ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙ∆ΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΚΕΝΤΡΟ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΤΗΣ A΄ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ

(ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ)

ΑΘΗΝΑ 1998

2

Οµάδα Σύνταξης

Άννα ∆ηµητροκάλη, Φιλόλογος, Πηνελόπη Παπαϊωάννου, Φιλόλογος

3

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ • ΑΝΤΙ ΠΡΟΛΟΓΟΥ ......................................................................................5 • ΕΙΣΑΓΩΓΗ ...................................................................................................7

ΜΕΡΟΣ Α΄

ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ. Ο ΛΟΓΟΣ. .............................13 ΕΙΣΑΓΩΓΗ.......................................................................................................15 ΤΑ ΟΡΙΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ .............................................................................17 1. ΟΙ ΟΠΤΙΚΕΣ ΤΗΣ ..................................................................................17 2. ΓΛΩΣΣΑ, ΟΜΙΛΙΑ, Ι∆ΙΟΛΕΚΤΟΣ, ΥΦΟΣ ..........................................23 3. ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ .........33 4. ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ ΚΕΙΜΕΝΩΝ .......................................................................43 5. Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΚΑΙ Η ΠΕΙΘΩ Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑ Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΚΑΙ Η ΑΙΤΙΟΛΟΓΗΣΗ .......................52

6. ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΣ ΚΑΙ ΓΡΑΠΤΟΣ ΛΟΓΟΣ ...............................................57 7. Ο ∆ΙΑΛΟΓΟΣ..........................................................................................59

ΣΥΝΘΕΤΙΚΕΣ - ∆ΗΜΙΟΥΡΓΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ.........................................70 ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ.........................................................................77 ΒΙΒΛΙΟ-ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ ..............................................................................98

ΜΕΡΟΣ Β΄

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ...................................................................................................99 ΕΙΣΑΓΩΓΗ....................................................................................................101 1. ΣΚΟΠΟΙ ΚΑΙ ΜΕΘΟ∆ΕΥΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗΣ: Η ΕΠΙΛΟΓΗ ΚΑΙ Η ΠΑΡΑΘΕΣΗ-ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΩΝ ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΩΝ ......................................................................104

2. Η ΑΚΡΙΒΕΙΑ ΚΑΙ Η ΣΑΦΗΝΕΙΑ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ .....................118 3. Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗΣ. ΚΥΡΙΟΛΕΚΤΙΚΗ/ ΜΕΤΑΦΟΡΙΚΗ ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ. .........................................121

4. ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ - ΠΑΘΗΤΙΚΗ ΣΥΝΤΑΞΗ...........................................126

4

5. ΤΟ ΣΧΟΛΙΟ ΚΑΙ Η ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ. ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ. ........................................................................................128

6. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ∆ΙΑ∆ΙΚΑΣΙΑΣ ...............................................................134 7. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΡΟΣΩΠΟΥ...................................................................137 8. ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ ΜΕ ΑΝΑΛΟΓΙΑ ................................140

ΣΥΝΘΕΤΙΚΕΣ - ∆ΗΜΙΟΥΡΓΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ......................................145 ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ.......................................................................148 ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟ - ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ ..............................172

ΜΕΡΟΣ Γ΄

ΑΦΗΓΗΣΗ .....................................................................................................173 ΕΙΣΑΓΩΓΗ....................................................................................................175 1. ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΑΦΗΓΗΣΗΣ ...............................................................179 2. ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΚΑΙ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΗ ΠΡΑΞΗ ..................................................................183

3. ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΑ ΕΙ∆Η, ΤΟ ΥΦΟΣ ΚΑΙ Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥΣ ...............................................................................193

4. ΠΟΙΟΣ ΑΦΗΓΕΙΤΑΙ; ............................................................................205 5. Η ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΣΤΗΝ ΑΦΗΓΗΣΗ................................................210 6. ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ .................................................................226 7. ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΣ ΧΡΟΝΟΣ ..............................................................227

7.α. Ο χρόνος του ποµπού, του δέκτη, των γεγονότων .........................227 7.β. Ο χρόνος της ιστορίας και ο χρόνος της αφήγησης........................233

8. ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ ..........................................................................................242 9. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΑΦΗΓΗΣΗ..............................................................249 10. ΤΟ ΚΩΜΙΚΟ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΓΕΛΙΟΥ .................................254 11. ΣΥΝΟΧΗ ...............................................................................................263 ΣΥΝΘΕΤΙΚΕΣ - ∆ΗΜΙΟΥΡΓΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ.......................................273 ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ.......................................................................276 ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟ - ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ ..............................285

5

ANTI ΠΡΟΛΟΓΟΥ Ανάµεσα στις καινοτοµίες που εισάγονται στο Ενιαίο Λύκειο µε την πρόσφατη εκ-

παιδευτική µεταρρύθµιση σηµαντική θέση κατέχει η αλλαγή του τρόπου αξιολόγησης των µαθητών. Κύρια χαρακτηριστικά της είναι: α) η δηµιουργία νέων θεσµών υπο-στήριξης των µαθητών και αποτίµησης των γνώσεων και ικανοτήτων τους (διαγνωστική αξιολόγηση, πρόσθετη διδακτική στήριξη, συνθετικές - δηµιουργικές εργασίες, φάκελος δραστηριοτήτων), β) ο συνδυασµός διαφορετικών µεθόδων και τεχνικών αξιολόγησης, ο οποίος εξασφαλίζει πιο έγκυρο και πιο αξιόπιστο αποτέλεσµα, γ) η µετάθεση της έµφασης από την απλή αποστήθιση πληροφοριών στον έλεγχο σύνθετων διδακτικών στόχων, ανάµεσα στους οποίους κυρίαρχη θέση κατέχει η ανάπτυξη της κριτικής σκέψης και της δηµιουργικής ικανότητας των µαθητών, δ) η συστηµατική ενηµέρωση των εκπαιδευτικών σε θέµατα αξιολόγησης και η υποβοήθησή τους µε την εκπόνηση ειδικού υποστηρικτικού υλικού. Οι καινοτοµίες αυτές συνδυάζονται µε ανάλογες αλλαγές που πραγµατοποιούνται στα αναλυτικά προγράµµατα, στα διδακτικά βιβλία και στην επιµόρφωση γενικότερα των εκπαιδευτικών. Το Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας (Κ.Ε.Ε.), συµµετέχοντας από την πρώτη στιγµή

ενεργώς στην προσπάθεια εφαρµογής των παραπάνω καινοτοµιών στο Λύκειο, ανέλαβε το έργο της στήριξης των εκπαιδευτικών στον τοµέα αυτόν, παρά τα προβλήµατα και τις δυσκολίες που αντιµετωπίζει λόγω έλλειψης µόνιµου προσωπικού και ανεπαρκούς υλικοτεχνικής υποδοµής. Από τον Απρίλιο του 1997 ως τον Ιούνιο του 1998 εκπόνησε µια σειρά βιβλίων στα οποία περιέχονται ερωτήσεις διαφόρων ειδών (ανάπτυξης, σύ-ντοµης απάντησης και κλειστού τύπου), δείγµατα πρόχειρων και ωριαίων δοκιµασιών, θέµατα εργασιών για το σπίτι και συνθετικών - δηµιουργικών εργασιών. Τα βιβλία αυτά αναφέρονται στα µαθήµατα των δύο πρώτων τάξεων του Ενιαίου Λυκείου. Η παραπάνω εργασία έγινε ευµενώς αποδεκτή από την πλειονότητα των εκπαιδευτικών και θεωρήθηκε πολύτιµη βοήθεια για τους διδάσκοντες. Τα βιβλία που αφορούν την αξιολόγηση των µαθητών της Α΄ τάξης βελτιώθηκαν µε

βάση τις παρατηρήσεις των ίδιων των εκπαιδευτικών και την εµπειρία που αποκτήθηκε από τη χρησιµοποίησή τους κατά το περασµένο σχολικό έτος 1997 - 98 και κυκλοφορούν φέτος σε δεύτερη έκδοση. Με την ευκαιρία της έκδοσης αυτής θα ήθελα να τονίσω τα εξής: 1. Το υλικό που περιέχεται στα παραπάνω βιβλία έχει υποστηρικτικό και συµβου-λευτικό χαρακτήρα. Οι εκπαιδευτικοί έχουν τη δυνατότητα να επιλέξουν από αυτό ό,τι θεωρούν πως ικανοποιεί καλύτερα τις ανάγκες τους, να το τροποποιή-σουν προκειµένου να το προσαρµόσουν στις ιδιαιτερότητες των τάξεων στις οποίες διδάσκουν και να εκπονήσουν, µε βάση τα δείγµατα που περιέχονται στα βιβλία αυτά, δικά τους µέσα αξιολόγησης των µαθητών. Με ιδιαίτερη έµφαση θέλω να τονίσω ότι οι εκπαιδευτικοί δεν είναι υποχρεωµένοι να εξαντλούν όλες τις ερωτήσεις που αναφέρονται στις επιµέρους ενότητες των σχολικών βιβλίων, αυξάνοντας έτσι το φόρτο εργασίας των µαθητών και µεγαλώνοντας χωρίς λόγο το άγχος τους. Πρέπει να επιλέγουν µερικά µόνο ενδεικτικά

6

παραδείγµατα από τις ερωτήσεις αυτές µε κριτήριο την εξοικείωση των µαθητών µε τα διάφορα είδη ερωτήσεων και την κάλυψη ποικίλων διδακτικών στόχων.

2. Οι περισσότερες από τις ερωτήσεις που ακολουθούν θεωρούνται εύκολες. Υπάρ-χουν βέβαια και µερικές πιο δύσκολες. Αυτή η κλιµάκωση της δυσκολίας των ερωτήσεων βοηθεί τον εκπαιδευτικό να διαµορφώσει µόνος του µέσα εξέτασης που ανταποκρίνονται στις ικανότητες των µαθητών του και έχουν παράλληλα εγκυρότητα και διακριτότητα. Οι ερωτήσεις που θεωρούνται από τους διδά-σκοντες δύσκολες για τους µαθητές τους πρέπει να χρησιµοποιούνται µε µεγάλη φειδώ στα ολιγόλεπτα και ωριαία διαγωνίσµατα. Καλό είναι τα πιο δύσκολα ερωτήµατα να γίνονται αντικείµενο επεξεργασίας κατά τη διάρκεια των µαθηµάτων.

3. Τα παραδείγµατα των ερωτήσεων που έχουν εκπονηθεί από τις οµάδες εργασίας του Κ.Ε.Ε. συµπληρώνουν τις ερωτήσεις και ασκήσεις των σχολικών βιβλίων. Κατά συνέπεια πρέπει να χρησιµοποιούνται σε συνδυασµό µε αυτές.

4. Η πρόθεση για την περαιτέρω βελτίωση του υλικού που αφορά την αξιολόγηση των µαθητών του Ενιαίου Λυκείου είναι δεδοµένη. Για το λόγο αυτόν παρακα-λούµε και πάλι τους εκπαιδευτικούς που θα χρησιµοποιήσουν τα βιβλία αυτά κα-τά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς 1998-99 να µας στέλνουν τις παρατηρήσεις και τις υποδείξεις τους. Τους διαβεβαιώνουµε ότι όλα τα σχόλιά τους θα µελε-τηθούν µε προσοχή και θα ληφθούν υπόψη από τις οµάδες εργασίας του ΚΕΕ.

5. Οι επιστηµονικοί συνεργάτες του Κ.Ε.Ε. και εγώ προσωπικά είµαστε στη διάθεση όλων των εκπαιδευτικών, για να διευκολύνουµε στο µέτρο των δυνάµεών µας το δύσκολο έργο της εφαρµογής στη σχολική πράξη του νέου τρόπου αξιολόγησης των µαθητών.

Τελειώνοντας το σύντοµο αυτόν πρόλογο θα ήθελα να εκφράσω ακόµη µια φορά τις θερµές ευχαριστίες µου προς την πολιτική ηγεσία του ΥΠΕΠΘ για την υποστήριξη της προσπάθειάς µας, προς τη ∆/νση του Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης από την οποία χρηµατοδοτείται το έργο αυτό, προς τους εκπαιδευτικούς οι οποίοι µας έστειλαν σχόλια και παρατηρήσεις σχετικές µε τα βιβλία που κυκλοφόρησαν πέρυσι και, κυρίως, προς τους εκλεκτούς συνεργάτες µου στο Κ.Ε.Ε., που µε πραγµατικό ζήλο και ενθουσιασµό εργάστηκαν, χωρίς καµιά πρόσθετη αµοιβή, για την αναµόρφωση των βιβλίων αυτών.

Αθήνα, Οκτώβριος 1998

Ο Πρόεδρος του Κ.Ε.Ε.

Καθηγητής Μιχάλης Κασσωτάκης ΕΙΣΑΓΩΓΗ

7

Το µάθηµα της Έκφρασης - Έκθεσης παρουσιάζει ιδιαίτερη δυσκολία ως

προς τον καθορισµό των επί µέρους διδακτικών στόχων, καθώς και ως προς τον έλεγχο της επίτευξής τους. Η δυσκολία οφείλεται στο γεγονός ότι σ αυτά τα βιβλία η προσέγγιση της γλώσσας επιχειρείται µέσα από ένα ευρύτατο φάσµα χρήσεων, όπου οι διάφορες επικοινωνιακές λειτουργίες διαπλέκονται και επικαλύπτονται. Συνεπώς, είναι δύσκολο να καθοριστούν παράµετροι τόσο για την ανάλυση και τη µελέτη του γνωστικού αντικειµένου, όσο και για την αξιολόγηση της επίδοσης των µαθητών σ αυτό. Γι αυτόν το λόγο θα ήταν αποτελεσµατικότερο για τη διδακτική πράξη αν κάθε φορά ο διδάσκων περιόριζε τα ζητούµενα σε µία συγκεκριµένη µεταβλητή της γλωσσικής επικοινωνίας, ώστε να γίνεται πιο ευχερής ο έλεγχος της επιτυχίας των (συχνά σύνθετων) διδακτικών στόχων και πιο αντικειµενική η αξιολόγηση της επίδοσης των µαθητών. Βασική θεωρητική αρχή των βιβλίων της Έκφρασης - Έκθεσης είναι η

επικοινωνιακή διδασκαλία της γλώσσας. Αυτό σηµαίνει ότι κάθε γλωσσικό στοιχείο και κάθε επίπεδο γλωσσικής ανάλυσης (µορφολογικό, δοµικό, σηµασιολογικό, προτασιακό, υπερπροτασιακό) είναι σκόπιµο να µελετάται ως προς τη λειτουργία και την αποτελεσµατικότητα του σε ορισµένο θεµατικό πλαίσιο και σε συγκεκριµένη επικοινωνιακή περίσταση. Αυτή η αρχή προκύπτει από την ίδια την υφή της γλώσσας: η φυσιολογική γλωσσική συµπεριφορά δεν συνίσταται στην παραγωγή µεµονωµένων φράσεων ή προτάσεων αλλά στην πρόσληψη και στη σύνθεση (περισσότερου ή λιγότερου αρθρωµένου) λόγου σε πραγµατικές καταστάσεις. Προτείνουµε λοιπόν να βασιστεί η αξιολόγηση σε α ν α λ υ τ ι κ ο ύ ς και

σ υ σ τ η µ α τ ο π ο ι η µ έ ν ο υ ς στόχους, έτσι ώστε κάθε άσκηση να ελέγχει ένα ή ορισµένα δεδοµένα της διδασκαλίας. Αλλά και έτσι ώστε το σύνολο των ασκήσεων να αναπτύσσει ένα σύστηµα από δεξιότητες κατανόησης και, ιδιαίτερα, παραγωγής λόγου (: όπως αποκαλύπτει και ο τίτλος των βιβλίων της σειράς «Έκφραση - Έκθεση», ο κεντρικός στόχος τους είναι να αναπτύξουν οι µαθητές την ικανότητα σύνθεσης κειµένων, δηµιουργίας λόγου).

8

Ως προς την παραγωγή κειµένων, τις ενότητες του διδακτικού εγχειριδίου διατρέχουν οι εξής γενικοί στόχοι:

1. Να συνειδητοποιήσει ο µαθητής ότι δηµιουργώντας κάθε στιγµή το λόγο

του έχει τη δυνατότητα να ε π ι λ έ γ ε ι κάθε λέξη και φράση ανάµεσα σε άλλες λέξεις και φράσεις που θα µπορούσαν να χρησιµοποιηθούν στην ίδια θέση. Το κριτήριο αυτών των συνεχών επιλογών είναι όχι µόνο η σηµασία αλλά και οι υποδηλώσεις κάθε λέξης και φράσης στη συγκεκριµένη περίσταση καθώς και η επικοινωνιακή επενέργεια στον ακροατή ή τον αναγνώστη (π.χ. έµφαση, ειρωνεία, υπαινιγµός, παραστατικότητα).

2. Να κατανοήσει ο µαθητής ότι κάθε κείµενο διαµορφώνεται βάσει ορισµένων εξωγλωσσικών περιορισµών: των προθέσεων του δηµιουργού, των σχέσεων ανάµεσα στο δηµιουργό και τον ή τους αναγνώστη/ες, του χρόνου και του χώρου που έχει στη διάθεσή του ο δηµιουργός για να συντάξει το κείµενο κλπ. Ο απώτερος στόχος αυτής της κατανόησης είναι να αναπτύξει ο µαθητής δεξιότητες προσαρµογής των λόγων και των γραπτών του στους περιορισµούς της εκάστοτε δεδοµένης επικοινωνιακής περίστασης, ώστε να είναι τα κείµενά του κ α τ ά λ λ η λ α και α π ο τ ε λ ε σ µ α τ ι κ ά.

Φυσικά, αυτοί οι στόχοι εξειδικεύονται σε κάθε ενότητα, ανάλογα µε τις

χρήσεις της γλώσσας και τις πλευρές της επικοινωνίας τις οποίες πραγµατεύεται η ενότητα. Σ αυτούς τους ειδικούς στόχους καθώς και στις συγκεκριµένες ασκήσεις µε τις οποίες µπορεί να ελεγχθεί η επίτευξή τους και να αξιολογηθεί η επίδοση των µαθητών αναφέρεται κάθε εισαγωγή στις ασκήσεις της αντίστοιχης ενότητας.

9

Για τις ασκήσεις και των τριών ακόλουθων ενοτήτων γενικά ισχύει ότι: α) Έχει καταβληθεί προσπάθεια, ώστε κάθε άσκηση να εγγράφεται στο όλο θεωρητικό πλαίσιο στο οποίο στηρίχτηκαν τα βιβλία της σειράς «Έκφραση - Έκθεση» και να υπηρετεί τη γενική σκοπιµότητα της συγγραφής τους.

β) Το περιεχόµενο των προς εξέταση λέξεων, φράσεων, προτάσεων και κειµένων σ αυτές τις ασκήσεις έχει προφανή συνάφεια µε το θέµα της αντίστοιχης ενότητας.

γ) Οι ασκήσεις κάθε ενότητας έχουν εκπονηθεί έτσι ώστε να ελέγχουν την ανάπτυξη των ειδικών δεξιοτήτων κατανόησης και παραγωγής λόγου, τις οποίες πραγµατεύεται κάθε ενότητα.

δ) Ο συνδυασµός των ασκήσεων κάθε ενότητας αποτελεί ένα σύστηµα για τον έλεγχο της επίδοσης των µαθητών επί του συνολικού αντικειµένου της ενότητας.

ε) Οι προτεινόµενες ασκήσεις αποτελούν παραδείγµατα και όχι υποδείγµατα. Αυτό θα πει ότι ο καθηγητής µπορεί να καταρτίσει δικές του ασκήσεις βοηθούµενος από το πνεύµα, τους τύπους και το περιεχόµενο των προτεινόµενων ασκήσεων.

Επιπλέον, θεωρούµε σκόπιµο να δοθούν οι εξής περαιτέρω διευκρινίσεις:

• Οι προτεινόµενες ασκήσεις σε καµιά περίπτωση δεν έρχονται να υποκαταστήσουν εκείνες του σχολικού βιβλίου. Στην πραγµατικότητα συµβαίνει ακριβώς το αντίθετο: ο ένας γενικός σκοπός της εκπόνησής τους είναι η ανάδειξη, η αξιοποίηση της ύλης κάθε ενότητας (o άλλος γενικός σκοπός είναι, βέβαια, η πληρέστερη και δικαιότερη αξιολόγηση).

Οι προτεινόµενες ασκήσεις µε τον παραδειγµατικό τους χαρακτήρα, µπορούν να βοηθήσουν το διδάσκοντα να βελτιώσει την ποιότητα των ερωτήσεων που ο ίδιος υποβάλλει, (εφόσον αυτή η ποιότητα εξαρτάται όχι µόνο από τη θεωρητική κατάρτισή του αλλά και από την εµπειρία του ως προς τη σύνταξη ασκήσεων) και να ενισχύσει την ευελιξία και τη δηµιουργικότητά του (Θεοφιλίδης 1988, σ. 17).

Συµβάλλουν στη συγκεκριµενοποίηση των επί µέρους διδακτικών στόχων της ενότητας και έτσι βοηθούν στην αποτελεσµατικότερη διδασκαλία, αλλά

10

και στον ευχερέστερο και αντικειµενικότερο έλεγχο των αποτελεσµάτων της.

Φωτίζουν και στηρίζουν τις θεωρητικές θέσεις του σχολικού βιβλίου δίνοντας ιδέες στον καθηγητή, ώστε να επινοήσει δικές του ασκήσεις και να καθοδηγήσει τα παιδιά σε εφαρµογές αυτών των θέσεων.

Αξιοποιούν τµήµατα της ύλης του σχολικού βιβλίου για τα οποία συνήθως δεν µένει χρόνος για τη διδασκαλία τους στην τάξη. Συνεπώς, αυτές οι ασκήσεις εµπλουτίζουν τις αρχές σύνταξης ασκήσεων που ήδη εφαρµόζει ο καθηγητής -εφόσον ούτως ή άλλως χρειάζεται να συντάσσει δικές του ερωτήσεις- και δεν υποκαθιστούν αυτές του βιβλίου.

• Οι προτεινόµενες ασκήσεις εγγράφονται στη διευρυµένη έννοια της αξιολόγησης, έτσι όπως έχει αναλυθεί στο τεύχος «Αξιολόγηση των µαθητών της Α΄ τάξης Λυκείου» (ΟΕ∆Β 1997). Αυτό σηµαίνει ότι:

∆εν είναι όλες οι ασκήσεις κατάλληλες για όλες τις τάξεις και όλες τις συνθήκες διδασκαλίας και ούτε σχεδιάστηκαν µε αυτόν το σκοπό. Κάθε εκπαιδευτικός «κρατάει» το πνεύµα, τις αρχές σύνταξης και τις γενικές ιδέες των ασκήσεων και προσαρµόζει το περιεχόµενό τους στις ανάγκες των δικών του µαθηµάτων. Πιο συγκεκριµένα, προσαρµόζει το βαθµό δυσκολίας των ασκήσεων στο µέσο επίπεδο των δικών του µαθητών και διαµορφώνει τις σηµασίες των προτάσεων και των κειµένων, έτσι ώστε να ανταποκρίνονται στα ενδιαφέροντα και να ταιριάζουν µε τα βιώµατα των µαθητών του.

Η χρήση των προτεινόµενων ασκήσεων είναι πολλαπλή: εκτός από τη γραπτή, εξατοµικευµένη και χρονοµετρηµένη δοκιµασία, µπορούν να δοθούν ως προφορικές ασκήσεις ή ως οµαδικές εργασίες µέσα στην τάξη. Για την αξιολόγηση της επίτευξης των διδακτικών στόχων των διαφόρων

ενοτήτων έχουν χρησιµοποιηθεί οι εξής τύποι ασκήσεων: • Ερωτήσεις σύντοµης απάντησης Κάθε άσκηση ζητεί τη σύνθεση µιας παραγράφου όχι απλώς επί ενός

θέµατος, αλλά βάσει ορισµένων και ρητά διατυπωµένων περιορισµών, οι οποίοι προβλέπονται από την ύλη της αντίστοιχης ενότητας.

11

• Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης Με τέτοιες ασκήσεις ελέγχεται η εµπέδωση του θεωρητικού µέρους της

ενότητας, καθώς και η ικανότητα παραγωγής (σύντοµου ή περισσότερου εκτεταµένου) λόγου, κατάλληλου για να επιτελέσει ορισµένη λειτουργία σε δεδοµένη περίσταση. Γενικά στις εκφωνήσεις των ερωτήσεων που ζητούν παραγωγή λόγου έχει καταβληθεί προσπάθεια να προσδιορίζεται ο νοερός αποδέκτης του κειµένου: «Γενικώς τα παιδιά βοηθούνται στο γράψιµο όταν το θέµα είναι ενδιαφέρον για αυτά και όταν ζητείται η προσαρµογή του κειµένου ανάλογα µε το αναγνωστικό κοινό» (Κωσταρίδου - Ευκλείδη 1997, σ. 287). • Ερωτήσεις αντικειµενικού τύπου Τα επί µέρους είδη αυτού του τύπου άσκησης είναι: σωστό-λάθος, σύζευξη,

πολλαπλή επιλογή, συµπλήρωση κενού και αντικατάσταση. Οι ασκήσεις αυτές προσφέρονται για να ελέγξουν όχι µόνο την εκµάθηση του λεξιλογίου, αλλά και την αφοµοίωση της θεωρίας της ενότητας. Ειδικότερα ως προς το λεξιλόγιο, έχει καταβληθεί προσπάθεια, ώστε η σηµασία των λέξεων να µη ζητείται σε µεµονωµένες προτάσεις, αλλά να εντάσσεται σε µικρής έκτασης κείµενο. Έτσι, ο µαθητής αντιµετωπίζει τη λέξη µέσα σε ένα ευρύτερο νοηµατικό περιβάλλον: εκεί, εκτός από την κυριολεκτική σηµασία της λέξης µπορεί να φανεί και η µεταφορική σηµασία. Επίσης, σ ένα τέτοιο περιβάλλον φαίνονται και οι υποδηλώσεις, οι νύξεις και οι υπαινιγµοί που µπορούν να προκύψουν από τη χρήση της λέξης. Οι ασκήσεις αντικατάστασης συνήθως είναι και οι δυσκολότερες από όλες

τις ασκήσεις αντικειµενικού τύπου: από το µαθητή ζητείται να αντικαταστήσει τις υπογραµµισµένες λέξεις ή φράσεις σε µία σειρά προτάσεων ή σ ένα κείµενο παρέχοντας δικές του λέξεις ή φράσεις, παρόµοιας σηµασίας µε τις υπογραµµισµένες, αλλά διαφορετικής -και προδιαγεγραµµένης από την εκφώνηση- επικοινωνιακής επενέργειας. Και βέβαια η δυσκολία βρίσκεται στην εξεύρεση εκείνης της λέξης ή φράσης που επιτυγχάνει τη ζητούµενη επενέργεια, δηλαδή το οικείο ύφος, την έµφαση, τη διακριτική διατύπωση, την ειρωνεία, την ακριβολογία κλπ.

12

Για να µειωθεί η πιθανότητα αντιγραφής ή και συνεργασίας των µαθητών κατά τη διάρκεια της εξέτασης µε ερωτήσεις αυτού του τύπου, συνιστάται ο καθηγητής να αλλάζει τη σειρά των ερωτήσεων ή και των απαντήσεων σε κάθε άσκηση, δηµιουργώντας από δύο έως τέσσερις παραλλαγές κριτηρίου αξιολόγησης κάθε φορά. Οι ασκήσεις παρουσιάζονται κατά οµάδες ανάλογα µε τον τύπο τους

(ανοικτές, σύντοµης απάντησης, αντικειµενικού-κλειστού τύπου, συνδυασµός τύπων ασκήσεων) για λόγους ταξινοµίας. Αυτή η παρουσίαση δεν υποδηλώνει, βέβαια, προτίµηση για κάποιον από αυτούς τύπους. Εφόσον όλοι οι τύποι ερωτήσεων έχουν πλεονεκτήµατα και µειονεκτήµατα1, θα πρέπει να αποφεύγεται η µονοµερής χρήση ενός τύπου άσκησης, καθώς και η αποκλειστική χρήση ερωτήσεων αντικειµενικού τύπου. Αυτό που ευνοεί την αντικειµενικότερη αξιολόγηση, αλλά και την καλλιέργεια ευρέως φάσµατος νοητικών δεξιοτήτων είναι ο συνδυασµός των τύπων άσκησης.

1 Βλ. Αξιολόγηση των µαθητών της Α΄ τάξης Λυκείου, Ο.Ε..∆.Β. 1997, σσ 24-27.

ΜΕΡΟΣ Α΄

ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ

Ο ΛΟΓΟΣ

14

15

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το Α΄ Μέρος του παρόντος τεύχους περιέχει το σώµα των ενδεικτικών

ασκήσεων, όπως είχε δηµοσιευθεί στο πρώτο ενιαίο (για όλα τα Φιλολογικά Μαθήµατα) τεύχος του ΚΕΕ (αξιολόγηση των µαθητών της Α΄ Λυκείου στα Φιλολογικά Μαθήµατα, ΟΕ∆Β, Αθήνα 1997), για την ενότητα του ∆ιαλόγου, εκτός από ορισµένες διορθώσεις. Περιέχει επίσης παραδειγµατικές ασκήσεις επί αυτών των διδακτικών ενοτήτων του πρώτου τεύχους της Έκφρασης - Έκθεσης, οι οποίες προτείνονται στον «Συµπληρωµατικό οδηγό για τη διδασκαλία των Φιλολογικών Μαθηµάτων στην Α΄ Λυκείου», Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, ΟΕ∆Β 1997, σσ. 113-121. Περιοριστήκαµε σ αυτά ακριβώς τα σηµεία επειδή ο διατιθέµενος σχολικός χρόνος δεν επαρκεί για τη συστηµατική διδασκαλία ολόκληρου του πρώτου µέρους του σχολικού εγχειριδίου. Άλλωστε, οι προτεινόµενες ασκήσεις στα τεύχη του ΚΕΕ είναι πάντοτε ενδεικτικές. Ειδικότερα, έχει καταβληθεί προσπάθεια ώστε οι ασκήσεις επί των ενοτήτων «Γλώσσα και γλωσσικές ποικιλίες» και «Ο Λόγος» να είναι σύµφωνες µε το ενιαίο πλαίσιο προγράµµατος σπουδών για τη γλώσσα (Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, ΟΕ∆Β, Αθήνα 1998) καθώς και µε το Π∆ 246/31-7-98. Κλείνοντας την παρούσα εισαγωγή δεν είναι ίσως περιττό να επαναλάβουµε

ότι οι παρατηρήσεις και τα σχόλια των µάχιµων φιλολόγων σχετικά µε την αποτελεσµατικότητα, τις αδυναµίες, τον βαθµό δυσκολίας και γενικά την καταλληλότητα και τη χρησιµότητα των ασκήσεων δεν είναι απλώς επιθυµητά, αλλά επιζητούµενα για την ανατροφοδότηση και τη βελτίωση του υποστηρικτικού υλικού που εκπονείται στο ΚΕΕ.

16

ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ ΤΑ ΟΡΙΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

17

1. ΟΙ ΟΠΤΙΚΕΣ ΤΗΣ 1.1. Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης 1.1.1. Σχεδιάζετε µε τους φίλους σας να ταξιδέψετε ως τουρίστες σε διάφορες χώρες της Ευρώπης το ερχόµενο καλοκαίρι. Να µεταφέρετε σ αυτούς τους φίλους σας (σε πλάγιο λόγο) τις συστάσεις που σας έδωσε: α) ένας καθηγητής σας που αντιµετωπίζει θετικά τα σχέδιά σας και β) η γιαγιά σας που είναι επιφυλακτική ως προς το εγχείρηµα αυτό. 1.1.2. Ένας συµµαθητής σας αποφάσισε να συµµετάσχει στην οµάδα παραδοσιακών χορών του δήµου σας, Τι θα γράφατε στο ηµερολόγιό σας αν: α) αντιµετωπίζατε τους παραδοσιακούς χορούς ως αναγκαία σύνδεση µε τις ρίζες µας και

β) τους θεωρούσατε ξεπερασµένους στην εποχή µας; 1.1.3. Αναλάβατε να γράψετε στην εφηµερίδα του σχολείου ένα σύντοµο άρθρο για τη σχέση των εφήβων µε την τηλεόραση. Τι θα γράφατε αν την αντιµετωπίζατε: α) ως πηγή πληροφόρησης και ψυχαγωγίας και β) ως απώλεια χρόνου στο φορτωµένο καθηµερινό πρόγραµµά σας; 1.2. Ερωτήσεις σύντοµης απάντησης 1.2.1. Για κάθε µία από τις ακόλουθες περιπτώσεις να δώσετε µία λέξη ή φράση που εκφράζει την οπτική του αντίστοιχου προσώπου. (Παράδειγµα: Έκφραση-Έκθεση Α΄ τεύχος σ. 22) Α. Ένας υπάλληλος γραφείου προσφέρει ένα δώρο στον διευθυντή του για την ονοµαστική του γιορτή. Πώς σχολιάζει την ενέργεια αυτή: α) ο ίδιος ο διευθυντής που χαίρεται,

18

β) ένας συνάδελφός του που αντιµετωπίζει τα δώρα προς τους ανωτέρους µε καχυποψία,

γ) η σύζυγος του υπαλλήλου που υπολογίζει τα χρήµατά της; Β. Μια οµάδα µαθητών ζωγραφίζει ένα τοπίο σε έναν εξωτερικό τοίχο του σχολείου που βρίσκεται σε πυκνοκατοικηµένη συνοικία µιας πόλης. Τι λένε όταν βλέπουν τη ζωγραφιά α) µία µητέρα µαθητή που της αρέσει, β) ένας περίοικος που διαφωνεί; Γ. Ένας έφηβος αποφασίζει να ασχοληθεί επαγγελµατικά µε την κιθάρα. Πώς χαρακτηρίζει αυτή την απόφαση α) ο πατέρας του που είναι φιλότεχνος και β) ένα συγγενικό πρόσωπο που σκέπτεται πρακτικά; ∆. Τι σηµαίνει η µελέτη ενός µαθήµατος, π.χ. της Νεοελληνικής λογοτεχνίας για α) έναν µαθητή που θέλει να είναι τυπικός και συνεπής σε όλες τις υποχρεώσεις του,

β) έναν άλλο που αντιπαθεί το µάθηµα και γ) έναν τρίτο που το αγαπά ιδιαίτερα; Ε. Πώς θεωρεί το παιχνίδι των παιδιών α) ένας παιδοψυχολόγος, β) µία µητέρα που ανησυχεί για την επίδοση του δικού της παιδιού στο σχολείο; 1.2.2. Οι ακόλουθες λέξεις διαφοροποιούνται σηµασιολογικά ανάλογα µε την περίσταση και µε το πρόσωπο που τις χρησιµοποιεί. Να γράψετε τι σηµαίνουν οι λέξεις σε κάθε περίσταση που δίνεται. Α. Τράπεζα α) για έναν οικονοµολόγο β) για έναν ιερωµένο. Β. Μυστήριο α) στο µάθηµα των Θρησκευτικών β) σε ένα αστυνοµικό µυθιστόρηµα.

19

Γ. Κόσµος α) για έναν φυσικό επιστήµονα β) για ένα καταστηµατάρχη. ∆. Κλίµακα α) στο Ωδείο β) σε αρχιτεκτονικό γραφείο. Ε. Χορός α) σε µια σχολή µπαλέτου β) στο µάθηµα της αρχαίας τραγωδίας. ΣΤ. Ορχήστρα α) για έναν αρχαιολόγο σε µια ανασκαφή β) για έναν µουσικό. Ζ. Σκηνή α) για έναν αρχιτέκτονα που σχεδιάζει το κτήριο ενός θεάτρου β) για ένα θεατρικό συγγραφέα γ) για έναν παραθεριστή που του αρέσει η φυσική ζωή. Η. Βήµα α) στην αίθουσα του Κοινοβουλίου β) στο µάθηµα της Γυµναστικής. Θ. Πλαστικός α) στο µάθηµα της Ιστορίας της Τέχνης β) σε κατάστηµα παιχνιδιών. 1.2.3. Για καθεµιά από τις ακόλουθες λέξεις να βρείτε δύο διαφορετικές σηµασίες και ορισµένες περιστάσεις όπου αυτές οι σηµασίες θα ήταν κατάλληλες να χρησιµοποιηθούν αντιστοίχως. α) ασφάλεια, β) δορυφόρος, γ) έξοδος, δ) λόγος, ε) µάρτυρας, στ) οικονοµία, ζ) οίκος, η) οµολογία, θ) πλάστης, ι) ποιητής, ια) τάξη, ιβ) τύραννος.

1.2.4. Με τις ακόλουθες προτάσεις χαρακτηρίζει ένας συνήθως απαισιόδοξος συνοµιλητής σας συµβάντα και πρόσωπα µε απορριπτική διάθεση. Πώς θα περιγράφατε ή θα χαρακτηρίζατε εσείς τα ίδια συµβάντα και τα ίδια πρόσωπα από τη θετική τους πλευρά; Παράδειγµα: α) Κι άλλο τσιµέντο έπεσε στη γειτονιά. β) Επιτέλους κτίστηκε το οικόπεδο µε τα αγριόχορτα και τα σκουπίδια. Α. α) Ο µαθηµατικός µας µιλάει αργά και βαρετά.

20

β) ................................................................................................................. Β. α) Ο υποψήφιος δήµαρχος ήταν όλο φλυαρία και υποσχέσεις. β) .................................................................................................................

Γ. α) Μας µίλησε για τον υπολογιστή του και µάς έκανε επίδειξη γνώσεων. β) .................................................................................................................

∆. α) Στην εκδροµή ο φιλόλογος µάς ξεποδάριασε σε µια περιοχή µε κάτι αρχαίες κοτρόνες.

β) ................................................................................................................. Ε. α) Ο γιατρός µε την οµιλία του για το κάπνισµα µάς τροµοκράτησε. β) .................................................................................................................

ΣΤ. α) Η εµφάνιση της ποδοσφαιρικής µας οµάδας ντρόπιασε το σχολείο. β) .................................................................................................................

Ζ. α) Ο βουλευτής της περιφέρειάς µας απαξίωσε να ασχοληθεί µαζί µας, όταν τον επισκεφθήκαµε.

β) ................................................................................................................. Η. α) Ο Νίκος µάς ζάλισε µε τα προσωπικά του. β) .................................................................................................................

1.2.5. ∆ύο δηµοσιογράφοι αναφέρονται σε γεγονότα της επικαιρότητας από διαφορετική οπτική γωνία. Να εξηγήσετε σύντοµα αυτές τις διαφορές. Α. α) Με το κέντρο απεξάρτησης ναρκοµανών που εγκαινιάστηκε χθες

αυξάνονται οι κίνδυνοι διακίνησης ναρκωτικών στην περιοχή. β) Το κέντρο που θα περιθάλπει άτοµα εξαρτηµένα από τοξικές ουσίες αποτελεί µία προσφορά στους νέους που χρειάζονται τη φροντίδα µας.

Β. α) Οι εργαζόµενοι στον ιδιωτικό τοµέα διαδήλωσαν χθες το αίτηµά τους για

αύξηση των αποδοχών τους. β) Χάος προκάλεσαν στο κέντρο της πόλης ταραξίες µε συνθήµατα για αύξηση µισθών.

21

Γ. α) Για να αποτρέψει πιθανά επεισόδια, η Αστυνοµία επενέβη σε εκδηλώσεις

χούλιγκαν και επέβαλε την τάξη. β) Αδικαιολόγητες συλλήψεις οπαδών που πανηγύριζαν ειρηνικά µετά τη νίκη της οµάδας τους.

∆. α) Εκκαθάριση της πλατείας από τα περιθωριακά στοιχεία επιχείρησε χθες ο

δήµαρχος. β) ∆ιωγµό εξαπέλυσε χθες ο δήµαρχος κατά των άστεγων και των αλλοδαπών της πλατείας.

1.2.6. Να µετασχηµατίσετε τα κείµενα του ακόλουθου πίνακα ανάλογα µε το πρόσωπο που µιλά κάθε φορά.

Α Β α) Ένας ένοικος πολυκατοικίας µε ρατσιστικές αντιλήψεις: «Η εγκατάσταση έγχρωµων µεταναστών στην πολυκατοικία µας µπορεί να µας δηµιουργήσει προβλήµατα και να υποβαθµίσει την αξία των ακινήτων στην περιοχή.»

Ένας ένοικος µε αντιρατσιστική νοοτροπία:

β) Ένας δήµαρχος:

«Η πλακόστρωση των ελεύθερων χώρων του δήµου µας αποτελεί δείγµα εκσυγχρονισµού και αναβάθµισης της περιοχής.»

Ένας δηµότης λάτρης του πρά-σινου:

22

γ) Ένας βιοµήχανος ειδών διατροφής:

«Τα νέα προϊόντα µας περιέχουν όλα εκείνα τα συστατικά που τα καθιστούν νοστιµότερα και τα διατηρούν φρέσκα για περισσότερες µέρες.»

Ένας ενηµερωµένος καταναλωτής που θέλει να γνωρίζει τι αγοράζει:

δ) Ένας εκπρόσωπος βιοµηχανίας:

«Αν καθυστερήσει κι άλλο η ρίψη των αποβλήτων στη θάλασσα, η επιχείρηση θα αντιµετωπίσει προβλήµατα και θα αναγκαστεί να διακόψει τη λειτουργία της.»

Ένας εκπρόσωπος οικολογικών οργανώσεων:

23

2. ΓΛΩΣΣΑ, ΟΜΙΛΙΑ, Ι∆ΙΟΛΕΚΤΟΣ, ΥΦΟΣ

2.1. Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης

2.1.1. Μετά από την οµιλία, η οποία πραγµατοποιήθηκε στο σχολείο σας, για τις βλαβερές συνέπειες του καπνίσµατος το δεκαπενταµελές συµβούλιο συνεδρίασε και ανάρτησε την ακόλουθη οδηγία στον πίνακα ανακοινώσεων του σχολείου: «Αφού το κάπνισµα, ενεργητικό και παθητικό, µας σκοτώνει καθηµερινά λίγο λίγο, εµείς που αγαπούµε τη ζωή, µαθητές και καθηγητές, οφείλουµε να το αποφεύγουµε τουλάχιστον στους χώρους του σχολείου. Η τήρηση της σύστασης αυτής είναι δική µας υπόθεση.» Να µετασχηµατίσετε το κείµενο αυτό έτσι όπως θα µιλούσε α) ένας γιατρός στον ασθενή του σε ύφος επίσηµο και αυστηρό και β) ένας πατέρας στο γιο του που τον είδε να καπνίζει και τον συµβουλεύει στοργικά και σε ύφος απλό και επιεικές.

2.1.2. Στο διήγηµα του Σ. Τσίρκα «Το δέντρο» (Κ.Ν.Λ. Α΄ Λυκείου, σ. 392) διαβάζουµε:

Και αµέσως κατάλαβα. Μαχαιρώναν το δέντρο! Ο άνθρωπος εκείνος έµπηγε στην «καρδιά» του, εκεί που ο χοντρός κορµός χώριζε σαν παλάµη στέλνοντας τα κλαδιά του προς όλες τις κατευθύνσεις, έµπηγε χτυπώντας βαριά ένα µεγάλο λοστό. Σωστή δολοφονία! Πώς θα διαµορφώνατε το κείµενο α) σε µία επιστολή διαµαρτυρίας προς το δηµοτικό συµβούλιο, αν εκείνος που

«µαχαίρωνε» το δέντρο ήταν ένας γείτονας που βρίσκει ότι το δέντρο τον εµποδίζει να παρκάρει το αυτοκίνητό του και

β) σε ένα ποίηµα που γράφετε το ίδιο βράδυ, ευαισθητοποιηµένος/η από το θέαµα;

2.1.3. Σε λίγες ηµέρες φεύγετε για διακοπές ενός µηνός. Ο παπαγάλος, το ψαράκι και τα φυτά σας χρειάζονται φροντίδα, η αλληλογραφία περισυλλογή.

24

Ένας φίλος ή µία φίλη και µία ηλικιωµένη γειτόνισσα προθυµοποιούνται να βοηθήσουν και αποφασίζετε να αξιοποιήσετε και τις δύο προσφορές. Ετοιµάζετε δύο αντίστοιχα σηµειώµατα, µε τις ίδιες οδηγίες, αλλά κατάλληλο κάθε φορά ύφος. 2.1.4. Μόλις φθάσατε στον πολυπόθητο τόπο διακοπών σας και τακτοποιηθήκατε στον χώρο της διαµονής σας. Αµέσως στέλνετε κάρτες α) στη µητέρα σας, β) στον διευθυντή της εταιρείας που εργάζεστε και γ) σε έναν φίλο / µία φίλη σας µε τα νέα από το ταξίδι και τις πρώτες εντυπώσεις από το θέρετρο. Πώς διαµορφώνονται τα τρία κείµενα; 2.1.5. Η ηµέρα για τη θεατρική παράσταση που ετοιµάζετε πυρετωδώς εδώ και αρκετό καιρό πλησιάζει και οι προετοιµασίες κορυφώνονται. Παρουσιάζεται µία ευκαιρία για έκτακτη πρόβα στον εκτός σχολείου χώρο όπου θα δοθεί η παράσταση και αναλαµβάνετε να ειδοποιήσετε τηλεφωνικώς α) τον καθηγητή που σκηνοθετεί το έργο, β) έναν συµµαθητή και φίλο σας που συµµετέχει και γ) τον επιστάτη του κτηρίου. Τι λέτε στον καθέναν από αυτούς;

2.2. Ερωτήσεις σύντοµης απάντησης

2.2.1. Μόλις µετακοµίσατε σε ένα πιο ευρύχωρο σπίτι, όπου έχετε το δικό σας δωµάτιο. Απολαµβάνοντας αυτήν την καινούργια κατάσταση αποφασίσατε να αναρτήσετε µία επιγραφή στην πόρτα του δωµατίου σας για να µη σας ενοχλούν. ∆οκιµάζετε διάφορες παραλλαγές της επιγραφής σε ύφος: α) χιουµοριστικό ............................................................................................... β) φιλικό ........................................................................................................... γ) αυστηρό - απειλητικό ................................................................................... 2.2.2. Αφού πέρασαν οι πρώτες ηµέρες της σχολικής χρονιάς και ο µικρότερος αδελφός σας συµπεριφέρεται ακόµη σαν να είναι σε διακοπές, προσπαθείτε να

25

του συστήσετε να αρχίσει τη µελέτη. Στην αρχή µε ύφος ουδέτερο και έπειτα µε ύφος περιγραφικό. Ωστόσο, η προσπάθεια που αποδεικνύεται πιο αποτελεσµατική είναι η τρίτη, σε φιλικό ύφος. Να γράψετε τις τρεις αντίστοιχες παραλλαγές της σύστασης. 2.2.3. Την Πρωτοχρονιά χαρίζετε βιβλία και γράφετε σ αυτά αφιερώσεις: α) στον φίλο / τη φίλη σας που µοιράζεται πολλές ώρες µαζί σας, σε ύφος λογοτεχνικό,

β) σε ένα συγγενή που τον συναντάτε συνήθως στις γιορτές, σε ύφος ουδέτερο και

γ) σε ένα συνάδελφο του πατέρα σας του οποίου η νηφαλιότητα και η σοφία σάς εντυπωσιάζουν, σε ύφος λόγιο.

2.2.4. Επιστρέφετε από το σχολείο, όπου ακούσατε µία οµιλία για τους κινδύνους του καπνίσµατος και δοκιµάζετε νοερά διάφορους τρόπους, για να συστήσετε στον αγαπηµένο σας παππού να µη καπνίζει, σε ύφος α) σκληρό, β) κοµψό, β) περιγραφικό και γ) επιστηµονικό. 2.2.5. Προετοιµάζετε µία πολυάνθρωπη συγκέντρωση στο σπίτι σας και γράφετε τις προσκλήσεις σε ύφος α) λογοτεχνικό, β) χιουµοριστικό και γ) ουδέτερο ώστε να είναι κατάλληλες για τη φυσιογνωµία κάθε καλεσµένου, αλλά και µε το βαθµό οικειότητας που έχετε µαζί του. 2.2.6. Περνώντας από ένα παραθαλάσσιο θέρετρο συναντάτε τις ακόλουθες πινακίδες, γραµµένες από ενοίκους της περιοχής: α) Μη τολµήσετε να αφήσετε τα σκουπίδια σας εδώ. Θα έχετε συνέπειες.

26

β) Ευχαριστούµε που µεταφέρετε τα σκουπίδια σας στον πλησιέστερο κάδο (µετά τη γωνία δεξιά).

γ) ∆ε θέλουµε τα σκουπίδια σου. Κάψ τα ή ρίξ τα στον κάδο. δ) Όχι σκουπίδια εδώ. Πώς χαρακτηρίζετε το ύφος της σύστασης σε κάθε πινακίδα; Ποιες πληροφορίες είναι πιθανό να µάς δώσει κάθε διατύπωση σχετικά µε τον συντάκτη της (χαρακτήρας, µορφωτικό επίπεδο, πρόθεση); 2.2.7. Μαγειρέψατε ένα φαγητό ιδιαίτερα αλµυρό και οι οικείοι σας σχολιάζουν κατά τη διάρκεια του γεύµατος, ο καθένας µε διαφορετικό ύφος: α) κοµψό: Μήπως κατά τύχη σού έπεσε λίγο περισσότερο αλάτι σήµερα στο φαγητό; β) χαριτωµένο: .................................................................................................. γ) ουδέτερο: ...................................................................................................... δ) αγενές: .......................................................................................................... 2.2.8. Είναι η τέταρτη φορά που σάς τηλεφωνεί µία κυρία από λάθος. Να µετασχηµατίσετε την απάντηση που δίνετε, ώστε να εκφράζει το αντίστοιχο ύφος, όπως διαµορφώνεται από την κλιµακούµενη ενόχληση. α) χιουµοριστικό: Κάτι ξέρω κι εγώ από βρύσες, αλλά µάλλον δεν είµαι ο

υδραυλικός που ζητάτε. β) κοµψό: .......................................................................................................... γ) ουδέτερο: ...................................................................................................... δ) αυστηρό: ....................................................................................................... 2.2.9. Έξω από το κατάστηµα διαπιστώνετε ότι ο ταµίας κράτησε περισσότερα χρήµατα από την αξία του προϊόντος που µόλις αγοράσατε. Επιστρέφοντας µέσα σκέφτεστε µε ποιο ύφος να απευθυνθείτε στον ταµία. α) χιουµοριστικό: Μου φαίνεται ότι σάς έκανα πλουσιότεροι κατά 500 δραχµές,

γιατί µου δώσατε λιγότερα ρέστα.

27

β) περιγραφικό: ................................................................................................ γ) ταπεινό: ........................................................................................................ 2.2.10. Το µικρό σας αδελφάκι αναστατώνει συχνά το γραφείο σας και ψάχνει τα συρτάρια χωρίς την άδειά σας. Κάθε φορά δοκιµάζετε διαφορετικό ύφος στην παρατήρησή σας. α) λόγιο: Η περιέργεια είναι ίδιον της νεαρής ηλικίας, µπορεί όµως να έχει

ολέθρια αποτελέσµατα! β) επιεικές: ........................................................................................................ γ) αυστηρό: ....................................................................................................... 2.2.11. Με τις προτάσεις της στήλης Α διάφορα πρόσωπα περιγράφουν και χαρακτηρίζουν στους οικείους τους ορισµένα πρόσωπα, πράγµατα ή γεγονότα. Πώς θα προσαρµόσουν τη διατύπωσή τους µιλώντας σε δηµόσιο χώρο και σε περιβάλλον όπου θα πρέπει να είναι διακριτικοί;

Παράδειγµα: α) Τα φαγητά στη γιορτή ήταν από εκείνα τα ανθυγιεινά που αγοράζει κανείς έτοιµα.

β) Τα φαγητά στη γιορτή θα µπορούσαν να ήταν περισσότερο προ-σεγµένα.

Α. α) Ο προϊστάµενός µας είναι ξεροκέφαλος και συντηρητικός. β) ........................................................................................................

Β. α) Η θεατρική οµάδα του σχολείου αυτή τη φορά τα θαλάσσωσε. β) ........................................................................................................

Γ. α) Πρέπει να είσαι ηλίθιος για να σου αρέσει αυτή η ταινία. β) ........................................................................................................

∆. α) Ένα νεόπλουτο στουρνάρι µου φαίνεται ο υποψήφιος γαµπρός. β) ........................................................................................................

Ε. α) Το καλοκαίρι στην εξοχή µάς κουβαλήθηκε όλο το συγγενολόι. β) ........................................................................................................

28

2.2.12. Να µετασχηµατίσετε τα κείµενα του ακόλουθου πίνακα, ώστε να εκφράζουν το ζητούµενο ύφος και να προσδιορίσετε ποιος και σε ποια περίσταση είναι πιθανό να µιλάει κάθε φορά.

ΥΦΟΣ ΑΥΣΤΗΡΟ

Α) ∆εν θα επιτρέψω σε κανέναν και για κανένα λόγο να µε ενοχλήσει, όσο θα γράφω.

ΥΦΟΣ ΕΠΙΕΙΚΕΣ

Α΄)

Β)

Β΄) Το φορτωµένο πρόγραµµα του σχολείου δεν του άφησε πολλά περιθώρια για να προετοιµαστεί στις εξετάσεις της ξένης γλώσσας κι έπειτα περνά µια δύσκολη εφηβεία. Η αποτυχία του, εποµένως, είναι δικαιολογηµένη.

ΥΦΟΣ ΕΥΓΕΝΙΚΟ Γ)

ΥΦΟΣ ΑΓΕΝΕΣ Γ΄) Πιάσε µια σαλάτα και µια πατά-τες ακόµα.

ΥΦΟΣ ΕΠΙΣΗΜΟ / ΤΥΠΙΚΟ ∆) Η επίδοση του µαθητή είναι ικανοποιητική, παρόλο που δεν καταβάλλει προσπάθεια ανάλογη των ικανοτήτων του.

ΥΦΟΣ ΟΙΚΕΙΟ / ΑΠΛΟ ∆΄)

Ε)

Ε΄) Από δω το φιλαράκι ο Γιώργος, ο κολλητός µου στο σχολείο.

2.3. Ερωτήσεις αντικειµενικού τύπου

2.3.1. Να συµπληρώσετε τα κενά των προτάσεων µε τις λέξεις : γλώσσα, ιδιόλεκτος, ικανότητα λόγου, οµιλία (µία λέξη δεν θα χρησιµοποιηθεί).

29

Η ....................... είναι ένας κώδικας επικοινωνίας τον οποίο τα µέλη µιας γλωσσικής κοινότητας µαθαίνουν από τη βρεφική τους ηλικία. Κάθε άτοµο χρησι-µοποιώντας µε το δικό του τρόπο τον κώδικα αυτό παρουσιάζει µια προσωπική πλευρά της ............................. που ονοµάζεται ............................. και ο ιδιαίτερος τρόπος µε τον οποίο εκφράζεται και διαµορφώνει την ......................... του. Κατά τον γλωσσολόγο Saussure, ......................... και .......................... δεν είναι ταυτόσηµοι όροι, καθώς η πρώτη αναφέρεται στο λόγο της γλωσσικής κοινότητας συνολικά, ενώ η δεύτερη αποτελεί τον ατοµικό λόγο καθενός. Η .......................... κατά τον ίδιο, µοιάζει µε µια µουσική συµφωνία, ενώ η ............................. αποτε-λεί τις εκτελέσεις της από τις διάφορες ορχήστρες. Και όπως µια εκτέλεση ενός συµφωνικού έργου είναι καλή ή κακή ανάλογα µε τη µελέτη και την άσκηση της ορχήστρας, έτσι και η ......................... του καθενός µπορεί να βελτιωθεί ή να υποβαθµιστεί στο βαθµό που καλλιεργεί ο ίδιος το γραπτό και προφορικό λόγο, διότι η ..........................διακρίνεται σε προφορική και γραπτή. 2.3.2. Να επιβεβαιώσετε ή να απορρίψετε το περιεχόµενο των ακόλουθων προτάσεων, σηµειώνοντας Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο.

Σωστό Λάθος 1. Ο γλωσσικός κώδικας χρησιµοποιείται µόνο στη λήψη µηνυµάτων. ! !

2. Οµιλία είναι ο τρόπος µε τον οποίο κάθε άτοµο χρησιµοποιεί το γλωσσικό κώδικα. ! !

3. Η γλώσσα µοιάζει µε ένα λεξικό του οποίου αντίτυπα χρησιµοποιεί κάθε µέλος της γλωσσικής κοινότητας. ! !

4. Η γλώσσα διακρίνεται σε προφορική και γραπτή. ! ! 5. Η ιδιόλεκτος ενός οµιλητή δεν µπορεί να βελτιωθεί. ! ! 6. Ο προφορικός λόγος σήµερα δεν θεωρείται κατώτερος από τον γραπτό. ! !

2.3.3. Να κλιµακώσετε τις ακόλουθες προτάσεις σύµφωνα µε το βαθµό ευγενείας που εκφράζουν, σηµειώνοντας τους αντίστοιχους αριθµούς (1 έως 5) στα οικεία πλαίσια και αρχίζοντας από την πιο ευγενική διατύπωση. ! α) Παρακαλώ, περάστε έξω. ! β) Έξω γρήγορα! ! γ) Θα µπορούσατε να περιµένετε στην αίθουσα αναµονής; ! δ) Εδώ είναι γραφείο, δεν είναι αίθουσα αναµονής.

30

! ε) Κύριε, µας εµποδίζετε στη δουλειά µας.

2.3.4. Ένας νέος καλεί ορισµένους καινούργιους φίλους στο πάρτι των γενεθλίων του. Να συνδέσετε τις απαντήσεις που δέχεται (στήλη Α) µε το ύφος που εκφράζει καθεµιά (στήλη Β). Ένα στοιχείο της στήλης Β περισσεύει.

Α Β

1. Μπα, βαριέµαι! 2. Αυτό το Σάββατο; Αχ, κρίµα, θα πάµε σ ένα γάµο. 3. Τυχεροί! Πάλι θα ξεφαντώσετε, ενώ έγώ έχω διάβασµα.

4. ∆υστυχώς, δεν θα µπορέσω. 5. Χλοµό το βλέπω. Έπειτα έχω προγραµµατίσει άλλη έξοδο.

6. Χρόνια πολλά κι ευχαριστώ για την πρόσκληση. ∆υστυχώς όµως µένεις µακριά.

α) ευγενικό β) φιλικό γ) ουδέτερο δ) αγενές ε) χαριτωµένο

στ) κοµψό ζ) λαϊκό

2.4. Ερωτήσεις συνδυασµού αντικειµενικού τύπου και σύντοµης απάντησης 2.4.1. Να βρείτε τις αντιστοιχίες ανάµεσα στα στοιχεία της στήλης Α µε εκείνα της στήλης Β (ένα στοιχείο της στήλης Β περισσεύει). Να δικαιολογήσετε τις επιλογές σας βάσει του ύφους των προτάσεων της στήλης Α.

Α Β

31

1. Με απαράµιλλο θάρρος και αυταπάρνηση αφιέρωσε ολόκληρη τη ζωή του στην ανακούφιση του ανθρώπινου πόνου.

2. Γλωσσοµαθής, συνεργάσιµος και ταχύτατος στη λήψη των αποφάσεων.

3. Καλό παιδί και εντάξει τύπος µου φάνηκε από την αρχή.

4. Η ανακαίνιση του σχολείου ολοκληρώθηκε έγκαιρα χάρη στην εποπτεία και προσωπική φροντίδα του διευθυντή.

5. Οι απόφοιτοί µας ξεχωρίζουν για την κατάρτιση και τους τρόπους τους.

α) Συστατική επιστολή β) Φιλική συζήτηση γ) Πανηγυρικός λόγος δ) Ανακοίνωση ε) ∆ιαφηµιστικό φυλλάδιο

στ) Σχολική εφηµερίδα

∆ικαιολόγηση ........................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................

32

2.4.2. Να βρείτε ποιο από τα επίπεδα ύφους της στήλης Β (ένα περισσεύει) εκφράζει κάθε τµήµα του κειµένου της στήλης Α. Να δικαιολογήσετε τις επιλογές σας.

Α ΚΕΙΜΕΝΟ

Β ΕΠΙΠΕ∆Α ΥΦΟΥΣ

1. Αγαπητοί συµµαθητές και συµµαθήτριες, δεν θα σας κουράσω µε µακροσκελείς οµιλίες. Μόλις χθες τελειώσαµε το βάψιµο των τάξεων.

2. Λοιπόν προσέξτε καλά, µην ξαναπιάσω κανέναν να λερώνει τους φρεσκοβαµµένους τοίχους, γιατί αλίµονό του!

3. Πρέπει επιτέλους να µάθουµε να σεβόµαστε την αισθητική και την καθαριότητα του χώρου όπου περνάµε ένα µέρος της ζωής µας.

4. Γιατί δε φτάνει που δε µας βοηθήσατε οι περισσότεροι, παρά κοιτάζατε σα χαζοί και ήσαστε και όλο κριτική από πάνω, αλλά είδα σήµερα κι έναν µαντράχαλο του Γ2 να πατάει µε το ποδάρι του τον τοίχο.

5. Αυτά βλέπουν και οι µικροί της Α΄ και δικαιολογηµένα κάνουν τα ίδια.

6. Ξέρω ότι είµαστε ζωηρά αλλά καλά παιδιά και δεν χρειάζονται εκφοβισµοί και τιµωρίες. Με λίγη καλή διάθεση µπορούµε να διατηρήσουµε καθαρό και πολιτισµένο το χώρο που µε τόσο κόπο ανακαινίσαµε.

α) επιεικές β) αγενές γ) υποκριτικό δ) αυστηρό ε) οικείο/ φιλικό

στ) τυπικό ζ) απειλητικό

∆ικαιολόγηση ........................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................

33

3. ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ 3.1. Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης 3.1.1. Η γιαγιά έχει τη γνώµη ότι όλοι σε µια οικογένεια πρέπει να συµµετέχουν στις δουλειές του σπιτιού. Πώς συµβουλεύει α) τα εγγόνια της (ένα αγόρι και ένα κορίτσι) β) τη µητέρα τους για τη στάση που πρέπει να κρατήσει απέναντί τους; 3.1.2. Ένα σχολείο αναγκάζεται προσωρινά να λειτουργήσει µε υπεράριθµα τµήµατα µαθητών, επειδή οι υπάρχουσες αίθουσες δεν επαρκούν και οι νέες πρόκειται να παραδοθούν σε δύο µήνες. Πώς ο διευθυντής του σχολείου ενηµερώνει για το πρόβληµα α) τον δήµαρχο, που είναι υπεύθυνος για την ολοκλήρωση του έργου β) τους γονείς και κηδεµόνες και γ) τους µαθητές; 3.1.3. Πριν από τον κρίσιµο αγώνα µπάσκετ της Κυριακής µεταξύ δύο µεγάλων οµάδων ο προπονητής µιλά για τις προοπτικές της νίκης α) στους παίκτες του, β) στους παράγοντες της οµάδας, γ) στα ΜΜΕ. Να γράψετε τα αντίστοιχα κείµενα (έως 40 λέξεις το καθένα). 3.1.4. Ένας ηλικιωµένος κύριος συµβουλεύει διαδοχικά α) έναν συνοµήλικό του και β) τον εγγονό του να υιοθετήσουν τους κανόνες της υγιεινής ζωής. Να γράψετε τα αντίστοιχα κείµενα. 3.1.5. Μία υπάλληλος γραφείου αντιµετωπίζει µεγάλο φόρτο εργασίας. Πώς εκφράζει προφορικά το πρόβληµά της α) στο κοινό που περιµένει να εξυπηρετηθεί,

34

β) στον προϊστάµενο της υπηρεσίας της, γ) στον συνδικαλιστικό της σύλλογο;

35

3.2. Ερωτήσεις σύντοµης απάντησης

3.2.1. Σε µια εργασία για το σπίτι στο µάθηµα της Ιστορίας, όπου χρησιµοποιείτε κείµενα-πηγές, συναντάτε το ακόλουθο κείµενο. Ποιο είναι το περιεχόµενό του στην Κοινή Νεοελληνική; Εις τα χίλια ουκτακόσια εικοσιέναν ισηκώστηκάσιν οι Μουραϊτηδοι στουµ

Μουριάν εις τον πόδιν κατά πάνου στουν Ντούρκουν ντουβ βασιλλιάν, γιατί εν αµπούραινάσιν να βαστάξουν πλιον εις τα ζουλούµια κι εις την ντυραννίαν ντουν Ντουρκών, κι είπασι: «Για που θα λιφθιρουθούµουν, για που θα χαθούµουν αφ της γης του προύσουπουν».

(Ιδίωµα του Λιβισιού της Λυκίας)

3.2.2. α) Ένας γιατρός σάς δίνει τις ακόλουθες συµβουλές. Πώς τις µεταφέρετε στους οικείους σας σε πλάγιο και απροσχεδίαστο λόγο; Να αποφεύγεις τα εστιατόρια των γρήγορων γευµάτων, ιδιαίτερα τα έτοιµα

γεύµατα µε ζωικές τροφές αγνώστου προελεύσεως, παντός είδους τηγανητά, τα ζαχαρούχα αναψυκτικά και τα φαγητά µε υψηλή περιεκτικότητα τεχνητών χρωστικών ουσιών και γενικά χηµικών προσµείξεων.

β) Απευθύνετε την ακόλουθη έκκληση προφορικά στους συµµαθητές σας. Έπειτα µεταφέρετε το περιεχόµενο των λόγων σας στον πίνακα ανακοινώσεων του σχολείου. Να γράψετε το κείµενο αυτής της γραπτής σύστασης. Βρε παιδιά, τι κατάσταση είναι αυτή, µη βροµίζετε τον τόπο! Νa τα καλάθια

των σκουπιδιών. ∆εν είµαστε κανίβαλοι!

γ) Η ακόλουθη περίοδος προέρχεται από οµιλία ενός παιδοψυχολόγου στους γονείς των παιδιών ενός νηπιαγωγείου. Πώς αποδίδει αυτά τα λόγια µία µητέρα στη φίλη της που δε γνωρίζει πολλά από Ψυχολογία; Η ζωγραφική αποκαλύπτει το υποσυνείδητο και προσφέρει εκφραστικές

δυνατότητες στα παιδιά, ιδιαίτερα σ εκείνα της προσχολικής και της πρώτης σχολικής ηλικίας.

36

δ) Στο µετεωρολογικό δελτίο ακούτε την ακόλουθη πρόγνωση. Πώς τη µεταφέρετε στη φίλη σας που δεν πρόλαβε να ακούσει και εκφράζει το σχετικό ενδιαφέρον, επειδή ετοιµάζεται για εκδροµή; Για αύριο προβλέπεται αιθρία, αλλά τοπικά θα υπάρχουν νεφώσεις µε

πιθανότητα βροχής. Η θερµοκρασία θα σηµειώσει σταδιακή πτώση. 3.3. Ερώτηση συνδυασµού σύντοµης απάντησης και ελεύθερης ανάπτυξης Αφού παρατηρήσετε το ακόλουθο σκίτσο, να απαντήσετε στις ερωτήσεις που ακολουθούν. α) Σε ποιες περιστάσεις δεν θα µπορούσε ο µικρός της ιστορίας µας «να τα βγάλει πέρα µε τέσσερις λέξεις»; Να αναφέρετε τουλάχιστον τρεις και να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

β) Ποιο είναι το ύφος της τελευταίας περιόδου σ αυτό το σκίτσο (χιουµοριστι-κό, αυστηρό, σοβαρό, ειρωνικό κτλ.);

γ) Νοµίζετε ότι το πρόβληµα που επισηµαίνει ο σκιτσογράφος είναι υπαρκτό ανάµεσα στους συνοµηλίκους σας ή και στα µικρότερα παιδιά; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

3.4. Ερωτήσεις αντικειµενικού τύπου

3.4.1. Να βρείτε τις αντιστοιχίες ανάµεσα στους όρους της στήλης Α και στους ορισµούς της στήλης Β. (Ένας ορισµός δεν θα χρησιµοποιηθεί.)

Α Β α) ∆ιάλεκτος

1. Κάθε φράση της ελληνικής γλώσσας που αποτελεί

37

β) Ιδίωµα γ) Ιδιωτισµός δ) Ιδιωµατισµός

ιδιαίτερη έκφραση µε µεταφορική σηµασία.

2. Γεωγραφική γλωσσική διαφοροποίηση µε έντονες αποκλίσεις από την Κοινή Νέα Ελληνική. ∆εν είναι εύκολα κατανοητή από τους άλλους οµιλητές.

3. Μικρότερη διαφοροποίηση που δεν εµποδίζει την κατανόηση.

4. Ο ιδιαίτερος τρόπος οµιλίας κάθε ανθρώπου.

5. Κάθε γλωσσικό στοιχείο ιδιώµατος ή διαλέκτου.

3.4.2. Να συµπληρώσετε κάθε κενό µε την κατάλληλη λέξη από αυτές που δίνονται. (Μία λέξη θα χρησιµοποιηθεί τρεις φορές.)

ιδίωµα ιδιωµατισµός ιδιωτισµός διάλεκτος

............................ ονοµάζουµε µια γλωσσική ποικιλία διαδεδοµένη σε µεγάλη έκταση που παρουσιάζει έντονες αποκλίσεις από την Κοινή Νεοελληνική, ενώ ............................. µια µικρότερη γλωσσική διαφοροποίηση που δεν εµποδίζει την κατανόηση από τους άλλους οµιλητές. Συχνά αποκαλούµε ........................ και µια ποικιλία της γλώσσας που έµεινε ακαλλιέργητη. ............................. είναι κάθε γλωσσικό στοιχείο (φωνητικό, γραµµατικό, συντακτικό, λεξιλογικό) που είναι άγνωστο στην Κοινή Νεοελληνική, που λέγεται µόνο στη γλώσσα µας µε µεταφορική συνήθως σηµασία. ............................ και .......................... συναποτελούν και τροφοδοτούν την ελληνική γλώσσα. 3.4.3. Να γράψετε σε κάθε κατηγορία της στήλης Β τους αριθµούς των παραδειγµάτων της στήλης Α που αντιστοιχούν.

Α Β

1. Σύντεκνε, σκουτελοβαρίσκω σου! 2. Πουρνό πουρνό ξεκίνησε

1 Η φράση σηµαίνει «Βράσανε τα κουκιά;» και προέρχεται από τα Μέγαρα.

38

3. Την έδωσα το βιβλίο 4. Κούνια που σε κούναγε 5. Κάθεται σε αναµµένα κάρβουνα 6. Έγινε καπνός 7. Ω ουρανέ, µη βρέξεις πλιο και κάνε µου τη χάρη 8. Θα φάει το κεφάλι του 9. Βράκανε τα κουτσία;1

10. Ήβρε τ αθάνατο νερό 11. Τους έκανε τη ζωή ποδήλατο 12. Σκοτώνεται στη δουλειά 13. Κάθισε, µη κάθεσαι όρθιος 14. ∆εν είχε ανάκαρα να πάει παραπέρα 15. Τον πήρανε µυρωδιά 16. Αντέστε στα σπίτια σας 17. Ξεραθήκαµε στα γέλια 18. -Μας έφτακε, λέει το παιδί. -Περβάτα και δε µας φτάνει.

19. Κοπανιά, πετάχτηκε από τη θέση του και πήγε και τον ήβρε

20. Θα πάω να βρω τον Μάουκα, ...που έχει µες το τσούρµο του νησιώτες Ναουσαίοι, όλο λεβέντες νέοι.

α) Ιδιωµατισµός β) Ιδιωτισµός

3.4.4. Να αντιστοιχίσετε κάθε φράση της στήλης Α µε τον οµιλητή -στη στήλη Β- ο οποίος είναι πιο πιθανό να τη χρησιµοποιήσει, ιδιαίτερα κατά την εργασία του (ένα στοιχείο της στήλης Β περισσεύει).

