eI-kMtYNt AiDAwpk
isKlweI mYnUAl
- 2 -
- 3 -
muK bMD
srv is`iKAw AiBAwn pMjwb, rwj dy swry srkwrI skUlW
iv`c klws CyvIN qoN A~TvIN q`k kMipaUtr dI shwieqw rwhIN is`iKAw
muh`eIAw krvwaux dw auprwlw kr irhw hY[ ividAwrQIAW nMU Ajoky smyN
dy qknIkI Xu`g iv`c ivcrx Aqy cuxOqIAW dw swhmxw krn leI ies
pRogrwm dI SurUAwq kIqI geI hY[
kMipaUtr dI shwieqw rwhIN is`iKAw (CAL) dw Bwv mltI-
mIfIAw qy ADwirq ivSw-vsqU nwl b`icAW nMU pVHweI v`l AwkriSq
krnw, auhnW nMU skUlW nwl joVnw Aqy is`iKAw iv`c guxv`qw nMU vDwauxw
hY[ mltI-mIfIAw rwhIN AYnImyitf kwrtUn, KyfW Aqy buJwrqW Awid dI
vrqoN krky gixq, ivigAwn, AMgryjI Aqy smwijk ivigAwn dy iviSAW
nMU srl Aqy rOck bxwieAw igAw hY[
AiDAwpk ies mYnUAl nwl skUl iv`c sbMiDq ivSy dy pwTW
nMU kMipaUtr rwhIN ividAwrQIAW dy igAwn iv`c vwDw krngy[
- 4 -
ftFk-;{uh
ikD gSkD
w[Zy T[d/;a
f;ybkJh bJh ft;ak-t;s{ d/ yzv$xNe
w[ZYbhnK FosK
nfXn?B T[d/F
nfXn?B yzv
fefonktK
;ko
;t?-w[bKeD (pj[ ftebgh gq;aB ns/ y/vK)
tX/o/ ikDekoh
nfGnk;
;zdoG
g[;seK
t?pfbze;
ftFk - t;s{
ft;sko
ekbgfBe ;gFNheoD ns/ wbNh-whvhnk
ftF/F r[D
nfXn?B ftFk-t;s{ dk gq:'r fet/_ eohJ/<
- 5 -
ftfdnkoEhnK bJh
nfXnkgeK bJh
ekoiFhb pNB
wZ[YbhnK FosK ftZu gqt/F eo'.
nfXn?B T[d/F ftZu gqt/F eo'.
nfXn?B yzv ftZu gqt/F eo'.
}{w n?Bhw/FB
;ko ftZu gqt/F eo'.
gohfynk yzv ftZu gqt/F eo'.
tX/o/ ikDekoh yzv ftZu gqt/F eo'.
Fpd ;zrqfj
y/v pNB
wZ[y gzB/ s/ tkfg; fet/_ ikJhJ/<
pzd fet/_ eohJ/<
}o{oh jkovt/no ns/ ;kcNt/no
- 6 -
jwx-pSkD
ividAwrQIAW dy pwTkRm nMU kMipaUtr rwhIN rOck Aqy suKwlw bxwaux
leI ieh kMipaUtr dI shwieqw rwhIN is`iKAw (CAL) pRogrwm aulIikAw igAw
hY[ ieh pRogrwm ividAwrQIAW leI lwBkwrI is`D hovygw[ pMjwb AYjUsYt
suswietI duAwrw clwieAw jwx vwlw ieh kYl pRogrwm kmzor Aqy huiSAwr
ividAwrQIAW leI BrpUr lwBdwiek hovygw[ ies pRogrwm duAwrw pRwpq kIqw
jwx vwlw igAwn icr sQweI hovygw Aqy AglIAW jmwqW iv`c vI m~ddgwr
is`D hovygw[ ieh pRogrwm CyvIN qoN A~TvIN jmwq dy iviSAW ihswb, AMgryzI,
swieMs Aqy smwijk ivigAwn dy pwTkRmW nMU iDAwn iv`c rKidAW bxwieAw
igAw hY[ pVHweI nMU pRBwvSwlI bxwaux leI ivSy dy pwT dy nwl-nwl suxnw,
dyKxw Aqy ikirAwqmk ikirAwvW nMU vI Swiml kIqw igAw hY[
m`uK audyS: Module Objective
ividAwrQIAW dy pVHweI dy kMm nMU suKwlw bxwauxw[
ividAwrQIAW dI jwxkwrI iv`c vwDw krnw[
is`Kx isKwaux dI pRikirAw nMU qyj, suKwlI Aqy idlcsp bxwauxw[
ividAwrQIAW dy Akwdimk pRoPOrmYNs iv`c vwDw krnw ijs nwl auhnW
dI Xwd SkqI icr sQweI bxy[
pVHn-pVHwaux dI pRikirAw iv`c suDwr ilAwauxw[
pRBwvSwlI Aqy sMpUrn qrIky nwl pVHwaux leI AiDAwpkW dI shwieqw
krnw[
nqIjy 100% q`k lY jwx leI iek suivDwjnk qrIkw[
- 7 -
pVHweI iv`c kmzor ividAwrQIAW leI Xog auprwlw[
ividAwrQIAW dI pVHweI iv`c iekwgrqw bxwauxw[
muSikl pwTkRm nMU Awswn bxwauxw[
ivSw vsqUU iv`c pUrv igAwn, AiDAYn dy audyS, AiDAYn KMf, swr,
pRIiKAw Aqy vwDU jwxkwrI Swiml kIqI geI hY[ ieh ividAwrQIAW nMU
isDWiqk ivAwiKAw smJx dy Xog bxwauNdI hY Aqy pRwpq hoey igAwn nMU
mltImIfIAw dI shwieqw nwl pRXoigk pRSnW nwl joVdI hY[ ies leI ivSw-
