SKALA PROBLEMU – EPIDEMIOLOGIA NOWOTWORÓW GŁOWY I SZYI
Henryk Skarżyński, Wojciech Golusiński Współpraca:
Ewa Majchrzak, Mateusz Szewczyk, Łukasz Łuczewski Klinika Chirurgii Głowy, Szyi i Onkologii Laryngologicznej
Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu Wielkopolskie Centrum Onkologii w Poznaniu Instytut Fizjologii i Patologii Słuchu w Warszawie
Stomatologia 2013 Warszawa, 17 października 2013 r.
Nowotwory głowy i szyi
jama nosa i zatoki oboczne
jama ustna
krtań
tarczyca
część nosowa gardła
część ustna gardła
część dolna gardła
Epidemiologia nowotworów głowy i szyi
świat: >600 tys./rok nowych zachorowań: jama ustna: 263 020 tarczyca: 213 179 krtań: 150 677 gardło: 136 622 nosogardło: 84 441
Europa: 10,8/100 tys.
Cancer incidence and mortality worldwide: IARC Cancer Base No.10 [Internet] 2010. Available at: http://globocan.iarc.fr.
Epidemiologia nowotworów głowy i szyi w Polsce w roku 2010 Zachorowalność
Krajowy Rejestr Nowotworów
MĘŻCZYŹNI
C32 (krtań) 1924
C04 (dno jamy ustnej) 348
C09 (migdałek) 341
KOBIETY
C32 (krtań) 277
C09 (migdałek) 121
C07 (ślinianka przyuszna) 116
Epidemiologia nowotworów głowy i szyi w Polsce w roku 2010 Liczba zgonów
Krajowy Rejestr Nowotworów
MĘŻCZYŹNI
C32 (krtań) 1358
C02 (język) 259
C14 (nieokreślone umiejscowienie w obrębie jamy ustnej, gardła i wargi)
256
KOBIETY
C32 (krtań) 169
C02 (język) 64
C04 (dno jamy ustnej) 58
Wyleczalność nowotworów głowy i szyi wg Sloan-Kettering Cancer Centre, Nowy York, 2005
5-letnie przeżycie
chorych leczonych z powodu raka głowy i szyi w Centrach Onkologii
60%
5-letnie przeżycie
chorych leczonych z powodu raka głowy i szyi poza Centrami Onkologii
40% średnio: 50%
Krtań
30% nowotworów głowy i szyi
zapadalność: 0,8-6,9/100 tys. mieszkańców w Polsce
śmiertelność: 0,9-7,3/100 tys. mieszkańców w Polsce
wysoki wskaźnik zachorowalności: Ameryka Południowa, kraje basenu Morza Śródziemnego
zachorowalność spada o 2-3%/rok
M/K : 4/1
5-letnie przeżycie: 55%
Epidemiology, risk factors, and overall survival rate of laryngeal cancer in Songklanagarind Hospital. J Med Assoc Thai, 2011
Krtań – okolica nadgłośniowa
35% raków krtani naciekanie sąsiednich
struktur anatomicznych 23% chorych w chwili
diagnozy prezentuje przerzuty do regionalnych węzłów chłonnych (T1 – 63%, T2 – 70%, T3 i T4 – 79%)
20% przypadków – przerzuty obustronne
ból podczas przełykania, uczucie przeszkody
Aethiology and epidemiology of laryngeal carcinoma. Clinical otolaryngology, 2001
Krtań
60% raków krtani ubogie unaczynienie
limfatyczne (z wyjątkiem okolicy spoidła tylnego)
chrypka
5% raków krtani 20-30% – przerzuty
do regionalnych węzłów chłonnych (przed- i okołotchawiczych)
duszność wysiłkowa
Głośnia Okolica podgłośniowa
Jama ustna
1,6% wszystkich nowotworów zapadalność: 4,16/100 tys. mieszkańców w Polsce śmiertelność: 1,83/100 tys. mieszkańców w Polsce 90% nowotworów złośliwych: SCC kraje wysokiego ryzyka: Sri Lanka, Indie (30%
wszystkich nowotworów), dla porównania Wielka Brytania (2%), Francja (8%)
zapadalność i śmiertelność wzrasta z wiekiem (85% 5-6 dekada życia)
M/K: 2/1
Indian J Public Health. Risk for oral cancer associated to smoking, smokeless and oral dip products.
