28.12.2012
1
Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Tıp Fakültesi Fizyoloji Anabilim Dalı
Duyu Fizyolojisi ve
Deri Duyuları
Doç. Dr. Sinan Canan [email protected]
• Mekanik değişim ile uyarılan • Dokunma
• Dokunma • Basınç • Vibrasyon (titreşim) • Gıdıklanma
• Pozisyon • Statik pozisyon • Hareketin hızı
• Sıcak ve soğuk algısı • Termoreseptif duyular
• Dokulardaki hasar ile etkinleşen • Ağrı
Somatik Duyular
28.12.2012
2
• Eksteroreseptif duyular-vücudun dış yüzeyinden • Propriyoseptif duyular-pozisyon duyuları, tendon ve kas
duyuları, ayak tabanından gelen basınç, denge
Somatik Duyular-Diğer sınıflamalar
• Visseral duyular-iç organlardan gelen • Derin duyular-fasyalar, kaslar, kemiklerden gelen “derin”
ağrı, basınç ve vibrasyon duyuları
Duyu reseptörleri genel özellikleri
• Reseptörler farklı duyu tiplerini sinirsel sinyallere (A.P.) çevirerek SSS’e iletir
• Sinyaller, duyusal reseptörler aracılığıyla oluşan aksiyon potansiyellerinin ulaştırıldığı beyin tarafından oluşturulur
• Duyusal reseptörler çevresel uyaranların özel tiplerine (modalite) cevap verir
28.12.2012
3
• Basit reseptörler • Karmaşık sinirsel • Özel duyular • Kemo(kimyasal) reseptörler • Mekano(mekanik) reseptörler • Termo(sıcaklık) reseptörler • Foto(ışık) reseptörler
Duyu reseptörü tipleri
Duyu reseptörü tipleri
28.12.2012
4
Reseptör potansiyeli-Jeneratör potansiyel
• Duyusal sinir sonlanmaları, uyarana cevap olarak zar potansiyeline dönüşebilen yerel dereceli potansiyeller oluştururlar
• Potansiyel değişimleri à Reseptör (=jeneratör) potansiyeli.
Reseptör potansiyeli oluşumu
1. Zarın iyon geçirgenliğinin değişmesi ile iyon akışı 2. Uyaranın şiddetine göre değişen potansiyel değişikliği
28.12.2012
5
Reseptör potansiyeli-aksiyon potansiyeli ilişkisi
• Süre • Adaptasyon-alışma • Tonik reseptörler • Fazik reseptörler
• Yoğunluk, şiddet • Yerleşim
• Reseptif alan • Lateral inhibisyon
Duyu tipi (duyusal modalite)
28.12.2012
6
• Duyusal adaptasyon: • Sabit uyaran
durumunda uyaran algısının giderek azalması, yok olması.
Duyusal adaptasyon
Fazik reseptörler
28.12.2012
7
Tonik reseptörler
• Süre • Adaptasyon-alışma • Tonik reseptörler • Fazik reseptörler
• Yoğunluk, şiddet • Yerleşim
• Reseptif alan • Lateral inhibisyon
Duyu tipi (duyusal modalite)
28.12.2012
8
Duyu tipinin şiddeti, yoğunluğu
• Şiddetin farklı dereceleri 1. İleten paralel liflerin sayısı artırılarak-
uzamsal birikme 2. Tek lif boyunca daha fazla sayıda impulsun
iletilmesiyle-zamansal birikme
Uyaran şiddeti-uzamsal birikme
28.12.2012
9
• Süre • Adaptasyon-alışma • Tonik reseptörler • Fazik reseptörler
• Yoğunluk, şiddet • Yerleşim
• Reseptif alan • Lateral inhibisyon
Duyu tipi (duyusal modalite)
Duyu tipi (duyusal modalite)-lateral inhibisyon
28.12.2012
10
Deri
DERİ DUYU RESEPTÖRLERİ
1. Serbest sinir uçları 2. Kıl dibi organları 3. Pacini cisimciği 4. Krause cisimciği 5. Meissner cisimciği 6. Ruffini sonlanmaları
28.12.2012
11
Dokunma, basınç, vibrasyon
Dokunma, basınç, vibrasyon
• Dokunma: Deri ve deri altında bulunan dokunma reseptörleri ile
• Basınç: Daha derin dokulardaki şekil değişiklikleri ile
• Vibrasyon: Hızlı, tekrarlayıcı duyusal sinyallerle
Aynı tip reseptörler tarafından algılanırlar
28.12.2012
12
Pacini cisimciği
• Dokuların sürekli hareketi ile uyarılır
• Hızlı adaptasyon • Yüksek frekanslı
(30-800 devir/sn) vibrasyona duyarlı
• Aβ tipi sinir lifi ile taşınır
Meissner cisimciği
• Tüysüz deride; parmak uçları, dudaklar, vs….
