen die ingezet konden worden in de oorlog tegen de
kartels. Een rechtstreeks gevolg hiervan is de instandhouding van het geweld geweest
(Seelke & Finklea, 2010). Verder stelt een rapport van het Government Accountability
Office dat er een heel deel van het vrijgemaakte bedrag nooit geïnvesteerd werd. De
belangrijkste reden hiervan was dat de administratieve procedures niet op punt stonden
waardoor het geld onbesteed bleef en er geen correcte implementatie ten uitvoer kon gelegd
worden (Abu-Hamdeh, 2011).
Onder president Obama veranderde het initiatief van naam naar Beyond Mérida. In deze
periode evolueerde het plan van een uitgesproken technische ondersteuning, naar een plan
dat de focus durfde te leggen op de lange termijn. De aandacht ging uit naar een betere
ondersteuning van de staatsinstellingen, de vermindering van geweld en het bieden van
meer veerkracht van de gemeenschap tegen corruptie en de illegale drughandel (Felbab-
Brown, 2013). Het Beyond Mérida-initiatief bestond uit volgende 4 pijlers:
- De strijd tegen de georganiseerde criminaliteit: door samen te werken en
inlichtingen uit te wisselen, moest de macht van de kartels gebroken worden;
- De versteviging van justitie: door de instelling te versterken en beter te organiseren
kan het een antwoord bieden op de straffeloosheid en georganiseerde criminaliteit
terugdringen. De VS wou vooral de overgang van een inquisitoir naar een aquisitoir
systeem begeleiden;
- Een eigentijdse beveiliging van de grensovergang creëren: betere controle voorzien
aan de grensovergang tussen beide landen, dit om geweld aan de grensgebieden
terug te dringen en te vermijden dat het geweld zich verder verspreid op
Amerikaans grondgebied;
- Het creëren van een veerkrachtige samenleving die niet afhankelijk hoeft te zijn van
illegale handel. De toegang tot sociale vangnetten, instellingen, opleiding en werk
zijn hierbij cruciaal (Shirk, 2012).
Het initiatief was succesvol in die zin dat de samenwerking tussen beide landen sterk
aanwezig was, maar wat de implementatie en de uitwerking betreft, was Beyond Mérida
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk2
59
minder succesvol. De grensovergang is nog steeds makkelijk te kruisen voor drugkoeriers,
ondanks de militarisering ervan (Gallaher, 2016). Ondanks de opdrijving van de bewaking
zijn de kartels nog steeds in de mogelijkheid de grens makkelijk over te steken door het
gebruik van omkoping. Deze strategie pakt daarenboven de oorzaken, waaronder het vraag
en aanbod mechanisme, niet echt aan (Tekin, 2015). Positief dan weer aan dit plan, was de
focus op de samenleving en de hervormingen van justitie. Zo heeft de VS bijgedragen aan
de uitbouw van het justitieapparaat door bijvoorbeeld USAID rule of law programs12 en het
Open Society Justice Initiative13 te introduceren in het Mexicaanse rechtssysteem (Olson &
Wilson, 2010). Daarnaast bood de VS, onder andere financiële, bijstand in Nieto’s socio-
economische beleid.
Wat de toekomst zal brengen voor de samenwerking tussen beide landen blijft maar zozeer
de vraag. De Amerikaanse president Donald J. Trump heeft tijdens zijn
verkiezingscampagne Mexico meerdere malen met de grond gelijk gemaakt en schuwde
zelfs racistische uitspraken niet. Een belangrijke pijler in zijn verkiezingscampagne was de
grensovergang tussen Mexico en de VS te scheiden met een muur, een soort equivalent van
de Berlijnse muur. Meer nog, de Mexicanen zouden heel dit project moeten financieren. Of,
om de diplomatische woorden van Amerika’s nieuwe president te citeren: “I will build a
great wall — and nobody builds walls better than me, believe me — and I’ll build them
very inexpensively. I will build a great, great wall on our southern border, and I will make
Mexico pay for that wall. Mark my words.”. Trump wil hiermee voornamelijk immigranten
en drugs die van Mexico via de grensovergang Amerika bereiken tegenhouden. Deze
verhoogde beveiliging pakt echter niet de oorzaken van de problemen aan. De kartels zullen
meer risico’s moeten nemen om illegale middelen op Amerikaanse bodem te krijgen. Het
gevolg hiervan zal de stijging van de drugprijzen zijn. Op deze manier zal het bouwen van
een muur bijdragen tot het versterken van het probleem. Daarenboven zijn kartels flexibele
netwerken die zich snel aanpassen aan een veranderende omgeving, dus ook aan een muur.
Verder maakte Trump de Mexicaanse president duidelijk, via twitter en andere
mediakanalen, dat Mexico hardhandiger moet optreden tegen de kartels. Indien Mexico dit
12Dezegecoördineerdeprogramma’svanuitdeVSdragenbijtotdebredereomkaderingendeuitbouwvanMexico’sdemocratieeneconomie.13Ditinitiatiefbeidtvooraltechnischeondersteuningindeuitbouwvandedemocratie.
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk2
60
niet doet, zou Trump Amerikaanse soldaten inzetten in Mexico om de “bad hombres down
there” uit te schakelen (Heinle et al., 2017). Deze bad hombres zijn de kingpings van
weleer, of dit de meest doordachte strategie zou zijn, kan daarom ook ten zeerste in twijfel
getrokken worden. Wat de toekomst zal brengen blijft voorlopig een vraagteken. Wat wel
zeker is, is dat de verzameling van Trump’s ontactische uitspraken vele vragen doen rijzen
over de toekomstige samenwerking en of deze er überhaupt wel nog zal zijn.
4.2 De Verenigde Staten: deel van de oplossing of deel van het probleem?
Met het op poten zetten van het Mérida-initiatief hebben de Verenigde Staten zich ertoe
verbonden de strijd aan te gaan tegen de georganiseerde criminaliteit met de focus op de
drugkartels. Hierbij diende de VS tevens in eigen boezem te kijken en toe te geven dat ook
zij een rol spelen in heel het illegale drughandel verhaal.
4.2.1 Het principe van vraag en aanbod
Een eerste vaststelling is dat de VS de grootste afzetmarkt vormt van de drugs die in
Mexico verhandeld en geproduceerd worden. De illegale middelen worden voornamelijk
via de grote grensovergang Amerika binnengesmokkeld. Het is ook daarom dat er in de
bilaterale coöperatie met Mexico veel aandacht uitgaat naar een betere bewaking van deze
grens.
Het zijn voornamelijk roesmiddelen zoals marihuana, heroïne, opium, methamfetamine en
cocaïne waar veel vraag naar is. De VS vraagt, de Mexicanen draaien, of beter gezegd,
produceren en transporteren. Reuter (2010) vatte dit samen in volgend citaat:“Mexico’s
principal drug problems, the violence and corruption related to trafficking, are the
consequence of the large U.S. market for cocaine, heroin, marijuana and
methamphetamine. If the U.S. market disappeared, Mexico’s problem would diminish
dramatically, even with its own domestic consumption remaining.” (Reuter, 2010).
Net zoals op de legale markt, speelt het principe van vraag en aanbod een belangrijke rol in
de handel van de kartels. De grote vraag aan Amerikaanse zijde houdt de Mexicaanse
drugtrafiek in stand. Calderón vatte deze vaststelling samen in volgend statement op de
Mérida bijeenkomst:“While there is no reduction in demand in your territory, it will be
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk2
61
very difficult to reduce the supply in ours.”. Amerika verbond zich in het initiatief ertoe de
vraagzijde aan te pakken. De decriminalisering van marihuana, die kleine hoeveelheden
drugs voor recreatief of medisch gebruik toelaat, in ondertussen 28 staten en Washington is
de grootste verwezenlijking geweest. Deze decriminalisering mag dan wel een grote stap
vooruit zijn, het gebruik van cocaïne en heroïne in de VS blijven problematisch hoog. Aan
de start van de War on Drugs en de bilaterale samenwerking tussen de VS en Mexico
daalde deze cijfers, maar sinds 2010 hebben de kartels zich hieraan aangepast en vloeit de
cocaïne opnieuw vlot de grens over. Het gevolg zien we rechtstreeks gereflecteerd in de
cijfers van cocaïnegebruik die jaarlijks blijven stijgen. Ook het gebruik van heroïne blijft
populair. Zo stelt het National Drug Threat Assessement van 2016, dat het gebruik van
heroïne onder de Amerikaanse bevolking tussen de tijdspanne van 2007 tot en met 2014
bijna verviervoudigd is (DEA, 2016).
Kortom, het vraag en aanbod mechanisme speelt een belangrijke rol in heel de
problematiek. Het blijft natuurlijk nog zozeer de vraag of door het ineenstorten van dit
marktmechanisme, de kartels hun lucratieve praktijken zullen stoppen en deze niet zullen
verder zetten onder de vorm van andere criminele activiteiten. Dit aanpassingsvermogen
aan de illegale markt werd eerder al duidelijk bij de overschakeling tussen de alcohol en de
drugssmokkel na de drooglegging van de VS.
4.2.2 Het tweede amendement van de Amerikaanse grondwet en de illegale
wapenhandel
Naast een problematische vraagzijde, draagt de Amerikaanse wapenwetgeving en de
wapentoevoer aan het Mexicaanse leger onrechtstreeks bij tot de instandhouding van het
geweld14. De wapenindustrie is in Amerika big business waar de Mexicanen hun steentje in
bijdragen. Zo stelt een rapport dat werd vrijgegeven door de universiteit van San Diego, dat
de illegale handel tussen beide landen de Amerikaanse wapenindustrie jaarlijks zo’n 127
miljoen dollar oplevert (Ingraham, 2016).
14 Een kritische noot: de bewapening van het Mexicaanse leger door de toevoer van Amerikaanse wapens kwam de Amerikaanse wapenindustrie ten goede (Mercille, 2011).
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk2
62
De Amerikaanse regelgeving, waarbij het tweede amendement van de grondwet het bezit
van wapens als een basisrecht registreert, laat de vrije verkoop van wapens toe.
Amerikaanse burgers hebben hierdoor makkelijk toegang tot wapens, zowel op de publieke
als private markt. Van deze wetgeving maken ook veel Mexicanen gebruik. Waar in
Mexico dit type wapens niet verkocht worden omdat ze illegaal zijn, gaan Mexicanen de
grens over om deze alsnog legaal aan te schaffen. De asymmetrie tussen de Mexicaanse en
Amerikaanse wapenwetgeving zorgt voor meer beleidsproblemen en werkt de zwarte markt
gedeeltelijk in de hand. Het verhinderd op een systematische manier de inspanningen die
geleverd worden om de wapen toestroom te stoppen (Vargas & González, 2015).
In het verleden zijn er verschillende projecten ontstaan zoals Operation Fast and Furious
en het Project Gunrunner om een beter overzicht te verkrijgen op de omvang van de
(illegale) wapenhandel en zo de wapentoevoer naar Mexico af te snoeren. Door een slechte
coördinatie en communicatie zijn veel van deze projecten inefficiënt gebleken (Abu-
Hamdeh, 2011). Onder president Obama zijn er enkele stappen in de goede richting gezet.