Α ΦΡΑΣΕΙΣ

Β ΠΙΘΑΝΟΙ ΟΜΙΛΗΤΕΣ

1. Η ικανοποίηση του αιτήµατος 2. Η ανάκαµψη της οικονοµίας 3. Κάµψη του κορµού δεξιά

α) Καθηγητής φυσικής αγωγής

β) ∆ήµαρχος

39

4. Της αυγής το δροσάτο ύστερο αστέρι 5. Ο δρόµος της εγκράτειας και της αρετής 6. Παραλαβή νέων απορριµατοφόρων και κάδων ανακύκλωσης

7. Το κηπάριο στην πρόσοψη 8. Αστραφτερή λάµψη, ονειρεµένη καθαριότητα 9. Η εκφορά του λόγου, η µουσική των προτάσεων

γ) Συνδικαλιστής δ) Συντάκτης διαφηµιστικών κειµένων

ε) Ιερωµένος στ) Ποιητής ζ Αρχιτέκτονας η Πρωθυπουργός θ) Σκηνοθέτης θεάτρου ι) Αρτοποιός

3.5. Ερωτήσεις συνδυασµού αντικειµενικού τύπου και σύντοµης απάντησης

3.5.1. Να επιβεβαιώσετε ή να απορρίψετε το περιεχόµενο των προτάσεων σηµειώνοντας Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο. Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας στις περιπτώσεις γ), ε) και ζ).

Σωστό Λάθος α) Γεωγραφικές γλωσσικές ποικιλίες είναι οι µορφές που παίρνει η γλώσσα καθώς εξελίσσεται µε την πάροδο του χρόνου. ! !

β) Η πολυµορφία που παρουσιάζει µια γλώσσααντικατο- πτρίζει την κοινωνία ου τη χρησιµοποιεί. ! !

γ) Η ύπαρξη πολλών διαλέκτων διασπά την ενότητα της γλώσσας και υποβαθµίζει την ποιότητά της. ! !

δ) Η εµφάνιση των διαλέκτων και των ιδιωµάτων είναι αποτέλεσµα της καθηµερινής επικοινωνίας και της στε- νής επαφής των µελών της γλωσσικής κοινότητας. ! !

ε) Οι διάλεκτοι και τα ιδιώµατα δεν έχουν ιδιαίτερη αξία, απλώς προσθέτουν άχρηστες λέξεις στο λεξιλόγιο µιας γλώσσας. ! !

στ) Η επικράτηση της Κοινής Νεοελληνικής στα Μ.Μ.Ε. σήµερα περιορίζει τη χρήση των διαλέκτων και τείνει να τις εξαφανίσει. ! !

40

ζ) ∆εν χρησιµοποιούνται ιδιωµατικές λέξεις σε επίσηµα έγγραφα. ! !

η) Οι διάλεκτοι και τα ιδιώµατα διδάσκονται διεξοδικά στα σχολεία. ! !

∆ικαιολόγηση ...................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

.....................................................................................................................

3.5.2. Να βρείτε ποιο από τα επαγγέλµατα της στήλης Β είναι πιθανό να ασκεί κάθε οµιλητής της στήλης Α. Ένα επάγγελµα της στήλης Β δεν θα χρησιµοποιηθεί. Ορισµένες από τις προτάσεις της στήλης Α θα µπορούσαν να αντιστοιχούν σε δύο από τα επαγγέλµατα της στήλης Β. Να εντοπίσετε µία τέτοια περίπτωση και να δικαιολογήσετε την επιλογή σας.

Α Β

1. Μείναµε αρόδο δυο εβδοµάδες και περιµέναµε τη λάντζα να µας φέρει το ταχυδροµείο.

2. Αν η µητέρα σας κρατήσει την ψιλή κυριότητα του ακινήτου, τότε δεν µπορείτε να το πουλήσετε χωρίς τη συγκατάθεσή της.

3. ∆εν πρέπει να ξεχνάµε πως ένα κύµα χαρακτηρίζεται

α) αυτοκινητιστής β) δικηγόρος

41

από δύο αριθµούς: την ταχύτητα και το µήκος του. 4. Οι πολλαπλές τοµές σ αυτή την αξονική τοµογραφία εγκεφάλου εµφανίζουν συγκεντρώσεις ασβεστίου.

5. Εδώ έχουµε µία αναπαράσταση της εσωτερικής αυλής του µεγάρου της Πύλου.

6. Τα πολλά τεµάχια λίθων και ελεφαντόδοντου που βρίσκονται διεσπαρµένα σε διάφορα σηµεία του ανακτόρου και των σπιτιών υποδηλώνουν ότι ένα τµήµα του ανθρώπινου δυναµικού ασχολήθηκε µε την τέχνη του λιθοξόου ή του µικρογλύπτη.

7. Πρέπει να εξακριβώσουµε από πού προέρχεται ο θόρυβος του κινητήρα στις χαµηλές στροφές και να βρούµε πού γίνεται διαρροή λαδιού.

γ) γιατρός δ) αρχιτέκτονας ε) αρχαιολόγος στ) ναυτικός ζ) φυσικός η) µαθηµατικός

∆ικαιολόγηση ........................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ 3.5.3. Να βρείτε ποιος και σε ποια περίσταση είναι πιθανότερο να πει ή να γράψει τα ακόλουθα κείµενα, σηµειώνοντας Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο. Να δικαιολογήσετε τις επιλογές σας.

Α. Αυτό το µοντέλο εφοδιάστηκε µε ανεξάρτητες αναρτήσεις µπρος και πίσω, ενώ τα άλλα αυτοκίνητα της κατηγορίας του αρκούνται σε πίσω άξονα µε υστερούντες βραχίονες. Εξάλλου σηµειώθηκαν εξαιρετικά επίπεδα πρόσφυσης στις γρήγορες στροφές και ικανοποιητική αποτελεσµατικότητα στην απόσβεση των κραδασµών.

α) Μαθητής της έκτης ∆ηµοτικού που περιγράφει σε συµµαθητή του το καινούργιο αυτοκίνητο του πατέρα του, !

β) Η γιαγιά του µαθητή µιλώντας σε φίλη της που βλέπει φωτογραφία του αυτοκινήτου σε περιοδικό, !

γ) Ο µηχανολόγος πατέρας του σε συνάδελφό του την ώρα της εργασίας, !

42

δ) Εκφωνητής σε ραδιοφωνική διαφήµιση. ! ∆ικαιολόγηση ........................................................................................................ ................................................................................................................................ Β. Μπαίνει, που λέτε, ξαφνικά στην επίθεση, σουτάρει προς τη σέντρα, του ρχεται πίσω η µπάλα, αυτός φεύγει µπροστά, ντριµπλάρει, ξανασουτάρει καρφί στο δοκάρι! Φοβερή φάση!

α) Αθλητικός συντάκτης σε κεντρικό τηλεοπτικό δελτίο ειδήσεων, ! β) Ο ίδιος συντάκτης σε φιλική συζήτηση, ! γ) Ο Γενικός Γραµµατέας Αθλητισµού σε συνέντευξη τύπου, ! δ) ∆ικηγόρος που υπερασπίζεται τον πελάτη του στο δικαστήριο. ! ∆ικαιολόγηση ........................................................................................................ ................................................................................................................................ Γ) Είναι σοµόν από ταφτά και οργαντίνα, µε γιακαδάκι µπεµπέ, µανίκι φούσκα, και δαντελίτσα στο στρίφωµα.

α) Ένας πατέρας που περιγράφει στους φίλους του το φόρεµα που αγόρασε η κόρη του, !

β) Ένας δηµοσιογράφος σε γραπτή ανταπόκριση της ετήσιας δεξίωσης για την αποκατάσταση της ∆ηµοκρατίας, !

γ) Μία κυρία που συνοµιλεί µε µια συνάδελφό της στο γραφείο, ! δ) Μία ποιήτρια στην τελευταία της ποιητική συλλογή. ! ∆ικαιολόγηση ......................................................................................................... ................................................................................................................................ ∆) Από τις µέχρι τώρα κρατήσεις δωµατίων στα ξενοδοχεία και θέσεων στα πάσης φύσεως συγκοινωνιακά µέσα από το εξωτερικό προς την Ελλάδα, αναµένεται ότι η τουριστική κίνηση της χώρας µας φέτος θα είναι ιδιαιτέρως σηµαντική. Οι αρµόδιες υπηρεσίες καταβάλλουν κάθε προσπάθεια, ώστε η προσφορά υπηρεσιών προς τους επισκέπτες της χώρας µας να είναι υψηλού επιπέδου.

43

α) Αρµόδιος υπουργός σε δηµοσιογράφο κατά τη διάρκεια συνέντευξης, !

β) Ιδιοκτήτρια ενοικιαζόµενων δωµατίων προς συνάδελφό της σε φιλική τους συζήτηση, !

γ) Λιµενεργάτης προς συνάδελφό του κατά τη διάρκεια αναµονής πλοίου µε τουρίστες, !

δ) Ο αρχηγός της αξιωµατικής αντιπολίτευσης σε επερώτησή του στη Βουλή. !

∆ικαιολόγηση ......................................................................................................... ................................................................................................................................ 4. ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ ΚΕΙΜΕΝΩΝ 4.1. Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης

4.1.1. Το δεκαπενταµελές συµβούλιο του σχολείου προτείνει µια φιλανθρωπική επίσκεψη των µαθητών σε ένα χωριό S.O.S. την περίοδο των Χριστουγέννων.

Α) Για την πραγµατοποίηση της πρότασης αυτής χρειάζεται να γραφούν τα ακόλουθα κείµενα, ένα από τα οποία αναλαµβάνετε να συντάξετε:

α) η σχετική αίτηση µε την οποία ζητάτε µέσω του διευθυντή του σχολείου άδεια από τον προϊστάµενο του οικείου Γραφείου ∆ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης,

β) το πρακτικό της συνεδρίασης του δεκαπενταµελούς, όπου ελήφθη η σχετική απόφαση,

γ) η ανακοίνωση µε την οποία καλείτε τους συµµαθητές να συµµετάσχουν στη συγκέντρωση χρηµάτων και ειδών πρώτης ανάγκης,

δ) επιστολές (i) προς τον σύλλογο γονέων και κηδεµόνων των µαθητών του σχολείου και (ii) προς τους επιχειρηµατίες της περιοχής για τη συνδροµή τους σ αυτή την προσπάθεια,

44

ε) το πρακτικό του δεκαπενταµελούς µε τον τελικό απολογισµό της φιλανθρωπικής σας δραστηριότητας.

Β) Πώς ανακοινώνετε προφορικά στους γονείς σας την απόφασή σας να συµµετάσχετε ενεργά σ αυτή την πρωτοβουλία;

Γ) Να γράψετε σ ένα γράµµα προς έναν φίλο ή µία φίλη τις εµπειρίες και τα συναισθήµατά σας από την οργάνωση και την πραγµατοποίηση της επίσκεψης.

4.1.2. Το δεκαπενταµελές συµβούλιο προτείνει την έκδοση σχολικής εφηµερίδας ή περιοδικού. Σάς αναθέτουν να συντάξετε ένα από τα ακόλουθα κείµενα: α) µία ανακοίνωση - πρόσκληση προς τους µαθητές µε την οποία ζητείται η συνεργασία τους,

β) το κείµενο της προκήρυξης του µειοδοτικού διαγωνισµού για την ανάδειξη του τυπογραφείου που θα αναλάβει την έκδοση,

γ) το κείµενο της διαφήµισης της έκδοσης σε τοπικό ραδιοφωνικό σταθµό, δ) µία επιστολή - αίτηση προς το δηµοτικό ή το κοινοτικό συµβούλιο για την ενίσχυση της έκδοσης.

4.1.3. Κατά τη διάρκεια της προηγούµενης σχολικής χρονιάς το σχολείο σας συµµετείχε σε ένα πρόγραµµα εκπαιδευτικών ανταλλαγών µε ένα σχολείο από χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και φέτος αποφασίσατε να προβείτε στην αδελφοποίηση των δύο σχολείων. Να συνθέσετε ένα από τα ακόλουθα κείµενα: α) Μία επιστολή προς το σχολείο αυτό, µε την οποία θα του γνωστοποιείτε την πρόθεσή σας (και η οποία αργότερα θα µεταφραστεί για να σταλεί).

β) Μία ανακοίνωση στον πίνακα ανακοινώσεων, µετά την ολοκλήρωση της διαδικασίας.

γ) Μία σύντοµη είδηση στον τοπικό τύπο.

45

δ) Μία προσχεδιασµένη προφορική παρουσίαση των ενεργειών σας στον υπουργό Παιδείας, από τον οποίο θα ζητάτε, µε την ευκαιρία, τη σύνδεση του σχολείου σας µε το διαδίκτυο (internet), για την καλύτερη επικοινωνία µε το σχολείο του εξωτερικού.

4.1.4. Ο σύλλογος των καθηγητών αποφάσισε τη συµµετοχή του σχολείου σε πρόγραµµα ανακύκλωσης χαρτιού, γυαλιού και αλουµινίου, υπολογίζοντας, φυ-σικά, στη δική σας συµµετοχή. Μία οµάδα µαθητών στους οποίους ανήκετε προ-θυµοποιήθηκαν να δραστηριοποιηθούν. Να γράψετε δύο από τα εξής κείµενα: α) Ανακοίνωση του προγράµµατος στους µαθητές. β) Επιστολή - αίτηση προς τους καταστηµατάρχες ή και επιχειρηµατίες της περιοχής, για να προµηθεύσουν το σχολείο µε τους απαραίτητους κάδους ως χορηγοί.

γ) Ενηµερωτικά φυλλάδια για τους µαθητές και τους κατοίκους της περιοχής, σχετικά µε την αναγκαιότητα και τα αποτελέσµατα της ανακύκλωσης.

δ) Οδηγίες χρήσης των κάδων, για να επικολληθούν πάνω σ αυτούς.

4.2. Ερωτήσεις σύντοµης απάντησης

4.2.1. Βρίσκεστε σε ένα εστιατόριο και ακούτε ορισµένα λόγια από τη συζήτηση που διεξάγεται στο τραπέζι πίσω σας. Από τα ακόλουθα λεγόµενα τι συνάγετε σχετικά µε την ηλικία, το επάγγελµα, το µορφωτικό επίπεδο του οµιλητή, καθώς και για τη σχέση του µε τον συνοµιλητή του;

Το σκέφτηκα, µη φοβάσαι. Πρέπει να σταµατήσω τώρα που µε βαστάνε ακόµα τα πόδια µου. Μπορείς πια να αναλάβεις τη δουλειά µόνος σου, στρωµένη είναι, δόξα τβ θεβ, δεν θα αντιµετωπίσεις τις δυσκολίες που είχα εγώ, όταν ξεκίνησα µε δανεικά. Έχω βρει και ένα σπίτι στο νησί, να έχουµε όλοι την ησυχία µας. Στη µητέρα σου δεν το έχω πει ακόµη.

4.3. Ερωτήσεις αντικειµενικού τύπου

4.3.1. Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση σηµειώνοντας Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο.

46

Α) Το θεατρικό έργο που θα ανεβάσουµε διαδραµατίζεται σε µια γειτονιά. Ο Γιώργος ανέλαβε να ζωγραφίσει τις προσόψεις των σπιτιών. Θα ασχοληθεί αποκλειστικά µε τη(ν) α) τοιχογραφία ! γ) σκηνογραφία, ! β) τοπιογραφία, ! δ) νωπογραφία ! του έργου.

Β) Τα γκράφιτι στους τοίχους του σχολείου µας είναι µια σύγχρονη µορφή α) νωπογραφίας, ! γ) τοιχογραφίας, ! β) ακουαρέλας, ! δ) σκηνογραφίας. ! Γ) Αρκετοί συµµαθητές µας τα καταφέρνουν στο σχέδιο γι αυτό στην εφηµερίδα του σχολείου έχουµε αρκετές α) ακουαρέλες, ! γ) τοπιογραφίες, ! β) θαλασσογραφίες, ! δ) γελοιογραφίες. ! ∆) Στο µάθηµα των Καλλιτεχνικών συνειδητοποίησα µόλις προχθές ότι οι ζωγραφιές µε νεροµπογιές που φτιάχνω τόσα χρόνια είναι α) νωπογραφίες, ! γ) ακουαρέλες, ! β) τοπιογραφίες, ! δ) θαλασσογραφίες. ! Ε) Μια δύσκολη τεχνική στην τοιχογραφία όπου ζωγραφίζουν πάνω στον υγρό ασβέστη, όσο αυτός διατηρεί την υγρασία ονοµάζεται α) τοπιογραφία, ! γ) θαλασσογραφία, ! β) ακουαρέλα, ! δ) νωπογραφία. ! 4.3.2. Στις ακόλουθες προτάσεις οι υπογραµµισµένες λέξεις άλλοτε χρησιµοποιούνται σωστά και άλλοτε εσφαλµένα. Να σηµειώσετε Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο και στη συνέχεια να αντικαταστήσετε κάθε λανθασµένη λέξη µε την αντίστοιχη σωστή.

Σωστό Λάθος

47

α) Στις δηµοπρασίες έργων τέχνης που γίνονται στο Λονδίνο οι ερασιτέχνες όλου του κόσµου σπεύδουν να αγοράσουν σπάνια δηµιουργήµατα. ! ! ...................................................................................

β) Οι Μέδικοι της Αναγέννησης ήταν δεξιοτέχνες και χρηµατοδότησαν πολλούς καλλιτέχνες της εποχής, για να µπορέσουν να φιλοτεχνήσουν τα έργα τους. ! ! ...................................................................................

γ) Παρά την ηλικία του ο νεαρός παίζει υπέροχα βιολί! Τον χαρακτηρίζουν ως τον νεότερο κοµψοτέχνη της ορχήστρας. ! ! ...................................................................................

δ) Με ερασιτέχνες µόνο δεν είναι εφικτό να προχωρή- σουν οι εργασίες, χρειάζονται ειδικευµένοι τεχνίτες. ! ! ...................................................................................

ε) ∆εν έχει σπουδάσει αρχαιολογία, έχει όµως πολλές γνώσεις πάνω στην επιστήµη. Είναι ένας φιλότεχνος αρχαιολόγος. ! ! ...................................................................................

στ) Κάθε κόσµηµα από τα χέρια του είναι προσεγµένο µέχρι την τελευταία λεπτοµέρεια. Στη δουλειά του θεωρείται κοµψοτέχνης. ! ! ...................................................................................

4.3.3. Να συµπληρώσετε τα κενά των προτάσεων επιλέγοντας το κατάλληλο ουσιαστικό από αυτά που δίνονται στις παρενθέσεις : α) Οικονοµική.............(συµβολή, ενίσχυση, προστασία) 200.000 δραχµών προσέφερε η κοινότητα στους πληµµυροπαθείς.

β) Τα έσοδα λειτουργίας του συλλόγου καλύπτονται από τις ετήσιες οικονοµικές .......................(ενισχύσεις, αρωγές, συνδροµές ) των µελών του.

γ) Χωρίς την κρατική ..................................... (προστασία, υποστήριξη, συνδροµή) θα ήταν αδύνατον να ολοκληρωθεί το έργο.

48

δ) Ανέλπιστη ................................... (συµβολή, επικουρία, συνδροµή) για την αντιµετώπιση της οικονοµικής κρίσης της επιχείρησης αποτέλεσε η χορήγηση δανείου.

ε) Η οικογένειά του τού πρόσφερε την αναγκαία ηθική ............................... (ενίσχυση, επικουρία, συµπαράσταση) στις δύσκολες στιγµές της ζωής του.

στ) Η ...................................... (συµβολή, αρωγή, ενίσχυση) των κατοίκων στην άµεση κατάσβεση της πυρκαγιάς ήταν καθοριστική.

4.3.4. Στις ακόλουθες προτάσεις να αντικαταστήσετε το ρήµα βοηθώ µε το κατάλληλο συνώνυµο από αυτά που δίνονται στον πίνακα (ένα περισσεύει).

ενισχύω παραστέκοµαι επικουρώ εξυπηρετώ υποστηρίζω ωφελώ

α) Οι συγγενείς και οι φίλοι τους βοήθησαν ................. ολόψυχα στις δύσκολες στιγµές, γι αυτό και αντιµετωπίζουν πάλι µε αισιοδοξία τη ζωή.

β) Εφόσον ο πατέρας του αρνήθηκε να τον βοηθήσει ................. οικονοµικά για να αγοράσει ένα µηχανάκι, εκείνος αποφάσισε να εργαστεί το καλοκαίρι για να εξοικονοµήσει το ποσόν.

γ) Τι ταλαιπωρία! Ώρες πηγαινοερχόµουν από γραφείο σε γραφείο και κανείς υπάλληλος δεν µπόρεσε να µε βοηθήσει..................

δ) Είναι πολύ αγαπηµένα αδέλφια. Ο µεγάλος πάντοτε βοηθά ................. τον µικρότερο, όταν ο δεύτερος έχει προβλήµατα µε τους φίλους του.

ε) Η εντατική προπόνηση την παραµονή του αγώνα δεν βοήθησε ................. καθόλου την επίδοση της οµάδας.

4.4. Ερωτήσεις συνδυασµού αντικειµενικού τύπου και σύντοµης απάντησης

4.4.1. Να χαρακτηρίσετε τις ακόλουθες δηλώσεις σηµειώνοντας Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο και να δικαιολογήσετε τις επιλογές σας. Α) Την αναγγελία ενός δελτίου θυέλλης:

49

α) λακωνική, ! γ) ενδιαφέρουσα, ! β) διαφωτιστική, ! δ) έκτακτη. ! ∆ικαιολόγηση ......................................................................................................... ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ Β) Τη ραδιοφωνική ανακοίνωση που ακούσατε: «Ο κ. Χ. Που παραθερίζει στη Σκιάθο παρακαλείται να επικοινωνήσει µε τους οικείους του για οικογενειακή του υπόθεση.»: α) διαφωτιστική, ! γ) επίσηµη, ! β) επείγουσα, ! δ) ενδιαφέρουσα. ! ∆ικαιολόγηση ........................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ Γ) Τη δήλωση του υπουργού για την απόφαση της κυβέρνησης να αυξήσει την τιµή των εισιτηρίων στις αστικές συγκοινωνίες α) ενδιαφέρουσα, ! γ) λακωνική, ! β) επίσηµη, ! δ) έκτακτη. ! ∆ικαιολόγηση ......................................................................................................................................................................................................................................... ................................................................................................................................ ∆) Τη δήλωση ενός δηµοφιλούς τραγουδιστή στα Μ.Μ.Ε.: «Σταµατώ το τραγούδι!»: α) διαφωτιστική, ! γ) λακωνική, ! β) επείγουσα, ! δ) επίσηµη. ! ∆ικαιολόγηση ........................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ Ε) Την ανακοίνωση µιας εταιρείας αυτοκινήτων: «Οι κάτοχοι αυτοκινήτων µάρκας Χ, µοντέλου GTI, παραγωγής 1997 παρακαλούνται να επισκεφθούν την αντιπροσωπία µας µε το αυτοκίνητό τους για δωρεάν επισκευή, επειδή έχει παρατηρηθεί κατασκευαστική βλάβη στο σύστηµα διεύθυνσης των οχηµάτων.»:

50

α) ενδιαφέρουσα, ! γ) επίσηµη, ! β) λακωνική, ! δ) διαφωτιστική. ! ∆ικαιολόγηση ........................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ 4.4.2. Να χαρακτηρίσετε κάθε κείµενο της στήλης Α ως προς το είδος του, χρησιµοποιώντας τα στοιχεία της στήλης Β (ένα από αυτά τα στοιχεία περισσεύει). Έπειτα να εξετάσετε αν ορισµένα κείµενα µπορούν να αντιστοιχούν σε δύο είδη της στήλης Β. Να εντοπίσετε µία τέτοια περίπτωση και να τη δικαιολογήσετε.

ΚΕΙΜΕΝΟ / ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΚΕΙΜΕΝΟΥ2

ΕΙ∆ΟΣ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

1. ∆είτε τα σίριαλ που γίνονται διεθνή µπεστ σέλλερ. Για να Σαγηνεύσουν ταυτόχρονα χριστιανούς και µουσουλµάνους, φτωχούς και πλούσιους, αναλφάβητους και πτυχιούχους, µικρούς και µεγάλους, άνδρες και γυναίκες, δεν έχουν ίχνος ηθικής, παράδοσης, φιλοσοφίας, ιστορικής µνήµης, έχουν µόνο διάφορα απροσδόκητα, για να συντηρούν το ενδιαφέρον.

2. Αντίθετα από ό,τι πιστεύει ο κόσµος, οι µικροοργανισµοί δεν «ψοφούν» από το κρύο, γι αυτό έχουµε περισσότερες ιώσεις κατά τη διάρκεια του χειµώνα. Το ίδιο συµβαίνει και µέσα στα ψυγεία. Τα βακτηρίδια και άλλοι επιβλαβείς για τον άνθρωπο µικροοργανισµοί ∆εν σκοτώνονται µε τη µεγάλη ψύξη. Απλώς επιβραδύνεται ο µεταβολισµός τους.

3. Έχουµε κάτι στα µέτρα σας. Ξέρουµε ακριβώς τι θέλετε. Μια οθόνη µε όλα τα πλεονεκτήµατα των «µεγάλων ιντσών», αλλά µε πολύ µικρότερον όγκο και χαµηλότερο κόστος.

α) αθλητικού σχολιασµού

β) αποδεικτικό γ) αφηγηµατικό δ) διαφηµιστικό ε) επιστηµονικό

2 Το κείµενο 1) προέρχεται από επιφυλλίδα του Κ. Γεωργουσόπουλου στον ηµερήσιο τύπο και είναι ελαφρά συντοµευµένο. Το κείµενο 2) προέρχεται από άρθρο του Α. Γαλδαδά στον εβδοµαδιαίο τύπο. Το κείµενο 4) ανήκει στο βιβλίο του J. Boardman Αρχαία Ελληνική τέχνη, εκδ. Υποδοµή, Αθήνα 1979, σ. 126. Το κείµενο 5) είναι του Ν. Καζαντζάκη - από τον Καπετάν Μιχάλη-, το κείµενο 6) προέρχεται από το βιβλίο του R. Drews Η έλευση των Ελλήνων, εκδ. Οδυσσέας, Αθήνα 1997, σ. 206. Το κείµενο 8) είναι από το βιβλίο του A. S. Neil Θεωρία και πράξη της αντιαυταρχικής εκπαίδευσης, εκδ. Μπουκουµάνη, Αθήνα 1972, σ. 13. Το κείµενο 10) είναι του Ε. Παπανούτσου από το βιβλίο Πρακτική Φιλοσοφία. Τα υπόλοιπα κείµενα είναι «κατασκευασµένα» για τις ανάγκες της άσκησης.

51

µε πολύ µικρότερον όγκο και χαµηλότερο κόστος.

4. Ο ντόπιος ασβεστόλιθος µε τον οποίο χτίστηκε ο ναός του ∆ία στην Ολυµπία ήταν καλυµµένος µε µια στρώση γύψου. Η οροφή πάντως και τα γλυπτά έγιναν από εξαιρετικό παριανό µάρµαρο.

5. Ανέβαινε, κατέβαινε, βούλιαζε µέσα του η Κρήτη. ∆εν ήταν νησί· ήταν ένα θεριό που κείτουνταν στη θάλασσα· ήταν η Γοργόνα, η αδερφή του Μεγαλέξαντρου, που θρηνούσε και φουρτούνιαζε το Πέλαγο.

6. Η ιδέα πως κάποιος µπορούσε να µεταφέρει άλογα µε πλοία το 1.600 π.Χ. ίσως φανεί παράλογη, αλλά προφανώς αυτό ακριβώς έγινε. Αργότερα, την εποχή του Οµήρου, το κοινό του δεν δυσκολευόταν καθόλου να φαντάζεται τους αχαιούς ήρωες να µεταφέρουν τ άλογά τους στην Τροία.

7. Είµαστε αποφασισµένοι να µην υποχωρήσουµε στη διεκδίκηση των δίκαιων αιτηµάτων µας.

8. Σ ένα από τα έργα µας, που παιζόταν από πολύ µικρά παιδιά, παρουσιαζόταν µια σκηνή, στην οποία µια συντροφιά δειπνούσε. Το γεγονός ότι είχαν σερβιριστεί αληθινά φαγητά στη σκηνή στοίχισε αρκετό χρόνο και κόπο στον υποβολέα µέχρι να επαναφέρει τα παιδιά στη συνέχιση της παράστασης· είχαν ολότελα ξεχάσει το κοινό που τους παρακολουθούσε και έτρωγαν ό,τι υπήρχε στο πιάτο.

9. Οφείλουµε στα παιδιά µας µια καλύτερη εκπαίδευση, τους οφείλουµε το δικαίωµα στην εργασία, τους οφείλουµε µια πιο ισχυρή οικονοµία, αλλά και µια δικαιότερη κοινωνία και µια πιο γνήσια δηµοκρατία.

10. Τι είναι η φιλία; «Εύνοια» φυσικά -λέγει ο Αριστοτέλης· να έχεις δηλαδή καλές διαθέσεις απέναντι σ έναν άνθρωπο, να επιζητείς τη συντροφιά του, να θέλεις την ευτυχία του.

11. Τα παιδιά που έχουν γεννηθεί τα τελευταία 10-20 χρόνια έχουν µεγαλώσει χρησιµοποιώντας τηλεόραση και υπολογιστές. Άρα αυτά τα τεχνολογικά επιτεύγµατα ανήκουν στον κόσµο τους.

στ) ιστορικό ζ) κριτικό η) λογοτεχνικό θ) περιγραφικό ι) πολιτικό / ρητορικό

ια) συνδικαλι- στικό ιβ) φιλοσοφικό

52

∆ικαιολόγηση ........................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ 5. Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΚΑΙ Η ΠΕΙΘΩ Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑ Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΚΑΙ Η ΑΙΤΙΟΛΟΓΗΣΗ

5.1. Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης 5.1.1. Υποθέστε ότι συµµετέχετε σε µία τηλεοπτική συζήτηση, ως εκπρόσωπος του µαθητικού κόσµου, µε θέµα τη σχέση των νέων µε την τηλεόραση και γενικά τα µέσα επικοινωνίας. Να αναπτύξετε σε προσχεδιασµένο προφορικό λόγο και σε δύο παραγράφους µε αιτιολόγηση και µε υλικό (πληροφορίες, συλλογισµούς) από το κείµενο του Μ. Πλωρίτη (Έκφραση-Έκθεση σσ 136-138) την άποψη που εκφράζεται στο κείµενο κατά την οποία Η υπερτελειοποίηση των µέσων επικοινωνίας αποτελεί ταυτόχρονα µια υπόσχεση ελευθερίας και µια απειλή καινούργιας δουλείας. 5.1.2. Χρησιµοποιώντας στοιχεία (: πληροφορίες, συλλογισµούς, παραδείγµατα) από τα κείµενα των σελίδων 143-145 τους Α΄ τεύχους της Έκφρασης-Έκθεσης να συνθέσετε δύο παραγράφους υποστηρίζοντας ότι Ο αναλφαβητισµός είναι πρόβληµα κοινωνικό, πολιτικό, πολιτιστικό και οικονοµικό. Το κείµενό σας πρόκειται να δηµοσιευθεί στην τοπική εφηµερίδα που ανακοινώνει την ίδρυση βραδινών τµηµάτων γλωσσικής διδασκαλίας στο ∆ήµο ή στην Κοινότητα όπου ανήκετε.

53

5.2. Ερωτήσεις σύντοµης απάντησης 5.2.1. Να διαβάσετε το ακόλουθο κείµενο και να απαντήσετε στις ερωτήσεις που έπονται σχετικά µε τη λογική δοµή και τη νοηµατική οργάνωσή του.

Η επίδραση της τηλεόρασης

Οι σχέσεις των παιδιών και των νέων µε την τηλεόραση προκαλούν συχνά

µεγάλη ανησυχία σε γονείς και εκπαιδευτικούς. Ωστόσο, είναι µάλλον υπερβολικό να αποδίδονται όλα τα στραβά της εποχής στο τηλεοπτικό µέσον. Όπως όλοι γνωρίζουµε, η τηλεόραση κατηγορείται -και µάλιστα µε έντονο

φανατισµό, όταν πρόκειται για τα παιδιά- ότι καταστρέφει τη φαντασία, προκαλεί τη βία, υποσκάπτει την οικογενειακή ζωή, εµποδίζει την ανθρώπινη επικοινωνία και πολλά άλλα. Η τηλεόραση είναι αυτό το µαγικό κουτί που τα καθηλώνει, τα εµποδίζει να αναπτύξουν άλλες χρήσιµες δραστηριότητες και, κυρίως, να ασχοληθούν µε τα µαθήµατά τους, να «ανοίξουν και κανένα βιβλίο». Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια η άγονη αντιπαράθεση τηλεόρασης-βιβλίου τείνει

να εγκαταλειφθεί. Γενική είναι η τάση παραδοχής ότι κάθε µέσον έχει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του, τις ιδιαίτερες λειτουργίες του, εξυπηρετεί διαφορετικούς σκοπούς και καλλιεργεί διαφορετικές δεξιότητες. µε αυτή την έννοια, θα ήταν προτιµότερο να αναζητήσουµε αλλού ερµηνείες για το πώς συµβαίνει η πλειονότητα (50-60%) των παιδιών από όλα τα κοινωνικά στρώµατα να µη διαβάζει κανένα εξωσχολικό βιβλίο στον ελεύθερο χρόνο. Είναι πράγµατι απορίας άξιο, αν αναλογιστούµε ότι το βιβλίο αποτελεί το κυριότερο και σχεδόν αποκλειστικό µέσον γνώσεων και πληροφοριών στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστηµα. Είναι πράγµατι απορίας άξιο το γεγονός ότι οι περισσότεροι νέοι δεν γνωρίζουν την πρακτική της ανάγνωσης παρά µόνο στο πλαίσιο των κανόνων που επιβάλλει το σχολείο και, βεβαίως, δεν καταλαβαίνουν τι σηµαίνει «απόλαυση του κειµένου». Το εκπαιδευτικό σύστηµα αποτυγχάνει συνολικά και συστηµατικά να καλλιεργήσει µια ουσιαστική επιθυµία για το διάβασµα που να συνοδεύει ως αυθόρµητη επιλογή τα άτοµα στην εκτός σχολείου ζωή τους.

54

Είναι απλοϊκό να πιστεύουµε ότι η τηλεόραση είναι υπεύθυνη γι αυτό το φαινόµενο. Και τούτο επειδή ποτέ στην ιστορία δεν κυκλοφόρησαν τόσα πολλά βιβλία, όπως επίσης ποτέ στην ιστορία ο σχολικός θεσµός δεν υπήρξε ισχυρότερος και µαζικότερος από ό,τι στην εποχή της τηλεόρασης. Συνεπώς, πρέπει να ασχοληθούµε µε τα βαθύτερα εκείνα αίτια που οδηγούν στην απόρριψη του βιβλίου από µια µεγάλη µερίδα των παιδιών αντί να περιοριζόµαστε στην ανακάλυψη «αποδιοποµπαίων τράγων».

(Κείµενο της Αλεξάνδρας Κορωναίου από τον εβδοµαδιαίο τύπο, συντοµευµένο και ελαφρά διασκευασµένο)

α) Ποια είναι η θέση-απόφανση της συντάκτριας; Σε ποιο / ποια σηµεία του κειµένου την προβάλλει;

β) Πώς διευκρινίζει / επεξηγεί αυτή τη θέση; γ) Με ποια στοιχεία (: πληροφορίες, δεδοµένα, συλλογισµούς) αιτιολογεί τη θέση;

δ) Σε ποιο συµπέρασµα καταλήγει; 5.2.2. Να συµπληρώσετε τα ελλείποντα τµήµατα των ακόλουθων επιχειρηµάτων / συλλογισµών. Α) α) Ο Θαλής, ο Ηράκλειτος και ο Πυθαγόρας είναι Ίωνες φιλόσοφοι. β) Οι Ίωνες φιλόσοφοι είναι Προσωκρατικοί. γ)........................................................................................................................

Β) α) Η πίεση χρόνου οδηγεί σε άγχος και επιθετική συµπεριφορά. β) Οι κάτοικοι των µεγάλων πόλεων ζουν υπό πίεση χρόνου. γ)........................................................................................................................

Γ) α) Οι περισσότεροι επιµελείς µαθητές εισάγονται στην τριτοβάθµια εκπαίδευση. β) ....................................................................................................................... γ) Η Μαρία είναι πιθανό να εισαχθεί στην τριτοβάθµια εκπαίδευση.

∆) α) ..................................................................................................................

55

β) Η Ελένη παίρνει συχνά ηρεµιστικά χάπια. γ) Άρα η Ελένη είναι πιθανό να εθιστεί στα ηρεµιστικά χάπια που παίρνει συχνά.

Ε) α) Ο γιος του γείτονά µας τραυµατίστηκε χθες οδηγώντας µηχανάκι απρόσεκτα και χωρίς κράνος. β) Ο αδελφός µου οδηγεί µηχανάκι απρόσεκτα και χωρίς κράνος. γ) ..................................................................................................................

5.3. Ερώτηση αντικειµενικού τύπου Να βρείτε τις αντιστοιχίες ανάµεσα στους συλλογισµούς της στήλης Α και στους όρους της στήλης Β.

Α ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΙ

Β ΕΙ∆ΟΣ

ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΥ 1. Αυτός ο σκηνοθέτης διαλέγει καλούς ηθοποιούς. Η Μαρία συµµετέχει στην παράστασή του, άρα είναι καλή ηθοποιός.

2. Ο νέος διευθυντής έχει απαρχαιωµένες ιδέες. Είναι ηλικιωµένος. Όλοι οι ηλικιωµένοι έχουν απαρχαιωµένες ιδέες.

3. Οι γλωσσοµαθείς έχουν µεγάλη πιθανότητα να βρουν δουλειά. Ο Νίκος είναι γλωσσοµαθής. Άρα έχει µεγάλη πιθανότητα να βρει δουλειά.

4. Οι χώρες µε µεγάλα ποσοστά αναλφάβητων δεν ανα-πτύσσονται οικονοµικά. Οι περισσότερες αφρικανικές χώρες έχουν µεγάλα ποσοστά αναλφάβητων. Αυτές οι χώρες δεν αναπτύσσονται οικονοµικά.

α) Παραγωγικός (από το γενικό στο ειδκό)

β) Επαγωγικός (από το ειδικό στο γενικό)

γ) Αναλογικός (από το ειδικό στο ειδικό)

5.4. Ερώτηση συνδυασµού αντικειµενικού τύπου και σύντοµης απάντησης

56

Να επιβεβαιώσετε να απορρίψετε το περιεχόµενο των ακόλουθων προτάσεων, σηµειώνοντας Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο. Έπειτα να διορθώσετε τις προτάσεις που θεωρείτε λανθασµένες.

Σωστό Λάθος α) Για να υποστηρίξεις µιαν άποψη δεν χρειάζεται να την αιτιολογήσεις, αλλά να συγκινήσεις και να εντυπωσιάσεις τους ακροατές. ! !

β) Τα παραδείγµατα, οι συλλογισµοί και τα επιχειρή- µατα µπορούν να λέγονται ή να γράφονται µε τη διατύπωση και τη σειρά που µάς έρχεται στο νου. ! !

γ) Ένας καθηγητής και ένας µαθητής χρειάζονται τους ίδιους κανόνες οργάνωσης του λόγου, όταν υποστηρίζουν τις απόψεις τους. ! !

δ) Για να είναι πειστικό ένα κείµενο επιχειρηµάτων, πρέπει να εκφωνείται χωρίς καµία χειρονοµία ή διακύµανση της φωνής. ! !

ε) ∆ιάταξη του κειµένου επιχειρηµάτων σηµαίνει οργάνωση του κειµένου. ! !

στ) Η τέχνη να πείθεις για τις απόψεις σου άρχισε να µελετάται πριν από λίγα χρόνια. ! !

∆ικαιολόγηση ........................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................

Ο ΛΟΓΟΣ 6. ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΣ ΚΑΙ ΓΡΑΠΤΟΣ ΛΟΓΟΣ

57

6.1. Ερώτηση σύντοµης απάντησης

Να συµπληρώσετε τον ακόλουθο πίνακα αναφέροντας πλεονεκτήµατα και µειονεκτήµατα του γραπτού και του προφορικού λόγου.

ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ

ΓΡΑΠΤΟΣ ΛΟΓΟΣ

ΠΛΕΟΝΕ- ΚΤΗΜΑΤΑ

1. Μπορείς να ζητήσεις εξηγήσεις από τον οµιλητή για τα λεγόµενά του τη στιγµή της οµιλίας του.

2. .......................................... ..........................................

3. .......................................... ..........................................

1. Μπορείς να επιστρέψεις στο κείµενο όσες φορές θέλεις ή χρειάζεται.

2. .........................................

........................................ 3. ........................................

........................................

ΜΕΙΟΝΕ- ΚΤΗΜΑΤΑ

1. Όταν είναι εντελώς αυθόρµητος µπορεί να έχει ανακρίβειες, υπερβολές και ελλείψεις.

2. .......................................... ..........................................

3. .......................................... ..........................................

1. ∆εν µπορείς να ζητήσεις διευκρινίσεις από τον συγγραφέα για τα γραφόµενά του, ενώ διαβάζεις.

2. ........................................ ........................................

3. ........................................ ........................................

6.2. Ερωτήσεις αντικειµενικού τύπου 6.2.1. Να σηµειώσετε δίπλα στο κάθε είδος λόγου στη στήλη Α τα γράµµατα της στήλης Β που αντιστοιχούν.

58

Α Β

Προφορικός λόγος Γραπτός λόγος

α) Χρησιµοποιεί κυρίως υποτακτική σύνδεση. β) Είναι αναλυτικότερος και λιγότερο ανακριβής. γ) Παρουσιάζει ελλειπτικές προτάσεις και φράσεις ανολοκλήρωτες.

δ) Έχει φροντισµένη σύνταξη ε) Χρησιµοποιεί συνήθως παρατακτική σύνδεση. στ) Είναι εφήµερος και δεν µπορεί να συγκρατηθεί

αναλλοίωτος στη µνήµη ζ) Είναι επιµεληµένος και συνήθως προσχεδιασµένος. η) Συνοδεύεται και από άλλα γνωρίσµατα της οµιλίας παραγλωσσικά και εξωγλωσσικά.

θ) Παρουσιάζει επεξεργασµένο λεξιλόγιο. ι) Παρουσιάζει προχειρότητα στην έκφραση.

6.2.2. Να επιβεβαιώσετε ή να απορρίψετε το περιεχόµενο των ακόλουθων προτάσεων σηµειώνοντας Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο.

Σωστό Λάθος α) Ο προφορικός λόγος είναι κατώτερος από τον γραπτό. ! ! β) Στον προφορικό λόγο συχνά διορθώνουµε την έκφρασή

µας τη στιγµή που µιλάµε. ! ! γ) Ο προφορικός λόγος απαιτεί πυκνότητα νοηµάτων.! ! δ) Στον γραπτό λόγο υπάρχει µεγαλύτερη ποικιλία και αριθµός συνδετικών και µεταβατικών λέξεων. ! !

ε) Μία οµιλία στη γιορτή της 25ης Μαρτίου είναι παρά- δειγµα προσχεδιασµένου προφορικού λόγου. ! !

7. Ο ∆ΙΑΛΟΓΟΣ

7.1. Ερωτήσεις σύντοµης απάντησης

7.1.1. Ας υποθέσουµε ότι στην ωριαία συνεδρίαση του τµήµατός σας παρατηρήθηκε το φαινόµενο να µιλούν ταυτόχρονα πολλοί οµιλητές. Να

59

γράψετε µία παράγραφο, τονίζοντας τις συνέπειες αυτής της συµπεριφοράς στην αποτυχία του διαλόγου.

7.1.2. Κάθε φορά που προσπαθείτε να εκφράσετε τη γνώµη σας, σε ένα συγκεκριµένο πρόσωπο, αντιµετωπίζεστε µε ειρωνεία. Προσπαθήστε να δείξετε σε µία παράγραφο πώς αυτή η στάση δεν ευνοεί το διάλογο µεταξύ σας.

7.1.3. Ένας ηλικιωµένος συγγενής σας ακούει πάντοτε µε προσοχή τη γνώµη σας, χωρίς να σας διακόπτει. Να δείξετε σε µία παράγραφο κατά πόσο η στάση του αυτή διευκολύνει τη µεταξύ σας επικοινωνία.

7.1.4. Έχετε διαπιστώσει ότι, όταν συζητάτε µε ένα συγκεκριµένο φίλο σας, σχεδόν πάντοτε συµφωνείτε µεταξύ σας. Προσπαθήστε να επισηµάνετε τα αίτια της επιτυχίας του διαλόγου σας, σε µία παράγραφο.

7.1.5. Να δώσετε ένα παράδειγµα σύντοµου διαλόγου (ερώτηση - απάντηση), όπου θα παρέχονται ανεπαρκείς πληροφορίες.

7.1.6. Να δώσετε ένα παράδειγµα σύντοµου επιτυχηµένου διαλόγου.

7.1.7. Να δώσετε ένα παράδειγµα σύντοµου αποτυχηµένου διαλόγου.

7.1.8. Αφού επιλέξετε δύο από τις παρακάτω ερωτήσεις, να δώσετε σε κάθε περίπτωση µία απάντηση που να περιέχει σκόπιµη ασάφεια. • Πώς τα πήγες, σήµερα, στα Μαθηµατικά; • Τι δουλειά κάνει ο πατέρας σου; • Θα είσαι στο σπίτι το απόγευµα; • Ποιο παιδί έριξε τη µπάλα κι έσπασε το τζάµι; • Στοίχισε ακριβά το καινούριο σας αυτοκίνητο; • Να περάσω από το γραφείο σας, αύριο, για να συζητήσουµε; • Πότε, επιτέλους, θα µας επισκεφθείτε;

7.1.9. Αφού επιλέξετε µία από τις παρακάτω ερωτήσεις, να δώσετε: α) µία απάντηση που να επιτυγχάνει την επικοινωνία και β) µία που να τη διακόπτει. • Ποια τµήµατα θα επισκεφθούν, αύριο, το Μουσείο;

60

• Ποιος από τους τρεις άρχισε πρώτος τη φασαρία; • Με ποιο µέσο θα πάτε στη Θεσσαλονίκη; • Πόσο καιρό θα µείνετε στο Παρίσι; • Σε ποιο θέατρο θα ανεβάσουν την «Ειρήνη» του Αριστοφάνη;

7.1.10. Να γράψετε µία ερώτηση για κάθε απάντηση από τις παρακάτω και να επισηµάνετε σε ποιους διαλόγους διαταράσσεται η επικοινωνία: α - Αύριο, το µεσηµέρι β - Ίσως γ - Πιθανόν δ - Αρίστευσε! ε - Στη Σαντορίνη στ - Κάποιο πρόβληµα ζ - Έτσι κι έτσι

7.1.11. Να αναφέρετε ονοµαστικά τις ιδιότητες που πρέπει να έχει ένας διάλογος, για να διεξάγεται µε επιτυχία.

7.1.12. Συµπληρώστε τα κενά στο διάλογο µε δικές σας προτάσεις, ώστε να δηµιουργηθεί µια ιστορία χιουµοριστική: • Χάλασε πια ο κόσµος, κυρία Μαρία µου! • ...................................................... • ∆εν έµαθες; • ...................................................... • Ότι ................................................

61

• Σοβαρά; Μη µου το λες! • ..................................................... • Και τώρα τι θα γίνει;

7.1.13. Πώς πρέπει να λειτουργήσουν ποµπός και δέκτης, ώστε να επιτύχουν την αµοιβαία επικοινωνία;

7.1.14. Με ποιους τρόπους ο συγγραφέας σε ένα λογοτεχνικό κείµενο µπορεί να αποδώσει το λόγο των ηρώων του;

7.1.15. Ποια στοιχεία χρησιµοποιεί ο συγγραφέας προκειµένου να αποδώσει µε φυσικότητα το λόγο των ηρώων του; Σχολιάστε τα.

7.1.16. Για ποιο λόγο σε ένα θεατρικό κείµενο σχεδόν παραλείπονται τα παραγλωσσικά και τα εξωγλωσσικά στοιχεία της οµιλίας;

7.1.17. Προσπαθήστε να προσδιορίσετε µε ακρίβεια τις υποκειµενικές προϋποθέσεις που πρέπει να τηρηθούν, ώστε ένας διάλογος να επιτύχει το στόχο του. (Να χρησιµοποιήσετε 100 - 120 λέξεις).

7.2. Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης 7.2.1. Ο πεζόδροµος της γειτονιάς σας έχει µετατραπεί σε χώρο στάθµευσης αυτοκινήτων. Γράψτε ένα φανταστικό διάλογο, όπου οι δύο πλευρές, κάτοχοι Ι.Χ. και παιδιά, συγκρούονται. Τέλος, απευθυνθείτε µε επιστολή προς το ∆ηµοτικό Συµβούλιο εκθέτοντας τις απόψεις σας, για να παραµείνει ο χώρος ελεύθερος.

62

7.2.2. Ο δρόµος που περνάει έξω από το σχολείο σας είναι ταχείας κυκλοφορίας. Στην παρέµβασή σου σε συζήτηση γονέων, µαθητών, καθηγητών, προσπάθησε να δώσεις επαρκείς πληροφορίες για τους κινδύνους που διατρέχουν οι µαθητές. 7.2.3. Το ∆εκαπενταµελές Μαθητικό Συµβούλιο του Λυκείου σας θέλει να διοργανώσει µια εκδήλωση, το Σαββατόβραδο, µέσα στο σχολείο. Ο Λυκειάρχης διατηρεί επιφυλάξεις. Γράψτε το µεταξύ τους διάλογο, όπου θα γίνεται φανερό ότι ο Λυκειάρχης προσπαθεί να µονοπωλήσει το λόγο. 7.2.4. Τον τελευταίο καιρό δηµιουργήθηκε µια παρεξήγηση µε κάποιο φίλο σας. Να γράψετε ένα διάλογο, µε τον οποίο θα προσπαθείτε να αποκαταστήσετε τις διαπροσωπικές σας σχέσεις, παραδεχόµενοι µε ειλικρίνεια τα σφάλµατά σας. 7.2.5. Ένας συµµαθητής σας εκφράζει συχνά ρατσιστικές αντιλήψεις. Κάθε συνοµιλία µαζί του καταλήγει σε σύγκρουση. Γράψτε ένα διάλογο, όπου θα προσπαθείτε να τον αντικρούσετε διατηρώντας παράλληλα την αυτοκυριαρχία σας. 7.2.6. Ένας συγγενής σας είναι πολύ ισχυρογνώµων, όταν υποστηρίζει ότι οι νέοι σήµερα δεν αντιµετωπίζουν προβλήµατα, γιατί τα βρίσκουν όλα έτοιµα. Γράψτε ένα διάλογο µαζί του, όπου θα προσπαθείτε να τον πείσετε µε ευγένεια να αλλάξει γνώµη. 7.2.7. ∆υο επιβάτες τσακώνονται στο λεωφορείο. Αφηγηθείτε τον υποτιθέµενο µεταξύ τους διάλογο, προσπαθώντας να αποδώσετε τα εξωγλωσσικά και τα παραγλωσσικά στοιχεία της οµιλίας τους. 7.2.8. Να δώσετε ένα παράδειγµα αποτυχηµένου διαλόγου ανάµεσα σε δύο φίλους επιλέγοντας ένα από τα παρακάτω θέµατα: α) το είδος της µουσικής που προτιµούν, β) την αθλητική τους οµάδα, γ) κάτι άλλο παρεµφερές. Έπειτα, να επισηµάνετε σε µία παράγραφο τους λόγους της αποτυχίας του.

63

7.2.9. Συχνά οι νέοι παραπονούνται για την αδυναµία επικοινωνίας µε τους γονείς τους που οφείλεται στην απουσία δηµιουργικού διαλόγου ανάµεσά τους. Να εκθέσετε τις απόψεις σας για τους λόγους που, κατά τη γνώµη σας, προκαλούν αυτό το πρόβληµα και τους τρόπους που µπορεί να αντιµετωπιστεί απευθυνόµενος µε γράµµα σας προς ένα φίλο/η που αντιµετωπίζει παρόµοια κατάσταση µε τους γονείς του/της. 7.2.10. Στο σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστηµα η διδασκαλία πρέπει να στηρίζεται κυρίως στο διάλογο. Σε σχετικό ερώτηµα δηµοσιογράφου νεανικού περιοδικού εκθέτετε τις εµπειρίες σας από τις µέχρι σήµερα µεθόδους διδασκαλίας που αντιµετωπίσατε και προτείνετε τρόπους για την αποτελεσµατική χρήση του διαλόγου στη διδακτική πράξη. 7.2.11. Με αφορµή µια διένεξη που είχατε µε κάποιον/α φίλο/η σας του εκθέτετε σε γράµµα τις απόψεις σας για τους λόγους που καθιστούν ένα διάλογο αναποτελεσµατικό και προτείνετε τρόπους µε τους οποίους µπορεί να αποφευχθεί ένα τέτοιο ενδεχόµενο. 7.2.12. Ένα περιοδικό ασχολούµενο µε τα προβλήµατα στις οικογενειακές σχέσεις διερευνά ειδικότερα και διεξοδικότερα τις συνέπειες της απουσίας επικοδοµητικού διαλόγου στη σχέση γονέων και εφήβων, τόσο για τους ίδιους, όσο και για την οµαλή ζωή ολόκληρης της οικογένειας. Για το σκοπό αυτό καλεί τους εφήβους να συνδράµουν στην έρευνα αυτή αποστέλλοντας κείµενά τους, τεσσάρων - πέντε παραγράφων, στα οποία να εκθέτουν σε πλάγιο λόγο τις σκέψεις τους για το ζήτηµα αυτό. 7.2.13. Συµµετέχοντας ως οµιλητές σε εκδήλωση του δήµου σχετική µε τα προβλήµατα που δηµιουργεί η αθρόα εισρροή αλλοδαπών στην ελληνική κοινωνία, να εκθέσετε τις απόψεις σας για τη συµβολή του διαλόγου στην επίλυση αυτών των προβληµάτων και γενικότερα στη προσέγγιση και συνεργασία των λαών µεταξύ τους.

64

7.2.14. Παίρνοντας αφορµή από την παρακολούθηση µιας τηλεοπτικής συζήτησης στην οποία διαπιστώσατε επίφαση διαλόγου, να αποστείλετε ένα κείµενο στον εν λόγω τηλεοπτικό σταθµό, όπου µε νηφαλιότητα να εκθέτετε τις απόψεις σας για τους λόγους που οδηγούν συνήθως τον τηλεοπτικό διάλογο σε αναποτελεσµατικότητα, αλλά και τις προτάσεις σας για επικοδοµητικότερη αξιοποίησή του στις τηλεοπτικές εκποµπές στο µέλλον. 7.2.15. Στην εποχή µας παρατηρείται έλλειψη ουσιαστικού διαλόγου στις σχέσεις των νέων µεταξύ τους. Πώς θα περιγράφατε την κατάσταση, σε ποιους λόγους θα αποδίδατε το γεγονός και ποιες λύσεις θα προτείνατε, αν συµµετείχατε ως οµιλητές στη Βουλή των Εφήβων; 7.2.16. Αν σας καλούσε κάποιος τηλεοπτικός σταθµός για να µιλήσετε σε εκποµπή του µε θέµα: «Ο διάλογος ευνοεί την επικοινωνία των ανθρώπων σε όλους τους τοµείς της ζωής», τι θα λέγατε για να πείσετε ότι η σωστή του λειτουργία επιτυγχάνεται µε την ελευθερία του λόγου, το δηµοκρατικό κλίµα και γενικά τη λειτουργία των δηµοκρατικών θεσµών; Το κείµενο στο οποίο θα βασιστείτε να είναι περίπου πέντε παραγράφων.

7.3. Ερωτήσεις αντικειµενικού τύπου 7.3.1. Να επιβεβαιώσετε ή να απορρίψετε το περιεχόµενο των προτάσεων σηµειώνοντας Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο:

Σωστό Λάθος α) Πιστεύω ότι δε θα αποκαλύψει τίποτε. Είναι

πολύ λακωνικός. ! ! β) Πάντα κατορθώνει και µας αποστοµώνει.Είναι

ετοιµόλογος. ! ! γ) Αυτός ο νεαρός είναι, πράγµατι, αυθάδης. ∆ιαρκώς

λέει µεγάλα λόγια. ! ! δ) Γίνεται τόσο πειστικός µε τα επιχειρήµατά του,

ώστε πάντοτε συµφωνούµε µε τη γνώµη του. ! !

65

ε) Πόσο εχέµυθος ήταν ο παππούς! Μιλούσε τόσο όµορφα που µας γοήτευε. ! !

7.3.2. Να επιβεβαιώσετε ή να απορρίψετε το περιεχόµενο των ακόλουθων προτάσεων σηµειώνοντας Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο:

Σωστό Λάθος α) Όποιος έχει περισσότερες γνώσεις πάνω σε

ένα θέµα, έχει το δικαίωµα να µονοπωλεί το λόγο. ! ! β) Όταν µιλούν ταυτόχρονα οι συνοµιλητές, ο διάλογος

γίνεται πιο ενδιαφέρων. ! ! γ) Επιτυχηµένος είναι ο διάλογος µόνο όταν στο τέλος

οι συνοµιλητές συµφωνούν. ! ! δ) Τα έντονα εξωγλωσσικά στοιχεία µπορεί να από-

σπάσουν την προσοχή των συνοµιλητών από τα λεγόµενα. ! !

ε) Όταν η σχέση ποµπού και δέκτη λειτουργεί αµφί- δροµα, ο διάλογος είναι αποτυχηµένος. ! !

στ) Οι ατέρµονες συζητήσεις δεν είναι δείγµα γόνιµου διαλόγου ! !

7.3.3. Να συµπληρώσετε τα κενά στις επόµενες προτάσεις µε µία από τις λέξεις: συνέδριο, συνέλευση, συνεδρίαση, συµβούλιο, σύσκεψη, συνδιάσκεψη, συνοµιλία, συζήτηση.

• Η νέα οικονοµική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα συζητηθεί σε

........................... κορυφής, στις Βρυξέλλες. • Τα δεκαπενταµελές µαθητικό ........................................... σε έκτακτη

..................................... του αποφάσισε τη συµµετοχή του σχολείου στις εκδηλώσεις του ∆ήµου για το περιβάλλον.

• Στο ετήσιο ........................... της Καρδιολογικής Εταιρείας επισηµάνθηκαν οι βλαβερές συνέπειες του καπνίσµατος στη λειτουργία της καρδιάς.

• Η γενική ................................ των εργαζοµένων αναβλήθηκε, γιατί δεν είχε απαρτία.

66

• Ο υπουργός προσκάλεσε σε .............................. τους αρµόδιους φορείς, προκειµένου να ληφθούν µέτρα για την αντιµετώπιση των συνεπειών µιας νέας ενδεχόµενης πληµµύρας.

7.3.4. Να συµπληρώσετε τα κενά µε µία από τις λέξεις: άγονος, εποικοδοµητικός, υποκειµενικός, αντικειµενικός, ατέρµονος, διεξοδικός. • Όταν επιτυγχάνεται η επικοινωνία των συνοµιλητών, τότε ο διάλογος είναι

........................... . • Το δηµοκρατικό κλίµα αποτελεί τη θεµελιώδη ........................... προϋπόθεση του διαλόγου.

• Χωρίς τη διάθεση υποχώρησης των οµιλητών ο διάλογος γίνεται ................. • Το ήθος των οµιλητών, ως ........................... προϋπόθεση, µπορεί να ευνοήσει ή να µαταιώσει το διάλογο.

7.3.5. Να συµπληρώσετε τα κενά στις παρακάτω προτάσεις µε µία από τις εκφράσεις που βρίσκονται στην παρένθεση: Ο υπεύθυνος του ∆ήµου για µια ακόµη φορά υποσχέθηκε στους κατοίκους

πως θα ασφαλτοστρωθεί ο δρόµος. ......................................................... (τα πολλά λόγια είναι φτώχεια, πες κανένα λόγο στον Υπουργό, λόγος να γίνεται). Οι κάτοικοι όµως εξαγριώθηκαν: «Γελιέσαι, αν νοµίζεις ότι µπορεί να µας

κοροϊδεύεις συνέχεια», του είπαν. ......................................................... (µεγάλο λόγο ξεστόµισες, τα πολλά λόγια είναι φτώχεια, θα δώσεις λόγο για τις πράξεις σου!) Τέλος, ο πιο ψύχραιµος πρότεινε να συναντήσουν απευθείας τον ίδιο το

∆ήµαρχο, γιατί ......................................................... (ο λόγος του είναι συµβόλαιο, αυτός έχει λόγο εδώ µέσα, κατά µείζονα λόγο). Άλλωστε, αν τελικά το υποσχεθεί, σίγουρα θα το πραγµατοποιήσει, µια και

......................................................... (επ ουδενί λόγω, ο λόγος του είναι συµβόλαιο, µεγάλο λόγο ξεστόµισε).

67

7.3.6. Να επιλέξετε τη σωστή σηµασία της λέξης σηµειώνοντας Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο. (Σε κάθε άσκηση υπάρχει µόνο µία σωστή απάντηση). i) κοινοτοπία: α) η ένωση των κατοίκων µιας περιοχής ! β) γνωστοποίηση µιας είδησης στο κοινό ενός τόπου ! γ) έντονο ενδιαφέρον του κοινού για τον τόπο του ! δ) συνηθισµένος λόγος !

ii) αµετροέπεια: α) η υπερβολική φιλοδοξία ! β) προβληµατική έκφραση ! γ) πολυλογία ! δ) λόγος µε µέτρο !

iii) δηµοκοπία: α) κουραστική οµιλία ! β) προσπάθεια προσεταιρισµού του λαού µε απατηλές υποσχέσεις ! γ) στατιστική µέτρηση του πληθυσµού µιας χώρας ! δ) δηµόσια αγορά ή πώληση ενός προϊόντος !

iv) αθυρόστοµος: α) γλυκοµίλητος ! β) βωµολόχος ! γ) λιγόλογος ! δ) σιωπηλός !

7.3.7. Ποιες από τις παρακάτω προϋποθέσεις ευνοούν τη λειτουργία του διαλόγου; α) µονοπώληση του λόγου από τον ικανότερο οµιλητή β) πειθώ γ) ισχυρογνωµοσύνη δ) διάθεση υποχώρησης ε) διαξιφισµοί

68

στ) προσοχή στα λεγόµενα των οµιλητών Βάλτε σε κύκλο τη σωστή απάντηση:

1. (α, γ, στ) 2. (β, γ, δ) 3. (α, γ, δ) 4. (β, δ, στ) 5. (β, δ, ε) 7.3.8. Να αντικαταστήσετε τις υπογραµµισµένες φράσεις µε άλλες ισοδύναµες που θα χρησιµοποιούσε κάποιος στο λόγο του, προκειµένου να εντυπωσιάσει: α) Εκφράζεται µε τόση άνεση, .............. που η διήγησή του σε συναρπάζει. β) Ο οδηγός του λεωφορείου έµεινε άφωνος .............. µπροστά στην

αναίδεια του επιβάτη γ) Μπορείς να βασιστείς στο λόγο αυτού του ανθρώπου που διαστρεβλώνει

την αλήθεια, .............. όπως τον συµφέρει; δ) Ποτέ δεν εκφράζει φανερά τη γνώµη του στους συνοµιλητές του.

Πάντοτε µιλάει µε υπονοούµενα ...............

7.3.9. Να αντικαταστήσετε τις υπογραµµισµένες φράσεις µε άλλες ισοδύναµες που θα χρησιµοποιούσε κάποιος στο λόγο του, αν ήθελε να µιλήσει πιο απλά και σε πιο οικείο ύφος. Η συζήτηση που παρακολούθησα στην τηλεόραση ήταν πραγµατικά

αποτυχηµένη. Αρχικά, οι οµιλητές διατύπωσαν τις απόψεις τους µε αργό ρυθµό, συχνά λεξιθηρώντας .............., για να εντυπωσιάσουν τους θεατές. Ο λόγος των περισσότερων ήταν σχοινοτενής .............. και κουραστικός, γεµάτος κοινοτοπίες .............. και ταυτολογίες ............... Στη συνέχεια, ορισµένοι δε δίστασαν να αρχίσουν τους υπαινιγµούς .............. εναντίον των συνοµιλητών τους, πράγµα που οδήγησε σε έντονους διαξιφισµούς .............., ευτυχώς λεκτικούς, µεταξύ τους. Τέλος, ο πιο αθυρόστοµος .............. προσκεκληµένος µε την παρέµβασή του όξυνε τόσο πολύ τα πνεύµατα, ώστε η συζήτηση διεκόπη, πριν ολοκληρωθεί. Ήταν, πραγµατικά, απογοητευτικό να διαπιστώνεις ότι, ενώ το θέµα ήταν τόσο ενδιαφέρον, οι συνοµιλητές αναφέρθηκαν ακροθιγώς .............. στην ουσία του και τον περισσότερο χρόνο είτε δηµοκοπούσαν .............. είτε διαπληκτίζονταν ...............

7.3.10. Ενώστε µε µία γραµµή τις συνώνυµες λέξεις µεταξύ τους: i) άναυδος α) υπονοούµενο ii) κοινότοπος β) πολυλογάς iii) υπαινιγµός γ) άφωνος

69

iv) ευφραδής δ) τετριµµένος v) αµετροεπής ε) γλαφυρός

7.3.11. Ενώστε µε µία γραµµή τη λέξη µε τη σηµασία της:

i) ταυτολογία α) έκθεση πεπραγµένων, απόδοση λογαριασµού ii) λογοκλόπος β) ακριβολόγος iii) υπόλογος γ) αυτός που παρουσιάζει τα λεγόµενα του άλλου σαν δικά του iv) ετυµηγορία δ) επανάληψη του ίδιου νοήµατος µ άλλα λόγια v) λεπτολόγος ε) αυτός που οφείλει να δώσει λόγο για τις πράξεις του vi) λογοδοσία στ) συντοµία στο λόγο, λακωνικότητα vii) βραχυλογία ζ) η εξήγηση της προέλευσης µιας λέξης ΣΥΝΘΕΤΙΚΕΣ - ∆ΗΜΙΟΥΡΓΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ Οι συνθετικές εργασίες είναι ο πιο απαιτητικός τύπος σχολικής εργασίας,

τόσο για τον καθηγητή που τις σχεδιάζει και τις επιβλέπει, όσο και για τον µαθητή που καλείται ή, καλύτερα, προθυµοποιείται να τις φέρει εις πέρας. Πιο συγκεκριµένα, µε αφορµή µια διδακτική ενότητα ενός µαθήµατος ο

καθηγητής προτείνει και οι µαθητές εθελοντικά αναλαµβάνουν µία εργασία που µπορεί να συνίσταται: • στη γραπτή ανάπτυξη ενός θέµατος • στη συλλογή, ταξινόµηση και επεξεργασία δεδοµένων • στην κατασκευή αντικειµένων • στην εκπόνηση διαφόρων χαρτών, διαγραµµάτων, στατιστικών πινάκων. Μία συνθετική εργασία µπορεί να είναι ατοµική ή οµαδική. Οι ίδιοι οι

µαθητές µπορούν να έχουν την ευχέρεια να επιλέξουν τον γενικό τρόπο µε τον οποίο θα εργαστούν: π.χ. συλλέγοντας, γράφοντας, αποµαγνητοφωνώντας, κατασκευάζοντας. Το υλικό στο οποίο θα βασίζεται µια συνθετική εργασία µπορεί να είναι:

• βιβλία σχολικά ενός ή περισσοτέρων µαθηµάτων • βιβλία εξωσχολικά που υποδεικνύει ο καθηγητής • κείµενα της έντυπης ή και ηλεκτρονικής δηµοσιογραφίας

70

• συνεντεύξεις (έτοιµες ή προετοιµασµένες και αποµαγνητοφωνηµένες από τους µαθητές)

• ερωτηµατολόγια (έτοιµα ή δουλεµένα από τους µαθητές) • εικόνες, ταινίες • αντικείµενα φυσικά ή κατασκευασµένα. Τη µεθοδολογία της εργασίας µπορεί να την υποδείξει ο καθηγητής ή να την

αναζητήσει και να τη διαµορφώσει ο µαθητής (ανάλογα µε την εκτίµηση του καθηγητή για τις δυνατότητες των µαθητών σε συνδυασµό µε τη φύση και τις απαιτήσεις της εργασίας). Ο χαρακτήρας µιας συνθετικής εργασίας είναι ελεύθερος και όχι

κανονιστικός. Αυτό θα πει ότι κάθε παιδί της οµάδας µπορεί να καταλήξει στα δικά του συµπεράσµατα, εφ όσον ενθαρρύνεται να εργαστεί σύµφωνα µε το δικό του γνωστικό στυλ και τα δικά του ενδιαφέροντα. Οι στόχοι αυτού του τύπου εργασίας διαφέρουν από τους στόχους όλων των

άλλων τύπων σχολικών ασκήσεων: από µία συνθετική εργασία δεν αναµένεται η εκµάθηση ορισµένης ύλης, ούτε καθορισµένες απαντήσεις και συµπεράσµατα. Μάλιστα, τα συµπεράσµατα µπορεί να είναι και απρόβλεπτα. Αυτό που αναµένεται, δηλαδή οι στόχοι των συνθετικών εργασιών είναι : • να αναπτύξει ο µαθητής πρωτοβουλίες, • να εξασκήσει ο µαθητής την ικανότητα να ορίζει ο ίδιος (έστω επί µέρους) στόχους για τη µελέτη ενός συνόλου δεδοµένων,

• να καλλιεργήσει ο µαθητής τη δεξιότητα να επισηµαίνει και να συγκεντρώνει το υλικό το οποίο υπηρετεί τους (έστω επί µέρους) στόχους που ο ίδιος έθεσε καθώς και να συνθέτει και να επεξεργάζεται αυτό το υλικό από ορισµένη οπτική γωνία,

• να συνειδητοποιήσει ο µαθητής την αναγκαιότητα της µεθόδου και να µάθει να διαµορφώνει τη µέθοδο που ταιριάζει στη φύση του υλικού του και στους στόχους της εργασίας του.

Η γενικότερη σκοπιµότητα των συνθετικών εργασιών µπορεί να αναλυθεί στα εξής ζητούµενα: • να αυτενεργήσει ο µαθητής ώστε να ξεπεράσει το συνηθισµένο παθητικό ρόλο του στην εκπαιδευτική διαδικασία,

71

• να αξιοποιηθεί πέρα από τον γνωστικό τοµέα και ο συναισθηµατικός και ο ψυχοκινητικός τοµέας του µαθητή,

• να «ανακαλυφθεί» ο µαθητής, δηλαδή να αναδειχθούν οι κλίσεις και τα ενδιαφέροντά του,

• να µετατοπιστεί το κέντρο της διδασκαλίας από το µάθηµα στον µαθητή ώστε:

ΝΑ ΜΑΘΕΙ Ο ΜΑΘΗΤΗΣ ΝΑ ΜΑΘΑΙΝΕΙ Αυτό το τελευταίο ζητούµενο είναι που πρέπει να αποτελεί τον απώτερο

στόχο κάθε εκπαιδευτικού συστήµατος. Εφ όσον µάλιστα ήδη ένα σηµαντικό ποσοστό των παρεχοµένων στο σχολείο γνώσεων (περίπου 7% !) ξεπερνιέται κάθε χρόνο. Και αυτό είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους τα τελευταία χρόνια έχει επανεκτιµηθεί η αξία της «διά βίου εκπαίδευσης».