vsqU dI sI.fI. pRBwvSwlI FMg nwl pVHwaux leI iek cMgy sihXogI dy rUp
iv`c is`D ho skdI hY Aqy ividAwrQIAW dy smJx leI kwrgr is`D ho skdI
hY[
isKlweI leI ivSw vsqU dy KMf/xNe[
mu`FlIAW SrqW:
Koj qoN ieh g`l spSt ho cu`kI hY ik nvyN pwTkRm dI isKlweI,
isiKAwrQI nMU pihlW qoN hI pRwpq jwxkwrI qy inrBr krdw hY[
ies kwrx AiDAYn KMf iv`c jwx qoN pihlw is`iKAwrQI nMU pihlW qoN hI
jwxkwrI r`Kx dy audyS nwl swry ivSw vsqUAW iv`c pUrv igAwn jwnx
bwry d`isAw igAw hY[
pirBwiSq SbdW jW aup-pRsMgW ijnHW dI jwxkwrI jrUrI hY nMU spSt
kIqw igAw hY[ Xwd krn leI ies nMU pop A`p iv`c piVHAw Aqy
smiJAw jw skdw hY[
AiDAYn audyS: pwTkRm nMU iDAwn iv`c r`Kdy hoey audyS inrDwirq
kIqy gey hn audySW Anuswr AiDAYn KMf iv`c pRvyS kIqw jWdw hY[
- 8 -
AiDAYn KMf:
AiDAYn KMf, AiDAYn ivSw vsqU dw iek mh`qvpUrn KMf hY[
ieh jrUrq pYx qy sMklpnw, isDWq, ivAwiKAw ivSlySx dI ivsQwr
sihq jwxkwrI idMdw hY[
ies KMf iv`c qsvIrW, AYnImySn. ikirAwqmk AiDAYn, ividAwrQIAW
dI klipq sp`StIkrn Aqy smJ nMU mjbUq bxwauNdIAW hn[
pwTkRm dy AwDwr qy ivAwiKAw TIk Aqy sMKyp iv`c audwhrx sihq
id`qI geI hY jo smJx iv`c Awswn hY[
ivSw vsqU nMU vDIAw bxwaux leI ivSw mwihrW duAwrw keI pusqkW dI
shwieqw leI geI hY[
jdoN skrIn qy qsvIrW jW AYnImySn (cl-ic`qr) AwauNdIAW hn qW
pwTkRm dw qsvIrW nwl juVky ividAwrQIAW dy idl Aqy idmwg qy fUMGw
pRBwv C`fdw hY Aqy pwTkRm ijAwdw dyr q`k ausdy idmwg iv`c rihMdw
hY[
ikirAwvW:
ikirAwqmk FMg nwl ividAwrQI dw is`Kxw ausdI is`Kx SkqI, qrk
SkqI Aqy FukvW PYslw lYx dI SkqI nMU vDwaNudw hY[
vrg-Sbd phylI:
iek id`qy vrg AMdr bxy Coty f`ibAW iv`c kuJ Sbd Bry huMdy hn,
ividAwrQI Awp AwpxI smJ nwl KwlI QwvW nMU Brdy hoey mh`qvpUrx Sbd
bxw skdy hn Aqy Awpxy igAwn iv`c vwDw kr skdy hn[
- 9 -
swr:
swr iv`c AiDAYn KMf dy swry mh`qvpUrn m`uK AMSW nMU spSt rUp iv`c
drswieAw igAw hY[
ividAwrQI dI mwnisk soc nMU ies qrHW bxwuaNdw hY ik aus duAwrw jo
kuJ vI piVHAw igAw hY Xwd Aw sky[ ies qrHW ividAwrQI duAwrw jo
kuJ vI piVHAw huMdw hY lMby smyN leI idmwg iv`c vI rihMdw hY[
swr pVHn nwl ividAwrQI duAwrw AiDAYn KMf iv`c pVHy swry pRsMgW nMU
Xwd krvwieAw jWdw hY[
bhu-ivklpI pRSn/ MCQ:
bhu ivklpI pRSnW dw iek Aijhw smUh hY ijs iv`c ividAwrQI
duAwrw AiDAYn KMf dy AMq iv`c au`qr dyxw lwjmI hY[
iehnW pRSnW nMU ies qrHW iqAwr kIqw igAw hY ik au`qr dyx l`igAW
ijAwdw smW nw l`gy[
Asl iv`c ieh pRSn Xwd SkqI Aqy qIKx bu`DI qy ADwirq hn[
hor vDyry jwxkwrI:
ies KMf iv`c kuJ vwDU igAwn jo ik AiDAYn KMf iv`c mOjUd ivSw-
sm`grI nwl juiVAw huMdw hY, id`qw igAw hY[
jykr ividAwrQI pRsMg qoN ielwvw hor q`Q smJxw cwhuMdw hY qW ies
KMf rwhIN auhnW swry q`QW nMU hwisl kr skdw hY[ ies KMf iv`c hyT
id`qy Bwg hn:
- 10 -
AiBAws: ies iv`c is`iKAwrQI nMU kuJ pRSnW dw smUh id`qw jWdw
hY[ is`iKAwrQI auhnW pRSnW nMU h`l krky Awpxw svY ivSlySx
kr skdw hY jo ik pRIiKAw dI iqAwrI krn iv`c shwiek huMdw
hY[
sMdrB:
pusqkW: ividAwrQI ivSw vsqU nwl sbMiDq pRsMgW nMU pusqkW
iv`coN pVH skdw hY[