Amerikaanse wapenverkopers moeten voortaan in het bezit zijn van een federale
vergunning, wat voor een betere tracering van de wapens moet zorgen. Verder is er de
invoering van de nieuwe regelgeving geweest die handelaars aan de grensstaten ertoe
verplicht de verkoop van grote kalibers te melden aan het ATF. De specifieke focus ligt op
de grensstaten zoals Texas, Californië en Arizona, deze doen gouden zaken in de
wapenhandel (Ingraham, 2016). De machtige Amerikaanse wapenlobby heeft in het
verleden veel invloed uitgeoefend op de Amerikaanse wapenwetgeving en veel
hervormingen kunnen tegenhouden. Ook tegen de vernieuwingen onder Obama verzette de
NRA – National Rifle Association – zich fel, maar haalde geen gelijk in de zaak. Het ATF
stelt dat door de invoering van deze nieuwe wet er veel wapens geïdentificeerd werden bij
hun inbeslagname en het opsporen van personen die deze wapens de grens oversmokkelen.
Sinds de implementatie in 2011 heeft de Mexicaanse overheid bijna de helft minder wapens
onderschept (Ingraham, 2016).
4.2.3 Witwaspraktijken
Een laatste vaststelling rond de gedeelde verantwoordelijkheid zijn de witwaspraktijken van
de kartels op Amerikaans grondgebied. De kartels maken maar wat graag gebruik van
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk2
63
Amerikaanse instellingen om hun miljarden business low profile te houden. Volgens de
Amerikaanse schatkist vloeit er jaarlijks een enorm bedrag aan cashflow de VS binnen.
Door het geld via Amerikaanse instellingen wit te wassen, maken de kartels het de overheid
moeilijker de oorsprong van het geld te achterhalen. De organisaties zijn zeer inventief en
maken gebruik van verschillende tactieken om geld wit te wassen. De meest toegepaste
strategie is de zogenaamde ‘Bulk Cash Smuggeling’. Hierbij smokkelen de kartels cash geld
de grens over om het daarna te investeren of te ruilen voor goederen. In 2015 rapporteerde
de Amerikaanse overheid zo een 464.2 miljoen dollar aan onderschepte cashflow. Het zijn
voornamelijk grensstaten zoals Florida, Texas en Californië die hoge toppen scheren in
deze rapportering. Het druggeld wordt vaak onderschept door controles op wagens, treinen
en passagiersvluchten. Naast deze tactiek maken de criminele organisaties vaak gebruik van
Amerikaanse banken om misdaadgeld wit te wassen. Hierbij gaan ze als volgt te werk:
tussenpersonen openen een nieuwe rekening met een volmacht, waarna er telkens in
schijven van 10,000 dollar of minder geld wordt gestort. Eenmaal het bedrag op de
rekeningen hoog genoeg is, zoeken ze een tweede of zelfs derde bank teneinde het geld
veilig te stellen en buiten het vizier van de overheid te blijven. Om het geld vervolgens
terug Mexico binnen te krijgen, maken ze vaak gebruik van checks. Daarnaast gaan de
kartels ook vaak leningen aan die ze terugbetalen met misdaadgeld. Het zijn meestal
kleinere banken aan de grensstreek die vatbaarder blijken te zijn voor omkoping. Deze
banken vragen vaak niet de vereiste documenten en vullen vaak de activiteitenrapporten,
die dit soort zaken aan het licht moet brengen, niet of onvolledig in (DEA, 2016).
5 Besluit
Zowel het economische als politieke klimaat van vorige eeuw hebben er toe bijgedragen dat
de drughandel zich heeft weten te ontplooien in Mexico. De pax narcotica en het laissez-
faire principe vanuit de overheid hebben ervoor gezorgd dat het geweld in de samenleving
relatief laag bleef en de drughandel floreerde. Het is pas vanaf de jaren 1970 dat Mexico,
voornamelijk onder invloed van de VS, de problematiek is beginnen erkennen en er enkele
bescheiden wettelijke hervormingen en initiatieven opdoken. Door de verwevenheid,
corruptie en de pax narcotica die vele PRI-politici onderhielden met de kartels, leidden deze
politieke schijnbewegingen tot weinig verandering.
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk2
64
Het breekpunt met het gecentraliseerde beleid kwam er in het millenniumjaar 2000. In dat
jaar werd het democratiseringsproces opgang getrokken door de verkiezing van president
Fox van de PAN. Tijdens deze legislatuur was er aandacht voor de problematiek rond de
kartels en kwam er steeds meer de focus op het veiligheidsbeleid. Ook het leger werd in
deze periode steeds vaker ingezet om brandhaarden te blussen. De initiatieven tot
hervorming werden weliswaar stelselmatig onderdrukt en geblokkeerd door de PRI die nog
steeds veel macht had in het Congres. Dit maakte dat ondanks de regering Fox van goede
wil was, deze voor weinig veranderingen kon zorgen. Het is ook in deze periode dat het
geweld stelselmatig grotere proporties beginnen aannemen, als reactie op de nieuwe
politiek.
De grote ommekeer in Mexico’s anti-drugbeleid kwam er onder president Calderón (PAN).
Calderón verklaarde rechtstreeks de oorlog aan de kartels met de gemilitariseerde War on
Drugs. Deze regering wou de fragmentatie van de kartels bekomen teneinde deze groepen
te destabiliseren en controleerbaarder te maken. Verder legde deze regering de basis voor
institutionele hervormingen aan politie en justitie. Niettegenstaande deze strijdvaardigheid,
valt het op dat Mexico onder het bewind van Calderón op weinig vooruitgang kon rekenen.
Deze regering slaagde er niet of amper in de vooropgestelde doelstellingen en
implementaties te bereiken. Daarenboven werd het repressieve beleid gekenmerkt door een
makkelijke politiek waarin de focus enkel op de grote figuren van de kartels lag.
Deze strategie wordt ook onder de huidige regering van president Nieto (PRI)
aangehouden. Het grote verschil met voorgaande regering is de veranderende focus op
socio-economische onderwerpen en de reductie van geweld als onderdeel van
criminaliteitspreventie. Niettegenstaande deze positieve ommekeer van een repressieve
aanpak naar een gedeelde repressief-preventieve aanpak, zijn er veel gelijkenissen met
voorgaande regering. Ook dit beleid kenmerkt zich door een focus op high-targetting en
kiest bijgevolg opnieuw voor de makkelijke weg. Verder merken we op dat dit beleid zich
laat kenmerken door vage en brede omschrijvingen die vaak diepgang in de uitwerking
missen.
Tot slot zien we dat de erkenning van een gedeelde verantwoordelijkheid van de Verenigde
Staten voor een duwtje in de rug heeft gezorgd bij beide regeringen onder Calderón en
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk2
65
Nieto. Ook hier kende de goed bedoelde steun een minder sterke implementatie. Het eerste
Mérida-plan onder Calderón en Bush heeft zelfs geweld in Mexico mee in stand gehouden
door een te grote focus op de toevoer van wapens. Verder kan er vastgesteld worden dat de
VS niet vrij is van zonden in de omvangrijke problematiek rond de kartels. De Verenigde
Staten houden immers het probleem van de drughandel in stand. Meer nog, de VS ligt mede
aan de basis van de problematiek door de grote vraagzijde, de Amerikaanse
wapenwetgeving en Amerikaanse banken die als witwasstations gebruikt worden door de
kartels.
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk3
66
Hoofdstuk 3: De impact van een veranderend anti-
drugbeleid op de georganiseerde criminaliteit en de
Mexicaanse samenleving
1 Inleiding
De Mexicaanse overheid heeft de afgelopen jaren veel geïnvesteerd in het uitwerken van
een anti-drugbeleid dat een antwoord moest bieden op de aanhoudende en zelfs stijgende
tendens van geweld en alle daarmee samenhangende problemen afkomstig van de
drugkartels. Doch, beleidsmakers mogen dan wel bepaalde doelstellingen vooropgesteld
hebben bij de uitwerking van dit beleid, de impact ervan is echter niet altijd voorspelbaar,
laat staan efficiënt. Daarom leg ik me in dit onderdeel toe op de gevolgen van de
beleidsbeslissingen die onder president Calderón en Nieto werden doorgevoerd. Dit
synthese hoofdstuk gaat de efficiëntie van de gevoerde politiek na aan de hand van de
impact op de georganiseerde criminaliteit en de samenleving.
Met deze evaluatie hangt onlosmakelijk de vraag vast of het al dan niet gefaalde anti-
drugbeleid mee bijdraagt tot het falen van de staat in haar geheel. Het is namelijk zo dat de
aanwezigheid van georganiseerde criminaliteit en de daarmee samengaande reactie vanuit
de overheid, kan bijdragen tot het in verval komen en het uiteindelijke falen van een staat.
Tot slot geef ik de deelvragen mee waarop in dit hoofdstuk een antwoord wordt geboden:
I. Wat kan er verstaan worden onder het begrip ‘state failure’?
II. Welke impact heeft het drugbeleid op de kartels en de samenleving?
III. Kan Mexico op basis van het beleid en diens effecten als een gefaalde staat
bestempeld worden?
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk3
67
1.1 Het begrip ‘state failure’
De term biedt een verzameling van kenmerken en oorzaken die bijdragen tot het
verzwakken van overheidsapparaten, de economie en/of het sociale leven van een staat
(West, 2006). Deze kenmerken zijn onderverdeeld in verschillende categorieën die variëren
van ‘strong state’ tot ‘failed state’. De benadering van het begrip is echter een breed gamma
beschoren. De voornaamste reden hiervoor is dat de term in verschillende domeinen zoals
de politiek, diplomatie en onder academici wordt gebruikt. Net zoals bij georganiseerde
criminaliteit ga ik in dit eindwerk niet in op de verschillende discours, inconsistenties en
discussies die er heersen betreffende dit onderwerp, vanwege de beperktheid in omvang.
Wat wel aan bod komt, is een samenvattende toelichting van de fases. Hierbij onderstreep
ik de voornaamste factoren die bijdragen tot het al dan niet falen van een staat. Door dit
algemeen denkkader mee te geven, is het mogelijk aan het einde van dit hoofdstuk, met de
nodige nuance, na te gaan of Mexico dweept met het gegeven van een falende of gefaalde
staat.
De eerste categorie die onder ‘state failure’ kan geplaatst worden, zijn de ‘strong states’ /
‘sterke staten’ of ook wel ‘successful states’ genoemd. De invulling die aan deze groep
wordt gegeven, draagt bij tot hoe men in de literatuur minder succesvolle staten definieert
(Morton, 2012). Volgens Rotberg (2003) is een sterke staat in de mogelijkheid haar
territorium en burgers te verdedigen. Daarnaast voorzien deze staten een vlotte toegang tot
basisvoorzieningen zoals educatie, gezondheidszorg en andere openbare instellingen.