Κατά την αξιολόγηση µιας συνθετικής εργασίας ελέγχονται:

• το ενδιαφέρον που επέδειξαν και η προσπάθεια που κατέβαλαν οι µαθητές, • ο βαθµός δυσκολίας της εργασίας, • η αποτελεσµατικότητα των µεθόδων που επέλεξαν ή επινόησαν οι µαθητές, • η πρωτοτυπία των συµπερασµάτων και γενικά των αποτελεσµάτων. Στα βιβλία της σειράς «Έκφραση - Έκθεση» οι ασκήσεις που έχουν στοιχεία

ή και τον χαρακτήρα συνθετικής εργασίας σηµειώνονται µε την ένδειξη «Έρευνα». Επειδή, όµως, πρόκειται για ένα είδος εργασίας επί του οποίου οι καθηγητές συνήθως δεν διαθέτουν κατάρτιση, ούτε πείρα,, αλλά και επειδή οι µέχρι σήµερα απαιτήσεις του αναλυτικού προγράµµατος ελάχιστο χρόνο για τέτοιες εργασίες επέτρεπαν, αυτές οι ασκήσεις έµεναν αναξιοποίητες. Στο Π∆ 246/31-7-98 για την αξιολόγηση των µαθητών προβλέπεται η εκπόνηση µιας συνθετικής εργασίας από κάθε µαθητή σε ένα µάθηµα της αρεσκείας του. Τα θέµατα που ακολουθούν αποτελούν παραδείγµατα εργασιών στα πλαίσια της ενότητας «∆ΙΑΛΟΓΟΣ», οι οποίες µπορούν να χρησιµοποιηθούν παράλληλα µε αυτές του βιβλίου, και παρέχουν αναλυτικές διευκρινίσεις στο διδάσκοντα, ώστε να δώσει σαφείς οδηγίες στους µαθητές για την εκπόνησή τους.

72

ΘΕΜΑ 1ο: «Εξηγήσεις και παρεξηγήσεις. Επιτυχηµένες και αποτυχηµένες προσπάθειες επικοινωνίας µέσα από διάφορα είδη διαλόγου»

ΣΚΟΠΟΘΕΣΙΑ: Ένα µεγάλο µέρος από τα καθηµερινά ακούσµατα και

διαβάσµατα των µαθητών αποτελείται από διαλόγους. Και ακόµη, το είδος και η ποιότητα των σχέσεων κάθε µαθητή (όπως και κάθε ανθρώπου) µε τους άλλους ανθρώπους σε µεγάλο βαθµό καθορίζεται από το είδος και την ποιότητα των διαλόγων που δηµιουργεί µαζί τους. Γι αυτό, πέρα από την προσέγγιση του ζητήµατος του διαλόγου στη σχολική τάξη, είναι σκόπιµο να δοθεί στους µαθητές η ευκαιρία να επεξεργαστούν τα συναφή δεδοµένα των εµπειριών τους και να µελετήσουν και τον εαυτό τους µέσα από αυτά.

ΠΛΕΥΡΕΣ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ

- Συλλογή του υλικού: Καταγραφή των διαφόρων ειδών διαλόγων

- Επεξεργασία του υλικού: α) Ταξινόµηση

- Αποκόµµατα από τον ηµερήσιο και περιοδικό τύπο, αποµαγνητοφωνήσεις συζητήσεων στο ραδιόφωνο, στην τη-λεόραση, σε ταινίες, σε θεατρικά έργα, από µνήµης κατάγραφή διαλόγων στους οποίους συµµετείχε ο µαθητής. Η έκταση των διαλόγων µπορεί να κυµαίνεται από µία ερωταπόκριση έως ένα µικρό θεατρικό επεισόδιο

- Ταξινόµηση βάσει κριτηρίων όπως: διάλογοι που αναφέρονται στην πρα-γµατικότητα και διάλογοι που µιµούνται ή αναπαριστούν την πραγµατικότητα, επικοινωνιακές προθέσεις του ποµπού και του δέκτη, βαθµός οικειότητας ανάµεσα στον ποµπό και τον δέκτη

β) Καθορισµός κριτηρίων της «επιτυχίας» ενός διαλόγου ανάλογα και µε το είδος του

- Παράδειγµα: η επιτυχία ενός θεα-τρικού ή κινηµατογραφικού διαλόγου κρίνεται µε βάση την αντίδραση του κοινού. Μπορεί να γίνει σύγκριση ανάµεσα σε έναν σπαρταριστό και σε έναν ανιαρό θεατρικό ή κινηµατογραφικό διάλογο, ώστε να

73

- Αξιολόγηση του υλικού: Συνηθισµένα αίτια επιτυχίας και αποτυχίας των διαλόγων

αναλυθεί η διαφορά - Συγκέντρωση και συνολική θεώρηση των συµπερασµάτων. Πίνακες, διαγράµµατα

ΘΕΜΑ 2ο: Η επιστροφή των µαρµάρων του Παρθενώνα. Οι δύο πλευρές ενός προβληµατικού διαλόγου και οι προεκτάσεις του ζητήµατος.

ΣΚΟΠΟΘΕΣΙΑ: Οι µαθητές είναι υποψιασµένοι για την ποσότητα, την

ποιότητα και τη σπουδαιότητα των διαφόρων µνηµείων της ελληνικής αρχαιότητας. Μάλλον, όµως, είναι ανυποψίαστοι για τους τρόπους µε τους οποίους το µεγαλύτερο τµήµα αυτού του θησαυρού καταστράφηκε, χάθηκε εντελώς ή κατέληξε σε ξένα µουσεία και ιδιωτικές συλλογές. Και µάλλον είναι επίσης ανυποψίαστοι για τη σηµασία που έχει για κάθε άνθρωπο η επαφή µε τα µνηµεία του πολιτισµού του: αυτά τα µνηµεία ορίζουν την αισθητική και γενικά τη στάση ζωής που διαµόρφωσε ο λαός στον οποίο ανήκει. Οι µαθητές, µέσα από την ενασχόλησή τους µε την υπόθεση των µαρµάρων του Παρθενώνα, έχουν την ευκαιρία να συναισθανθούν αυτές τις διαστάσεις και προεκτάσεις του θέµατος.

ΠΛΕΥΡΕΣ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ

- Η ζωφόρος του Παρθενώνα. Η δηµιουργία του, ο ρόλος του στο ναό της Αθηνάς, η καλλιτεχνική αξία του

- Η ιστορία της µεταφοράς των

µαρµάρων στην Αγγλία - Η ιστορία της διεκδίκησής τους από τη Ελλάδα

- Επίσκεψη στην Ακρόπολη και στο Ίδρυµα µελετών της Ακρόπολης

- Αποδελτίωση βιβλίων (π.χ. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους)

- Ταινίες της Εκπαιδευτικής τηλεόρασης

- ∆ιαφάνειες

- Αρθρογραφία σε εφηµερίδες και Περιοδικά

- Επίσκεψη στο ίδρυµα «Μελίνα

74

Μερκούρη

ΠΛΕΥΡΕΣ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ

- Τα επιχειρήµατα των δύο πλευρών - Άλλες ελληνικές αρχαιότητες που κοσµούν µεγάλα µουσεία

- Το γενικό ζήτηµα της επιστροφής των, όχι µόνο ελληνικών, «ξενιτεµέ-νων» εκθεµάτων στον τόπο της προέλευσής τους

- Συζητήσεις µε αρµοδίους υπαλλήλους του Υπουργείου Πολιτισµού

- Εικόνες από σχολικά και εξωσχολικά βιβλία Ιστορίας και αρχαιολογίας

- Οδηγοί από µεγάλα µουσεία που φιλοξενούν ξένες αρχαιότητες

- Συζητήσεις µε αρχαιολόγους - Συζητήσεις µε ξένους επισκέπτες ελληνικών ή και ξένων µουσείων ή και αρχαιολογικών χώρων

- Συµπεράσµατα. Πίνακες, χάρτες

ΘΕΜΑ 3ο: Οι Ολυµπιακοί αγώνες και ο τόπος της τέλεσής τους. ΣΚΟΠΟΘΕΣΙΑ: Ο αθλητισµός αποτελεί κοµµάτι της ζωής πολλών

µαθητών. Όλοι, λιγότερο ή περισσότερο, οι µαθητές παρακολουθούν αθλήµατα και συγκινούνται µε τους Ολυµπιακούς αγώνες. Τα τελευταία χρόνια παρακολουθούµε µία προσπάθεια της Ελλάδας να επιτύχει την τέλεση µιας Ολυµπιάδας (του 1996 και του 2004) στην Αθήνα. Ορισµένοι µάλιστα υποστηρίζουν ότι οι Ολυµπιακοί αγώνες πρέπει να τελούνται µονίµως στον τόπο της προέλευσής τους, ώστε να ξαναβρούν κάτι από το χαµένο γνήσιο αθλητικό πνεύµα. Η διερεύνηση του ζητήµατος θα δώσει την ευκαιρία στους µαθητές να διαµορφώσουν γνώµη για την αξία και τους στόχους που υπηρετούν οι

75

Ολυµπιακοί αγώνες, να αξιολογήσουν τις διαφορετικές απόψεις και να λάβουν οι ίδιοι θέση, εµπεριστατωµένη και όχι συνθηµατολογική.

ΠΛΕΥΡΕΣ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ

- Ιστορία των Ολυµπιακών αγώνων στη αρχαιότητα. Το πνεύµα και οι στόχοι

- Η αναβίωση των αγώνων. Η σηµερινή κατάσταση

- Επιχειρήµατα υπέρ και κατά για την τέλεση της Ολυµπιάδας του 2004 στην Αθήνα, καθώς και για τη µόνιµη τέλεση των Ολυµπιακών αγώνων στην Ελλάδα

- Βιβλία Ιστορίας - Επίσκεψη στην Ολυµπία - Ταινία της εκπαιδευτικής τηλεόρασης - Βιβλία σχολικά και εξωσχολικά - Άρθρα από εφηµερίδες και περιοδικά - Συζητήσεις µε αθλητές, προπονητές, µέλτης ολυµπιακής επιτροπής

- Φάκελος της ελληνικής υποψηφιό- τητας για την Ολυµπιάδα του 1996 και του 2004

76

ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

1ο κριτήριο για δεκαπεντάλεπτη δοκιµασία Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το κριτήριο αυτό είναι κατάλληλο για να διερευνήσει την επίτευξη των

στόχων της ενότητας «Η οργάνωση του λόγου και η πειθώ - το επιχείρηµα - η αιτιολόγηση». Το κείµενο προέρχεται από βιβλίο Φυσικής, και επιλέχθηκε σύµφωνα και µε την υπ αριθ. 36/97 πράξη του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου που αφορά τις «Μορφές γραπτής έκφρασης - έκθεσης στην τάξη και γραπτές δοκιµασίες στο γλωσσικό µάθηµα», όπου συνιστάται η αξιοποίηση κειµένων από τις γνωστικές περιοχές όλων των σχολικών µαθηµάτων. Η ερωτήσεις 1 έως 3 ανιχνεύουν την κατανόηση της νοηµατικής οργάνωσης του κειµένου, ενώ η ερώτηση 4 την κατανόηση των κοµβικών σηµείων του περιεχοµένου του. Β. ΚΕΙΜΕΝΟ Η αφή µας πληροφορεί µε σιγουριά πως τούτο το σώµα είναι θερµό και κείνο

κρύο. Αυτό όµως είναι καθαρά ποιοτικό κριτήριο, ανεπαρκές για µια ποσοτική περιγραφή και µερικές φορές ασαφές. Αυτό αποδεικνύεται µ ένα πολύ γνωστό πείραµα. Έχουµε τρία δοχεία που περιέχουν κρύο, χλιαρό και ζεστό νερό αντίστοιχα. Αν βυθίσουµε το ένα χέρι στο κρύο και το άλλο στο ζεστό νερό, από το κρύο θα δεχτούµε ένα µήνυµα πως είναι κρύο και από το άλλο πως είναι ζεστό. Αν κατόπιν βυθίσουµε και τα δύο χέρια στο χλιαρό νερό, τα µηνύµατα που δεχόµαστε από το καθένα έρχονται σε αντίθεση. Για τον ίδιο λόγο, ένας Εσκιµώος και ένας ιθαγενής κάποιας χώρας του Ισηµερινού που θα συναντηθούν στη Νέα Υόρκη µια ανοιξιάτικη µέρα, θα σχηµατίσουν διαφορετικές γνώµες για το κλίµα· ο ένας θα πει πως είναι ζεστό, ο άλλος κρύο. Ρυθµίζουµε όλα αυτά τα ζητήµατα µε τη βοήθεια ενός θερµοµέτρου· ενός οργάνου που, στην πρωτόγονη µορφή του, σχεδιάστηκε από τον Γαλιλαίο.

(Α. Einstein & L. Infeld, Η εξέλιξη των ιδεών στη Φυσική.. Μτφρ. Ε. Μπιτσάκη, εκδ. ∆ωδώνη, Αθήνα 1978, σ. 45)

Γ. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

77

1) Ποια είναι η θέση (απόφανση) του συγγραφέα; ................................................................................................................................ ................................................................................................................................

Μονάδες 3

2) Ποιο είναι το αποδεικτικό υλικό του; ................................................................................................................................

Μονάδες 3

3) Ποιο είναι το συµπέρασµα στο οποίο καταλήγει το κείµενο; ................................................................................................................................

Μονάδες 3

4) Να επιβεβαιώσετε ή να απορρίψετε το περιεχόµενο των ακόλουθων προτάσεων σηµειώνοντας Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο. Έπειτα να διορθώσετε τις προτάσεις που θεωρείτε λανθασµένες.

Σωστό Λάθος

α) Οι ποσοτικές περιγραφές είναι πιο σαφείς από τις ποιοτικές. ! !

β) Ο Εσκιµώος που επισκέπτεται τη Νέα Υόρκη µια ανοι- ξιάτικη µέρα αναλογεί στο χέρι που βυθίζεται στο κρύο νερό και µετά στο χλιαρό. ! !

γ) Το κλίµα της Νέας Υόρκης την Άνοιξη είναι ζεστό για τον Εσκιµώο. ! !

δ) Αν δεν έχουµε θερµόµετρο, µπορούµε να χρησιµοποιή- σουµε το χέρι µας για να µετρήσουµε τη θερµοκρασία ενός σώµατος. ! !

Μονάδες 2 (0,5 x 4) ∆ιόρθωση ................................................................................................................................ ................................................................................................................................

Μονάδες 9

2 κριτήριο για δεκαπεντάλεπτη δοκιµασία Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

78

Στο δεκαπεντάλεπτο διαγώνισµα που ακολουθεί και που αναφέρεται στην ενότητα «∆ιάλογος» επιχειρούµε να αξιολογήσουµε τα εξής: • την κατανόηση της επικοινωνιακής λειτουργίας του διαλόγου που είναι η ανάδειξη της πολλαπλότητας της αλήθειας,

• την κατάκτηση λεξιλογίου συναφούς µε το λόγο και το διάλογο, • την κατανόηση των προϋποθέσεων του διαλόγου και • την ικανότητα παραγωγής λόγου βάσει περιορισµών µιας επικοινωνιακής περίστασης. Η σειρά των ασκήσεων του διαγωνίσµατος αντιστοιχεί στη σειρά των

παραπάνω στόχων αξιολόγησης. Λόγω του περιορισµένου χρόνου της εξέτασης, δεν θεωρήσαµε σκόπιµο να συνδέσουµε τις ερωτήσεις µε κάποιο κείµενο. Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 1. Να συµπληρώσετε τα κενά στις παρακάτω προτάσεις επιλέγοντας µία από τις λέξεις που δίνονται στην παρένθεση:

∆ιάλογος είναι, κατά τη δική µου γνώµη, να παραδεχτείς ότι η αλήθεια είναι (µοναδική, πολλαπλή, σπάνια). Ότι είναι (εφικτή, προσιτή, ανέφικτη) η πλήρης αλήθεια. Όταν λες ότι (αναζητάς, βρί-σκεις, κατέχεις) εσύ την αλήθεια µόνος σου, είσαι (ισχυ-ρογνώµων, δογµατικός, επίµονος), δεν είσαι κριτικός νους. Του διαλόγου η µέθοδος είναι µόνο (η επιµονή, η πειθώ, η αλήθεια).

Μονάδες 2

2. Να επιβεβαιώσετε ή να απορρίψετε την ορθότητα των ακόλουθων ορισµών σηµειώνοντας σε κάθε περίπτωση Χ στη στήλη: Σωστό - Λάθος:

Σωστό Λάθος α) λογοκλόπος: αυτός που υποκλέπτει τηλε-

φωνικές συνδιαλέξεις ! !

79

β) ταυτολογία: η επανάληψη ίδιου νοήµατος µε άλλα λόγια ! !

γ) λογοδοσία: η έκθεση πεπραγµένων, απόδοση λογαριασµού ! !

δ) υπόλογος: όποιος υπολογίζει το συµφέρον του ! ! ε) βραχυλογία: η συντοµία στο λόγο, λακωνικότητα ! ! στ) ετυµολογία: η ικανότητα άµεσης και εύστοχης

απάντησης ! ! ζ) λεπτολόγος: όποιος µιλάει µε λεπτότητα ! ! η) δογµατικός: όποιος πιστεύει σε δόγµατα ! !

Μονάδες 4 3. Ελευθερία έκφρασης, έλλειψη προκατάληψης, εριστικότητα, φανατισµός. Να επιλέξετε µία από τις παραπάνω φράσεις και να τη χρησιµοποιήσετε σε ένα κείµενο 5 γραµµών, όπου θα επισηµαίνεται η επίδρασή της στο διάλογο.

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

.......................................................................................................................

....................................................................................................................... Μονάδες 6

4. Να µετατρέψετε το παρακάτω κείµενο σε διάλογο: Ο γιος καλεί τον πατέρα του να µαντέψει το βαθµό που πήρε στο µάθηµα της γλώσσας. Ο πατέρας µαντεύει το 14, αλλά ο γιος του τον πληροφορεί πως πήρε 15. Ο πατέρας δείχνει ευχαριστηµένος, αλλά γρήγορα απογοητεύεται, όταν ο γιος του τον πληροφορεί πως ο βαθµός που πήρε είναι πολύ χαµηλός, αφού η επίδοση της τάξης κυµάνθηκε από το 15 έως το 19.

......................................................................................................................

80

......................................................................................................................

......................................................................................................................

......................................................................................................................

......................................................................................................................

......................................................................................................................

......................................................................................................................

......................................................................................................................

......................................................................................................................

......................................................................................................................

...................................................................................................................... Μονάδες 8

81

1ο κριτήριο για ωριαία δοκιµασία

Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το κριτήριο αυτό αποτελεί έναν ενδεικτικό τρόπο για να διερευνηθεί η

επίτευξη των στόχων των ενοτήτων Γλώσσα και Λόγος του σχολικού εγχειριδίου. Το κείµενό του, αν και σχετικά απαιτητικό βασίζεται στη θεωρία που διδάχτηκαν διεξοδικά οι µαθητές στις οικείες ενότητες. Οι ερωτήσεις, κυρίως σύντοµης ανάπτυξης, εξετάζουν την κατανόηση του κειµένου (3 & 7) και των νοηµάτων που προκύπτουν από αυτό (1, 2, 4, 5 & 6). Β. ΚΕΙΜΕΝΟ

«Γειά σου αγάπη µου» λέει ο σύζυγος στη σύζυγό του. Φωνάζει «γειά σου αγάπη µου» στην καινούργια προϊσταµένη, µόλις εκείνη συστήνεται στον ίδιον και στους συναδέλφους του στο γραφείο. Λέει «γειά σου αγαπητή µου» στη σύζυγό του. Μία ηλικιωµένη κυρία λέει «γειά σου αγαπητή µου» στη γάτα της. Γράφω υπηρεσιακή επιστολή στον έφορο του οικείου τµήµατος φορολογίας εισοδήµατος και τον αποκαλώ «Αγαπητέ κύριε Χ». Απευθύνοµαι σε σας µε τη φράση «αγαπητοί αναγνώστες». Γράφω υπηρεσιακή επιστολή στον έφορο και τον αποκαλώ «Αγαπηµένε κύριε Χ». Σας αποκαλώ «αγαπηµένοι µου αναγνώστες». Μία ηλικιωµένη κυρία λέει «γειά σου αγάπη µου» στη γάτα της. Όλες αυτές οι προσφωνήσεις είναι πολύ φιλικές. Αλλά γνωρίζουµε ότι δεν είναι

όλες το ίδιο πιθανές. Κι αυτό επειδή από την εµπειρία µας µε διάφορους οµιλητές έχουµε συγκροτήσει ένα πρότυπο γλωσσικών χρήσεων και ένα άλλο πρότυπο περιστάσεων στις οποίες χρησιµοποιούνται οι διάφορες εκφράσεις και έτσι γνωρίζουµε ποια γλωσσική χρήση ταιριάζει σε ποια περίσταση. Βλέπουµε ότι σε πολλές περιπτώσεις µία λέξη µπορεί να χρησιµοποιηθεί στη θέση µιας άλλης και ότι οι σύζυγοι σε αντίθεση µε τους εφόρους, µπορούν να προσφωνηθούν είτε µε τη λέξη «αγάπη» είτε µε τη λέξη «αγαπητή», αλλά γνωρίζουµε επίσης ότι σε άλλες περιστάσεις µία λέξη µπορεί να είναι περισσότερο κατάλληλη από µιαν άλλη. Οι γνώσεις µας για τη γλώσσα είναι εξαιρετικά σύνθετες. ∆ιαθέτουµε όχι µόνο τη γνώση ενός τεράστιου, περίπλοκα δοµηµένου κώδικα αλλά και την εµπειρία των ποικίλων περιστάσεων της χρήσης του. Αυτή µας καθοδηγεί να επιλέξουµε

82

ανάµεσα σε περίπου συνώνυµες λέξεις εκείνη που ταιριάζει στη δεδοµένη περίσταση. Γνωρίζουµε τι είναι γλώσσα, εφόσον µπορούµε να συνθέσουµε ένα δείγµα της.

Θα µπορούσατε να πείτε ότι εγώ τώρα χρησιµοποιώ γλώσσα, παρόλο που, αν το καλοσκεφτείτε, κάτι περίεργο συµβαίνει µε τη γλώσσα αυτή. Καθώς κάθοµαι σε ένα γραφείο σε ένα προάστιο της Αδελαϊδας στην Αυστραλία, κοιτάζοντας πού και πού έξω από το παράθυρο, µια ηµέρα περισσότερο συννεφιασµένη από ό,τι συνήθως και µάλλον ψυχρή για Σεπτέµβριο, εσείς βρίσκεστε στη Νέα Υόρκη, στην Αθήνα ή στο Βερολίνο κάποια άλλη εποχή και σε συνθήκες άγνωστες σε µένα, έτσι ώστε ο τρόπος που εσείς κι εγώ χρησιµοποιούµε τη γλώσσα στη συζήτηση αυτή δεν είναι και ο πιο φυσιολογικός. Μάλλον θα έπρεπε να πω ότι είναι αρκετά αφύσικος, εφόσον το κείµενο που διαβάζετε τώρα το ξανακοίταξα στο Λονδίνο, τον Μάρτιο και διόρθωσα αρκετές από τις λέξεις που είχα γράψει στην Αδελαϊδα λαµβάνοντας υπόψη και τις υποδείξεις του εκδότη του βιβλίου που κρατάτε στα χέρια σας. Ο γραπτός λόγος είναι ένα πιο προσεγµένο, επεξεργασµένο είδος γλώσσας, που βρίσκεται µακριά από τις καθηµερινές, αυθόρµητες και απρόβλεπτες περιπέτειες του προφορικού λόγου, ο οποίος αποτελεί και το µεγαλύτερο τµήµα της γλωσσικής δραστηριότητας σε όλο τον κόσµο και είναι, µε αυτή την έννοια, η «φυσιολογική γλώσσα».

(G. W. Turmer, Stylistics, Penguin, London σ. 7, απόσπασµα µεταφρασµένο και ελαφρά διασκευασµένο για τις ανάγκες του κριτηρίου)

Γ. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

83

1. Να εξηγήσετε γιατί ο συντάκτης του κειµένου κανονικά δεν θα χρησιµοποιούσε τη φράση «αγαπηµένοι µου αναγνώστες». ................................................................................................................................ ................................................................................................................................

Μονάδες 2

2. Ποια από τα παραδείγµατα που δίνονται στην πρώτη παράγραφο θα θεωρούσαµε ότι έχουν κατάλληλο ύφος; ................................................................................................................................ ................................................................................................................................

Μονάδα 2

3. Ποιες είναι οι προϋποθέσεις για τη σωστή χρήση της γλώσσας; ................................................................................................................................ ................................................................................................................................

Μονάδες 3

4. Να αναφέρετε τρεις από τους παράγοντες που διαµόρφωσαν το ύφος του κειµένου. ................................................................................................................................ ................................................................................................................................

Μονάδες 2 5. Ποιες πληροφορίες σχετικά µε τον συγγραφέα (: µορφωτικό επίπεδο, επάγγελµα, χαρακτήρας) µπορείτε να συναγάγετε από το απόσπασµα που διαβάσετε; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας. ................................................................................................................................ ................................................................................................................................

Μονάδες 4 6. Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση σηµειώνοντας Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο. Να δικαιολογήσετε τις επιλογές σας.

i) Ο συγγραφέας αναφέρεται στις καιρικές συνθήκες

84

α) για να εξηγήσει πόσο έχουν επηρεάσει το ύφος του κειµένου του, ! β) για να δείξει πόσο απεχθάνεται τον κρύο καιρό, ! γ) για να δείξει πόσο κουράστηκε να γράψει το βιβλίο, ! δ) για να δείξει πόσο διαφορετικό µπορεί να είναι το περι- βάλλον του συντάκτη ενός κειµένου από εκείνο του ανα- γνώστη του. !

∆ικαιολόγηση ........................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................

Μονάδες 2 (0,5+1,5)

ii) Σύµφωνα µε τον συγγραφέα, ο γραπτός λόγος είναι «αφύσικος» επειδή α) πολλοί άνθρωποι πιέζονται για να γράψουν, ! β) ο συγγραφέας δεν βλέπει σε ποιον απευθύνεται, ούτε καν γνωρίζει ή µπορεί να φανταστεί, !

γ) πρέπει να ξαναδιαβάζει και να διορθώνει τα κείµενα που γράφει, ! δ) ο εκδότης του δεν του επιτρέπει να γράφει ό,τι θέλει. !

∆ικαιολόγηση ......................................................................................................... ................................................................................................................................ ................................................................................................................................

Μονάδες 2 (0,5+1,5)

7. Για ποιους άλλους λόγους ο συγγραφέας θεωρεί τον προφορικό λόγο περισσότερο «φυσιολογικό» από τον γραπτό; ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................

Μονάδες 3

85

2ο κριτήριο για ωριαία δοκιµασία

Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Αυτό το κριτήριο σχεδιάστηκε, για να διαπιστώσει την επίτευξη των στόχων

της 4ης διδακτικής ενότητας, σύµφωνα µε τον «Συµπληρωµατικό οδηγό για τη διδασκαλία των φιλολογικών µαθηµάτων στην Α΄ Λυκείου κατά το σχολικό έτος 1997-98», Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Αθήνα 1997, σσ 116-117: Η οργάνωση του λόγου και η πειθώ - το επιχείρηµα - η αιτιολόγηση. Η επιλογή του κειµένου έγινε µε βάση την εκφώνηση της άσκησης στη σελίδα 107 του Α΄ τεύχους της Έκφρασης - Έκθεσης: «Συζητήστε αν θα µπορούσε να σας βοηθήσει στη σύνταξη µιας έκθεσης ένα κείµενο της Αρχαίας Ελληνικής Γραµµατείας. Προτιµήστε να συζητήσετε ένα κείµενο που έχετε διδαχθεί.». Οι ερωτήσεις 1) και 3) προϋποθέτουν κατανόηση των ζητούµενων συλλογισµών αλλά και εφαρµογή των γνώσεων για την τυπική δοµή των συλλογισµών, ενώ η άσκηση 2) είναι µία «κλασική» ερώτηση κατανόησης. Η άσκηση 4) εξετάζει την κατανόηση ενός απαιτητικού τµήµατος του περιεχοµένου. Γι αυτό και σχεδιάστηκε µε τη µορφή «σωστό-λάθος», ώστε να µπορούν να απαντήσουν και οι µαθητές που δυσκολεύονται να αναδιατυπώσουν το κείµενο. Η άσκηση 5) εξετάζει ειδικά την κατανόηση της οργάνωσης του κειµένου και η άσκηση 6) διαπιστώνει την ικανότητα σύνθεσης. Η εφαρµογή από τον µαθητή του περιορισµού που τίθεται στην εκφώνηση ως προς την οργάνωση του κειµένου αποτελεί συγχρόνως κριτήριο για την αξιολόγηση της άσκησης.

Β. ΚΕΙΜΕΝΟ Τα ακόλουθα αποσπάσµατα προέρχονται από το βιβλίο του Θουκυδίδη

(Σικελικά) που διδαχθήκατε στη Γ΄ Γυµνασίου. Συγκεκριµένα το απόσπασµα α) είναι τµήµα της οµιλίας του Νικία, του στρατηγού που προσπαθεί να πείσει τους Αθηναίους να ψηφίσουν εναντίον της εκστρατείας στη Σικελία. Ειδικότερα, τους προτείνει να µην εκλέξουν τον Αλκιβιάδη στρατηγό, αναφερόµενος σ αυτόν µε τη φράση «σ αυτόν τον άνδρα». Από την άλλη πλευρά, ο Αλκιβιάδης απαντά στις κατηγορίες που του απευθύνει ο Νικίας προσπαθώντας να τις παρουσιάσει από τη θετική τους πλευρά. Τµήµα της απαντητικής οµιλίας του αποτελεί το απόσπασµα β). α) ... µη δώσετε σ αυτόν τον άνδρα την ευκαιρία, µε τον κίνδυνο της πόλης, να αποκτήσει προσωπική λαµπρότητα και αλαζονεία. Αυτός φροντίζει να τον

86

θαυµάζουν, γιατί τρέφει ωραία άλογα, και θέλει να έχει και κάποια ωφέλεια από το δηµόσιο αξίωµα, για να επαρκέσει στα µεγάλα έξοδά του. Αλλά να νοµίζετε ότι τέτοιοι άνθρωποι βλάπτουν τα δηµόσια πράγµατα και σπαταλούν την ιδιωτική τους περιουσία.

β) Και ταιριάζει σε µένα, Αθηναίοι, περισσότερο από άλλους να εκλεγώ στρατηγός και συνάµα νοµίζω ότι αξίζω το αξίωµα. Γιατί είναι ανάγκη ν αρχίσω απ αυτό το σηµείο, αφού ο Νικίας µου επιτέθηκε. Γιατί αυτά, για τα οποία κακολογούµαι, στους προγόνους µου και σε µένα φέρνουν δόξα και συνάµα ωφέλεια στην πατρίδα. Γιατί οι Έλληνες θεώρησαν την πόλη µας µεγαλύτερη από κάθε άλλη φορά και πάνω από την πραγµατική της δύναµη µε τη λαµπρότητα της επίσηµης αποστολής µου στους Ολυµπιακούς αγώνες, ενώ προηγουµένως έλπιζαν ότι είχε εξαντληθεί από τον πόλεµο. Αφού κατέβασα επτά άρµατα, τόσα που κανείς ως απλός πολίτης δεν είχε κατεβάσει ως τότε. Και πήρα το πρώτο βραβείο και το δεύτερο και το τέταρτο και τ άλλα ετοίµασα άξια της νίκης µου. Γιατί τέτοιες επιτυχίες θεωρούνται τιµή και η διεξαγωγή τους διαµορφώνει την ιδέα της δύναµης. Εξάλλου, όσες λαµπρές επιδείξεις κάνω στην πόλη, µε χορηγίες ή άλλες εκδηλώσεις στους συµπολίτες φυσικά προκαλούν φθόνο, αλλά στα µάτια των ξένων και αυτά φαίνονται δύναµη. Και δεν είναι άχρηστη αυτή η ανοησία, αν δηλαδή κάποιος µε δικά του έξοδα δεν ωφελεί µόνο τον εαυτό του αλλά και την πόλη. Ούτε βέβαια είναι άδικο, αν κάποιος έχει µεγάλη ιδέα για τον εαυτό του, να αρνείται να είναι ίσος µε τους πολλούς, αφού και κείνος, που είναι δυστυχισµένος µε κανέναν άλλο δε µοιράζεται τη δυστυχία του. Αλλά, όπως ακριβώς όταν είµαστε δυστυχισµένοι δε µας χαιρετίζουν, όµοια οφείλει να δείχνει ανοχή κάποιος ακόµη κι αν περιφρονείται από κείνους που ευτυχούν. Ή ας συµπεριφέρεται στους δυστυχείς σαν ίσος προς ίσους, όταν αυτός ευτυχεί, και ας αξιώνει µε τη σειρά του ίδια συµπεριφορά, όταν δυστυχεί. Εξάλλου γνωρίζω ότι τέτοιας λογής άνθρωποι και όσοι ξεπέρασαν τους άλλους σε κάποιο λαµπρό κατόρθωµα, στη διάρκεια της ζωής τους γίνονται δυσάρεστοι, κυρίως στους όµοιούς τους, έπειτα και στους άλλους, όσους συναναστρέφονται.

(Θουκυδίδη Ιστορία, Τα Σικελικά, Γ΄ Γυµνασίου, µτφρ. Ε. Σούλης, Ο.Ε.∆.Β., 1996, σσ 39, 42-43) Γ. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 1. Να συµπληρώσετε τα ελλείποντα µέρη του επιχειρήµατος αποδίδοντας τον συλλογισµό του Νικία.

87

α) Οι µαταιόδοξοι και αλαζόνες βλάπτουν τα δηµόσια πράγµατα και σπαταλούν την ιδιωτική τους περιουσία.

β) Ο Αλκιβιάδης είναι ................................................................................... γ) Άρα ο Αλκιβιάδης .....................................................................................

Μονάδες 2

2. Ποιες άλλες κατηγορίες αποδίδει ο Νικίας στον Αλκιβιάδη; ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................

Μονάδες 3

3. Ποια απάντηση δίνει ο Αλκιβιάδης στην κατηγορία του Νικία στην οποία αναφέρεται η ερώτηση 1; Να γράψετε αυτή την απάντηση µε τη µορφή επαγωγικού συλλογισµού. α)Εγώ (ο Αλκιβιάδης) ..................................................................................... β) Εγώ (ο Αλκιβιάδης) .................................................................................... γ) Όποιος ........................................................................................................

Μονάδες 3

4. Να επιβεβαιώσετε ή να απορρίψετε το περιεχόµενο των ακόλουθων προτάσεων σηµειώνοντας Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο.

Σωστό Λάθος α) Όποιος έχει µεγάλη ιδέα για τον εαυτό του αισθά- νεται αδικαιολόγητα ανώτερος από τους άλλους. ! !

β) Κάθε άνθρωπος οφείλει να περιµένει από τους συναν- θρώπους του την ίδια συµπεριφορά µε εκείνη που επιδεικνύει προς αυτούς. ! !

γ) Όλοι επιδιώκουν να προβάλλουν συγγένεια, αληθινή ή ψεύτικη, µε ξεχωριστά πρόσωπα. ! !

δ) Η Αθήνα καυχιέται εξίσου για τις σπουδαίες πράξεις των Αθηναίων πολιτών και των ξένων. ! !

88

ε) Η υπεροχή των ανθρώπων σε κάποιον τοµέα προκαλεί τον θαυµασµό όλων. ! !

στ) Η ιδιωτική ζωή των πολιτικών µπορεί να βλάψει τη δη- µόσια εικόνα τους. ! !

Μονάδες 3 (0,5 x 6)

5. Να εντοπίσετε α) τη θεµατική πρόταση και β) την κατακλείδα στην οµιλία του Αλκιβιάδη. ................................................................................................................................ ................................................................................................................................

Μονάδες 2

6. Να αναπτύξετε σε µία παράγραφο ένα επιχείρηµα, για να απαντήσετε στους γονείς ή στους φίλους σας αντιµετωπίζοντας ένα ελάττωµα ή µία κακή συνήθεια που σας καταµαρτυρούν από θετική άποψη (π.χ. υποθέστε ότι παραπονούνται για την επιµονή και την ισχυρογνωµοσύνη σας). ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................

Μονάδες 7

3ο κριτήριο για ωριαία δοκιµασία Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στο ωριαίο διαγώνισµα παρέχεται η δυνατότητα ελέγχου ευρύτερης έκτασης

της ύλης της ενότητας του «∆ιαλόγου» και µάλιστα µε την εφαρµογή όλων των τύπων ερωτήσεων.

89

Ο προβληµατισµός που οδήγησε στη διαµόρφωση των αρχών αξιολόγησης, βάσει των οποίων καταρτίστηκαν και οι ασκήσεις του διαγωνίσµατος παρουσιάστηκε ήδη στη γενική εισαγωγή. Ειδικότερα γι αυτό το διαγώνισµα εργαστήκαµε ως εξής: α) Επιλέξαµε ένα διαλογικό κείµενο µε προφανείς και χαρακτηριστικές

ιδιότητες διαλόγου το οποίο ανήκει και στη διδακτέα ύλη, δηλαδή ένα απόσπασµα από τα «Χταποδάκια» του Μ. Καραγάτση, Κ.Ν.Λ. Α΄ Λυκείου, σσ 332-333. β) Σύµφωνα µε τους διδακτικούς στόχους της ενότητας όπως διατυπώνονται

στο βιβλίο του καθηγητή, αλλά και µε το όλο πνεύµα του βιβλίου, όπως σκιαγραφήθηκε στη γενική εισαγωγή των ασκήσεων αξιολόγησης, κρίναµε σκόπιµο να ελεγχθεί η ικανότητα των µαθητών: • να επισηµαίνουν τα στοιχεία του κειµενικού κόσµου (χώρος, χρόνος, πρόσωπα, ρόλοι και σχέσεις των προσώπων)

• να αναγνωρίζουν τις επικοινωνιακές προθέσεις των προσώπων µέσα από τα γλωσσικά µέσα που τις υπηρετούν,

• να συνάγουν την ηλικία, το µορφωτικό επίπεδο και τον χαρακτήρα των προσώπων βάσει των λεγοµένων τους,

• να διακρίνουν τα µέσα µε τα οποία ο συγγραφέας αναπαριστά το λόγο των προσώπων

• να χειρίζονται το σχετικό µε το διάλογο λεξιλόγιο, • να κατανοούν τις ιδιότητες του διαλόγου του κειµένου και να διακρίνουν αν αυτές προάγουν ή διαταράσσουν την επικοινωνία των προσώπων και

• να µετασχηµατίζουν το διάλογο σε πλάγιο αφηγηµατικό λόγο και βάσει των περιορισµών ορισµένης οπτικής γωνίας.

γ) ∆ιαµορφώσαµε τις επί του κειµένου ερωτήσεις αξιολόγησης έτσι ώστε να

είναι κατάλληλες για τον έλεγχο αυτών των ικανοτήτων. Β. ΚΕΙΜΕΝΟ - Ό,τι άλλο, Παναγιωτάκη µου, αυτό όµως µη µου το ζητάς! - ∆εν έχω, δηλαδής, το δικαίωµα να φάω κι εγώ ένα µεζέ σαν άνθρωπος -να, τα χταποδάκια µου- και να πιω το κρασί µου, σα φιλήσυχος πολίτης;

- ∆ε γίνεται, Παναγιωτάκη µου! του είπε ο άλλος κοφτά. Να πας στην Ευταλία να στα µαγειρέψει. Κι άντε τσαµπούκ τσαµπούκ*, άδειαζέ µου το µαγαζί κι έχω δουλειά! Πλακώνει πελατεία.

90

Ο ερίφης σώπασε, Σα να είδε πως τίποτα δε γίνεται, πως έπρεπε να το πάρει απόφαση. Τύλιξε τα χταποδάκι στο στράτσο, τα έβαλε υποµάλης και τράβηξε κατά την πόρτα. Μα η αγανάχτηση τον έπνιξε. Γύρισε, το λοιπόν, κι άρχισε καινούργια δηµηγορία:

- Στην Ευταλία... Άιντε συ να πεις στην Ευταλία να στα µαγειρέψει! Συ, που δεν είσαι άντρας της... Εγώ, δηλαδή, δεν έχω δικαίωµα να φάω ένα µεζέ, να πιω ένα κρασί;

Αργά κατάλαβε πως µιλούσε στα κούφια, ένεκα που ο µαγαζάτορας είχε αποτραβηχτεί στην κουζίνα. Σήκωσε, το λοιπόν, τους ώµους και τράβηξε πάλι κατά την πόρτα. Φαίνεται όµως πως δε βολούσε η ψυχή του να ξεκολλήσει εύκολ απ το µαγαζί. Περνώντας µπροστά στην παρέα µας κοντοστάθηκε. Ήθελε κουβέντα.

- Έχει τσιγάρο; Απόκριση καµιά. Είδαµε τι κολλιτσίδα ήταν, αν του µιλούσαµε ξεκολληµό δε θα χε. Αυτός όµως εκεί!

- Θέλω τσιγάρο. - ∆εν έχει! του λέει ο Αγλέουρας. - Πώς δεν έχει, αφού καπνίζετε! Ήταν κι αναιδής. - Άιντε στο καλό! του λέει ο υποπλοίαρχος, κι άσε µας ήσυχους. Ακούς:

Γ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ 1. Να επιβεβαιώσετε ή να απορρίψετε το περιεχόµενο των παρακάτω τεσσάρων προτάσεων σηµειώνοντας Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο.

Σωστό Λάθος α) Τέσσερα πρόσωπα παίρνουν το λόγο στη συζήτηση. ! ! β) Η σκηνή διαδραµατίζεται σε µια κοσµική ταβέρνα. ! ! γ) Ο Παναγιωτάκης γίνεται φορτικός. ! ! δ) Η Ευταλία είναι σύζυγος του Αγλέουρα. ! !

91

ε) Ο Παναγιωτάκης δυσκολεύεται να καταλάβει τη στάση των άλλων απέναντί του ! !

στ) Η γυναίκα του Παναγιωτάκη ευχαρίστως θα µαγείρευε τα χταπόδια ! !

Μονάδες 1,5 (0,25 Χ 6)

2. Να αντιστοιχίσετε κάθε αριθµό (πρόσωπα) µε το αντίστοιχο κεφαλαίο γράµµα (φράσεις) και το αντίστοιχο µικρό (ύφος), ώστε να γίνεται φανερό ποιος µιλάει, τι λέει και µε ποιο ύφος.

Πρόσωπα Φράσεις Ύφος

1. Ευταλία Α. Ακούς; α. απότοµη άρνηση 2. µαγαζάτορας Β. Πώς δεν έχει, αφού καπνίζετε! β. ευγενική άρνηση 3. Παναγιωτάκης Γ. ∆εν έχει! γ. οργή 4. Αγλέουρας ∆. Ό,τι άλλο Παναγιωτάκη µου δ. επιµονή 5. υποπλοίαρχος

Μονάδες 2 (4 Χ 0,5) 3. Να εντοπίσετε δύο παραδείγµατα από το κείµενο που να τεκµηριώνουν τα παρακάτω δεδοµένα:

1. Η ιδιόλεκτος του µαγαζάτορα εντοπίζεται στις φράσεις: α) β)

2. Η φυσικότητα του διαλόγου διαπιστώνεται στις φράσεις: α) β)

3. Η αντιπάθεια των άλλων προς τον Παναγιωτάκη εκδηλώνεται µε τις φράσεις:

92

α) β)

4. Το µορφωτικό επίπεδο του Παναγιωτάκη διαφαίνεται στις φράσεις: α) β)

Μονάδες 4 (8 Χ 0,5) 4. Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση σηµειώνοντας Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο:

1. Τα εξωγλωσσικά στοιχεία της οµιλίας αποδίδονται µε τη φράση: α) ήθελε κουβέντα ! β) κοντοστάθηκε ! γ) η αγανάχτηση τον έπνιξε ! δ) του λέει ο Αγλέουρας !

2. Ο συγγραφέας στο συγκεκριµένο διάλογο ταυτίζεται: α) µε τον Παναγιωτάκη ! β) µε το µαγαζάτορα ! γ) µε ένα µέλος της παρέας ! δ) µε τον υποπλοίαρχο !

3. «- ∆ε γίνεται, Παναγιωτάκη µου!» Με τη φράση αυτή: α) ο συγγραφέας αφηγείται το λόγο ενός ήρωά του ! β) ακούγεται παράλληλα η φωνή του συγγραφέα

και του ήρωα ! γ) ο συγγραφέας µιµείται το λόγο ενός ήρωά του ! δ) ο συγγραφέας σχολιάζει το λόγο ενός ήρωά του !

4. Τα παραγλωσσικά στοιχεία της οµιλίας αποδίδονται µε τη φράση: α) σώπασε ! β) τράβηξε κατά την πόρτα ! γ) σήκωσε τους ώµους ! δ) γύρισε το λοιπόν !

93

5. Η σκηνή του διαλόγου παρουσιάζεται από την οπτική γωνία: α) του Παναγιωτάκη ! β) του υποπλοίαρχου ! γ) του αφηγητή ! δ) της Ευταλίας !

Μονάδες 2,5 (5 Χ 0,5)

5. Να αντικαταστήσετε τις υπογραµµισµένες φράσεις µε άλλες ισοδύναµες που να εκφράζουν επίσηµο ύφος: π.χ. Άιντε συ να πεις στην Ευταλία.... Πήγαινε να προτείνεις

1. του είπε κοφτά 2. άρχισε µια καινούργια δηµηγορία 3. µιλούσε στα κούφια 4. Άντε στο καλό! του λέει ο υποπλοίαρχος 5. αν του µιλούσαµε ξεκολληµό δε θα χε 6. Ήθελε κουβέντα

Μονάδες 3 (6 Χ 0,5) 6. Στους παρακάτω διαλόγους να επισηµάνετε, αν επιτυγχάνεται κάθε φορά η λειτουργία του διαλόγου και να δικαιολογήσετε τη γνώµη σας: Α - ∆εν έχω, δηλαδής, το δικαίωµα - ∆ε γίνεται, Παναγιωτάκη µου!

Β - Έχει τσιγάρο; - Απόκριση καµιά Γ - Θέλω τσιγάρο - ∆εν έχει

Μονάδες 3

7. Αφηγηθείτε το παραπάνω επεισόδιο σε ένα φίλο σας εκφράζοντας παράλληλα τη συµπάθειά σας προς το πρόσωπο του ήρωα.

94

Μονάδες 4

95

3ο κριτήριο για ωριαία δοκιµασία

ΦΥΛΛΟ ΑΠΑΝΤΗΣΕΩΝ

ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΜΑΘΗΤΗ: ............................................. ΤΑΞΗ: ......................................................................................... ΤΜΗΜΑ: ..................................................................................... ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: .................................................... ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: ......................................................................... 1.

Σωστό Λάθος α) ! ! β) ! ! γ) ! ! δ) ! ! ε) ! ! στ) ! ! 2. 1 ......................., ....................... 2 ......................., ....................... 3 ......................., ....................... 4 ......................., ....................... 5 ......................., ....................... 3. 1 α) ....................................................................................................... β) ....................................................................................................... 2 α) ....................................................................................................... β) ....................................................................................................... 3 α) ....................................................................................................... β) .......................................................................................................

96

4 α) ....................................................................................................... β) ....................................................................................................... 4. Ερώτηση Απάντηση α β γ δ 1 ! ! ! ! 2 ! ! ! ! 3 ! ! ! ! 4 ! ! ! ! 5 ! ! ! ! 5. 1 ....................... 2 ....................... 3 ....................... 4 ....................... 5 ....................... 6 ....................... 6. Α ............................................., διότι Β ............................................., διότι Γ ............................................., διότι 7. ...........................................................................................................................

...........................................................................................................................

...........................................................................................................................

...........................................................................................................................

........................................................................................................................... ΒΙΒΛΙΟ-ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ

ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Λ.: «Οι Ερωτήσεις µε Ελεύθερη Απάντηση και Τρόποι Βαθµολογίας τους», περ. Φιλολογικά, τ. 3, 1980.

97

ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Λ.: Η Αξιολόγηση της Έκθεσης στο Λύκειο, Εκπαιδευτήρια ∆ούκα, Αθήνα 1985.

ΑΝ∆ΡΙΩΤΗΣ Ν., Ιστορία της Ελληνικής Γλώσσας. Θεσσαλονίκη, 1992. ΒΟΣΝΙΑ∆ΟΥ ΣΤ.: (Επιµ.), Κείµενα Εξελικτικής Ψυχολογίας Α΄: Γλώσσα

Gutemberg, Αθήνα 1982. BROWNING R., Η Ελληνική Γλώσσα Μεσαιωνική και Νέα. Παπαδήµας, Αθήνα

1986. BURNYEAT M.F., «Enthememe: Aristotle on the logic of persuason.» στους

FURLEY D. & A. NEHAMAS (εκδ), Aristotles Rhetoric. Princeton N.J.: Princeton University Press, 1994.

∆ΗΜΗΤΡΑΚΗΣ Α.: «Αίτια της Υποκειµενικής Αξιολόγησης στο Μάθηµα της Έκθεσης», περ. Σύγχρονη Εκπαίδευση, τ. 32, σσ. 32-38, 1985.

GOULTHARD M., An introduction to discourse analysis. Longman, New York 1992. ΚΑΣΣΩΤΑΚΗΣ Μ.: Η Αξιολόγηση της Επιδόσεως των Μαθητών. Εκδόσεις Γρηγόρη, Αθήνα 1985.

ΚΟΝΤΟΣΟΠΟΥΛΟΣ Ν.: ∆ιάλεκτοι και Ιδιώµατα της Νέας Ελληνικής. Αθήνα 1981. ΠΑΙ∆ΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ, Ενιαίο Λύκειο. Οδηγίες φιλολογικών µαθηµάτων για τον καθηγητή. Ο.Ε.∆.Β., Αθήνα 1998, σσ 49-55)

ΠΑΙ∆ΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ, Ενιαίο Πλαίσιο Προγραµµάτων Σπουδών. Αθήνα. Ο.Ε.∆.Β. 1998, σσ 47-57.

Πανελλήνιο εκπαιδευτικό συνέδριο της ΟΛΜΕ µε θέµα «Αξιολόγηση του Μαθητή». Βόλος 26-27, Μάρτης 1983, ΟΛΜΕ.

ΠΟΡΠΟ∆ΑΣ Κ.: Εισαγωγή στην Ψυχολογία της Γλώσσας. Αθήνα 1984. SEARLE J. R. et al., (On) Searle on conversation. John Benjamins, Amsterdam 1992. TURNER G. W., Stylistics. Pelican, Reading 1987. WIDDOWSON H. G., Teaching language as communication. Oxford, oxford

University Press, 1992. WILLIAMS MARK F., «Studies in the manuscript tradition of Aristotles

analytica.» Στο: Beiträge zur klassischen Philologie, Heft 161. Königstein / Ts: Hain, 1984.

ΜΕΡΟΣ Β΄

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ

100

101

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Κατά την προσπάθεια σύνταξης των ασκήσεων που ακολουθούν, για την

αξιολόγηση της επίτευξης των διδακτικών στόχων της ενότητας της Περιγραφής, αποδείχθηκε ότι όλες αυτές οι υποενότητες προσφέρονται, λιγότερο ή περισσότερο, για όλους τους τύπους ασκήσεων. Αυτή η δυνατότητα ισχύει γενικά στο γλωσσικό µάθηµα, εφόσον οι διάφοροι τύποι ασκήσεων δεν είναι παρά εργαλεία στην υπηρεσία των διδακτικών στόχων και των στόχων αξιολόγησης. Άλλωστε, η ποιότητα µιας άσκησης εξαρτάται από το περιεχόµενό της και όχι από τον τύπο της. Και, βέβαια, η σκοπιµότητα της ποικιλίας τύπου ασκήσεων υπαγορεύεται από παιδαγωγικές αρχές και όχι από το ίδιο το αντικείµενο της διδασκαλίας (Αξιολόγηση των µαθητών της Α΄ τάξης Λυκείου, ΟΕ∆Β 1997, σσ 22-27). Με τις προτεινόµενες ασκήσεις που ακολουθούν έχει καταβληθεί

προσπάθεια να αξιοποιηθούν όλα τα σηµεία του θεωρητικού πλαισίου της ενότητας της Περιγραφής. Και όλες τις ασκήσεις διατρέχει η βασική θεωρητική αρχή της ενότητας, κατά την οποία κάθε επιλογή προσδιορισµού και γενικά λεξιλογίου, λεπτοµέρειας και οργάνωσης του περιεχοµένου δεν είναι τυχαία, αλλά έχει προτιµηθεί (λιγότερο ή περισσότερο συνειδητά) για τις επικοινωνιακές της συνέπειες (: έµφαση, προβολή ή αποσιώπηση λεπτοµερειών, σχολιασµός του αντικειµένου της περιγραφής, παραστατικότητα κτλ). Αυτήν ακριβώς την αρχή θα πρέπει να έχει κατά νου ο συντάκτης ασκήσεων, ανεξάρτητα από τον τύπο τους. Φερ ειπείν, οι ασκήσεις αντικατάστασης χάνουν ένα µεγάλο µέρος της αξίας τους, αν αντιµετωπιστούν ως διαδικασία µηχανιστικής αλλαγής λέξεων και δε συνοδεύονται από συζήτηση σχετικά µε τη διαφορετική επενέργεια κάθε επιλογής (βλ. τις ασκήσεις 2.1.1., 2.1.2., 2.2.1., 2.2.2., 3.2.1., 3.2.2. και 3.3.1.). Ακόµη, ίσως χρειάζεται να επισηµάνουµε ότι αυτές οι ασκήσεις έχουν ως αποτέλεσµα ένα µετασχηµατισµό του κειµένου, ο οποίος θεωρείται και από τους συγγραφείς του σχολικού βιβλίου1 ως διεργασία ιδιαίτερα κατάλληλη για την επικοινωνιακή προσέγγιση του γλωσσικού µαθήµατος. Βέβαια, τα κείµενα αυτών των ασκήσεων είναι κατασκευασµένα

1 Οδηγίες. Συµπληρωµατικός οδηγός για την διδασκαλία των φιλολογικών µαθηµάτων στην Α΄ Λυκείου κατά το σχολικό έτος 1997-98, Ο.Ε.∆.Β. 1997, σ. 105, 148.

102

(όπως και των ασκήσεων 2.1.1., 2.2.2., 3.2.1., 3.2.2., 4.3., 5.2.1. και 6.3.) και ορισµένα µπορεί να φαίνονται «τεχνητά». Ωστόσο, έχουν συνταχθεί µε την ελπίδα πως ό,τι χάνουν σε φυσικότητα το κερδίζουν σε έµφαση του εκάστοτε γλωσσικού φαινοµένου, ώστε να γίνει κατανοητό. Εδώ είναι, ίσως, χρήσιµο να αναφέρουµε κάτι που συνήθως θεωρείται

αυτονόητο, δηλαδή ότι έχει καταβληθεί προσπάθεια, ώστε τα θέµατα των επιλεγµένων και των κατασκευασµένων κειµένων και προτάσεων να είναι σύµµετρα µε τα ενδιαφέροντα και, γενικά, τον «κόσµο» των µαθητών. Επίσης, µε ιδιαίτερη προσοχή έχουν συνταχθεί οι ασκήσεις παραγωγής λόγου, ώστε να αναπαριστούν επικοινωνιακές περιστάσεις στις οποίες θα ήταν πιθανό και ενδιαφέρον για τους µαθητές να βρεθούν, δηλαδή «να θέλουν και να έχουν να πουν». Επειδή στο σώµα των ασκήσεων που ακολουθούν γίνεται συχνή χρήση

λογοτεχνηµάτων από τα σχολικά Κ.Ν.Λ. ή από αλλού, στις ωριαίες ή ολιγόλεπτες δοκιµασίες του γλωσσικού µαθήµατος, ίσως χρειάζεται να δοθούν οι ακόλουθες διευκρινίσεις: - Αυτά τα κείµενα δε χρειάζεται να είναι διδαγµένα στο µάθηµα της Λογοτεχνίας, γιατί απλούστατα δεν εξετάζονται ως Λογοτεχνία στο µάθηµα της Έκφρασης-Έκθεσης, αλλά ως γλώσσα. Αντικείµενο του µαθήµατος της Λογοτεχνίας είναι η τέχνη του λόγου. Στο γλωσσικό µάθηµα µας ενδιαφέρει η τεχνική του λόγου. Με άλλους στόχους, άλλο θεωρητικό πλαίσιο και άλλη µέθοδο εξετάζουµε το λογοτέχνηµα ως Λογοτεχνία και µε άλλα ως γλώσσα. Ωστόσο, ό,τι προσλαµβάνουµε από ένα κείµενο, ανεξάρτητα από το είδος του, φθάνει σε µας µε γλωσσικά µέσα. Γι αυτό και υπάρχουν πολλά λογοτεχνικά κείµενα στα βιβλία της Έκφρασης-Έκθεσης. Άλλωστε, στο συµπληρωµατικό οδηγό του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου για τη διδασκαλία των φιλολογικών µαθηµάτων (Ο.Ε.∆.Β. 1997, σ. 191) υποστηρίζεται ότι «παρά την αυτοτέλεια καθενός κλάδου, ο σκοπός τους είναι κοινός στο γλωσσικό επίπεδο.» - Εκτός από τη χρήση τους στα κριτήρια αξιολόγησης, τα λογοτεχνικά κείµενα προσφέρονται για το γλωσσικό µάθηµα περισσότερο, ίσως, από άλλους κειµενικούς τύπους, επειδή µε το µαστορικά καλοδουλεµένο λόγο τους παρέχουν «χτυπητά», άρα «δασκαλίστικα» παραδείγµατα χρήσεων των διαφόρων πλευρών και επιπέδων του γλωσσικού συστήµατος (π.χ. η σχέση της

103

επιλογής των λεπτοµερειών µε την επικοινωνιακή πρόθεση και σκοπιµότητα, ασκήσεις 1.1.11. και 1.1.12.). Επιπλέον, ένα λογοτέχνηµα, ακριβώς λόγω της πυκνότητας των νοηµάτων, της διαύγειας των σκέψεων και της ευθυβολίας των παρατηρήσεων, µπορεί να αποτελέσει υψηλής ποιότητας πλαίσιο και αφετηρία για το µαθητή, ώστε να αρθρώσει το δικό του λόγο (ασκήσεις 1.1.11, 1.1.12 και 1.1.13.). Γι αυτό και προτείνουµε αυτές οι τρεις ασκήσεις, παρά το γεγονός ότι είναι ιδιαίτερα απαιτητικές. - Ειδικά η άσκηση 1.1.13., µε λέξεις από τον «οδηγό» του ποιητή στο ταξίδι των ποιητικών του αναζητήσεων, προτείνεται για επεξεργασία σύµφωνα µε το πνεύµα του κειµένου του Gianni Rodari «Η πέτρα στη λίµνη», που βρίσκεται στην αρχή του βιβλίου του µαθητή. Ο αριθµός των ενδεικτικών ολιγόλεπτων κριτηρίων αξιολόγησης στο Β΄ Μέρος του παρόντος τεύχους δεν υποδεικνύει αντίστοιχο αριθµό γραπτών δοκιµασιών κατά τη διάρκεια του δευτέρου τριµήνου. Σκοπός αυτού του σχετικά µεγάλου αριθµού είναι να παράσχει στον εκπαιδευτικό ένα κατά το δυνατόν αντιπροσωπευτικό δείγµα από κριτήρια διαφορετικού τύπου και βαθµού δυσκολίας. Τέλος, οι ασκήσεις 1.2.1., 1.2.1. καθώς και οι δύο πρώτες συνθετικές εργασίες αποτελούν παράδειγµα των τρόπων µε τους οποίους στο γλωσσικό µάθηµα µπορεί να αξιοποιηθεί υλικό από άλλα µαθήµατα. 1. ΣΚΟΠΟΙ ΚΑΙ ΜΕΘΟ∆ΕΥΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗΣ: Η ΕΠΙΛΟΓΗ ΚΑΙ Η ΠΑΡΑΘΕΣΗ-ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΩΝ ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΩΝ

104

1.1. Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης 1.1.1. Ποιες λεπτοµέρειες θα επιλέγατε και πώς θα οργανώνατε την περιγραφή σας, αν θέλατε να πείσετε ένα φίλο σας να αγοράσει τη συλλογή γραµµατοσήµων, παιχνιδιών video, δίσκων, τηλεκαρτών ή κάτι άλλο που διαθέτετε; Πώς θα συντάσσατε την ανάλογη αγγελία στην τοπική ή σχολική εφηµερίδα; 1.1.2. Το σχολείο σας παρουσιάζει ελλείψεις υλικοτεχνικής υποδοµής. Ποιες από αυτές θα τονίζατε περισσότερο και πώς θα τις ιεραρχούσατε σε µια επιστολή σας προς το δηµοτικό συµβούλιο, µε σκοπό να τους πείσετε να βοηθήσουν, ώστε να βελτιωθούν οι υλικές συνθήκες λειτουργίας του σχολείου; 1.1.3. Ο Οργανισµός Σχολικών Κτηρίων ζητεί τη γνώµη των µαθητών σχετικά µε το πώς θα ήθελαν το κτήριο του σχολείου τους (θέση, χώροι, εγκαταστάσεις, διαστάσεις, εξοπλισµός, χρώµατα, υλικά κλπ). Να επιλέξετε τις λεπτοµέρειες που θεωρείτε βασικές και να οργανώσετε την περιγραφή σας αρχίζοντας από την εξωτερική όψη. 1.1.4. Ποιες λεπτοµέρειες θα επιλέγατε να προβάλετε περιγράφοντας το παλιό σας ποδήλατο α) στους γονείς σας για να τους πείσετε να σας αγοράσουν καινούργιο και β) σ ένα συµµαθητή σας για να του το πουλήσετε; 1.1.5. Να περιγράψετε την εικόνα του δρόµου, καθώς τη βλέπετε από το µπαλκόνι. Να επιλέξετε εκείνες τις λεπτοµέρειες που πείθουν για το γεγονός ότι οι πεζοί έχουν ελάχιστο χώρο στη διάθεσή τους. 1.1.6. «Μέχρι να φθάσουµε στη θάλασσα, ακολουθήσαµε µια πολύ επικίνδυνη διαδροµή.» Να επιλέξετε τέτοιες λεπτοµέρειες και να οργανώσετε κατάλληλα την περιγραφή σας, ώστε να γίνουν φανεροί οι κίνδυνοι που αντιµετωπίσατε. 1.1.7. Στο βιβλίο «Σεραφείµ και Χερουβείµ» του Μένη Κουµανταρέα ( Κέδρος, Αθήνα 1981, σελ. 55 ) διαβάζουµε:

105

...σάµπως να σάρκαζε τα αυστηρά τετράγωνα µπαλκόνια της πολυκατοικίας µας, χτισµένης στο µεσοπόλεµο και που προοιώνιζε άλλες πολυκατοικίες που έµελλε να χτιστούν.

Να περιγράψετε µία πολυκατοικία ή µία σειρά κτισµάτων, ξεκινώντας από µία λεπτοµέρεια που τράβηξε την προσοχή σας και τονίζοντας την οµοιοµορφία της εξωτερικής όψης. 1.1.8. Νιώθετε µια µικρή, ασήµαντη αδιαθεσία. Να περιγράψετε τα συµπτώµατα στη µητέρα σας, τονίζοντας εκείνα τα στοιχεία που θα σας επιτρέψουν να µείνετε στο σπίτι και να µην τη συνοδέψετε σε µια ανιαρή, κατά τη γνώµη σας, επίσκεψη. 1.1.9. Σ ένα σκίτσο του Αρκά βρίσκουµε τον ακόλουθο διάλογο ανάµεσα σε δυο σπουργίτια: Γιος : Μπαµπά τι είναι δέντρο; Πατέρας : Μµµ ... Το δέντρο είναι κάτι πολύ ωραίο! Είναι ένα πράγµα πράσινο, δροσερό, ήσυχο! Γιος : Α! Σαν κι αυτό που βρήκαµε προχτές στα σκουπίδια; Πατέρας : Εκείνο ήταν ψόφιος παπαγάλος ανόητε! Ποιες λεπτοµέρειες έπρεπε να δώσει ο πατέρας, για ν αποφύγει τη σύγχυση του δέντρου µε τον παπαγάλο; Να γράψετε το σχετικό κείµενο. 1.1.10. Στο κείµενο που ακολουθεί περιγράφονται απρόσωπα οι καταστροφές που επιφέρει ο άνθρωπος στο φυσικό περιβάλλον. Ο τρόπος µε τον οποίο κινείται η παγκόσµια σγορά, η χρησιµοποίηση των

φυσικών πόρων, το εµπόριο ξυλείας, οι αλιευτικές µέθοδοι, η χρήση των καυσίµων έχουν επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον. Παρατηρείται κάθε χρόνο η καταστροφή 17 εκατοµµυρίων εκταρίων δασών, η εκποµπή 23 δισεκατοµµυρίων τόνων διοξειδίου του άνθρακα και η εξόντωση 27 εκατοµµυρίων τόνων θαλασσίων πλασµάτων.

106

α) Να ξαναγράψετε το κείµενο χρησιµοποιώντας κατάλληλα επίθετα, ώστε να εντυπωσιάσετε και να ευαισθητοποιήσετε τον αναγνώστη για το µεγάλο ζήτηµα της καταστροφής του φυσικού περιβάλλοντος. Μπορείτε να αρχίσετε την περιγραφή σας από όποιο σηµείο κρίνετε σκόπιµο.

β) Να γράψετε µια σύντοµη ανακοίνωση, όπου θα τονίζεται η κρισιµότητα της κατάστασης.

1.1.11. Σε καθεµιά από τις περιγραφές που ακολουθούν, ο δηµιουργός δηλώνει το σκοπό των λεπτοµερειών που παρουσιάζει. Να εντοπίσετε τον εκάστοτε σκοπό και να τον αναπτύξετε σε µία αντίστοιχη παράγραφο

Α Κοιτάζω τον ασβέστη αντικρύ στον τοίχο της µικρής µου κάµαρας. Λίγο πιο ψηλά το ταβάνι µε τα δοκάρια. Πιο χαµηλά την κασέλα όπου έχω αποθέσει όλα µου τα υπάρχοντα: δυο παντελόνια, τέσσερα πουκάµισα, κάτι ασπρόρουχα. ∆ίπλα, η καρέκλα µε την πελώρια ψάθα. Χάµου, στ άσπρα και µαύρα πλακάκια, τα δυο µου σάνταλα. Έχω στο πλάι µου κι ένα βιβλίο. Γεννήθηκα για να χω τόσα. (...) Από το ελάχιστο φτάνεις πιο σύντοµα οπουδήποτε.

Ο. Ελύτης, Ο Μικρός Ναυτίλος: «ΜΥΡΙΣΑΙ ΤΟ ΑΡΙΣΤΟΝ, VII» Ίκαρος, Αθήνα 1985.

Β Όλη τη µέρα χθες στο Μαρούσι. Είδα τ απόγευµα, περνώντας από το χτήµα της Λυκόβρυσης, τις πάπιες, τα κουνέλια-πλήθη ολόκληρα που κινιούνται σαν από ένα φύσηµα, γυρεύοντας τροφή. Ωραία µαύρα κοκκόρια, κατάµαυρα του κορακιού, µε δυο µικρές άσπρες βούλες στο ριζαύτι. Τέσσερις-πέντε χήνες, ράτσα γαλλική, εξαιρετικά µεγάλες και ρωµαλέες, µε κεφάλια πεισµατάρικα, θεληµατικά, καθώς αρπάζουν το ψωµί από το χέρι. Τι παράξενα που κλείνουνται µέσα στον εαυτό τους οι σκαντζόχεροι· η κοιλιά τους βαθουλώνει σαν τσέπη, και στο τέλος δε µένει τίποτε παρά ένα κουβάρι αγκάθια. Η βαριά µυρωδιά που αραδιάζουν όλα αυτά τα ζωντανά. Με διδάσκουν χίλιες φορές περισσότερο από κάτι φλύαρους µικροφιλόσοφους που συνάντησα χτες βράδυ.

Γ. Σεφέρης, Μέρες Γ΄. Αθήνα, Ίκαρος 1986, σσ. 252-253.

107

1.1.12. Στο ακόλουθο απόσπασµα, ο δηµιουργός δε δηλώνει το σκοπό για τον οποίο διάλεξε τις λεπτοµέρειες που παρουσιάζει. Προσπαθήστε να βρείτε αυτόν το σκοπό και να τον αναπτύξετε σε µία σύντοµη παράγραφο. Ανεβήκαµε πάνω στο λόφο να δούµε τον τόπο µας- φτωχικά, µετρηµένα χωράφια, πέτρες, λιόδεντρα. Αµπέλια τραβάν κατά τη θάλασσα. ∆ίπλα στ αλέτρι καπνίζει µια µικρή φωτιά. Του παππουλή τα ρούχα τα σιάξαµε σκιάχτρο για τις κάργιες. (...)

Γ. Ρίτσος, «Ο τόπος µας», Κ.Ν.Λ. Α΄ Λυκείου, σ. 248. 1.1.13. Οι ακόλουθες λέξεις προέρχονται από έναν κατάλογο λέξεων τις οποίες ο Οδ. Ελύτης παραθέτει για να περιγράψει τη χώρα των ονείρων του. Προσπαθήστε να ανιχνεύσετε τη «λογική» αυτής της παράθεσης. ... καπίστρι κανάτι καρένα καντήλι καρπούζι καπετάνιος κάστρο καρδερίνα κατάρτι .... Ο. Ελύτης, Ο Μικρός Ναυτίλος: «ΟΤΤΩ ΤΙΣ ΕΡΑΤΑΙ

[Αιγαιοδρόµιον]». Ίκαρος, Αθήνα 1985.

1.2. Ερωτήσεις σύντοµης απάντησης 1.2.1. Να επιλέξετε τουλάχιστον τρεις από τις εικόνες σε καθεµιά από τις παρακάτω οµάδες. Οι εικόνες βρίσκονται στο βιβλίο της Ιστορίας («Η πολιτισµική προσφορά του Ελληνισµού»). Aφού µελετήσετε τα αντίστοιχα συνοδευτικά κείµενα να απαντήσετε τις ερωτήσεις που ακολουθούν την κάθε οµάδα.

ΟΜΑ∆Α Α΄

i) σ. 23: χρυσό δαχτυλίδι ii) σ. 26: ξίφος iii) σ. 65: παράσταση σε αµφορέα

108

iv) σ. 68: ανάγλυφο από τον ναό της Νίκης v) σ. 77: λήκυθος vi) σ. 80: ανάγλυφο vii) σ. 125: παράσταση µαζέµατος της ελιάς viii) σ. 143: τοιχογραφία Ποσειδωνίας α) Ποια σειρά ακολουθεί η παρουσίαση των λεπτοµερειών σε κάθε εικόνα; β) Ποιος είναι ο σκοπός της οργάνωσης των λεπτοµερειών σε κάθε περίπτωση;

ΟΜΑ∆Α Β΄ i) σ. 44: αττικός αµφορέας ii) σ. 46: οινοχόη του ∆ιπύλου iii) σ. 52: παράσταση σε όλπη iv) σ. 56: παράσταση σε αµφορέα v) σ. 92: ψηφιδωτό της Ποµπηίας vi) σ. 292: εσωτερικό της Αγίας Σοφίας vii) σ. 339: πίνακας του Ραφαήλ

α) Ποια ή ποιες λεπτοµέρειες επιλέγονται κατά την περιγραφή κάθε εικόνας; β) Ποιος είναι ο σκοπός της επιλογής σε κάθε περίπτωση; 1.2.2. Αφού διαβάσετε τουλάχιστον δύο από τα παρακάτω κείµενα και αποσπάσµατα κειµένων, α) να βρείτε τη σειρά που ακολουθεί η περιγραφή σε καθένα από αυτά (π.χ. δεξιά-αριστερά, µέσα-έξω, πάνω-κάτω, µακριά-κοντά, γενική εντύπωση-λεπτοµέρειες),

β) να εξηγήσετε τη σκοπιµότητα αυτής της οργάνωσης των λεπτοµερειών, γ) να χαρακτηρίσετε το ύφος της περιγραφής (π.χ. ρεαλιστική, παραστατική, πιστή, ανατριχιαστική, ολοζώντανη, διεξοδική, σύντοµη), να δικαιολογήσετε τον χαρακτηρισµό και

δ) να εντοπίσετε το (άµεσο ή έµµεσο) σχόλιο καθώς και τα γλωσσικά µέσα µε τα οποία υλοποιείται (π.χ. επίθετα, ουσιαστικά, ρήµατα, επιρρήµατα, χρήση ονοµατικών ή ρηµατικών φράσεων, σύντοµες προτάσεις, µακροπερίοδος λόγος).