vYb-ilMk: sbMiDq vYb-ilMk qy kil`k krky ividAwrQI AwpxI
smJ qy sMdyh dw sp`StIkrn kr skdy hn[
2. ivSw-vsqU
ieh is`D ho cu`ikAw hY ik jykr ividAwrQI nMU rozwnw jIvn dy
AwDwr qy audwhrx dy ky smJwieAw jwvy qW aus nMU ivSw vsqU
CyqI Aqy spSt qOr qy smJ Aw skdw hY[
swfw audyS ividAwrQIAW nMU ivSy bwry pRq`K vwqwvrx pRdwn krnw
hY ijs iv`c iksy ivSyS pRsMg nMU lY ky aus bwry pUrI jwxkwrI
id`qI jw sky[
ieh ividAwrQIAW nMU isDWq qy ADwirq ivAwiKAw smJx Aqy
ivcwr krn dy Xog bxwaNudw hY Aqy aus pRwpq kIqy igAwn nMU
mltImIfIAw dI shwieqw nwl pRXoigk pRSnW nwl joVdw hY[
ieh pwT dy ivSw vsqU nMU bVI idlcsp Aqy icr sQweI Xwd
r`KxXog bxwaNudw hY[
- 11 -
3. ivsQwr
jmwq CyvIN, s`qvIN Aqy A`TvIN dy ihswb, swieMs, AMgryjI Aqy
smwijk ivigAwn ijhy iviSAW dy AOKy pwTkRmW nMU pMjwb rwj v`loN pRkwiSq
pwT-pusqkW iv`coN lY ky ies iv`c Swiml kIqw igAw hY[
klipq sp`StIkrn:
is`Kx-isKwaux dI ikirAw iv`c nvInqw ilAwaux leI Aqy ies nMU vD qoN
v`D is`iKAwrQI kyNdirq bxwaux leI, ieh ivSw-vsqU swfy duAwrw kIqIAW
geIAW koiSSW dw nqIjw hY[
AsI qsvIrW/AYnImySn dw Avwz nwl sumyl kIqw hY qW jo muSkl qoN
muSkl pwTkRm iv`c pYdw hox vwly sMdyhW qy isiKAwrQI fUMGweI nwl iDAwn
kyNidRq kr skx Aqy ijAwdw smyN q`k pwTkRm Xwd r`K skx[
qsvIrW jW AYnImySn iv`c vrqy jwx vwly rMg, muSikl ic`qrW dw ivKwauxw
Aqy auhnW dI vrqoN iksy pwTkRm dy Al`g-Al`g ih`isAW Aqy ikirAwvW
iv`ckwr sbMDW nMU smJx leI Tos ADwr bxwauNdy hn Aqy ies qrHW jitl
kMmW nMU smJx iv`c swfI shwieqw krdy hn[
ividAwrQI nMU ies Xog bxwieAw jWdw hY ik auh ikirAwvW sbMDI pRSnW nMU
AswnI nwl smJ ky Awpxy S`k nMU dUr kr skx[
Kws gux
ieh AswnI nwl vriqAw jwx vwlw FMg hY[
ivSw-vsqU sI.fI. iv`c drj hY[ pr pRSwSink suivDw hox qy ivSw vsqU nMU
ieMntrnYt jW AwnlweIn piVHAw jW vyiKAw jw skdw hY[
ivSw-vsqU mltImIfIAw qy ADwirq is`Kx-sm`grI hY ijs iv`c mUl pwT,
cldy iPrdy ic`qr, vIifE kil`p Aqy vuAwies Evr Swiml hn[ ieh sB
Awps iv`c pRBwvSwlI FMg nwl qwl myl r`Kdy hn[
- 12 -
vwiers dy bury pRBwv dw koeI Asr nhIN huMdw[
ivSw vsqU nwl sbMiDq pwT sm`grI nMU kMipaUtr mwnItr Aqy v`fy skrIn
vwly tI.vI. jW pRojYktr qy v`fI skrIn qy vI swP vyiKAw jw skdw hY[
ividAwrQIAW leI (For Students)
BUimkw: ipAwry ividAwrQIE, iksy ivSy nMU rt ky pVHn nwloN smJ ky pVHnw
ijAwdw mh`qvpUrn huMdw hY[ jykr ivSy vsqU nMU cMgI qrHW smJ ilAw jwvy qW
aus bwry vDyry jwxkwrI imldI hY[ rt ky kIqI geI pVHweI nwl hOlI hOlI
swfI Xwd SkqI aus ivSw vsqU pRqI GtdI jWdI hY[ Bwv kuJ smyN bwAd auh
ritAw hoieAw swfy idmwg iv`c nhIN rihMdw pr jykr smJ ky Aqy A`KIN vyK
ky pVHweI kIqI jwvy qW auh kdy vI nSt nhIN huMdI sgoN swfy idmwg iv`c qro
qwzw rihMdI hY ikauNik ieh mnu`KI idmwg iv`c iek pRqIibMb dy rUp iv`c Cp
jWdI hY[
ies leI AsI ijs isKlweI ivSw-vsqU dw pRXog krn jw rhy hW auh
quhwfI idlcspI nMU iDAwn iv`c r`Kdy hoey iqAwr kIqw igAw hY Aqy ijhVy
sMdyh quhwnMU AOKy lgdy hn auhnW nMU Fu`kvy FMg nwl spSt kIqw igAw hY[
swfy duAwrw iqAwr kIqw ivSw vsqU nMU pVHnw quhwfI cMgI soc Aqy smJ