2012 Jan-Mar;56(1):57-60.
Jama ustna
Czynniki ryzyka: palenie tytoniu,
smokeless tobacco marihuana alkohol higiena jamy ustnej czynniki infekcyjne:
HPV, HIV, HSV, EBV czynniki genetyczne stany przedrakowe
Warga
zapadalność: 0,2–1,1/100 tys. mieszkańców w Polsce
zapadalność: 12/100 tys. mieszkańców Europy śmiertelność: 0,1�–0,4/100 tys. mieszkańców
w Polsce K/M (warga górna): 1/1 K/M (warga dolna): 1/8 najczęstszy SCC, następnie BCC czynniki ryzyka: promienie UVB, alkohol, palenie
tytoniu
Lip cancer: a 10-year retrospective epidemiological study. Anticancer Res, 2012 Lip cancer: retrospective analysis of 181 cases. J Dtsch Dermatol Ges, 2012
Język
35% nowotworów jamy ustnej zapadalność: 0,3-1,1/100 tys.
mieszkańców w Polsce śmiertelność: 0,2-1,4/100 tys.
mieszkańców w Polsce najczęściej powierzchnia
boczna lub brzuszna języka głębokość nacieku a 5-letnie
przeżycie: <3mm – 85,7% >7mm – 57%
Early stage squamous cell cancer of the oral tongue--clinicopathologic features affecting outcome. Cancer, 2012
Dno jamy ustnej
zapadalność: 0,3-1,3/100 tys. mieszkańców w Polsce
śmiertelność: 0,3-1,4/100 tys. mieszkańców w Polsce
okolica szczególnie wrażliwa na działanie alkoholu i tytoniu
5-letnie przeżycie: I – 85-90%, II – 80%, III – 66%, IV – 32%
Floor of mouth carcinoma: surgery still the dominant mode of treatment. J Med Imaging Radiat Oncol, 2012
Błona śluzowa policzka
zapadalność: 0,2-0,3/100 tys. mieszkańców w Polsce
śmiertelność: 0,3-0,4/100 tys. mieszkańców w Polsce
Daleki Wschód – smokeless tobacco
5-letnie przeżycie waha się od 77% do 18%
Squamous cell carcinoma of the buccal mucosa: outcomes of treatment in the modern era. Laryngoscope, 2012
Podniebienie twarde
zapadalność: 0,2-0,3/100 tys. mieszkańców w Polsce
śmiertelność: 0,1-0,3/100 tys. mieszkańców w Polsce
2/3 raków: SCC, pozostałe 1/3: nowotwory z małych gruczołów ślinowych
5-letnie przeżycie: I – 75%, II – 46%, III – 35%, IV – 11%
HIGH RATES OF REGIONAL FAILURE IN SQUAMOUS CELL CARCINOMA OF THE HARD PALATE AND MAXILLARY ALVEOLUS, Head Neck 2011
Gardło środkowe
10,9% nowotworów głowy i szyi zapadalność: 0,2-0,8/100 tys. mieszkańców w Polsce śmiertelność: 0,1-0,6/100 tys. mieszkańców w Polsce 70% SCC (migdałki 45%, nasada języka 40%,
podniebienie miękkie 15%, tylna ściana gardła 5%) 25% lymphoma, 5% guzy małych gruczołów ślinowych
M/K: 4/1 młodzi dorośli ! 5-letnie przeżycie: I – 92%, IV – 17%
Trends in incidence of oral and pharyngeal carcinoma in Florida: 1981–2008, Public Health Dent, 2012
Gardło środkowe
Czynniki ryzyka: alkohol, palenie
tytoniu, smokeless tobacco
higiena jamy ustnej czynniki infekcyjne:
HPV, HIV czynniki dietetyczne
(niedobór witaminy A)
Gardło dolne
10% raków SCC układu oddechowo-pokarmowego zapadalność: 0,1-0,8/100 tys. mieszkańców w Polsce zapadalność: 1/100 tys. mieszkańców Europy śmiertelność: 0,1-0,8/100 tys. mieszkańców w Polsce 70% – zachyłek gruszkowaty (Ameryka Północna,
Francja; M/K: 50/1) 15% – okolica zapierścienna (północna Europa;
K/M: 1,5/1) 15% – tylna ściana gardła (M/K: 5-20/1) średnia wieku w momencie diagnozy: 60 lat 5-letnie przeżycie: 22%
Acta Chir Belg. Epidemiology and clinical characteristics of larynx and hypopharynx carcinoma:
a comparative study in the Hainaut and review of the literature. 2012 Nov-Dec;112(6):423-5.
Tarczyca
zapadalność: 1,5-6,7/100 tys. mieszkańców w Polsce
zapadalność: 2/100 tys. mieszkańców Europy śmiertelność: 0,4-0,9/100 tys. mieszkańców
w Polsce K/M: 3/1 2/3 przypadków: 20–55 r.ż. Czynniki ryzyka: czynniki dietetyczne napromienianie w dzieciństwie czynniki genetyczne
Rev Med Suisse. Endocrinology in 2012: what's new? 2013 Jan 9;9(368):36-9.