109

Α Έξοχο αγγείο από αλάβαστρο µε τρεις πρόσθετες, επίσης αλαβάστρινες λαβές, που έχουν το σχήµα του S µε κλειστή την επάνω καµπύλη. Το αγγείο µε χαµηλό πόδι που πλαταίνει, σώµα φαρδύ, λαιµό που στενεύει καταλήγοντας σε χείλος κυµατιστό, θυµίζει κάπως, ως προς το σχήµα, τον κλασικό κρατήρα.

Β. Πετράκος: Οδηγός Εθνικού Μουσείου. Εκδ. Αθηνών, Αθήνα 1992, σ. 32.

Β Άνοιξα τα µάτια. Στα πόδια του κρεβατιού µου, το αιγινίτικο σταµνί που έφερα προχτές στην κάµαρά µου (µια µεγάλη ανοιχτή παπαρούνα τριγυρισµένη από πράσινα κλαδιά πάνω στο κίτρινο αργίλι), και στον τοίχο οι αχτίνες του ήλιου περνούσαν παράλληλες µέσα από τα παραθυρόφυλλα, ζωγράφιζαν µακρόστενα επίπεδα τριανταφυλλιά. Άνοιξα το παράθυρο· στο ανοιχτό πέλαγος, πέρα από το Προγυµναστήριο, ο δίσκος του ήλιου µεγάλος, δαγκωµένος ακόµη από τον ορίζοντα, είχε ένα χρώµα που δεν είδα ποτέ µου· το χρώµα του χυµού των βατόµουρων, µια ιδέα πιο ανοιχτό. Η θάλασσα αχάραχτη, χωρίς ανάσα. Οι πευκοβελόνες ακίνητες σαν αγκάθια αχινών στο βάθος καθάριου νερού. Πάνω στη γραµµή του ορίζοντα ένα µαύρο καράβι σύρθηκε σιγά σιγά, όπως στο πανί του Καραγκιόζη, υπογράµµισε αυτό το καταπληκτικό στεφάνι και χάθηκε.

Γ. Σεφέρης: Μέρες Ε΄. Ίκαρος, Αθήνα, 1986 , σ. 67.

Γ Ανοίγω διάπλατα το παράθυρο. Φως, ήλιος, ο γαλανός ουρανός. Μαζί µε τα παιδιά µου παρακολουθούµε και βλέπουµε τη γερµανική σηµαία σιγά σιγά να υποστέλλεται, να εξαφανίζεται σαν να την κατάπιε ο Ιερός Βράχος. Και ν αρχίζει ν ανεβαίνει στον ιστό το αγαπηµένο χρώµα τ ουρανού µας.

Ι. Τσάτσου: Φύλλα κατοχής.

∆ Η θέα πάνω από το κάστρο είναι µια τέρψη των µατιών. Κάτω στον κάµπο, προς τα δυτικά, βλέπεις το σηµερινό Γεράκι να κολυµπάει σε µια χρυσίζουσα µολυβένια θάλασσα από ελαιώνες.

Γ. Γκίκας: Κάστρα-ταξίδια, Γ΄ τόµος. Αστήρ, Αθήνα 1984, σ. 28.

Ε Το µαγαζί είχε πάθει τις φθορές του κι αυτό. Εγκατάλειψη, βρώµα, ξεφτισµένοι τοίχοι, ξεφλουδισµένα µωσαϊκά, το ταβάνι λεκιασµένο, της συµφοράς.

Κ. Μουρσελάς: Βαµµένα κόκκινα µαλλιά. Κέδρος, Αθήνα 1989, σ. 285

110

ΣΤ Στο χωριό Καλή Βρύση της ∆ράµας οι κάτοικοι µεταµφιέζονται ακόµα και σήµερα σε Μπαµπούγερους. Φορούν µάσκα από χοντρό µάλλινο ύφασµα, φτιάχνουνκαµπούρα µ ένα διπλωµένο ρούχο, σχηµατίζουν γένια, µουστάκια, φρύδια µε κοµµάτι από δέρµα κατσίκας, ενώ για δόντια χρησιµοποιούν φασόλια. Στη µέση τους βάζουν κουδούνια, ενώ στο χέρι τους κρατούν ένα σακουλάκι µε στάχτη, µε το οποίο ακουµπούν και πειράζουν τους περαστικούς.

Αερόστατο, Άνοιξη 1994, σ. 27

Ζ Στο µακροσκάµνι στη µέση, ο παππούς. Εκατό χρονών λιοντάρι, τα γένια του ποτάµιζαν και του σκέπαζαν το ανοιχτό ολοδάσωτο στήθος κι έκρυβαν τις δεµένες λαβωµατιές που χε πάρει στο Μεγάλο Σηκωµό.Οι φρυδάρες του χοντρές, αγκαθωτές, του κρύβαν τα µάτια και τις ανασήκωνε, µε τη φούχτα του για να µπορέσει να δει.

Ν. Καζαντζάκης: «Η σύναξη των καπεταναίων». Κ.Ν.Λ. Γ΄ Γυµνασίου, σ.255.

Η Το πολυρούχο έχει κουκούλα, 6 τσέπες (3 µέσα, 3 έξω) και µεγάλη θήκη θηραµάτων. Φτιαγµένο από υδατοαπωθητικό ύφασµα, είναι ακόµη πολύ ανθεκτικό στα σκισίµατα και ζεστό. Κατάλληλο για σκληρούς χειµωνιάτικους καιρούς. Το πολυρούχο «σπάει» σε 4 άλλα διαφορετικά ρούχα! Το εξωτερικό (µπουφάν) µε επένδυση, έχει κουκούλα, 4 τσέπες και θήκη για θηράµατα. Για χειµωνιάτικο κυνήγι. Το εσωτερικό (γιλέκο) έχει 3 τσέπες και θήκη θηραµάτων. Αποχωρίζεται από το πολυρούχο (µπουφάν) µε φερµουάρ. Κατάλληλο για δροσερούς καιρούς. Το µπουφάν χωρίς µανίκια (βγαίνουν µε φερµουάρ). Για ζεστά φθινοπωρινά πρωϊνά. Το γιλέκο χωρίς µανίκια (βγαίνουν µε φερµουάρ). Για καλοκαιρινές εξορµήσεις.

Από τον περιοδικό τύπο

Θ Από κάτω σκισµένα τσουβάλια µε φασόλια ρύζι και ζάχαρη. Από πάνω πεντόκιλες κονσέρβες κορνµπίφ Αργεντινής, κίτρινοι ντενεκέδες τυρί, ένα στραπατσαρισµένο χαρτόκουτο τσάι, πολλά χαρτόκουτα γαλέτες, µια σκουριασµένη παλάντζα, µεγειρικό λίπος και ντοµατοπελτές. Από αυτά τίποτα δεν τρωγότανε, εκτός από τις γαλέτες -αν κατάφερνες να τις σπάσεις- και µε λίγο ρίσκο το τυρί. Τα όσπρια ήτανε φυτρωµένα από την υγρασία της αποθήκης και το κορνµπίφ έπρεπε να χει καταναλωθεί πριν αρκετά χρόνια.

111

∆. Χαριτόπουλος: 525 τάγµα πεζικού. Καστανιώτης, Αθήνα 1987, σσ 54-55.

Ι Ένα αυτοκίνητο που δεν µοιάζει µε κανένα άλλο. Αυτό το µοντέλο διαφέρει ακόµα και από το προηγούµενο. Πάρτε για παράδειγµα το νέο κινητήρα 1.1 µε τους 55 ίππους. Τόσο οικονοµικός µε τα καύσιµα, όσο και γενναιόδωρα απολαυστικός, όπου και αν τον πάτε. Τώρα, ακόµα πιο χαρούµενο, µε νέους χρωµατισµούς του αµαξώµατος, που συνδυάζονται µοναδικά µε τις εσωτερικές επενδύσεις, το νέο µοντέλο διαθέτει αυτό ακριβώς που ζητάτε.

Από τον περιοδικό τύπο

ΙΑ Φανταστείτε ένα νεόπλουτο να µπαίνει σε µια αντικερί. ∆εν ξέρει τι να

πρωτοαγοράσει: το φωτιστικό από φυσητό γυαλί, το βενετσιάνικο καθρέφτη, το σαλονάκι του Λουδοβίκου 15ου, τον επτανησιακό µπουφέ, το τραπεζάκι από όνυχα ή το κινέζικο χαλί; Τελικά τα παίρνει όλα. Βλέπετε, ταιριάζουν µε το καθιστικό του.

Από τον περιοδικό τύπο

ΙΒ Στην αρχιτεκτονική της πόλης παρατηρείται έντονο το κυκλαδικό στοιχείο. Τα κτήρια ήταν διώροφα ή τριώροφα µε πολλά δωµάτια. Τα πλουσιότερα από αυτά ήταν φτιαγµένα από πελεκητή πέτρα (γι αυτό κι έχουν ονοµαστεί από τους αρχαιολόγους «ξεστές»), τα υπόλοιπα από λάσπη και άχυρο. Το ισόγειο επικοινωνούσε µε τους επάνω ορόφους µε εσωτερική σκάλα. Για την ενίσχυση των κτηρίων σε περίπτωση σεισµών χρησιµοποιούσαν ξυλοδεσιές, όπως και στην Κρήτη. Τα δάπεδα των σπιτιών ήταν συνήθως από πατηµένο χώµα. Συχνά έστρωναν το χώµα µε κανονικού σχήµατος πλάκες από σχιστόλιθο. Σε άλλα δάπεδα έστρωναν επάνω στο χώµα µικρά κοµµάτια αό θαλασσινά κοχύλια ή κάλυπταν το χώµα µε ένα είδος µωσαϊκού καµωµένου από βότσαλα. Οι στέγες πρέπει να ήταν οριζόντιες και για µόνωση είχαν στρωµένο χώµα, τεχνική που πριν λίγα χρόνια συναντούσαµε ακόµη στα χωριά των Κυκλάδων.

Τουριστικός οδηγός Σαντορίνης σσ 41-42

1.2.3. Οι λεπτοµέρειες που ενδεικτικά παρατίθενται µπορούν να χρησιµεύσουν για την περιγραφή των βασικών χαρακτηριστικών µιας σχολικής τσάντας. Φυσικά, µπορείτε να προσθέσετε τις δικές σας.

112

Σχέδιο: µοντέρνο, κλασικό, πρωτότυπο ... Εταιρεία κατασκευής: της µόδας, µεγάλη, ξένη ... Χρώµα: ασυνήθιστο, έντονο, διακριτικό ... Ποιότητα-υλικά: Πλαστική, µέτρια ... Αντοχή: αδιάβροχη, ευπαθής στις γραντζουνιές ... Χρήση: σχολείο, εκδροµές ... Τιµή: προσιτή, υπερβολική ... Ποιες από αυτές τις λεπτοµέρειες θα επέλεγε και πώς θα οργάνωνε την περιγραφή του; α) ο κατασκευαστής της τσάντας για να την προβάλει σε ένα διαφηµιστικό

µήνυµα και β) ο µαθητής που τη χρησιµοποιεί; Να γράψετε τα αντίστοιχα κείµενα. 1.2.4. Οι ακόλουθες ενδεικτικές λεπτοµέρειες µπορούν να χρησιµοποιηθούν για την περιγραφή ενός φορέµατος: σχεδιαστής, σχέδιο, χρώµα, εφαρµογή, ύφασµα, ποιότητα, τιµή, κατάλληλη περίσταση για τη χρήση του φορέµατος, εντύπωση που προκαλεί. Α) Ποιες από αυτές θα επέλεγε, πώς θα τις εξειδίκευε και πώς θα οργάνωνε την περιγραφή του φορέµατος; α) ένα περιοδικό µόδας, β) ένας διαφηµιστής και γ) µία κυρία που το φοράει; Β) Να γράψετε τα αντίστοιχα κείµενα, επιλέγοντας κάθε φορά τους κατάλληλους προσδιορισµούς. 1.2.5. Οι λεπτοµέρειες που δίνονται µπορούν να χρησιµοποιηθούν για να περιγράψουν αδρά µια ερηµική παραλία ενός νησιού: αµµουδιά, δέντρα, µοναδικό ταβερνάκι, θάλασσα, θέα, τοπίο, αξιοθέατα (π.χ. περίεργοι βράχοι, ερείπια αρχαίου ναού), πρόσβαση (π.χ. δέκα χιλιόµετρα χωµατόδροµος, διαδροµή µέσα από δάσος). Να επιλέξετε ορισµένες λεπτοµέρειες και να προσθέσετε τους κατάλληλους προσδιορισµούς για να συνθέσετε

113

α) ένα κείµενο που θα δηµοσιευθεί σε έναν τουριστικό οδηγό για να προσελκύσει επισκέπτες και

β) µία αγγελία για πώληση οικοπέδων στην περιοχή. 1.2.6. Να περιγράψετε από κάτω προς τα πάνω την αποκριάτικη στολή που σκέπτεσθε να φορέσετε σε έναν χορό µεταµφιεσµένων, επιφυλάσσοντας στο τέλος τις λεπτοµέρειες της εµφάνισης του κεφαλιού, που θα είναι και το πιο εντυπωσιακό στοιχείο της αµφίεσης. 1.2.7. Στα ακόλουθα παραδείγµατα παραλείπονται ορισµένες λεπτοµέρειες οι οποίες, ωστόσο, είναι απαραίτητες ή, τουλάχιστον, διαφωτιστικές. Να επισηµάνετε αυτές τις λεπτοµέρειες. Στις περιπτώσεις όπου η παράλειψη είναι σκόπιµη να εξηγήσετε και το σκοπό της παράλειψης. Π.χ. Το δεκαπενταµελές του σχολείου θα συνεδριάσει στη 1 µ.µ. Λείπει ο τόπος και η ηµεροµηνία. α) Θα παίρνετε το φάρµακο δύο φορές την ηµέρα .............................. β) Το γλυκό ψήνεται στους 200 βαθµούς .......................................... γ) Ο εξωραϊστικός σύλλογος πραγµατοποιεί εκδροµή στα Καλάβρυτα .............. δ) Το Σάββατο θα γίνει η ετήσια συγκέντρωση των αποφοίτων .......... ε) Πωλούνται υγιέστατα σκυλάκια ράτσας ........................................... στ) Φιλανθρωπικός έρανος για τους απόρους ...................................... ζ) Κοµµάτια τοιχογραφίας που εικονίζει χελιδονόψαρα ....................... η) ∆ερµάτινο πέδιλο µε κοκάλινη αγκράφα ........................................ 1.2.8. Από τις ακόλουθες οµάδες επιθέτων Α, Β και Γ, να χρησιµοποιήσετε όποια και όσα κρίνετε σκόπιµα, για να συντάξετε δικές σας διαφηµίσεις ενός απορρυπαντικού, ενός φαγητού ή αναψυκτικού, και ενός διαµερίσµατος αντιστοίχως. Να φροντίσετε να προβάλετε σε κάθε κείµενο έντονα τα πλεονεκτήµατα και να σηµειώσετε ποια µειονεκτήµατα αποσιωπήσατε σκοπίµως. Α. Μοναδικό, ανεπανάληπτο, το λευκότερο λευκό, το πιο ισχυρό. Β. Γεύση απίθανη, θεϊκή, µοναδική, πλούσια. Γ. Ευρύχωρο, λειτουργικό, πανοραµική θέα, αυτόνοµη θέρµανση.

114

1.2.9. Αφού διαβάσετε το κείµενο που ακολουθεί, να περιγράψετε τα παπούτσια, όταν έχουν πια παλιώσει, αναφερόµενοι στις ίδιες λεπτοµέρειες µε εκείνες του κειµένου. Ήταν ένα ζευγάρι όµορφα αθλητικά παπούτσια. Για σόλα είχαν ένα παχύ,

λευκό λάστιχο που γάντζωνε πάνω στο δρόµο σα βεντούζα. Ήταν φτιαγµένα από άσπρο µαλακό δέρµα γεµάτο τρυπίτσες, για να αερίζεται το πόδι. Και στα πλάγια πάνω στο δέρµα είχαν ραµµένες δυο λουρίδες από πράσινο πλαστικό που τα καναν να µοιάζουν µε µικρά αεροδυναµικά θηριάκια, έτοιµα να ορµήξουν προς την επιτυχία και τη ζωή.

Γ. Μανιώτης: Τα µαύρα παραµύθια. Κέδρος, Αθήνα 1987, σ. 71.

1.3. Ερωτήσεις αντικειµενικού τύπου 1.3.1. Να βρείτε τις αντιστοιχίες στις ακόλουθες στήλες. Ένα στοιχείο της στήλης αριστερά περισσεύει.

ΠΕΡΙΓΡΑΦΕΣ ΣΚΟΠΟΙ

1. Πορτοκάλια ΑΑΑ α. Αίτηση συγγνώµης 2. Η πόρτα είναι ανοιχτή. β. Απειλή 3. Επικίνδυνη στροφή δεξιά γ. Έκφραση ευχαριστίας 4. Το πιστόλι µου ήταν πάντα το δ. Παράγγελµα πιο γρήγορο της πόλης! ε. ∆ιαφήµιση 5. Τα νεύρα µου είναι ταραγµένα στ. Προειδοποίηση 6. Προεισαγωγικό άλµα. Ακροστασία, ζ. Πρόσκληση, παρότρυνση έκταση, ακροστασία, ανάταση. 7. Τα πιο ωραία λουλούδια που έχω δει ποτέ! 8. Το βιβλίο µου είναι σε καλή κατάσταση. 1.3.2. Να βάλετε στη σωστή σειρά τις ακόλουθες προτάσεις και περιόδους, ώστε να αποκαλυφθεί η λογική πορεία κάθε διαδικασίας. Α. α) Όταν παγώσει, την ξύνετε µ ένα µαχαίρι. β) Πώς θα τη βγάλετε; γ) ∆ιαπιστώνετε αν το ύφασµα λεκιάζει ή όχι.

115

δ) Αν µείνει λεκές, τρίβετε ελαφρά το ύφασµα µε αιθέρα. ε) Τοποθετείτε ένα κοµµατάκι πάγο πάνω στην τσίκλα. στ) Μια τσίκλα κόλλησε στο µανίκι της µπλούζας σας.

Η σωστή σειρά είναι .......................................................................................... Β. ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΦΟΥΡΝΟΥ... ΚΑΙ ΚΑΘΑΡΙΣΜΑ ΦΟΥΡΝΟΥ ΤΕΛΟΣ!

α) Κατά τη διάρκεια της πυρόλυσης και πάνω από µία ορισµένη θερµοκρασία, η πόρτα του φούρνου ασφαλίζεται αυτόµατα και απασφαλίζεται µόνο όταν η θερµοκρασία «πέσει» κάτω από το όριο ασφαλείας.

β) Με συνηθισµένη χρήση του φούρνου, ο πυρολυτικός αυτοκαθαρισµός αρκεί να γίνεται µια φορά το µήνα και διαρκεί περίπου 1 ½ ώρα.

γ) Επιτέλους, µ ένα γύρισµα του κουµπιού στο πρόγραµµα της πυρόλυσης, τα καµένα λίπη του φούρνου γίνονται σκόνη.

δ) Όταν η θερµοκρασία φθάσει στα υψηλότερα επίπεδα, τότε τα καµένα λίπη και όλα τα κατάλοιπα φαγητών ή γλυκών που έχουν κολλήσει στο φούρνο γίνονται σκόνη. Μετά την πυρόλυση, το µόνο που έχετε να κάνετε, είναι απλά να µαζέψετε τη σκόνη, µ ένα βρεγµένο µαλακό πανί.

ε) Η πυρόλυση είναι ένα πρόγραµµα αυτοκαθαρισµού, τεχνολογικά εξελιγµένο και εξαιρετικά αποτελεσµατικό στη λειτουργία του.

Η σωστή σειρά είναι ..........................................................................................

116

1.4. Ερώτηση συνδυασµού αντικειµενικού τύπου και σύντοµης απάντησης

Αφού αντιστοιχίσετε κάθε περιγραφή της αριστερής στήλης µε τον πρακτικό σκοπό της (στη µεσαία στήλη) και µε το είδος του εντύπου, όπου µπορεί να χρησιµοποιηθεί (στη δεξιά στήλη), να απαντήσετε τις ερωτήσεις που ακολουθούν.(Ένα στοιχείο από τη µεσαία στήλη και δύο από τη στήλη δεξιά περισσεύουν.)

ΠΕΡΙΓΡΑΦΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΟΣ ΣΚΟΠΟΣ ΕΙ∆ΟΣ ΕΝΤΥΠΟΥ Α) Στην ίδια περιοχή βρίσκεται και η εκκλησία «Γέννηση της Θεοτόκου» ή «Κορφιάτισσα», σε απόκρηµνους βράχους και σε περιοχή µε εκπληκτική θέα.

Β) Τοποθετούµε το κουµπί έτσι, ώστε τα ανοίγµατα να βρίσκονται µεταξύ των προεξοχών του ποδαριού.

Γ) Σε απλές γραµµές έπιπλα µε ατσάλινο σκελετό, είναι συγχρόνως λειτουργικά και αναπαυτικά.

∆) Μικρό άγαλµα αντρικής µορφής από την Κέρο, που εικονίζεται καθισµένη σε θρόνο να παίζει τριγωνικό µουσικό όργανο. Η τολµηρή αυτή σύνθεση, η σύνθετη κίνηση του σώµατος, η «αφαί-ρεση» του γλύπτη µας δίνουν ένα γνήσιο καλλιτεχνικό έργο, ένα αριστούργηµα της Κυκλαδικής γλυπτικής.

α) Ως λεζάντα φωτογραφίας, να εξηγήσει και να σχολιάσει την εικονιζόµενη παράσταση.

β) Να απαντήσει σε ερώτηση αρθρογράφου.

γ) Να υποστηρίξει την αθωότητα του κατηγορουµένου.

δ) Να καθοδηγήσει τον επισκέπτη στο δρόµο για τα αξιοθέατα.

ε) Να παρουσιάσει τα βήµατα για την επιτέλεση µιας προδιαγεγραµµένης εργασίας.

στ) Να πείσει για τις

ελκυστικές ιδιότητες

1) Πολιτική εφηµερίδα

2) ∆ιαθήκη 3) Οδηγίες χρήσεως

συσκευής 4) Οδηγός µουσείου 5) Κατάθεση σε

δικαστήριο 6) Ιατρική

γνωµάτευση που συνοδεύει ακτινογραφία.

7) ∆ιαφηµιστικό

φυλλάδιο. 8) Τουριστικός

οδηγός

117

Ε) Μέγεθος και µορφολογία καρδιαγγειακού σχηµατισµού φυσιολογική.

ΣΤ) Η πολιτική του Υπουργείου είναι

µακρόπνοη, σταθερή και αποτελεσµατική.

ελκυστικές ιδιότητες του περιγραφοµένου αντικειµένου, ώστε να παρακινήσει για την αγορά του.

ζ) Να πιστοποιήσει την κατάσταση και τη λειτουργία ενός τµήµατος του ανθρώπινου οργανισµού.

οδηγός

α) Να εξετάσετε το ρόλο των επιθέτων στις περιγραφές Α), Γ), ∆), Ε) και ΣΤ). Ποια από αυτά χρησιµοποιούνται για να αποδώσουν τη θέση του αντικειµένου στον χώρο και τον χρόνο ή άλλες ιδιότητές του και ποια εκφράζουν τα συναισθήµατα και τις κρίσεις του προσώπου που κάνει την περιγραφή;

β) Ποιος απευθύνεται σε ποιον στην περιγραφή Β); Πώς δικαιολογείται το πρόσωπο και ο αριθµός του αρχικού ρηµατικού τύπου;

2. Η ΑΚΡΙΒΕΙΑ ΚΑΙ Η ΣΑΦΗΝΕΙΑ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ 2.1. Ερωτήσεις αντικειµενικού τύπου 2.1.1. Επισκεφθήκατε πρόσφατα το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και µε το παρακάτω κείµενο περιγράφετε ό,τι είδατε σ ένα παιδί του περιβάλλοντός σας που εκδήλωσε τη σχετική περιέργεια. Να αντικαταστήσετε τις υπογραµµισµένες λέξεις και φράσεις µε λέξεις από αυτές που δίνονται, ώστε η περιγραφή να είναι πιο ακριβής και, εποµένως, πιο κατάλληλη για να χρησιµοποιηθεί -προφορικά ή γραπτά- στη σχολική τάξη. (∆ύο από τις λέξεις που δίνονται περισσεύουν.)

αγγεία εγχειρίδια κρατήρες παραστάσεις προθήκες αµφορείς ειδώλια λήκυθοι περιδέραια προσωπίδες ανάκτορο εκθέµατα οινοχόες περόνες

118

Το µουσείο είναι γεµάτο από καταπληκτικά πράγµατα. Τόσες βιτρίνες µε συναρπαστικούς θησαυρούς! Μεγάλη εντύπωση µου έκαναν οι µάσκες από το παλάτι στις Μυκήνες, που είναι φτιαγµένες από ατόφιο χρυσάφι. Αλλά και όλα τα κοσµήµατα, κρεµαστά για το λαιµό, δαχτυλίδια, σκουλαρίκια, που τα βρίσκω, µάλιστα, πιο καλόγουστα και καλοδουλεµένα από πολλά σηµερινά. Ακόµη και τα µαχαίρια στόλιζαν µε χρυσάφι. Αυτό που δεν περίµενα να δω ήταν κάτι περίεργες µακριές καρφίτσες που τις χρησιµοποιούσαν οι Μυκηναίοι για να στερεώνουν και να στολίζουν τα ρούχα τους. Αρκετή ώρα ξόδεψα παρατηρώντας τα διάφορα δοχεία που τα είχαν για να µεταφέρουν υγρά, όπως νερό, λάδι και κρασί. Τα βάζα για το κρασί µοιάζουν πολύ µε τις σηµερινές κανάτες. Τα µακρόστενα βάζα τα έβαζαν πάνω στους τάφους. Και τα περισσότερα από αυτά έχουν ωραίες ζωγραφιές. Όταν είδα τα αγαλµατάκια που βρέθηκαν στις Κυκλάδες, και ιδιαίτερα εκείνα µε το επίπεδο πρόσωπο όπου φαίνεται µόνο η µύτη, σκέφτηκα ότι θα µπορούσαν να είχαν φτιαχτεί από ένα σηµερινό γλύπτη που κάνει µοντέρνα τέχνη. Κι όµως είναι τόσο παλιά! Θα ξαναπάω σ αυτό το µουσείο για να τα ξαναδώ όλα αυτά και για να

επισκεφθώ και τις άλλες αίθουσες που δεν τις πρόλαβα. 2.1.2. Να αντικαταστήσετε τις υπογραµµισµένες λέξεις στο ακόλουθο κείµενο µε ισοδύναµες λέξεις, φράσεις ή περιφράσεις, ώστε να χάσει µεν σε ακρίβεια, αλλά να είναι ευκολότερα κατανοητό από ένα µαθητή των πρώτων τάξεων του ∆ηµοτικού. Η χρήση των φυτοφαρµάκων και των λιπασµάτων µπορεί να αποτελέσει αιτία

ρύπανσης των υδάτων. Τοξικά φυτοφάρµακα µεταφέρονται µε το νερό της βροχής στη θάλασσα, στις λίµνες και στα υπόγεια νερά. Ανάλογη επιβάρυνση στο περιβάλλον προκαλείται και από τα απόβλητα των κτηνοτροφικών µονάδων όπως τα ορνιθοτροφεία και τα χοιροστάσια.

Από τον περιοδικό τύπο 2.2. Ερωτήσεις συνδυασµού αντικειµενικού τύπου και σύντοµης απάντησης 2.2.1. Να αντικαταστήσετε τα επίθετα της ακόλουθης περιγραφής µε αυτά που δίνονται, αφού τα προσαρµόσετε στο σωστό τύπο (δύο από τα επίθετα δεν θα

119

σας χρειαστούν). Έπειτα να συγκρίνετε το κείµενο που δίνεται µε αυτό που προκύπτει µετά από τις αντικαταστάσεις. Ποια παραλλαγή προτιµάτε και γιατί;

αξιόλογος θεαµατικός περιπετειώδης πολυδάπανος επιδέξιος καλλιτεχνικός πειστικός υποβλητικός

Η ταινία που είδαµε χθες ήταν πολύ ωραία. Είχε απίθανη πλοκή, ωραία µουσική, ωραία παραγωγή, πολύ ωραία εφέ. Κάτι άλλο που µας άρεσε ήταν το ωραίο παίξιµο του πρωταγωνιστή.

2.2.2. Με το ακόλουθο κείµενο µια µαθήτρια του Λυκείου περιγράφει στην τάξη της ένα δικό της έργο ζωγραφικής. Πώς θα εξηγούσε αυτή τη ζωγραφιά σε ένα µικρότερο παιδί που προσπαθεί να την κατανοήσει, αλλά δεν γνωρίζει τις υπογραµµισµένες λέξεις και φράσεις; Αφού γράψετε την παραλλαγµένη περιγραφή, να συγκρίνετε τα δύο κείµενα ως προς την ακρίβεια και τη σαφήνεια.

Πέρυσι, στον πανελλαδικό διαγωνισµό ζωγραφικής που συµµετείχε το σχολείο

µας, πήρα το πρώτο βραβείο. Είχα ζωγραφίσει ένα στιγµιότυπο από παράσταση σε αρχαίο θέατρο, έτσι όπως φαντάστηκα ότι θα φαινόταν τον 3ο αιώνα π.Χ., τότε που χτίστηκαν τα µαρµάρινα θέατρα που βλέπουµε σήµερα. Στη ζωγραφιά, φαινόταν ολόκληρο το κοίλο του θεάτρου από την πλευρά ενός θεατή που κάθεται στη µέση και στο πάνω µέρος του άνω διαζώµατος. Ξεχώριζαν µάλιστα και τα εδώλια, στα σηµεία που δεν είχα ζωγραφίσει θεατές. Φαινόταν και η θυµέλη στο κέντρο της ορχήστρας. Η ζωγραφιά απεικονίζει µια στιγµή που ο χορός εµφανίζεται από την πάροδο δεξιά καθώς κοιτάζουν οι θεατές, δηλαδή ερχόµενος από την πόλη. Πάνω στη σκηνή υπάρχουν δύο ηθοποιοί όρθιοι και ένας ξαπλωµένος πάνω στο εκκύκληµα. Όλοι οι ηθοποιοί φορούν µανδύες µε έντονα χρώµατα και διακρίνονται τα προσωπεία και οι κόθορνοι των δύο όρθιων ηθοποιών.

120

3. Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗΣ. ΚΥΡΙΟΛΕΚΤΙΚΗ/ΜΕΤΑΦΟΡΙΚΗ ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ.

3.1. Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης 3.1.1. Χρησιµοποιώντας µεταφορικά λέξεις οι οποίες στην κυριολεκτική τους χρήση δηλώνουν όργανα, λειτουργίες και παθήσεις του ανθρώπινου σώµατος (π.χ. πνεύµονας, καρδιά, σφυγµός, αρτηρίες, έµφραγµα, πυρετός), να περιγράψετε σε δύο παραγράφους α) τα προβλήµατα µιας µεγάλης πόλης ή β) τη ζωή σε µια µικρή πόλη ή χωριό.

3.1.2. Χρησιµοποιώντας µεταφορικά λέξεις οι οποίες στην κυριολεκτική τους χρήση δηλώνουν φυσικά φαινόµενα (π.χ. ηφαίστειο, σεισµός, βροχή, καταιγισµός, θύελλα, τρικυµία), να περιγράψετε σε δύο παραγράφους α) µία σχολική µουσική ή θεατρική εκδήλωση ή β) ένα αθλητικό γεγονός. 3.2. Ερωτήσεις σύντοµης απάντησης 3.2.1. Να αποδώσετε τις υπογραµµισµένες µεταφορικές φράσεις µε άλλες ισοδύναµες κυριολεκτικές ή µεταφορικές, ώστε να αποδοθεί, κατά την κρίση σας, πιστότερα το νόηµα. Όταν ήταν διάσηµος, οι δηµοσιογράφοι τον πολιορκούσαν σε κάθε δηµόσια

εµφάνιση. Εκείνος όµως παρέµενε απρόσιτος και τους αντιµετώπιζε µε υπεροψία. Το καθηµερινό άγχος, η επιθυµία του να διατηρηθεί στη δηµοσιότητα, ο

121

εκτροχιασµός του από τις ηθικές αξίες έβλαψαν όχι µόνο τον χαρακτήρα του, αλλά και προκάλεσαν διάβρωση της υγείας του. Σήµερα, ξεχασµένος από όλους, έχει βρει µοναδικό ηθικό έρεισµα στο πρόσωπο ενός πιστού φίλου. 3.2.2. Να αντικαταστήσετε τις υπογραµµισµένες µεταφορικές λέξεις του ακόλουθου κειµένου µε αντίστοιχες κυριολεκτικές (στη στήλη Β) και να δηλώσετε το σκοπό της χρήσης κάθε µεταφοράς (: να εξάρει ένα προτέρηµα, να µειώσει ένα ελάττωµα του περιγραφόµενου προσώπου ή να προσδώσει παραστατικότητα στο λόγο -στη στήλη Γ).

Α Β Γ ΚΕΙΜΕΝΟ ΜΕ ΜΕΤΑΦΟΡΙΚΕΣ

ΛΕΞΕΙΣ ΚΥΡΙΟΛΕΞΙΑ ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ

ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ Ήταν µικροσκοπική και αρκετά αφράτη. Τα πλούσια µαλλιά της έπεφταν χυτά στους ώµους. ∆εν ήταν βέβαια η σπαθάτη κορµοστασιά που την έκαναν να ξεχωρίζει αλλά οι ντελικάτες κινήσεις και το ζωηρό της βήµα. Το ντύσιµό της, ελαφρά ατηµέλητο, ταίριαζε γάντι στην ανεπιτήδευτη συµπεριφορά της και πρόσθετε έναν άλλον αέρα στη συνολική της εµφάνιση. Άστραψαν στο πέρασµά της τα φλας των φωτογράφων και οι ερωτήσεις των δηµοσιογράφων έπεσαν βροχή. Βέβαια δεν ήταν η εκτυφλωτική οµορφιά, αλλά η λαµπερή προσωπικότητα που σαγήνευε.

122

3.2.3. Ποια αντίστοιχη έκφραση θα µπορούσε να χρησιµοποιήσει µεταφορικά ένας δηµοσιογράφος για να κάνει πιο παραστατική καθεµία από τις ακόλουθες φράσεις; α) δρόµοι γεµάτοι µε νερό ........................................................................... β) δροσερή γωνιά µέσα στην πόλη .............................................................. γ) σπουδαία νίκη µιας οµάδας ..................................................................... δ) µεγάλη ήττα µιας οµάδας ........................................................................ ε) εκδήλωση χαράς των φιλάθλων στις κερκίδες .......................................... στ) απότοµη αύξηση τιµών στο χρηµατιστήριο ............................................ ζ) µεγάλη µείωση τιµών στο χρηµατιστήριο ................................................ 3.3. Ερωτήσεις συνδυασµού αντικειµενικού τύπου και σύντοµης απάντησης 3.3.1. Α) Να αντικαταστήσετε τις υπογραµµισµένες µεταφορικές εκφράσεις στο παρακάτω κείµενο µε αντίστοιχες κυριολεκτικές, επιφέροντας τις απαραίτητες αλλαγές και έπειτα να απαντήσετε στις ερωτήσεις που ακολουθούν. Πώς να περιγράψω τον µικρό µου αδελφό; Είναι ο µικρός µας τροµοκράτης.

Οι πολεµικές επιχειρήσεις του είναι πολύ θορυβώδεις. Μπορούν να ξυπνήσουν κάθε κοιµισµένο και όχι µόνο στο σπίτι µας. Ευτυχώς όλοι οι κοντινοί γείτονές µας είναι χρυσοί άνθρωποι, διαφορετικά θα βρισκόµαστε σε κατάσταση ψυχρού πολέµου µαζί τους. Κάθε φορά που το βλαστάρι µας φέρνει ολόκληρη τη συµµορία στο σπίτι για να παίξει, το δωµάτιό του γίνεται ινδιάνικο χωριό µετά από επέλαση του αµερικανικού στρατού. Τότε η µαµά συνηθίζει να λέει ότι έχουµε τις ορδές του Τζέκινς Χανς στο σπίτι. Όταν αρχίζουµε να έχουµε πολεµικές απώλειες, να σπάνε διάφορα αντικείµενα ας πούµε, επεµβαίνει ο µπαµπάς, η σύρραξη διακόπτεται και τα κοκοράκια επιστρέφουν στη βάση τους. Βέβαια, ακολουθούν ποταµοί δακρύων από τον ταραξία µας και η αυλαία πέφτει µε υποσχέσεις για ειρηνικό µέλλον. Αυτές οι υποσχέσεις συνήθως δεν κρατούν πολύ κι έτσι το έργο ξαναπαίζεται.

123

Β) Να συγκρίνετε το δεδοµένο κείµενο µε την παραλλαγή του, όπως προκύπτει µετά από τις αντικαταστάσεις. α) Ποιο από τα δύο προτιµάτε και γιατί; β) Ποιος είναι ο σκοπός της χρήσης των µεταφορών στο δεδοµένων κείµενο (: να κάνει την περιγραφή παραστατική, ευχάριστη κλπ); 3.3.2. Συχνά στην καθηµερινή µας οµιλία χρησιµοποιούµε µεταφορικά λέξεις και φράσεις από τα Θρησκευτικά και από την ελληνική µυθολογία (µεταξύ άλλων). α) Να αντικαταστήσετε τις υπογραµµισµένες λέξεις και φράσεις των παρακάτω κειµένων µε αντίστοιχες κυριολεκτικές, σύµφωνα και µε το νόηµα του κειµένου.

β) Να συγκρίνετε καθένα από τα κείµενα που ακολουθούν µε τα αντίστοιχα που προκύπτουν µετά από τις αντικαταστάσεις. Ποια είναι η λειτουργία των µεταφορών; Ποια παραλλαγή κειµένου προτιµάτε και γιατί;.

Α. Πηγαίνω στο νοσοκοµείο, ώρα 8 το πρωί, µε την ελπίδα ότι θα µπω στην κολυµπήθρα του Σιλωάµ. Αλλά τι βρήκα; Κόλαση! Τραυµατίες από τροχαία, παθολογικά και χειρουργικά περιστατικά περίµεναν έξω από την κλειστή πόρτα του Παραδείσου κι ο άγιος Πέτρος άφαντος! Έπρεπε να διαθέτεις την υποµονή του Ιώβ, για ν αντέξεις τόση ταλαιπωρία. Την πρώτη άσπρη µπλούζα που εµφανίστηκε γύρω στις 9 π.µ. την υποδεχθήκαµε µετά βαΐων και κλάδων. Κάποτε, επιτέλους, έφτασε κι εµένα η σειρά µου. Αλλά, δυστυχώς, ένας νέος Γολγοθάς µε περίµενε. Άρχισαν να µε στέλνουν από τον Άννα στον Καϊάφα, για εξετάσεις και πιστοποιητικά και ό,τι φανταστεί ο νους σου. Ένα εισιτήριο για τον Παράδεισο γύρευα ο δόλιος, αλλά πού! Είχε φτάσει πια µεσηµέρι και κόντευα να λιποθυµήσω από την πείνα. Μάννα εξ ουρανού µου φάνηκε η σούπα που µου προσέφερε µια πονετική νοσοκόµα. Υπάρχουν, βλέπεις, ακόµη καλοί Σαµαρείτες. Τελικά, βρέθηκε κρεββάτι και ξάπλωσα. Και τώρα σου τα λέω χωρίς πολλά λόγια. Όταν προσπάθησα να περιγράψω όλες τις λεπτοµέρειες αργότερα στη γυναίκα µου, έµεινε στήλη άλατος.

Β. Το σχολείο µας νοµίζω ότι είναι εξαιρετική περίπτωση. Αρκεί να σκεφτείτε ότι όλες οι αίθουσες είναι βαµµένες από τα παιδιά. Και καθεµία έχει διαφορετικό

124

χρώµα! Βέβαια, πολλές φορές το χρώµα έγινε το µήλο της έριδος και τότε το πρόβληµα λυνόταν µε κλήρωση. Μετατρέψαµε µια αίθουσα σε εργαστήριο Φυσικής και µια άλλη σε Γυµναστήριο. Φτιάξαµε κουρτίνες και στρώσαµε µοκέτες, µε τη βοήθεια του συλλόγου γονέων. Με τα χρήµατα από την ανακύκλωση χαρτιού, γυαλικών και αλουµινίου αγοράσαµε µεγάλη τηλεόραση και βίντεο. Υπήρχε µάλιστα µια αποθήκη κλειστή για χρόνια και οι καθηγητές έλεγαν ότι εκεί είχε µαζευτεί η κόπρος του Αυγείου. Αλλά αποδείχτηκε το κέρας της Αµάλθειας. Κάτω από τη σκόνη και τις αράχνες ήταν ξεχασµένα καταπληκτικά όργανα, όπως µικροσκόπιο, δοκιµαστικοί σωλήνες, πηνία, διαφανοσκόπιο και ακόµα δείγµατα πετρωµάτων, πίνακες µε πληροφορίες για τις βιταµίνες και το ηλιακό σύστηµα, στρώµατα και στεφάνια γυµναστικής. Μόλις τα είδαµε µιας έπιασε ο οίστρος να τα καθαρίσουµε και να τα βάλουµε στη θέση τους. Μια περίεργη κατασκευή µε γρανάζια έγινε το αίνιγµα της Σφίγγας. Κανείς δεν µπορούσε να καταλάβει σε τι ακριβώς χρησίµευε. Μέχρι που το είδε η φιλόλογός µας και µας εξήγησε ότι ήταν µια µικρογραφία τροχαλίας, σαν κι αυτές που χρησιµοποιούσαν στην αρχαιότητα για να σηκώνουν µεγάλες πέτρες και να χτίζουν ναούς. Τώρα, έχουµε γίνει Κέρβεροι, για να µην πάθουν τίποτε τα πράγµατα που ανακαλύψαµε και φτιάξαµε. Όσο για τη µεταµόρφωση του σχολείου, ο διευθυντής λέει ότι κάναµε τους άθλους του Ηρακλή. Και όλα αυτά στην αρχή έµοιαζαν µε Χίµαιρα.

3.3.3. Α) Να αντικαταστήσετε καθέναν από τους ακόλουθους µεταφορικούς προσδιορισµούς µε τον αντίστοιχο κυριολεκτικό. α) ετοιµόρροπη υγεία ......................................... β) µαργαριταρένια δόντια ................................... γ) µεταξένια µαλλιά ............................................ δ) βελούδινο δέρµα ........................................... ε) σπαθάτη κορµοστασιά ...................................

Β) Να χρησιµοποιήσετε καθεµιά από τις παραπάνω εκφράσεις της κατάλληλης οµάδας α) για να διαφηµίσετε τις ιδιότητες συναφών προϊόντων και β) για να δώσετε συµβουλές ιατρικής φύσεως.

125

4. ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ - ΠΑΘΗΤΙΚΗ ΣΥΝΤΑΞΗ 4.1. Ερωτήσεις σύντοµης απάντησης 4.1.1. Με τα ρήµατα: προκαλώ-ούµαι, γκρεµίζω-οµαι, καταπλακώνω-οµαι, καταστρέφω-οµαι, χάνω-οµαι, διακόπτω-οµαι και όσα άλλα κρίνετε σκόπιµο, να γράψετε δύο σύντοµα κείµενα µε θέµα το σεισµό. Στο πρώτο κείµενο θα περιγράψετε τη δράση του σεισµού και στο δεύτερο τις καταστροφές του, χρησιµοποιώντας κάθε φορά τη σύνταξη (ενεργητική ή παθητική) που υπηρετεί καλύτερα το σκοπό σας. 4.1.2. Με τα ρήµατα αναπαλαιώνω, ανακαινίζω, επισκευάζω, ανοικοδοµώ, ανεγείρω, συντηρώ (και τα αντίστοιχα της µέσης φωνής) και όσα άλλα κρίνετε σκόπιµα, να γράψετε ένα σύντοµο κείµενο, όπου θα τονίζονται µε ύφος ζωντανό και παραστατικό οι ενέργειες των κατοίκων µιας περιοχής, για να διασώσουν τον παραδοσιακό οικισµό τους. 4.1.3. Με τα ρήµατα περιθάλπω, θεραπεύω, παρακολουθώ, εµβολιάζω, σιτίζω, φροντίζω (και τα αντίστοιχα της µέσης φωνής) και όσα άλλα κρίνετε σκόπιµα, να γράψετε ένα κείµενο, όπου µε ύφος σοβαρό και τυπικό θα φαίνεται η παροχή φροντίδων στα ζώα από τη Φιλοζωική Εταιρεία. 4.2. Ερώτηση αντικειµενικού τύπου Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση σηµειώνοντας Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο:

i) Η πρόταση «Σοβαρές βλάβες στην υγεία προκαλούνται από το κάπνισµα» προβάλλει περισσότερο α) τη δράση του υποκειµένου του ρήµατος ! β) τη δράση του αντικειµένου του ρήµατος ! γ) το κατηγορούµενο ! δ) τη δράση του ποιητικού αιτίου !

126

ii) Η πρόταση «Η οµορφιά του τοπίου µαγεύει τον επισκέπτη» τονίζει περισσότερο α) την ενέργεια του ρήµατος ! β) τη δράση του υποκειµένου του ρήµατος ! γ) τη δράση του αντικειµένου του ρήµατος ! δ) τη δράση του ποιητικού αιτίου !

iii) Η πρόταση «Πολλά κυκλοφοριακά προβλήµατα εµφανίζονται από την αυξηµένη κίνηση στους δρόµους» παρουσιάζει το θέµα της µε ύφος α) οικείο ! β) ζωηρό, παραστατικό ! γ) απρόσωπο, τυπικό ! δ) γλαφυρό !

4.3. Ερώτηση συνδυασµού αντικειµενικού τύπου και σύντοµης απάντησης Να µετατρέψετε την παθητική σύνταξη σε ενεργητική στο παρακάτω κείµενο και να απαντήσετε τα ερωτήµατα που το ακολουθούν. Τα µνηµεία της τέχνης που βρίσκονται εκτεθειµένα στον αέρα καταστρέφονται

καθηµερινά λόγω της ατµοσφαιρικής ρύπανσης. Τα µάρµαρα διαβρώνονται από τους ρύπους, γυψοποιούνται και αλλοιώνονται ανεπανόρθωτα. Να συγκρίνετε το δεδοµένο κείµενο µε αυτό που προέκυψε µε τις µετατροπές και να εξηγήσετε σε ποια από αυτές τις δύο παραλλαγές α) τονίζεται η δράση του υποκειµένου, β) τονίζεται η δράση του ποιητικού αιτίου, γ) υποδηλώνεται απόσταση ανάµεσα στον ποµπό και τον δέκτη του µηνύµατος και

δ) το ύφος του κειµένου είναι πιο άµεσο και ζωηρό. 5. ΤΟ ΣΧΟΛΙΟ ΚΑΙ Η ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ. ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ.

127

5.1. Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης 5.1.1. Μια µεγάλη αµµουδιά, πεντακάθαρη θάλασσα, ελάχιστοι άνθρωποι, καµία υποδοµή. Να περιγράψετε το τοπίο από την οπτική γωνία ενός παραθεριστή που αναζητά ηρεµία και ενός άλλου που προτιµά κοσµοπολίτικες διακοπές. 5.1.2. Ένα µεγάλο ξενοδοχειακό συγκρότηµα έχει ανεγερθεί στην παραλία ενός νησιού. Πώς θα το περιέγραφε α) ένας κάτοικος που το θεωρεί στολίδι της περιοχής και β) ένας επισκέπτης που κρίνει ότι η κατασκευή του είναι αταίριαστη προς το φυσικό περιβάλλον και την παραδοσιακή αρχιτεκτονική της περιοχής; 5.1.3. Στον τοίχο του σχολείου µερικοί µαθητές ζωγράφισαν µία εικόνα ενός εφήβου µε ανοικτό στόµα, στο οποίο ένας ενήλικας, κρατώντας στο ένα χέρι ένα ανοικτό βιβλίο και στο άλλο ένα µεγάλο κουτάλι, προσπαθεί να χωρέσει τα γράµµατα και τους µαθηµατικούς τύπους που προφανώς έχει πάρει από το βιβλίο. Να περιγράψετε την εικόνα από την οπτική γωνία ενός µαθητή που του αρέσει και ενός καθηγητή που διαφωνεί. 5.1.4. Ηµέρα πολιτιστικής εκδήλωσης στο προαύλιο του σχολείου σας. Πώς θα περιέγραφε την κατάσταση; α) ένας µαθητής που συµµετέχει και β) ένας περίοικος που ενοχλείται από το θόρυβο; 5.1.5. Στην είσοδο του σιδηροδροµικού σταθµού µικροπωλητές έχουν στήσει πάγκους πουλώντας διάφορα µικροαντικείµενα. Να περιγράψετε την εικόνα από την πλευρά ενός κατοίκου που πιστεύει ότι υποβαθµίζεται η περιοχή και ενός άλλου που θεωρεί ότι έτσι τονίζεται η γραφικότητά της.

128

5.1.6. Στο δωµάτιό σας έχετε µαζέψει διάφορα µικροαντικείµενα, τα οποία εσείς θεωρείτε πολύτιµα ενώ η µητέρα σας άχρηστα. Να γράψετε δύο περιγραφές, όπου θα φαίνονται οι δύο αντίστοιχες οπτικές γωνίες. 5.1.7. Προσφάτως επισκεφθήκατε ένα ζαχαροπλαστείο που σας εντυπωσίασε µε τη διάταξη, την ποικιλία, τα σχήµατα, τα χρώµατα, τα υλικά, τις µυρωδιές και την πρωτοτυπία των προϊόντων του. Πώς θα περιγράφατε όλα αυτά; α) σ έναν φίλο σας που εκτιµά, όπως εσείς, τα γλυκά, για να του µεταδώσετε τον ενθουσιασµό σας και

β) στη µητέρα σας που προσπαθεί να χάσει βάρος ; 5.1.8. Ένα εξοχικό κέντρο σερβίρει κυρίως κρέας ψηµένο στη σούβλα και στα κάρβουνα. Πώς θα το περιέγραφε κάποιος που λατρεύει ειδικά τους µεζέδες αυτού του είδους και πώς ένας χορτοφάγος, οπαδός της υγιεινής ζωής και πολέµιος του σφαγιασµού των ζώων; Προσπαθήστε να δώσετε έναν χιουµοριστικό τόνο στις περιγραφές σας. 5.1.9. Μία εντυπωσιακή νύφη στην εκκλησία. Πώς θα την περιέγραφε µία καλεσµένη που την ανταγωνίζεται και πώς µία άλλη που τη θαυµάζει; 5.2. Ερωτήσεις αντικειµενικού τύπου 5.2.1. Να συµπληρώσετε τα κενά στις παρακάτω προτάσεις επιλέγοντας την κατάλληλη λέξη από αυτές που βρίσκονται στην παρένθεση. Το όψιµο ενδιαφέρον της δηµοτικής αρχής δεν µπορεί τελικά να σώσει το

παλιό νεοκλασικό κτίσµα από τη(ν) ...................................... (διάβρωση, ανοικοδόµηση, κατάρρευση). Όσο διάστηµα παρέµενε ........................................ (ξεθεµελιωµένο, ερείπιο, ετοιµόρροπο), έπρεπε να είχε χαρακτηριστεί ................................ (πατροπαράδοτο, διατηρητέο, πατρογονικό), ώστε να είχαν έγκαιρα αρχίσει οι εργασίες για τη(ν) .................................................. (ανακαίνισή, συντήρησή, ανοικοδόµησή) του. Σήµερα, έχει πλέον ............................................................... (µεταβληθεί σε ερείπια, διαβρωθεί,

129

κατεδαφιστεί) και το µόνο που αποµένει είναι η ............................... (ανέγερσή, ανοικοδόµησή, κατεδάφισή) του και η ........................................ (ανακαίνιση, αναπαλαίωση, ανέγερση) στη θέση του µιας νέας οικοδοµής. 5.2.2. Να αντιστοιχίσετε τις λέξεις της στήλης Α, που εκφράζουν οικείο ύφος, µε ισοδύναµες της στήλης Β, που δηλώνουν µεγαλύτερη επισηµότητα (δύο λέξεις της στήλης Β δε θα χρησιµοποιηθούν). Α Β 1. ζυγώνω α.παρεισφρέω 2. κρεµώ β. αναρτώ 3. τρυπώνω γ. προσεγγίζω 4. παραγκωνίζω δ. συνωστίζοµαι

ε. υποσκελίζω 5.2.3. Να συµπληρώσετε τα κενά στις επόµενες προτάσεις µε µία από τις λέξεις που δίνονται. Να φροντίσετε, ώστε η επιλογή σας να ταιριάζει µε το ύφος της πρότασης.

αυτόχθων ντόπιος έρεισµα ξεκρέµαστος στήριγµα συνωστίζοµαι στριµώχνοµαι εκκρεµής παρέκκλιση λοξοδρόµηση

α) Τα έργα που εκτελούνται στην περιοχή επιβάλλουν ...................... από την κανονική µας πορεία.

β) Έξω από τα καµαρίνια του θεάτρου πολλοί θεατές ................................... για να συγχαρούν την πρωταγωνίστρια.

γ) Καλοί κι ευγενικοί µου φάνηκαν οι ...................................... κάτοικοι. Μας εξυπηρέτησαν σε ό,τι τους ζητήσαµε.

δ) Το πρόγραµµα πρέπει να τηρηθεί όπως έχει. Κάθε ............................... από τους αρχικούς µας στόχους θα αποβεί εις βάρος της οικονοµίας.

ε) Μετά το τέλος των συνοµιλιών δύο θέµατα παρέµειναν ............................. στις σχέσεις των δύο χωρών.

στ)Πολύτιµο ..................................... στη δύσκολη στιγµή της ζωής του βρήκε τη συµπαράσταση του φίλου του.

130

ζ) Οι αρχαίοι Αθηναίοι διακήρυτταν ότι ήταν ........................................ στην Αττική.

η) ..................................... µέσα στο πλήθος και ξέφυγε από τους διώκτες του. θ) Άνθρωπος χωρίς ηθικά ............................................... δεν είχε κανέναν ενδοιασµό προκειµένου να επιτύχει το σκοπό του.

ι) Μη γνωρίζοντας κανέναν µέσα σ εκείνη τη συντροφιά ένιωθε ........................... και σύντοµα έφυγε.

5.2.4. Να συµπληρώσετε τα κενά των προτάσεων µε µία από τις λέξεις που δίνονται (δύο λέξεις δεν χρησιµοποιούνται).

απόσπαση πλεύρισµα προσέγγιση πρόσβαση προσχώρηση µετακίνηση προσπέλαση

1. Τα βράχια που ορθώνονται απότοµα στην πίσω πλευρά του κάστρου καθιστούσαν πάντοτε αδύνατη την ................................

2. Η ....................... των πέντε βουλευτών στο αντίπαλο κόµµα προκάλεσε κυβερνητική κρίση.

3. Η ........................... των σωστικών συνεργείων στον τόπο του δυστυχήµατος έγινε δυνατή µόνο µε τη βοήθεια ελικοπτέρου.

4. Όµορφο οικόπεδο και µε ωραία θέα! ∆υστυχώς όµως δεν έχει ................................... στη θάλασσα

5. Η διαδικασία .................................... του πλοίου είναι πολύ επικίνδυνη. Απαιτεί ιδιαίτερη δεξιοτεχνία από τον καπετάνιο για να µη δηµιουργηθούν δυσάρεστα απρόοπτα.

5.2.5. Να αναγνωρίσετε αν η χρήση των υπογραµµισµένων λέξεων, οι οποίες δηλώνουν αλλαγή θέσης, είναι σωστή ή όχι, σηµειώνοντας Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο.

Σωστό Λάθος α) Ελήφθησαν όλα τα µέτρα για την έγκαιρη µεταφορά των τραυµατιών στο νοσοκοµείο ! !

131

β) Ευτυχώς, πήρε µετάσταση και τώρα υπηρετεί στην πόλη του. ! !

γ) Για τη µετακίνηση του σταµατηµένου αυτοκινήτου χρειάστηκε γερανός ! !

δ) Στις άγονες και φτωχές περιοχές παρουσιάζεται έντονο το φαινόµενο της µετανάστευσης των κατοίκων. ! !

ε) Ο καθηγητής των µαθηµατικών ανήκει στο Γυµνάσιο. Φέτος ήρθε προσωρινά στο Λύκειο µε µετάταξη. ! !

στ) Χρόνια ονειρευόταν τη µετάθεση στην πρωτεύουσα και τώρα που ήλθε, ένιωθε θλίψη, που άφηνε το χωριό ! !

ζ) Κάθε χρόνο ζητεί απόσπαση σε κάποιο γραφείο που βρίσκεται πιο κοντά στο σπίτι του ! !

5.3. Ερώτηση συνδυασµού αντικειµενικού τύπου και σύντοµης απάντησης Να επιλέξετε τη σωστή σηµασία της λέξης, σηµειώνοντας Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο (για κάθε λέξη υπάρχει µόνο µια σωστή απάντηση). Να γράψετε προτάσεις, στις οποίες οι λέξεις θα χρησιµοποιούνται µε τις επιλεγµένες σηµασίες. 1. µεταίχµιο: α) αιχµηρό αντικείµενο ! β) ενδιάµεσο διάστηµα ανάµεσα σε δύο στρατούς ! γ) σηµείο που µετέχουν όλοι ! δ) σηµείο που απέχει ίσα από τα άκρα ! ............................................................................................................................. 2. εµβόλιµος: α) εµβολιασµένος ! β) χτυπηµένος από έµβολο ! γ) βολικός ! δ) παρεµβαλλόµενος σε µια κανονική σειρά ! ............................................................................................................................. 3. ένθετος: α) υιοθετηµένος !

132

β) σε καλή κατάσταση ! γ) παρατηµένος ! δ) τοποθετηµένος µέσα ! ............................................................................................................................. 4. ορόσηµο: α) σηµείο που δείχει τα όρια ! β) οροσειρά ! γ) σηµείο της οροφής ! δ) εκεί απ όπου αρχίζει ένα όρος ! ............................................................................................................................. 5. εγκλωβισµένος: α) περιορισµένος σε µικρό χώρο ! β) µε εγκυκλοπαιδική µόρφωση ! γ) προσαρµοσµένος στο κλίµα µιας περιοχής ! δ) στολισµένος ! ............................................................................................................................. 6. παρείσακτος: α) όποιος αλλάζει πορεία ! β) αυτός που εισχωρεί κάπου µε πλάγιο τρόπο ! γ) εκείνος που εισβάλλει πανηγυρικά ! δ) όποιος αποµακρύνεται χωρίς να τον πάρουν είδηση ! ............................................................................................................................. 7. διαµπερής: α) αυτός που ολοκληρώνει µια αποστολή ! β) εκείνος που µεταφέρει κάποιον από τη µία όχθη στην άλλη ! γ) αυτός που διαπερνάται από τη µία άκρη στην άλλη ! δ) εκείνος που εύκολα εξάγει συµπεράσµατα ! .............................................................................................................................

133

8. διάτρητος: α) αυτός που πρέπει να διατηρηθεί ! β) διασκορπισµένος ! γ) τρυπηµένος πέρα ως πέρα ! δ) γεµάτος στίγµατα ! ............................................................................................................................. 6. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ∆ΙΑ∆ΙΚΑΣΙΑΣ Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης 6.1. Να περιγράψετε πώς θα φέρουµε το ύψος στη βάση ενός ισοσκελούς τριγώνου. 6.2. Η τάξη σας συµµετέχει σε ένα πρόγραµµα ανταλλαγών µε µαθητές από µία χώρα της Ευρωπαϊκής Κοινότητας. Αποφασίζετε να προετοιµάσετε, µεταξύ άλλων, την παρουσίαση διαφόρων χαρακτηριστικών της χώρας µας. Στα πλαίσια αυτής της παρουσίασης, να περιγράψετε τη γεωγραφική θέση της Ελλάδας, δηλώνοντας τις χώρες µε τις οποίες συνορεύει και τις θάλασσες από τις οποίες βρέχεται, προς όλα τα σηµεία του ορίζοντα. 6.3. Να διαβάσετε το παρακάτω κείµενο και να απαντήσετε την ερώτηση που το ακολουθεί. Ένας απαιτητικός αγοραστής, όταν πηγαίνει στην αγορά να αγοράσει ψάρια,

στην αρχή προσέχει να έχουν ζωηρή όψη και ωραία χρώµατα. Στη συνέχεια τα µυρίζει, για να βεβαιωθεί ότι ευωδιάζουν θάλασσα. Προσέχει αν τα µάτια είναι λαµπερά και τα λέπια σκληρά. Τα ακουµπά απαλά µε το δάχτυλο, για να διαπιστώσει πόσο σφιχτό είναι τιο σώµα τους. Τέλος, διαλέγει τα ψάρια που θα αγοράσει και προσέχει να µην τον εξαπατήσουν στο ζύγι και στο λογαριασµό. Ποιες οδηγίες για την αγορά των ψαριών θα σας έδινε αυτός ο αγοραστής;

134

α) µε αυταρχικό τρόπο και β) µε ευγένεια και διακριτικότητα; Να συντάξετε δύο αντίστοιχες παραλλαγές του παραπάνω κειµένου.

6.4. Καθοδηγήστε τον µικρό σας αδελφό µε ύφος ευγενικό α) να τακτοποιεί τη σάκα του, β) να γράφει τα ονόµατα και τις διευθύνσεις στο φάκελο µιας επιστολής, γ) να βρει µια άγνωστη λέξη στο λεξικό.

6.5. Να εξηγήσετε απλά σ έναν φίλο σας πώς α) να φτιάξει µια οµελέτα, β) να διακοσµήσει µια εορταστική κάρτα, γ) να κόψει ένα τετράγωνο κοµµάτι από ένα µεγάλο ορθογώνιο χαρτόνι. 6.6. Να εξηγήσετε σε κάποιον µεγαλύτερο και όχι πολύ οικείο σας πώς α) να εγγράψει ένα τηλεοπτικό πρόγραµµα στο video, β) να εγγράψει µία ραδιοφωνική εκποµπή ή µία ζωντανή συνοµιλία στο κασετόφωνο,

γ) να έλθει στο σπίτι σας, ξεκινώντας από το κέντρο της περιοχής. 6.7. Οι ακόλουθες οδηγίες είναι διατυπωµένες µε ονοµατικές φράσεις. Να ξαναγράψετε το κείµενο, χρησιµοποιώντας ρηµατικές φράσεις στη θέση των ονοµατικών και επιφέροντας τις επιπλέον απαραίτητες αλλαγές, ώστε το ύφος να είναι: α) επίσηµο ή β) οικείο.

Έπειτα να συγκρίνετε το παρακάτω κείµενο µε τη δική σας παραλλαγή. Ποια προτιµάτε και γιατί;

ΝΑΥΜΑΧΙΑ - ΠΑΙΧΝΙ∆Ι ΓΙΑ ∆ΥΟ ΠΑΙΚΤΕΣ

135

• Σχεδιασµός του «ωκεανού»: ένα µεγάλο τετράγωνο που περιέχει περίπου 100 τετραγωνάκια.

• Αρίθµηση των τετραγώνων: γράµµατα στις οριζόντιες και αριθµοί στις κάθετες σειρές τετραγώνων ή αντιστρόφως.

• Τοποθέτηση -κρυφή για τον αντίπαλο- 10 πλοίων σε αντίστοιχα τετράγωνα. ∆ιάταξη οριζόντια ή και κάθετη, αλλά όχι διαγώνια. Αδύνατη η αλλαγή της διάταξης κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού.

• ∆ιεξαγωγή του παιχνιδιού: διαδοχικές «βολές» από κάθε παίκτη, δηλαδή εκφωνήσεις συνδυασµών γράµµατος και αριθµού, µε στόχο τα τετράγωνα µε τα πλοία του αντιπάλου. Άµεση αντίδραση κάθε παίκτη σε κάθε επίθεση του αντιπάλου: δήλωση ή όχι για την επιτυχία της «βολής». Αντίστοιχες σηµειώσεις και από τους δύο παίκτες.

• Νίκη του παίκτη-εξολοθρευτή όλων των πλοίων του αντιπάλου. 7. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΡΟΣΩΠΟΥ Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης 7.1. Στο ακόλουθο απόσπασµα ο συγγραφέας περιγράφει την εµφάνιση των νέων, αµέσως µετά τον τελευταίο πόλεµο, που πηγαίνουν στη Λυρική Σκηνή ν ακούσουν κλασική µουσική. ∆ώστε µια περιγραφή της εξωτερικής εµφάνισης των φίλων σας, όταν πηγαίνετε στο θέατρο ή στον κινηµατογράφο. Ποιες οµοιότητες και ποιες διαφορές επισηµαίνετε ανάµεσα στους τότε και στους σηµερινούς νέους;

Ήταν, λοιπόν, µια Κυριακή πρωί, όταν ανάµεσα σε άλλους νέους της εποχής

µε κοντά µαλλιά, ίσιες φαβορίτες και σβέρκους κουρεµένους αλά αµερικαίν,

136

γραβατωµένος και κουστουµαρισµένος βρέθηκα κι εγώ στο πατάρι των «Ολυµπίων» να ακούσω την Κρατική Ορχήστρα.

Μ. Κουµανταρέας, Σεραφείµ και Χερουβείµ. Κέδρος, Αθήνα 1981, σσ 163- 164.

7.2. Ένας νέος ψηλόλιγνος, αεράτος, ευκίνητος, µε µακριά µαλλιά, πρόσωπο οστεώδες, χείλη λεπτά, βλέµµα εκφραστικό και αδιάκοπα χαµογελαστός και µία κοπέλα φεγγαροπρόσωπη, µε αµυγδαλωτά µάτια, αθώο βλέµµα, µαργαριταρένια δόντια και γοητευτικό χαµόγελο µεταµφιέζονται, για να µη τους αναγνωρίσουν σε απαιτητική αποκριάτικη εκδήλωση, όπου αποφεύγεται η εύκολη λύση της µάσκας. Να περιγράψετε µε συντοµία τα αλλαγµένα τους πρόσωπα. 7.3. «Η εµφάνισή της ήταν εκθαµβωτική! Φορούσε ένα καλαίσθητο αλλά αρκετά επιτηδευµένο ρούχο που φανέρωνε τη φιλαρέσκεια και την ωραιοπάθειά της. Με µεγάλη άνεση και υποδειγµατικό βάδισµα µπήκε στην αίθουσα και µε ντελικάτες κινήσεις χαιρέτησε τους οικοδεσπότες. Στην αρχή κανείς δεν την αναγνώρισε.» Ποια εντύπωση έδινε, κατά τη γνώµη σας, η κοπέλα στις καθηµερινές της εµφανίσεις, ώστε να ξεγελάσει τόσο τους γνωστούς της; 7.4. Ποιες χαρακτηριστικές λεπτοµέρειες παρουσιάζει το «είδωλό» σας στην εµφάνιση και στη συµπεριφορά, που σας κάνουν να το θαυµάζετε; 7.5. Να περιγράψετε µία από τις ακόλουθες εξωτερικές εµφανίσεις, (αναφερόµενοι π.χ. στην ηλικία, τα ρούχα, την έκφραση, τη σωµατική διάπλαση, τα χαρακτηριστικά του προσώπου, τα µαλλιά, τη συµπεριφορά): α) ενός νέου που, κατά τη γνώµη σας, επιδιώκει να εντυπωσιάσει, β) µιας νέας που αποφεύγει την ιδιαίτερη προβολή, γ) ενός συνοµηλίκου σας που ντύνεται όπως του επιβάλλουν οι γονείς του, δ) µία εµφάνιση του πατέρα ή της µητέρας σας που σας άρεσε ιδιαίτερα, ε) το ντύσιµο που θα επιθυµούσατε εσείς για το εαυτό σας, ανεξάρτητα αν, για διάφορους λόγους, το υιοθετείτε ή όχι,

στ) την εµφάνιση ενός καθηγητή σας που σας έκανε εντύπωση.

137

7.6. Να περιγράψετε έναν από τους τύπους που δίνονται στη συνέχεια α) επιδοκιµάζοντας, β) επικρίνοντας την εµφάνισή του και γ) αστειευόµενοι µε αυτήν: α) έναν γκριζοµάλλη µε κοτσιδάκι και µοντέρνο ντύσιµο σε συναυλία ροκ, β) µία ώριµη κυρία µε πολύ νεανικό ντύσιµο, γ) έναν δεκαεξάχρονο κουστουµαρισµένο στον κινηµατογράφο, δ) µία πολύ εντυπωσιακή νεανική παρουσία σε ένα πάρτι, ε) ένα «µικροµέγαλο» παιδί, στ) µία κυρία µε πολλά χρυσαφικά και στολίδια στην εκκλησία, ζ) έναν απρόσιτο, σοβαρό κύριο σε ένα γραφείο, η) έναν ώριµο κύριο µε σπορ περιβολή σε επίσηµη δεξίωση, θ) έναν νέο κύριο που επιθυµεί να προβάλει την οικονοµική του επιφάνεια. 7.7. Συναντήσατε απροσδόκητα έναν παλιό σας φίλο που είχατε να τον δείτε από το ∆ηµοτικό. Να περιγράψετε την εικόνα που είχατε διατηρήσει γι αυτόν στη µνήµη σας και εκείνη που αντικρίσατε τώρα. 7.8. Να περιγράψετε την αφίσα που θα ζωγραφίζατε, αν επρόκειτο να πραγµατοποιηθεί στο σχολείο σας α) µία αντιρατσιστική εκδήλωση, β) µία εκδήλωση για τα παιδιά του τρίτου κόσµου, γ) µία εκδήλωση για τα παιδιά που υποφέρουν από τον πόλεµο. 7.9. Αφού παρατηρήσετε µία φωτογραφία του πατέρα ή της µητέρα σας στην εφηβική ηλικία, να τον/την περιγράψετε προσπαθώντας να αποδώσετε και στοιχεία του χαρακτήρα του/της. 7.10. Να διαβάσετε τα παρακάτω κείµενα και να απαντήσετε την ερώτηση που ακολουθεί. α) Κι ως είδαν την Ελένη αντίκρυ τους στον πύργο εκεί να φτάνει, λόγια ανεµάρπαστα σιγόφωνα σταυρώναν µεταξύ τους: «∆εν είναι κρίµα αν βασανίζονται για µια γυναίκα τέτοια µαζί κι οι Αργίτες οι λιοντόκαρδοι κι οι Τρώες καιρούς και χρόνια· τι φοβερά µε τις αθάνατες θεές στην όψη µοιάζει.

138

Ωστόσο κι έτσι, ας πάει µε τ άρµενα µ΄ όλα τα κάλλη που χει, σε µας µη µείνει και στα τέκνα µας µια συµφορά µια µέρα.»