v`l v`DIAw kdm hY[ ies ivSw vsqU nMU kdy vI Aqy iksy vI smyN suqMqrqw
pUrvk piVHAw jw skdw hY[ AiDAwpkW v`loN iesdw kIqw igAw auicq aupXog
auqSwh BrpUr Aqy lwBkwrI hY[ iesdy nwl ividAwrQI Awpxy AMdr
kMipaUtr sbMDI rucI Aqy kwrj kuSlqw vDw skdw hY[
- 13 -
AiDAwpkW leI (For Teachers)
“AiDAwpk aus jldI hoeI momb`qI dI qrHW huMdw hY jo Kud jl ky
dUijAW nMU roSnI idMdw hY[”
iek AiDAwpk dI QW koeI nhIN lY skdw[ auh iek vDIAw mwrg
drSk huMdw hY[ AiDAwpk is`Kx-isKwaux dI ikRAw nMU FukvW bxwaux dI vrqoN
klws rUm iv`c krky vwqwvrx nMU sMjIdgI BirAw bxw idMdw hY qW jo
ividAwrQI dy igAwn Aqy inpMunqw iv`c pRBwvSwlI FMg nwl vwDw ho
sky[ ies leI AiDAwpk kol auh swrI zrUrI sm`grI hoxI cwhIdI hY, jo
swrQk Aqy pRBwvSwlI AiDAYn leI jrUrI hY[
pVHwauxw iek klw hY, ies klw nMU pRBwvSwlI bnwaux leI AiDAwpk
dw igAwn ausdy srIrk hwv-Bwv Aqy qknIk sWJy qOr qy vrqy jwxy jrUrI
hn qW hI ividAwrQIAW nMU Awpxy ivSy bwry igAwn dy skdy hn Aqy auhnW dy
pwTkRm sbMDI BulyiKAW nMU dUr kr skdy hn[ AiDAwpk duAwrw ies ivSw
vsqU dy sPl aupXog krn Aqy kwrgr bxwaux leI ie`Qy kuJ suJwE dyxy
zrUrI hoxgy[
- 14 -
Disk fet/AI ubkJhJ/
gzikp n?i[;?N ;[;kfJNh, gzikp oki nXhB nfXn?B ftF/ t;s{ dh tos'AI
n?e;NoBb jkov fv;e (External Hard Disk) okjhI fet/I ehsh ikDh j?,
nkU fJ; pko/ ft;asko Bkb ikDhJ/.
fe; gqeko n?e;NoBb jkov fv;e (External Hard Disk) s' I ezfgT{No jkov
vqkJht (Computer Hard drive) ftZu \kJhbK ~ ekgh ehsk ik ;edk j?L
v?;eNØØg s/ „wkJh ezfgT{No‟ (My Computer) nkfJeB s/ efbZe eo'.
- 15 -
„fow{tJ/pb ;N'o/} vokJht‟ (Removable Storage Drive) nkfJeB ~
u[D'.
- 16 -
wkT{; Bkb okJhN efbZe eo' ns/ „UgB‟(open) ftebg ~ u[D'.
- 17 -
„e?b-ghJhn?;-ezN?IN‟ (CAL-PES-CONTENT) c'bvo u[D' ns/ wkT{;
Bkb okJhN efbZe eoe/ „ekgh‟ (Copy) ftebg ~ u[D'.
- 18 -
„wkJh ezfgT{No‟ (My Computer’) ftZu ikU ns/ T[fus jkov fv;e vokJht (hard disk drive) u[D' ns/ wkT{; Bkb okJhN efbZe eoe/
„UgB‟ (Open) ftebg ~ u[D'.
- 19 -
wkT{; dh ;jkfJsk Bkb okJhN efbZe eo ' ns/ „g/;N‟ (Paste) ftebg
~ u[D'.
- 20 -
j[D c'bvo „e?b-ghJhn?;-ezN?IN‟ (CAL-PES-CONTENT) s[jkv/ ezfgT{No
ftZu ekgh j' ikJ/rk.
- 21 -
wfvT{b ~ fet/I ubkfJnk ikt/L
wfvT{b ~ ubkT[D bJh j/m fby/ uoDK (Steps) dh gkbDk eo '.
„wkJh ezfgT{No‟ (My Computer) ftZu ikU.
- 22 -
jkov fv;e vokJht u[D' ns/ wkT{; Bkb okJhN efbZe eoe/ „UgB‟
(open) ftebg ~ u[D'.
- 23 -
s[jk~ „e?b-ghJhn?;-ezN?IN‟ (CAL-PES-CONTENT) c'bvo fwb/rk ns/
wkT{; Bkb okJhN efbZe eoe/ „UgB‟ (open) ftebg ~ u[D'.
- 24 -
s[jk~ „;NkoN n?uHNhHn?wHn?bH‟ (Start.html) nkfJeB fwb/rk ns/
wkT{; Bkb okJhN efbZe eoe/ „UgB‟ (open) ftebg ~ u[D'.
- 25 -
s[;hI t/y ;ed/ j ' “gzikp n?i{;?N ;[;kfJNh - CAL” (Punjab Edusat
Society – CAL) dk „j'w gzBk‟
s[jk~ fJE/ fszB iwksK gqkgs j'DrhnK (iwks 6, iwks 7 ns/ iwks 8)
j[D T[fus iwks s/ efbZe eo'.
- 26 -
T[dkjoD bJhL- i/eo s[;hI iwks 6 s/ efbZe eod/ j ' sK s[jk~ uko ftF/
gqkgs j 'Dr/L- nzrq/}h, rfDs, ftfrnkB ns/ ;wkfie ftfrnkB
j[D s[;hI T[fus ftF/ s/ efbZe eo ;ed/ j'.