Verder scoren deze landen goed op de CPI index, hebben een goed draaiende economie en
worden de mensenrechten gerespecteerd (Rotberg, 2003). In een werk van Brooks (2005)
wordt deze mening gedeeld en bijkomend aangevuld met de notie dat naast het in controle
zijn over het grondgebied, deze staten in het bezit zijn van het geweldsmonopolie om de
natie te beschermen. Ze wijst er ook op dat naast de mensenrechten andere burgerrechten
zoals stemrecht worden nageleefd, er orde en vrede heerst, er een scheiding der machten is
en tot slot dat deze staten goede internationale relaties hebben (Brooks, 2005).
De fase net onder de sterke staten, zijn de zogenaamde ‘weak states’ / ‘zwakke staten’.
Synoniemen die we hierbij terugvinden zijn onder meer ‘fragile states’ of ‘states at risk’.
Volgens Morton (2012) zijn staten die zich in deze fase bevinden een broeihaard voor
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk3
68
internationale criminaliteit waarbij mensenrechtenschendingen, grote immigratiestromen en
slechte internationale connecties aanwezig zijn (Morton, 2012). Landen komen vaak in
deze positie terecht omwille van geografische, politieke of economische strubbelingen. De
situatie wordt gekenmerkt door spanningen en conflicten tussen taalgroepen, etnische
groepen, religieuze groepen of andere groeperingen. Verder zien we dat corruptiegraad in
deze staten hoger ligt dan in sterke staten. Daarnaast zijn ze minder in de mogelijkheid
toegang tot basisvoorzieningen aan de inwoners te bieden door de verwaarlozing van
staatsinfrastructuren zoals scholen en hospitalen (Rotberg, 2003). Tussen deze fase en de
uiteindelijke fase van ‘failed state’ wordt er door sommige auteurs nog een categorie
toegevoegd, de ‘failing state’. Omwille van het minieme verschil en de beperkte omvang
van dit werkstuk wordt hier niet dieper op ingegaan.
Tot slot zijn er de staten die gefaald zijn in een aantal kenmerken van de sterke staat, de
‘failed states’ / ‘gefaalde staten’. Sinds de aanslagen van 9/11 op de WTC-torens in de VS
worden deze staten als een internationale bedreiging beschouwd. Dit omdat ze vaak de
uitvalsbasis vormen voor terroristen en georganiseerde criminaliteit (Eriksen, 2011).
Landen in deze positie zijn niet meer in de mogelijkheid een degelijk beleid op te bouwen
omdat ze de situatie niet kunnen of willen veranderen. Ze krijgen af te rekenen met
constante spanningen waarin, vaak escalerende en gewapende, conflicten tussen
rivaliserende groepen bepaalde regio’s onveilig maken. De notie dat deze groepen wapens
gebruiken duidt op het verlies van het geweldsmonopolie van de staat. De fundamentele
structuren van de overheid en de socio-economische situatie zijn te ver aangetast om nog
ingezet te kunnen worden in de strijd (Milliken & Krause, 2002). Deze staten hun enige
soelaas is het gebruik van, overmatige, repressie. Geweld wordt met geweld bestreden.
Verder merken we op dat de staat onder deze omstandigheden niet meer kan instaan voor
basisvoorzieningen voor de burgers. Dit uit zich onder meer door het in verval raken of het
in verval zijn van openbare diensten zoals scholen, gezondheidsvoorzieningen, openbaar
vervoer, etc. Bovendien krijgen de staten af te rekenen met grote stijgingen aan
criminaliteit waarbij wapenhandel en drughandel vaak voorkomende fenomenen zijn en
corruptie sterk aanwezig is (Eriksen, 2011). Volgens Rotberg is het falen van een staat het
gevolg van de opeenvolging van keuzes die politici maakten (Eriksen, 2011). In sommige
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk3
69
literatuur wordt er na deze fase nog een extra onderverdeling toegevoegd, de zogenaamde
‘collapsed states’. Dit zijn extreme vormen van de zonet beschreven ‘failed states’.
Het is belangrijk te vermelden dat staten die zich in gelijk welke fase van de ‘state failure’
bevinden, zich ten alle tijden kunnen verbeteren om zich te onttrekken aan deze benaming.
Dit gebeurt door de eigen capaciteiten te benutten of door beroep te doen op internationale
hulp (West, 2006).
2 De (neven)effecten van het Mexicaanse anti-drugbeleid
Het mag duidelijk zijn dat onder het autoritaire regime van de PRI en de afwezigheid aan
interesse in een degelijk anti-drugbeleid, er destijds geen noemenswaardige effecten van dit
beleid waren op de kartels. Het enige gevolg van dit laissez-faire principe was dat de
kartels vrij spel hadden, de samenleving hierdoor relatief gespaard bleef van geweld en
Mexico naast de PRI quasi mee gedelegeerd werd door de kartels. Sinds 2000, maar vooral
sinds het aantreden van de regering Calderón en Nieto kwam er een drastische ommekeer,
zoals blijkt uit voorgaand hoofdstuk. In volgende onderverdelingen onderstreep ik de
voornaamste effecten van dit beleid op de aanwezigheid van de kartels en de Mexicaanse
samenleving.
2.1 Kartelfragmentatie en de opkomst van de cartelitos
Het voornaamste effect van de kingpin-strategie en de gehele militarisering van de
drugoorlog is de fragmentatie van de kartels in vele naast elkaar bestaande en kleinere
divisies geweest, de zogenaamde cartelitos. De Mexicaanse overheid heeft immers lang
gedacht dat de strategie om de kartels in kleinere groepen te verdelen, zou leiden tot meer
handelbare proporties van het probleem. Tot op heden heeft dit niet het vooropgestelde
effect teweeg gebracht. De kartels zijn weldegelijk gefragmenteerd, maar deze
opsplitsingen hebben niet geleid tot een beter controleerbaar probleem, integendeel. Deze
benadering van het probleem kan als inefficiënt bestempeld worden en wel om volgende
redenen:
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk3
70
- Door de versnippering in het kartellandschap zien we de hoog gestructureerde en
hiërarchische netwerken plaats maken voor meer chaotische groepen die
gekenmerkt worden door onvoorspelbaarheid en meer agressie. Vanwege de
beperkte capaciteit van deze nieuwe groepen zien we dat deze minder financiële
mogelijkheden hebben om naast de grote organisaties te blijven concurreren in de
grootschalige drugtrafiek. Vandaar dat deze groepen zich hebben gediversifieerd en
zich nu ook toeleggen op andere lucratieve praktijken zoals kidnapping, diefstal,
afpersing, mensensmokkel, etc. Het gevolg daarvan is dat de overheid, nu meer dan
ooit, problemen ondervindt om deze groepen onder controle te houden en inzicht te
vergaren in de structuur van de netwerken. Daarenboven vormt deze tendens een
nieuwe bedreiging voor de burgers en de gehele de nationale veiligheid (Correa-
Cabrera, Keck, & Nava, 2015);
- De fragmentatie heeft voor een toename aan conflicten gezorgd tussen de kartels
onderling en de overheid en de kartels. Deze uitdijing is een reactie geweest op het
veranderend anti-drugbeleid van de overheid. De destabilisatie van sommige kartels
heeft er immers toe geleid dat rivaliserende kartels hun kans zagen de strijd aan te
gaan met deze verzwakte groepen en zo nieuw grondgebied voor zich te winnen.
Daarnaast moesten de kartels weerstand bieden tegen de gewapende
overheidstroepen om hun handel veilig te stellen en voorzagen zich van een
uitgebreid assortiment aan artillerie (Flanigan, 2012). Daarmee samengaand is er
een stijging aan illegale wapens gekomen om deze strijd te kunnen aangaan. Dit
werd reeds in het eerste hoofdstuk als probleem voor de nationale veiligheid
aangehaald. Het aanwezig zijn van illegale wapenhandel en schietincidenten is dus
ook mede toe te schrijven aan de strategie van de overheid (Calderon et al., 2015);
- De stijging aan onderlinge rivaliteit heeft tot gevolg dat de kartels de overheid
systematisch gebruiken om hun vijanden aan de kant te schuiven. Dit doen ze door
te infiltreren of overheidsmedewerkers te corrumperen. Ze verschaffen de overheid
informatie die schadelijk is voor het voortbestaan en goed functioneren van de
vijandige kartels. Het resultaat van deze dynamiek is dat het moeilijk te zeggen is of
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk3
71
de overheid voor de agenda van de kartels werkt of hun eigen doelen nastreeft en
een effectief beleid voert (Shirk, 2012).
Een opmerking die dient gemaakt te worden: de fragmentatie heeft vooral plaatsgevonden
bij de kleinere, minder machtige kartels. Grote sterkste kartels, zoals het Sinaloakartel,
hebben hun activiteiten gewoon weten voort te zetten zonder al te veel noemenswaardige
problemen.
De schuld enkel in de schoenen van de overheid schuiven, zou een eenzijdig beeld
verschaffen van de werkelijkheid. Naast de inefficiëntie van de anti-drugmaatregelen,
kunnen deze veranderingen ook toegeschreven worden aan de logische groei binnen het
criminele milieu. Zo stelt Reuter (2010) dat de onzekere vraagzijde van de drugmarkt in de
Verenigde Staten, het moeilijker worden om de grens over te steken zonder controle en de
instabiliteit van de drugprijzen ertoe bijdragen dat de kartels zich anders gaan organiseren
(Reuter, 2010).
In het eerste onderdeel van deze thesis werd aangegeven dat er in de periode van 2012 tot
en met 2015 een daling in de cijfers van geweld was, maar het laatste jaar terug een stijging
liet optekenen. De toename toont aan dat de daling van voorgaande jaren niet per definitie
kon toegeschreven worden aan het gevoerde beleid of de effectiviteit van de
staatsinstellingen (Heinle et al., 2016). Het is vooral de dynamiek in het kartellandschap die
deze cijfers beïnvloeden. Een voorname invloed kwam er vanuit het Sinaloakartel. In de
eerste jaren van de regering Nieto was er het zogenaamde pax Sinaloa dat er voor zorgde
dat er een rustigere periode was. Doordat het kartel weinig tegenstand ondervond van de
rivaliserende kartels, was in deze periode het geweld laag. Door deze daling aan geweld,
zette ook de overheid minder capaciteit in dit gebied in, wat voor minder confrontaties
tussen het kartel en de overheid zorgde en dus minder geweld betekende. Het kartel
voorzag de overheid in deze periode zelfs in informatie over rivaliserende kartels. Bij deze
laatste vaststelling kan er opgemerkt worden dat dit eerder uit eigenbelang was, dan in het
belang van de staat zoals eerder bleek uit de opgesomde effecten van het beleid. Deze
vreedzame periode kwam in 2014 aan zen einde. Het kartel kreeg dat jaar af te rekenen met
een kaakslag van de overheid door de inrekening van hun leider ‘El Chapo’. De tijdelijke
destabilisatie van het kartel in een periode waarbij het machtige CJNG aan invloed won,
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk3
72
deed het Sinaloakartel opnieuw de wapens ter handen nemen teneinde weerstand te bieden
tegen de overheid en de rivaliserende kartels. Deze verandering heeft een directe invloed
gehad op de stijging van geweld in Mexico. Figuur 8 illustreert deze dynamiek aan de hand
van een grafiek.