Ιλιάδα, Γ 154, µτφρ. Καζαντζάκη-Κακριδή β) Ήταν νοικοκυραίοι στα χωριά τους, κι άλλοι βοσκοί, και µύριζαν ιδρωτίλα και θυµάρι, κι ένας γούµενος από τη µονή του Αφέντη Χριστού, γαλαζοµάτης και ποταµογένης, κι ένας δάσκαλος από την Έµπαρο, κουτσός, µαραγκασµένος, δεν τον έπιανε το µάτι σου, τι ναι τούτο το αποζούρι έλεγες, τι γυρεύει το κουνελόπουλο αυτό µέσα στη σύναξη των θεριών; Μα έπρεπε να τον δεις στον πόλεµο, να σαστίσει ο νους σου· έπρεπε να τον δεις στα γλέντια να παίζει τη λύρα, και να σηκώνουνται οι πέτρες να χορεύουν! Κι όταν µιλούσε, δώσε µου, Θε µου, δέκα αυτιά, έλεγες, να τον ακούω!

Ν. Καζαντζάκης: «Η σύναξη των καπεταναίων», Κ.Ν.Λ. Γ΄ Γυµνασίου, σ. 256.

Πώς φαντάζεστε την Ελένη και το δάσκαλο, ώστε να δικαιολογείται ο θαυµασµός που εκφράζουν αντιστοίχως οι γέροντες Τρώες και ο αφηγητής στο απόσπασµα του Καζαντζάκη;

139

8. ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ ΜΕ ΑΝΑΛΟΓΙΑ 8.1. Ερώτηση ελεύθερης ανάπτυξης Μία θεωρία της παιδαγωγικής επιστήµης αντιµετωπίζει το δάσκαλο ως αγγειοπλάστη που µε τη διδασκαλία του πλάθει το µαθητή, ενώ µία άλλη ως γεωργό που φροντίζει για την ανάπτυξη του σπόρου σε δέντρο ή λουλούδι. Να αναπτύξετε αυτές τις αναλογίες σε δύο αντίστοιχες παραγράφους. Στη συνέχεια να εξηγήσετε ποια από τις αναλογίες προτιµάτε. 8.2. Ερωτήσεις σύντοµης απάντησης 8.2.1. Αφού επιλέξετε µία αναλογία από αυτές που δίνονται ακολούθως, να την αναπτύξετε σε µία παράγραφο, επικρίνοντας τη δράση του δεκαπενταµελούς µαθητικού συµβουλίου του σχολείου σας. Να διαµορφώσετε την παράγραφο έτσι, ώστε να είναι κατάλληλη για δηµοσίευση στη σχολική εφηµερίδα σας. α) «Όποιος κυνηγά πολλούς λαγούς δεν πιάνει κανέναν.» Όποιος επιδιώκει πολλούς στόχους χωρίς µέθοδο, δεν κατορθώνει τίποτε.

β) «τΩδινεν Γρος καί τεκεν µΛν.» Μηδαµινό αποτέλεσµα µετά από µεγάλη προσπάθεια.

γ) «Όπου λαλούν πολλοί κοκόροι, αργεί να ξηµερώσει.» Όταν µιλούν και προτείνουν όλοι µαζί, δεν είναι δυνατόν να ληφθεί σωστή απόφαση.

8.2.2. Χρησιµοποιώντας ως πρώτο σκέλος της αναλογίας τη φράση «το βάπτισµα του πυρός», να συνθέσετε µία παράγραφο, για να περιγράψετε την πρώτη συµµετοχή σας σε σχολική θεατρική παράσταση. 8.2.3. Χρησιµοποιώντας ως πρώτο σκέλος της αναλογία τη φράση «µασηµένη τροφή» να περιγράψετε στον πατέρα σας έναν τρόπο διδασκαλίας που δεν σας επέτρεψε, να αναπτύξετε το ενδιαφέρον και την κρίση σας. 8.2.4. Να εξηγήσετε πώς έχετε διαµορφώσει το δωµάτιό σας, ώστε να δικαιολογείται η περιγραφή του κατ αναλογία µε µία όαση.

140

8.2.5. Υποθέστε ότι µε µία έκθεσή σας παίρνετε µέρος σε διαγωνισµό του Ελληνικού Κέντρου Βιβλίου. Να αναπτύξετε την αναλογία «βιβλίο - παράθυρο στον κόσµο» σε µία παράγραφο. 8.2.6. Όπως ο ανοιξιάτικος ουρανός είναι άστατος, πότε ηλιόλουστος και πότε συννεφιασµένος, έτσι και η ψυχολογική διάθεση του εφήβου παρουσιάζει έντονες µεταπτώσεις. Να αναπτύξετε την αναλογία, δικαιολογώντας στη µητέρα σας την ασταθή συµπεριφορά σας. 8.2.7. Να περιγράψετε τη λειτουργία της καρδιάς αναλογικά µε µία αντλία. 8.2.8. Να περιγράψετε τη µηχανική αποστήθιση αναφοµοίωτων γνώσεων αναλογικά µε την οµιλία του παπαγάλου. 8.2.9. Να αναπτύξετε µία από τις ακόλουθες αναλογίες σε µία παράγραφο. Οι τρεις τελευταίες από αυτές προέρχονται από το βιβλίο της Βιολογίας για τη Γ΄ Γυµνασίου. α) οικογένεια - κύτταρο β) οικοσύστηµα - αλυσίδα γ) κύτταρο - µηχανή δ) γενετικός κώδικας - γλώσσα ε) φυσική επιλογή - κόσκινο 8.2.10. Με ποια από τα παρακάτω στοιχεία των οµηρικών επών συνδέουµε αναλογικά τις ακόλουθες καταστάσεις για να τις περιγράψουµε παραστατικά; (Τρία από αυτά τα στοιχεία δεν χρησιµοποιούνται.) Να αναπτύξετε µία από αυτές τις αναλογίες σε µία παράγραφο. Η Αχίλλειος πτέρνα, ο ∆ούρειος Ίππος, το ταξίδι του Οδυσσέα, η Σκύλλα και η Χάρυβδη, οι Σειρήνες, η Κίρκη, οι Συµπληγάδες. π.χ. ο τελικός προορισµός µιας προσπάθειας - η Ιθάκη α) Πειρασµοί που µας αποπροσανατολίζουν β) Η περιπέτεια της ζωής γ) Το αδύνατο σηµείο δ) Αλλεπάλληλες δυσκολίες

141

8.2.11. Συχνά χρησιµοποιούµε ορισµένες «οικονοµικές», δηλαδή σύντοµα διατυπωµένες, περιγραφικές εκφράσεις που βασίζονται σε µιαν αναλογία. Π.χ. ταξίδι-αστραπή, επιστολή-βόµβα, δήλωση-καταπέλτης, προϊόν-µαϊµού, άνθρωπος-λάστιχο. Πώς θα µπορούσαµε να αναπτύξουµε αυτές τις αναλογίες, ώστε να δικαιολογηθούν οι εκφράσεις; Μ άλλα λόγια: α) Ποια είναι τα γνωρίσµατα του ταξιδιού που µας θυµίζει αστραπή; β) Ποια γνωρίσµατα έχει η επιστολή που χαρακτηρίζεται σαν βόµβα; γ) Ποια είναι η λειτουργία του καταπέλτη; Τι είδους δήλωση είναι αυτή που περιγράφεται αναλογικά µε έναν καταπέλτη;

δ) Ποιες ιδιότητες της µαϊµούς και σε ποια περίπτωση µπορούν να αποδοθούν σε ένα προϊόν;

ε) Πώς φαντάζεστε έναν άνθρωπο- λάστιχο και τι κοινό έχει µε ένα λάστιχο; 8.2.12. Στην ελληνική ποίηση συναντούµε πλήθος αναλογιών που χρησιµοποιούν οι δηµιουργοί για να αποδώσουν µία έννοια, µία εικόνα, ένα συναίσθηµα πιο παραστατικά. Να επιλέξετε µία από τις ακόλουθες αναλογίες και να την δικαιολογήσετε σε µία παράγραφο. α) Ελλάδα - τρελοβάπορο (Οδ. Ελύτης) β) αιγαιοπελαγίτικο νησί - λοξή ράχη δελφινιού (Οδ. Ελύτης) γ) κολόνες αρχαίου ναού - χορδές µιας άρπας που αντηχούν ακόµη (Γ. Σεφέρης) δ) θάνατος - µαυρίλα (∆. Σολωµός) ε) χρέος - Θερµοπύλες (Κ. Καβάφης) 8.2.13. Να εντοπίσετε τις αναλογίες στα ακόλουθα κείµενα και να αναπτύξετε µία από αυτές σε µία σύντοµη παράγραφο. α) Κασµίρ - εικόνες από έναν παράδεισο. Είναι ένα κρατίδιο εύφορο, µικρό, µετέωρο, θαρρείς ανάµεσα σε δύο αντιπάλους «γίγαντες», την Ινδία και το Πακιστάν, που εξελίσσεται µε τους

142

δικούς του ρυθµούς, εξισορροπώντας την ένταση της καθηµερινής βίας µε τη ράθυµη γοητεία της Ανατολής.

Από τον περιοδικό τύπο β) Μία πολύ αποτελεσµατική κρέµα ηµέρας. Ένα σύστηµα περιποίησης ειδικά για ευαίσθητα δέρµατα. Μια ασπίδα προστασίας που εµποδίζει την καταστροφική δράση των ερεθισµών (περιβάλλον-στρες).

Από τις εφηµερίδες γ) Μια φλόγα κοκκινωπή ξεµπουκάρισε από κάπου, έγλειψε µε την αιµατηρή της αναλαµπή τα ντουβάρια και τα κεραµίδια των τριγύρω σπιτιών. Καταπόδι άλλη µια χίµηξε, ζο φανταστικό, θυµωµένο και λυγερό. Ένα θηρίο όλο γλώσσα.

Σ. Μυριβήλης: Η δασκάλα µε τα χρυσά µάτια, Κ.Ν.Λ. Γ΄ Γυµνασίου, σ. 291. δ) Ξανά στην Πόλη, Αγια-Σοφιά. Πάντα το συναίσθηµα της αλαφριάς προστασίας αυτής της αρχιτεκτονικής. Σε σκεπάζει χωρίς να σε βαραίνει. Φτερούγες ανοιχτές πάνωθέ σου: το αλαφρύ κάλυµµα.

Γ. Σεφέρης: Μέρες Γ΄. Ίκαρος, Αθήνα 1986, σ. 110. 8.2.14. Τα ακόλουθα είδη του ζωικού βασιλείου χρησιµοποιούνται για να περιγράψουν αναλογικά ανθρώπινους τύπους (ιδιότητες, συνήθειες και συµπεριφορές). Να συµπληρώσετε τα κενά µε σύντοµες περιγραφές των ανθρώπων που παρουσιάζουν αναλογίες µε αυτά τα ζώα. α) αετός ........................................................................................ β) αλεπού ...................................................................................... γ) κηφήνας .................................................................................... δ) µυρµήγκι ................................................................................... ε) παράσιτο .................................................................................... στ) πρόβατο .................................................................................... 8.3. Ερώτηση συνδυασµού αντικειµενικού τύπου και ελεύθερης

ανάπτυξης Να αντιστοιχίσετε τα στοιχεία των δύο ακόλουθων στηλών, ώστε να σχηµατιστούν τα σκέλη αναλογιών. (∆ύο στοιχεία από τη στήλη δεξιά δε θα

143

χρησιµοποιηθούν.) Έπειτα να επιλέξετε µία από τις αναλογίες που σχηµατίστηκαν και να την αναπτύξετε σε µία παράγραφο. α) άνθρωπος που εκπαιδεύεται 1. ευτυχία β) γηρατειά 2. σπίρτο, σπίθα γ) πάθος 3. χειµώνας δ) αλλεπάλληλες συµφορές 4. πλούτος, ευµάρεια ε) οµάδα εργασίας 5. φωτιά στ) ευστροφία πνεύµατος 6. µάρµαρο που το επεξεργάζεται ο γλύπτης για να του δώσει µορφή 7. χιονοστιβάδα 8. κυψέλη µελισσών ΣΥΝΘΕΤΙΚΕΣ - ∆ΗΜΙΟΥΡΓΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ 1. «Τα κτήρια που µας περιβάλλουν»

ΠΛΕΥΡΕΣ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ • Παρατήρηση. Στην αρχή τα παιδιά παρατηρούν τα διάφορα κτίσµατα της περιοχής, του χωριού, της πόλης τους, και αρχίζουν να ασκούν τη µατιά τους

144

στην επισήµανση των διαφορών και των χαρακτηριστικών τους. Έτσι, δηµιουργείται η προϋπόθεση για την εξέταση της τυπολογίας των κτιρίων καθώς και για τη διάκριση των αξιοσηµείωτων στοιχείων τους.

• Καταγραφή. Συλλογή υλικού για την τυπολογία. Τα µέσα µπορεί να είναι φωτογραφίες και σκίτσα των παιδιών, φωτογραφίες από διάφορες πηγές

• Μελέτη. Το υλικό ταξινοµείται και αρχίζουν να διαµορφώνονται οι πρώτες οµάδες κτισµάτων. Συνειδητοποιούνται και διατυπώνονται τα κριτήρια της ταξινόµησης, π,χ. υλικά κατασκευής, χρονολογία κατασκευής, αρχιτεκτονικό στυλ, χρήση.

• Επεξεργασία. Περιγράφονται τα γενικά γνωρίσµατα κάθε τύπου κτηρίων. ∆ιαπιστώνεται, ίσως, ότι ορισµένα έχουν αλλάξει µορφή και χρήση ή έχουν αναπαλαιωθεί.

• Εξειδίκευση. Αναπτύσσονται ειδικά ενδιαφέροντα για ορισµένες από τις κατηγορίες. Τα παιδιά της οµάδας µπορούν να κατανείµουν -µεταξύ τους ή µε τη βοήθεια του καθηγητή- τους τοµείς της εργασίας που έχουν στο µεταξύ αναπτυχθεί. Π.χ. µπορεί κάποιος να αναλάβει να ασχοληθεί µε τα ιστορικά κτήρια, άλλος µε τα δηµόσια και να ανατρέξει σε παλιές εικόνες και βιβλία για να διερευνήσει το θέµα του. Άλλος µπορεί να ενδιαφερθεί να περιγράψει τη σχέση ανάµεσα στον τρόπο ζωής των ανθρώπων και τη διαµόρφωση των κατοικιών τους.

• Παρουσίαση. Όλη αυτή η διεργασία µπορεί να πάρει τη µορφή: - µιας έκθεσης ζωγραφικής, σκίτσων ή και φωτογραφιών µε θέµα π.χ. τα ενδιαφέροντα κτήρια της περιοχής,

- ενός λευκώµατος, - ενός βιβλίου για την τυπολογία των κτισµάτων της περιοχής, - της κατασκευής µακετών ή και προπλασµάτων (π.χ. του κέντρου της πόλης ή του χωριού), µε διάφορα υλικά.

2. «Έργα τέχνης και µνηµεία στο χώρο που ζούµε»

ΠΛΕΥΡΕΣ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ • Αναγνώριση. Γνωριµία µε τα άγνωστα ίσως µνηµεία, όλων των εποχών, που βρίσκονται σε περιοχή προσιτή στα παιδιά.

145

• Καταγραφή. Περιγραφή του µνηµείου, ένταξη στο χώρο. • Μελέτη. Αναζήτηση των λόγων δηµιουργίας και των συνθηκών κατασκευής των µνηµείων. Πληροφορίες για τους καλλιτέχνες και, γενικά, τους κατασκευαστές των µνηµείων. Βιβλία, τουριστικοί οδηγοί ή µαρτυρίες των κατοίκων είναι οι συνηθισµένες πηγές πληροφοριών.

• Ερµηνεία. Εξήγηση της µορφής και των υλικών των µνηµείων. • Αξιοποίηση. Η εργασία µπορεί να οδηγήσει: - στην ανάληψη πρωτοβουλίας για τη διάσωση κάποιου µνηµείου που κινδυνεύει,

- στην ξενάγηση παιδιών από άλλο τµήµα ή τάξη, - σε µία εκδήλωση ενηµερωτική προς τους κατοίκους της περιοχής, - στη σύνταξη ενός τουριστικού οδηγού µε σχολιασµένες φωτογραφίες ή και

µε επιπλέον πληροφορίες.

3. «Οι συνταγές του τόπου µας»

ΠΛΕΥΡΕΣ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ • Συλλογή. Καταγραφή «άγραφων» συνταγών που χαρακτηρίζουν την περιοχή όπου ζουν τα παιδιά. Το ενδιαφέρον θα πρέπει να κατευθυνθεί στα φαγητά, τα γλυκά ή τα ποτά που φτιάχνονται µε υλικά από τη χλωρίδα του τόπου. Τα παιδιά µπορούν να χρησιµοποιήσουν µαγνητόφωνο, video ή χαρτί και µολύβι.

• Έρευνα της προέλευσης. Κατά την καταγραφή και τις συναφείς συζητήσεις αποκαλύπτεται ότι οι συνήθειες για διάφορα φαγώσιµα έχουν «εισαχθεί» από άλλες περιοχές, κοντινές ή µακρινές και ότι αυτές οι επιδράσεις συχνά φαίνονται και στις ονοµασίες. Ορισµένα παιδιά µπορεί να κατατάξουν τις συνταγές ανάλογα µε την προέλευση και τις επιδράσεις τους και να τις συνδέσουν µε την ιστορία του τόπου και µε την κοινωνική ζωή σ αυτόν.

• Παρουσίαση. Η εργασία µπορεί να οδηγήσει: - στη σύνταξη βιβλίου και µάλιστα εικονογραφηµένου, - ή σε µία ανοιχτή εκδήλωση όπου θα προσφέρονται «ξεχασµένα» ή απλώς ξεχωριστά και χαρακτηριστικά του τόπου φαγητά και γλυκά που τα έχουν φτιάξει µαθητές και µπορούν να τα περιγράψουν και να τα σχολιάσουν.

146

147

ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

1ο κριτήριο για δεκαπεντάλεπτη δοκιµασία Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Με αυτή τη δοκιµασία το ενδιαφέρον εστιάζεται σε έναν στόχο: να

διαπιστωθεί αν οι µαθητές αναγνωρίζουν τη σκοπιµότητα της παράθεσης των λεπτοµερειών σε µία περιγραφή. Γι αυτό, ένα τέτοιο κριτήριο είναι κατάλληλο να δοθεί µετά την ολοκλήρωση της πρώτης διδακτικής ενότητας, όπου και δίνεται έµφαση στην παράθεση και την οργάνωση των λεπτοµερειών. Ορισµένες από τις λέξεις του αποσπάσµατος που ανήκουν στο ναυτικό

ιδίωµα οι µαθητές µάλλον δεν τις γνωρίζουν. Ωστόσο, στο νοηµατικό περιβάλλον του κειµένου είναι σαφές ότι πρόκειται για εξαρτήµατα του πλοίου. Και είναι ακριβώς αυτή η εξειδίκευση του λεξιλογίου (και όχι οι σηµασίες των συγκεκριµένων λέξεων) που κάνει να φαίνεται τόσο έντονα η λαχτάρα του οµιλητή για τη ναυτική ζωή. Τα παιδιά θα περιγράψουν το πλοίο, όχι βέβαια αποδίδοντας αυτές τις ιδιωµατικές λέξεις µε ισοδύναµες λέξεις ή φράσεις, αλλά πιο ελεύθερα, έτσι όπως φαντάζονται ότι φαινόταν. Είναι προφανές ότι οι τρεις ερωτήσεις καθοδηγούν τα βήµατα µιας

διαδικασίας που κορυφώνεται µε την τελευταία ερώτηση. Β. ΚΕΙΜΕΝΟ Ένα ηλιοβασίλεµα που καθόµουν στο ακρωτήρι, βλέπω µια φρεγάδα µε

γιοµάτα πανιά. Θεόρατη πέτρα έµοιαζε στη θάλασσα. Όλα της τα ξάρτια ξεχώριζαν. Είδα τους φλόκους τις µαΐστρες, τους παπαφίγκους, τις γάµπιες, τους τρίγγους τα πόµολα. Ακόµα και το σωτρόπι µπορώ να πω πως είδα. Είδα την κάµαρη του καπετάνιου µε τον Αϊ-Νικόλα ψηλά και το καντήλι του ακοίµητο. Είδα των ναυτών τα κλινάρια, άκουσα τις κουβέντες, οσµίσθηκα την ξυλεία τους. Είδα το µαγεριό, τα νεροβάρελα, την τρόµπα, τον αργάτη. Η ψυχή µου µελαγχολικό πουλάκι κάθισε πάνω της.

Α. Καρκαβίτσας, Η θάλασσα . Κέδρος, Αθήνα 1993, σ. 44.

148

Γ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ 1. Να γράψετε όλες τις λέξεις που αναφέρονται στο καράβι και τον εξοπλισµό του. Να γράψετε ό,τι αποµένει από το κείµενο, αν τις αφαιρέσετε όλες αυτές. ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................

Μονάδες 2

2. Να συµπληρώσετε µε δικά σας λόγια το κείµενο, που προέκυψε από την αφαίρεση των λέξεων που περιγράφουν το καράβι και τον εξοπλισµό του (άσκηση 1) περιγράφοντας το ίδιο πλοίο, όπως θα το βλέπατε, αν καθόσαστε πλάι στον συγγραφέα. ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................

Μονάδες 9

3. Ταιριάζει η τελευταία πρόταση του παραπάνω κειµένου στη δική σας παραλλαγή; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας. ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ ................................................................................................................................

Μονάδες 9

149

2ο κριτήριο για δεκαπεντάλεπτη δοκιµασία Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Επιλέξαµε αυτό το κείµενο, επειδή παρουσιάζει πολύ σαφή οργάνωση των

λεπτοµερειών του. Και επειδή ο σκοπός του είναι πρακτικός (και όχι λογοτεχνικός, όπως συµβαίνει µε το προηγούµενο και το επόµενο κείµενο). Ο στόχος αυτού του κριτηρίου είναι να διαπιστώσει τις δεξιότητα των παιδιών ως προς - την αναγνώριση του ειδικού πρακτικού σκοπού της περιγραφής, - την αναγνώριση της πορείας της περιγραφής και των λόγων που την υπαγορεύουν και

- την κατανόηση της σχέσης ανάµεσα στη διατύπωση και το σκοπό της περιγραφής.

B. KEIMENO Επιτύµβιο µαρµάρινο αγγείο (λήκυθος) µε ανάγλυφη παράσταση. Στην άκρη

δεξιά η νεκρή -Μυρρίνη είναι το όνοµά της όπως δηλώνεται µε την επιγραφή πάνω από το κεφάλι της- οδηγείται στον Άδη από τον Ερµή Ψυχοποµπό που βρίσκεται δεξιά της. Είναι µάλιστα χαρακτηριστική η κίνηση του Ερµή που την πιάνει από το χέρι ενώ αυτή µε τη στάση της, µε σκεπασµένο και χαµηλωµένο το κεφάλι, υποδηλώνει τη φοβερή της µοίρα. Στο αριστερό µέρος της παράστασης εικονίζονται, σε µικρότερο µέγεθος, τρεις άντρες, ο τελευταίος µάλιστα ακουµπάει σε µια παραστάδα, που παρακολουθούν τη σκηνή. Ο Ερµής φοράει φτερωτά σανδάλια που υποδηλώνουν µιαν άλλη ιδιότητά του, του αγγελιοφόρου των θεών: άγγελον αθανάτων τον ονοµάζει ο οµηρικός ύµνος στον Ερµή και σχετικό αφιέρωµα σ αυτόν του πολέµαρχου Καλλίµαχου. Γύρω στο 420 π.Χ.

Π. Πετράκος, Οδηγός Εθνικού µουσείου. Εκδ. Αθηνών, Αθήνα 1993, σσ 79-80.

Γ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ

150

1. Ποιος είναι ο πρακτικός σκοπός αυτού του κειµένου; ................................................................................................................................ ................................................................................................................................

Μονάδες 3

2. Ποια σειρά ακολουθεί η περιγραφή, ποια πρόσωπα προβάλλει και γιατί; ................................................................................................................................ ................................................................................................................................

Μονάδες 5

3. Ποιες από τις λεπτοµέρειες ερµηνεύονται από τον συντάκτη του κειµένου; ................................................................................................................................ ................................................................................................................................

Μονάδες 5

4. Να εξετάσετε το ρόλο των επιθέτων που αναφέρονται στο αγγείο και στα δύο κεντρικά πρόσωπα: Αυτά τα επίθετα χρησιµοποιούνται α) για να υπερτονίσουν, β) για να καλύψουν και να αποδυναµώσουν ή γ) για να αποδώσουν µε ακρίβεια τα περιγραφόµενα; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας. ................................................................................................................................ ................................................................................................................................

Μονάδες 5

5. Θα χαρακτηρίζατε την περιγραφή α) πιστή, β) σπαρταριστή ή γ) διεξοδική; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας. ................................................................................................................................ ................................................................................................................................

Μονάδες 3

151

3ο κριτήριο για δεκαπεντάλεπτη δοκιµασία Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Και σ αυτό το κριτήριο η βασική επιδίωξη είναι να διαπιστωθεί αν οι

µαθητές µπορούν να αναγνωρίσουν το στόχο που διαπερνά την περιγραφή. Με τη διαφορά ότι στο ακόλουθο απόσπασµα αυτός ο στόχος ανιχνεύεται όχι µόνο µέσα από την επιλογή των λεπτοµερειών, αλλά και από τα έµµεσα σχόλια και τη λεπτή ειρωνεία. Γι αυτό, η προσοχή του µαθητή κατευθύνεται αρχικά σ εκείνες τις λέξεις που υποδηλώνουν αυτόν το σχολιασµό και την ειρωνεία. Ο άλλος τρόπος που χρησιµοποιεί ο συγγραφέας για να εκφράσει τη στάση του ως προς το αντικείµενο της περιγραφής είναι, βέβαια, η τελευταία πρόταση του αποσπάσµατος, στην οποία αφιερώθηκε και ειδική ερώτηση. Έτσι, οι απαντήσεις στις ερωτήσεις 1. iii και 2 αλληλοσυµπληρώνονται. Ειδικότερος στόχος της δοκιµασίας είναι να διερευνήσει την ικανότητα των

µαθητών να διατυπώνουν τη συνάφεια του ντυσίµατος µε τον ανθρώπινο τύπο. Το λεξιλόγιο της άσκησης 4 προέρχεται από τη σελίδα 216 του σχολικού

βιβλίου. Β. ΚΕΙΜΕΝΟ (Το κείµενο από όπου προέρχεται το ακόλουθο απόσπασµα αναφέρεται στα µετόπισθεν του ελληνο-ιταλικού πολέµου 1940-41.) Συχνά πυκνά αντάµωνες στους δρόµους ανθρώπους ντυµένους ασυνήθιστα,

σαν ορειβάτες ή κάτι τέτοιο, µε παντελόνια γκολφ, ξεσκούφωτους, άλλους µε µπερέ, τραγιάσκες, ένα τσιµπούκι βιδωµένο στ ακρόχειλο. Τους έβλεπες µια, τους έβλεπες δυο, όπου να γύριζες, σ όποιο δρόµο και να µπαινες. Ήταν οι ανταποκριτές των εφηµερίδων. Ντυµένοι έτσι, µ αφροντισιά µελετηµένη, δίνανε κάτι σαν ένα τόνο αντιφέγγισµα κοσµοπολιτισµού. Κάπου κάπου πρόβαινε και καµιά νοσοκόµα µεγαλοκυρά, µε το άθιχτο µαβί της πέπλο, αστραφτερά κολλαρισµένα τα γιακαδάκια της και τα µανικέτια. Τότε η κοσµική κίνηση περίσσευε.

Α. Τερζάκης, « Απρίλης». Κ.Ν.Λ. Α΄ Λυκείου, σ. 288.

Γ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ

152

1. Να σηµειώσετε την απάντηση σας σε καθεµιά από τις ακόλουθες ερωτήσεις µ ένα Χ στο αντίστοιχο τετράγωνο και να αιτιολογήσετε τις απαντήσεις σας. i) Ο συγγραφέας περιγράφει τους ανταποκριτές χρησιµοποιώντας κυρίως α) ρήµατα ! β) επίθετα ! γ) ουσιαστικά ! δ) επιρρήµατα ! Αιτιολόγηση ........................................................................................................................... ...........................................................................................................................

Μονάδες 2 ii) Ο συγγραφέας περιγράφει τη νοσοκόµα χρησιµοποιώντας κυρίως α) ρήµατα ! β) επίθετα ! γ) ουσιαστικά ! δ) επιρρήµατα ! Αιτιολόγηση ........................................................................................................................... ...........................................................................................................................

Μονάδες 2 iii) Σκοπός της περιγραφής των προσώπων είναι α) να παρουσιάσει τη µόδα της εποχής ! β) να εκφράσει τον θαυµασµό του προς τη νοσοκόµα ! γ) να τονίσει την αταίριαστη εµφάνιση αυτών των προσώπων στη συγκεκριµένη περίσταση !

δ) να εκδηλώσει τα φιλικά του αισθήµατα προς τους δηµοσιογράφους ! Αιτιολόγηση ........................................................................................................................... ...........................................................................................................................

Μονάδες 2 2. «Τότε η κοσµική κίνηση περίσσευε.» Με ποια πρόθεση διατύπωσε ο συγγραφέας αυτή τη φράση; ∆ικαιολογήστε την απάντησή σας. ...........................................................................................................................

153

...........................................................................................................................

........................................................................................................................... Μονάδες 5

3. Από την περιγραφή της εξωτερικής εµφάνισης των προσώπων προσπαθήστε να συναγάγετε στοιχεία α) της νοοτροπίας των δηµοσιογράφων, β) του χαρακτήρα της νοσοκόµας. ........................................................................................................................... ........................................................................................................................... ...........................................................................................................................

Μονάδες 5

4. Να βρείτε στο κείµενο και να γράψετε εκείνα τα στοιχεία της εµφάνισης των προσώπων που θα ταίριαζαν στους ακόλουθους χαρακτηρισµούς: α) επιτηδευµένος .......................................................................... β) ντυµένος στην τρίχα ................................................................. γ) εκκεντρικός .............................................................................. δ) φιλάρεσκος ..............................................................................

Μονάδες 4

154

4ο κριτήριο για δεκαπεντάλεπτη δοκιµασία Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Αυτό το απόσπασµα προσφέρεται για τη διαπίστωση της δεξιότητας των

µαθητών να κατανοούν τα νοήµατα σε µία περιγραφή δοκιµιακού χαρακτήρα. Η άσκηση 1 εστιάζεται ακριβώς σ αυτή την κατανόηση. Οι ασκήσεις 2 και 3 προϋποθέτουν ότι έχει διδαχθεί η οπτική γωνία και το σχόλιο αντιστοίχως. Το κείµενο όµως θα πρέπει να είναι αδίδακτο. Β. ΚΕΙΜΕΝΟ Τα πιο ασήµαντα και ακατάλληλα αντικείµενα -µια καρφίτσα, ένα µανταλάκι,

ένα εξάρτηµα τηλεόρασης- µπορούσαν να µπουν µέσα στη σφαίρα της (µη) µόδας των Πανκς. Καθετί, λογικό ή παράλογο, γινόταν «στολή αντιµετώπισης» (ο κανόνας φαίνεται να ήταν : «Αν το καπέλο δεν ταιριάζει, φόρα το!»).

«Φτηνά», ευτελή υλικά σε χυδαία σχέδια (αποµίµηση δέρµατος λεοπάρδαλης) και «άταχτα» χρώµατα, που από καιρό είχαν απορριφθεί από τη βιοµηχανία υψηλής µόδας σαν τελείως κακόγουστα, διασώθηκαν από τους Πανκς και µετατράπηκαν σε ρούχα (στενά σωληνωτά παντελόνια, µίνι φούστες) που από µόνα τους σχολίαζαν συνειδητά τις έννοιες του µοντέρνου και του γούστου. Οι συµβατικές ιδέες οµορφιάς απορρίφθηκαν µαζί µε την παραδοσιακή γυναικεία πείρα των καλλυντικών. Αντίθετα µε τις συµβουλές κάθε γυναικείου περιοδικού, το µακιγιάζ σ αγόρια και κορίτσια γινόταν για να φαίνεται. Τα πρόσωπα έγιναν αφηρηµένα πορτρέτα: µελέτες της αποξένωσης, έπειτα από προσεχτική παρατήρηση και άψογη εκτέλεση. Τα µαλλιά ήταν ολοφάνερα βαµµένα (αχυρένια, κορακί ή έντονο πορτοκαλί, µε πράσινες τούφες) και τα µπλουζάκια µε τα παντελόνια διηγούνταν την ιστορία της κατασκευής τους µε πολλαπλά φερµουάρ και εµφανείς εξωτερικές ραφές.

Dick Hedbige, Υποκουλτούρα: το νόηµα του στιλ. Εκδ. Γνώση Αθήνα 1981, σσ 145-146, διασκευή. Έκφραση-Έκθεση Α΄ Λυκείου, σ. 222.

155

Γ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ 1. Να συµπληρώσετε τις απαντήσεις σας σηµειώνοντας Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο και στη συνέχεια να δικαιολογήσετε την επιλογή σας στο ε).

Σωστό Λάθος α) Οι πανκς χρησιµοποιούν ασήµαντα αντικείµενα στην αµφίεσή τους για λόγους οικονοµίας. ! !

β) Οι πανκς ντύνονται για να είναι µοντέρνοι. ! ! γ) Οι πανκς προσπαθούν να καλλιεργήσουν καλό γούστο. ! ! δ) Τα χρώµατα των µαλλιών είναι σκοπίµως έντονα και ασυνήθιστα. ! !

ε) Οι πανκς ντύνονται πρόχειρα, χωρίς να σκέφτονται αν συνδυάζονται αυτά που φορούν. ! !

στ) Οι κοπέλες βάφουν τα πρόσωπά τους πολύ προσεκτικά. ! ! Μονάδες 3 (6 x 0,5)

∆ικαιολόγηση ........................................................................................................................... ...........................................................................................................................

Μονάδες 3

2. Ποιος σχολιασµός υποδηλώνεται µε τις ονοµατικές φράσεις: α) στολή αντιµετώπισης και β) µελέτες αποξένωσης; α) ...................................................................................................................... β) ......................................................................................................................

Μονάδες 6

3. Να αποδώσετε σε µια παράγραφο την εντύπωση που θα προκαλούσε η παρουσία ενός πανκ στην πλατεία ενός χωριού. ........................................................................................................................... ...........................................................................................................................

Μονάδες 8

156

5ο κριτήριο για δεκαπεντάλεπτη δοκιµασία Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το ακόλουθο απόσπασµα είναι το πιο απαιτητικό από όσα προτείνονται για

ολιγόλεπτες δοκιµασίες, γι αυτό και παρουσιάζεται τελευταίο σ αυτή τη σειρά των κειµένων. Η δυσκολία οφείλεται αφενός στη διατύπωση και αφετέρου στο γεγονός ότι το θέµα του δεν είναι ιδιαίτερα οικείο στους µαθητές. Οι ασκήσεις 1 και 2 διερευνούν την κατανόηση του περιεχοµένου. Πιο συγκεκριµένα, η άσκηση 1 ανιχνεύει την ικανότητα των µαθητών να προσλαµβάνουν τη σηµασία µεταφορικών εκφράσεων, οι περισσότερες µάλιστα από τις οποίες (α,β και γ) αποτελούν µάλλον νεοφανείς (για τους µαθητές) λεξιλογικές συνάψεις. Η άσκηση 2 ελέγχει την κατανόηση του θεµατικού άξονα γύρω από τον οποίο αναπτύσσονται οι δύο παράγραφοι του αποσπάσµατος. Με τη δικαιολόγηση της επιλογής τους οι µαθητές θα πρέπει να επαναδιατυπώσουν συνοπτικά αυτό το θεµατικό νόηµα. Πρόκειται, δηλαδή, για άσκηση πύκνωσης και µετασχηµατισµού (σε απλούστερη διατύπωση) συγχρόνως. Με την απάντηση στην ερώτηση 3 αναµένεται να φανεί περαιτέρω ο βαθµός κατανόησης του ρόλου του σκηνογράφου. Ίσως δεν είναι περιττό να σηµειωθεί κι εδώ ότι το κείµενο δεν πρέπει να έχει διδαχθεί, εφόσον χρησιµοποιείται σε κριτήριο αξιολόγησης. Β. ΚΕΙΜΕΝΟ Το έργο του σκηνογράφου και του ενδυµατολόγου έχει στόχο να υπογραµµίσει

και να κάνει πιο ευανάγνωστο το νόηµα ενός θεατρικού έργου µέσα από οπτικά σύµβολα. Τα σύµβολα αυτά µπορεί να µην έχουν καµιά σχέση µε τη ρεαλιστική πραγµατικότητα ή µε την εποχή που περιγράφει το έργο. Ωστόσο, ακόµα κι όταν τα κοστούµια ενός έργου είναι ρεαλιστικά και πιστά στη µόδα της εποχής, ο σκοπός του ενδυµατολόγου δεν είναι να ντύσει τον ηθοποιό µ ένα ρούχο που του «πάει», αλλά να τονίσει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά (θετικά ή αρνητικά) που αυτός εκπροσωπεί, προκειµένου να γίνει πιο ανάγλυφος ο ρόλος του µέσα στο έργο, και πιο ευανάγνωστη η ιδέα που θέλει να µεταδώσει το έργο. Παράλληλα, τόσο ο σκηνογράφος όσο και ο ενδυµατολόγος φροντίζουν να

υπάρχει συνεχώς πάνω στη σκηνή ένα ολοκληρωµένο αισθητικό σύνολο,

157

υπολογίζοντας το οπτικό βάρος του κάθε στοιχείου, την υφή, το χρώµα και την ποιότητα των υλικών, την ένταση των χρωµάτων και των τόνων κτλ. Έτσι αιχµαλωτίζεται το µάτι του θεατή στα σηµεία που ο σκηνογράφος ή ο ενδυµατολόγος θέλει να τονίσει...

Ι. Μανωλεδάκη, σκηνογράφος-ενδυµατολόγος, Έκφραση-Έκθεση Α΄ Λυκείου, σ. 225 Γ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ 1. Να αποδώσετε το νόηµα των ακόλουθων µεταφορικών φράσεων, έτσι όπως διαµορφώνεται στο περιβάλλον του κειµένου, µε αντίστοιχες κυριολεκτικές. α) ευανάγνωστο νόηµα .............................................................................. β) ανάγλυφος ο ρόλος ............................................................................... γ) οπτικό βάρος ........................................................................................ δ) αιχµαλωτίζεται το µάτι ..........................................................................

Μονάδες 4

2. Η φροντίδα του σκηνογράφου και του ενδυµατολόγου σε µία θεατρική παράσταση είναι α) η καλή ποιότητα των υλικών που χρησιµοποιούνται για τα σκηνικά και τα κοστούµια ! β) τα σκηνικά και τα κοστούµια να συµβαδίζουν µε τη µόδα της εποχής που παίζεται το έργο ! γ) να βοηθήσει τους θεατές να καταλάβουν το έργο ! δ) να τονίσει την προσωπικότητα των ηθοποιών !

Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας .............................................................. ...........................................................................................................................

Μονάδες 8

3. Ποιες βασικές διαφορές µπορείτε να διακρίνετε ανάµεσα στο έργο ενός σκηνογράφου και ενός διακοσµητή; ......................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδες 8 1ο κριτήριο για ωριαίο διαγώνισµα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

158

Ο γενικός στόχος του ωριαίου κριτηρίου αξιολόγησης είναι να διερευνήσει την εµπέδωση ορισµένων βασικών σηµείων στα οποία στηρίχθηκε η διδασκαλία της ενότητας της Περιγραφής. Πιο αναλυτικά, ο στόχος είναι να διαπιστωθεί αν οι µαθητές µπορούν α) να αντιλαµβάνονται τα σχόλια και την οπτική γωνία σε µια περιγραφή

(άσκηση 1) -ειδικά στην κατανόηση του είδους του σχολιασµού εστιάζεται η άσκηση 2-,

β) να κατανοούν την πορεία που ακολουθεί µια περιγραφή, την οργάνωση των λεπτοµερειών της,

γ) να εντοπίζουν τα γλωσσικά µέσα στα οποία στηρίζεται η περιγραφή (άσκηση 3. iii),

δ) να χαρακτηρίζουν την περιγραφή και να καταλαβαίνουν το ύφος της (ασκήσεις 3.iv και 3.v αντιστοίχως),

ε) να αποκωδικοποιούν τις υποδηλώσεις των µεταφορικών εκφράσεων, όπως διαµορφώνονται σε ορισµένο νοηµατικό περιβάλλον (άσκηση 4),

στ) να προσαρµόζουν την περιγραφή τους (επιλογή και οργάνωση λεπτοµερειών, λεξιλόγιο, ύφος) ανάλογα µε τον πρακτικό σκοπό της (άσκηση 5) και

ζ) να συνθέτουν κείµενο βάσει µιας αναλογίας (άσκηση 6). Ονοµατεπώνυµο ................................................... Τάξη ........ Τµήµα ................................................ Μάθηµα: Έκφραση-Έκθεση. Ενότητα: Περιγραφή Ηµεροµηνία ..........................................................

159

ΚΕΙΜΕΝΟ

«ΑΠΟΠΕΙΡΑ ΚΑΤΕ∆ΑΦΙΣΗΣ» Πιάνω αυτό το βαρύ βιβλίο µε το µαύρο εξώφυλλο· τίτλος «Μεθοδικός

Οδηγός Εκθέσεων», µαύρο µατ εξώφυλλο που θυµίζει παλιό λεξικό, το ίδιο και τα χρυσά γράµµατα. Μια ελαφριά µυρουδιά πλήξης, µούχλας. Έπειτα παρατηρώ µια φράση µε µικρότερα γράµµατα, σαν υπότιτλος: «Σύµβουλος Επιτυχίας». Μικρή πονηρή φράση. Μου χτυπάει αµέσως η λέξη «επιτυχία» αταίριαστη εδώ, σαν από άλλο ανέκδοτο. [...] Πιο πάνω και από τον τίτλο, µια ανάγλυφη παράσταση, ή έµβληµα σε στυλ πιο γνώριµο, θα πρέπει να είναι το σήµα κατατεθέν του εκδοτικού οίκου, ένα λυχνάρι αρχαιοπρεπές, µε καµπυλωτό χερούλι, και µια µικρή φλόγα στη µύτη, και καπνός που αναδύεται σε ωραίες µπούκλες. (Αναλογίζοµαι πως πολλά εκδοτικά σήµατα έχουν σχέση µε φως: ο «Πυρσός», ο «Ήλιος», η «Εστία» κτλ. Το φως της γνώσης, φως - περισσότερο - φως, πεφωτισµένος νους, βέβαια, αυτό είναι). Βαρύ µαύρο βιβλίο, κοτρόνα, τετράγωνος ογκόλιθος, απωθητικός και

απαγορευτικός. Βλέπω τώρα πόσο λίγο αντικειµενική είναι η περιγραφή που έκανα. Ξεκίνησα, όπως φαντάζοµαι ξεκινούν όλοι οι ∆ον Κιχώτηδες της περιγραφής, για να οικειοποιηθώ αυτό το βιβλίο σαν να ήταν οποιοδήποτε αντικείµενο, ήρεµα, ουδέτερα ανώνυµα· καταγραφή περισσότερο παρά περιγραφή. Να τα αφήσω δηλαδή να µιλήσει µόνο του, να δηλώσει την ιδιότητά του, να φανερωθεί, χωρίς τη δική µου επέµβαση. Αλλά από την πρώτη φράση που έγραψα προδόθηκα· κοτσάρισα το επίθετο «βαρύ» (τα επίθετα, τα επίθετα, αυτά µας παίρνουν πάντα στο λαιµό τους), νόµιζα πως ήµουν εντάξει γιατί το βιβλίο είναι ογκώδες, άρα βαρύ, αλλά το «βαρύ» είναι βεβαρηµένο - το βαρύ πεπόνι, ο καφές (και ο άντρας) ο πολλά βαρύς, η βαρυσήµαντη δήλωση, το βάρος της παράδοσης - δεν παίζουµε. Παρακάτω µια φράση ακόµα πιο καθοριστική: «µυρουδιά µούχλας» και τρεις γραµµές µετά ο χαρακτηρισµός «πονηρή φράση». [...] ∆ε συνεχίζω, το κλίµα είναι εµφανές, η πρόθεση ολοφάνερη. Καλύτερα έτσι, ίσως· τα χαρτιά στο τραπέζι· ας µην αρχίσω κι εγώ τις πονηριές. Τώρα βέβαια που ο πόλεµος κηρύχτηκε µεταξύ µας, µου ρχεται αφάνταστα

δύσκολο ν ανοίξω το βιβλίο. Η κίνησή µου δεν µπορεί να είναι τυχαία και ανέµελη. Η σύγκρουση θα πρέπει να είναι µετωπική, δε χωράνε αιφνιδιασµοί και ελιγµοί. Πού θα µπει η πρώτη σφήνα σ αυτό το µαύρο συµπαγές τείχος; Πού θα βρω

χαραµάδα να εισχωρήσω; Γυρίζω τα φύλλα και µε πιάνει πανικός. Είναι ο

160

πανικός των λέξεων. Λέξεις, τελειωµένο και ατέλειωτο προϊόν· οµοιόµορφες παρατεταγµένες, µαυρόασπρο πλεκτό. Πώς διασπάται αυτό το πράµα; Πρέπει να πάρω τη βουτιά, κι όπου µε βγάλει. Σταµατώ (τυχαία; πόσο

τυχαία;) Στην έκθεση µε τίτλο «Το Σχολείο µου» ... Κ. Τσιτσέλη, Χαµένο πάτωµα, εκδ. Κέδρος, Αθήνα 1984, σ. 141.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ 1. Να επιβεβαιώσετε ή να απορρίψετε το περιεχόµενο των παρακάτω προτάσεων και να δικαιολογήσετε την απάντησή σας στην περίπτωση δ).

Σωστό Λάθος α) Η συγγραφέας περιγράφει τις εντυπώσεις και τα συναισθήµατα που της προκαλεί ένα παλιό λεξικό. ! !

β) Από την αρχή του κειµένου γίνεται φανερή η στάση της απέναντι στο βιβλίο. ! !

γ) Η συγγραφέας παραδέχεται ότι δεν κατόρθωσε να παρουσιάσει το βιβλίο αντικειµενικά. ! !

δ) Ο «πανικός των λέξεων» εκφράζει το φόβο που νιώθει κάθε αναγνώστης µπροστά σ ένα ογκώδες βιβλίο. ! !

ε) Το βιβλίο αυτό χαρακτηρίζεται βαρύ λόγω του όγκου του. ! ! στ) Από την περιγραφή διαπιστώνουµε ότι η συγγραφέας δεν αγαπά την ανάγνωση βιβλίων. ! !

Μονάδα 1,5 (6 x 0,25) ∆ικαιολόγηση ........................................................................................................................... ...........................................................................................................................

Μονάδα 1,5 2. Οι ακόλουθες ονοµατικές φράσεις της στήλης αριστερά προέρχονται από το παραπάνω κείµενο. Να αντιστοιχίσετε αυτές τις φράσεις µε τα στοιχεία της µεσαίας στήλης και εκείνης δεξιά, ώστε να γίνεται φανερό αν η φράση υποδηλώνει ή όχι σχολιασµό και ποια πρόθεση υπηρετεί. (Ορισµένα στοιχεία της στήλης δεξιά δε θα χρησιµοποιηθούν). ΟΝΟΜΑΤΙΚΕΣ ΦΡΑΣΕΙΣ ΠΡΟΘΕΣΗ

161

1. µαύρο µατ εξώφυλλο α. ειρωνεία 2. ανάγλυφη παράσταση Α. Περιγραφή χωρίς β. θαυµασµός 3. µικρή πονηρή φράση σχόλιο γ. απορία 4. µετωπική σύγκρουση δ. θυµός 5. πανικός των λέξεων Β. Περιγραφή ε. αντιπάθεια 6. ωραίες µπούκλες µε σχόλιο

Μονάδα 1,5 (6 x 0,25)

3. Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση σηµειώνοντας Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο και να δικαιολογήσετε την απάντησή σας. i. Μελετώντας το κείµενο διαπιστώνουµε ότι η περιγραφή ξεκινά α) παραγωγικά ! â) áðü ôïí ôüðï êáé ôï ÷ñüíï ! ã) áðü ðάíù ðñïò ôá êÜôù ! ä) áðü ôï êÝíôñï ! ∆ικαιολόγηση ........................................................................................................................... ........................................................................................................................... ........................................................................................................................... ........................................................................................................................... ii. Η συγγραφέας µε την περιγραφή της επιδιώκει να τονίσει α) τη δυσκολία µεταφοράς του βιβλίου λόγω του όγκου του, ! β) τη χρησιµότητα του συγκεκριµένου βιβλίου, ! γ) τη δυσκολία της να χρησιµοποιήσει το βιβλίο λόγω του όγκου και του περιεχοµένου του, !

δ) τη δυσκολία της να κατανοήσει τη γλώσσα του βιβλίου. ! ∆ικαιολόγηση ........................................................................................................................... ...........................................................................................................................

162

iii. Στην πρώτη παράγραφο τα σχόλια αποδίδονται κυρίως µε α) ρήµατα ! β) ουσιαστικά ! γ) επίθετα ! δ) επιρρήµατα ! ∆ικαιολόγηση ........................................................................................................................... ...........................................................................................................................

iv. Ç ðåñéãñáöÞ ôïõ åîùöýëëïõ èá ìðïñïýóå íá ðåñéãñáöåß ùò á) áíéáñÞ ! â) ëåðôïìåñÞò ! ã) ðéóôÞ ! ä) ñåáëéóôéêÞ ! ∆ικαιολόγηση ........................................................................................................................... ...........................................................................................................................

v. Το ύφος είναι α) οικείο ! â) åéñùíéêü ! ã) åðßóçìï ! δ) κωµικό ! ∆ικαιολόγηση .......................................................................................................................... ..........................................................................................................................

Μονάδες 5 (5 x 1)

163

4. α) Να αποδώσετε το νόηµα των ακόλουθων µεταφορικών εκφράσεων µε κυριολεκτική διατύπωση, φροντίζοντας να µη προδώσετε το πνεύµα του κειµένου. i) Μου χτυπάει αµέσως η λέξη «επιτυχία» .............................................. ii) το κλίµα είναι εµφανές ...................................................................... iii) τώρα βέβαια που ο πόλεµος κηρύχτηκε µεταξύ µας ........................... iv) Η σύγκρουση θα πρέπει να είναι µετωπική ........................................ v) Πού θα µπει η πρώτη σφήνα σ αυτό το συµπαγές τείχος; ................... vi) Πρέπει να πάρω τη βουτιά. ...............................................................

Μονάδα 1,5 (6 x 0,25) β) Να επιλέξετε δύο από τις παραπάνω µεταφορικές εκφράσεις, να εξηγήσετε τι επιτυγχάνει κάθε φορά η συγγραφέας και να τις συγκρίνετε µε τις δικές σας αντίστοιχες. .......................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Μονάδες 2 5. Υποθέστε ότι ο εκδοτικός οίκος στον οποίο εργάζεστε ως διαφηµιστής µόλις εξέδωσε το βιβλίο που περιγράφει το παραπάνω κείµενο. Ποιο διαφηµιστικό κείµενο θα διαµορφώνατε για τα προβάλετε το βιβλίο α) σε ένα περιοδικό για βιβλία και β) στην τηλεόραση;

Μονάδες 2 6. Σε µια παράγραφο µιας επιστολής προς ένα φίλο που σκέφτεται να εγκαταλείψει τις σπουδές του να υποστηρίξετε (έως 100 λέξεις) την αναλογία της γνώσης µε το φως.

Μονάδες 5 Κριτήριο για ωριαία επαναληπτική δοκιµασία στην Έκφραση - Έκθεση

164

Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Γενικός στόχος του συγκεκριµένου επαναληπτικού κριτηρίου είναι να

διερευνήσει την εµπέδωση των βασικών σηµείων των ενοτήτων «∆ιάλογος» και «Περιγραφή». Για τις ανάγκες της εξέτασης επιλέξαµε δύο αποσπάσµατα από το

µυθιστόρηµα του Κοσµά Πολίτη «Στου Χατζηφράγκου» (Κ.Ν.Λ. Α΄ Λυκείου, σ. 311, 315).

Ειδικότερα επιδιώκεται να διαπιστωθεί αν οι µαθητές µπορούν

α) να κατανοούν το περιεχόµενο ενός κειµένου (άσκηση 1), β) να εντοπίζουν τα γλωσσικά µέσα στα οποία στηρίζεται η περιγραφή

(ερώτηση 1 της άσκησης 2, άσκηση 3), γ) να κατανοούν την πορεία που ακολουθεί µια περιγραφή στην οργάνωση των λεπτοµερειών της, (ερώτηση 2 της άσκησης 2),

δ) να εντοπίζουν την οπτική γωνία και το σκοπό της περιγραφής, (ερωτήσεις 3 και 6 της άσκησης 2)

ε) να διακρίνουν τα βασικά χαρακτηριστικά ενός λογοτεχνικού διαλόγου, να προσδιορίζουν το σκοπό και τα γλωσσικά µέσα που χρησιµοποιούνται σ αυτόν (ερωτήσεις 4 και 5 της άσκησης 2, άσκηση 4) και να τον µετασχηµατίζουν σε πλάγιο λόγο (άσκηση 8),

στ) να είναι σε θέση να πυκνώσουν το περιεχόµενο της περιγραφής αλλά και να το µετασχηµατίσουν, ώστε να ανταποκρίνεται σε διαφορετικές περιστάσεις επικοινωνίας (άσκηση 6),

ζ) να χρησιµοποιούν το βασικό λεξιλόγιο της ενότητας «Περιγραφή» (ασκήσεις 7, 9) και

η) να περιγράφουν ένα πρόσωπο ακολουθώντας συγκεκριµένη οπτική γωνία (άσκηση 5) ή να µετασχηµατίζουν µια περιγραφή αλλάζοντας οπτική γωνία (άσκηση 10).

Β. ΚΕΙΜΕΝΟ Και µέσα στην καρότσα, η οµορφιά του κόσµου. ∆υο µάτια πελώρια,

φουντουκιά, ορθάνοιχτα, που τα µατόκλαδά τους αγγίζανε τα φρύδια και

165

ισκιάζανε τα µάγουλα, και πιο κάτω, καταµεσής, ένα τριανταφυλλί µπουµπούκι. Αυτό ήτανε το πρόσωπο. Κοντυλένια, µικροκαµωµένη, µε θαλασσί µεταξωτό φουστάνι, άσπρα νταντελένια γάντια ώσαµε τον αγκώνα, κράταγε στο δεξί της χέρι ένα µεταξωτό θαλασσί οµπρελίνο, γαρνιρισµένο µε άσπρο πιτσίλι* ολόγυρα. Το κράταγε ανοιχτό, αν και ο ήλιος είχε φύγει απ το σοκάκι και φώτιζε µονάχα, πίσω της, τα κεραµίδια του δίπατου σπιτιού του Σκλαβούνου. Ένα ρόδινο συννεφάκι, γελαστό, ήταν σταµατηµένο πάνωθέ της, στο θαλασσί ουρανό. Κάτω από το φραµπαλά* της µακριάς φούστας της, ξεπρόβαλλε, συγκινητικό, ένα µικρούτσικο µαύρο λουστρινένιο γοβάκι λουϊκένζ*, κι αχνοξεχώριζε ο αστράγαλος, µέσ από την άσπρη φιλντεκός* κάλτσα. Ω, άγγελε του Θεού, έλεγες, µέσα σου.

........................

Έπαιξε τα µατόφυλλά της, µια φορά. Κατέβηκε απ τη βικτόρια, κρατώντας στο δεξί της χέρι το ανοιχτό οµπρελίνο, κι ανασηκώνοντας µε το ζερβί τη φούστα της, για να µη σέρνεται χάµω η ουρά. Ξεκινήσανε µαζί, φαρφουρένια* και λεπτοκαµωµένη πλάι στον όγκο του άντρα της, σέρνοντας πίσω της µια µυρωδιά ροδόσταµο. Η επιδερµίδα της, ήτανε άσπρη, γαλατένια, φοδραρισµένη ροζ. Ο Τζώνης την παρακολουθούσε µε το µάτι, δίχως να σταµατάει το παίξιµο, που τώρα γίνηκε πιο πεταχτό, σαν εµβατήριο. Στα παράθυρα οι γειτόνισσες κουτσοµπολεύανε, αφήνοντας το Τζώνη στην ησυχία του.

- Καλέ, γιατί κρατάει την οµπρέλα της ανοιχτή; Έφυγε ο ήλιος. - Θα ναι η µόδα ως φαίνεται. - Μισή πορτσιόνα*. Εφταµηνίτικια. - Τι της ρέχτηκε*, κοτζάµ άντρας, και την πήρε; - Τυχερά, κυρία Μερόπη µου. - Γυναίκα του είναι ή µαντινούτα* του;

* πιτσίλι: δαντελωτό ύφασµα * φραµπαλά: πλατύ πτυχωτό κοµµάτι ύφασµα που προσαρµόζεται στο κάτω µέρος του γυναικείου φορέµατος

* γοβάκι λουϊκένζ: σε σχέδιο Λουδοβίκου 15ου * φιλντεκός: κάλτσα από σκοτσέζικο νήµα * φουρφουρένιος: κατασκευασµένος από πορσελάνη * πορτσιόνα: µερίδα

166

- Να τη φυσήξεις, θα πέσει χάµω. - Νοστιµούλα, ωστόσο. - Ας είναι καλά τα λούσα. Ντύσ τηνε µ ένα τσιτάκι, και σου λέω γώ.

Γ. ΑΣΚΗΣΕΙΣ 1. Να επιβεβαιώσετε ή να απορρίψετε το περιεχόµενο των προτάσεων σηµειώνοντας Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο:

Σωστό Λάθος α) Ο χαρακτηρισµός «η οµορφιά του κόσµου» είναι υπερβολικός. ! !

β) Η κοπέλα µέσα στην άµαξα εµφανίζεται το πρωί. ! ! γ) Ο Τζώνης παίζει µουσική συνεπαρµένος από την οµορφιά της. ! !

δ) Βασικό κίνητρο της συνοµιλίας των γυναικών είναι το ενδιαφέρον τους. ! !

ε) Η εξωτερική εµφάνιση του ζευγαριού φαίνεται αταίριαστη. ! !

στ) Ο συγγραφέας τονίζει την οµορφιά της νέας και µε τα χρώµατα. ! !

ζ) Η ιδιόλεκτος των προσώπων αποδίδεται µε φυσικότητα. ! ! η) Ο συγγραφέας δεν καθορίζει τον αριθµό των γυναικών που κουτσοµπολεύουν ! !

Μονάδες 2 (8 x 0,25)

2. Να βάλετε σε κύκλο τη σωστή απάντηση:

Α. Ο συγγραφέας, για να περιγράψει τα στοιχεία της οµορφιάς, χρησιµοποιεί κυρίως: α) τα ρήµατα β) τα επίθετα * τι της ρέχτηκε: τι της ορέχτηκε, τι της ζήλεψε * µαντινούτα: αγαπητικιά

167

γ) τα ουσιαστικά δ) τις µετοχές

Β. Η περιγραφή της νέας ξεκινάει από: α) τη γενική εικόνα β) το πρόσωπο γ) τα µάτια δ) το φουστάνι

Γ. Η οπτική γωνία της περιγραφής υποδηλώνει: α) την επιδοκιµασία του συγγραφέα β) το θαυµασµό του γ) τη συγκατάβασή του δ) την ανοχή του

∆. Τα σχόλια των γυναικών για την εµφάνιση της νέας φανερώνουν: α) θαυµασµό β) αποδοκιµασία γ) φθόνο δ) συγκατάβαση

Ε. Ο συγγραφέας αποδίδει το διάλογο των γυναικών: α) µε πλάγιο λόγο (αφήγηση) β) τονίζοντας τα εξωγλωσσικά στοιχεία της οµιλίας τους γ) θεατρικά δ) προβάλλοντας τα παραγλωσσικά στοιχεία ΣΤ. Σκοπός του συγγραφέα είναι να τονίσει:

α) την κοµψότητα του φορέµατος β) τον έρωτα του Τζώνη γ) την οµορφιά της νέας δ) το κουτσοµπολιό της γειτονιάς

Μονάδες 1,5 (6 x 0,25) 3. Να αντιστοιχίσετε τους αριθµούς της στήλης Α µε τα γράµµατα της στήλης Β. Α Β 1. φοδραρισµένη ροζ

2. άσπρη φιλντεκός κάλτσα α. κυριολεξία 3. τριανταφυλλί µπουµπούκι 4. ανοιχτό οµπρελίνο β. µεταφορά

168

5. λουστρινένιο γοβάκι 6. φαρφουρένια

Μονάδες 1,5 (6 x 0,25) 4. Απαντήστε στα σχόλια των γυναικών, επαινώντας την οµορφιά της νέας: α. - Μισή πορτσιόνα. Εφταµηνίτικια. - ............................................. β. - Τι της ρέχτηκε κοτζάµ άντρας; - ............................................ γ. - Γυναίκα του είναι ή µαντινούτα του; - ............................................. δ. - Νοστιµούλα, ωστόσο. - ............................................. ε. - - Ας ειν καλά τα λούσα. - .............................................

Μονάδες 2,5 (5 x 0,5)

5. Να βρείτε τα στοιχεία που τονίζουν την οµορφιά του προσώπου. Έπειτα, να περιγράψετε το πρόσωπο σε µια σύντοµη παράγραφο συµπληρώνοντας τις λεπτοµέρειες που δεν αναφέρει ο συγγραφέας.

Μονάδες 3

6. Ας υποθέσουµε ότι το φόρεµα ανήκει στην προγιαγιά σας και για λόγους οικονοµικούς είστε υποχρεωµένοι να το πουλήσετε. Ποιες λεπτοµέρειες θα περιελάµβανε η µικρή αγγελία που θα δηµοσιεύατε στον τοπικό τύπο;

Μονάδες 2

7. Από τις ακόλουθες εκφράσεις να υπογραµµίσετε εκείνη που αποδίδει πιστότερα το περιεχόµενο της φράσης του κειµένου. • κοντυλένια, µικροκαµωµένη (ευσταλής, σπαθάτη, µικρή το δέµας) • τριανταφυλλί µπουµπούκι (χείλη σαρκώδη, λεπτά, σφιγµένα) • θαλασσί µεταξωτό φουστάνι (επίσηµη περιβολή, ένδυµα περιπάτου, ευπρεπής αµφίεση) • η οµορφιά του κόσµου (εµφανίσιµη, ευπαρουσίαστη, εκπάγλου καλλονής)

169

Μονάδες 1 (4 x 0,25)

8. Να αποδώσετε σε πλάγιο λόγο το διάλογο των γυναικών σχολιάζοντας τη στάση τους.

Μονάδες 2 9. Να συµπληρώσετε τα κενά των προτάσεων µε τις παρακάτω λέξεις (δύο απ αυτές δεν θα χρειαστούν):

ορόσηµο επιστέγασµα προσπέλαση απρόσιτη απροκάλυπτη εξεζητηµένη ατηµέλητη ανεπιτήδευτη

• Τα σχόλια των γυναικών ήταν µια .................................. επίθεση εναντίον της όµορφης νέας.

• Η νεαρή κοπέλα µέσα στην άµαξα έδειχνε τόσο .................................., που η .................................. της φαινόταν ανέφικτη στο Τζώνη.

• Θα µπορούσες να χαρακτηρίσεις το θαλασσί οµπρελίνο ως .................................. της κοµψότητάς της.

• Η εµφάνιση της νέας αποτέλεσε .................................. στη ζωή του Τζώνη. • Η νέα ήταν ντυµένη κοµψά χωρίς όµως να είναι .................................. .

Μονάδες 1,5 (6 x 0,25)

10. «Ντύσ τηνε µ ένα τσιτάκι, και σου λέω γώ». Πώς θα περιέγραφε η γειτόνισσα την όµορφη νέα, αν την έβλεπε µ ένα φθηνό φόρεµα; Να δώσετε µια σύντοµη περιγραφή, σε µία παράγραφο των 80-100 λέξεων.

Μονάδες 3

170

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟ-ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ

ΑΒΕΝΤΙΣΙΑΝ-ΠΑΓΟΡΟΠΟΥΛΟΥ Α.: Ψυχολογία ανάγνωσης και γραφής. Πανεπιστηµιακές παραδόσεις, Αθήνα 1995.

ΒΑΜΒΟΥΚΑΣ Μ.: Ψυχοπαιδαγωγική θεώρηση της κατανόησης των αναγνωσµάτων. Γρηγόρης, Αθήνα, 1984.

ΒΑΜΒΟΥΚΑΣ Μ.: Αξιολόγηση αναγνωστικών δεξιοτήτων. Γρηγόρης, Αθήνα 1994.

BERNSTEIN B.: Παιδαγωγικοί κώδικες και κοινωνικός έλεγχος. Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1989.

171

ΓΡΗΓΟΡΙΑ∆ΗΣ Ν.: Το δηµιουργικό γράψιµο. Η παράγραφος-Εκθέσεις (Βιβλίο του καθηγητή). Κώδικας, Θεσσαλονίκη 1990.

ΓΡΗΓΟΡΙΑ∆ΗΣ Ν.: Για τη γλώσσα (Έκφραση-Έκθεση). Κώδικας, Θεσσαλονίκη 1993.

Η ∆Ι∆ΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ. Πρακτικά του Β΄ πανελλήνιου συνεδρίου. Κώδικας, Θεσσαλονίκη 1997.

ΘΕΟΦΙΛΙ∆ΗΣ Χ.: Η τέχνη των ερωτήσεων. Γρηγόρης, Αθήνα 1988.

ΜΕΡΑΚΛΗΣ Μ. «Γλώσσα και Εκπαίδευση» στο Μια πολυεπιστηµονική θεώρηση της γλώσσας, Πανεπιστηµιακές εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 1995, σσ 167-191.

ΜΗΤΣΗΣ Ν.: Η διδακτική του γλωσσικού µαθήµατος. Gutenberg, Αθήνα 1996.

ΜΠΑΛΟΥΜΗΣ Ε.: Η περιγραφή. Γρηγόρης, Αθήνα 1970.

ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗΣ Γ.: «Σύγχρονη γλωσσολογία και διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας». Γλωσσολογία τ. 9-10 (1990-1991), Αθήνα 1994, σσ 53-68.

ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗΣ Γ.: Παιδεία, Εκπαίδευση και Γλώσσα. Gutenberg, Αθήνα 1994.

ΜΠΑΣΕΤΑΣ Κ.: Η µάθηση µέσα από την ανάγνωση κειµένων. Gutenberg, Αθήνα 1994.

ΝΑΚΑΣ Θ.: «Οι επικοινωνιακές λειτουργίες της γλώσσας» στο Μια πολυεπιστηµονική θεώρηση της γλώσσας, Πανεπιστηµιακές εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 1995, σσ 193-232.

ΣΧΟΛΗ Ι. Μ. ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ: Η συνθετική δηµιουργική εργασία στο σχολικό πρόγραµµα. Θεωρία και πράξη. (Πρακτικά επιστηµονικής συνάντησης). Εκδόσεις της σχολής Ι.Μ. Παναγιωτόπουλου, Αθήνα 1997.

ΤΟΜΠΑΪ∆ΗΣ ∆.: ∆ιδασκαλία νεοελληνικής γλώσσας. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1995.

ΤΣΟΛΑΚΗΣ Χ. : Από το λόγο στη συνείδηση του λόγου. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1995.

ΤΣΟΛΑΚΗΣ Χ.: «Η γλωσσική διδασκαλία / επικοινωνία στο Λύκειο», Φιλόλογος τ. 53, 1990.

ΦΡΑΓΚΟΥ∆ΑΚΗ Α.: Γλώσσα και ιδεολογία. Οδυσσέας, Αθήνα 1987.

172

ΧΑΡΑΛΑΜΠΑΚΗΣ Χ.: Γλώσσα και Εκπαίδευση. Θέµατα διδασκαλίας της ελληνικής γλώσσας. Γεννάδειος βιβλιοθήκη, Αθήνα 1994.

ΜΕΡΟΣ Γ΄

ΑΦΗΓΗΣΗ

174

175

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Και στα τρία µέρη του παρόντος τεύχους οι ερωτήσεις παρουσιάζονται µε τη

σειρά των αντίστοιχων ενοτήτων και υποενοτήτων του σχολικού εγχειριδίου. Σε κάθε υποενότητα οι ασκήσεις έχουν κατηγοριοποιηθεί ανάλογα µε τον τύπο τους (ελεύθερης ανάπτυξης, σύντοµης απάντησης, αντικειµενικού τύπου). Μια άλλη δυνατότητα κατηγοριοποίησης παρέχουν οι γενικοί στόχοι της

αξιολόγησης. Στον γνωστικό τοµέα, τον οποίο αφορά κυρίως και το γλωσσικό µάθηµα, οι στόχοι κλιµακώνονται ως εξής:

- Αποµνηµόνευση γνώσεων (συγκεκριµένων στοιχείων, των τρόπων και των µέσων για τη χρήση των στοιχείων, των καθολικών σ έναν τοµέα),

- κατανόηση (µετατροπή, ερµηνεία, προέκταση), - ανάλυση (στοιχείων, σχέσεων, αρχών), - σύνθεση και - αξιολόγηση / κρίση1. Βέβαια, ως προς τον πρώτο από αυτούς τους στόχους, δηλαδή την

αποµνηµόνευση γνώσεων, θα παρατηρήσουµε ότι το γλωσσικό µάθηµα, δεν παρέχει ακριβώς «γνώσεις», εφόσον «η γλώσσα δεν είναι βασικά γνωστικό αντικείµενο» και «εκείνο που ελέγχεται είναι αν συνειδητοποίησαν οι µαθητές τους µηχανισµούς της γλώσσας, αν αφοµοίωσαν κάποια φαινόµενα και λειτουργίες της γλώσσας και, επιπλέον, αν οι µαθητές έχουν την ικανότητα να αξιοποιούν στην πράξη όσα συνειδητοποίησαν και αφοµοίωσαν µε την κατάλληλη σε κάθε περίπτωση χρήση της γλώσσας»2. Ωστόσο, µπορούµε να πούµε ότι - οι λεξιλογικές ασκήσεις εξετάζουν τη γνώση λεξιλογίου (ασκήσεις 8 - 8.2, 10.3.1.-10.3.3., 10.4.2.), και ότι οι ερωτήσεις 7.α.33., 7.α.3.4., 9.3.1., 9.3.2. εξετάζουν τη γνώση στοιχείων θεωρίας. - ∆εξιότητες κατανόησης ελέγχουν, βέβαια, οι ερωτήσεις για το περιεχόµενο ενός κειµένου (2.2.1., 2.2.2., 2.2.3., 2.2.4., 3.2.2., 5.2.1., 5.3.1., 5.4.1., 9.4. και

1 Bloom B.S. & Krathwohl D.R., Ταξινοµία διδακτικών στόχων, τόµος Α΄. Κώδικας, Αθήνα 1986. 2 Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Συµπληρωµατικές οδηγίες για τη διδασκαλία και αξιολόγηση του

µαθήµατος «Έκφραση-Έκθεση» της Α΄ τάξης Λυκείου, εγκύκλιος Γ2 7674 / 16-12-96.