- 27 -
id' I s[;hI fJZe tko ;pzXh ftF/ s/ efbZe eo 'r/ sK s[jk~ wfvT{bK dh ;{uh gqkgs
j't/rh.
- 28 -
j'w gzB/ s/ tkg; ikD bJh, NkJhNb pko s/ fdykJ/ rJ/ ebk; fbze (class link) s/ efbZe eo'.
- 29 -
fi; wfvT{b ~ t/yDk ukj[zd/ j' T[; s/ efbZe eo'.
- 30 -
wfvT{b s/ efbZe sI ' pknd w[Zy gzBk y[ZbD dh T[vhe eo' ns/ eo;o (Cursor) ~ ;feZg (Skip) s/ fbik e/ efbZe eo'. j'w g/} y[Zbdk j? iK e[M ;wK T[vhe eoB s'I pknd nkgD/ nkg j'w g/} y[Zbdk j?.
w[Zy gzBk (MAIN PAGE)
- 31 -
j'w g/} (HOME PAGE)
- 32 -
ekoiFhb pNB (Functional Buttons)
Header
Footer
ekoiFhb pNB
j'w (Home)
ntk} pzd $ ubkU (Mute/Sound
On
d[pkok ubkU (Replay)
w[V ubkU $ ft;aokw (Play/Pause)
fgSbk (;eqhB wkordoFe)
Back (Screen Navigator)
nrbk (;eqhB wkordoFe)
Next (Screen Navigator)
;{uh (List)
pzd (Close)
fgSbk nrbk ;gheo
w[V ubkU
ft;aokw
j'w
;{uh
pzd
- 33 -
j'w (Home)
fe;/ th yzv$xNe s'I pkjo nkT[D bJh iK fe;/ j'o xNe s/ ikD bJh eo;o ~
j'w pNB s/ efbZe eo'.
ntk} pzd $ ubkU (Mute/Sound on
ntk} ~ o'eD bJh j/mK yZp/ gk;/ ntk} nkJhekB pNB ntk} pzd $ ubkU
(Mute/Play T[go efbZe eo' ns/ ntk} ~ d[nkok ubkT[D bJh fJ; T[go d[pkok
efbZe eo'.
w[V ubkU (Replay)
i/eo fe;/ ;eohB dh n?Bhw/;aB ftZu s[jk~ ;wM BjhI nkJh ns/ d[pkok d/yDk ukj[zd/
j' sK w[V ubkU tkb/ nkJheB pNB TZ[go efbZe eo'.
ubkU $ ft;aokw (Play/Pause)
i/eo fe;/ ;eohB dh n?Bhw/;aB ~ s[;hI o'eDk ukj[zd/ j' iK T[; pko/ ftfdnkoEhnK
~ ;wMkT[Dk ukj[zd/ j' sK nkJheB pNB ubkU $ ft;aokw (Play/Pause)
T[go efbZe eo'.w[V ubkT[D bJh fco fJ; pNB s/ efbZe eo'.
fgSbk ;eqhB wkordoFe( Back Screen Navigator)
j/mK ;eqhB d/ ;Zi/ gk;/ fgSbk ;eqhB wkordoFe pNB j? fi; okjh_ nfXn?B yzv iK
xNe dhnK eJh ;eqhBK ~ fgZS/ tZb fBod/fFs ehsk ik ;edk j?. fJ; bJh
nkJhekB pNB fgSbk ;eqhB wkordoFe( Back Screen Navigator) s/ efbZe eo'.
nrbk ;eqhB wkordoFe (Next Screen Navigator)
j/mK ;eqhB d/ ;Zi/ gk;/ nrbk ;eqhB wkordoFe pNB j? fi; okjh_ nfXn?B yzv iK
xNe dhnK eJh ;eqhBK ~ nZr/ tZb fBod/fFs ehsk ik ;edk j?. fJ; bJh
nkJhekB pNB nrbk ;eqhB wkordoFe (Next Screen Navigator) s/ efbZe eo'.
;{uh (List)
i/ s[;h fe;/ nfXn?B yzv d/ fe;/ ftF/F T[g-gq;zr Bkb ;zpzfXs fe;/ ftF/F ;eqhB s/
gj[zuDk ukj[zd/ j' sK ;{uh (List) pNB T[go efbZe eo' ns/ j/mK tZb y[ZbQdh
- 34 -
j'Jh ;{uh d/y e/ b 'Vh_d/ gzB/ dk f;ob/y u[D' ns/ y'bD bJh T[; T[Zgo efbZe eo'.
b 'Vh_d/ gzB/ $ ;eqhB ~ g{ok d/yD bJh ftF/ ;{uh ~ pzd eo'.
pzd (Close)
jo ;eqhB s/ T[go ;Zi/ gk;/ pzd (Close) eo' pNB j[zdk j?. fJ; ~ efbZe eoB s/
g'qrqkw pzd j' iKdk j?.
j'w g/} (HOME PAGE)
- 35 -
w[Zy gzBk (Welcome Page / Main Page) ftu gqt/F eo'.
j'w g/} w[Zy gzBk
w[Zy gzBk d/yD bJh eo;o (Cursor) ~ j'w g/} s/ fbnk e/ w[Zy gzBk s/ efbZe eo'.
w[Zy gzBk, nfXnkfJ dh G[fwek g/F eodk j? fi; okjh_ ftfdnkoEhnK ~ T[; nfXnkfJ
dh F[o{nksh ikDekoh fwbdh j?.
w[Zy gzB/ s'_ pkjo nkT[D bJh iK fe;/ j'o xNe ftu ikD bJh j'w pNB s/ efbZe
eo'.j'w g/} y[Zb iKdk j? fi; s'I nrb/ xNe iK yzv ftZu ikfJnk ik ;edk j?.