• Kapsülü içinde Aβ tipi sinir lifi bulunur
• Hızlı adaptasyon! • Düşük frekanslı (2-80
devir/sn) vibrasyona duyarlı
• Çok hafif cisimlerin deri üzerindeki hareketine de duyarlı
28.12.2012
13
Merkel diskleri
• Dokunma; yüzey yapısının saptanması, var olan durumun farkındalığı, deriye sürekli temas eden cisimlerin algılanması
• A-β tipi lifler (tüm grup bir lifle)
• Tüylü deride de bulunur • Yavaş adaptasyon gösterir • Gruplaşma-İggo kubbe
reseptörü
Ruffini sonlanmaları
• Derin tabakalarda, eklem kapsüllerinde
• Ağır ve devamlı dokunma; basınç sinyallerinin sürekliliğininin bildiriminde
• Adaptasyon çok az • A-β tipi lifler
28.12.2012
14
Kıl dibi reseptörleri
• Dokunma, kıl hareketi • Nesnelerin ilk temasını ve
hareketini saptar • A-β tipi lifler
Serbest sinir uçları
• Her yerde • Dokunma, basınç, ağrı,
gıdıklanma • • A-δ ve C tipi lifler
28.12.2012
15
Gıdıklanma ve kaşınma
• Hızlı adapte olan mekanoreseptif serbest sinir sonlanmaları
• Yüzeyel yerleşim • C tipi miyelinsiz lifler • Kaşınmada amaç: irritandan kurtulma….
28.12.2012
16
• Nosiseptörler • Refleksif yol • Hızlı ağrı • Yavaş ağrı
Ağrı
28.12.2012
17
Refleksif yol
• Serbest sinir uçları • Soğuk reseptörleri • Sıcak reseptörleri • Ağrı reseptörleri • Duyusal kodlama:
• Yoğunluk • Süre
Isı
28.12.2012
18
TERMORESEPTÖRLER
• Soğuk-sıcak-ağrı • Krause cisimciği= soğuk
reseptörü • Aδ sinir lifi ile • 10-40 °C
• Serbest sinir sonlanmaları= sıcak reseptörü • C lifleri ile • 30-40 °C
Krause cisimciği
Isı
28.12.2012
19
Isı-ağrı
Duysal sinir lifleri
• A grubu: Miyelinli • Aα lifleri: çap: 10-20 µm, ileti hızı 80-120 m/sn • Aβ lifleri: çap: 5-15 µm, ileti hızı 35-75 m/sn • Aγ lifleri: çap: 3-10 µm, ileti hızı 10-50 m/sn • Aδ lifleri: çap: 1-5 µm, ileti hızı 5-30 m/sn
• C grubu: Miyelinsiz • Çap: 0.5-2 µ, ileti hızı 0.5-2 m/sn
28.12.2012
20
Grup Ia: Kas iğciği annulospiral sonlanmaları (Aα lifleri) Grup Ib: Golgi tendon organı afferentleri (Aα lifleri) Grup II: Deri dokunma reseptörleri ve kas iğcikleri
afferentleri (Aβ ve Aγ lifleri) Grup III: Sıcaklık, kaba dokunma, batıcı ağrı ileten lifler
(Aδ lifleri) Grup IV: Ağrı, sıcaklık, kaba dokunma, kaşıntı duyularını
ileten miyelinsiz lifler (C grubu)
Duysal sinir lifleri
Somatik yollar
28.12.2012
21
Duyusal homonculus
Dermatomlar
28.12.2012
22
Reseptörden kortekse
• İki noktaya dokunuşun ayrı ayrı hissedilmesi için noktalar arasında olması gereken minimum mesafenin saptanması
• Reseptif alanlar arası mesafe
• Dokunma duyarlılığının saptanması. • Mesafe minimum
aralıktan daha azsa 2 nokta 1 nokta gibi algılanır
İki noktanın ayrı hissedilmesi
28.12.2012
23
İki nokta ayrımı
İki nokta ayrımı
28.12.2012
24
İki nokta ayrımı