176

10.2.). Ειδικότερα, η ικανότητα µετατροπής εξετάζεται σ αυτό το επίπεδο3 µε ασκήσεις µετασχηµατισµού ενός κειµένου από το ένα είδος στο άλλο, ώστε να είναι δηλαδή κατάλληλο για διαφορετική επικοινωνιακή περίσταση (2.1.1., 2.1.2., 2.1.3., 2.2.6., 2.2.7., 3.2.11., 4.1.1., 4.1.2., 4.1.4., 4.1.5., 5.1.3., 5.1.5., 5.1.6., 5.1.7., 5.1.8., 5.1.9., 5.1.10., 5.1.11., 5.1.12., 5.2.1.). Επίσης, αυτή η ικανότητα πιστοποιείται και µε ασκήσεις αντικατάστασης λεξιλογίου ενός επιπέδου ύφους σε άλλο (π.χ. από οικείο σε επίσηµο ή αντιστρόφως: 8.1.3.). Η δεξιότητα της προέκτασης διερευνάται µε ερωτήσεις, όπως είναι η τελευταία του κριτηρίου για ωριαία δοκιµασία. - Η ευχέρεια εφαρµογής µπορεί να διαπιστωθεί µε ερωτήσεις χρήσης λεξιλογίου (8.1- 8.2.) καθώς και σύνδεσης όρων και στοιχείων θεωρίας µε παραδείγµατα (2.3.1., 2.3.2., 3.4.1., 5.4.2., 7.α.4.1., 7.β.3.1., 7.β.3.2., 7.β.4.1., 7.β.4.2., 7.β.4.3., 9.2., 9.3.3., 9.4., 10.1.1., 10.3.3., 10.4.1., 10.4.2.). - Η δυνατότητα ανάλυσης στοιχείων και αρχών ελέγχεται όταν ζητείται από τους µαθητές να συναγάγουν πληροφορίες σχετικά µε την επικοινωνιακή περίσταση του κειµένου ή των κειµένων που δίνονται (2.2.1., 2.2.2., 2.2.3., 2.2.4., 3.2.1., 3.2.2., 4.2.2., 5.2.1. α) & β), 5.3.1., 5.3.2., 10.2.). - Και αντιστρόφως, η ευχέρεια ως προς τη σύνθεση δοκιµάζεται µε την παραγωγή κειµένου µικρότερης ή µεγαλύτερης έκτασης (1.1., 1.2.1., 1.2.4. έως 1.2.8., 3.1.1. έως 3.1.4., 3.2.3 έως 3.2.12., 5.1.1., 5.1.2., 5.1.13. έως 5.1.18. 5.2.2., 7.α.1., 7.α.2.1. έως 7.α.2.4., 7.β.1.1., 7.β.1.2., 7.β.2.1., 7.β.2.2., 9.1.1. έως 9.3.3., 10.1.1. έως 10.1.3.).

- Η αξιολόγηση ή κρίση θεωρείται «στάδιο σχετικά προχωρηµένο σε µια διδασκαλία πολύπλοκη που περιέχει το συνδυασµό όλων των άλλων τύπων συµπεριφοράς: Γνώση, Κατανόηση, Εφαρµογή, Ανάλυση και Σύνθεση.»4 Και αντιστρόφως: σε κάθε εξέταση της γνώσης, της κατανόησης, της ικανότητας εφαρµογής, της ανάλυσης και της σύνθεσης, ενεργοποιούνται, λιγότερο ή περισσότερο, και οι δεξιότητες του εξεταζόµενου να αξιολογεί και να κρίνει. Μ άλλα λόγια, δεν υπάρχει ερώτηση που να µπορεί να απαντηθεί χωρίς να λειτουργήσει η αξιολόγηση ή η κρίση εκείνου που την απαντά. Ωστόσο, 3 Στο επίπεδο του Γυµνασίου, αυτή η ικανότητα ελέγχεται µε ασκήσεις π.χ. µεταφοράς της ενεργητικής σε παθητική σύνταξη ή µετατροπής του ονοµατικού συνόλου σε ρηµατικό.

177

ορισµένες ερωτήσεις ή τµήµατα ασκήσεων σχεδιάζονται µε στόχο να δοκιµάσουν ειδικά την κριτική ικανότητα. Τέτοια παραδείγµατα αποτελούν οι ερωτήσεις: 2.2.2. (ιδιαίτερα τα υποερωτήµατα α και β), 2.2.4., 3.2.2. -υποερώτηµα στ), 4.2.1., 5.2.1. (υποερωτήµατα α, β και ε), 5.2.2. (υποερωτήµατα α και β), 5.3.1., 10.2., 11.2.1. (υποερώτηµα β), καθώς και οι ερωτήσεις συνδυασµού αντικειµενικού τύπου και ελεύθερης απάντησης, όπου ζητείται δικαιολόγηση των επιλογών (3.4.1., 4.4., 7.α.4.1., 9.4. και 10.4.2.). Βέβαια, οι διάφοροι στόχοι της αξιολόγησης µπορούν να επικαλύπτονται,

εφόσον τα όριά τους δεν είναι πάντοτε απολύτως σαφή. Έτσι, µία ερώτηση µπορεί να µην αντιστοιχεί προς ένα µόνο στόχο αξιολόγησης (π.χ. οι ερωτήσεις εφαρµογής που ζητούν παραγωγή κειµένου φυσικά δοκιµάζουν και την ικανότητα σύνθεσης). Παρόλα αυτά, η παραπάνω κατηγοριοποίηση εξακολουθεί να είναι χρήσιµη, επειδή βοηθά να συνειδητοποιήσουµε τους στόχους αξιολόγησης και, όπως ήδη επισηµάναµε, µας δίνει ενδεικτικούς τρόπους υλοποίησής τους. Στις ερωτήσεις που ακολουθούν δεν θεωρήσαµε σκόπιµο να

χρησιµοποιήσουµε συστηµατικά αποσπάσµατα από τα Κ.Ν.Λ. της Α΄ Λυκείου, επειδή αξιοποίηση αυτών των κειµένων για την ενότητα της Αφήγησης επιχειρείται ήδη στο Α΄ τεύχος της Έκφρασης-Έκθεσης (σ. 282, 289-292, 296-297, 303 και 304). Εκτός από αυτόν το λόγο, τα εκτός σχολικών κειµένων αποσπάσµατα, τα οποία αποδελτιώθηκαν ή «κατασκευάστηκαν» ειδικά για τις ανάγκες των ερωτήσεων, έχουν επιλεγεί µε στόχο να αποτελέσουν παράδειγµα του τρόπου µε τον οποίο µπορεί να αξιοποιηθεί υλικό ποικίλου είδους που µπορεί να έχει στη διάθεσή του ο καθηγητής. Εξάλλου, αυτή η ποικιλία εξυπηρετεί τους γενικούς και διδακτικά σκόπιµους στόχους της εναλλαγής και της διέγερσης του ενδιαφέροντος. Η εκφώνηση της πρώτης ερώτησης από αυτές που ακολουθούν (1.1.) είναι

ασυνήθιστη: παρέχει ένα διάγραµµα στους µαθητές για να συνθέσουν το κείµενό τους. Αυτή η συγκεκριµενοποίηση των ζητουµένων καθιστά την αξιολόγηση των µαθητικών κειµένων ευχερέστερη και αντικειµενικότερη,

4 Bloom B.S. & Krathwohl D. R. 1986, Ταξινοµία διδακτικών στόχων, τ. Α Γνωστικός τοµέας. Κώδικας, Αθήνα 1986, σ. 281.

178

εφόσον ό,τι θα µετρήσει περισσότερο είναι η τήρηση των στοιχείων του διαγράµµατος που είναι συγκεκριµένα και δεδοµένα (βλ. και τις «Οδηγίες» του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου που αναφέρονται στην υποσηµείωση 2 στην παρούσα εισαγωγή). Με ανάλογο τρόπο έχουν συνταχθεί και οι εκφωνήσεις των ερωτήσεων 5.1.1. και 5.1.2.). Ως προς την πολλαπλότητα της χρήσης των προτεινοµένων ερωτήσεων δεν

είναι, ίσως, περιττό να επισηµάνουµε ότι όλες µπορούν, αυτούσιες ή µε µετατροπές, να χρησιµοποιηθούν σε ολιγόλεπτα ή ωριαία κριτήρια και ότι αρκετές από τις ερωτήσεις παραγωγής κειµένου µπορούν να αποτελέσουν θέµατα εκθέσεων (π.χ. 5.1.1., 5.1.2., 5.1.14., 5.1.15., 5.1.18.). Στα αποσπάσµατα κειµένων που χρησιµοποιήθηκαν για τις διάφορες

ερωτήσεις, έχει τηρηθεί η ορθογραφία των πρωτοτύπων. Έτσι, η ίδια λέξη µπορεί να απαντά στο σώµα των ερωτήσεων που ακολουθούν µε διαφορές ως προς την ορθογραφία, όπως συµβαίνει µε τη λέξη «κατακαίνουργιος» στο κείµενο της άσκησης 9.4., ενώ λίγο παραπάνω, στην άσκηση 9.3.3., εµφανίζεται η λέξη «καινούριος». Τέλος, τα κείµενα των διαφόρων ασκήσεων που παρατίθενται χωρίς

παραποµπή είναι «κατασκευασµένα» από τις συντάκτριες του παρόντος τµήµατος αυτού του τεύχους, για να υπηρετήσουν τους ειδικούς στόχους των αντίστοιχων ερωτήσεων. 1. ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΑΦΗΓΗΣΗΣ

179

1.1. Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης Βασιζόµενοι στο ακόλουθο διάγραµµα, να αφηγηθείτε ένα περιστατικό που παρακολουθήσατε ή όπου συµµετείχατε, µε σκοπό να δηµοσιευτεί στην εφηµερίδα του σχολείου σας και σε ύφος α) οικείο και αισιόδοξο ή β) σοβαρό και στοχαστικό. Η παράθεση των στοιχείων του διαγράµµατος δεν υποδεικνύει και τη σειρά µε την οποία θα τα χρησιµοποιήσετε στην ιστορία σας. ∆ράσεις Τα γεγονότα και η ακολουθία τους Τόπος Αντιδρά- Η συµµετοχή σεις των προσώπων Συνθήκες Χρόνος

Συναισθήµατα Συµβάν Κοινωνικός περίγυρος Πρόσωπα που συµµετέχουν Εκτίµηση του αφηγητή για το συµβάν: γιατί ήταν ενδιαφέρον ή σηµαντικό Επίδραση του συµβάντος στους συµµετέχοντες και στην περίσταση 1.2. Ερωτήσεις σύντοµης απάντησης 1.2.1. Ένας αρχάριος δηµοσιογράφος που εργάζεται σε ηµερήσια εφηµερίδα συντάσσει τις ακόλουθες ειδήσεις, τις οποίες ο αρχισυντάκτης τού επιστρέφει για συµπλήρωση. Ποιο βασικό στοιχείο της αφήγησης (τόπος, χρόνος, πρόσωπα, αίτια) λείπει από κάθε κείµενο; Α Πλωτά φράγµατα τοποθέτησαν στον Έβρο οι αρµόδιες υπηρεσίες της περιοχής, προκειµένου να αποτρέψουν τη ρύπανση του ελληνικού τµήµατος του ποταµού από το µαζούτ που διέρρευσε κατά τη λειτουργία του θερµοηλεκτρικού εργοστασίου της Φιλιππούπολης. ......................................................................................................................

180

Β Ένα µωρό µήκους 1,8 µέτρων έφερε στον κόσµο ένα παράξενο ζευγάρι. Πρόκειται για ένα «φαλαινο-δελφινάκι» που φέρει χαρακτηριστικά και από τους δύο γονείς του. Όπως ανακοίνωσαν οι υπεύθυνοι του ενυδρείου όπου έγινε το ... προξενιό, η µητέρα φάλαινα γέννησε το παιδί που απέκτησε µε το δελφίνι στις 30 Σεπτεµβρίου. ......................................................................................................................

Γ Για τέταρτη συνεχή µέρα σήµερα, οι οδηγοί φορτηγών κρατούν αποκλεισµένους τους κεντρικότερους αυτοκινητόδροµους της Γαλλίας µε τα φορτηγά τους. Από το Παρίσι είναι αδύνατη η πρόσβαση στους αυτοκινητόδροµους που οδηγούν στα τουριστικά θέρετρα της Νότιας Γαλλίας, µε αποτέλεσµα να έχει δηµιουργηθεί κυκλοφοριακό χάος, καθώς χιλιάδες εργαζόµενοι αρχίζουν τις καλοκαιρινές τους διακοπές. ......................................................................................................................

∆ 10.000.000 αλουµινένια κουτιά χρησιµοποίησαν για να κατασκευάσουν ένα τεράστιο αντίγραφο της Βασιλικής του Αγίου Πέτρου της Ρώµης. Το έργο εκτέθηκε στα περίχωρα της ιταλικής πρωτεύουσας, όπου και θα παραµείνει ως το ∆εκέµβριο. Οι κατασκευαστές του διεκδικούν µια θέση στο βιβλίο Γκίνες. ......................................................................................................................

1.2.2. Καθώς περνάτε µέσα από ένα εµπορικό κέντρο, βλέπετε ένα παιδάκι που κλαίει, επειδή έχασε τη µητέρα του. Στη συνέχεια: α) Τηλεφωνείτε στο αστυνοµικό τµήµα αναφέροντας τις βασικές λεπτοµέρειες του συµβάντος.

β) Σας ζητούν να περάσετε από το αστυνοµικό τµήµα και να δώσετε λεπτοµερή κατάθεση.

Να γράψετε τα αντίστοιχα κείµενα. 1.2.3. Το Σαββατοκύριακο φιλοξενηθήκατε σε ένα φιλικό σπίτι στην εξοχή. α) Το βράδυ της επιστροφής γράφετε στο ηµερολόγιό σας τις εντυπώσεις σας από τη φιλοξενία.

β) Την εποµένη στέλνετε στην οικογένεια µία ευχαριστήρια κάρτα, αποτυπώνοντας τη µικρή ιστορία του Σαββατοκύριακου, όπως τη ζήσατε.

181

1.2.4. Έξω από το σχολείο, ένα διερχόµενο αυτοκίνητο τραυµατίζει ελαφρά ένα συµµαθητή σας. Εσείς α) Προλαβαίνετε να συγκρατήσετε τις βασικές λεπτοµέρειες του συµβάντος µε τη µορφή σηµειώσεων.

β) Συντάσσετε ένα άρθρο, για να παρουσιάσετε το περιστατικό στην τοπική εφηµερίδα και να υποστηρίξετε την αναγκαιότητα της πεζοδρόµησης του δρόµου µπροστά από το σχολείο.

1.2.5. Μόλις φτάσατε στον τόπο των διακοπών σας. α) Στέλνετε σ ένα φίλο µια σύντοµη κάρτα εξιστορώντας το ταξίδι και τις πρώτες εντυπώσεις των διακοπών.

β) Το βράδυ της ίδιας µέρας του γράφετε µία αναλυτικότερη επιστολή. 1.2.6. Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού απασχολείστε ως δηµοσιογράφος στο ραδιοφωνικό σταθµό του τόπου παραθερισµού σας. Να µελετήσετε τα πιο σηµαντικά νέα του σηµερινού φύλλου µιας πολιτικής εφηµερίδας και να γράψετε ένα σύντοµο δελτίο ειδήσεων. 1.2.7. Σε µία εκδροµή στο Μαραθώνα της Αττικής επισκέπτεστε τον αρχαιολογικό χώρο και το µουσείο και διαβάζετε το γνωστό επίγραµµα:

ϊΕλλήνων προµαχοΛντες ωΑθηνα¶οι ΜαραθΨνι χρυσοφόρων Μήδων στόρεσαν δύναµιν.

Ένα παιδί της παρέας σας ρωτά τι λέει το επίγραµµα. Εσείς µεταφράζετε και στη συνέχεια αναπτύσσετε το περιεχόµενο του επιγράµµατος, προσθέτοντας τις απαραίτητες λεπτοµέρειες που συνθέτουν το ιστορικό γεγονός, καθώς και δικά σας σχόλια. Τέλος, εξηγείτε την έκταση του επιγράµµατος. 1.2.8. Επιστρέφετε το µεσηµέρι στο σπίτι, ενώ οι υπόλοιποι απουσιάζουν. Αφήνετε το βιαστικό σηµείωµα «Παράσταση-θρίαµβος», για να τους ενηµερώσετε για τη συµµετοχή σας στο φεστιβάλ µαθητικού θεάτρου, η οποία σας εξασφάλισε το πρώτο βραβείο ερµηνείας. Το βράδυ της ίδιας ηµέρας, η

182

οικογένεια συγκεντρώνεται και εσείς έχετε την ευκαιρία να αφηγηθείτε τα συναρπαστικά νέα. 1.3. Ερωτήσεις αντικειµενικού τύπου Να βεβαιώσετε ή να απορρίψετε το περιεχόµενο των προτάσεων σηµειώνοντας Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο.

Σωστό Λάθος α) Μία αφήγηση αποτελεί πράξη επικοινωνίας

µόνο όταν παρουσιάζει πραγµατικά γεγονότα. ! ! β) Ο αφηγητής πρέπει οπωσδήποτε να προσδιορίζει το χρόνο των συµβάντων που εξιστορεί. ! !

γ) Η µικρότερη δυνατή έκταση µιας αφήγησης είναι µία παράγραφος. ! !

δ) Ο προσδιορισµός του τόπου µπορεί να απουσιάζει από µια αφήγηση, χωρίς να επηρεάζει την κατά- νόησή της. ! !

ε) Μόνο η προφορική αφήγηση είναι επικοινωνιακή. ! ! στ) Αποτελεσµατικός ποµπός της αφήγησης µπορεί να είναι µόνο ο παραστατικός αφηγητής. ! !

ζ) Για να είναι επικοινωνιακή η αφήγηση πρέπει ο αφηγητής να γνωρίζει προσωπικά τον αποδέκτη. ! !

η) Το ενδιαφέρον ενός αποδέκτη για µια αφήγηση είναι ανεξάρτητο από την έκτασή της. ! !

2. ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΚΑΙ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΗ ΠΡΑΞΗ

2.1. Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης

2.1.1. Ποια µορφή θα έπαιρνε το κείµενο της αναφοράς στη σελίδα 258 του Α΄ τεύχους της Έκφρασης-Έκθεσης, αν η διευθύντρια του σχολείου εξέφραζε προφορικά στον διευθυντή του οικείου Γραφείου ∆ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης τον ενθουσιασµό της για τις δραστηριότητες που πραγµατοποιήθηκαν στο σχολείο;

183

2.1.2. Με αφορµή το ποίηµα της σελίδας 259 (ό.π.), ένας δηµοσιογράφος συντάσσει µία σχετική αφήγηση για την εφηµερίδα του, µε σκοπό να παρακινήσει τους αναγνώστες να βοηθήσουν την οικογένεια. 2.1.3. Να µετατρέψετε το κείµενο της µήνυσης των σελίδων 263-264 σε µία είδηση που παρουσιάζει και σχολιάζει την κερδοσκοπία ορισµένων τουριστικών γραφείων 2.2. Ερωτήσεις σύντοµης απάντησης

2.2.1. Τα παρακάτω αποσπάσµατα έχουν περίπου το ίδιο περιεχόµενο, αλλά αποτελούν διαφορετικές αφηγηµατικές πράξεις, εφόσον ανήκουν σε διαφορετικούς κειµενικούς τύπους. Αφού τα διαβάσετε, να απαντήσετε στις ερωτήσεις που τα ακολουθούν. Α Περάσαµε κάβους πολλούς, πολλά νησιά, τη θάλασσα που φέρνει την άλλη θάλασσα, γλάρους και φώκιες. ∆υστυχισµένες γυναίκες, κάποτε µε ολολυγµούς κλαίγανε τα χαµένα τους παιδιά κι άλλες αγριεµένες γύρευαν το Μεγαλέξαντρο και δόξες βυθισµένες στα βάθη της Ασίας. Αράξαµε σ ακρογιαλιές γεµάτες αρώµατα νυχτερινά, µε κελαηδίσµατα πουλιών, νερά που αφήνανε στα χέρια τη µνήµη µιας µεγάλης ευτυχίας. Γ. Σεφέρης: «Περάσαµε κάβους πολλούς», Κ.Ν.Λ. Β΄ Γυµνασίου, σ. 159.

Β ...Ταυτόχρονα άρχισαν να φτάνουν στα νησιά του Αιγαίου, στον Πειραιά και σε άλλες πόλεις της χώρας, κατά χιλιάδες οι πρόσφυγες της Μικράς Ασίας. Ένας ξεριζωµένος ελληνισµός θρηνεί! Χωρίς καµιά βοήθεια, χωρίς τρόφιµα, φάρµακα, ενδύµατα, υποδήµατα, στοιβάζονται στις ακτές της Μητέρας Πατρίδας -µε τον πόνο να µεγαλώνει από το άδηλο µέλλον, τον πόνο που η ανάµνηση των προηγουµένων ηµερών τον κάνει αβάσταχτο.

Παπαγεωργόπουλος Η. (εκδ.), Το χρονικό του εικοστού αιώνα, Τέσσερα Έψιλον, Αθήνα, χ.χ., σ. 361.

184

Γ Νέα Αγχίαλος, Νέα Βίγλια ... Νέα Μαινεµένη ... Νέα Σµύρνη ... και πολλά άλλα τοπωνύµια, συναφή στη σύνθεση και στο περιεχόµενο, διάσπαρτα στο σηµερινό ελλαδικό χώρο, θυµίζουν τους τόπους καταφυγής του Μικρασιατικού Ελληνισµού, πριν από την κατάρρευση του µετώπου ή και ύστερα από την συνθήκη της Λωζάννης. Αυτοί που έγιναν πρόσφυγες, που έχασαν βιος και σπιτικό, πατρίδα και εργασία και ξανάρχισαν τον αγώνα της αναδηµιουργίας, αυτοί ήταν οι πιο τυχεροί της µεγάλης τραγωδίας, από την άποψη ότι διασώθηκαν. Γιατί σπάνιζαν οι περιπτώσεις που µια οικογένεια είχε διασωθεί ολόκληρη και δε θρηνούσε θύµατα.

Θέµατα νεότερης και σύγχρονης ιστορίας από τις πηγές. Ο.Ε.∆.Β., Αθήνα 1996, σ. 398.

α) Ποιες πληροφορίες είναι κοινές και στα τρία κείµενα; β) Ποιες πληροφορίες είναι µοναδικές σε κάθε κείµενο; Πώς ερµηνεύετε την επιλογή αυτών των πληροφοριών, σύµφωνα µε την αντίστοιχη αφηγηµατική πράξη, δηλαδή τον αφηγητή, τον τύπο του κειµένου και τον επιδιωκόµενο σκοπό του; (Να λάβετε υπόψη ότι τα κείµενα στο «Χρονικό του εικοστού αιώνα» είναι γραµµένα σαν να ήταν άρθρα εφηµερίδων, σύγχρονα µε την εποχή των γεγονότων).

γ) Ποιο από τα αποσπάσµατα έχει τη λιγότερη συναισθηµατική φόρτιση και γιατί;

2.2.2. Τα παρακάτω αποσπάσµατα αναφέρονται στα ίδια ιστορικά πρόσωπα. Αφού τα διαβάσετε, να απαντήσετε στις ερωτήσεις που ακολουθούν.

Α Μόλις σουρούπωσε, ένα µικρό πλεούµενο µε κουπιά πλεύρισε στο ανάκτορο περνώντας απαρατήρητο. Μετά από λίγο ένας άνδρας, που έµοιαζε µε έµπορο χαλιών, ζήτησε να τον οδηγήσουν στον Καίσαρα. Είπε ότι τον έλεγαν Απολλόδωρο και ερχόταν από τη Σικελία. Όταν έγινε δεκτός, άρχισε να ξετυλίγει το δέµα του µπροστά στον Ρωµαίο στρατηγό που έδειχνε να το διασκεδάζει. Και τότε πρόβαλε ξαπλωµένη µε το µικρό της µπόι η Κλεοπάτρα,

185

που είχε καµουφλαριστεί φορώντας πάνω της µια λινάτσα από κείνες που χρησιµοποιούσαν για να µεταφέρουν χαλιά. Όταν άνοιξε η λινάτσα, διηγείται ο Πλούταρχος, ο Καίσαρας σαγηνεύτηκε «από την τόλµη της γυναίκας» εκείνης, η οποία χωρίς καθόλου τρακ τον έµπλεξε σε µία «χαριτωµένη» συζήτηση, στα ελληνικά.

Β Η τελευταία αναλαµπή του κράτους των Πτολεµαίων οφείλεται στην προσωπικότητα της Κλεοπάτρας αδελφής του Πτολεµαίου ΙΓ΄, η οποία κατόρθωσε να εµπλέξει στις πολιτικές της µηχανορραφίες δύο από τις επιφανέστερες προσωπικότητες της εποχής, τον Ιούλιο Καίσαρα και τον Μάρκο Αντώνιο.

Γ (Αλεξάνδρεια. πρωτεύουσα του βασιλείου της Αιγύπτου. Στο παλάτι της θρυλικής βασίλισσας Κλεοπάτρας, για την οποία έχει ειπωθεί πως αν η µύτη της ήταν πιο κοντή, θα είχε αλλάξει η φυσιογνωµία του κόσµου.) ΚΛΕΟΠΑΤΡΑ: Αυτό είναι προσβολή ω Καίσαρ! ΚΑΙΣΑΡ: Πρέπει να το παραδεχτείς ω βασίλισσά µου, ο λαός σου έχει παρακµάσει! Το µόνο που του αξίζει είναι να ζει εξαρτηµένος από τη Ρώµη. ΚΛΕΟΠΑΤΡΑ: Ο λαός µου έκτισε τις πυραµίδες! Το φάρο! Τους ναούς! Τους οβελίσκους! ΚΑΙΣΑΡ: Αυτά ήταν µια φορά κι ένα καιρό. Τώρα πια το µόνο που κάνει είναι να περιµένει τις πληµµύρες του Νείλου. ΚΛΕΟΠΑΤΡΑ: Αρκετά ! Θα σου αποδείξω εγώ, ω Καίσαρ, πως ο λαός µου διατηρεί όλο του το πνεύµα! Σε τρεις µήνες, ούτε ώρα παραπάνω, θα σου έχω φτιάξει ένα µεγαλόπρεπο παλάτι, εδώ στην Αλεξάνδρεια! ΚΑΙΣΑΡ: Αν τα καταφέρεις, ω βασίλισσά µου, θα αναγνωρίσω το λάθος µου και θα δεχτώ πως ο λαός σου είναι ακόµη µεγάλος! ... Όµως αµφιβάλλω!

α) Ποιο από τα τρία κείµενα βρίσκετε πιο ενδιαφέρον και γιατί; β) Σε ποιο ή σε ποια από αυτά νοµίζετε πως ό,τι αναφέρεται ή αναπαριστάνεται είναι πλασµατικό και γιατί;

γ) Ποια αφηγηµατική πράξη µπορεί να συνιστά καθένα από τα αποσπάσµατα;

186

(Το απόσπασµα Α προέρχεται από το βιβλίο του Λ. Κάνφορα: Η χαµένη βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας, εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1990, σ. 80, το απόσπασµα Β από το βιβλίο: Πολιτισµική προσφορά του Ελληνισµού για την Α΄ Λυκείου -η έντονη γραφή είναι του πρωτοτύπου. Ο διάλογος Γ ανήκει στο εικονογραφηµένο τεύχος «Ο Αστερίξ και η Κλεοπάτρα») 2.2.3. Τα παρακάτω αποσπάσµατα έχουν κοινά σηµεία ως προς το περιεχόµενο, διαφέρουν όµως ως προς την αφηγηµατική πράξη τους. Αφού τα διαβάσετε, να απαντήσετε στις ερωτήσεις που ακολουθούν.

Α Τότε ντουφεκισµούς εµείς κι εκείνοι, κι αρχίσαµεν εµείς «Ζήτω το Σύνταµα κ η Εθνική Συνέλεψη!» (...) Τότε εκινήθη και το τακτικόν και ιππικόν µε τον Καλλέργη και Σκαρβέλη, ακούγοντας τους ντουφεκισµούς µας και πήγαν εις το παλάτι. Ευτύς εγώ άφησα την αναγκαία φρουρά και πήγα κ εγώ. Βγαίνοντας έξω µ ακολούθησαν όλοι οι πολίτες. Και µας πήραν εις τα χέρια όλους ο λαός. Χάλευαν να µπούνε από τα παλεθύρια εις το Παλάτι. Τότε τους µίλησα νάχουν την µεγαλύτερη αρετή και πατριωτισµόν.

Μακρυγιάννης, Αποµνηµονεύµατα, κεφ. 6. Β Οι κοινοί στόχοι των αρχηγών της συνωµοσίας απέβλεπαν στην αποποµπή των Βαυαρών και στην παραχώρηση Συντάγµατος. Τον Αύγουστο του 1843 µυείται στη συνωµοσία ο επικεφαλής του ιππικού της πρωτεύουσας συνταγµατάρχης ∆ηµήτριος Καλλέργης (1803-1867) ο οποίος εξασφαλίζει στους συνωµότες την αναγκαία στρατιωτική υποστήριξη. Τη νύχτα της 2ας προς την 3η Σεπτεµβρίου ο στρατός των συνωµοτών περικυκλώνει τα ανάκτορα, ενώ συγχρόνως πλήθος λαού άρχισε να συγκεντρώνεται στον ίδιο χώρο. Συγχρόνως οι αρχηγοί των κοµµάτων συγκαλούσαν το Συµβούλιο της Επικρατείας που ψήφιζε µια διακήρυξη προς το λαό και συνέτασσε αναφορά στο βασιλιά ζητώντας Σύνταγµα.

Σκουλάτος Β., ∆ηµακόπουλος Ν., Κόνδης Σ., Ιστορία νεότερη και σύγχρονη, Β΄ Λυκείου, σ. 247, 250.

187

Γ Άµα δ ήρχισε φαινόµενον το λυκαυγές της ηµέρας παρά την σηµαίαν των πολιτών φέρουσα την επιγραφήν σταυροειδώς Ζήτω το Έθνος, Ζήτω το Σύνταγµα επαρουσιάσθη υπό τα ανάκτορα και η των Μαθητών του Πανεπιστηµίου κατεσκευασµένη εξ υφάσµατος µεταξωτού και χρώµατος ανοικτού κυανού, κινήσασα πολλήν την χαράν και τον ενθουσιασµόν των ανθρώπων. Εφηµερίδα «Αιών», φύλλο 468, 8.9.1843, στους Σκουλάτο Β., ∆ηµακόπουλο Ν. & Κόνδη Σ.

Ιστορία νεότερη και σύγχρονη, τεύχος Β΄ , Ο.Ε.∆.Β., Αθήνα 1997, σ. 248. Αφού σκιαγραφήσετε τον αφηγητή καθενός από τα παραπάνω αποσπάσµατα ως προς την εποχή του, το µορφωτικό του επίπεδο, το ρόλο του στα συµβάντα που αφηγείται ή και την τοποθέτησή του απέναντι σ αυτά, καθώς και το στόχο της αφήγησης, να εξηγήσετε α) τις λεπτοµέρειες των γεγονότων που επιλέγει να παρουσιάσει και β) τη γλωσσική ποικιλία του κειµένου του (π.χ. σύγχρονή µας ή παλαιότερη

µορφή της γλώσσας, λεξιλόγιο).

2.2.4. Αφού διαβάσετε τα παρακάτω αποσπάσµατα, να απαντήσετε στις ερωτήσεις που ακολουθούν.

Α Μπροστά στην προέλαση των γερµανικών στρατιών, η κυβέρνηση και ο βασιλιάς εγκαταλείπουν τη χώρα, ενώ η στρατιωτική ηγεσία συνθηκολογεί στις 24 Απριλίου. Η αντίσταση όµως στην Κρήτη κρατά ακόµη ως το Μάιο του 1941.(...) Η αντίσταση στην Κρήτη προκαλεί την καταστροφή εκλεκτών γερµανικών δυνάµεων και ο Χίτλερ αναγκάζεται να αναβάλει για ζωτικό χρονικό διάστηµα την επίθεση κατά της Σοβιετικής Ένωσης.

Σκουλάτος Β., ∆ηµακόπουλος Ν., Κόνδης Σ., Ιστορία νεότερη και σύγχρονη, τεύχος Γ΄. Ο.Ε.∆.Β., Αθήνα 1997, σσ. 256, 259.

Β Παρασκευή 30 Μάη 1941

188

Στο τραπέζι η Μαρώ µου λέει τη διήγηση ενός Άγγλου αξιωµατικού που γύρισε χτες βράδυ από το Ηράκλειο. Τ αλεξίπτωτα, µε όλα τα χρώµατα, πέφτοντας µέσα στο χαλάζι των γερµανικών πολυβόλων. Οι Κρητικοί, άλλοι χωρίς όπλα, άλλοι χωρίς φυσίγγια, πέφτοντας µε τα χαντζάρια πάνω στον εχθρό· οι Νεοζηλανδοί µε την ξιφολόγχη κι αυτοί χωρίς πολεµοφόδια. Το Ηράκλειο ζωσµένο από παντού· το λιµάνι του γεµάτο βουλιαγµένα καράβια και οι Κρητικοί λέγοντας στους Εγγλέζους: «Φύγετε εσείς, εµείς έχουµε τα βουνά». Τα νοσοκοµεία γκρεµισµένα πρώτα-πρώτα από τους βοµβαρδισµούς. Γερµανοί αιχµάλωτοι οµολόγησαν πως το έκαναν επίτηδες, σύµφωνα µε διαταγές, για να ρίξουν το ηθικό του κόσµου.

Γ. Σεφέρης, Μέρες ∆΄. Ίκαρος, Αθήνα 1986, σ. 95. Γ Χίτλερ να µην το καυχηθείς πως πάτησες την Κρήτη Ξαρµάτωτη την ήβρικες και λείπαν τα παιδιά της. Στα ξένα πολεµούσανε πάνω στην Αλβανία µα πάλι πολεµήσανε για την ελευθερία. Κρήτη µου, όµορφο νησί, έγραψες ιστορία δίχως στρατό πολέµησες µιαν αυτοκρατορία.

Ριζίτικο τραγούδι

∆ Από τις 20 Μαΐου άρχισε η επίθεση των Γερµανών στην Κρήτη µε βοµβαρδισµό και ρίψη αλεξιπτωτιστών.(...) Στο µέτωπο του Ηρακλείου οι Έλληνες µε την 14η Αγγλική Ταξιαρχία κράτησαν ως τις 28 του µήνα. Καθώς ξηµέρωνε η 29η, οι αγγλικές δυνάµεις επιβιβάστηκαν σε µοίρα βρετανικών πλοίων σε µία αστραπιαία επιχείρηση µε προορισµό την Αφρική. Το ίδιο βράδυ οι Έλληνες σταµάτησαν να πολεµούν. Παπαγεωργόπουλος Η. (εκδ.), Το χρονικό του εικοστού αιώνα, Τέσσερα Έψιλον, Αθήνα, χ.χ., σ. 622.

α) Ποιο από τα αποσπάσµατα περιέχει περισσότερες λεπτοµέρειες και γιατί; β) Σε ποια αποσπάσµατα τονίζεται η υπεροπλία των Γερµανών και σε ποια δεν αναφέρεται; Σε ποια από τα αποσπάσµατα αυτή η έµφαση και η παράλειψη µπορούν να ερµηνευθούν από προς το είδος της αντίστοιχης αφήγησης;

γ) Στο κείµενο Β, ο Γ. Σεφέρης αφηγείται χρησιµοποιώντας ονοµατικές φράσεις. Τι αποτέλεσµα έχει αυτή η χρήση;

189

2.2.5. Το παρακάτω κείµενο αποτελεί µία προσωπική αφήγηση σε απλό ύφος. Υποθέστε ότι συµµετέχετε σ αυτό το πείραµα στο σχολείο σας και ότι καταγράφετε, αναλυτικά και ως εργασία για το σπίτι, την πορεία και τα αποτελέσµατά του στο τετράδιό σας. Τι γράφετε; Το αίνιγµα του χρώµατος Πάλι η µεγαλοφυϊα του Νεύτωνα εξήγησε για πρώτη φορά τον πλούτο των χρωµάτων στον κόσµο. Να πώς αφηγείται ένα από τα πειράµατά του ο Νεύτωνας, που παραθέτουµε µε τα ίδια του τα λόγια: «Στα 1667 (την εποχή που µε απασχολούσε η λείανση φακών τύπων διαφορετικών από το σφαιρικό) προµηθεύτηκα ένα γυάλινο τριγωνικό πρίσµα για να κάνω πειράµατα πάνω στα περίφηµα φαινόµενα των χρωµάτων. Αφού συσκότισα το δωµάτιο και έκανα µία τρυπίτσα στο παραθυρόφυλλο, για να αφήσω να περνά µια κατάλληλη ποσότητα ηλιακού φωτός, τοποθέτησα το πρίσµα µου µπροστά από την τρυπίτσα έτσι που το φως που διαθλάται να χτυπάει στον απέναντι τοίχο. Ήτανε µια πολύ ευχάριστη διασκέδαση, να παρατηρείς τα ζωηρά και έντονα χρώµατα που παράγονταν µ αυτόν τον τρόπο.»

Einstein & Infeld, Η εξέλιξη των ιδεών στη Φυσική. ∆ωδώνη, Αθήνα 1978, σ. 93.

2.2.6. Να υποθέσετε ότι είστε: α) ένας ή µία έκπληκτος/η και φοβισµένος/η µάρτυρας του συµβάντος που αναφέρεται στην παρακάτω είδηση και β) ένας ψύχραιµος και έµπειρος πυροσβέστης που συµµετείχε στην κατάσβεση. Να γράψετε το κείµενο της προφορικής αφήγησης σε κάθε περίπτωση, φροντίζοντας να αποδώσετε το αντίστοιχο ύφος. Κάηκε η φάτνη στην πλατεία της Καβάλας Τεράστια φάτνη, που ήταν τοποθετηµένη στην κεντρική πλατεία της Καβάλας, µετετράπη σε «λαµπάδα», όταν το βράδυ της Τρίτης -παραµονή Πρωτοχρο-νιάς- προκλήθηκε φωτιά από βραχυκύκλωµα. Η φωτιά πήρε γρήγορα µεγάλες διαστάσεις µπροστά στα έκπληκτα µάτια εκατοντάδων Καβαλιωτών, που δεν πρόλαβαν να επέµβουν. Άνδρες της Πυροσβεστικής µε τη βοήθεια δύο οχηµά-των έσβησαν τη φωτιά, χωρίς όµως να µπορέσουν να διασώσουν τη φάτνη.

Από τον ηµερήσιο τύπο

190

2.2.7. Το παρακάτω κείµενο αποτελεί είδηση, µε το ανάλογο τυπικό ύφος και χωρίς σχολιασµό. Κατολίσθηση σηµειώθηκε αργά χθες το βράδυ στην περιοχή των γεφυρών της διώρυγας της Κορίνθου, µε αποτέλεσµα να διακοπεί η ναυσιπλοΐα για λόγους ασφαλείας.

Από τον ηµερήσιο τύπο Με βάση αυτό το αφηγηµατικό περιεχόµενο να συνθέσετε:

α) µία προφορική αφήγηση ενός περαστικού τουρίστα, σχολιασµένη και σε οικείο ύφος,

β) την αναφορά του κυβερνήτη ενός διερχοµένου πλοίου στην πλοιοκτήτρια εταιρεία,

γ) µία µήνυση κατά των υπευθύνων εκ µέρους της πλοιοκτήτριας εταιρείας, για τις ζηµιές στο πλοίο, για την καθυστέρηση του πλου και για ψυχική οδύνη του πληρώµατος,

δ) τµήµα µιας ανακοίνωσης σχετικής µε το συµβάν σε ένα συνέδριο µηχανικών, σε επιστηµονικό ύφος.

191

2.3. Ερωτήσεις αντικειµενικού τύπου

2.3.1. Προσπαθήστε να βρείτε όλες τις πιθανές αντιστοιχίες ανάµεσα στα είδη αφηγηµατικού περιεχοµένου στη στήλη Α και στις αφηγηµατικές πράξεις στη στήλη Β. (Αυτό σηµαίνει ότι κάθε στοιχείο της στήλης Α µπορεί να αντιστοιχεί σε περισσότερα από ένα στοιχεία της στήλης Β.)

Α ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ

Β ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΗ

ΠΡΑΞΗ 1. Το χθεσινοβραδινό σας όνειρο 2. Ένα αυτοκινητιστικό δυστύχηµα που παρακολουθήσατε άναυδοι

3. Η εξέλιξη µιας δυνατής φιλίας 4. Μια σχολική εκδήλωση-θρίαµβος 5. Αναµνήσεις της παιδικής ηλικίας 6. Περιπέτεια παραθεριστών µε ταχύπλοο σκάφος

7. Το ταξίδι του Οδυσσέα 8. Ατύχηµα σε πυρηνικό σταθµό 9. Η πολιτική δράση του Ρήγα

α. Ηµερολόγιο

β. Κατάθεση σε ανακριτή

γ. Προφορική, ανεπίσηµη

αφήγηση

δ. Ποίηµα

ε. Βιογραφία στ. Αναφορά στο λυκειάρχη

ζ. Άρθρο ειδησεογραφικό σε πολιτική εφηµερίδα

η. Σχολικό διαγώνισµα

θ. Σενάριο ταινίας

ι. Ιστοριογραφία

192

2.3.2. Να αποδώσετε σε κάθε στοιχείο της στήλης Α το σωστό χαρακτηρισµό από τη στήλη Β.

Α Β α) Η άλωση της Κωνσταντινούπολης β) Πανηγυρική οµιλία για την επέτειο της 28ης Οκτωβρίου

γ) Αεροπορική τραγωδία δ) Παραµύθι ε) Ένα επικίνδυνο ορειβατικό εγχείρηµα στ) Η τραγωδία του Ευριπίδη «Ιφιγένεια

εν Ταύροις» ζ) Οι περιπέτειες µιας παρέας παιδιών η) Ένα µυθιστόρηµα θ) Μήνυση για διατάραξη κοινής ησυχίας

ι) Αξέχαστες διακοπές

Αφηγηµατικό περιεχόµενο

Αφηγηµατική πράξη

3. ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΑ ΕΙ∆Η, ΤΟ ΥΦΟΣ ΚΑΙ Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥΣ

193

3.1. Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης

3.1.1. ∆οκιµάστε τη λογοτεχνική σας ικανότητα δηµιουργώντας µια δική σας φανταστική ιστορία. Ο πίνακας που ακολουθεί θα σας βοηθήσει να διαγράψετε το πλαίσιο στο οποίο θα εκτυλιχθεί η αφήγησή σας. Αφού επιλέξετε την ιστορία της οποίας τα στοιχεία βρίσκετε πιο ενδιαφέροντα, συµπληρώστε τα υπόλοιπα και αφηγηθείτε την σε ένα διήγηµα 200-300 λέξεων.

ΤΟΠΟΣ

Ολυµπία

Αγία Σοφία, Κωνσταντι-νούπολη

Φιλικό σας σπίτι

Η σχολική σας αίθουσα

Κάπου στον πλανήτη γη

ΧΡΟΝΟΣ

5ος αιώνας π.Χ.

9ος αιώνας µ.Χ.

Πριν από λίγους µήνες

Πριν από µερικές ηµέρες

3.000 µ.Χ.

ΠΡΟΣΩΠΑ

Αθλητές, ελλανοδί-κες, θεατές, δούλοι

ΠΕΡΙΕ-ΧΟΜΕΝΟ

Ολυµπιακοί αγώνες

Στέψη αυτοκράτορα

Αποτυχη-µένο πάρτι

Αδιάβα-στος στο µάθηµα

Εισβολή εξωγήινων

ΥΦΟΣ

Ενθουσιώ-δες

Στοµφώδες

Ειρωνικό

Χιουµορι-στικό

Αγωνιώδες

3.1.2. Η γιορτή της 25ης Μαρτίου προετοιµάστηκε πρόχειρα, παρουσίασε κοινοτοπίες και διήρκεσε περισσότερο από το συνηθισµένο χρόνο. Αφηγηθείτε

194

την εµπειρία σας σ ένα συµµαθητή σας που δεν παρακολούθησε τη γιορτή, έτσι ώστε να δικαιολογήσετε α) την ανία που σας προκάλεσε η γιορτή και β) την απογοήτευσή σας, επειδή το νόηµα της επετείου δεν έγινε φανερό. 3.1.3. Πηγαίνοντας στο σχολείο συναντήσατε ένα µικρό παιδί να πουλά χαρτοµάντιλα. Με αφορµή αυτό το γεγονός γράψτε ένα άρθρο στη σχολική εφηµερίδα, µε σκοπό να υποστηρίξετε την ανάγκη να µεριµνήσει η πολιτεία, ώστε να µην αναγκάζονται ορισµένα παιδιά να εγκαταλείπουν το σχολείο, για να εξασφαλίσουν τα προς το ζην. 3.1.4. Υποθέστε ότι είστε µέλος κάποιας οµάδας, από αυτές που αναφέρονται στο κείµενο 6 της σελίδας 260 (Έκφραση - Έκθεση, Τεύχος Α΄) και καταγράφετε στο ηµερολόγιό σας στιγµιότυπα της δουλειάς σας, τα οποία δείχνουν τη χαρά της συνεργασίας και την αλληλεγγύη που αναπτύχθηκε στην οµάδα. 3.2. Ερωτήσεις σύντοµης απάντησης

3.2.1. Να διαβάσετε τα παρακάτω κείµενα και να συµπληρώσετε τα κενά στους πίνακες που ακολουθούν (δίνονται παραδειγµατικές απαντήσεις για το πρώτο κείµενο). Α Ωρολογιακή βόµβα σε ... σάντουιτς αναστάτωσε χθες το δικαστικό µέγαρο του Πειραιά. Άγνωστος τηλεφώνησε ότι έχει τοποθετήσει βόµβα στο ισόγειο του κτιρίου, το οποίο εκκενώθηκε αµέσως. Όταν οι αστυνοµικοί άνοιξαν το πακέτο βρήκαν µέσα ένα ρολόι και ένα σάντουιτς.

Β Αφού λοιπόν καταγίνηκα ένα δυο µήνες να µάθω ετούτα τα γράµµατα οπού βλέπετε, εφαντάστηκα να γράψω τον βίον µου, όσα έπραξα εις την µικρή µου ηλικία και όσα εις την κοινωνία, όταν ήρθα σε ηλικία, και όσα διά την πατρίδα µου οπού εµπήκα εις της Εταιρείας το µυστήριο διά τον αγώνα της λευτεριάς µας και όσα είδα και ξέρω οπούγιναν εις τον Αγώνα, και σε όσα κατά δύναµη συµµέθεξα κ εγώ κ έκαµα το χρέος µου, εκείνο οπού µπορούσα.

195

Γ Όταν ο παππούς µου γύρισε από την Πόλη, ασχολήθηκε µε την εκλογή του ανηψιού του στη Βουλή της Κρήτης. Έγραφε στους ψηφοφόρους, γύριζε µε το άλογο στα χωριά, έβγαζε λόγους. Είχε µεγάλη µόρφωση. Μελετούσε και χειριζότανε το γραπτό λόγο µε κοµψότητα, καλλιέπεια και φαντασία. Για να ζήσει, αναγκάστηκε ν ανοίξει ραφτάδικο στα Χανιά. Το πρώτο για ευρωπαϊκό ντύσιµο, φράγκικο, όπως το λέγανε. Και είναι φυσικό που όλοι οι ευρωπαΐζοντες έγιναν πελάτες του. Ανάµεσά τους κι ο Βενιζέλος.

∆ Αι ιταλικαί στρατιωτικαί δυνάµεις προσβάλλουν από την 5ην πρωινήν σήµερον τα ηµέτερα τµήµατα προκαλύψεως της ελληνο-αλβανικής µεθορίου. Αι ηµέτεραι δυνάµεις αµύνονται του πατρίου εδάφους.

Ε Κυριακή 22 Οκτώβρη Όταν µπαίνει κανείς στην Ελλάδα, το αίσθηµα όχι πως προχωρείς, αλλά πως ανεβαίνεις σκαλοπάτια, πως περνάς ένα κατώφλι. Άλλος κόσµος, σε άλλο επίπεδο. Σήµερα πρωί η ανατολική ουρά της Ύδρας, ο Πόρος, έπειτα το όρος της Αίγινας, ένα αγκάθι πίσω απ τον κάβο, κι έπειτα, µε τα γυαλιά, η Ακρόπολη. Ήµουν, νοµίζω, ο πρώτος που την ξεχώρισα. Όλοι, ξένοι και δικοί µας στρατιώτες και βαθµοφόροι, όλο το πλήρωµα, απ τη µιαν άκρη του καραβιού ως την άλλη, είχανε σταµατήσει σε µιαν απόλυτη σιγή, όπως όταν ο αρχιµουσικός χτυπήσει το ραβδί του στο αναλόγιο σε µιαν αίθουσα συναυλίας. Σήµερα κλείνω ακριβώς τριάµισι χρόνια από τότε που έφυγα από τον Πειραιά στις 22 τ Απρίλη 1941. Η πιο όµορφη, η πιο αλαφριά µέρα του κόσµου.

196

ΠΙΝΑΚΑΣ Ι: ΟΙ ΕΞΩΚΕΙΜΕΝΙΚΟΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΤΩΝ ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑΤΩΝ

ΚΕΙΜΕΝΟ

ΠΙΘΑΝΟΣ ΠΟΜΠΟΣ

ΠΙΘΑΝΟΣ ∆ΕΚΤΗΣ

ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΤΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

ΣΚΟΠΟΣ

Α

Συντάκτης ειδήσεων

Ο «µέσος» αναγνώστης της εφηµερίδας ή ακροατής ραδιοφώνου ή τηλεθεατής.

Η καθηµερινή προετοιµασία των ειδήσεων - λίγος διατιθέµενος χώρος και χρόνος.

Η ενηµέρωση για τα συµβάντα της επικαιρότητας.

Β

Γ

∆

Ε

197

ΠΙΝΑΚΑΣ ΙΙ: ΤΑ ΕΣΩΤΕΡΙΚΑ ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑΤΩΝ

ΚΕΙΜΕΝΟ

ΕΙ∆ΟΣ ΤΗΣ ΑΦΗΓΗΣΗΣ

ΘΕΜΑ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

ΕΚΤΑΣΗ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΩΣΗ

ΤΟΥ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕ

ΝΟΥ

ΥΦΟΣ

Α

Ειδησεογρα-φικό άρθρο

Φάρσα σχετικά µε τοποθέτηση βόµβας (από τα συνηθισµένα θέµατα των εφηµερίδων).

Σύντοµο κείµε-νο - δίνονται οι βασικές πληρο-φορίες: τόπος, χρόνος, πρό-σωπα, αίτια.

Τυπικό και απλό: «δηµοσιογρα-φικό»

Β

Γ

∆

Ε

Και τώρα, να συζητήσετε πώς οι παράγοντες του πίνακα Ι συντελούν στη διαµόρφωση των γνωρισµάτων του πίνακα ΙΙ. (Το κείµενο Α προέρχεται από τις εφηµερίδες, το απόσπασµα Β από τα αποµνηµονεύµατα του Μακρυγιάννη, το απόσπασµα Γ από την αυτοβιογραφία του Μίκη Θεοδωράκη: Οι δρόµοι του αρχάγγελου, τ.1, Κέδρος, Αθήνα 1986, σ. 39, το κείµενο ∆ είναι το πρώτο πολεµικό ανακοινωθέν του ελληνο-ιταλικού πολέµου και το Ε ανήκει στις Μέρες ∆΄ του Γ. Σεφέρη, Ίκαρος, Αθήνα 1986, σ. 370.)

198

3.2.2. Όλα τα παρακάτω κείµενα αναφέρονται στην κήρυξη του ελληνο-ιταλικού πολέµου, αλλά το καθένα ανήκει σε διαφορετικό αφηγηµατικό είδος. Αφού τα διαβάσετε, να απαντήσετε στις ερωτήσεις που ακολουθούν. Α Βάζει ο Ντούτσε τη στολή του και τη σκούφια την ψηλή του µ όλα τα φτερά και µια νύχτα µε φεγγάρι την Ελλάδα πάει να πάρει -βρε το φουκαρά! Σατιρικό τραγούδι ερµηνευµένο από τη Σ. Βέµπο, στίχοι : Γ. Οικονοµίδης.

Β 20 Οκτωβρίου 1940 Ο Έλληνας πρέσβης στη Ρώµη πληροφορεί µε επείγον µήνυµά του την κυβέρνηση στην Αθήνα, ότι ο Μουσολίνι αποφάσισε ήδη την κήρυξη πολέµου κατά της Ελλάδας. Συγκεκριµένα, την ενηµερώνει για τις λεπτοµέρειες µιας σύσκεψης που είχε συγκληθεί στις 15 Οκτωβρίου στο Παλάτσο Βενέτσια, όπου ο Μουσολίνι ανάγγειλε την ερήµην του Χίτλερ απόφασή του για εισβολή στο ελληνικό έδαφος από την Αλβανία.

Παπαγεωργόπουλος Η. (εκδ.), Το χρονικό του εικοστού αιώνα, Τέσσερα Έψιλον, Αθήνα, χ.χ., σ. 603.

Γ ∆ευτέρα 28 Οκτωβρίου 1940 Κοιµήθηκα δύο το πρωί, διαβάζοντας Μακρυγιάννη. Στις τρεις και µισή µια φωνή µέσα από το τηλέφωνο µε ξύπνησε «Έχουµε πόλεµο». Τίποτε άλλο, ο κόσµος είχε αλλάξει. (...) Ντύθηκα κι έφυγα αµέσως. Στο Υπουργείο Τύπου δυο-τρεις υπάλληλοι. Ο Γκράτσι είχε δει το Μεταξά στις τρεις. Του έδωσε µια νότα* και του είπε πως στις 6 τα ιταλικά στρατεύµατα θα προχωρήσουν. Ο πρόεδρος του αποκρίθηκε πως αυτό ισοδυναµεί µε κήρυξη πολέµου, και όταν έφυγε κάλεσε τον πρέσβη της Αγγλίας.

Γ. Σεφέρης, Μέρες Γ΄, Ίκαρος, Αθήνα 1977, σ. 258. (*νότα = επίσηµο διπλωµατικό έγγραφο)

∆ Η κατάληψη της Αλβανίας από τον Μουσολίνι το 1939 αποκαλύπτει τα ιταλικά σχέδια στην Ανατολική Μεσόγειο και στα Βαλκάνια. Από τότε αρχίζει µια σειρά εκφοβισµών της Ιταλίας προς την Ελλάδα µε αποκορύφωµα τον

199

τορπιλισµό του ελληνικού αντιτορπιλικού Έλλη (15 Αυγούστου 1940) στο λιµάνι της Τήνου. Οι εκφοβισµοί όµως της Ιταλίας δεν έχουν το αποτέλεσµα που είχε προεξοφλήσει ο Μουσολίνι. Το τελεσίγραφο της 28ης Οκτωβρίου 1940, µε το οποίο η Ιταλία ζητά την ελεύθερη δίοδο των στρατευµάτων της από το ελληνικό έδαφος απορρίπτεται από τον τότε πρωθυπουργό Ι. Μεταξά, ο οποίος, αυτή τη συγκεκριµένη στιγµή, γινόταν ο εκφραστής της κοινής θέλησης του ελληνικού λαού.

Σκουλάτος Β., ∆ηµακόπουλος Ν., Κόνδης Σ., Ιστορία νεότερη και σύγχρονη, Γ΄ Λυκείου, σσ. 241-243.

Ε Αλλά σήµερα τόσην ώρα που γελούσαµε, δεν προσέξαµε πως ο µπαµπάς είχε γυρίσει ξαφνικά πίσω και µας κοιτούσε. Χωρίς να γελάει. (...) Η µαµά τον είδε πρώτη και σταµάτησε να γελάει και του είπε πως ήρθε πάνω στη ώρα που δεν πίνω το γάλα µου και πρέπει να φύγω για το σχολείο και να µου πει κάτι για να το πιω. Αλλά ο µπαµπάς δεν µου είπε τίποτα. Τότε τον ρώτησε γιατί γύρισε πίσω και µήπως ήταν αργία και δεν το ήξερε. Αλλά ο µπαµπάς πάλι δεν είπε τίποτα. Μετά µίλησε ξαφνικά και είπε να πάψουµε και να τον ακούσουµε µε προσοχή κι όταν καθίσαµε προσοχή είπε κανείς να µη βγει από το σπίτι (...). Μόλις είπε έτσι αφήσαµε τα παιχνίδια που παίζαµε και µαζευτήκαµε γύρω του και τον κοιτούσαµε γιατί ποτέ άλλοτε δεν ήταν έτσι και περιµέναµε να µας πει γιατί χαλάει ο κόσµος. Τότε ο µπαµπάς έβγαλε µια φωνή κουρασµένη, βραχνιασµένη, θυµωµένη, αγριεµένη και φοβισµένη, που όταν την ακούσαµε, γίναµε κι εµείς θυµωµένοι, αγριεµένοι και φοβισµένοι: - Η Ιταλία µας κήρυξε τον πόλεµο! είπε. - Τι; - Η Ιταλία µας κήρυξε τον πόλεµο, ξαναείπε. Τη δεύτερη φορά ακούσαµε όλοι κι η µαµά είπε «Θεέ µου!» και ρώτησε γιατί; Η ∆ωροθέα είπε «Παναΐτσα µου!» και ρώτησε πότε;

Κ. Ντελόπουλος, Ο Άκης και οι άλλοι, Γνώση, Αθήνα 1990, σσ. 212-213.

200

α) Ποιες είναι ο σκοπός καθενός από τα παραπάνω αποσπάσµατα; β) Ποια από τα αποσπάσµατα έχουν τα περισσότερα κοινά σηµεία ως προς το σκοπό, την επιλογή των λεπτοµερειών, το ύφος και το λεξιλόγιο; Ποια είναι αυτά τα κοινά σηµεία;

γ) Ποιο ή ποια από τα αποσπάσµατα διαφέρουν πολύ από τα υπόλοιπα και ως προς τι;

δ) Σε ποιο από τα κείµενα διακρίνετε ειρωνεία ως προς τα πρόσωπα και τα συµβάντα της αφήγησης; Πώς εξυπηρετεί αυτή η ειρωνεία τον πρακτικό σκοπό του κειµένου;

ε) Γιατί ο Γ. Σεφέρης σηµείωσε τη λεπτοµέρεια «διαβάζοντας Μακρυγιάννη»; Ποια σχέση έχει αυτή η λεπτοµέρεια µε το όλο συµβάν;

στ) Αν υπολογίσουµε τον τύπο του κειµένου από το οποίο προέρχεται το απόσπασµα Β (ειδησεογραφικό άρθρο εφηµερίδας), πώς θα δικαιολογήσουµε τις λεπτοµέρειες που επιλέγει ο συντάκτης του, για να παρουσιάσει την είδηση της κήρυξης του πολέµου;

ζ) Ποιο από τα αποσπάσµατα σας φαίνεται πιο «δυνατό»; Γιατί; 3.2.3. Αφηγηθείτε µε συντοµία την υπόθεση µιας κινηµατογραφικής ταινίας σ έναν φίλο/σε µία φίλη σας, µε σκοπό να του/της προκαλέσετε το ενδιαφέρον, ώστε να πάει στον κινηµατογράφο να τη δει. 3.2.4. Η εκδροµή µε την παρέα σας κατέληξε σε παταγώδη αποτυχία. Αφηγηθείτε στους γονείς σας τα πιο χαρακτηριστικά συµβάντα, διεκτραγωδώντας όσα περάσατε. 3.2.5. Ένας πεζός τραυµατίζεται σοβαρά σκοντάφτοντας µέσα σε µία πρόσφατα ανοιγµένη λακούβα στο πεζοδρόµιο, εξαιτίας της ολιγωρίας των αρµοδίων. Βοηθήστε τον παθόντα να συντάξει τη µήνυση που αποφάσισε να καταθέσει, φροντίζοντας ώστε το ύφος του κειµένου να είναι σοβαρό και αυστηρό. 3.2.6. Ο καθηγητής των Μαθηµατικών σάς «συνέλαβε» απροετοίµαστο στο µάθηµά του. Αφηγηθείτε το περιστατικό στη µητέρα σας, προσπαθώντας να υποβαθµίσετε τη σηµασία του.

201

3.2.7. Ο διευθυντής του σχολείου ζητεί από τους µαθητές να αναφέρουν µερικά περιστατικά για να συντάξει, βάσει αυτών, µια αναφορά προς το ∆ηµοτικό Συµβούλιο, µε την οποία να δικαιολογεί την αναγκαιότητα της τοποθέτησης φυλάκων στο σχολείο. Να αναφέρετε µερικά τέτοια περιστατικά. 3.2.8. Ένας φίλος που θεωρούσατε εχέµυθο πρόδωσε ένα µυστικό που του εµπιστευθήκατε. Αφηγηθείτε στο ηµερολόγιό σας ό,τι έγινε, εκφράζοντας την απογοήτευσή σας. 3.2.9. Ένας απρόσκλητος επισκέπτης έχει παρατείνει για πολύ την παραµονή του στο σπίτι σας. Αργότερα η µητέρα σας αφηγείται σε µια φίλη της στο τηλέφωνο την αδηµονία της να απαλλαγεί από την παρουσία του. 3.2.10. Αγοράσατε ένα προϊόν που αποδείχθηκε ελαττωµατικό. Γράψτε µια επιστολή διαµαρτυρίας στην εταιρεία που το κατασκεύασε σε ύφος κατάλληλο, ώστε να επιτύχετε την αποζηµίωσή σας από την κατασκευάστρια εταιρεία. 3.2.11. ∆ιαβάζουµε την είδηση: «Την παράσταση του έργου παρακολούθησε και ο διάσηµος ηθοποιός Χ, ο οποίος, αφού συνεχάρη τους συντελεστές, παρέµεινε και στη δεξίωση που είχε διοργανωθεί στο φουαγιέ του θεάτρου.» α) Πώς θα διαµόρφωνε την αφήγηση του ίδιου συµβάντος η κοσµική στήλη ενός περιοδικού ποικίλης ύλης;

β) Υποθέστε ότι µία θαυµάστριά του σάς αφηγείται τη συνάντηση που είχε µαζί του. Να γράψετε τα αντίστοιχα κείµενα.

3.2.12. Αν κάποιος αποφάσιζε να γράψει τη βιογραφία του ∆ελµούζου, ποιες λεπτοµέρειες από το γράµµα του µεγάλου παιδαγωγού (σελ. 258 του Α΄ τεύχους της Έκφρασης-Έκθεσης) πιστεύετε ότι θα περιλάµβανε σ αυτήν; 3.3. Ερωτήσεις αντικειµενικού τύπου

3.3.1. Να αντιστοιχίσετε κάθε αφηγηµατικό είδος της στήλης Α µε τον κυριότερο επικοινωνιακό σκοπό εκείνου που συντάσσει κείµενο τέτοιου είδους,

202

όπως αυτός ο σκοπός εκφράζεται στη στήλη Β. Ένα στοιχείο της στήλης Α περισσεύει.

Α Β

1. Υπηρεσιακή αναφορά 2. ∆ελτίο ειδήσεων 3. Βιογραφία 4. Αποµνηµονεύµατα 5. Ηµερολόγιο 6. ∆ιήγηµα 7. Ιστορικό µυθιστόρηµα 8. Κατάθεση µάρτυρα 9. Ηρωικό έπος

α. Να παρουσιάσει τη δράση µιας σηµαντικής ή, απλώς, ενδιαφέρουσας για το κοινό προσωπικότητας.

β. Να εκθέσει ό,τι γνωρίζει σχετικά µε µία εκδικαζόµενη υπόθεση.

γ. Να κάνει ευρέως γνωστά τα έργα και τις ηµέρες του, εφόσον κρίνει ότι υπήρξαν αξιόλογα για τον τόπο και την εποχή τους.

δ. Να καταγράψει προσωπικές εµπειρίες. ε. Να ενηµερώσει το κοινό για τα γεγονότα της πολιτικής και κοινωνικής επικαιρότητας.

στ. Να σκιαγραφήσει ενδιαφέρουσες φυσιογνωµίες, σ ένα σκηνικό από πραγµατικά και πλασµατικά γεγονότα της εποχής τους.

ζ. Να ενηµερώσει τους αρµόδιους σχετικά µε ένα θέµα, ώστε να γίνουν οι απαραίτητες ενέργειες.

η. Να αναπτύξει µιαν άποψη, να αναδείξει µια αξιοπρόσεκτη κατάσταση, αναπαριστώντας µία λίγο-πολύ φανταστική περίσταση.

3.3.2. Να σηµειώσετε Χ στα αντίστοιχα τετράγωνα, επιβεβαιώνοντας ή απορρίπτοντας το περιεχόµενο των παρακάτω προτάσεων.

Σωστό Λάθος

203

α) Το µυθιστόρηµα, ακόµα και αν εκφράζει βιώµατα του συγγραφέα, αφηγείται πλασµατικά γεγονότα. ! !

β) Η πιο αξιόπιστη αφήγηση πραγµατικών γεγονότων είναι η ιστοριογραφία. ! !

γ) Μια αυτοβιογραφία µπορεί να περιέχει και επινοηµένα γεγονότα. ! !

δ) Η υπηρεσιακή αναφορά περιέχει πάντα ολόκληρη την αλήθεια. ! !

ε) Στη µυθιστορηµατική βιογραφία αποφεύγονται τα φανταστικά γεγονότα. ! !

3.4. Ερωτήσεις συνδυασµού αντικειµενικού τύπου και σύντοµης απάντησης

3.4.1. Να αντιστοιχίσετε τα στοιχεία της στήλης Α µε εκείνα της στήλης Β και να δικαιολογήσετε τις επιλογές σας.

Α Β

1. Κατάθεση σε δικαστήριο 2. Πολεµικό ανακοινωθέν 3. Παραµύθι 4. Ειδησεογραφικό άρθρο 5. Αναµετάδοση αθλητικής συνάντησης 6. ∆ιήγηµα 7. Αρχαία τραγωδία 8. Ηρωικό έπος

α. Πραγµατικά γεγονότα

β. Πλασµατικά γεγονότα

γ. Ενδιάµεση κατηγορία

204

3.4.2. Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση σηµειώνοντας Χ στα αντίστοιχα πλαίσια. 1. Σε ποιες από τις ακόλουθες περιπτώσεις αφηγηµατικών κειµένων είναι πιθανότερο να έχουµε επιστηµονικό ύφος; α) στην κατάθεση ενός αστυνοµικού, ! β) στα αποµνηµονεύµατα του Κολοκοτρώνη, ! γ) στην αυτοβιογραφία ενός ηθοποιού, ! δ) σε άρθρο φιλολογικού περιοδικού για την πειρατεία στο Αιγαίο κατά την βυζαντινή εποχή. !

2. Σε ποια από τις ακόλουθες αφηγηµατικές πράξεις το ύφος θα µπορούσε να είναι χιουµοριστικό και γιατί; α) σε προσωπικό ηµερολόγιο, ! β) σε ηµερολόγιο ενός πλοίου, ! γ) σε κατάθεση µάρτυρα κατηγορίας, ! δ) σε κατάθεση µάρτυρα υπερασπίσεως. !

3. Όταν ο κύριος σκοπός µιας αφήγησης είναι να µεταδώσει προσωπικές εµπειρίες του συγγραφέα, τότε η αφηγηµατική πράξη είναι α) βιογραφία, ! β) ιστορικό µυθιστόρηµα, ! γ) είδηση, ! δ) υπηρεσιακή αναφορά. !

4. Όταν ο σκοπός της αφήγησης είναι να µεταδώσει πληροφορίες για µία αξιόποινη πράξη, τότε το είδος του κειµένου είναι α) βιογραφία, ! β) βιογραφικό σηµείωµα, ! γ) ιστορικό µυθιστόρηµα ! δ) υπηρεσιακή αναφορά. !

5. Το ύφος µιας ενδιαφέρουσας προφορικής αφήγησης είναι α) τυπικό, ! β) παραστατικό, ! γ) λόγιο, ! δ) επιστηµονικό. !

205

6. Καθηµερινές ανάγκες της ζωής εξυπηρετεί άµεσα α) ένα ιστορικό µυθιστόρηµα, ! β) ένα σχολικό βιβλίο ιστορίας, ! γ) ένα βιογραφικό σηµείωµα, ! δ) ένα ποίηµα. ! Να δικαιολογήσετε τις απαντήσεις στις ερωτήσεις 3, 4 και 5. ........................................................................................................................... ........................................................................................................................... ...........................................................................................................................

4. ΠΟΙΟΣ ΑΦΗΓΕΙΤΑΙ;

4.1. Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης

4.1.1. Μία ιστορία της παιδικής σας ηλικίας σάς έµεινε αξέχαστη. α) Πώς την αφηγηθήκατε στο ηµερολόγιό σας σε α΄ πρόσωπο την ηµέρα που σας συνέβη;

β) Ποια µορφή µπορεί να πάρει εκείνη η ιστορία σε ένα διήγηµά σας που το γράφετε σε γ΄ πρόσωπο, σήµερα, που αντιµετωπίζετε τον παιδικό εαυτό σας στοχαστικά;

4.1.2. Αφηγηθείτε έναν από τους εξής µύθους του Αισώπου: «Η αλεπού κι ο κόρακας», «Ο τζίτζικας κι ο µέρµηγκας», «Ο λαγός και η χελώνα», σε ένα µικρότερο ακροατή α) ως αφηγητής που δε µετέχει στα γεγονότα και β) ταυτιζόµενος µε έναν ήρωα του µύθου. 4.1.3. Αντλώντας στοιχεία από το απόσπασµα της «Αργώς» του Γ. Θεοτοκά (Κ.Ν.Λ. Α΄ Λυκείου, σ. 303), φανταστείτε ότι είστε ο ∆αµιανός που εκµυστηρεύεται στον παπα - Σίδερο τη µεγάλη του αγάπη για τα γράµµατα και γράψτε το σχετικό κείµενο. 4.1.4. Αφηγηθείτε ένα περιστατικό που σας αναστάτωσε α) στο ηµερολόγιό σας, εκφράζοντας τη συναισθηµατική σας φόρτιση και

206

β) σε µία επιστολή προς ένα συγγενικό πρόσωπο που υπολογίζετε πολύ, εκθέτοντας τα συµβάντα σε γ΄ πρόσωπο και παρέχοντας στον αναγνώστη τη δυνατότητα να κρίνει πιο αντικειµενικά.

4.1.5. Αφηγηθείτε ένα πάθηµά σας α) στη µητέρα σας σε α΄ πρόσωπο, β) στους φίλους σας σε γ΄ πρόσωπο, δίνοντας την εντύπωση ότι το περιστατικό συνέβη σε κάποιον άλλον και οµολογώντας στο τέλος την αλήθεια.

4.2. Ερωτήσεις σύντοµης απάντησης

4.2.1. Σε ποιες από τις ακόλουθες αφηγήσεις συγγραφέας και αφηγητής ταυτίζονται µε βεβαιότητα; Σε ποιες θα µπορούσε να ταυτίζεται ή και να µην ταυτίζεται; Από τι εξαρτάται κάθε πιθανότητα; Να δικαιολογήσετε τις απαντήσεις σας. Α Για τους λόγους αυτούς ζητούµε την ποινική δίωξη και την τιµωρία του, δηλώνουµε παράσταση πολιτικής αγωγής για την ηθική µας βλάβη και προτείνουµε µάρτυρες ...

Β Το ταξίδι ήταν καλό, όλα έγιναν στην ώρα τους, ο καιρός θαυµάσιος, περάσαµε υπέροχα, η φιλοξενία καταπληκτική! Ελπίζω γρήγορα να τα πούµε από κοντά.

Γ Αποφάσισα να γίνω ποιητής. Ο πατέρας µου µού είπε ότι δεν υπάρχουν κανόνες για να γίνει κανείς ποιητής κι ότι δεν υπάρχουν συντάξεις κι άλλα τέτοια βαρετά, αλλά εγώ είµαι αποφασισµένος. Σ. Τάουνσεντ, Το κρυφό ηµερολόγιο του Άντριαν Μόλ ηλικίας 13 χρονών και 3/4. Άγρωστις,

Αθήνα 1989, σ. 94.