- 36 -
w[ZYbhnK FosK (Prerequisites) ftu gqt/F eo'.
j'w j'w g/} w[ZYbhnK FosK
w[ZYbhnK FosK d/yD bJh eo;o (Cursor) ~ j'w s/ fbnk e/ efbZe eo'. j'w g/}
y[ZbD s/ wZ[YbhnK FosK s/ efbe eo'. eJh gfoGkfFs FpdK (Terms) ~ ;eqhB s/
d/y'.
w[ZYbhnK FosK s'_ pkjo nkT[D bJh iK fe;/ j'o xNe ftu ikD bJh j'w T[go
efbZe eo'. fit/_ s[;hI gfjbK wZ[YbhnK FosK ftu gqt/F eoB bJh ehsk ;h T[;/
soQK ftF/F xNe u[D e/ fco efbZe eo'.
- 37 -
nfXn?B T[d/;a (Learning Objective) ftu gqt/F eo'.
j'w j'w g/} nfXn?B T[d/;
nfXn?B T[d/; d/yD bJh eo;o (Cursor) ~ j'w s/ fbnk e/ efbZe eo'. j'w g/}
y[ZbQD s/ nfXn?B T[d/F s/ efbZe eo'. nfXn?B T[d/; ~ ;eqhB s/ d/y'.
nfXn?B T[d/F s'_ pkjo nkT[D bJh iK fe;/ j'o xNe ftu ikD bJh j'w T[Zgo
efbZe eo'. fit/_ s[;hI gfjbK nfXn?B T[d/F ftu gqt/F eoB bJh ehsk ;h T[;/
soQK ftF/F xNe u[D e/ fco efbZe eo'.
- 38 -
nfXn?B yzv (Learning Section) ftu gqt/F eo'.
j'w j'w g/} nfXn?B yzv
nfXn?B yzv d/yD bJh eo;o (Cursor) ~ j'w s/ fbnk e/ efbZe eo'. j'w g/} y[ZbQD s/
nfXn?B yzv s/ efbZe eo'.
j/mK ;eqhB d/ ;Zi/ gk;/ ;eqhB wkordoFe pNB jB fiBQK okjh_ nfXn?B yzv d/
eJh ;eqhBK ~ nZr/ ns/ fgZS/ dh soca fBod/fFs ehsk ik ;edk j?.
nfXn?B yzv s'_ pkjo nkT[D bJh iK fe;/ j'o xNe ftu ikD bJh j'w T[Zgo
efbZe eo'. fit/_ s[;h gfjbK nfXn?B yzv ftu gqt/F eoB bJh ehsk ;h T[;/
soQK ftF/F xNe u[D e/ fco efbZe eo'.
- 39 -
w[bKeD (Self –Assessment) ftu gqt/;a eoB bJh
j'w j'w g/} w[bKeD
w[bKeD d/yD bJh eo;o (Cursor) ~ j'w s/ fbnk e/ efbZe eo'. j'w g/} y[ZbD
s/ w[bKeD s/ efbe eo'. gqFB ~ gVQ e/ ;jh ftebg s/ efbZe eo'. i/eo T[Zso
rbs j't/rk sK ;jh itkp d/D bJh w[V e'f;a;a bJh fejk ikt/rk. T[sZo rbs
j'D s/ rbs dk fBFkB (×) fdykJh d/t/rk.
i/ T[Zso ;jh j? sK @;akpk;a# d/ o{g ftZu T[Zso fwb/rk. ;jh T[Zso dk fB;akB (√)
fdykJh d/t/rk.
w[bKeD d/ nrb/ ;eqhB s/ ikD bJh ;Zi/ gk;/ fJFkok eo oj/ ;eqhB s/ j/mK ;Zi/
gk;/ d/y' @nrbk# d/ fuzBQ tkb// wkordoFe pNB s/ efbZe eo' idfe
fgSbh ;eqhB s/ ikD bJh yZp/ gk;/ fJFkok eo oj/ @fgSbk# d/ fuzBQ tkb/
wkordoFe pNB s/ efbZe eo'.
- 40 -
w[bKeD s'_ pkjo nkT[D bJh iK fe;/ j'o xNe ftu ikD bJh j'w T[Zgo efbZe
eo'. fit/_ s[;h gfjbK ;ko ftu gqt/F eoB bJh ehsk ;h T[;/ soQK ftF/F xNe
u[D e/ fco efbZe eo'.
p[Mkos (Riddle) ftu gqt/;a eoB bJh
j'w j'w g/} p[Mkos
p[Mkos d/yD bJh eo;o (Cursor) ~ j'w s/ fbnk e/ efbZe eo'. j'w g/} y[ZbD s/
p[Mkos s/ efbe eo'. gqFB ~ gVQ e/ ;wK pzX 15 ;?fezv ftZu T[Zso d/t'.
- 41 -
p[Mkos s'_ pkjo nkT[D bJh iK fe;/ j'o xNe ftu ikD bJh j'w T[go efbZe eo'.
fit/_ s[;h gfjbK ;ko ftu gqt/F eoB bJh ehsk ;h T[;/ soQK ftF/F xNe u[D e/ fco
efbZe eo'.
- 42 -
;ko (Summary) ftu gqt/F eo'.
j'w j'w g/} ;ko
;ko ftu gqt/F eoB bJh, eo;o (cursor) ~ j'w s/ fbnk e/ efbZe eo'. j'w
g/} y[ZbD s/ ;ko T[Zgo efbZe eo'.