De grootste zorg van de overheid op dit moment is het redelijk nieuwe en extreem
gewelddadige kartel, Cartel Jalisco-New Generation (CJNG). Deze criminele organisatie
wint steeds meer aan invloed en rukt zeer snel op15. Het was echter een kwestie van tijd
voor Mexico met een nieuw machtig kartel zoals het CNJG zou geconfronteerd worden. De
steeds veranderende dynamiek in het kartellandschap voorspelde bijna dat er op een dag
een kartel als dit zou opduiken en de rechtstreekse confrontatie met de overheid zou
aangaan (Morton, 2012). Deze vaststelling wordt bevestigd door de gecoördineerde
operaties van het kartel tegen het overheidsleger, zoals eerder bleek uit het inleidende
hoofdstuk.
15 Voor verdere informatie verwijs ik naar het eerste hoofdstuk van dit eindwerk waarin dit kartel reeds beschreven staat.
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk3
73
2.2 Het heft in eigen handen: de opkomst van de autodefensas
De veranderende, ‘softere’ politiek van Nieto zorgde voor heel wat onvrede onder de
Mexicanen. In een tijd waar de gemeenschap nog meer dan voordien bedreigd wordt door
de kartels gezien hun diversificatie van de handel en de heersende onvrede over de werking
van de lokale politiediensten, die in de meeste gevallen de criminele groepen eerder dan de
burgers beschermen, voelden vele Mexicanen zich in de kou gezet. Onder deze
verontwaardiging zien we een nieuw fenomeen de kop op steken, de autodefensas. Deze
bewapende zelfverdedigingsgroepen hebben het heft in eigen handen genomen om hun
gemeenschap, dierbaren en bezittingen te beschermen. Totaal onverwacht kwam deze
nieuwe wending niet. Om Alejandro Hope, gewezen medewerker van de Mexicaanse
inlichtingendienst, te citeren: “It was only a matter of time something like this would
happen” (Archibold & Villegas, 2014).
De eerste kleine bewapende burgerwachten verschenen in 2013 in enkele gemeenten van de
zuidelijke staten Michoacán en Guerrero en zijn sindsdien een snel groeiend fenomeen in
de regio. Ze verschenen specifiek in deze regio als reactie op de aanwezigheid van het
kartel The Knight Templar, die vooral actief zijn in Michoacán. In 2015 werden er in meer
dan de helft van de gemeenten van de staat Michoacán zelfverdedigingsgroepen
vastgesteld. In bepaalde gebieden merken we dat deze groepen veel steun krijgen vanuit de
gemeenschap (Magaloni & Razu, 2016). Sommige auteurs stellen dan ook dat de
aanwezigheid van deze bewapende burgerwachten de veiligheid in de gebieden weldegelijk
vergroot. Er is helaas een keerzijde aan deze munt. In sommige gevallen zijn deze groepen
gaandeweg een bedreiging gaan vormen voor de gemeenschappen in plaats van een
bescherming. Het zijn immers geen legale overheidsdiensten die toch in het bezit zijn van
wapens, macht en een zekere verantwoordelijkheid. De ongetrainde burgers willen hun
autoriteit laten gelden en zijn er zelfs op uit steeds meer territorium voor zich te winnen.
Het gevolg hiervan is dat naast personen die de bevolking weldegelijk willen verdedigen, er
ook personen zijn die ervan verdacht worden zelf criminele groeperingen te vormen en
samen te werken met de georganiseerde criminaliteit (Magaloni & Razu, 2016). Deze
verschuiving hebben we in het verleden reeds kunnen vaststellen met het kartel The Knight
Templar. Dit kartel was in essentie een groep die opkwam voor de burgers in Michoacán en
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk3
74
zich tegen de georganiseerde criminaliteit verzette. Dit kartel vond echter snel zelf haar
weg naar de illegaliteit. Velen, waaronder ook de overheid, hebben dan ook angst dat de
autodefensas hetzelfde lot beschoren zijn.
Als reactie op deze verontrustende trend stelde president Nieto, Alfredo Castillo Cervantes
aan als hoofd van de publieke veiligheid van Michoacán. Zijn opdracht bestond erin de
talrijke autodefensas groepen terug te dringen en uit te schakelen. Vele groepen gaven zich
vrijwillig over en werden niet bestraft. Andere groepen die stand hielden, werden
gearresteerd. Zo zijn er enkele honderden burgers achter de tralies beland terwijl het echte
probleem, de kartels, onbestraft bleef (Magaloni & Razu, 2016). Recentelijk heeft de
Mexicaanse overheid haar tactiek hieromtrent aangepast, de burgerwachten patrouilleren nu
samen met het leger en de politie. De achterliggende filosofie van deze aanpak is om op
deze manier de controle te kunnen behouden over de bewapende groepen. Alejandro Hope
ziet de legitimatie van deze groepen echter als een obstakel in de werking van de wetgeving
en de ordehandhaving (Archibold & Villegas, 2014).
2.3 Aanhoudende schendingen van de mensenrechten
Dat de kartels zich schuldig maken aan de schending van de rechten van de mens is niet
nieuw. Maar sinds de militarisering van de openbare orde zijn zowel nationale als
internationale media en academici het er over eens dat ook de overheid niet vrij is van
zonden. Zo stelt het rapport van Human Rights Watch 2016 dat de overheidsdiensten die in
staan voor het beschermen van de nationale veiligheid vaak hun boekje te buiten gaan (Lee
& Renwick, 2017). Het gaat voornamelijk over buitenproportioneel geweld zoals moord en
martelingen. Dit laatst vernoemde wordt veelal gebruikt om bekentenissen af te dwingen.
Daarenboven gaan ze regelmatig buiten hun bevoegde jurisdictie tewerk. Zo is tot
bekentenissen komen immers niet de taak van het leger, maar van de politiediensten
(Human Rights Watch, 2017). Te rekenen van 2006 tot op heden werden er door soldaten
en politiemedewerkers al duizenden burgers om het leven gebracht en zijn er naar schatting
zo een 27,000 personen verdwenen (Lee & Renwick, 2017). Om de ernst van deze
problematiek aan te tonen geef ik kort enkele voorbeelden mee:
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk3
75
- Een zaak die het land in rep en roer zette en de internationale media haalde, is die
van de verdwijning van 43 studenten in 2014 in de staat Guerrero. De lokale politie
had, op bevel van de burgemeester, de studenten opgepakt en overgeleverd aan een
lokale druggang. De studenten waren een nationale demonstratie aan het
voorbereiden om de verdwijningen en moorden van 1968 te herdenken. Tijdens
deze demonstratie kwamen de studenten in opstand tegen het regime van de
overheid. Tot op vandaag blijven families in het ongewisse over wat er juist
gebeurd is (Heinle et al., 2017);
- In 2014 vermoordde Mexicaanse soldaten 22 ongewapende personen die verdacht
werden van kidnappings. Een pittig detail dat werd vrijgegeven door Mexico’s
nationale mensenrechten commissie: 15 van de 22 individuen gaven zich over, maar
werden alsnog neergeschoten door de soldaten (Human Rights Watch, 2017);
- In 2015 executeerde de federale politie in Michoacán tijdens een confrontatie tussen
burgers en de politie 22 willekeurig gekozen burgers uit een groep van 42. Hierbij
werden 13 mensen in de rug geschoten, werd iemand levend verbrand en werden
twee gevangenen gemarteld. Om de daad te rechtvaardigen hebben de betrokken
politiemensen geweren bij de lijken gelegd om de schijn van wettige
zelfverdediging op te houden. Het incident werd bekend onder de naam “Tlatlaya
Massacre fueled”. In deze zaak zijn nog geen personen uit hun functie ontzet of
veroordeeld en is het onderzoek nog steeds lopende (Human Rights Watch, 2017).
De schendingen blijven aanhouden mede door de positie van het leger waarin soldaten
boven de wet blijken te staan en hun straffen vaak ontlopen, of hoe het Mexico Justice
Project rapport van 2017 dit beschrijft: ‘armed with impunity’. Zo werden er in 2015 nog
vier soldaten vrijgelaten die betrokken waren bij het zogenaamde “Tlatlaya Massacre
fueled” incident (Heinle et al., 2017). Teneinde deze sfeer van straffeloosheid te breken,
veranderde Nieto in 2014 de militaire code. Voortaan kunnen soldaten die zich schuldig
maken aan mensenrechtenschendingen voor een burgerlijke rechtbank gedaagd worden.
Deze vernieuwing houdt echter een grote beperking in. Zo kunnen feiten die reeds door een
militaire rechtbank werden behandeld, niet meer voor een burgerlijke zaak gedaagd worden
(Felbab-Brown, 2014). Deze hervorming kwam daarenboven niet tegemoet aan de rechten
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk3
76
van de slachtoffers. Als reactie hierop heeft Nieto een wet ter goedkeuring gelegd die het
recht van de slachtoffers wettelijk moet regelen. Verder zien we in een poging om tegemoet
te komen aan de vele verdwijningen de introductie van een speciale afdeling, opgericht
onder Mexico’s Government Accountability Office in 2015, die bevoegd is om de
verdwijningen op te lossen. Een half jaar na de inwerkingtreding waren er slechts vier van
de 830 zaken voor onderzoek geopend. Een verwaarloosbaar cijfer, me dunkt. Nog in 2015
werd een wet ingevoerd die verdwijningen en martelingen onder een nationale definitie
plaatste, zodoende de vervolgingen beter te laten verlopen (Human Rights Watch, 2017).
Samenvattend kan er gesteld worden dat er ondanks inspanningen, weinig vooruitgang is
geboekt in deze problematiek. De overheid is amper in staat verdwijningen op te lossen,
laat staan dat het gerecht personen hiervoor kan vervolgen. Het gevolg hiervan is een
zekere mate van straffeloosheid voor zij die zich schuldig maken aan de schending van de
mensenrechten.
2.4 Impact op de socio-economische situatie
Mexico’s economie werd lange tijd geteisterd door economische stagnatie, achteruitgang en
armoede sinds de overheid in 1982 het neoliberale marktsysteem introduceerde. Daarnaast
heeft vrijhandelsovereenkomst NAFTA voor vele Mexicanen financieel een streep door de
rekening getrokken (Rosen & Zepeda, 2016). Bovendien zorgde de oliecrisis voor een
devaluatie van de nationale munt en kende de lonen een daling (La Botz, 2016). Gedurende
de periode van 2001 tot 2010 liet Mexico zelfs de laagste economische groeicijfers noteren
van alle Zuid-Amerikaanse landen (Rosen & Zepeda, 2016). Dit alles zorgde voor
budgetcuts, die een rechtstreekse invloed op de financiering van andere socio-economische
projecten hebben gehad, waardoor deze bijgevolg onderbelicht bleven (La Botz, 2016).