Gruczoły ślinowe
3% nowotworów głowy i szyi 80% guzów ślinianek – ślinianka przyuszna, 10-15% –
ślinianka podżuchwowa, 5-10% – ślinianka podjęzykowa i małe gruczoły ślinowe
guzy niezłośliwe (Adenoma pleomorphum: 50-71%; guz Warthina: 4-14%): 68% – ślinianka przyuszna, 16% – ślinianka podżuchwowa, 16% – małe gruczoły ślinowe
guzy złośliwe (ACC: 25%; Mucoepidermoid carcinoma: 23%): 58% – ślinianka przyuszna, 23% – małe gruczoły ślinowe
guzy złośliwe/niezłośliwe: 23% / 67%
Parotid gland tumors in a Korean population, J Craniofacial Surg, 2012 Tumors of the salivary gland in Mexicans. A retrospective study of 360 cases. Med Oral Patol, 2012 Mar
Gruczoły ślinowe
zapadalność: 0,2-0,5/100 tys. mieszkańców w Polsce
śmiertelność: 0,1-0,4/100 tys. mieszkańców w Polsce
szczyt zachorowań dla guzów niezłośliwych: 5 dekada życia, dla guzów złośliwych: 8 dekada życia (mężczyźni) i 3-5 dekada życia (kobiety)
M/K: 1/1
przeżycie 5-letnie: rak ślinianki przyusznej 50-81%; rak ślinianki podżuchwowej 30-55%
Krajowy Rejestr Nowotworów
Gruczoły ślinowe
Czynniki ryzyka: napromienianie
w przeszłości alkohol, palenie tytoniu –
dotyczy głównie mężczyzn czynniki infekcyjne – EBV czynniki dietetyczne metale, minerały czynniki hormonalne
Nowotwory głowy i szyi – przestrzeń przygardłowa
0,5% nowotworów głowy i szyi zapadalność: <0,5/100 tys.
mieszkańców w Polsce 80% – guzy niezłośliwe:
adenoma pleomorphum (31%), carotid paraganglioma (13%), vagal paraganglioma (9%)
guzy złośliwe: ACC (3%), mucoepidermoid carcinoma (2%)
Parapharyngeal space tumors: an 18-year review. J Laryng Otol, 2002
Jama nosowa i zatoki oboczne nosa
3% nowotworów górnego odcinka układu oddechowego
zapadalność: 0,2-0,3/100 tys. mieszkańców w Polsce
zapadalność: 0,5-1/100 tys. mieszkańców na świecie
śmiertelność: 0,1-0,3/100 tys. mieszkańców w Polsce
80% – 45-85 r.ż. M/K: 2/1 przeżycia 5-letnie: 22 – 67%
Incidence and survival in patients with sinonasal cancer: a historical analysis of population-based data, Wiley Online Library, 2011
Jama nosowa i zatoki oboczne nosa
60-70% zatoka szczękowa
20-30% jama nosowa 10-15% sitowie 5% zatoka czołowa,
zatoka klinowa
Czynniki ryzyka: warunki pracy
zawodowej czynniki genetyczne promieniowanie czynniki infekcyjne
Jama nosowa i zatoki oboczne nosa
najczęstszy guz niezłośliwy: brodawczak odwrócony 55% guzów złośliwych: SCC (w 50% dotyczy bocznej
ściany jamy nosa) 28% guzów złośliwych: Adenocarcinoma (najczęściej
dotyczy górnej części jamy nosowej i sitowia) 5% guzów złośliwych: ACC (najczęściej dotyczy zatoki
szczękowej) 5% guzów złośliwych: Esthesioneuroblastoma 3,6% guzów złośliwych: Melanoma malignum
(najczęściej dotyczy jamy nosowej i przegrody nosa)
Nosowa część gardła
1-2% nowotworów głowy i szyi zapadalność: 0,2-0,4/100 tys. mieszkańców w Polsce zapadalność: <1/100 tys. mieszkańców Europy zapadalność: 50/100 tys. mieszkańców południowych
Chin, Alaski, Afryki Północnej i południowo-wschodnich rejonów Azji
śmiertelność: 0,1-0,5/100 tys. mieszkańców w Polsce szczyt zachorowań: 5 dekada życia M/K: 3/1 przeżycia 5-letnie: I – 67%, IV – 15%
Nasopharyngeal carcinoma--a clinico-pathological study in a regional cancer centre of northeastern India. Asian Pac J Cancer, 2011
Nosowa część gardła
3 podtypy WHO typ 1: rogowaciejący SCC (68% w U.S.) WHO typ 2: rak nierogowaciejący WHO typ 3: rak niezróżnicowany (wspólnie z typem 2,
95% w krajach Dalekiego Wschodu)
Czynniki ryzyka: czynniki genetyczne czynniki infekcyjne: EBV czynniki dietetyczne: nadużywanie soli