;ko d/ nrb/ ;eqhB s/ ikD bJh ;Zi/ gk;/ fJFkok eo oj/ ;eqhB s/ j/mK ;Zi/
gk;/ d/y' @nrbk# d/ fuzBQ tkb// wkordoFe pNB s/ efbZe eo' fgSbh ;eqhB s/
ikD bJh yZp/ gk;/ fJFkok eo oj/ @fgSbk# d/ fuzBQ tkb/ wkordoFe pNB
s/ efbZe eo'.
;ko s'_ pkjo nkT[D bJh iK fe;/ j'o xNe ftu ikD bJh j'w T[go efbZe
eo'. fit/_ s[;h gfjbK ;ko ftu gqt/F eoB bJh ehsk ;h T[;/ soQK ftF/F xNe
u[D e/ fco efbZe eo'.
tX/o/ ikDekoh (Know More) yzv ftu gqt/F eo'.
- 43 -
j'w j'w g/} tX/o/ ikDekoh
tX/o/ ikDekoh ftu gqt/F eoB bJh, eo;o (cursor) ~ j'w s/ fbnk e/ efbZe
eo'. j'w g/} y[ZbD s/ tX/o/ ikDekoh T[go efbZe eo'.
Assignment (nfGnk;) g'g-ng y'bQD bJh, Assignment T[go efbZe eo'.
g[;se ;zdoG bJh g[;seK T[go efbZe eo'.
;zdoG ftu ;zpzfXs t?p;kJhN t/yD bJh, t?pfbze; ftu ;zpzfXs t?p;kJhN d/
Address ~ efbZe eo'. i/ s[jkvk ezfgT{No fJzNoB/N Bkb i[fVnk j'fJnk j? sK
fdZs/ rJ/ fbze s/ efbZe eo e/ s[;h fJjBk t?p;kJhN; se gjz[u ;ed/ j'.
fJjL e[M ;fEshnK ftu g"g ng ftu fJZe s'_ tZX ftzv' j' ;edhnK jB.
nfijh ;fEsh ftu g'g ng ;eqhB s/ ;Zi/ gk;/ ;fEs @nrbk# pNB T[go efbZe
eo'.fJj fe;/ gq;zr dh ftuko - ftek; gqfefonk ftu nk;kBh ns/ gqtkj pDkJ/
oZydh j?. fJ; soQK fJj gVQkJh ~ tX/o/ o'ue ns/ nk;kB pDk fdzdh j?. fJj ftF/
t;s{ iwks d/ nzdo ns/ pkjo wB'oziB ;fjs nfXn?B d/ wkj'b ~ T[sFkfjs
eodh j?. fJ; ftu eJh ezw Fkfwb jB fi; Bkb ftfdnkoEh f;XKs ns/ ;zebg
d'BK dk jh ;fjisk Bkb ;wM ;ed/ jB. tX/o/ ikDekoh s'_ pkjo nkT[D bJh iK
- 44 -
fe;/ j'o xNe ftu ikD bJh j'w T[go efbZe eo'. fit/_ s[;h gfjbK tX/o/
ikDekoh ftu gqt/F eoB bJh ehsk ;h T[;/ soQK ftF/F xNe u[D e/ fco efbZe
eo'.
N?;N (Test) / pj[ ftebg tkb/ gq;aB (MCQs) ftu gqt/F eo'.
j'w j'w g/} N?;N / pj[ ftebg tkb/ gq;aB
1- pj[-ftebg tkb/ gqFB iK N?;N ftu gqt/F eoB bJh, j'w s/ fbnk e/ efbZe eo'.
j'w g/} y[ZbQD s/ N?;N / pj[ ftebg tkb/ gq;aB T[Zgo efbZe eo'.
2- gqFB ~ gVQ e/ ;jh ftebg s/ efbZe eo'.
- 45 -
T[Zso rbs j't/rk sK ;jh itkp nkgD/ nkg fdyk fdZsk ikt/rk. T[sZo rbs j?
sK rbs dk fBFkB (×) fdykJh dt/rk.
N?;N / pj[ ftebg tkb/ gq;aB s'_ pkjo nkT[D bJh iK fe;/ j'o xNe ftu ikD
bJh j'w g/} T[go efbZe eo'. iht/_ s[;h gfjbK N?;N / pj[ ftebg tkb/ gq;aB
ftu gqt/F eoB bJh ehsk ;h T[;/ soQK ftF/F xNe u[D e/ fco efbZe eo'.
y/v (Games) ftu gqt/F eo'.
j'w j'w g/} y/v
y/v ftu gqt/F eoB bJh, eo;o (cursor) ~ j'w s/ fbnk e/ efbZe eo'. j'w g/} y[ZbD
s/ y/v s/ efbZe eo'.
y/v pNB - fJ; pNB T[go efbZe eoe/ s[;h y/v gzB/ se gj[zu ;ed/ j'. y/v gzB/ s/
s[;h eJh pNB fit/_ fe y/v pNB, T[d/F pNB, ezNq 'b, fJZe fyvkoh pNB d' fyvkoh pNB,
y/vDk SZv' pNB d/y ;ed/ j'. s[;h nkgDh fJZSk nB[;ko fe;/ th pNB s/ efbZe
eo ;ed/ j', Bjh_ sK y/vDk SZv ;ed/ pNB T[go efbZe eo e/ s[;h nkgDh gfjb/
tkbh ;fEsh ftu tkg; nk ikUr/. ftfdnkoEh nkgDk Bkw doi eoe/ y/v ~ y/v ;ed/
jB.
- 46 -
y/v s'_ pkjo nkT[D bJh iK fe;/ j'o xNe ftu ikD bJh j'w T[go efbZe eo'. fit/_
s[;h gfjbK y/v ftu gqt/F eoB bJh ehsk ;h T[;/ soQK ftF/F xNe u[D e/ fco efbZe
eo'.