Vandaag staat de economie van Mexico iets steviger in haar schoenen. Nieto’s
hervormingen hebben de economie meer veerkracht geboden, vooral de privatisering van
een aantal overheidsbedrijven zoals PEMEX hebben voor meer competitie en
mogelijkheden op de markt gezorgd. Deze liberalisering is voornamelijk een reactie
geweest op de vrije val van de olieprijzen in 2014. Een keerzijde aan de munt is, dat door
de privatisering de Mexicaanse peso in een inflatie is terechtgekomen, de lonen gedaald
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk3
77
zijn en de consumptieprijzen zijn gestegen. Maar over het algemeen kent Mexico vandaag
een redelijk stabiele economie en ook de centrale bank deelt deze stabiliteit (Philip, Faust,
& Thunert, 2016). Er dient weliswaar opgemerkt te worden dat ondanks de economie het
goed doet, deze groei zeer regionaal is. De rijkdom in de grote steden (vooral in het
gemoderniseerde Noorden en Midden Mexico) staat in schril contrast met de armoede die
er heerst op het platteland (het Zuiden van Mexico). Bovendien is de levensstandaard van
de armste is niet verbeterd. Zo leeft nog steeds 18% van de bevolking in extreme armoede
(onder de nationale armoedegrens) volgens cijfers die we terugvinden in het OECD rapport
van 2017 (OECD, 2017). Positief dan weer is dat Mexico op internationaal vlak veel
handelspartners heeft en het GDP de afgelopen 10 jaar een verbetering kende van 32%
(Bremmer, 2016). Deze economische vooruitgang zien we tevens gereflecteerd in de
Fragile State Index. Zo liet het land in de periode van 2010 tot en met 2016 een positieve
economische vooruitgang vaststellen. Niettegenstaande deze vaststelling gaat 2017 in tegen
deze gegevens. De Fragile State Index plaatst Mexico zelfs als tweede snelst
achteruitgaande land, na Ethiopië, in de index (Fragile States Index, 2017). Een voorname
oorzaak is de inauguratie van president Trump geweest. De nieuwe president van Amerika
zorgt voor heel wat onzekerheid voor Mexico, ook op economisch vlak. Zo wil Trump de
importtarieven opdrijven voor goederen die van buiten de VS komen. Dit zou Mexico
opnieuw in een recessie kunnen brengen. Bovendien zal ook de befaamde muur een nefaste
invloed hebben op de Mexicaanse economie (Global Risk Insights, 2017). Deze
vooruitzichten kunnen bijdragen tot het opnieuw ontsporen van de Mexicaanse economie
waarbij investeerders afhaken en de economie zware klappen kan krijgen. De zwakke groei
zal de overheid voor een financiële uitdaging zetten waarbij er opnieuw in het budget zal
moeten gesnoeid worden van verschillende (sociale)projecten.
Verder is er naast verbetering op economisch vlak, een positieve vooruitgang op sociaal
vlak merkbaar sinds de huidige regering aan de macht is gekomen. De nieuwe
multidimensionale aanpak als onderdeel van criminaliteitspreventie zorgt voor heel wat
opportuniteiten. Zo kan het verbeteren van de algemene veerkracht van de gemeenschap
door de toegang te bieden tot sociale instellingen, educatie en verschillende projecten,
sociale deprivatie tegengaan en bijgevolg criminaliteit terugdringen. De bindingstheorie
van Hirschi ondersteunt deze manier van denken. Deze stelt dat door de afwezigheid van de
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk3
78
sociale band met de gemeenschap het moeilijker is personen in een gemeenschap
geëngageerd te krijgen en zullen sneller overgaan tot het plegen van regelovertredend
gedrag. Door de band met de samenleving aan te halen en de betrokkenheid te stimuleren
kan criminaliteit vermeden en teruggedrongen worden. Niettegenstaande deze inzet, dient
er opgemerkt te worden dat de Mexicaanse staat tot op heden nog steeds te zwak is om
grote sociale hervormingen door te voeren. Zo is er verbetering in het educatiesysteem
merkbaar, maar over het algemeen blijft educatie een zwakke schakel. Door de heersende
armoede is er nog steeds een groot deel van de jongeren die niet verder studeren en zelfs
meer dan een derde maakt zij/haar middelbare studies niet af. Ook de toegang tot
gezondheidszorg varieert sterk, waarbij vooral de middenklassen en de hogere klasse een
vlotte toegang hebben tot de basisvoorzieningen van gezondheidzorg. Deze toegang
verschilt niet enkel op basis van vermogen, maar ook per regio zijn er verschillen in de
kwaliteit van de zorg (Philip et al., 2016). Daarnaast leven nog heel wat Mexicanen in
achtergestelde buurten. Het doorbreken van deze generaties lange vicieuze cirkel van
sociale deprivatie neemt echter meer tijd in beslag dan één legislatuur.
Tot slot merken we op dat de jarenlange verwaarlozing van de slechte socio-economische
omstandigheden ertoe hebben bijgedragen dat heel wat Mexicanen hun geluk elders zijn
gaan zoeken, voornamelijk in de Verenigde Staten. In de VS vormen Mexicanen bijna de
helft van alle illegale personen die op Amerikaans grondgebied aanwezig zijn. Vooral het
NAFTA-akkoord in combinatie met de slecht draaiende Mexicaanse economie zijn de
belangrijkste factoren geweest die hebben bijgedragen tot deze grote immigratiestroom.
Heel wat Mexicanen kozen massaal voor een beter leven in de VS om zich te onttrekken
aan de criminaliteit, werkloosheid en armoede waarin ze leefden. In tegenstelling tot
Mexico, kan Amerika betere basisvoorzieningen zoals educatie en gezondheidszorg bieden
en is er meer werkgelegenheid. Daarnaast zijn vele familieleden elkaar achterna gegaan om
samen een leven in de VS op te bouwen. De migratiestroom van Mexico naar Amerika
kende gedurende 70 jaar een jaarlijkse stijging. Maar sinds 2014 stellen we voor het eerst in
70 jaar een daling in deze cijfers vast. Zo leefden er in 2007 zo’n 6.9 miljoen illegale
Mexicanen in de VS en in 2014 waren dit er nog 5.8 miljoen (Bremmer, 2016). Deze daling
kan verwijzen naar de verbetering van de levenstandaard in Mexico, maar anderzijds kan
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk3
79
dit bijvoorbeeld ook toe te schrijven zijn aan een strengere grensbewaking die na enkele
jaren zijn vruchten afwerpt zoals vooropgesteld in het Mérida-initiatief.
Het is duidelijk dat de problemen op socio-economisch vlak nog lang niet van de baan zijn.
Hoewel Nieto verandering heeft gebracht door sterker te focussen op het socio-
economische beleid, heeft het nog niet bereikt waarvoor het was opgesteld. De effecten van
dit beleid zullen langer dan één legislatuur innemen om zichtbaar te worden. Het huidige
beleid toont alleszins een voorname stap vooruit door de uitwerking van een socio-
economische basis die een antwoord dient te bieden op, onder andere, de drugkartels.
3 Het beleid en de gevolgen toegepast op het begrip ‘state failure’
Rekening houdend met de beschrijving die in het inleidende gedeelte van dit hoofdstuk
werd gegeven, ga ik in dit laatste onderdeel na of het begrip ‘state failure’ op Mexico van
toepassing is. Om dit na te gaan, worden zowel het beleid als de zonet opgesomde gevolgen
aan de kenmerken van het begrip getoetst. Belangrijk hierbij te vermelden is dat geen enkel
land alle kenmerken van een gefaalde staat in zich draagt, dus ook Mexico niet. Het gaat
telkens over een aaneenschakeling van kenmerken die verschillende domeinen betreffen.
Dit onderdeel is louter gebaseerd op informatie die reeds doorheen dit werkstuk werd
verzameld.
3.1 Argumenten die pleiten voor het falen van de Mexicaanse staat
Mensenrechtenschendingen
Uit dit werkstuk blijkt dat Mexico nog steeds af te rekenen heeft met inbreuken op deze
rechten. Niet enkel de georganiseerde criminaliteit maakt er zich schuldig aan, ook de
overheid kan met de vinger gewezen worden. Zo zorgde de massale inzet van het leger en
de marine voor een opeenvolging van inbreuken op de mensenrechten (Shirk, 2012). Het is
voornamelijk de slechte organisatie en coördinatie tussen de verschillende
overheidsdiensten en de inconsistentie in de toepassing van de strafwet dat deze
wanpraktijken in de hand werken. Bovendien zijn naast de kartels en de regeringstroepen,
nu ook de bewapende autodefensas een reële bedreiging voor de mensenrechten. Sommige
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk3
80
van deze groepen zijn immers gaandeweg het pad van de georganiseerde criminaliteit gaan
bewandelen en werken samen met de lokale gangs of kartels. Het gevolg hiervan is dat het
geweld zich nu ook tegen de burgers keert (Lee & Renwick, 2017).
Het verlies van het geweldsmonopolie van de staat
De Mexicaanse staat is al geruime tijd haar geweldsmonopolie kwijt aan de kartels die
gebruik maken van allerhande illegaal verkregen vuurwapens. Het verlies van dit
monopolie legt de zwakheden van Mexico nogmaals bloot. Zo merken we dat het
overheidsleger goed bewapent is en dus het geweld zou kunnen bestrijden en uitschakelen,
maar dat het de achterliggende bureaucratie is die de optimale werking in de weg staat
(Eriksen, 2011). Naast de kartels, is de staat haar geweldsmonopolie nu ook kwijt aan diens
burgers. De stijgende onvrede onder de Mexicanen is de voornaamste drijfveer geweest om
zelf de wapens ter handen te nemen en de strijd aan te gaan met de georganiseerde
criminaliteit. Burgers die zichzelf bewapenen om de veiligheid van hun dorp of
gemeenschap te verzekeren, zegt veel over het falen van het veiligheidsbeleid in het land
(Felbab-Brown, 2014).
De aanwezigheid van corruptie
De aanwezigheid van georganiseerde criminaliteit brengt corruptie met zich mee, zoals
eerder bleek uit het eerste hoofdstuk. Corruptie houdt de illegale drughandel en het daarmee
samengaande geweld mee in stand. Bovendien ondermijnen de kartels op deze manier het
gezag en de legitimiteit van de staat ermee. Volgens de corruptie perceptie index van
Trancperancy International kent Mexico, na enkele stabiele jaren, opnieuw achteruitgang in
de cijfers. Dit wijst erop dat de overheid tot op de dag van vandaag nog steeds geen sluitend
antwoord kan bieden op de verwevenheid van de staat met de georganiseerde criminaliteit.
Het incident in de staat Guerrero in 2014 waarbij 43 studenten werden ontvoerd door
toedoen van de burgemeester en de lokale politie, toont aan dat het politieke systeem tot op
heden nog steeds geen oplossing kan bieden tegen de verwevenheid van de kartels met de
lokale autoriteiten. Het feit dat inwoners niet meer op de lokale politiekorpsen kunnen
rekenen om de veiligheid te garanderen weerspiegelt dat ook vandaag nog, corruptie en
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk3
81
infiltratie door de kartels in deze gemeenschappen niet tot het verleden behoren. Een ander
voorbeeld dat kan aangehaald worden om de verwevenheid aan te tonen, is het voorval in
2014 met Michoacan’s hoofd van de veiligheid, Castillo, die zelf gespot werd met een lid
van een burgerwacht die banden met de illegale handel zou hebben.
Socio-economische ongelijkheid en de ongelijke toegang tot basisvoorzieningen
Door de jarenlange verwaarlozing van het socio-economische aspect van de samenleving is
er heel wat verschil in het financiële en sociale vermogen van de Mexicaanse inwoners.