∆ Στις αρχές του 1878 έρχεται στο ατελιέ του Γιαννούλη Χαλεπά η κυρία Αφεντάκη για να του δώσει µια παραγγελία. Μαζί της έχει τη φωτογραφία µιας όµορφης κόρης... Μόλις έφυγε, αµέσως βάλθηκε να βασανίζει το µυαλό του, τι

207

έργο να κάµει ... Έτσι το τελείωσε, κατόπι το σκάλισε στο µάρµαρο και στα 1880 η Κοιµωµένη, το άγαλµα που του έδωσε τη φήµη, βρισκόταν στη γνωστή θέση του-µ αλίµονο δίχως την υπογραφή του- πάνω στον τάφο της Σοφίας Αφεντάκη.

∆ούκας Σ., Γιαννούλης Χαλεπάς. Κέδρος, Αθήνα 1978, σσ. 23-24. Ε Αναφέρω ότι στις 10-10-1997 και ώρα 6 µ.µ., µετά τη λήξη του ποδοσφαιρικού αγώνα στο γήπεδο της Άνω Τούµπας και κατά τη διάρκεια της αναχώρησης των φιλάθλων, συνελήφθησαν, χωρίς να προβάλουν αντίσταση, οι Γ. Π. και ∆. Κ., οι οποίοι πετούσαν αβγά και διάφορα οπωροκηπευτικά στον αγωνιστικό χώρο και στους φιλάθλους της αντίπαλης οµάδας.

ΣΤ Την ώρα του συµβάντος ήµουν µέσα στο σπίτι και δεν είδα τίποτε. Άκουσα

όµως το θόρυβο, κοίταξα την ώρα, ήταν 17.10΄ και όταν βγήκα στο µπαλκόνι ένα κόκκινο φίατ έφευγε µε µεγάλη ταχύτητα.

Ζ «∆ε λέω, λυπάµαι που όλοι οι άλλοι πέθαναν µε τέτοιο τρόπο» έκανε χαρούµενα ο Μάικλ, «αλλά έχει µεγάλη πλάκα να µαστε οι τελευταίοι ζωντανοί». «Αν είµαστε πραγµατικά οι τελευταίοι ζωντανοί» είπε ο Νηλ. «∆εν είµαστε και σίγουροι γι αυτό.» «Πώς δεν είµαστε», είπε η Μπέτη. «Ας ανοίξουµε το ραδιόφωνο», και γύρισε το κουµπί. Βερολίνο, Βαρσοβία, Ρώµη ... τσιµουδιά. «Για πιάσε Αµερική στα βραχέα», είπε ο Μπάνυ, όµως κι η Αµερική σώπαινε.

Νηλ. Α. Σ., Το πράσινο σύννεφο. Μπουκουµάνης, Αθήνα 1976, σ. 27. Η Τα παραµύθια µου πήραν τελικά το πολύ δύσκολο βήµα προς την πραγµατικότητα κι εξοµολογήθηκα στο διπλανό µου που τον έλεγαν Νίσσε, αφού µου ορκίστηκε σιωπή, ότι οι γονείς µου µε είχαν πουλήσει στο τσίρκο Σούµαν, ότι σύντοµα θα µε έπαιρναν από το σπίτι και το σχολείο και ότι θα µε εκπαίδευαν σαν ακροβάτη µαζί µε την Εσµεράλδα που εθεωρείτο η ωραιότερη γυναίκα του κόσµου. Την άλλη µέρα το παραµύθι µου είχε διαδοθεί παντού και είχα γελοιοποιηθεί.

Bergman Igmar, Η µαγική κάµερα. Κάκτος, Αθήνα 1989, σ. 17.

Θ Τότε έκατζε ο Γκούρας και οι άλλοι και φάγαµεν ψωµί. Τραγουδήσαµεν κι εγλεντήσαµε. Με περικάλεσε ο Γκούρας κι ο Παπακώστας να τραγουδήσω· ότ είχαµεν τόσον καιρόν όπου δεν είχαµεν τραγουδήσει -τόσον καιρόν, όπου µας

208

έβαλαν οι διοτελείς και γγιχτήκαµεν διά να κάνουν τους κακούς τους σκοπούς. Τραγουδούσα καλά: τότε λέγω ένα τραγούδι.

Μακρυγιάννης, Αποµνηµονεύµατα (Κ.Ν.Λ. Γ΄ Γυµνασίου, σ. 96). 4.2.2. Από τα ακόλουθα αποσπάσµατα να αντλήσετε στοιχεία για τους αφηγητές τους (το φύλο, την ηλικία, το µορφωτικό επίπεδο, τα ενδιαφέροντα, τον χαρακτήρα, την κοινωνική προέλευση).

Α Πολλές οι θύµισες και τα συναισθήµατα που διαµορφώνονται µέσα µου σαν κάθοµαι µόνος µου σε µια καρέκλα στο σπίτι. Ίσως πάνω από όλες κυριαρχεί χαρακτηριστικά µια βραδιά όταν έπιασε δυνατή βροχή και µπόρα. Παίζαµε στη σκηνή κάτω από τη βροχή. Και οι θεατές κάτω από τη βροχή παρακολουθούσαν κι αυτοί ακίνητοι ως το τέλος. Παίζαµε τον «Θείο Βάνια» νοµίζω. Τα θυµάµαι όλα και τα χαίροµαι τώρα διπλά. Και ευχαριστώ τους Θεσσαλονικείς για το µεγάλο πλούτο που µου χαρίσανε.

Κ. Κουν, Κάνουµε θέατρο για την ψυχή µας. Καστανιώτης, Αθήνα 1998, σ. 133. Β Για το σχολείο, λοιπόν, που λέγαµε, είχα όλο κι όλο ένα τετράδιο κι ένα

µολυβάκι τόσο δα. Εκεί η αριθµητική, εκεί η ορθογραφία. Τον παρακαλούσα τον πατέρα µου να µου πάρει ένα τετράδιο, ένα µολύβι. Τίποτα εκείνος, διότι είχε σκοπό να µε τραβήξει απ το σχολείο. Ήµουνα, βλέπεις, η µεγαλύτερη και πλήρωνα τις αµαρτίες του κόσµου. Όλα τα άλλα αδέρφια µου πήγαν, εγώ όµως - το πρώτο κορίτσι- έπρεπε να µείνω σπίτι, να βοηθάω τη µάνα µου. Οι αδερφές µου τέλειωσαν όλες το ∆ηµοτικό, τ αγόρια πήγαν παραπάνω. Μονάχα εγώ έµεινα πίσω, κι ας τ αγαπούσα τα γράµµατα απ όλους πιο πολύ.

Λ. Μ. Σεφεριάδου, Ο δρόµος είναι η χαρά, Κέδρος, Αθήνα 1991, σ. 41. Γ Συνάντησα προχτές στο δρόµο έναν παλιό συµµαθητή µου, φαλακρό πια και σχεδόν γερασµένο ...Σαν χωρίσαµε, άθελά µου πήρα ν ανασκαλεύω τα περασµένα. Το αίµα µου φούντωσε. Αυτό το τέρας που είχε τώρα το θράσος να µου κάνει και παράπονα, ήταν ένας από τους µεγαλύτερους διώκτες και βασανιστές µου, όταν είµασταν στο σχολείο. Κυρίως αυτός διαλαλούσε τα απειράριθµα παρατσούκλια µου, παριστάνοντας µάλιστα, όσο µπορούσε πιο γελοία, και τον τρόπο που µιλούσα.

Γ. Ιωάννου, Πεζογραφήµατα, Ερµής, Αθήνα 1979, σ. 134.

209

∆ Η κυρία τότε είπε θα σου δώσω µια ευκαιρία ακόµη, και τα παιδιά φοβήθηκαν πως θα τη λύσω και περίµενα να µου τη δώσει για να γελάσω κι εγώ. Μου είπε πως ένας παντοπώλης αγόρασε αυγά προς 6,80 δρχ. το ζευγάρι και πως στη µεταφορά του έσπασαν 36 και πούλησε τα υπόλοιπα προς 5,20 δρχ. το ένα και δεν είχε κέρδος είχε ζηµιά και µου είπε να βρω εγώ πόσα αυγά είχε αγοράσει κι εγώ βρήκα πως είχε αγοράσει 8 αυγά και η κυρία λέει «πώς αγόρασε 8 αφού του σπάσανε 36;» κι εγώ της λέω δεν ξέρω πώς έγινε αυτό και «µήπως δεν του σπάσανε 36 και του σπάσανε λιγότερα;» κι εκείνη θύµωσε (...).

Κ. Ντελόπουλος, Ο Άκης και οι άλλοι. Γνώση, Αθήνα 1990, σ. 39. 4.3. Ερωτήσεις αντικειµενικού τύπου

Να συνδέσετε κάθε στοιχείο της στήλης Α µε τα κατάλληλα στοιχεία της στήλης Β, ώστε να διακριθεί σαφώς ο συγγραφέας από τον αφηγητή στην περίπτωση των λογοτεχνικών κειµένων.

Α Β

Ο αφηγητής

Ο συγγραφέας

- είναι υπαρκτό πρόσωπο. - όταν χρησιµοποιεί α΄ ενικό πρόσωπο, συµµετέχει στα γεγονότα που εξιστορεί.

- ανήκει στον κόσµο του κειµένου. - έχει αληθινή ζωή ανεξάρτητη από το κείµενο. - εκφράζει αυτοβιογραφικά στοιχεία. - είναι φανταστικό πρόσωπο. - όταν χρησιµοποιεί γ΄ ενικό πρόσωπο, δεν

µετέχει στα γεγονότα που εξιστορεί.

210

4.4. Ερωτήσεις συνδυασµού αντικειµενικού τύπου και σύντοµης απάντησης Να χαρακτηρίσετε τις ακόλουθες προτάσεις σηµειώνοντας Χ στα αντίστοιχα τετράγωνα. Να δικαιολογήσετε τις απαντήσεις σας.

Σωστό Λάθος α) Σε µια αυτοβιογραφία ο αφηγητής συµµετέχει στα γεγονότα σε µέγιστο βαθµό. ! !

β) Η ιστοριογραφία είναι πιο ενδιαφέρουσα, όταν είναι γραµµένη σε α΄ ρηµατικό πρόσωπο. ! !

γ) Ο καλός δηµοσιογράφος συµµετέχει στα γεγονότα που µεταδίδει. ! !

δ) Σε ένα ιστορικό µυθιστόρηµα ο συγγραφέας δεν µπορεί να είναι πρόσωπο του κειµένου. ! !

ε) Τα αποµνηµονεύµατα γράφονται από τη θέση του ουδέτερου παρατηρητή. ! !

στ) Οι επιστολές διαµαρτυρίας γράφονται πάντοτε σε α΄ ρηµατικό πρόσωπο. ! !

5. Η ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΣΤΗΝ ΑΦΗΓΗΣΗ

5.1. Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης

5.1.1. Πριν από λίγο καιρό, στην περιοχή σας ολοκληρώθηκε η διάνοιξη ενός δρόµου ταχείας κυκλοφορίας. Με αυτό το έργο κόπηκαν δέντρα, έγιναν εκβραχισµοί, έφυγαν πουλιά και µικρά ζώα, έγιναν απαλλοτριώσεις καλλιεργήσιµων εκτάσεων, καλύφθηκαν ρέµατα, γκρεµίστηκε ένα παραδοσιακό γεφύρι, ένα εξωκκλήσι βρέθηκε πάνω στη στροφή, συντοµεύτηκε η απόσταση και ο χρόνος µετακίνησης, ευνοήθηκε η οδική ασφάλεια, µειώθηκαν τα έξοδα µετακίνησης, αυξήθηκε ο θόρυβος, αλλοιώθηκε η µορφή του περιβάλλοντος. Επιλέγοντας τις κατάλληλες από αυτές τις λεπτοµέρειες, να συντάξετε α) µία επιστολή διαµαρτυρίας προς το αρµόδιο υπουργείο, που δεν έλαβε υπόψη τις ιδιαιτερότητες της περιοχής και

211

β) µία επιστολή ευχαριστήρια προς το ∆ηµοτικό ή Κοινοτικό συµβούλιο, το οποίο φρόντισε, ώστε να ελαχιστοποιηθούν οι αρνητικές συνέπειες και να µεγιστοποιηθούν οι θετικές από αυτή τη διάνοιξη.

5.1.2. Στο γήπεδο της περιοχής σας πραγµατοποιήθηκε πρόσφατα µία συναυλία ροκ. Τα συγκροτήµατα έπαιξαν µουσική σε µεγάλη ένταση, δηµιουργήθηκε συνωστισµός και µποτιλιάρισµα, η συναυλία είχε µεγάλη διάρκεια, σε πολλές οικογένειες δηµιουργήθηκαν διαφορές ανάµεσα στα παιδιά και τους γονείς που δεν τα άφηναν να πάνε, όσοι πήγαν ξενύχτησαν και ήταν απροετοίµαστα για το σχολείο ή απουσίασαν, χρειάστηκαν πολλές ώρες για να συνέλθουν από την κούραση και τον πονοκέφαλο, όσοι αντιπαθούν αυτή τη µουσική ξενύχτησαν επίσης από τη φασαρία, όσοι παρακολούθησαν ενθουσιάστηκαν και διασκέδασαν πολύ, εκτονώθηκαν, χόρεψαν, έκαναν γνωριµίες, οι γονείς τους ανησύχησαν, φεύγοντας άφησαν σκουπίδια πίσω τους. Να επιλέξετε τις κάθε φορά κατάλληλες λεπτοµέρειες και να συντάξετε δύο άρθρα για τη στήλη «Λόγοι και αντίλογοι» της τοπικής εφηµερίδας, σε ύφος ενθουσιώδες και επιτιµητικό αντιστοίχως.5 5.1.3. Αφιερώσατε ολόκληρο το Σαββατοκύριακο στην ανάγνωση ενός συναρπαστικού µυθιστορήµατος παραµελώντας τα µαθήµατά σας. α) Πώς παρουσιάζει το γεγονός η ανήσυχη µητέρα σας σε µια φίλη της; β) Πώς το αφηγείστε σε έναν/µία φίλο/η σας, εκφράζοντας και τη γοητεία αυτής της αναγνωστικής εµπειρίας; Να γράψετε τα αντίστοιχα κείµενα.

5.1.4. Στη γιορτή σας, όπως κάθε χρόνο, σας επισκέφθηκαν πολλοί φίλοι και συγγενείς που χόρεψαν και τραγούδησαν µέχρι αργά.

5 Αυτή η ερώτηση, όπως και η προηγούµενη, βασίζεται σε ό,τι προβλέπει το σχολικό βιβλίο σχετικά µε την επιλογή των λεπτοµερειών µιας αφήγησης βάσει της οπτικής γωνίας του αφηγητή. Οι διάφορες λεπτοµέρειες των συµβάντων δίνονται στον µαθητή, ώστε να δοκιµαστεί η ικανότητά του να επιλέγει τα στοιχεία του περιεχοµένου σύµφωνα µε ορισµένη οπτική γωνία. Εξάλλου, έτσι το γραπτό του µαθητή µπορεί να αξιολογηθεί και ως προς αυτή την επιλογή (εκτός, δηλαδή από τα υπόλοιπα στοιχεία που συνθέτουν την ποιότητα του κειµένου του), άρα πιο αντικειµενικά. Εφόσον, λοιπόν, οι λεπτοµέρειες έπρεπε να δοθούν, οι εκφωνήσεις κατέληξαν να είναι τόσο µακροσκελείς.

212

Πώς αφηγείται το γεγονός προφορικά στους οικείους του ένας ηλικιωµένος γείτονας που ενοχλήθηκε και πώς ένας φίλος που συµµετείχε στη γιορτή; 5.1.5. Με την προσπάθεια πολλών µαθητών και την εργασία εις βάρος του ελεύθερου χρόνου τους, ανεβαίνει στο σχολείο η θεατρική παράσταση που ετοίµασαν. Πώς θα µπορούσε να αφηγηθεί προφορικά σε οικείους του αυτό το γεγονός α) ο καθηγητής που σκηνοθέτησε το έργο, β) ένας µαθητής που αντιµετώπισε το όλο εγχείρηµα µε απορριπτική διάθεση και ύφος «σνοµπ»,

γ) ένας µαθητής που συµµετείχε ολόψυχα στην προσπάθεια; 5.1.6. ∆ύο γείτονές σας δεν έχουν ιδιαίτερα φιλικές σχέσεις και διαρκώς βρίσκουν αφορµές να διαπληκτίζονται. Η τελευταία τους διαµάχη αφορούσε στις θέσεις στάθµευσης και κατέληξε στο αστυνοµικό τµήµα, όπου και κληθήκατε ως µάρτυρας. Να γράψετε τις καταθέσεις των δύο γειτόνων, καθώς και τη δική σας, όπου υπερασπίζεστε το γείτονα που θεωρείτε ότι έχει (τουλάχιστον το περισσότερο) δίκιο. 5.1.7. Όταν ήσαστε µικρός/ή, κάνατε µία «τρέλα» που παραλίγο να σας στοιχίσει τη ζωή. Στο σπίτι ακόµη µιλούν γι αυτό. Με τη διαφορά ότι εσείς το παρουσιάζετε ως κατόρθωµα, ενώ η µητέρα σας ως καταστροφή και παραλίγο τραγωδία. Να καταγράψετε τις αντίστοιχες προφορικές αφηγήσεις που απευθύνονται σε πρόσωπα του συγγενικού περιβάλλοντος. 5.1.8. Πήγατε εκδροµή στο βουνό το Σαββατοκύριακο και αποκλειστήκατε από τα χιόνια µέχρι τη ∆ευτέρα το µεσηµέρι. α) Πώς αφηγείται το γεγονός στους συναδέλφους του ο πατέρας σας, που αδηµονούσε να επιστρέψει έγκαιρα στη δουλειά του και

β) πώς εσείς, που χαρήκατε τη φύση και την περιπέτεια, στους συµµαθητές σας; 5.1.9. Ένα απρόοπτο διαγώνισµα φέρνει την αποτυχία σε σας και τον/την φίλο/η σας. Αργότερα αφηγείστε όλη τη διαδικασία στους γονείς σας, εσείς µε

213

αισιόδοξη και ο/η φίλος/η σας µε απαισιόδοξη διάθεση. Γράψτε τα σχετικά κείµενα. 5.1.10. ∆ύο φίλοι/ες που µάλωσαν µεταξύ τους έρχονται, καθένας/καθεµιά ξεχωριστά, και σας αφηγούνται τα καθέκαστα, ο πρώτος/η πρώτη µεγαλοποιώντας και ο άλλος/η άλλη υποβαθµίζοντας τις αιτίες της παρεξήγησης. Το βράδυ, προσπαθώντας να κατανοήσετε την ανθρώπινη συµπεριφορά, γράφετε στο ηµερολόγιό σας τις αφηγήσεις που ακούσατε. 5.1.11. Πώς φαντάζεστε να αφηγείται τη σκηνή του εστιατορίου, στο κείµενο της σελίδας 266 του σχολικού βιβλίου, ο σερβιτόρος, στην προσπάθειά του να δικαιολογήσει τη συµπεριφορά του; 5.1.12. Ένα παιδί του περιβάλλοντός σας, που έχει βαρεθεί τα γνωστά παραµύθια, σας ζητά να του αφηγηθείτε κάτι. Εσείς, που δεν γνωρίζετε και πολλές ιστορίες, του λέτε την ιστορία της Σταχτοπούτας τοποθετώντας την α) σε µία µεγάλη πόλη της Ελλάδας σήµερα ή β) στη διαστηµική εποχή του 3.000 µ.Χ.

5.1.13. Αποφασίζετε να θάψετε µία «κάψουλα του χρόνου» για τους ανθρώπους του µέλλοντος. Σ αυτήν βάζετε δέκα αντικείµενα που θεωρείτε αντιπροσωπευτικά του σύγχρονου τρόπου ζωής. Ποια είναι αυτά τα αντικείµενα; Οι αρχαιολόγοι του 5.000 µ.Χ. βρίσκουν τα αντικείµενα και βάσει αυτών ανασυνθέτουν την ηµέρα ενός µέσου σηµερινού αστού. Να γράψετε αυτή την αφήγηση, σε ύφος επιστηµονικό (σαν αυτό των σχολικών βιβλίων ιστορίας) και από την οπτική γωνία των ανθρώπων ενός πολύ πιο εξελιγµένου πολιτισµού. 5.1.14. Πιστεύετε ότι το σχολείο είναι πραγµατικός χώρος µάθησης και διαπαιδαγώγησης του αυριανού πολίτη ή µία διαδικασία που πρέπει να υποστούν οι έφηβοι προκειµένου να αποκτήσουν τυπικά εφόδια για τη ζωή τους; Αφηγηθείτε µερικά περιστατικά από τη µέχρι σήµερα σχολική ζωή σας, που να στηρίζουν την µία ή την άλλη άποψη, χρησιµοποιώντας εσωτερική εστίαση και εκθέτοντας παράλληλα τα συµπεράσµατά σας.

214

5.1.15. Πρόσφατα εγκαταστάθηκε στη γειτονιά σας µια οικογένεια µεταναστών. Η καχυποψία µε την οποία την αντιµετωπίζουν οι γείτονες σάς προβληµατίζει. Αφηγηθείτε στους συµµαθητές σας ένα περιστατικό που αποκαλύπτει την εχθρική τους στάση, µε εσωτερική εστίαση και παρουσιάζοντας και τη δική σας οπτική γωνία. 5.1.16. ∆ιάφορα επεισόδια που διαδραµατίστηκαν κατά τη διάρκεια ενός φιλικού ποδοσφαιρικού αγώνα µε την οµάδα του διπλανού σχολείου σάς δηµιούργησαν σκέψεις για το ζήτηµα της βίας, που είναι παρούσα στην κοινωνία µας. Αφηγηθείτε ένα από αυτά τα επεισόδια, ως παντογνώστης αφηγητής, εκφράζοντας παράλληλα και τις ανησυχίες σας. 5.1.17. Ένα «αστείο» που σχεδιάστηκε εις βάρος ενός συµµαθητή σας παρά λίγο να εξελιχθεί σε τραγωδία. Επιχειρήστε να γράψετε ένα διήγηµα µε µηδενική εστίαση. 5.1.18. Συχνά οι γονείς παρουσιάζουν τάσεις υπερπροστασίας προς τα παιδιά τους, προκειµένου να τα προφυλάξουν από διάφορους κινδύνους. Αφηγηθείτε ένα ανάλογο επεισόδιο µε εξωτερική εστίαση, αναφέροντας και τη γνώµη σας επί του θέµατος. 5.2. Ερωτήσεις συνδυασµού σύντοµης απάντησης και ελεύθερης ανάπτυξης

5.2.1. Το κείµενο που ακολουθεί είναι του γνωστού θεατρικού συγγραφέα Αλέκου Σακελάριου και προέρχεται από το σενάριο της ταινίας «Λατέρνα, φτώχεια και φιλότιµο». Αφού το διαβάσετε, να απαντήσετε στις εξής ερωτήσεις:

215

α) Ο αφηγητής µετέχει στα γεγονότα; Ποια είναι η στάση του ως προς αυτά και ως προς τα πρόσωπα του κειµενικού κόσµου;

β) Ποια γλωσσική ποικιλία χρησιµοποιεί ο αφηγητής; Νοµίζετε ότι αυτή η χρήση είναι εσκεµµένη; Να δικαιολογήσετε την απάντηση.

γ) Να συντάξετε την υπηρεσιακή αναφορά του αστυνοµικού που συνέλαβε τους δύο «ήρωες» του κειµένου.

δ) Αν ήσαστε ο «κοκκινιώτης» ή ο «περαιώτης» του κειµένου, πώς θα µεταφέρατε στους φίλους σας ό,τι σας συνέβη;

ε) Ποιες διαφορές ως προς την οπτική γωνία, τη γλωσσική ποικιλία και το ύφος παρατηρείτε ανάµεσα στο παρακάτω κείµενο και σ εκείνα που συνθέσατε απαντώντας στις ερωτήσεις γ) και δ) αυτής της άσκησης; Πού οφείλονται αυτές τις διαφορές;

1 Ένα βράδυ στην Καστέλα σε µια όµορφη κοπέλα που παιρνε τ απεριτίφ της ρίχτηκε ένας τσίφτης απ τη Κοκκινιά.

3 Αλλά και ο κοκκινιώτης ήταν παλικάρι πρώτης και στο τέλος και οι δύο στο νοσοκοµείο πήγαν σηκωτοί.

2 ∆εν εγνώριζε όµως ότι τα χε µ ένα περαιώτη, περαιώτη ντερµπεντέρη σίδερο το χέρι άσο στη µπουνιά.

4 Και οι δύο σ αφασία µα εκείνη σηµασία που τους έφαγ η µαρµάγκα και µε άλλο µάγκα έκανε χαρτί.

Ρεφραίν Αχ, βρε παλιοµεσοφόρια τι τραβάν για σας τ αγόρια, τι τραβάν για σας τ αγόρια.

Ρεφραίν Αχ, βρε παλιοµεσοφόρια τι τραβάν για σας τ αγόρια, τι τραβάν για σας τ αγόρια.

5.2.2. Οι ενέργειες που θα διαβάσετε ίσως δεν συνέβησαν όλες την ίδια ηµέρα ούτε προέρχονται όλες από έναν άνθρωπο. Παρουσιάζουν όµως πιθανές πράξεις ενός ή περισσοτέρων πολιτών κατά τη διάρκεια ενός µεγαλύτερου (από µια µέρα) χρονικού διαστήµατος. α) Από ποια οπτική γωνία έχει γίνει η επιλογή;

216

β) Ποιο µήνυµα σκοπεύει να µεταδώσει και τι αντιδράσεις να προκαλέσει το κείµενο;

γ) Ποιος προσδιορισµός θα ταίριαζε στον «πολίτη» του τίτλου; (Η µορφή του προσδιορισµού µπορεί να είναι ένα επίθετο ή µια ονοµατική φράση ή µια πρόταση.)

δ) Πού θα µπορούσαµε να διαβάσουµε ή ν ακούσουµε ένα τέτοιο κείµενο; Ποιας νοοτροπίας άνθρωπος και µε ποια ιδιότητα θα µπορούσε να το είχε συντάξει;

ε) Να συνθέσετε ένα ανάλογο κείµενο µε σκοπό να καταδείξετε ανθυγιεινές συνήθειες διατροφής και, γενικά, διαβίωσης. Για συναφείς πληροφορίες µπορείτε να συµβουλευθείτε τους γονείς σας ή κάποιον αρµόδιο (π.χ. έναν γιατρό).6 Μια ηµέρα στη ζωή ενός πολίτη

- Το πρωί πήγε για ψώνια και στάθµευσε µπροστά από µια είσοδο γκαράζ. - Για να µεταφέρει τα ψώνια µέχρι το αυτοκίνητο, χρησιµοποίησε όσες περισσότερες πλαστικές σακούλες µπορούσε.

- Πέταξε τη στάχτη του τσιγάρου από το παράθυρο του αυτοκινήτου, ενώ δίπλα περνούσαν δικυκλιστές.

- Έπειτα πέταξε το ακόµα αναµµένο τσιγάρο προς άγνωστη κατεύθυνση. - Έριξε µερικές σακούλες µε µπάζα σε µια ρεµατιά. - Πέρασε από έναν εργολάβο και συνεννοήθηκε για το χτίσιµο ενός αυθαιρέτου στο κοντινό δάσος που κάηκε.

- Επιστρέφοντας στο σπίτι, σταµάτησε χωρίς έγκαιρη προειδοποίηση σε δρόµο ταχείας κυκλοφορίας για ν αγοράσει καρπούζι.

- Πέρασε και µπήκε µπροστά από τους άλλους οδηγούς που περίµεναν υποµονετικά στο φανάρι για να στρίψουν.

- Το απόγευµα έριξε πετρέλαιο σ ένα δέντρο που «του κλείνει την πρόσοψη». - Μετά χρησιµοποίησε «σπρέι» για να βάψει την πόρτα του κήπου. - Προσπέρασε τον κάδο της ανακύκλωσης και πέταξε τις παλιές εφηµερίδες στα σκουπίδια.

6 Με αυτό το τελευταίο σηµείο της εκφώνησης η ερώτηση γίνεται εργασία για το σπίτι.

217

- Το βράδυ, βγήκε έξω για φαγητό, ήπιε ένα µπουκάλι κρασί και επέστρεψε στο σπίτι οδηγώντας αυτοκίνητο.

5.3. Ερωτήσεις σύντοµης απάντησης

5.3.1. Αφού διαβάσετε το παρακάτω κείµενο, καθώς και εκείνο των σελίδων 276 - 278 του τεύχους Α΄ της Έκφρασης - Έκφρασης µε τίτλο «καταναλωτική υστερία», να απαντήσετε στις ερωτήσεις που ακολουθούν. Αλλά τι να µας κάνουν τα τρόφιµα του Ερυθρού Σταυρού; Η τροφή ήταν µια

καθηµερινή υπόθεση που µόνο µια γεµάτη αγορά µπορούσε να τη λύσει. Γι αυτό κι εγώ είχα καταφύγει στη φαντασία. Χρόνια και χρόνια, κι όχι µονάχα στην Κατοχή, τέτοια ήταν τα νεανικά µου όνειρα. Όλο για φαγιά για ψωµιά, για ρούχα και παπούτσια. ∆ε µου έµεινε, δυστυχώς καιρός ούτε ικµάδα για πράγµατα υψιπετή και λεπτεπίλεπτα. (...) Μένουν ανεξίτηλα εκείνα τα βάσανα και οι εξάρσεις. Και κάθε φορά που συµβαίνει τίποτε το ύποπτο, αφού τους βλέπω πρώτα ν αγωνίζονται απ όλους πιο συνειδητά, τους συναντώ αργότερα σαν πάρει η κάµψη, µες τα µπακάλικα και τα φουρνάρικα να αγοράζουν µε αγωνία ασυγκράτητη ό,τι βρούνε µπροστά τους, ακόµα και πράγµατα που οι νεότεροι τα θεωρούνε περιττά. Κι εγώ, φυσικά, το ίδιο κάνω. ∆εν µπορούµε να ησυχάσουµε χωρίς αποθέµατα τροφίµων στο σπίτι. Όλα τα θέλουµε σε µεγάλες ποσότητες. Είναι που φοβόµαστε κατά βάθος πολύ. Έχουµε διδαχτεί στο πετσί µας πόσο εύκολα και ξαφνικά µπορεί να δηµιουργηθεί µια παντελής έλλειψη. Ξέρουµε πως όλος αυτός ο κοσµάκης που τώρα χοροπηδάει και χαχανίζει µες στην ξενοιασιά µπορεί µε µια αναµπουµπούλα ν αρχίσει αφάνταστα σύντοµα να υποφέρει ή και να πεθαίνει οµαδικά από την πείνα. Ο θεός να µην το ξαναδώσει.

Γ. Ιωάννου, Πεζογραφήµατα. Ερµής, Αθήνα 1979, σσ. 142, 144. α) Πώς αντιµετωπίζει ο συντάκτης του δηµοσιογραφικού κειµένου την αντίδραση των πολιτών; Ποια σχέση έχει µ αυτή την αντιµετώπιση η εικόνα που συνοδεύει το κείµενο;

β) Ποια είναι η οπτική γωνία του συγγραφέα του παραπάνω αποσπάσµατος; γ) Νοµίζετε ότι το κείµενο του Ιωάννου µπορεί να ερµηνεύσει τη συµπεριφορά των ανθρώπων, όπως παρουσιάζεται στο δηµοσιογραφικό κείµενο του σχολικού βιβλίου;

218

δ) Πού µπορεί να οφείλονται οι οπτικές γωνίες των δύο κειµένων; 5.3.2. Αφού διαβάσετε τα παρακάτω κείµενα, να απαντήσετε στις εξής ερωτήσεις: α) Από ποια οπτική γωνία έχει γραφεί καθένα από τα αποσπάσµατα; β) Ποιο είναι το ύφος κάθε αφήγησης και ποια η σχέση του µε την οπτική γωνία της αντίστοιχης αφήγησης;

γ) Σε ποιο απόσπασµα ο αφηγητής συµµερίζεται την οπτική γωνία των προσώπων στα οποία αναφέρεται; Σε ποιες λέξεις και φράσεις εντοπίζεται αυτό;

Α Το τηλέφωνο του σπιτιού λειτουργούσε κι έτσι ένας ένας παίρναµε τα σπίτια

µας για να πούµε στους δικούς µας ότι είµαστε καλά. Φωνές ανακούφισης ακούγονταν από την άλλη άκρη του σύρµατος. Εµείς, πολύ σύντοµοι, δεν συµµετείχαµε στα συναισθήµατα των δικών µας. Βρισκόµαστε σε εντελώς διαφορετική κατάσταση. Εµείς είµαστε µέσα στη φωτιά και δεν µπορούσαµε να καταλάβουµε πώς αισθάνονταν αυτοί που ήταν απέξω.

Ν. Καστρινός, «Εδώ Πολυτεχνείο» στο: Βαλέτας Γ. (επιµ.) Αντιφασιστικά 1967-1974. Γράµµα, Αθήνα 1974, σ. 86.

Β Κάποιο τηλεφώνηµα ήταν απ την κόρη µου. Μου είπε πως είχε τηλεφωνήσει σπίτι µας ο µικρός µας γιος! Ήταν καλά! Ήταν, θεέ µου, καλά! Ήµασταν τυχεροί! Τ άλλα παιδιά; Τίποτε! Ήταν λιγόλογος.

Ό. π. σ. 99. 5.3.3. Τα ακόλουθα κείµενα αποτελούν παραλλαγή ενός θέµατος σε διαφορετικό ύφος. α) Να χαρακτηρίσετε το ύφος κάθε κειµένου. β) Ποιος µπορεί να είπε ή να έγραψε καθεµία από αυτές τις παραλλαγές και ποιος ή ποιοι θα µπορούσαν να είναι οι αποδέκτες σε κάθε περίπτωση; Συγκεκριµένα: ποια είναι η σχέση τους µε το συµβάν και τον πρωταγωνιστή του, ποια η ιδιότητά τους, ποια η οπτική τους γωνία;

219

Α Σώος βρέθηκε χθες το µεσηµέρι, ύστερα από περιπέτεια είκοσι τεσσάρων ωρών µέσα στα χιόνια και την παγωνιά, ο ορειβάτης Λ. Χ. από τη Θεσσαλονίκη. Είχε καταφύγει σε µια σπηλιά στο όρος Φαλακρό, όπου και τον ανακάλυψαν τα σωστικά συνεργεία.

Β - Έλα, Μαρία, µ ακούς; Τον βρήκανε! Με ειδοποίησαν µόλις από την Αστυνοµία ότι τον ανακάλυψαν σε µια σπηλιά. Μην ανησυχείς, είναι καλά. ... Τι να σου πω, ταλαιπωρηµένος θα είναι οπωσδήποτε, αφού έµεινε µια µέρα µέσα στα χιόνια και την παγωνιά. Ευτυχώς! Μας λυπήθηκε ο θεός...

Γ Την Τρίτη 6/1/98 και ώρα 11π.µ. στο όρος Φαλακρό και στη θέση Γεράκι, τα σωστικά συνεργεία ανακάλυψαν τον αγνοούµενο ορειβάτη Λ. Χ. από τη Θεσσαλονίκη, του οποίου η τύχη αγνοείτο από το βράδυ του Σαββάτου. Η φυσική του κατάσταση είναι καλή, παρ όλη την επί εικοσιτετράωρον παραµονή του στα χιόνια.

∆ Καθώς αχνοχάραζε, ένιωσε τις δυνάµεις του να τον εγκαταλείπουν. Η τελευταία σπίθα της φωτιάς είχε από ώρα σβήσει καίγοντας µαζί της και τις ελπίδες για τη σωτηρία. Γύρω του απλωνόταν κατάλευκο το τοπίο και µια ησυχία θανάτου σκέπαζε τα πάντα. Ξάφνου, στο βάθος διέκρινε ανθρώπινες φιγούρες. Η καρδιά του πετάρισε. ...

Ε Παρά την εικοσιτετράωρη παραµονή στα χιόνια, η φυσική κατάσταση του διασωθέντος δεν παρουσιάζει κλινικά συµπτώµατα. Παρατηρήθηκαν µερικοί µώλωπες και εκδορές στα άκρα, οφειλόµενα στην προσπάθειά του να κόψει κλαδιά και να ανάψει φωτιά κατά την διάρκεια της νύχτας, ελαφρά κρυοπαγήµατα στα δάκτυλα των ποδιών καθώς και υποθερµία ελαφράς µορφής.

ΣΤ Τι τις θέλεις άνθρωπέ µου τις περιπέτειες; Αφού δεν ξέρεις, τι ανακατεύεσαι µε

τα δύσκολα. Παρά λίγο να τον χάσουµε τον Λευτεράκη µες τα χιόνια και την παγωνιά. Μου ήθελε εκδροµές, χιόνια, ορειβασίες. Τι να του πεις ...Και

220

ξέκοψε και απ το κοπάδι, άλλοι τρελοί αυτοί. Έµεινε, λοιπόν, ένα εικοσιτετράωρο στη σπηλιά και πιστεύω να κατάλαβε τι εστί βερίκοκο. Ας είναι καλά τα παλικάρια που τον βρήκαν.

5.3.4. Ένας οδηγός τραυµατίζει µπροστά σας ένα ζώο και εξαφανίζεται. Πώς θα αφηγηθείτε το περιστατικό στους φίλους σας αµέσως µετά, µε όλη τη συναισθη-µατική φόρτιση που σας προκάλεσε; 5.3.5. Ένας ηλικιωµένος κύριος, όρθιος στο λεωφορείο, στηρίζεται µε δυσκολία σε µια χειρολαβή, ενώ απέναντί του κάθεται µία παρέα νεαρών. Πώς νοµίζετε ότι θα αφηγηθεί αργότερα το συµβάν στη σύζυγό του; 5.3.6. Την ώρα που το τµήµα σας γράφει έκθεση στο διπλανό γίνεται φασαρία, επειδή λείπει κάποιος καθηγητής. Αφηγηθείτε το γεγονός στη µητέρα σας, για να δικαιολογήσετε τη χαµηλή επίδοσή σας στη συγκεκριµένη έκθεση.

5.4. Ερωτήσεις αντικειµενικού τύπου

5.4.1. Από τα αποσπάσµατα που ακολουθούν έχουν αφαιρεθεί τα ρητά σχόλια των συγγραφέων, τα οποία κάνουν σαφή την οπτική γωνία που θέλουν να µεταδώσουν στον αναγνώστη. Να βρείτε σε ποιο κείµενο ανήκει καθένας από τους σχολιασµούς (ένας από αυτούς περισσεύει). Α Χάρη στα όπλα των Μακεδόνων, οι Έλληνες είχαν γίνει, µέσα σε λίγα χρόνια, κυρίαρχη κάστα σ ολόκληρο τον γνωστό κόσµο: από τη Σικελία ως τη βόρειο Αφρική, από τη Βαλκανική χερσόνησο ως τη Μικρά Ασία, από το Ιράν ως την Ινδία και το Αφγανιστάν, όπου σταµάτησε ο Αλέξανδρος. Οι Έλληνες δεν µάθανε τις γλώσσες των καινούργιων υπηκόων τους αλλά αντιλήφθηκαν ότι

221

για να τους εξουσιάσουν έπρεπε να τους καταλάβουν και για να τους καταλάβουν έπρεπε να συλλέξουν και να µεταφράσουν τα βιβλία τους. Έτσι, γεννήθηκαν βασιλικές βιβλιοθήκες σε όλες τις ελληνιστικές πρωτεύουσες:

Κάνφορα Λ., Η χαµένη βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας. Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1990, σσ. 39-40.

....................................................................................................................

.................................................................................................................... Β Ο αδερφός µου ο Γιώργης δεν µ ακολούθησε, θες γιατί δε µυρίστηκε τον κίνδυνο, θες γιατί δεν τόλµησε να εναντιωθεί, πλησίασε τον πατέρα, του παρέδωσε την τρουµπέτα κι έµεινε να τον κοιτάζει µ ανοιχτά τροµαγµένα µάτια. Κείνος τη χούφτωσε, τη στράβωσε µέσα στην πετρωµένη παλάµη του κι απέ την πέταξε στο τζάκι. -Να λεχρίτες! έκανε. Για να µάθετε να ξοδεύετε τον παρά σας σε τέτοια παλιοπράµατα. Χάθηκε ν αγοράσετε µπρε, κάνα τετράδιο, κάνα µολύβι!

∆ιδώ Σωτηρίου, Ματωµένα χώµατα. Κέδρος, Αθήνα 1979, σ. 12. .................................................................................................................... ....................................................................................................................

Γ Την άλλη µέρα 25 Μαρτίου, µπροστά στα Προπύλαια του Πανεπιστηµίου, συγκεντρώνονται πάλι οι φοιτητές. Όταν πια έχει γεµίσει ο χώρος, ξαφνικά οι εκατοντάδες τα νεανικά κορµιά γονατίζουν. Ξεσπά ο Εθνικός Ύµνος, µέσα στην καρδιά τώρα της Αθήνας. Ο κόσµος στέκεται ξαφνιασµένος και δακρύζει. ∆εν έχουν προλάβει οι φοιτητές να τελειώσουν την πρώτη στροφή, όπου ορµούν οι έφιπποι καραµπινιέροι και χτυπούν µε σπάθες. Η οδός Πανεπιστηµίου γεµίζει από Ελληνόπουλα που τα κυνηγούν οι Ιταλοί. Η διαδήλωση σκορπά, µερικοί σπουδαστές πιάνονται και βασανίζονται από τους καραµπινιέρους. Λιναρδάτου Σ., Οι φοιτητές στην Αντίσταση. Στους: Σκουλάτο, ∆ηµακόπουλο, Κόνδη, Ιστορία

νεότερη και σύγχρονη, Γ΄ τεύχος, Ο.Ε.∆.Β., Αθήνα 1997, σ. 281. .................................................................................................................... ....................................................................................................................

∆ Κάποτε παρακολουθούσα µε πόση φυσικότητα ένα φυσιολογικό, ευτυχισµένο κορίτσι άνοιγε τρύπες µε µία πυρακτωµένη µασιά στην από ξύλο καρυδιάς επένδυση του τζακιού της αίθουσας των δασκάλων. Μόλις της µίλησα τρόµαξε

222

κι έδειξε κατάπληκτη. Κι οµολογώντας την αλήθεια είπε: «Το έκανα χωρίς να το σκέφτοµαι καθόλου.»

Α. Σ. Νηλ, Θεωρία και πράξη της αντιαυταρχικής εκπαίδευσης. Μπουκουµάνης, Αθήνα 1972. σ. 197.

....................................................................................................................

.................................................................................................................... Ε Ο Λόρδος Μπάυρον συνήθιζε να πίνει ένα ποτήρι νερό κάθε απόγευµα η ώρα έξι ακριβώς. Ο Λένιν εννοούσε να βρίσκει τους κοντυλοφόρους του εκεί που τους είχε αφήσει και µε την ίδια σειρά. Ο Πούσκιν, ευθύς που τελείωνε το γράψιµο, ξανάβαζε τα βιβλία στην προκαθορισµένη θέση κι απαγόρευε στους υπηρέτες του να τ αγγίξουν.

Ο. Ελύτης, Εν λευκώ. Ίκαρος, Αθήνα 1993, σ. 340. .................................................................................................................... ....................................................................................................................

ΣΤ Τότε πρόσεξαν πως η αίθουσα είχε αδειάσει, τα γκαρσόνια είχαν κιόλας

µαζέψει τις καρέκλες. Καθώς βγαίνω βλέπω µια παρέα νέων παιδιών. «Συγγνώµη» τους λέει ένας νεαρός, «σας κοιτούσαµε τόσες ώρες κι αναρωτιόµασταν ποιοι είσαστε, τι λέτε. Μοιάζετε χαµένοι σ έναν δικό σας κόσµο». «Είµαστε δυο ερωτευµένοι που ξανασµίγουν ύστερα από µισόν αιώνα» είπε ο Σπύρος. «Ώστε υπάρχουν ακόµη τέτοιοι έρωτες; Μα αυτό πρέπει να το γιορτάσουµε» φώναξε µια κοπέλα. Ήταν όλοι τόσο ενθουσιασµένοι, πήραν µαζί τους ερωτευµένους σ ένα διπλανό µπαράκι, να τους κεράσουνε.

Λ. Μ. Σεφεριάδου, Ο δρόµος είναι η χαρά. Κέδρος, Αθήνα 1991, σ. 417. .................................................................................................................... ....................................................................................................................

1. Όχι µόνο ως στοιχεία γοήτρου αλλά ως όργανα κυριαρχίας. 2. Οι µεγάλοι µας ροµαντικοί κι επαναστάτες, όπως βλέπουµε, είχανε κι εκείνοι τις µικρές τους συνήθειες, τη δική τους αντίληψη για την τάξη.

3. Ήταν µια συµβολική ενέργεια, η οποία δεν ελεγχόταν από τη συνείδηση. 4. Στην εποχή µας, αν έχεις προσέξει, πιο συχνά παίρνουνε οι νέοι κουράγιο από τους γέρους, παρά οι γέροι από τους νέους.

5. Μάταιος κόπος. Το ποτάµι πια δε σταµατά.

223

6. Ήταν η πρώτη φορά που αντικρύστηκα µε την τύφλωση της εξουσίας κι αναστατώθηκα. Πού να ξερα πως σ ολόκληρο το βίο µου µ αυτήνα θ αντιπάλευα.

7. Ήταν η µεγαλύτερη αποκάλυψη της ζωής µου. 5.4.2. Να συνδέσετε τα στοιχεία της στήλης Α µε εκείνα της στήλης Β, ώστε να φανεί ο τόνος που εκφράζει κάθε αφήγηση (ένας δε θα χρησιµοποιηθεί).

Α Β

1. Την ώρα εκείνη εξυπηρετούσα έναν πελάτη και άλλοι δύο περίµεναν στη σειρά. Ξαφνικά, ανοίγει η πόρτα, εµφανίζεται ο κ. σύµβουλος και έρχεται κατά πάνω µου.

2. «Κι αν είσαι και παπάς µε την αράδα σου θα πας» του λέω χαµογελώντας και του δείχνω τους πελάτες που είχα µπροστά µου.

α) Επιτιµητικός β) Νηφάλιος γ) Επαινετικός

224

3. Και τότε αυτός ο αναιδής τι κάνει; Πηγαίνει κατευθείαν στον διευθυντή να µε αναφέρει ότι τον καθυστερώ χωρίς λόγο.

4. Αργότερα, βέβαια, οι συνάδελφοι αναγνώρισαν το δίκιο µου και πήραν το µέρος µου.

5. Μόνο ο Γιώργος, που µου παριστάνει και το φίλο, είπε πως έπρεπε να λογαριάσω τις υποχρεώσεις του κ. συµβούλου και να τον εξυπηρετήσω ιδιαιτέρως.

δ) Επιθετικός ε) Ειρωνικός στ) Ενθουσιώδης

5.5. Ερωτήσεις συνδυασµού αντικειµενικού τύπου και σύντοµης απάντησης

Να βρείτε σε ποια από τα παρακάτω αποσπάσµατα η εστίαση είναι εξωτερική (µηδενική) και σε ποια είναι εσωτερική. Να δικαιολογήσετε τις απαντήσεις σας. Α Βέβαια, το θυµόµουν αµυδρά, αµυδρά... Ο κινηµατογράφος «Το Πάνθεον». Κάποια σχολική παράσταση, βουτηγµένη στα βαθιά βαθιά της µνήµης. Ο ίδιος παίζει κάποιο ρόλο αξιωµατικού. Φοράει ωραία στολή, λοφία και άστρα και µαθαίνει πως τα κορίτσια κάτι ψιθυρίζουν γι αυτόν. Παίζει στο θέατρο και η Ελπίδα. ∆ε θυµάται τις λεπτοµέρειες. Ήταν νόστιµο κορίτσι µα η ιστορία δεν θυµάται να πήρε συνέχεια.

Μ. Αλεξανδρόπουλος, Φύλλα Φτερά. Πολύτυπο, Αθήνα 1983, σ. 131. .................................................................................................................... ....................................................................................................................

Β Ο Τζώνης στεκότανε στην ίδια θέση, εκεί που είχε σηκωθεί. (...) Έβγαλε ασυναίσθητα τη φυσαρµόνικά του από την τσέπη του παντελονιού, και αρχίνισε να παίζει.

225

Κ. Πολίτης, «Στου Χατζηφράγκου», Κ.Ν.Λ. Α΄ Λυκείου, σ. 313. .................................................................................................................... ....................................................................................................................

Γ Μια άλλη φορά, κατά τα λεγόµενά του πάντα, οργάνωσε µια µνηµειώδη ποιητική συγκέντρωση στο λόφο του Φιλοπάππου, νύχτα µε πανσέληνο. Είτανε µάλιστα η πανσέληνος του Αυγούστου, η πιο λαµπερή και η πιο µεθυστική της χρονιάς, για τούτο και συνέβηκαν, βέβαια, όλα τα παράξενα πράµατα που µας διηγήθηκε, ειδεµή αυτά τα γεγονότα θα έµεναν εντελώς ανεξήγητα.

Γ. Θεοτοκά, Ευριπίδης Πεντοζάλης. Εστία, Αθήνα χ.χ., σ. 18. .................................................................................................................... ....................................................................................................................

∆ Τα µεσηµέρια δεν ξάπλωνα, ήταν µια συνήθεια που µου είχε µείνει από µικρή, όταν νόµιζα ότι το να µην ξαπλώνει κανείς το µεσηµέρι είναι πράξη επαναστατική, που δείχνει θέληση και ψυχή ανεξάρτητη.

Μ. Λυµπεράκη, Τα ψάθινα καπέλα. Κέδρος, Αθήνα 1980, σ. 12. ....................................................................................................................

Ε Πολύ αργότερα, µιαν άλλη µέρα, γύρισε από το σχολείο το µικρό παιδί κλαµένο. ∆εν ήξερε ν απαντήσει πού ακριβώς βρίσκεται το Γαλαξίδι και ο δάσκαλος το τιµώρησε.

Γ. Πεντζίκης, «Αρχείον», Κ.Ν.Λ. Α΄ Λυκείου, σ. 373. .................................................................................................................... ....................................................................................................................

ΣΤ Η Αλίκη ερχόταν κάποτε και µε αγκάλιαζε. Καθόταν κοντά στο πιάνο µου.

Έφτανε µόλις ως τα κηροπήγια και έκλαιγε µε λυγµούς σε µια µπαλάντα του Σοπέν, δε θυµάµαι αν ήταν η δεύτερη ή η τρίτη. Κοιτούσε και τότε ίσια στα µάτια. Όταν θα γίνεις πολύ σπουδαία, ρωτούσε, θα µε θυµάσαι;

Γ. Σαράντη, Το παλιό µας σπίτι. Εστία, Αθήνα 1978, σ. 13. .................................................................................................................... ....................................................................................................................

6. ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ

226

6.1. Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης

Πώς αφηγείται, µετά από καιρό, ο καπετάνιος τον παρακάτω διάλογο, τοποθετώντας το περιστατικό στο χώρο και το χρόνο;

- Είσαι σίγουρος λοιπόν πως ήτανε σκύλος; είπε ο καπετάν Αντρέας. - Όπως σε βλέπω και µε βλέπεις καπετάνιε. Κοντά δυο οργιές µάκρος. Γυρόφερε τρεις φορές το καΐκι, έπειτα ξεµάκρυνε. Ασπρόγκριζος. Να χα ένα καµάκι δε µου γλύτωνε.

- Θα σας τραβούσε στο βυθό, χαµογέλασε ο καπετάνιος. ∆εν ήσουν µε τη µηχανή.

- Αµ τότε δε µου γλύτωνε. Και µαχαίρι να χα πάνω µου, θα πεφτα στο γυαλό. Έχω έχθρητα µε το σκύλο από τότε που κοψε το ποδάρι του Ανέστη. Μπορεί να ναι ο ίδιος.

- Να στείλουµε µήνυµα και στ άλλα ψαροχώρια πως φάνηκε καρχαρίας. Κ. Πολίτη, Τέρµα. Ερµής, Αθήνα 1975, σ. 149.

6.2. Ερωτήσεις σύντοµης απάντησης

6.2.1. Υποθέστε ότι εµπνέεστε από το ακόλουθο απόσπασµα και γράφετε µια θεατρική σκηνή βασισµένη στο διάλογο που περιέχεται σ αυτό. Να γράψετε τον διάλογο, καθώς και τις σκηνοθετικές οδηγίες που θα δίνατε στους ηθοποιούς, στην περίπτωση που θα θέλατε να ζωντανέψετε τη σκηνή έτσι όπως τη φανταστήκατε κατά την ανάγνωση του κειµένου. Προσπάθησα να σκοτώσω το µισάωρο µιας τυπικής επίσκεψης µε ηλίθιες

ερωτήσεις. Τι άνθρωπος ήταν ο πατέρας µου κατά τη γνώµη της; Πολύ κλειστός. Χρειαζόταν χρόνο και αποδείξεις για να εµπιστευθεί τους άλλους. Συναντήθηκαν ποτέ µετά τη συνταξιοδότησή του; Όχι, γιατί εκείνη παράτησε το Πανεπιστήµιο, παντρεύτηκε, χώρισε, πέρασε 6 χρόνια βολοδέρνοντας. Όταν αποφάσισε να επιστρέψει στη ακαδηµαϊκή κοινότητα, ο πατέρας µου είχε κλειστεί στο σπίτι. Και πώς άρχισαν να αλληλογραφούν; Εκείνη έκανε την αρχή. Του έστειλε µια χριστουγεννιάτικη κάρτα. Πότε γνωρίστηκαν; Στο 2ο έτος του Πανεπιστηµίου, ήταν ο αγαπηµένος της καθηγητής. Το πρότυπό της. Αισθάνθηκα περίεργα. Μια αλλόκοτη κοπέλα µε φορέµατα άλλης εποχής και τυφλή γάτα είχε τον πατέρα µου για πρότυπο. Εγώ στα φοιτητικά µου χρόνια είχα για πρότυπο τον Αλ Πατσίνο.

Α. Μιχαλοπούλου, Γιάντες. Καστανιώτης, Αθήνα 1997, σ. 123.

227

7. ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΣ ΧΡΟΝΟΣ

7.α. Ο χρόνος του ποµπού, του δέκτη, των γεγονότων

7.α.1. Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης

Αφού διαβάσετε το παρακάτω κείµενο, να απαντήσετε στις ερωτήσεις που ακολουθούν. Τώρα είναι µεσάνυχτα. Ετοιµάζοµαι να βγω από το αυτοκίνητο, όταν βλέπω

την πόρτα της απέναντι κατοικίας ν ανοίγει ξαφνικά. Εµφανίζεται ένας κύριος µε πιζάµες και παντόφλες, ρίχνει µια γρήγορη µατιά στο δρόµο και χάνεται µέσα, αφήνοντας την πόρτα ορθάνοιχτη. Προτιµώ να µείνω στο αυτοκίνητο, για να παρακολουθήσω τη συνέχεια. Ξαναφαίνεται σχεδόν αµέσως, µε ένα χαρτόκουτο στην αγκαλιά. Κατεβαίνει τις σκάλες, διασχίζει το δρόµο και στρίβει στη γωνία. Σε πέντε λεπτά επιστρέφει τρέχοντας και χώνεται µε βιασύνη µέσα στο σπίτι. Βγαίνω από το αυτοκίνητο και ακολουθώ την πορεία του. Λίγο πιο κάτω στο στενό ανακαλύπτω την κούτα. Κοιτάζω µέσα. Τρία ολοζώντανα, νεογέννητα γατάκια! Το κείµενο που µόλις διαβάσατε αποτελεί την πρώτη καταγραφή µιας πρόσφατης εµπειρίας σας. Επειδή σκοπεύετε να δοκιµάσετε τις δυνάµεις σας σε ένα λογοτεχνικό περιοδικό, προσπαθείτε να κάνετε την αφήγησή σας πιο καλοδουλεµένη και ενδιαφέρουσα. Επιχειρείτε τρεις παραλλαγές, τις οποίες θα παρουσιάσετε στον συντάκτη για να διαλέξει: α) αναδροµική αφήγηση, β) πρόδροµη αφήγηση και γ) αφήγηση σχολιασµένη από τον αφηγητή. Ποια από τις τρεις παραλλαγές σας προτιµάτε και γιατί;

7. α.2. Ερωτήσεις σύντοµης απάντησης

7.α.2.1. Αποφεύγετε να συµµετάσχετε σε µία φιλική συγκέντρωση, επειδή µαντεύετε ότι η ατµόσφαιρα θα είναι πολύ ανιαρή. Το ίδιο βράδυ εξηγείτε στους οικείους σας, πώς φαντάζεστε ότι θα περνούσατε, επιδοκιµάζοντας παράλληλα την απόφασή σας να απόσχετε.

228

7.α.2.2. Το φιλικό σας πρόσωπο στο εξωτερικό µε το οποίο αλληλογραφείτε αρκετά χρόνια σας προσκαλεί το καλοκαίρι για ένα δεκαήµερο στο σπίτι του. Γεµάτος/η χαρά, εξιστορείτε σύντοµα στη µητέρα σας τις εµπειρίες που αναµένετε από το ταξίδι, ώστε να διαλύσετε τις επιφυλάξεις της. 7.α.2.3. Η απόφασή σας να επιλέξετε το επάγγελµα του ζωγράφου προκάλεσε την έντονη αντίδραση των γονέων σας. Την εποµένη αφηγείστε το περιστατικό σ ένα συγγενή που συµµερίζεται την επιθυµία σας, αναφέροντας και στοιχεία από την ιστορία της σχέσης σας µε τη ζωγραφική. 7.α.2.4. Κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού (µε αυτοκίνητο, τρένο, πλοίο ή αεροπλάνο) δηµιουργήθηκε κάποιο πρόβληµα που σας τρόµαξε, αλλά ευτυχώς ξεπεράστηκε. Αργότερα αφηγείστε σύντοµα την περιπέτειά σας. Επιλέξτε τη µορφή που θα δώσετε στην αφήγησή σας και γράψτε το σχετικό κείµενο, όπου ο χρόνος του αφηγητή είναι προγενέστερος από το χρόνο του δέκτη. 7.α.3. Ερωτήσεις αντικειµενικού τύπου

7.α.3.1. Να βάλετε σε κύκλο τις σωστές απαντήσεις

1. Ο χρόνος του ποµπού και του δέκτη της αφήγησης µπορούν να ταυτίζονται α) στο µυθιστόρηµα β) στο ηµερολόγιο γ) στα αποµνηµονεύµατα δ) σε µία τηλεφωνική συζήτηση.

2. Ο χρόνος του ποµπού και του δέκτη της αφήγησης δεν ταυτίζονται α) στην απ ευθείας µετάδοση ενός ποδοσφαιρικού αγώνα β) σε µία ζωντανή τηλεοπτική συζήτηση γ) στην υπηρεσιακή αναφορά δ) στην προφορική κατάθεση µάρτυρα στο δικαστήριο.

3. Ο χρόνος του ποµπού είναι µεταγενέστερος από το χρόνο των γεγονότων, όταν ο συγγραφέας α) γράφει ένα µυθιστόρηµα επιστηµονικής φαντασίας

229

β) σχεδιάζει το µέλλον γ) γράφει µία βιογραφία δ) προειδοποιεί για τις συνέπειες που µπορεί να εµφανίσει µια ασθένεια.

4. Ο χρόνος του ποµπού είναι προγενέστερος από το χρόνο των γεγονότων α) στα οµηρικά έπη β) στην «Αποκάλυψη» του Ιωάννη γ) στον Ύµνο εις την Ελευθερία του ∆. Σολωµού δ) στο ποίηµα «Ελένη» του Γ. Σεφέρη

7.α.3.2. Να κατατάξετε τα παρακάτω είδη κειµένων ανάλογα µε το χρονικό διάστηµα που χωρίζει τον ποµπό από τον δέκτη, αρχίζοντας από την περίπτωση µε τη µικρότερη διαφορά. Αφήγηση αναµνήσεων, προσωπικό ηµερολόγιο, αναµετάδοση αθλητικού αγώνα, αυτοβιογραφία, ιστορικό έργο. 7.α.3.3. Να επιλέξετε την κάθε φορά σωστή απάντηση, σηµειώνοντας Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο. 1. «Εσωτερικός» ή «εσωκειµενικός» είναι ο χρόνος α) στον οποίο εκτυλίσσονται τα γεγονότα που αποτελούν την ιστορία της αφήγησης, !

β) των πραγµατικών γεγονότων, ! γ) που χρειάστηκε ο συγγραφέας να γράψει την ιστορία, ! δ) που χρειάστηκε ο αναγνώστης να διαβάσει την ιστορία. !

2. Όταν ο χρόνος της αφήγησης έχει µικρότερη διάρκεια από τον χρόνο της αφήγησης έχουµε: α) αναχρονία, ! β) πρόδροµη αφήγηση, ! γ) πύκνωση του χρόνου, ! δ) παράταση του χρόνου. !

230

3. Όταν ο χρόνος της αφήγησης έχει µεγαλύτερη διάρκεια από το χρόνο της ιστορίας, έχουµε: α) αναδροµική αφήγηση, ! β) αφήγηση πλασµατικών γεγονότων, ! γ) αναλυτική παρουσίαση των γεγονότων, ! δ) διαλογική σκηνή. !

4. Όταν ο χρόνος της αφήγησης έχει ίση διάρκεια µε το χρόνο της ιστορίας, τότε έχουµε α) συνοπτική παρουσίαση της ιστορίας, ! β) άπλωµα του αφηγηµατικού χρόνου, ! γ) παρουσίαση ασήµαντων γεγονότων, ! δ) σκηνή. !

7.α.4. Ερωτήσεις συνδυασµού αντικειµενικού τύπου και σύντοµης απάντησης

7.α.4.1. Να σηµειώσετε Χ στα παρακάτω τετράγωνα στις περιπτώσεις που ο χρόνος του αφηγητή µπορεί να ταυτίζεται µε εκείνον του δέκτη και να δικαιολογήσετε τις επιλογές σας (Ναι: ταυτίζεται, Όχι: δεν ταυτίζεται).

Ναι Όχι 1. Η δική µας η γενιά πέρασε δύσκολα χρόνια, παιδιά µου. Όχι όπως εσείς, που τα βρίσκετε όλα έτοιµα. ! !

2. Με µεγάλη µου χαρά σου γράφω, για να σου ανακοινώσω ότι η υποτροφία µου εγκρίθηκε και τον επόµενο µήνα φεύγω για το εξωτερικό. ! !

3. Παρακολούθησα όλη τη σκηνή κ. Αστυνόµε. Το αυτοκίνητο έστριψε µε µεγάλη ταχύτητα και συνέ- χισε, παρ όλο που υπήρχε προειδοποιητικό σήµα ότι βρίσκεται κοντά σε σχολείο. ! !

4. Καθώς λοιπόν, που λέτε, το παλικάρι προχωρούσε µέσα στο δάσος ... να σου εµφανίζεται µπροστά του η νεράιδα! ! !

231

5. Στο κείµενο που διαβάσαµε διαπιστώσαµε ότι ο αρθρογράφος παρουσιάζει µε ιδιαίτερη οξύτητα το πρόβληµα της ανεργίας. ! !

6. Σαν ο ∆αµιανός τελείωσε την Τρίτη του ελληνικού, ο γερο-Φραντζής είπε πως αρκετά γράµµατα είχε µάθει. ! !

7.α.4.2. Να κατατάξετε τα ακόλουθα αποσπάσµατα κειµένων, ανάλογα µε το χρονικό διάστηµα που χωρίζει το χρόνο του ποµπού από το χρόνο των γεγονότων, αρχίζοντας από την περίπτωση της µικρότερης διαφοράς. Να δικαιολογήσετε τις απαντήσεις σας. Α Το στρατό των Φράγκων οδηγούσε ο Βονιφάτιος, µαρκήσιος του Μοµφερράτου. Αυτός είχε ελπίσει, µάταια, να γίνει αυτοκράτορας στην Κωνσταντινούπολη. Αντί γι αυτό αναγνωρίστηκε άρχοντας της Θεσσαλονίκης και σκόπευε να δηµιουργήσει στην Ελλάδα υποτελή κρατίδια Σταυροφόρων, οι οποίο θα όφειλαν αφοσίωση σ αυτόν µάλλον παρά στον αυτοκράτορα Βαλδουίνο της Φλάνδρας ή τους Βενετούς.

Σ. Ράνσιµαν, Μιστράς. Καρδαµίτσα, Αθήνα 1980, σσ. 17-18.

....................................................................................................................

....................................................................................................................

Β Βράδυ. Στο κρεβάτι µου. Αύριο τρεις πρωί φτάνουµε στην Κωνστάντζα. Ως τώρα καιρός γλυκύτατος. Θάλασσα χαρτί. Όλο το απόγευµα χθες η δόξα της Αττικής, ώσπου νύχτωσε.(...) Σήµερα πρωί σαν ξύπνησα, ήµασταν κιόλας έξω από την Πόλη. Το δροµολόγιο έλεγε πως θα φτάναµε στις 12.

Γ. Σεφέρης, Μέρες Γ΄ . Ίκαρος, Αθήνα 1977, σ. 109.

....................................................................................................................

....................................................................................................................

Γ Ο ∆ιόνυσος σύντοµα ξεπέρασε σε δηµοτικότητα τους περισσότερους θεούς. Στην Αθήνα γίνονταν προς τιµήν του συνολικά τέσσερις γιορτές και µάλιστα όλες κατά τους χειµερινούς και εαρινούς µήνες.

H.-D. Blume, Εισαγωγή στο αρχαίο θέατρο. Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα 1986 σ. 30.

....................................................................................................................

232

....................................................................................................................

∆ Τώρα που βρίσκοµαι κι εγώ στο τελευταίο κατώφλι της ζωής, που έχω διανύσει έναν ολόκληρο κύκλο, µοιράζοµαι το χρόνο µου µε αυτούς που κάποτε υπήρξαν φίλοι µου. Θυµάµαι την Πόλη, τους δρόµους, τα καλντερίµια, τα µαγαζάκια, τις ατέλειωτες συζητήσεις που έκανα µε τους φίλους µου, τότε που έπρεπε να διαλέξουµε τι µας τραβούσε περισσότερο στη ζωή, τι θέλαµε να µάθουµε από τους ποιητές και τους φιλοσόφους. Ήταν η εποχή που συζητούσαµε τη ζωή. Το αντίθετο συµβαίνει τώρα. ∆εν συζητάω τη ζωή, την αναπολώ, σκέπτοµαι τι µου έδωσε.

Κάρολος Κουν, Κάνουµε θέατρο για την ψυχή µας. Καστανιώτης, Αθήνα 1988, σσ. 175-176.

....................................................................................................................

.................................................................................................................... 7.β. Ο χρόνος της ιστορίας και ο χρόνος της αφήγησης

7.β.1. Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης

7.β.1.1. Ταξιδεύετε µε την οικογένεια ή την παρέα σας µε προορισµό µια πόλη ή ένα νησί που επισκέπτεστε για πρώτη φορά. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού γνωρίζεστε µε έναν/µία κάτοικο της περιοχής, που τελικά σας ξενάγησε και, γενικά, σας βοήθησε να γνωρίσετε τον τόπο. Αφηγηθείτε αυτό το ταξίδι στην επιστολή προς ένα φιλικό σας πρόσωπο, χρησιµοποιώντας πρόδροµη αφήγηση. 7.β.1.2. Πρόσφατα ανακαλύψατε ένα παιδικό παιχνίδι που κάποτε αγαπήσατε ιδιαίτερα. Ποια χρονική σειρά (πρόδροµη-αναδροµική) θα ακολουθήσετε αφηγούµενος/η στη µητέρα σας τις αναµνήσεις που σας ξύπνησε; Να γράψετε το σχετικό κείµενο. 7.β. 2. Ερωτήσεις σύντοµης απάντησης

233

7.β.2.1. Συναντάτε στο δρόµο έναν παλιό σας φίλο, µε τον οποίο η σχέση σας πέρασε κρίση. Αργότερα, αφηγείστε σύντοµα στο ηµερολόγιό σας αυτή την ιστορία, χρησιµοποιώντας αναδροµική αφήγηση. 7.β.2.2. Σ έναν φιλικό αθλητικό αγώνα µε το γειτονικό σχολείο, γνωρίσατε µερικά παιδιά. Ένα από αυτά, λίγες ηµέρες αργότερα, σας χάρισε ένα εισιτήριο στο λεωφορείο και αποφύγατε την πληρωµή προστίµου. Αφηγηθείτε το περιστατικό στους συµµαθητές σας, χρησιµοποιώντας πρόδροµη αφήγηση. 7.β.3. Ερωτήσεις αντικειµενικού τύπου

7.β.3.1. Να βρείτε τις αντιστοιχίες ανάµεσα στα στοιχεία της στήλης Α και σ εκείνες της στήλης Β. Ένα στοιχείο της στήλης Α περισσεύει.

Α Β 1. Σ ένα χρόνο µετά από εκείνη την ηµέρα ο Γιάννης θα συναντούσε πάλι τη Μαρία.

2. Μέσα σε µια ώρα κατάφερε να ετοιµαστεί για το ταξίδι.

3. Τότε ο Γιάννης θυµήθηκε εκείνη τη µοιραία συνάντηση µε τη Μαρία πριν από αρκετά χρόνια.

4. Η ιστορία µας αρχίζει πριν από πολλά χρόνια, όταν ακόµη δεν υπήρχαν ραδιόφωνα και τηλεοράσεις.

5. Άνοιξε αποφασιστικά την πόρτα, πέρασε µέσα, έριξε µια µατιά γύρω του, έβγαλε το καπέλο του και κάθισε σε µια πολυθρόνα κρατώντας το στα χέρια.

6. Σε χρόνο λιγότερο απ όσο χρειάζεται κανείς να το αφηγηθεί, ο µικρός κατέβηκε τη σκάλα γλιστρώντας από την κουπαστή.

α) Αναδροµική αφήγηση β) Πρόδροµη αφήγηση γ) Χρόνος γεγονότων > χρόνος αφήγησης δ) Χρόνος γεγονότων < χρόνος αφήγησης ε) Χρόνος γεγονότων = χρόνος αφήγησης

234

7.β.3.2. Να αντιστοιχήσετε τα στοιχεία της στήλης Α µε εκείνα της στήλης Β, ώστε να χαρακτηριστεί κάθε φορά η διάρκεια και η συχνότητα µε την οποία παρουσιάζονται τα γεγονότα της ιστορίας (ένα στοιχείο της στήλης Β δεν θα χρειαστεί).

Α Β

1. Ο νεαρός δίστασε πριν κτυπήσει την πόρτα του κ. διευθυντή. Καταλάβαινε ότι έπρεπε να ξεπεράσει επιτέλους τη συστολή του. Για ένα δευτερόλεπτο φαντάστηκε µία συνέχεια που τον ανακούφιζε: κανείς δεν ήταν στο γραφείο. Όµως όχι, έπρεπε να τολµήσει, η φυγή θα σήµαινε αδυναµία να χειριστεί το πρόβληµά του. Μετά από το τρίτο κτύπηµα, άνοιξε διστακτικά και τον είδε σκυµµένο στο γραφείο του πάνω σ ένα βουνό από έγγραφα.

2. Προχώρησε αργά και στάθηκε µπροστά του. Ξερόβηξε. -Κύριε διευθυντά, ήρθα για κείνη την αύξηση ... είπε δειλά.

3. Εκείνος σήκωσε το κεφάλι απορηµένος και τότε θυµήθηκε. Πριν από µερικές µέρες κατά τύχη βρέθηκαν σε κάποιο φιλικό σπίτι και αντάλλαξαν δυο κουβέντες. Από εκείνη τη συνάντηση πήρε, φαίνεται, το θάρρος να του ζητά αύξηση. Ίσως και ο ίδιος µέσα στην ευθυµία του να είχε δώσει κάποια υπόσχεση... Πού να θυµάται ...