- 47 -
pzd (Close) fet/_ eohJ/<
jo ;eqhB s/ T[go ;Zi/ gk;/ pzd (Close) pNB j[zdk j?. fJ; ~ efbZe eoB s/ gq'rqkw
pzd j' iKdk j?.
- 48 -
6H }o{oh jkovt/no ns/ ;kcaNt/no
fJjBK ;kcaNt/noK ~ ubkT[D bJh fBwBfbys jkovt/no ns/ ;kcaNt/noK dk j'Dk }o{oh
j?.
}o{oh jkovt/no
fJzN/b g_/fN:w III ezfgT{No, w?rk joN}
xZN' xZN RAM 128 MB
CD / DVD ROM vqkJht 48 x
wbNhwhvhnk ;gheo
;kT{_v ekov
}o{oh ;kcNt/no
ftF/ t;s{ ~ ftzv'} d/ fe;/ th nkgo/fNzr f;;Nw T[Zgo ubkfJnk ik ;edk j?.
ewg?eN fv;e (CD) dh ;zGkb (Maintenance)
ewg?eN fv;e ftu j/mb/ fjZ;/ j[zd/ jB
b/pb
J/eqkfbe gbk;fNe dh oZfynk gos
Xks{ dh gsbh gos dk goktosh b/g
gkbhekop'B/N gkbhwo dk pfDnk gkodoFh ns/ r'bkeko nZXk gZXo (substrate)
jkovt/no ezgBh tb'_ fdZsh rJh fBod/F g[;se w[skfpe CD-ROM vqkJht dk T[g:'r
eo'L
1- nkgD/ CD-ROM vqkJht iK CD T[go e'Jh uh} iK sob gdkoE Bk frokU.
2- y[odoh iK rzdh ;sQk s/ CD ~ j/mK tb eoe/ ed/ Bk oy'. fJ; Bkb yo'_u
bZr ;edh j?.
3- T[_rbh d/ fBFkB iK w?b bZrD Bkb th yo'_u bZr ;edh j?.
4- fv;e dh gVQh ikD tkbh b/pb s'_ pr?o tkbh ;sQk ~ Bk ;goF eo'.
5- gVQh ikD tkbh ;sQk ~ ;goF s'_ pukT[D bJh CD ~ feBkfonK s'_ geV'.
6- CD ~ yo'_u, uNe iK N[ZN-GZi s'_ ;[oZfyns oZy'.
- 49 -
7- b'V g?D s/ CD ~ ;kca ns/ w[bkfJw o{z Bkb ;kca eo'.
8- CD ~ jw/Fk ftu'_ dh S/d tkb/ gk;/ s'_ pkjoh feBkfonK dh soca ;kca eo'.
9- r'bkJh ftu ;kc Bk eo', fJj fBFkB SZv ;edk j?.
10- CD oZyD tkb/ eto ftu (Cover) gVQh ikD tkbh ;sQk ~ j/mK tZb ~ eoe/ oZy'.
11- FeshFkbh u[zpeh y/soK, T[Zu skg ns/ Bwh s' CD ~ ;[oZfyns oZy'.
7. gqfsfefonk (Feedback Form)
fJ; ckow ~ GoB bJh feogk eoe/ e[M fwzN ftuko eo', feT[_fe ;[Xko ns/
p/jso ;/tk d/D bJh s[jkv/ tZb'_ fdZsh rJh ikDekoh pj[s wjZstg{oB j?.
j/mK fdZs/ rJ/ pke;K ftu' fe;/ fJZe pke; s/ ;jh d/ fBFkB okjh nkgDh
gqshfefonk do;kU.
pj[s tXhnk tXhnk n";s
1H eh g/F ehsk frnk ezN?_N nkgDk Nhuk ns/ T[d/F g{ok eo ;e/rk<
jK gsk Bjh_ Bjh_
2H ft;/ - t;s{ pko/ s[jkvk eh ftuko j?<
T[sZw
t/ot/ ;fjs
;wMD ftu nk;kB
;wMD ftu w[Ffeb
ckfJd/wzd
pj[sk ckfJd/wzd Bjh_
;zrs
3H wbNhwhvhnk fusoD ~ s[;hI fe; Fq/Dh ftZu oZyd/ j'<
- 50 -
TZ[sw pj[s tXhnk tXhnk n";s
4H fefonkebkgK s'_ s[;h fezBk cakfJdk u[Zfenk<
pj[s f}nkdk E'Vk Bjh_
6H eh gVQkT[D ns/ gVQB d'tK fefonktK bJh ftF/ - t;s{ ~ gVQB s'_ pknd s[jkv/
ftuko ftu e'Jh fXnkB d/D :'r gfotosB j?.
jK ftF/F Bjh_ Bjh_
7H ;kv/ tb'_ ;eqhB ~ g/F eoB ns/ ozr - :'iBk ~ s[;h fe; soQK g;zd eod/ j'<
8H j'o ikDekoh yzv ~ s[;h fe; Fq/Dh ftu oyd/ j'<
T[sw pj[s tXhnk n";s ckfJd/wzd Bjh_
9H ;[Xko bJh s[;h eh gfotosB ukj[zd/ j'<
fJ; ;zpzX ftu ;k~ }o{o ;{fus eo'.
10H feogk eoe/ nkgDk BK ns/ ;zgoe t/ot/ fby'.
BK
nj[dk
;z;Ek
gsk
c'B $ w'pkfJb BzH
wjZstg{oD chvp?e bJh s[jkvk XzBtkd