Door deze heersende (en zelfs stijgende) ongelijkheid heeft niet iedereen dezelfde toegang
tot basisvoorzieningen. Zo hebben burgers in het minder ontwikkelde Zuiden, dat vooral
een landbouwgemeenschap is, het moeilijker toegang te krijgen tot goede educatie en
gezondheidzorg. Kinderen die hun studies niet afmaken blijven in een vicieuze cirkel
waarin generaties in armoede leven. De kans om in de georganiseerde criminaliteit te
verzeilen is dan ook reëler. Daarnaast is de economie nog steeds erg vatbaar voor externe
gebeurtenissen. Zo kan de delicate relatie momenteel met de VS, Mexico’s economie in een
repressie brengen (Fragile States Index, 2017). Daarnaast heeft de socio-economische
toestand van Mexico ertoe bijgedragen dat veel Mexicanen naar de VS (illegaal)
geïmmigreerd zijn in de hoop op een beter leven en werkvooruitzichten.
Besluit
Uit de opsomming van deze argumenten kunnen we besluiten dat Mexico enkele
kenmerken bezit van de ‘state failure’, meer bepaald van de categorie ‘weak en failed
states’. Zo beschikt het land niet meer over het geweldsmonopolie en voert het een
constante strijd met de criminele groepen waarbij vaak burgerslachtoffers vallen. Het
gevolg hiervan is dat vele daden gesteld door de overheid en de kartels bijdragen aan
mensenrechtenschendingen. Daarnaast is corruptie is nog steeds een probleem dat de
werking van de staat tegengaat en het verlies van vertrouwen van de Mexicanen en de
internationale gemeenschap met zich meebrengt. Tot slot zorgt de socio-economische
situatie van Mexico ervoor dat vele Mexicanen nog steeds geen gelijke toegang tot
basisvoorzieningen hebben en is er een immigratiestroom vanuit Mexico merkbaar. We
merken op dat de lage graad aan sociaal kapitaal, in combinatie met een hoge graad aan
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk3
82
geweld het land in een gevaarlijke positie terecht brengt. Naast deze argumenten zijn er
ongetwijfeld nog enkele anderen die in dit rijtje thuishoren, maar zoals eerder vermeld is dit
onderdeel gebaseerd op de vaststellingen die reeds in de scriptie werden gemaakt.
3.2 Argumenten die pleiten tegen het falen van de Mexicaanse staat
De overgang van een autoritaire naar een democratische staat
Mexico is lang een autoritair regime geweest waar geen plaats was voor een democratisch
debat. Met de inwerkingtreding van de democratie in het jaar 2000 kwam er een einde aan
deze hiërarchisch autoritaire structuur. Deze verschuiving werd eerder in hoofdstuk 2
toegelicht. Het feit dat Mexico deze omwenteling heeft gemaakt, betekent dat het land van
goede wil is. De overheid leert snel en we zien een duidelijke veranderingen in de
staatstructuur. Een voorbeeld hiervan is de aanpassing van de kabinetten die een
reorganisatie doormaakten. Daarnaast zien we dat Nieto’s ‘Pacto por Mexico’ dat door alle
belangrijke politieke partijen ondertekend werd en er democratische onderhandelingen
plaatsvonden over de uitwerking van dit plan (Philip et al., 2016).Niettegenstaande deze
positieve evolutie dient er nog een lange weg afgelegd te worden vooraleer alle
staatsinstellingen het waard zijn om als volledig democratisch beschouwd te worden. De
aanwezigheid van corruptie is een heikel punt die de vooruitgang en ontwikkeling van vele
staatsinstellingen tegengaat. In de verdere uitbouw van het democratische bestel wordt
Mexico gesteund door de Verenigde Staten. Dit wijst op een goede internationale positie en
de goede verstandhouding met de buurlanden. Deze bilaterale coöperatie werd eerder in
hoofdstuk 2 verduidelijkt. Het is een proces van vallen en opstaan, maar vooral een proces
waarbij naar een optimalisatie van de structuur wordt gezocht.
Blijvende inspanningen om de situatie in Mexico te verbeteren
Zowel bij Calderón als Nieto stonden de staat en de Mexicaanse inwoners veilig stellen
vooraan op de politieke agenda. Mexico neemt een vastberaden standpunt in en wil
weldegelijk verandering brengen in de situatie, de manier waarop is echter discutabel. Ook
hier speelt de VS een belangrijke ondersteunende rol. Er werden veel middelen
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk3
83
vrijgemaakt, hierbij kan verwezen worden naar het Mérida-initiatief, teneinde Mexico door
de impasse te helpen en georganiseerde criminaliteit uit te schakelen. Duizenden soldaten,
mariniers en federale politiemensen kregen de taak het land veilig te stellen. Tot op de dag
van vandaag blijft de Mexicaanse regering de strijd aangaan met de kartels. Zolang Mexico
dit doet, kan er geen sprake zijn van een ‘failed state’. Verder zijn overheidsinstellingen
zoals ziekenhuizen, spoorwegen, telecommunicatie en scholen nog steeds in handen van de
overheid en hebben de burgers er vrije toegang toe. Onder Nieto zijn er vele socio-
economische initiatieven die Mexico er terug bovenop moeten helpen en de
basisvoorzieningen verbeteren zoals educatie. Dit zal echter meer dan één legislatuur in
beslag nemen vooraleer hier de effecten van terug te vinden zijn in de samenleving. Maar
opnieuw, de wil bij te dragen tot het verbeteren van Mexico is weldegelijk aanwezig.
De beperktheid van de geografische spreiding van geweld
Zoals eerder duidelijk werd in het eerste hoofdstuk, is geweld in Mexico zeer regionaal en
verplaatst het zich regelmatig. Het zijn vooral de grensstaten die af te rekenen krijgen met
geweld afkomstig van de drug- en wapensmokkel naar of vanuit de VS. Daarnaast zijn
gebieden waar belangrijke smokkelroutes liggen of aan cultivatie doen vatbaar voor een
stijging aan geweld. Bovendien spelen economische factoren van de gemeenten een
belangrijke rol in de aanwezigheid van geweld. Een voorbeeld dat deze geografische
beperktheid vinden we terug in 2010 waarbij 80% van alle moorden in slechts 6% van de
2,456 gemeenten in Mexico werden gepleegd (Camp, 2017). Dat Mexico niet ‘één pot nat
is’ kan daarenboven aangetoond worden door het feit dat zeer veel toeristen hun weg
vinden naar het land.
Besluit
Mexico is een snelle leerling en heeft een fundamentele ommekeer gemaakt in de
organisatie van de staat. De overgang van een autoritair regime naar een democratie is
echter geen sinecure. Het klopt dat Mexico’s staatsinstellingen nog met fundamentele
problemen te maken heeft, maar er is weldegelijk vooruitgang. Ook de doorgedreven wil
om iets aan de problemen te doen en de strijd te blijven aangaan met de georganiseerde
criminaliteit wijzen erop dat Mexico niet als een gefaalde staat kan of mag beschouwd
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk3
84
worden. Tot slot pleit de geografische beperktheid van het geweld in het voordeel van
Mexico. Zo is niet heel het land in de ban van het geweld en heeft de staat nog niets van
haar territorium verloren.
4 Besluit
Dit hoofdstuk zette de voornaamste effecten van het Mexicaanse anti-drugbeleid uiteen.
Hierbij merken we op dat de strategie van de overheid een aantal voorname ongewenste
effecten heeft gegenereerd. Zo heeft de fragmentatie van de kartels tot meer gewelddaden
en diversificatie van de handel gezorgd. Bovendien laten de groepen zich kenmerken door
een gewelddadiger karakter en zijn ze moeilijker te doorgronden qua structuur. Naast deze
evolutie in het kartellandschap, zorgt de opkomst van de autodefensas voor een bijkomend
veiligheidsprobleem. Deze bewapende groepen hebben het heft in eigen handen genomen
en beschermen sinds 2013 zelf de gemeenschap. Goed, zou je denken, maar doordat
sommige van deze groepen het pad van de georganiseerde criminaliteit zijn gaan
bewandelen, vormen ze een nieuwe bedreiging voor de inwoners en de staatsveiligheid.
Nadat het duidelijk werd dat de overheid ook deze groepen niet aan banden kon leggen,
besloot Nieto ze naast het leger en de politie te laten patrouilleren. Dit moet vermijden dat
nog meer van deze groepen zich tegen de staat zullen keren. Verder heeft de inzet van een
slecht geïnformeerd en opgeleid leger ervoor gezorgd dat situaties vaak uit de hand lopen
en gewone burgers slachtoffer worden van geweld afkomstig van het leger of de federale
politie. Waar de overheid de mensenrechten in essentie wou beschermen door de burgers
veilig te stellen, zien we ook hier de overheid falen en zichzelf schuldig maken aan deze
wanpraktijken.
Na het beleid en de gevolgen ervan te hebben belicht heeft zich de vraag opgeworpen of
Mexico dweept met het gegeven van een ‘state failure’. Door de uiteenzetting van een
aantal pro en contra argumenten kan er vastgesteld worden dat Mexico zowel positieve als
negatieve kenmerken van de ‘state failure’ in zich draagt. Door de blijvende inzet van de
overheid en het grote verschil met het autoritaire verleden zou men kunnen stellen dat
Mexico in een stijgende lijn bezig is en zich onttrekt aan het falen van de staat.
Niettegenstaande deze vaststelling, kunnen enkele andere gevolgen van datzelfde beleid,
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Hoofdstuk3
85
zoals de ongelijke toegang tot basisvoorzieningen, ook toegeschreven worden aan een
falend beleid en daarmee samenhangend van een falende staat. Mexico bevindt zich, na de
overweging door te voeren van de aangehaalde argumenten, in een grijze zone waarbij het
land het meest nijgt naar de ‘zwakke staat’.
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Algemeenbesluit
86
Algemeen besluit
Het opzet van deze masterproef was te achterhalen of Mexico een efficiënt antwoord weet
te bieden op de aanwezigheid van de kartels en het escalerende geweld met de
gemilitariseerde War on Drugs. Teneinde deze vraag te beantwoorden, overloop ik in dit
sluitstuk nogmaals de structuur van deze scriptie waarbij de antwoorden op de deelvragen
stelselmatig aan bod komen.
Het inleidende hoofdstuk leverde een bijdrage aan de beeldvorming rond de problematiek
waaruit dit werkstuk vertrok. Er werd een antwoord geboden op de vraag met welke
problemen, gerelateerd aan de aanwezigheid van drugkartels, Mexico af te rekenen krijgt.
Doorheen dit overzicht kwamen de voornaamste criminaliteitsfenomenen aan bod die stuk
voor stuk terug te brengen waren naar de aanwezigheid van de kartels. De kartels die al
geruime tijd hun plaats opeisen op het Mexicaanse grondgebied en zich laten kenmerken
door hun uiterst gewelddadige modus operandi. Deze criminele groepen zijn voornamelijk
actief op de illegale drugmarkt waarbij ze Mexico, in de negatieve zin, op de internationale
kaart gezet hebben. De moordcijfers en de daarmee samenhangende schietincidenten kende
ten tijde van de regering Calderón ongeziene hoogtes. Onder Nieto kwam er weliswaar een
terugval in deze cijfers, maar ook deze regering kent sinds 2015 opnieuw een
verontrustende toename in deze cijfers. Daarnaast zijn ook de corruptiegraad van het land
aan een opmars bezig. Kortom, de kartels en daarmee samengaande criminaliteit zijn nog
steeds reële problemen waarmee Mexico af te rekenen krijgt.
In het tweede hoofdstuk van dit eindwerk werd de reactie nagegaan van de Mexicaanse
overheid op de aanwezigheid van de georganiseerde criminaliteit, meer bepaald de
drugkartels. Hierbij stellen we vast dat het centrale begrip van dit onderdeel,
georganiseerde criminaliteit, vandaag nog steeds geen eenduidige definitie toe te schrijven
valt. Wel bestaat er een consensus over het feit dat het om een illegale handel gaat waarbij
winst maken het hoofddoel is. Daarnaast biedt het internationale verdrag van de Conventie
van de Verenigde Naties tegen Transnationale Georganiseerde Criminaliteit, een wettelijke
basis om alsnog te kunnen optreden tegen de georganiseerde criminaliteit. Uit dit hoofdstuk
werd duidelijk dat de kartels hun aanwezigheid en invloed te danken hebben aan het
autoritaire regime dat 71 jaar stand hield. De pax narcotica tussen de overheid en de kartels
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Algemeenbesluit
87
heeft deze lucratieve handel laten floreren. Bovendien werden deze omstandigheden
versterkt door de cartel crackdown van de Colombiaanse kartels, wat gemaakt heeft dat de
Mexicaanse kartels hun machtspositie in deze periode hebben kunnen bestendigen. Het
intreden van de democratisering, en daarmee het wegvallen van de samenwerking tussen de
staat en de kartels, heeft een rechtstreekse invloed gehad op de stijging van het geweld. De
voornaamste reactie op deze impasse is de militarisering van de openbare orde geweest.
Calderón voerde de gemilitariseerde War on Drugs in die tot op de dag van vandaag wordt
ingezet tegen het machtsblok van de kartels. Verder zien we dat de Verenigde Staten in heel
deze problematiek niet enkel extra draagkracht met het Mérida-initiatief bieden, maar
vooral bijdragen aan de instandhouding van de gehele Mexicaanse drugproblematiek. De
VS heeft de drughandel groot gemaakt (en houdt deze handel groot) door de grote
vraagzijde, witwasmogelijkheden voor het druggeld en de soepele regeling van de
Amerikaanse wapenwetgeving.
Het derde en daarmee laatste hoofdstuk van deze scriptie wierp een blik op de gevolgen van
de beleidsstrategie van de Mexicaanse overheid. In dit onderdeel werd de impact van het
beleid nagegaan op de georganiseerde criminaliteit en de Mexicaanse samenleving. Hieruit
is gebleken dat dat het beleid niet de positieve veranderingen heeft kunnen bekomen
waarvoor het was opgesteld. Meer nog, het heeft bijgedragen tot de escalatie van geweld
door de strategie van kartelfragmentatie toe te passen. Bovendien stellen we vast dat de het
geweldsmonopolie van de staat nu ook door de autodefensas bedreigd wordt. Nieto’s
softere aanpak en het aanhoudende geweld zijn de doorslag geweest voor de burgers zelf de
wapens ter handen te nemen. Daarnaast zien we dat de inzet van het leger en de federale
politie voor een stijging aan mensenrechtenschendingen heeft gezorgd. Het gevoerde beleid
en de gevolgen ervan brachten ons onvermijdelijk tot de vraag of Mexico al dan niet
dweept met het gegeven van ‘state failure’. Bij de uiteenzetting van de pro’s en de contra’s
kan er weldegelijk gesteld worden dat Mexico op een aantal gebieden heeft gefaald.
Niettegenstaande deze vaststelling werden er een aantal gegronde argumenten aangehaald
die aantonen dat Mexico niet als gefaald kan bestempeld worden. Om nu te stellen dat
Mexico door de contra-argumentering als een gefaalde staat kan beschouwd worden, is te
kort door de bocht. Anderzijds, de bewering dat Mexico een sterke staat is, kan dan ook
weer van de baan geveegd worden. Uit dit werkstuk is voornamelijk gebleken dat Mexico
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Algemeenbesluit
88
zich in een grijze zone bevind van ‘willen, maar vooral niet kunnen’ en daarmee, mijn
inziens, het best onder de categorie ‘zwakke staat’ geplaatst wordt. De achterliggende rede
van deze positie is nog steeds te vinden bij de zwakke staatsinstellingen die nog niet genoeg
basis bieden om het democratische bestel te dragen.
Bij de uitwerking van dit eindwerk is gebleken dat het beleid en de organisatie van een staat
een cruciale rol spelen in de aanwezigheid van georganiseerde criminaliteit, in dit geval de
drugkartels. Elke beslissing die de overheid neemt en uitvoert, heeft (on)rechtstreeks een
gevolg op de samenleving en dus ook op de kartels. Zo werd het duidelijk dat het
jarenlange laissez-faire principe vanuit de overheid de kartels groot gemaakt heeft. Uit deze
vaststelling mag dan ook afgeleid worden dat het vroegere beleid van Mexico mee aan de
grondslag ligt van de problemen die het land vandaag kent. Een breekpunt met dit verleden
kwam er met de regering van Calderón die getracht heeft een einde te stellen aan de
impasse van geweld met de gemilitariseerde War on Drugs in te voeren. Door dit
repressieve beleid aan een evaluatie te onderwerpen, kan er gesteld worden dat het niet de
vooropgestelde impact heeft kunnen teweeg brengen. Er zijn zelfs meer problemen
gecreëerd, dan dat er zijn opgelost. Niettegenstaande de nefaste gevolgen, is het echter
naïef te denken dat de militarisering een foute beslissing was. De assumptie dat de zwaar
bewapende kartels enkel met socio-economische of andere beleidsplannen zouden kunnen
teruggedrongen worden, is helaas een utopie. Het is zelfs zo, dat zonder de kartels manu
militari terug te dringen, sociale initiatieven weinig tot geen impact op de problemen
kunnen hebben. Daarnaast bleek het leger in deze periode ook het minst geïnfecteerd door
corruptie en was de inzet ervan zeker geen slechte redenering van de overheid. Het leger
moest een inadequate politiemacht vervangen, tot de regering nieuwe en verbeterde
operationele diensten zouden leveren. In die tussentijd moest het leger de kartels van een
nationaal probleem naar een publiek probleem zien krijgen. Ook dit is iets dat zonder de
hulp van het leger niet mogelijk zou zijn. Na het probleem omgevormd te hebben zouden
de nieuwe politiediensten de taak opnieuw kunnen overnemen en het leger op de
achtergrond verdwijnen. Op zich een strategie die zijn effect niet kan missen. We stellen
dan ook vast doorheen dit werkstuk dat niet de inzet van de overheidstroepen in se is
verkeerd loopt, wel de achterliggende bureaucratie. Dit moet zowat de rode lijn zijn
doorheen het anti-drugbeleid in Mexico. De theorie is aanwezig, maar de fase naar de
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Algemeenbesluit
89
implementering naar de praktijk blijkt vaak de mist in te gaan. Ook hier kunnen naast een
slechte coördinatie, communicatie, implementeringsstrategieën, de zwakke staatsinstituties
aangehaald worden als voornaamste oorzaak. We kunnen ons de vraag stellen of nieuwe
onderhandelingen tussen de kartels en de overheid het geweld een halt zouden kunnen
toeroepen (net zoals voor de democratisering). Dit zou echter betekenen dat de kartels
opnieuw inspraak krijgen in het beleid en er een symbiose van de georganiseerde
criminaliteit met de staat komt. Deze denkrichting kan daarom volledig van tafel geveegd
worden, omdat dit onvermijdelijk tot het falen van de Mexicaanse staat zou leiden.
Daarnaast werd het duidelijk in dit werkstuk dat door de vele partijen en de verandering in
het kartellandschap deze benadering van het probleem geen kans op slagen zou hebben.
Dit alles in overweging genomen kan er voorzichtig een antwoord geboden worden op de
hoofdvraag van deze scriptie. Aan de hand van de gevolgen en de huidige situatie kunnen
we er vanuit gaan dat er weldegelijk iets schort aan de aanpak van de overheid. Het feit dat
geweld ten tijde van Calderón een enorme opstoot kende met in 2011 een hoogtepunt, was
een rechtstreeks gevolg van de gemilitariseerde strategie van de overheid. Men zou kunnen
stellen dat de daling in de eerste jaren van de regering Nieto het tegenovergestelde
aantonen, maar hier waren het vooral de dynamieken in het kartellandschap die deze daling
hebben teweeggebracht met de pax Sinaloa voorop. De recente stijging in de moordcijfers
van 2015 bevestigen deze vaststelling. Het is vooral gebleken dat beide regeringen te fel de
focus leggen op de korte termijn verwezenlijkingen en zo voor een makkelijke politiek
kiezen. Een voorbeeld dat deze vaststelling ondersteunt is de aandacht op het inrekenen van
leiders. Deze personen zijn maar zo sterk als het netwerk dat errond is opgebouwd. De
aandacht verspreiden over dit netwerk zou daarom een efficiëntere strategie zijn. Dit vraagt
echter goed voorafgaand onderzoek, een goede inlichtingendienst en een optimale
communicatie tussen de verschillende beleidsniveaus. Dit zijn echter knelpunten waar er tot
op de dag van vandaag weinig verbetering merkbaar is. We kunnen besluiten dat de
gemilitariseerde aanpak zijn doel mist en geen efficiënte oplossing biedt tegen het
escalerende geweld en de aanwezigheid van de kartels. Uit dit werkstuk is zelfs gebleken
dat de aanwezigheid van de overheidstroepen voor meer problemen zorgt en de escalatie
mee in de hand werkt. Ik wens nogmaals te benadrukken dat de inzet van het leger
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Algemeenbesluit
90
weldegelijk een noodzakelijk kwaad was en nog steeds is, maar dat er iets fundamenteels
schort aan de achterliggende staatsinstellingen en bureaucratie. Hoewel Mexico weldegelijk
iets aan de aanwezigheid van de georganiseerde criminaliteit wil doen, stellen we vast dat
het land een zwakke democratie is waarbij de staatinstellingen nog niet genoeg weerwerk
kunnen bieden tegen de aanwezigheid van de kartels.
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Bibliografie
91
Bibliografie
Abu-Hamdeh, S. (2011). TheMerida Initiative:Aneffectivewayof reducing violence inMexico?PepperdinePolicyReview,4(1),19.
Archibold,R.C.,&Villegas,P.(2014).Vigilantes,oncewelcome,frightenmanyinMexico.TheNewYorkTimes.
Bailey,J.(2010).CombatingorganizedcrimeanddrugtraffickinginMexico:whatareMexicanandUS strategies? Are they working? In E. Olson, D. A. Shirk, & A. Selee (Eds.), Sharedresponsibility:U.S.-Mexico policy options for confrontingOrganised Crime (pp. 338-388).Washington,DCWoodrowWilsonInternationalCenterforScholars.
Beittel, J. S. (2015). Mexico: Organised crime and drug trafficking organisations: CongressionalResearchService.
Bremmer,I.(2016).These5factsexplainMexico'sprecariouspolitics.TIMEWorld.Brooks,R.E. (2005).Failedstates,orthestateas failure?TheUniversityofChicagoLawReview,
72(4),1159-1196.Calderon,Robles,Diaz-Cayeros,&Magaloni.(2015).Thebeheadingofcriminalorganizationsand
thedynamicsofviolenceinMexico.JournalofConflictResolution,59(8),1455-1485.Camp,R.A.(2017).Mexico:Whateveryoneneedstoknow:OxfordUniversityPress.Carpenter,T.G. (2015).TheDrugWar’sdamaging impactonMexicoand itsneighbors InM.W.
Briene&J.D.Rosen(Eds.),NewApproachestoDrugPolicies.ATimeforChange(pp.17-34).UK:PalgraveMacmillanUK.
Chabat,J.(2010).CombattingdrugsinMexicounderCalderón:theinevitablewar.Mexico.Cortes,N.,Ferreira,O.R.,&Shirk,D.A.(2016).Justicebarometer2016:PerspectivesonMexico’s
CriminalJusticeSystem(pp.41):JusticeinMexico.DEA.(2016).2016NationalDrugThreatAssessmentSummary:DEAStrategicIntelligenceSection.Engel, E. L. (2016). Engel welcomes new report on firearms trafficking to Mexico. from
https://democrats-foreignaffairs.house.gov/news/press-releases/engel-welcomes-new-report-firearms-trafficking-mexico
Eriksen, S. S. (2011). ‘State failure’in theory and practice: the idea of the state and thecontradictionsofstateformation.ReviewofInternationalStudies,37(1),229-247.
Felbab-Brown,V. (2013).PeñaNieto'sPiñata: ThePromiseandPitfallsofMexico'sNewSecurityPolicyAgainstOrganizedCrime:ForeignPoligyBrookings.
Felbab-Brown, V. (2014). Changing the game or dropping the ball? Mexico's security and anti-crimestrategyunderPresidentEnrique PeñaNieto (pp.37).Washington:LatinAmericaInitiative.
Fijnaut, C. (1990). Organised crime: a comparison between the united states of America andwesternEurope.Brit.J.Criminol.,30(3),20.
Finckenauer,J.O.(2005).ProblemsofDefinition:WhatisOrganisedCrime?.TrendsinOrganisedCrime,8(3),63-83.
Flanigan, S. T. (2012). Terrorists Next Door? A comparison ofMexican drug cartels andMiddleEasternterroristorganizations.TerrorismandPoliticalViolence,24(2),279-294.
FragileStatesIndex.(2017).FragileStateIndexMap.Gallaher,C.(2016).Mexico,thefailedstatedebate,andtheMéridafix.TheGeographicalJournal,
182(4),331-341.GlobalRiskInsights.(2017).CanPeñaNietomakeMexicogreatagain?Gunpolicy.org.(2016).Mexico:gunfacts,figuresandthelaw.
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Bibliografie
92
Hauck,P.,&Peterke,S. (2010).Organizedcrimeandgangviolence innationaland internationallaw.InternationalReviewoftheRedCross,92(878),407-436.
Hazen. (2011). Drug cartels and their fiefdoms: What challenge to the Mexican state? PaperpresentedattheConventionoftheInternationalStudiesAssociation,Montreal,Canada.
Heinle,K.,Ferreira,O.R.,&Shirk,D.A.(2015).DrugviolenceinMexico.Dataandanalysisthrough2014:JusticeinMexico.
Heinle,K.,Ferreira,O.R.,&Shirk,D.A.(2016).DrugviolenceinMexico:dataandanalysethrough2015(pp.58).SanDiego:JusticeinMexicoProject
Heinle,K.,Ferreira,O.R.,&Shirk,D.A.(2017).DrugviolenceinMexico:dataandanalysethrough2016UniversitySanDiego:JusticeinMexico
HumanRightsWatch. (2017). Mexico: Events of 2016. from https://www.hrw.org/world-report/2017/country-chapters/mexico
INCSR. (2015). 2015 International Narcotics Control Strategy Report (INCSR) (Vol. 1): Bureau ofInternationalNarcoticsandLawEnforcementAffairs.
Ingraham, C. (2016). Why Mexico’s drug cartels love America’s gun laws. fromhttps://www.washingtonpost.com/news/wonk/wp/2016/01/14/why-mexicos-drug-cartels-love-americas-gun-laws/?utm_term=.40c8f2e14477
JusticeinMexico. (2017). “Todos Somos Juárez” Program, Explained. fromhttps://justiceinmexico.org/todos-somos-juarez-program-explained/
Killebrew,B.,&Bernal,J.(2010).Crimewars,gangs,cartelsandU.S.nationalsecurity:CenterforanewAmericanSecurity.
LaBotz,D.(2016).Collapseofoilprices,fallinPeso,ExacerbateMexicanpoliticalprisis.Lee, B., & Renwick, D. (2017). Mexico’s Drug War. from
https://www.cfr.org/backgrounder/mexicos-drug-warLindau,J.D.(2011).TheDrugWar'sImpactonExecutivePower,JudicialReform,andFederalismin
Mexico.PoliticalScienceQuarterly,126(2),177-200.Longmire,S.,&Longmire,J. (2008).RedefiningTerrorism:WhyMexicanDrugTrafficking isMore
thanJustOrganizedCrime.JournalofStrategicSecurity,1(1),35-52.Lupsha,P.A.(1996).TransnationalOrganisedCrimeversustheNation-State.Spring,2(1),21-48.Magaloni,B.,&Razu,Z.(2016).Mexicointhegripofviolence.CurrentHistory,115(778),57-62.Mercille, J. (2011).ViolentNarco-CartelsorUSHegemony?Thepoliticaleconomyofthe ‘waron
drugs’inMexico.ThirdWorldQuarterly,39(9),1637-1653.Milliken, J.,&Krause,K. (2002).State failure, statecollapse,andstate reconstruction:concepts,
lessonsandstrategies.Developmentandchange,33(5),753.Morton,A.D. (2012).TheWaronDrugs inMexico:a failed state?ThirdWorldQuarterly,33(9),
1631-1645.O'Neil,S. (2009).TheRealWar inMexico:HowDemocracyCanDefeattheDrugCartels.Foreign
Affairs,88(4),63-77.OECD.(2017).OECDEconomicSurveys:Mexico.Olson,&Wilson.(2010).BeyondMerida:TheEvolvingApproachtoSecurityCooperation.Working
PaperSeriesonU.S.-MexicoSecurityCooperationUniversityofSanDiego.Philip,G.,Faust,J.,&Thunert,M.(2016).MexicoReport:SustainableGovernanceIndicators2016:
BertelsmannStiftung.Pimental, S. A. (2003). Mexico’s legacy of corruption. In R. Godson (Ed.),Menace to Society:
Political-criminal Colllaboration Around the World (pp. 175-189). USA: TransactionPublishers.
Reuter,P. (2010).HowCanDomesticU.S.DrugPolicyHelpMexico?(pp.22):Mexico InstituteattheWoodrowWilsonCenter.
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Bibliografie
93
Rosen,&Zepeda.(2016).Organisedcrime,drugtrafficking,andviolenceinMexico.ThetransitionfromFelipeCalderontoEnriquePenaNieto.Maryland,USA:LexingtonBooks
Rotberg,R.I.(2003).Nation-StateFailure:Arecurringphenomenon?ThispaperwaspreparedfortheaforementionedNational IntelligenceCouncil’sprojectontheshapeof theworld in,2020
Schedler,A.(2014).ThecriminalsubversionofMexicandemocracy.JournalofDemocracy,25(1),5-18.
Seelke,&Finklea.(2010).US-MexicanSecurityCooperation:TheMéridaInitiativeandBeyond(pp.39).WashingtonDC:CongressionalResearchService
Shirk,D.(2011).ThedrugwarinMexico:confrontingasharedthreat(No.60).NewYorkCouncilonForeignRelations.
Shirk.D.(2012).DrugViolenceandStateResponsesinMexico.Shirk, D., & Wallman, J. (2015). Understanding Mexico’s drug violence. Journal of Conflict
Resolution,59(8),1348-1376.Sides,J.C.,Vanderleeuw,J.M.,&Joseph,J.M.(2015).TheFailureof"OperationFastandFurious"
and the complexity of firearms trafficking into Mexico. In G. H. Utter (Ed.), Guns andContemporarySociety:ThePast,Present,andFutureofFirearmsandFirearmPolicy(Vol.3,pp.197-217):ABC-CLIO.
Stratfor. (2010). Mexico: Rebranding the cartel wars. fromhttps://www.stratfor.com/analysis/mexico-rebranding-cartel-wars
Sullivan,J.P.,&Elkus,A.(2009).StateofSiege:Mexico’scriminalInsurgency.SmallWarsJournal,1-12.
Tekin,Y.(2015).TheUSandMexicanCooperation:TheMeridaInitiativeandBeyond.PepperdinePolicyReview,8(1),5.
TransparencyInternational(Producer).(2016).Retrievedfromhttps://www.transparency.org/UnitedNationOfficeonDrugsandCrime.(2017).UnitedNationsConventionagainstTransnational
Organized Crime and the Protocols Thereto. fromhttps://www.unodc.org/unodc/treaties/CTOC/
UnitedNations.(2016).WorldDrugReportNewYorkUnitedNationsOfficeOnDrugsandCrime.UNODC.(2010).Worlddrugreport2010.NewYork:UnitedNationsPublications.VanDuyne,P.(1996).Organizedcrime,corruptionandpower.Crime,lawandsocialchange,26(3),
201-238.Van Ginneken, S. (2017). Bloedbaden en spookdorpen: rivaliserende drugskartels verminken
Mexico.DeStandaard.Vargas,E.W.,&González,S.V. (2015).Regulatorychallenges forpreventing firearmssmuggling
intoMexico.Mexicanlawreview,7(2),63-81.vonLampe,K.(2011).OrganisedCrimeinEurope:ConceptionsandRealities.Policing:AJournalof
PolicyandPractice,2(1),7-17.Wainwright,T.(2016).Narconomics:Howtorunadrugcartel.NewYork:PublicAffairs.Werb, D., Rowell, G., Guyatt, G., Kerr, T., Montaner, J., &Wood, E. (2011). Effect of drug law
enforcementondrugmarketviolence:Asystematicreview.InternationalJournalofDrugPolicy,22(2),87-94.
West, J. (2006).Thepoliticaleconomyoforganizedcrimeandstate failure:Thenexusofgreed,needandgrievance.Developmentandchange,6(33),935-955.
Zhivan,J.A.(2011).Anincipienttaxonomyoforganisedcrime.SpringerScience+BusinessMedia.
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Bijlagen
94
BIJLAGE 1
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Bijlagen
90
EliseVanOverloop Masterproef2016-2017 Bijlagen
96
BIJLAGE 2
De kaart van Mexico