4. Αµίλητος ξαναβυθίστηκε στη µελέτη των εγγράφων µέχρι αργά το µεσηµέρι.

5. Βγαίνοντας από το γραφείο ο νεαρός ορκίστηκε να µην ξαναπεράσει ποτέ το κατώφλι. Πού να φανταζόταν ότι σε µια εβδοµάδα θα εισέβαλλε θριαµβευτικά ανεµίζοντας στο χέρι την παραίτησή του: είχε προσληφθεί σε µία επίζηλη θέση µε σχεδόν διπλάσιο µισθό!

α) Πρόδροµη αφήγηση β) Αναδροµική αφήγηση γ) Επανάληψη γεγονότος δ) Επιβράδυνση της αφήγησης ε) Επιτάχυνση της αφήγησης

στ) Σκηνή

235

7.β.3.3. Να επιλέξετε κάθε φορά τη σωστή απάντηση, σηµειώνοντας Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο. 1. Ο συγγραφέας χρησιµοποιεί αναδροµική αφήγηση, όταν: α) δίνει τα γεγονότα της ιστορίας του µε τη σειρά που συνέβησαν, ! β) αναφέρει γεγονότα προγενέστερα από το σηµείο που βρίσκεται η ιστορία του, !

γ) παρουσιάζει εκ των προτέρων όσα πρόκειται να συµβούν, ! δ) εστιάζει την προσοχή σε ένα σηµείο της ιστορίας του και το παρουσιάζει µε λεπτοµέρειες. !

2. Ο συγγραφέας χρησιµοποιεί πρόδροµη αφήγηση, όταν: α) ο χρόνος της αφήγησης έχει µεγαλύτερη διάρκεια από το χρόνο της ιστορίας, !

β) αναφέρει γεγονότα που πρόκειται να συµβούν στο µέλλον, ! γ) αναφέρει συχνά ένα γεγονός σε διάφορα σηµεία του έργου, ! δ) ο χρόνος της αφήγησης έχει την ίδια διάρκεια µε το χρόνο της ιστορίας. !

3. Αναχρονία παρατηρούµε στην αφήγηση, όταν: α) ο χρόνος της αφήγησης σταµατά για ν αναφερθεί ένα άλλο γεγονός, !

β) ο χρόνος της αφήγησης συµπίπτει µε το χρόνο της ιστορίας, ! γ) ο χρόνος της αφήγησης έχει µεγαλύτερη διάρκεια από το χρόνο της ιστορίας, !

δ) ο χρόνος της αφήγησης έχει µικρότερη διάρκεια από το χρόνο της ιστορίας. !

4. Η πύκνωση του αφηγηµατικού χρόνου: α) επιβραδύνει την αφήγηση, ! β) επιταχύνει την αφήγηση, ! γ) κάνει πάντοτε την αφήγηση πιο βαρετή, ! δ) είναι πάντοτε στοιχείο αναχρονίας. !

5. Το άπλωµα του αφηγηµατικού χρόνου:

236

α) εξυπηρετεί το συγγραφέα που δεν έχει πολλά να πει, ! β) παρουσιάζει συνοπτικά τα γεγονότα, ! γ) παρουσιάζει το ίδιο γεγονός πολλές φορές, ! δ) παρουσιάζει γεγονότα που ο συγγραφέας θεωρεί σηµαντικά. !

6. Ένα γεγονός που στην πραγµατικότητα διαρκεί ελάχιστες στιγµές: α) πρέπει να παρουσιάζεται εξίσου σύντοµα, ! β) µπορεί να παρουσιάζεται σε πολλές σελίδες, ! γ) πρέπει να αποφεύγεται από τον καλό συγγραφέα, ! δ) είναι πιο ενδιαφέρον από ένα γεγονός που διαρκεί πολύ. !

7.β.4. Ερωτήσεις συνδυασµού αντικειµενικού τύπου και σύντοµης απάντησης

7.β.4.1. Να βρείτε σε ποια από τα ακόλουθα αποσπάσµατα ο χρόνος των γεγονότων έχει µεγαλύτερη διάρκεια από το χρόνο της αφήγησης και σε ποια αυτή η διάρκεια είναι µικρότερη. Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας. Α Η γη της Ιωνίας, µε την νοτιοανατολική Ασιατική ενδοχώρα της και µε τα Αιγαιακά της παράλια, στάθηκε πάντοτε το πεδίο µιας αφοµοιωτικής ενέργειας, το εργαστήριο πυρήνων τέχνης που αποτελέσανε πάντοτε µερικά από πιο µεγάλα µυστικά της επιτυχίας του ελληνισµού.

Ο. Ελύτης, Ανοιχτά χαρτιά. Αστερίας, Αθήνα 1974, σ. 436.

....................................................................................................................

.................................................................................................................... Β Και σαν την επαντρέψανε την Αρετή στα ξένα, κι εµπήκε χρόνος δίσεχτος και µήνες οργισµένοι κι έπεσε το θανατικό, κι οι εννιά αδερφοί πεθάναν (...)

Του νεκρού αδελφού, δηµοτικό (παραλογή).

....................................................................................................................

.................................................................................................................... Γ Αλλά τη στιγµή που η γουλιά, ανακατεµένη µε τα ψίχουλα του γλυκού, άγγιξε τον ουρανίσκο µου, σκίρτησα, προσέχοντας κάτι καταπληκτικό που συνέβαινε µέσα µου. Μια γλυκιά απόλαυση µε είχε κυριεύσει, αποµονωµένη, χωρίς να

237

ξέρω την αιτία της. Μου είχε ξαφνικά κάνει τις περιπέτειες της ζωής αδιάφορες, ακίνδυνες τις καταστροφές της, ανύπαρκτη τη συντοµία της, µε τον ίδιο τρόπο που επενεργεί ο έρωτας, πληµµυρίζοντάς µε µε µια πολύτιµη ουσία: ή µάλλον η ουσία αυτή δεν ήταν µέσα µου, ήµουν εγώ.

Μ. Προυστ, Αναζητώντας το χαµένο χρόνο, Έκφραση-Έκθεση, Α΄ τεύχος, σσ. 292-293.

....................................................................................................................

.................................................................................................................... ∆ Κυριακή 30 Μάρτη 1941 Χτες το µεσηµέρι στου «Αβέρωφ» µε τον Ξεφλούδα. Αυτός ο ειρηνικός άνθρωπος, αυτός ο συγγραφέας των αποχρώσεων, έγινε ξαφνικά στις 28 του Οχτώβρη πολεµιστής. Ήταν στην πρώτη γραµµή έφεδρος αξιωµατικός ως τώρα τελευταία που αρρώστησε. Μιλάει µ έναν ενθουσιασµό που µόλις συγκρατεί, για τους στρατιώτες του, για την απόλυτη επικοινωνία ανάµεσα στους αξιωµατικούς της γραµµής της φωτιάς και τους φαντάρους. -Πείνασα, κρύωσα, ψείριασα µαζί τους, λέει και το καταλάβαιναν πως ήµουν σαν κι αυτούς, το ίδιο µ αυτούς. (...)

Γ. Σεφέρης, Μέρες ∆΄ . Ίκαρος, Αθήνα 1986, σ. 47.

....................................................................................................................

.................................................................................................................... 7.β.4.2. Στα ακόλουθα αποσπάσµατα, τα γεγονότα διαρκούν περισσότερο από το χρόνο της αφήγησης. Να κατατάξετε αυτά τα κείµενα ανάλογα µε το βαθµό συστολής του χρόνου σ αυτά, αρχίζοντας από το κείµενο µε τη µικρότερη πύκνωση. (Σηµειώστε τους αριθµούς κατάταξης των κειµένων στα αντίστοιχα πλαίσια που ακολουθούν)

238

! Α Είναι µια γλώσσα µε πολύ αυστηρή γραµµατική, που την έφκιασε µόνος του

ο λαός, από την εποχή που δεν επήγαινε ακόµη σχολείο. Και την τήρησε µε θρησκευτική προσήλωση και αντοχή αξιοθαύµαστη, µέσα στις πιο δυσµενείς εκατονταετίες. Ώσπου ήρθαµε εµείς µε τα διπλώµατα και τους νόµους να τον βοηθήσουµε.

Ο. Ελύτης, Εν λευκώ. Ίκαρος, Αθήνα 1993, σ. 340. ! Β Κι όταν εκείνοι στο πολύβαθο λιµάνι µέσα εµπήκαν,

µαζέψαν τα πανιά τ απόθεσαν στο µελανό καράβι, λύσαν τα ξάρτια και στο δίκρανο πλαγιάσαν το κατάρτι µε δίχως ξάργητα, και λάµνοντας το αραξοβόλι πιάνουν. Όξω πετούν τις αγκυρόπετρες και την πρυµάτσα δένουν, όξω κι εκείνοι στο γυρόγιαλο της θάλασσας εβγήκαν, όξω και τα σφαχτά του Απόλλωνα του µακρορίχτη εβγάλαν, όξω απ το πλοίο το πελαγόδροµο η Χρυσοπούλα εβγήκε.

Ιλιάδα, Α 432-439, µετάφραση Καζαντζάκη- Κακριδή. ! Γ Ριζική ανακαίνιση και επέκταση του διονυσιακού θεάτρου άρχισε κατά την

πρώιµη περίκλεια περίοδο, ολοκληρώθηκε σταδιακά και διήρκεσε πάνω από µισόν αιώνα.

Blume H.-D., Εισαγωγή στο αρχαίο θέατρο. Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα 1986, σ. 30. ! ∆ Στο ταχτικό µας λουκουµατζίδικο, ο Μελετίου, µπαίνοντας µε την παρέα

του ένα δειλινό, δε βρήκε τραπεζάκι αδειανό κι αναγκάστηκε να καθίσει αντίκρυ σ ένα άγνωστο φανταράκι, που απόσωνε ήσυχα και στοχαστικά τη µερίδα του.

Α. Τερζάκης, Απρίλης. Κ.Ν.Λ. Α΄ Λυκείου, σ. 288.

7.β.4.3. Να βρείτε σε ποια από τα ακόλουθα αποσπάσµατα η αφήγηση είναι πρόδροµη ή αναδροµική και σε ποια έχουµε και τα δύο αυτά είδη αφήγησης. Να εντοπίσετε τα όρια αυτών των αφηγήσεων-µέσα-στις-αφηγήσεις και να δικαιολογήσετε τις απαντήσεις σας. Α Η πολιτεία κοιµάται. Μονάχα µε την ανατολή του ήλιου θα σηµάνει το

βούκινο ψηλά στις βίγλες κι οι πόρτες των τειχιών θ ανοίξουν. Τότε, ένας κόσµος ανάκατος θ αρχίσει να ξεχύνεται στους δρόµους, να βουίζει σαν

239

ποτάµι και να διασταυρώνεται κάτω από τη µεγάλη κάµαρα της πύλης που οδηγεί στην εξοχή. (...) Όµως ακόµα δεν είχε φανεί ο ήλιος.

Α. Τερζάκης, Η πριγκιπέσσα Ιζαµπώ. Εστία, Αθήνα χ.χ, σ. 22.

....................................................................................................................

.................................................................................................................... Β Πέµπτη 19 Οκτωβρίου

Χτες ανεβήκαµε και τριγυρίσαµε στο κάστρο του Πάγου. Το µεσηµέρι φάγαµε εκεί κοντά· το εστιατόριο το έχουν Τουρκοκρητικοί. Μιλούν, όπως όλοι, θαυµάσια ελληνικά, έχουν µεγάλη νοσταλγία για το νησί τους. Θυµάµαι εκείνον τον τσαγκάρη στην Άγκυρα που όλοι τον έλεγαν γρουσούζη και ανάποδο. Μόλις του είπα «ίντα κάνεις σύντεκνε;» ηµέρεψε.

Γ. Σεφέρης, Μέρες Ε΄. Ίκαρος, Αθήνα 1988, σ. 217.

....................................................................................................................

.................................................................................................................... Γ Είχαµε γυρίσει από την Ιθάκη. Εγώ ήµουν γύρω στα δέκα. Ένα απόγευµα µ

ανέβασε ο πατέρας µου στο φρούριο και καθίσαµε στον πλάτανο. Το αρχαίο δέντρο στεκόταν ακόµη έξω από τα τείχη. Απ ολάκερη την πόλη µόνο ο πλάτανος είχε γλιτώσει από τη φωτιά των Τούρκων. Είκοσι χρόνια µετά το συγκεκριµένο απόγευµα, ο θυµός των ανέµων τον έριξε µέσα σε µια νύχτα.

Ρέα Γαλανάκη, Θα υπογράφω Λουί. Άγρα, Αθήνα 1994, σσ. 31-32.

....................................................................................................................

.................................................................................................................... ∆ Ο ίδιος απέφευγε να µιλάει για τα δικά του κατορθώµατα. Κάποιος

Αλεξανδρινός τής είχε πει ότι ο ∆ραγούµης είχε µπει κάποτε καβάλα σ ένα άλογο, µέσα σε µια εκκλησία για να σώσει µια Ελληνοπούλα που την πάντρευαν µ ένα Βούλγαρο. Την είχε σηκώσει σαν φτερό και είχαν χαθεί µέσα στην µακεδονική οµίχλη: «Είναι αληθινή αυτή η ιστορία Ίων;» Ο ∆ραγούµης είχε γυρίσει αλλού το κεφάλι του, όπως έκανε κάθε φορά που του ζητούσαν να µιλάει για τον εαυτό του: «Τι σηµασία έχει; Κάθε Μακεδόνας µπορεί να καβαλήσει ένα άλογο - κάθε Μακεδόνας θα έκανε το ίδιο.»

240

Κι ύστερα µ εκείνα τα γνώριµα ξεσπάσµατα της φωνής του -που χώριζαν τον τυπικό διπλωµάτη απ τον φλογερό επαναστάτη: «Θα πρέπει να πας στη Μακεδονία, Πηνελόπη. Μόνο εκεί θα καταλάβεις ότι είσαι Ελληνίδα.» Η ∆έλτα θα θυµόταν στα επόµενα τριάντα πέντε χρόνια τον ήχο της νεανικής εκείνης φωνής που έκανε να πάλλονται οι φύκιοι και οι καουτσουκιές που γέµιζαν τον κήπο της.

Φ. Γερµανός, Η εκτέλεση. Κάκτος, Αθήνα 1985, σ. 60. .................................................................................................................... ....................................................................................................................

Ε Στην αρχή της Σόλωνος, µια οµάδα πέρασε δίπλα µου, τρέχοντας σχεδόν.

Πρέπει να πήγαιναν στο νοσοκοµείο «Ελπίς», εκεί που είναι τώρα το Πνευµατικό κέντρο του ∆ήµου. Τα παιδιά κρατούσαν στα χέρια τους το σώµα ενός νεαρού άντρα. Νεκρός; Τραυµατίας; Αναζητούσα πάντα τα παιδιά της δικής µου οµάδας. ∆εν ξαναβρεθήκαµε ποτέ όλοι µαζί. Μόνο µερικοί. Γύριζα όλη την ηµέρα στο κέντρο, περίµενα κάτι που δε γινόταν. Τι; Κάτι. Μια αντίδραση. Όχι και να µας σκοτώνουν έτσι στη µέση του δρόµου! ∆εν µπορούσα να πιστέψω ότι θα ξανάρχιζαν διώξεις, συλλήψεις, ξύλο, φυλακές. Λίγο αργότερα πέρασα από το νεκροτοµείο στην Ασκληπιού. Είχε κόσµο, όπως στις µαύρες µέρες του 41-42, όταν κάθε πρωί έφερναν εκεί µε τα καροτσάκια τους νεκρούς της περασµένης νύχτας. Πηγαίναµε συχνά µε άλλα παιδιά και τα βλέπαµε. Προσπαθούσαµε να καταλάβουµε το θάνατο.

Ρ. Σωµερίτης, Ένας µικρός ∆εκέµβρης. Νέα Σύνορα, Αθήνα 1994, σσ. 31-32. ....................................................................................................................

242

8. ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ 8.1. Ερωτήσεις αντικειµενικού τύπου 8.1.1. Μερικοί από τους µάρτυρες διαφόρων αξιόποινων πράξεων χρησιµοποιούν συναφείς λέξεις, χωρίς να γνωρίζουν τη σηµασία τους ή για να προσδώσουν έµφαση ή και δραµατικό χαρακτήρα στα λεγόµενά τους. ∆ιορθώστε τους, γράφοντας κάτω από κάθε πρόταση τη σωστή ή κυριολεκτική λέξη στη θέση της αντίστοιχης υπογραµµισµένης, στις περιπτώσεις που αυτή η λέξη χρησιµοποιείται λανθασµένα ή που δεν χρησιµοποιείται µε την κυριολεκτική της σηµασία. Αν θεωρείτε τη χρήση σωστή, µη σηµειώσετε τίποτε. 1. Η Αστυνοµία συνέλαβε τους δράστες έπ αυτοφώρω, έπειτα από λίγες µέρες στο σπίτι τους. ......................................................

2. Όταν επέστρεψα στο µαγαζί, διαπίστωσα ότι έλειπαν όλα τα χρήµατα. Ήταν καθαρή ληστεία, κ. Αστυνόµε. ......................................................

3. Η κλοπή στο βενζινάδικο, ευτυχώς, δεν είχε θύµατα. ......................................................

4. Κατηγορήθηκε για υπεξαίρεση µεγάλου ποσού στην τράπεζα που εργαζόταν, αλλά, τελικά, δεν αποδείχθηκε η ενοχή του. ......................................................

5. Ο διευθυντής της επιχείρησης έπεσε θύµα κατάχρησης πηγαίνοντας στο γραφείο του. ......................................................

6. Του εµπιστεύθηκε την περιουσία του, όσο καιρό θα έλειπε στο εξωτερικό, αλλά εκείνος σφετερίστηκε ένα µεγάλο µέρος της. ......................................................

7. Ο ενάγων παρέµεινε αµίλητος στο εδώλιο σε όλη τη διάρκεια της δίκης. ......................................................

243

8. Ο δικηγόρος υποστήριζε ότι οι διάδικοι έπρεπε να συµφωνήσουν προηγουµένως, ώστε η υπόθεση να µη φτάσει στα δικαστήρια. ......................................................

9. Αυτός ο µάρτυρας δεν είναι αξιόπιστο πρόσωπο, εφόσον είναι υπόδικος. ......................................................

8.1.2. Να συµπληρώσετε τα κενά των προτάσεων επιλέγοντας την κατάλληλη λέξη. Επιτέλους! (1) ...................... (του µέλλεται, ήγγικεν, επικρέµαται) η ώρα. Το

επόµενο Σαββατοκύριακο (2) .......................... (προβλέπεται, προµηνύεται, πρόκειται) να πραγµατοποιηθεί η πολυπόθητη συναυλία στο σχολείο µας. (3) ......................... (Επίκειται, ζυγώνει, προεξοφλείται) η τεράστια επιτυχία της, γιατί ήδη, από τα εισιτήρια που πουλήσαµε (4) ..................... (ενδέχεται, προβλέπεται, ήγγικεν) αθρόα συµµετοχή φίλων και από τα γειτονικά σχολεία. (5) ..................... (Ενδέχεται, προµηνύεται, επίκειται) µεγάλος θρίαµβος. Όσο, βέβαια, (6) ........................ (προµηνύεται, πλησιάζει, επίκειται) η ώρα, τόσο οι διοργανωτές συναισθάνονται τις ευθύνες τους, εφόσον (7) ...................... (προεξοφλείται, προµηνύεται, ενδέχεται) να δηµιουργηθούν κάποια επεισόδια ή ζηµιές, οπότε (8) ...................... (ενδέχεται, τους µέλλεται, επικρέµαται) να πληρώσουν για όλους. (9) ............................. (Πρόκειται, επικρέµαται, ενδέχεται) µεγάλη τιµωρία.. Σύµφωνα µε τα λεγόµενα του διευθυντή, αν δεν τηρηθούν οι υποσχέσεις που του έδωσε το δεκαπενταµελές, (10) ...................... (του µέλλεται, επίκειται, πρόκειται) αλλαγή της στάσης του απέναντί µας. 8.1.3. Μία επιχείρηση έκλεισε. Στη συζήτηση που ακολούθησε ανάµεσα στους εργαζόµενους και στην εργοδοσία, ένας εργάτης, µε το παρακάτω κείµενο, αποδίδει τα αίτια στην κακή διαχείριση του γιου του ιδιοκτήτη. Πώς θα διατύπωνε τις ίδιες κατηγορίες ο δικηγόρος των εργαζοµένων σ αυτή τη συζήτηση; Να αντικαταστήσετε τις υπογραµµισµένες λέξεις µε συνώνυµες επίσηµου ύφους.

«∆εν ζύγιαζε ................ καλά τους συνεταίρους του ούτε και τα λεφτά ................ του εργοστασίου κι έτσι ξεχαρβάλωσε ................ µέσα σε λίγα χρόνια ό,τι µε τόσο κόπο έφτιαξαν οι γονείς του. Συνέχεια τον ορµήνευα ................ να

244

πάψει να δουλεύει τσαπατσούλικα ................, του φανέρωνα ότι ένας συνεταίρος του τον γδέρνει ................, ότι διάφοροι ξαφρίζουν ................ πράµατα ................ από την αποθήκη. Εκείνος τίποτε. Πάντα αστόχαστος ................ ήτανε. ∆ε σκεφτόταν καθόλου το µέλλον.» 8.1.4. Να συµπληρώσετε τα κενά των προτάσεων επιλέγοντας την κατάλληλη λέξη από αυτές που δίνονται. ∆ύο λέξεις δεν χρησιµοποιούνται.

περίθαλψη προάσπιση προστασία περιφρούρηση πρόνοια προφύλαξη

Η επιτροπή που ιδρύσαµε στη γειτονιά µας έχει σκοπό την

................................... των ανήλικων προσφυγόπουλων της περιοχής µας από τους κινδύνους, την ................................. των άρρωστων παιδιών, την ............................. τους από τις καιρικές συνθήκες και την ............................. του δικαιώµατος να έχουν ανθρώπινες συνθήκες διαβίωσης. 8.1.5. Να συµπληρώσετε τα κενά των ακόλουθων προτάσεων µε τον κατάλληλο τύπο των λέξεων από αυτές που δίνονται (δύο από αυτές δεν θα χρειαστούν).

Ανακοίνωση διάγγελµα ενηµέρωση υπόµνηµα αναφορά εγκύκλιος κοινοποίηση ψήφισµα

1. Ο αριθµός των εκδροµών που προβλέπεται να πραγµατοποιηθούν σε ένα σχολικό έτος καθορίζεται µε ..................................... από το ΥΠΕΠΘ.

2. Με αφορµή την επέτειο της εθνικής ανεξαρτησίας ο Πρόεδρος της ∆ηµοκρατίας απηύθυνε .................................. προς τον ελληνικό λαό.

3. Ο λυκειάρχης µας, µε ................................... του, απαρίθµησε τα προβλήµατα του σχολείου στον προϊστάµενο.

4. Η κατάσχεση των περιουσιακών στοιχείων της επιχείρησης αναβλήθηκε, γιατί δεν είχε επιδοθεί στους ενδιαφερόµενους εγκαίρως ................................. της δικαστικής απόφασης για την πραγµατοποίησή της.

245

5. Ο γεωργικός συνεταιρισµός υπέβαλε ................................. στην κυβέρνηση εκθέτοντας τις απόψεις του για τις τιµές των αγροτικών προϊόντων.

6. Με ....................... της στον τύπο η εταιρεία γνωστοποιεί τη διακοπή της λειτουργίας της για ένα τρίµηνο.

8.1.6. Να συµπληρώσετε τα κενά των προτάσεων µε τον κατάλληλο τύπο από τα ρήµατα που δίνονται (δύο από τα ρήµατα δεν θα χρειαστούν). αντιλαµβάνοµαι εντοπίζω κοιτάζω περιεργάζοµαι βλέπω εξετάζω παρατηρώ ρίχνω ένα βλέµµα

Όταν του έφεραν το δέµα ήταν πολύ απασχοληµένος, γι αυτό .......................

και το ακούµπησε στην άκρη του γραφείου. Αργότερα, σε κάποιο διάλειµµα της δουλειάς του ...................................... την κορδέλα που ήταν δεµένη σε έναν πολύ εντυπωσιακό φιόγκο. Το πήρε στα χέρια του, το .................................... . Ήταν ένα απλό κουτί σε κοινό περιτύλιγµα. Περίεργος, έψαξε για το όνοµα του αποστολέα. .................................... και την άλλη πλευρά, αλλά δεν .................................. τίποτε. ......................... µε προσοχή το γραµµατόσηµο και την σφραγίδα του ταχυδροµείου. Κανένα συµπέρασµα. Ένα ανώνυµο, ύποπτο δέµα! 8.1.7. Να συµπληρώσετε τα κενά των προτάσεων, επιλέγοντας κάθε φορά το κατάλληλο ρήµα από αυτά που δίνονται στην παρένθεση και προσαρµόζοντάς το στον απαιτούµενο τύπο. Όταν ο αδελφός µου ........................... (επιδιώκω, ζητώ, επιθυµώ) να

συνεχίσει τις σπουδές του και ................................... (αιτώ, απαιτώ, επιδιώκω) µία υποτροφία στο εξωτερικό, µελετούσε µέχρι αργά τη νύχτα. Κάποιες ώρες, όταν .............................. (αιτώ, απαιτώ, επιζητώ) λίγη ηρεµία, άκουγε µουσική. Τότε ........................................... (επιθυµώ, απαιτώ, αιτώ) να µην τον ενοχλούν. «................................... (επιδιώκω, επιζητώ, ζητώ) την κατανόησή σας» έλεγε συχνά. Τώρα πια που έχει δικό του ιατρείο, παραπονείται πως δεν του µένει χρόνος να µελετήσει.

246

8.1.8. Να συµπληρώσετε τα κενά στην ακόλουθη αφήγηση µιας νευρικής κυρίας, µε τους κατάλληλους τύπους των ρηµάτων που δίνονται. ∆ύο από αυτά τα ρήµατα δεν θα χρησιµοποιηθούν.

αντιλαµβάνοµαι, διαγράφω τα όρια, διακρίνω, εντοπίζω, επισηµαίνω, ξεχωρίζω, καθορίζω, ορίζω, περιεργάζοµαι, προσδιορίζω.

Ήταν το πρώτο µου ταξίδι µε καράβι και οµολογώ ότι ένιωθα κάποια

ανησυχία. Άλλωστε τόσα και τόσα ακούς κάθε µέρα ... Εκεί που πήγαινα, λοιπόν, να κλείσω τα µάτια µου .......................... (1) ένα περίεργο θόρυβο. Αναστατώθηκα. Πάει, χανόµαστε, σκέφτηκα. Προσπάθησα να ............................... (2) από πού ερχόταν. Πέρα στην πλώρη κάτι, φαίνεται, συνέβαινε, αλλά ακόµη δεν µπόρεσα να ................................ (3) τι ακριβώς. Σηκώνοµαι και κατευθύνοµαι προς τα εκεί και τι να δω; Μια παρέα νεαρών είχε το ραδιόφωνο στο διαπασών. Άλλοι χοροπηδούσαν κι άλλοι χτυπούσαν τα χέρια ρυθµικά. Πανζουρλισµός! Α, τα παλιόπαιδα, σκέφτηκα. Θα το βουλιάξουν το καράβι! Τρέχω αµέσως στον καπετάνιο. ..................................... (4) µε την ωραία στολή του. Του ............................... (5) το πρόβληµα. «Είναι», του λέω «ανυπόφορη αυτή η φασαρία και πολύ επικίνδυνη. Με τόσα ποδοβολητά Τιτανικός θα γίνουµε! Πρέπει να .................................. (6) τη στάση σας. Είστε καπετάνιος για όλους τους επιβάτες, έτσι δεν είναι; Απαιτώ να ................................... (7) κάποιον υπεύθυνο να τους κάνει συστάσεις.» ∆εν έχω παράπονο, µου έκανε το χατήρι. Ευγενέστατος και εξυπηρετικότατος κύριος! Πάντως, µια ελαφριά ειρωνεία .................................... (8) στο βλέµµα του. 8.1.9. Να χαρακτηρίσετε τη χρήση κάθε υπογραµµισµένης λέξης, σηµειώνοντας Χ στο αντίστοιχο τετράγωνο. (Σ: σωστή, Λ: λανθασµένη, Ε: ειρωνική)

Σ Λ Ε 1. Ακµαιότατος ο παππούς της Μαριάννας. Περπα- τούσε κούτσα κούτσα, έσερνε και το πόδι του! ! ! !

2. Στην εκδροµή στο χωριό συναντήσαµε έναν αιωνόβιο γέροντα. Ήταν δεν ήταν ογδοντάρης. ! ! !

247

3. Παρ όλα τα βάσανα που πέρασε διατηρούσε ακόµη πολλές δυνάµεις. Ήταν πολύ καταβεβληµένος. ! ! !

4. Στηριγµένος στο µικρότερο εγγόνι του έκανε τον περίπατό του κάθε απόγευµα την ίδια ώρα. Πάντα καλοστεκούµενος και κοµψός. ! ! !

5. Ο πρόεδρος του χωριού, ένας λεβεντόγερος µε κρητική φορεσιά, µας υποδέχθηκε εγκάρδια και µας ξενάγησε σε όλα τα αξιοθέατα της περιοχής. ! ! !

6. Ένας κοτσονάτος γέροντας έσερνε το χορό του πα- ράλυτου δύτη που, αν και τον βρήκε η παράλυση, αυτός επιµένει να απολαµβάνει τις χαρές της ζωής. ! ! !

7. Καλοντυµένος και ευσταλής, µόλις που στεκό- ταν στα πόδια του. ! ! !

8. Πήγαινε για κυνήγι, για ψάρεµα, έκανε και ορει- βασία. Θαλερότατος πάντα, παρά την ηλικία του. ! ! !

248

8.2. Συνδυασµός ερωτήσεων αντικειµενικού τύπου και σύντοµης απάντησης

Τα στοιχεία των τριών στηλών που ακολουθούν συνδυάζονται µεταξύ τους. Αφού επιλέξετε τους καταλληλότερους συνδυασµούς να τους χρησιµοποιήσετε σε πέντε δικές σας προτάσεις, φροντίζοντας να εξαντλήσετε τα επίθετα της στήλης Α.

Α Β Γ

1. αναµφισβήτητο 2. αναφαίρετο 3. νόµιµο 4. αναγνωρισµένο 5. κεκτηµένο 6.

δικαίωµα της

- ελεύθερης έκφρασης - ζωής - απεργίας - ελευθερίας - ίσης αµοιβής για ίση δουλειά

- ανεξιθρησκίας - δωρεάν παιδείας

1. ....................................................................................................................... 2. ....................................................................................................................... 3. ....................................................................................................................... 4. ....................................................................................................................... 5. .......................................................................................................................

249

9. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΑΦΗΓΗΣΗ

9.1. Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης

9.1.1. Αφηγηθείτε σε φιλικό κύκλο ένα επεισόδιο που σας συνέβη σε αίθουσα αναµονής ενός ιατρείου, χρησιµοποιώντας και περιγραφή, για να σκιαγραφήσετε το χώρο και τα πρόσωπα. 9.1.2. Ένας γνωστός σας αφηγείται ότι τις προάλλες, καθώς οδηγούσε µε µεγάλη ταχύτητα, πήρε κλήση από έναν τροχονόµο. Στα κρίσιµα σηµεία της αφήγησης παρεµβάλλει περιγραφή, µε σκοπό να προκαλέσει αγωνία στο ακροατήριό του. Να γράψετε το σχετικό κείµενο. 9.1.3. Λάβατε µία επιστολή από ένα φίλο που µετακόµισε πρόσφατα σε άλλη πόλη. Στην επιστολή αφηγείται διάφορα περιστατικά σχετικά µε τις νέες του γνωριµίες στο σχολείο. Την αφήγησή του διακόπτει µε περιγραφή, για να περάσει από το ένα θέµα στο άλλο. Πώς είναι το κείµενό του; 9.2. Ερωτήσεις σύντοµης απάντησης

Ένα παιδί του περιβάλλοντός σας εκφράζει τις εντυπώσεις που περιέχονται στο ακόλουθο κείµενο από το µάθηµα της Οδύσσειας. Κατά την οµιλία του παιδιού αναγνωρίζετε τις εξής αφηγηµατικές λειτουργίες: επιστροφή του ήρωα, µαγικά δώρα, παράβαση της απαγόρευσης, συνάντηση µε το δωρητή, άφιξη στο σπίτι, απαγόρευση σε κάποιον να κάνει κάτι, αγώνας. Να εντοπίσετε αυτές τις λειτουργίες στο ακόλουθο κείµενο. Η άσκηση µπορεί να γίνει προφορική ή γραπτή. Στην περίπτωση που θα είναι γραπτή µπορεί να συνταχθεί σχετικός πίνακας. Από την Οδύσσεια εντύπωση µου έκανε ότι οι σύντροφοι του Οδυσσέα δεν

έπρεπε να φάνε τα βόδια του Ήλιου και ότι µόλις εκείνοι τα έφαγαν τιµωρήθηκαν που δεν τήρησαν την εντολή. Κι έτσι πνίγηκαν όλοι εκτός από τον Οδυσσέα που δεν είχε φάει από τα βόδια, κι έµεινε να θαλασσοδέρνεται µόνος του. Και αν δεν του έδινε η ίδια η Λευκοθέα, η θεά που βγήκε από τη θάλασσα, εκείνο το µαντήλι

250

να τον προστατεύει, ίσως να µην επιζούσε από το ναυάγιο που προκάλεσε ο Ποσειδώνας. Και βέβαια, µόνο µε τη βοήθεια της Αθηνάς κατάφερε να φτάσει στην Ιθάκη, να αντιµετωπίσει τόσους µνηστήρες και να ξαναβρεί την οικογένειά του.

9.3. Ερωτήσεις αντικειµενικού τύπου

9.3.1. Να συµπληρώσετε τα κενά του παρακάτω κειµένου, επιλέγοντας κάθε φορά την κατάλληλη λέξη από αυτές που δίνονται στη παρένθεση. Ο συγγραφέας εξυφαίνει τον ιστό της ιστορίας του ............................

(αφηγούµενος, περιγράφοντας) τα γεγονότα. Η χρήση της ......................... (περιγραφής, αφήγησης) του δίνει τη δυνατότητα να σκιαγραφήσει τους χαρακτήρες των προσώπων και το σκηνικό µέσα στο οποίο κινούνται, ενώ µε την ................................ (αφήγηση, περιγραφή) αποδίδει καλύτερα την εξέλιξη των γεγονότων, τις αιτίες και τα αποτελέσµατα της δράσης των προσώπων. Η περιγραφή µέσα στην αφήγηση ανήκει στα ............................... (στατικά, δυναµικά) στοιχεία ενός κειµένου, ............................... (επιβραδύνει, επιταχύνει) τη δράση και ............................... (δηµιουργεί ενδιαφέρον, αποδυναµώνει το ενδιαφέρον) για την εξέλιξή της. Επειδή µέσα σ ένα κείµενο η περιγραφή και η αφήγηση συνδέονται ...................... (στενά, χαλαρά), µπορούµε να πούµε ότι η διάκρισή τους είναι ................... (εύκολη, δύσκολη) υπόθεση για τον αναγνώστη. 9.3.2. Να αντιστοιχίσετε τα στοιχεία της στήλης Α µε εκείνα της Β και της Γ, ώστε να γίνει φανερή η συµβολή της περιγραφής και της αφήγησης σε µία ιστορία. (Ένα στοιχείο της στήλης Β δεν θα χρησιµοποιηθεί.)

251

Α Β Γ Ι. H περιγραφή ΙΙ. Η αφήγηση

α) παρουσιάζει δυναµικά β) απεικονίζει µε το λόγο γ) αναφέρεται δ) προκαλεί αισθητική απόλαυση

ε) παγώνει στ) παρουσιάζει στατικά ζ) ανήκει

1. στις αιτίες και τα αποτελέ-σµατα των πράξεων των προσώπων.

2. το χρόνο εξέλιξης της ιστορίας.

3. τα βασικά γνωρίσµατα ενός αντικειµένου.

4. ένα πρόσωπο, καθώς ενεργεί µέσα στο χρόνο.

5. στα στατικά στοιχεία του κειµένου.

6. ένα αντικείµενο, ένα πρόσωπο µέσα στο χώρο.

252

9.3.3. Η στήλη Α του παρακάτω πίνακα περιέχει στίχους από τη ραψωδία Ζ (171-191), όπου ο Γλαύκος αφηγείται στο ∆ιοµήδη την ιστορία του Βελλερεφόντη. Να αντιστοιχίσετε τους στίχους µε τις αφηγηµατικές λειτουργίες της στήλης Β. (Ένα στοιχείο της στήλης Β περισσεύει.)

Α Β

1. Κι αυτός κινάει, και των αθάνατων τον προβοδούσε η χάρη

2. πρώτα τη Χίµαιρα την άγρια τον πρόσταξε να σκοτώσει

3. µα όπως γυρνούσε, ο Ρήγας του

στησε καινούριο δόλο πάλε: / απ την πλατιά Λυκία ξεδιάλεξε καρτέρι να του στήσουν/ τους πιο αντριωµένους

4. µα κανένας τους δε γύρισε πια πίσω/ τι εκεί τους σκότωσε ο αψεγάδιαστος Βελλερεφόντης όλους.

5. Και τότε εκείνος πια κατάλαβε θεού πως ήταν φύτρα

α) Αποστολή β) Παγίδα γ) Υπερφυσικές ικανότητες του αγωνιστή

δ) Αναχώρηση του ήρωα ε) Συνάντηση µε το δωρητή στ) Νίκη

9.4. Ερωτήσεις συνδυασµού αντικειµενικού τύπου και σύντοµης απάντησης

Αφού διαβάσετε τα παρακάτω κείµενα, να απαντήσετε στις ερωτήσεις που ακολουθούν. Α Ξαφνικά ο Τοµ σταµάτησε να σφυρίζει. Ένας άγνωστος βρισκόταν µερικά

µέτρα µπροστά του -ένα παιδί µόλις λίγο µεγαλύτερό του. Το παιδί ταν καλοντυµένο κιόλας κι ας ήταν καθηµερινή, κι όχι Κυριακή. Αυτό ήταν απλούστατα εξωφρενικό. Το καπέλο του ήταν κατακαίνουργιο, το σακάκι του ήταν καλοκουµπωµένο, χωρίς να του λείπει ούτε ένα κουµπί, και το παντελόνι

253

του καλοσιδερωµένο. Φορούσε ακόµη και παπούτσια, κι ας ήταν µόλις Παρασκευή. Επί πλέον φόραγε ως και γραβάτα, ένα κορδελάκι µε ζωηρά χρώµατα. Το ύφος του ήταν ολοφάνερα ενός πρωτευουσιάνου, πράγµα που έκανε τον Τοµ να νιώσει να τον τρώει η ζήλια ως µέσα τα φυλλοκάρδια του. Κι όσο περισσότερο κοιτούσε ο Τοµ τούτο το όγδοο θαύµα, τόσο περισσότερο ένιωθε τα χάλια της δικής του αµφίεσης. ∆εν µιλούσε ούτε ο ένας ούτε ο άλλος. Στο τέλος ο Τοµ είπε: -Σε νικάω!

Μ. Τουαίν, Οι περιπέτειες του Τοµ Σώγιερ. Ζαχαρόπουλος, Αθήνα 1995, σ. 15.

Β Το φθινόπωρο ξανά βαφτίζει τη γη, τη φρυµµένη από το βαρύ χνώτο του καλοκαιριού. Καινούργιος αστράφτει τότε ο ουρανός στο απόβροχο, πυκνά µυρίζει το παχύ, το µεστωµένο χώµα, κ η στερνή βλάστηση, το ξερό χορτάρι, το γυµνό δεντρί, λάµπουν µε καλοσύνη χερουβική. Τέτοιον είδε τον κόσµο ο Νικηφόρος ο Σγουρός τ άλλο πρωί που βγήκε από το καλογερικό καλύβι.

Α. Τερζάκης, Η πριγκιπέσσα Ιζαµπώ. Εστία, Αθήνα χ.χ., σ. 59.

Γ ... και γύρω γύρω υπήρχε πεζούλι και συρµατοπλέγµατα ψηλά που ολόγυρά τους αγκαλιαστά φύτρωναν περικοκλάδες λογής-λογής. Την Άνοιξη µυρσίνες σε τόνους λευκούς, ρόδινους και µοβ, το Φθινόπωρο άνθη κίτρινα µε χρυσές ανταύγειες και κόκκινα φύλλα µ ανταύγειες µπακιρένιες σαν έπεφτε επάνω τους ο ήλιος. Αν ήθελα µπορούσα να σπρώξω τη σιδερένια πόρτα και να µπω µέσα. Η κυρία Αφροδίτη θα µου πρόσφερε τότε κρέµα ίσως και παγωτό.

Μ. Λυµπεράκη, Τα ψάθινα καπέλα. Κέδρος, Αθήνα 1980.

Σε ποιο από τα παραπάνω αποσπάσµατα η περιγραφή α) εξυπηρετεί τη µετάβαση από το ένα αφηγηµατικό µέρος στο άλλο; β) φωτίζει την αφήγηση µε άµεσες πληροφορίες; γ) προκαλεί αδηµονία και αναµονή; δ) προσφέρει αισθητική απόλαυση; (Μία από αυτές τις λειτουργίες περισσεύει.) Να δικαιολογήσετε τις απαντήσεις σας.

10. ΤΟ ΚΩΜΙΚΟ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΓΕΛΙΟΥ

254

10.1. Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης

10.1.1. Έχοντας ως αφετηρία το κείµενο που ακολουθεί, να συνθέσετε ένα δικό σας, όπου θα αναφέρετε παραδείγµατα ανθρώπινων τύπων που αποτελούν, κατά τη γνώµη σας, αντικείµενο σάτιρας στην εποχή µας. Υποθέστε ότι θα το παρουσιάσετε προφορικά σε µια τηλεοπτική συζήτηση µε θέµα «Με ποιους ανθρώπινους τύπους γελούν οι Έλληνες σήµερα» και συνοµιλητές θεατρικούς συγγραφείς και γελοιογράφους. Φροντίστε να χρησιµοποιήσετε τουλάχιστον οκτώ από τις υπογραµµισµένες λέξεις. Η αθηναϊκή κοινωνία του 5ου π.Χ. αιώνα επιδοκίµαζε τους καλούς τρόπους,

την ευπρεπή εµφάνιση και τη µετρηµένη συµπεριφορά. Όποιος πολίτης κυκλοφορούσε ατηµέλητος, γινόταν σύντοµα στόχος σκωµµάτων, ενώ οι ανάγωγοι αντιµετώπιζαν τη χλεύη των συµπολιτών τους. Λοιδορίες και ειρωνείες, όµως, συνόδευαν και τους κοµψευόµενους και όσους έκαναν επίδειξη πλούτου. Η διακωµώδηση των τύπων του φλύαρου, του υπναρά ή του λαίµαργου ήταν πάντοτε στο στόχαστρο των κωµωδιογράφων. ∆εν απέφευγαν το διασυρµό ακόµη και οι πολιτικοί άνδρες. Συχνά στις κωµωδίες του ο Αριστοφάνης σατιρίζει µε καυστικότητα εξέχοντα πρόσωπα της εποχής του. Εµπαίζει τον Κλέωνα για την έπαρση και τη φιλοπόλεµη διάθεσή του, χλευάζει τις ιδέες του Σωκράτη και διασύρει τον Ευριπίδη για την ταπεινή καταγωγή της µητέρας του. (Οι πληροφορίες που χρησιµοποιήθηκαν στο παραπάνω κείµενο προέρχονται από το βιβλίο των Κολόµποβα Κ.Μ.& Οζερτσάικα Ε.Λ. Η καθηµερινή ζωή στην αρχαία Ελλάδα. Παπαδήµα, Αθήνα 1988.) 10.1.2. Αφού παρακολουθήσετε ένα επεισόδιο µιας κωµικής σειράς στην τηλεόραση α) να αφηγηθείτε µε συντοµία την υπόθεση και β) να δείξετε για ποιο λόγο προκαλεί ή δεν προκαλεί γέλιο.

10.1.3. Να αφηγηθείτε την υπόθεση µιας παλιάς δακρύβρεχτης ελληνικής ταινίας µε κωµικό ύφος.

255

10.2. Ερωτήσεις σύντοµης απάντησης

Αφού διαβάσετε τα παρακάτω κείµενα, να απαντήσετε στις ερωτήσεις που ακολουθούν. Α Ένα όµορφο πρωινό, την ώρα που η Ευρώπη µαζί µε τις φίλες της µάζευε λουλούδια σ ένα λιβάδι, όχι µακριά από το γιαλό, ο ∆ίας πλησίασε τα κορίτσια, µεταµορφωµένος σε ταύρο, ολόλευκο και γεµάτο ηµεράδα, µε µύριες χάρες απλωµένες πάνω στο δυνατό κορµί του, που το φώτιζαν δύο αθώα µάτια και, απ αυτά ψηλότερα, τα δυο του κέρατα, ολόχρυσο ένα µισοφέγγαρο απάνω στο κεφάλι. Με ήµερο µουκάνισµα πέρασε δίπλα απ τα κορίτσια και πήγε και ξαπλώθηκε µπρος στα πόδια της Ευρώπης. Τα κορίτσια γοητεύτηκαν, ξεθάρρεψαν και άρχισαν να τον περιεργάζονται µε θαυµασµό. Σε λίγο η Ευρώπη, χαρούµενη και γελαστή, πήδησε στη ράχη του. Τότε µεµιάς ορθώθηκε το ζώο και όρµησε κατά το πέλαγος. Η κόρη, γαντζωµένη πάνω στη ράχη του για να µην τσακιστεί, ξεφώνιζε απελπισµένη, όµως οι φίλες της είχαν σκορπίσει πανικόβλητες. Έτσι ο ∆ίας πέτυχε το σκοπό του. Για το θέληµα του θεού οι θάλασσες γαλήνεψαν, τα δελφίνια πηδούσαν γύρω από το θεϊκό ταύρο, οι Νηρηίδες χόρευαν, οι Τρίτωνες φυσούσαν µέσα σε µεγάλες κοχύλες και ο Ποσειδώνας βγήκε από τα βάθη της θάλασσας να συγχαρεί τον µεγάλο αδελφό. Και η ποµπή κατέληξε στης Κρήτης τ ακρογιάλια, στον τόπο που πιο πολύ απ όλους είχε δικό του ο ∆ίας, γιατί σ αυτόν τον τόπο ο µεγάλος θεός είχε γεννηθεί και είχε µεγαλώσει.

Η Ελληνική Μυθολογία, Οι ήρωες. Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1986, σσ. 259-260.

Β Η Ευρώπη ... Ένας µύθος γεµάτος ποίηση και ροµαντισµό ... Ήτανε, λέει, στις όχθες της Συρίας ένας βασιλιάς που λεγότανε Φοίνικας ή Αγήνορας. Πεντάµορφη η κοπέλα του είχε βγει µια µέρα µε τις φιλενάδες της στα περιβόλια και µάζευε λουλουδάκια. Τραγουδούσανε τα κοριτσάκια, πικ-νικ είχανε, χαρές κάνανε, και νά σου περαστικός ο ∆ον Χουάν Ζευς. Την είδε την πιτσιρίκα και µουρλάθηκε. Ο Ζευς σκέφθηκε την απαγωγή και µάλιστα µε τρόπο πολύ πονηρό. Πιάνει µόνος του και µεταµορφώνεται σε ταύρο. Αλλά ένα ταυράκι κούκλα. Ζωηρό, τσαχπίνικο, παιχνιδιάρικο και το κυριότερο, µε αναπνοή που µύριζε λεβάντες. Ζύγωσε τώρα το ταυράκι τα κορίτσια.

256

-Αχ τι ωραίο ... Το χάιδεψε η Ευρώπη, γονατίζει το ταυράκι στα πόδια της, τρελαίνεται η µικρή. -Καλέ αυτό είναι σα σκυλάκι. Παιχνίδια λοιπόν µε τον ταύρο, κάθεται και στη ράχη του η Ευρώπη και φωνάζει και τις άλλες. Ξαφνικά, όπως την είχε στη ράχη του την Ευρώπη, φεύγει σαν αστραπή και τρέχει στη θάλασσα. Η Ευρώπη τά χασε. -Σταθείτε κύριε ταύρε. Θα πέσω. Και γαντζώνεται από τα κέρατά του µη πέσει και σκοτωθεί το κορίτσι κι ο ∆ίας, παρντόν το δαµάλι ήθελα να πω, αµολιέται στη θάλασσα και από πίσω τρέχουνε Τρίτωνες και Νεράιδες µε γέλια και χαρές κι η Ευρώπη έχασε το µπούσουλα. Ο ∆ίας µόλις έφτασε στη σπηλιά, ξανάγινε ∆ίας. Η µικρή τρελάθηκε.

Ν. Τσιφόρος, Ελληνική Μυθολογία. Ερµής, Αθήνα 1970, σσ. 62-63.

1. Να εντοπίσετε τα κωµικά στοιχεία του κειµένου Β. 2. Ποια από αυτά αποτελούν υποβάθµιση (burlesque), δηλαδή εκφράζονται µε τρόπο κατώτερο (λιγότερο επίσηµο) απ ό,τι κανονικά χρησιµοποιείται ανάλογα µε το περιεχόµενο της αφήγησης;

3. Ο ∆ον Χουάν ήταν ένας Αυστριακός ιππότης που πήρε µέρος στη ναυµαχία της Ναυπάκτου (1571), αλλά έµεινε περισσότερο γνωστός για τη γοητεία του. Πώς δηµιουργείται το αστείο στη φράση «∆ον Χουάν Ζευς»;

4. Ποια είναι η πρόθεση του συγγραφέα του κειµένου Α και ποια του κειµένου Β; 5. Σε ποια περίσταση φαντάζεστε ότι θα µπορούσατε να αφηγηθείτε την ιστορία

µε τον τρόπο του κειµένου Α και σε ποια µ εκείνον του κειµένου Β;

10.3. Ερωτήσεις αντικειµενικού τύπου

10.3.1. Να συµπληρώστε τα κενά των παρακάτω προτάσεων µε το σωστό τύπο του κάθε φορά κατάλληλου επιθέτου από αυτά που δίνονται (ένα επίθετο δεν θα χρησιµοποιηθεί).

257

ανάρµοστο ειρωνικό νευρικό σαρδόνιο ανόητο εκνευριστικό πονηρό τρανταχτό αυθόρµητο θριαµβευτικό προσποιητό

1. Με ένα ............................... γέλιο έκλεισε το τάβλι. «Σας νίκησα πάλι», φώναξε.

2. Καθώς έβλεπε τον οµιλητή να σαστίζει και να χάνει τα λόγια του, ένα ........................... γέλιο άρχισε να τον κυριεύει, εντελώς ..............................

3. για την περίσταση. 4. Είναι τόσο συγκρατηµένος πάντοτε, τόσο κύριος του εαυτού του, σχεδόν ψυχρός. Ποτέ δεν έχω δει .................................... γέλιο στο πρόσωπό του.

5. Εφόσον δεν µπορείτε να συγκρατηθείτε, περάστε έξω. Το γέλιο σας κατήντησε ..................................... !

6. Το .................................... γέλιο του τον πρόδωσε. Όλοι κατάλαβαν ότι κάποια φάρσα είχε σκαρώσει πάλι.

7. ∆εν µπορείς να καθίσεις µαζί τους σε δηµόσιο χώρο. Τα .......................... γέλια τους σε κάνουν ρεζίλι.

8. Όλες οι προτάσεις της αντιµετωπίστηκαν µε .................................. γελάκια. Ήταν φανερό ότι δεν την συµπαθούσαν.

9. .................................. γέλια ακολούθησαν το κρύο ανέκδοτο του κ. προϊσταµένου.

10. Έτσι όπως γελούσε µόνος του, χωρίς να τον συµµερίζεται κάποιος από τους υπόλοιπους και ενώ όλοι µιλούσαν σοβαρά, το γέλιο του φαινόταν ....................

10.3.2. Να συµπληρώσετε τα κενά στο ακόλουθο απόσπασµα µε το σωστό τύπο των λέξεων που δίνονται (µία περισσεύει).

αστείο κοροϊδία χλεύη γέλιο σάτιρα Η παρωδία είναι κατ εξοχήν µέθοδος ................................. και

..................................... . Στόχος της είναι να προκαλέσει το/τη(ν)

258

................................... εις βάρος του σατιριζόµενου και, σπανιότερα, να γελοιοποιήσει τον σατιριζόµενο σε σηµείο που να τον κάνει να πέσει στα µάτια του κοινού. Το/Η ............................... στην παρωδία γεννιέται από την παράθεση και συνύπαρξη µέσα στα ίδια συµφραζόµενα δύο διαφορετικών, συχνά αντιθετικών, επιπέδων ύφους, π.χ. του υψηλού µε το καθηµερινό ή και χυδαίο.

Γ. Σηφάκης, Προβλήµατα µετάφρασης του Αριστοφάνη. Στιγµή, Αθήνα 1985, σ. 22. 10.3.3. Α) Σηµειώνοντας Χ στο αντίστοιχο πλαίσιο, να δείξετε ποια από τις ακόλουθες παροιµίες εκφράζει7 : 1. διάθεση χαριτολογίας α) Το µεγάλο ψάρι τρώει το µικρό. ! β) Μπρος τα κάλλη τι ναι ο πόνος. ! γ) Άναβε το λύχνο σου προτού να σ εύρει η νύχτα. ! δ) Στου κουφού την πόρτα όσο θέλεις βρόντα. !

2. κακεντρεχή σχολιασµό α) Όπου ακούς πολλά κεράσια, κράτα και µικρό καλάθι. ! β) Ο κόσµος το χει τούµπανο και συ κρυφό καµάρι. ! γ) Άλλα τα µάτια του λαγού κι άλλα της κουκουβάγιας. ! δ) Είπε ο γάιδαρος τον πετεινό κεφάλα. !

3. καγχασµό σε βάρος προσώπου α) Καθαρός ουρανός αστραπές δε φοβάται. ! β) Κόρακας κοράκου µάτι δε βγάζει. ! γ) Από δήµαρχος κλητήρας. ! δ) Πέτρα που κυλάει χόρτο δε µαζεύει. !

4. εµπαιγµό σε βάρος προσώπου α) Όποιος έχει πολύ πιπέρι, βάζει και στα λάχανα. !

7 Απαντήσεις: 1β, 2β, 3γ, 4β, 5α.

259

β) Ο χωριάτης κι αν πλουτίσει, το τσαρούχι δεν τ αφήνει. ! γ) Αν τους γονείς σου δεν τιµάς, ποιος θα τιµήσει εσένα; ! δ) Μην τάξεις τ άγιου κερί και του παιδιού κουλούρι. !

5. σαρκασµό α) Άρπαξε να φας και κλέψε να χεις. ! β) Κάθε θάµα τρεις ηµέρες και το µεγάλο τέσσερις. ! γ) Κάθε πράγµα στον καιρό του κι ο κολιός τον Αύγουστο. ! δ) Μαζί µιλούν, χώρια καταλαβαίνουν. !

Β) Να δικαιολογήσετε τις επιλογές σας. 10.4. Ερωτήσεις συνδυασµού αντικειµενικού τύπου και σύντοµης απάντησης

10.4.1. Να επιλέξετε την κάθε φορά σωστή απάντηση και να δικαιολογήσετε τις επιλογές σας8. 1. Ποια από τις ακόλουθες φράσεις αποτελεί λογοπαίγνιο; α) -Τι κάνεις Γιάννη; -Κουκιά σπέρνω. ! β) Άσπρη πέτρα ξέξασπρη κι απ τον ήλιο ξεξασπρότερη. ! γ) Ο φούρναρης ζυµώνει και η µοναχή ζει µόνη. ! δ) Ψηλός ψηλός καλόγερος και πίττα το κεφάλι. !

2. Ποια από τα ακόλουθα έργα είναι παρωδία; α) Η «Αληθινή ιστορία» του Λουκιανού. ! β) Ο µύθος του Αισώπου «Η Αλεπού και ο κόρακας». ! γ) Η «Βατραχοµυοµαχία». ! δ) Ο «∆ον Κιχώτης» του Θερβάντες. !

3. Ποια είναι η κύρια πρόθεση εκείνου που διακωµωδεί ένα πρόσωπο, µια κατάσταση, µια συµπεριφορά; α) να δηµοσιοποιήσει αδυναµίες, ! β) να γελοιοποιήσει, !

8 Απαντήσεις: 1γ, 2γ, 3β.

260

γ) να καυτηριάσει κακές συνήθειες, ! δ) να υπερτονίσει αρνητικές συνέπειες. !

10.4.2. Αφού διαβάσετε τα παρακάτω κείµενα, να απαντήσετε στις ερωτήσεις που ακολουθούν. Α Απρόβλεπτο! Κωµικό! Πραγµατικό! Ένα ακόµη θεατρικό ανέκδοτο. Συνέβη προχθές στο Πειραµατικό Θέατρο της Αθήνας της Μαριέτας Ριάλδη, όπου παίζεται ο «Ματωµένος γάµος». Βράδυ λοιπόν προχωρηµένο, η παράσταση έχει αρχίσει εδώ και 20 λεπτά. Είναι η στιγµή που η Μαριέτα Ριάλδη λέει στην υποτιθέµενη γειτόνισσα που µπαίνει στη σκηνή «καλώς τηνε». Ακριβώς την ίδια στιγµή µπαίνει στην αίθουσα µια καθυστερηµένη θεατής, που ακούγοντας το «καλώς τηνε» αρχίζει ακαριαία να δικαιολογείται. Με συγχωρείτε, είχε µποτιλιάρισµα, δεν έβρισκα και πάρκινγκ... Κενό αµηχανίας και µετά γέλια από κοινό και ηθοποιούς.

Από τον ηµερήσιο τύπο

Β -∆εν θέλω να µου πεις πάλι την ιστορία της Μαρίας, θέλω να µου γνωρίσεις επιτέλους τη Μαρία της ιστορίας.

261

Γ Πέµπτη ∆υνατός βοµβαρδισµός του Λονδίνου χτες. Σήµερα το πρωί ατµόσφαιρα ανησυχίας στους δηµοσιογράφους. Ένας παλαίµαχος ανταποκριτής (...) γύρεψε να µάθει, λέει, τις λεπτοµέρειες του βοµβαρδισµού από δύο Άγγλους της πρεσβείας. Το σπουδαίο νέο, του αποκρίθηκαν, είναι τούτο: Οι Γερµανοί αξιωµατικοί του στρατού που µπήκε στη Ρουµανία γέµισαν ένα µεγάλο ξενοδοχείο του Βουκουρεστίου. Οι µπότες που έβγαλαν έξω από τις κάµαρές τους για να τις γυαλίσουν, ήταν όλες ίδιες. Οι υπηρέτες φυσικά τις µπέρδεψαν. Φανταστείτε τι έγινε το άλλο πρωί.

Γ. Σεφέρης, Μέρες Γ΄. Ίκαρος, Αθήνα 1984, σσ. 255-257.

∆ Τι να πω κύριε πρόεδρε. Εγώ, της πιάτσας είµαι, πλην όµως άνθρωπος ουχί πονηρός, τουτέστιν λέω πάντα το πρεπούµενο. Το παλικαράκι, να πούµε, πάντα µε επιταγές φίνες µε πλέρωνε, ουδόλως πως καθυστερούσε τας υποχρεώσεις του.

Ε Η κυρία µε σήκωσε προχτές στον πίνακα. (...) Μετά, λέει, να λύσω το πρόβληµα µε τα δύο αυτοκίνητα που ξεκίνησαν την ίδια στιγµή, το ένα από την Αθήνα και το άλλο από τις Σέρρες µε εξήντα χιλιόµετρα το ένα και εβδοµήντα το άλλο και το ένα πήγαινε και το άλλο ερχόταν και έπρεπε να βρω πού θα συναντηθούν κι ο Μωϋσής που είδε ότι δεν ήξερα, φώναξε στην Αµαλιάδα και τα παιδιά γελάσανε, αλλά άµα σήκωνε εκείνα, δε θα γελούσανε και θα γελούσα εγώ.

Κ. Ντελόπουλος, Ο Άκης και οι άλλοι. Γνώση, Αθήνα 1990, σ. 38.

ΣΤ Μια µέρα είδαµε σπίτι µας ένα ποντίκι. Περαστικό θα ήτανε ή λάθος πόρτα

βρήκε ανοιχτή. Η µητέρα µου σχεδόν κολακεύτηκε, το καµάρωσε. Ποντίκια, µόνο σε σπίτια πλουσίων έµπαιναν. Προπολεµικώς είχαµε και µεις κάµποσα, παρότι, ποντίκι σπίτι µας η µητέρα µου το είχε σχεδόν για ατιµία, ήταν πολύ της καθαριότητος γυναίκα. Είχαµε πάντοτε φάκα, στο δόκανο ψωµάκι τηγανισµένο στο λάδι. Με την κατάρρευση του αλβανικού, δεν ξαναείδε ψωµάκι η φάκα.

Π. Μάτεσις, Η µητέρα του σκύλου. Καστανιώτης, Αθήνα 1995, σ. 88.

Ζ ΠΡΟΕ∆ΡΟΣ: Την ξέρεις την κυρία;

262

ΝΕΥΡΙΚΟΣ: Όχι κύριε πρόεδρε. ΠΡΟΕ∆ΡΟΣ: Τότε λοιπόν; Πώς σου ήρθε να δώσεις ένα χαστούκι σε µια κυρία, που ούτε την ξέρεις, ούτε την είχες δει άλλη φορά; (...) Λέγε πως έγινε το επεισόδιο. ΝΕΥΡΙΚΟΣ: Μάλιστα κύριε πρόεδρε. Είµαστε µέσα στο τραµ. Εγώ εδώ, αυτή εκεί. Καθόµουν απέναντί της, καθόταν απέναντί µου. Ακούστε τώρα. Έρχεται ο εισπράκτωρ, της ζητά το εισιτήριο. Ανοίγει τη µεγάλη τσάντα, βγάζει το µικρό τσαντάκι, κλείνει τη µεγάλη τσάντα ανοίγει το µικρό τσαντάκι, βγάζει τα λεπτά, κλείνει το µικρό τσαντάκι, ανοίγει τη µεγάλη τσάντα, βάζει µέσα το µικρό τσαντάκι, κλείνει τη µεγάλη τσάντα, δίνει τα λεπτά στον εισπράκτορα.

∆. Ψαθάς, Ο νευρικός κύριος. Μαρή, Αθήνα χ.χ., σσ. 64-65.

Σε ποιο από τα παραπάνω αποσπάσµατα γελούµε, επειδή: 1. βλέπουµε ένα σφάλµα, µια αδεξιότητα, ένα λάθος (γέλιο ανωτερότητας); .................

2. κάτι µας προκαλεί έκπληξη; .................. 3. συµβαίνει µια παρεξήγηση, µια σύγχυση της ταυτότητας δύο προσώπων;

................. 4. έχουµε αντιστροφή των όρων; ................. 5. έχουµε µεταφορά σε ύφος που δεν ταιριάζει στον οµιλητή και µάλιστα υπερβολή (από το ταπεινό στο υψηλό); .................

6. επαναλαµβάνεται ένας λόγος, ή µια κίνηση; .................. (Ένα από τα αποσπάσµατα περισσεύει)

Να δικαιολογήσετε τις απαντήσεις σας.

263

11. ΣΥΝΟΧΗ

11.1. Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης

Η χρήση των µηχανισµών συνοχής εξαρτάται από την επικοινωνιακή περίσταση, το είδος του κειµένου, καθώς και από τις προθέσεις και το ύφος του συντάκτη του. Λαµβάνοντας αυτά υπόψη, να συνθέσετε: α) Έναν κανονισµό λειτουργίας του σχολείου, για να αναρτηθεί σε περίοπτα

σηµεία των σχολικών αιθουσών, µε οικονοµία στις αρθρωτικές λέξεις και φράσεις,

β) Ένα σύντοµο κείµενο (200-250 λέξεων) όπου παρουσιάζετε, σε συζήτηση µε απαιτητικούς συνοµιλητές, την άποψή σας για την τάση των γονέων να συνοδεύουν τα παιδιά τους (στο ωδείο, στις βραδινές εξόδους κτλ). Να προσέξετε ιδιαίτερα τις συνδετικές, µεταβατικές και επεξηγηµατικές λέξεις και φράσεις.

γ) Ένα κείµενο, για να αναγραφεί σε χαρτόνι και να αναρτηθεί σε αίθουσα του σχολείου στην οποία φιλοξενείται µία εκδήλωση για το περιβάλλον, όπου χρησιµοποιείτε επαναλήψεις λέξεων, για να προσδώσετε έµφαση στα γραφόµενα (π.χ. «Αν δεν σταµατήσουµε τώρα την αποψίλωση των δασών, αν δεν ..., αν δεν ..., αν δεν ..., τότε ...»).

11.2. Ερωτήσεις σύντοµης απάντησης

11.2.1. Ένα παιδί του περιβάλλοντός σας σάς φέρνει ένα κείµενό του για να του πείτε τη γνώµη σας ή και να το διορθώσετε. Το κείµενο αποτελεί τµήµα µιας συνθετικής εργασίας, µε ζητούµενο την επίδραση των αρχαίων ελληνικών µύθων στα σύγχρονα πνευµατικά και καλλιτεχνικά έργα. Εσείς βρίσκετε ότι το κείµενο υστερεί ως προς τις συνδετικές και µεταβατικές λέξεις και φράσεις, τα αναφορικά στοιχεία και γενικά ως προς τους µηχανισµούς συνοχής. Πώς θα διαµορφωθεί το παρακάτω κείµενο µετά από τις δικές σας υποδείξεις;

Τις προάλλες είδα µία ταινία που µου έκανε εντύπωση. Ο τίτλος της είναι

«Ωραία µου κυρία». Έχει κοινά σηµεία µε το µύθο του Πυγµαλίωνα. Ήταν ένας γλύπτης από την Κύπρο. Ερωτεύτηκε ένα άγαλµα που κατασκεύασε

και παρίστανε τη θεά Αφροδίτη. Αυτή τον λυπήθηκε, έδωσε πνοή στο άγαλµα.

264

Αυτός έζησε µαζί της. Απέκτησε ένα γιο, τον Πάφο. Έγινε ο επώνυµος ήρωας της Πάφου. Στην ταινία, τη θέση του Πυγµαλίωνα έχει ένας Άγγλος καθηγητής της

φωνολογίας. Περιφέρεται στις συνοικίες της πόλης του. Καταγράφει σ ένα σηµειωµατάριο την προφορά διαφόρων ανθρώπων, κυρίως λαϊκών. Ένα βράδυ βροχερό, έξω από την Όπερα, άκουσε µια ανθοπώλιδα, την Ελίζα, να διαφηµίζει τα λουλούδια της. Ενδιαφέρθηκε για την προφορά της. Τη γνώρισε και την πήρε στο σπίτι του. Έβαλε στοίχηµα µ έναν φίλο και συνάδελφό του ότι σε λίγο καιρό θα µπορούσε να την εκπαιδεύσει να µιλάει, όπως µία µορφωµένη κυρία της «ανώτερης» κοινωνίας. Θα έκανε το πείραµα να την παρουσιάσει σε µια δεξίωση, χωρίς κανείς να καταλάβει ότι δεν προέρχεται από τον κύκλο τους. Πέτυχε και κέρδισε το στοίχηµα. Ήταν το δηµιούργηµά του. Την αγάπησε και αυτή επίσης. Παντρεύτηκαν και όλα τελείωσαν σχεδόν σαν παραµύθι.

11.2.2. Είστε ο διευθυντής συντάξεως του περιοδικού του σχολείου σας. Το επόµενο φύλλο της είναι αφιερωµένο στο περιβάλλον. Ένας συµµαθητής σας έφερε τα παρακάτω κείµενα. Κρίνετε ότι το κείµενο Α πρέπει να είναι πιο εµφατικό και γι αυτό θα πρέπει να περιέχει επαναλήψεις και συνώνυµα. Αντιθέτως, θεωρείτε ότι στο κείµενο Β οι επαναλήψεις και τα συνώνυµα είναι κουραστικά και πρέπει να αντικατασταθούν µε αναφορικά και ελλείψεις. Να διαµορφώσετε αναλόγως αυτά τα κείµενα. Α Η ρύπανση του εδάφους δεν προκαλείται µόνο από τα πλαστικά που δε διασπώνται, αλλά και τα φυτοφάρµακα. Αυτά πάλι δε ρυπαίνουν απλώς, αλλά µπορούν να διαταράξουν ένα οικοσύστηµα. Καλλιέργειες στο Βόρνεο ραντίστηκαν πριν από µερικά χρόνια για να εξοντωθούν τα κουνούπια. Μερικά από αυτά φαγώθηκαν από σαύρες, ενώ ήταν ακόµη ζωντανά. Αυτές έγιναν πιο δυσκίνητες, λόγω του φαρµάκου, και διευκολύνθηκαν οι γάτες να τις πιάσουν και να τις φάνε. Το φάρµακο που είχαν σκότωσαν τις γάτες. Λιγότερες γάτες, περισσότερα ποντίκια. Αυτά µετέφεραν ασθένειες σε ανθρώπους και ζώα. ∆εν υπήρχαν πολλές σαύρες και ο αριθµός των κουνουπιών µεγάλωσε. Κατέστρεψαν τις καλλιέργειες τις οποίες τα φυτοφάρµακα υποτίθεται ότι προστάτευσαν.

265

Β Τα φυτοφάρµακα των καλλιεργειών παρασύρονται µερικές φορές από τη βροχή. Οι χηµικές ουσίες οι οποίες περιέχονται σ αυτό είδος φαρµάκων, δηλαδή στα φυτοφάρµακα µολύνουν τα ποτάµια. Από την άλλη πλευρά, τα ποτάµια µολύνονται περισσότερο από οτιδήποτε άλλο από τους υπονόµους των πόλεων και τα βιοµηχανικά απόβλητα. Το νερό από το µπάνιο, τις τουαλέτες και τις κουζίνες περιέχει χηµικές ουσίες. Αυτό το νερό από το µπάνιο, τις τουαλέτες και τις κουζίνες διοχετεύεται στα παραπλήσια ποτάµια, λίµνες και θάλασσες. Χιλιάδες βιοµηχανιών αδειάζουν τόνους πετρελαίου, µεταλλικών αποβλήτων και χηµικών ουσιών στα ποτάµια. Τότε, το νερό αυτών των ποταµών µε το πετρέλαιο, τα απόβλητα και τις χηµικές ουσίες δεν είναι µόνο ακατάλληλο για να το πιούµε, αλλά είναι και θανατηφόρο για πολλές µορφές µικροσκοπικών ζώων και φυτών, δηλαδή µικροοργανισµών. Ορισµένοι από τους µικροοργανισµούς που επιπλέουν στον ωκεανό παράγουν περισσότερο από το µισό οξυγόνο που µας επιτρέπει να αναπνέουµε. Έτσι, σκοτώνοντας αυτούς τους µικροοργανισµούς των ωκεανών µε το πετρέλαιο, τα µεταλλικά απόβλητα και τις χηµικές ουσίες των ποταµών που εκβάλλουν στους ωκεανούς, σκοτώνουµε και τα φυτά της ξηράς και, τελικά, και το ίδιο το ανθρώπινο είδος.

11.2.3. Βρίσκεστε στο Λονδίνο για ολιγοήµερες διακοπές. Ένα µέλος της παρέας σας στέλνει µία επιστολή στην οικογένειά του στην Ελλάδα. Γράφει το κείµενο πρώτα στο πρόχειρο και µετά το µεταφέρει σε ένα ωραίο χαρτί αλληλογραφίας. Κατά την αντιγραφή, προσθέτει µερικές λέξεις και φράσεις και επιφέρει και µικρές αλλαγές. α) Αφού διαβάσετε τα δύο κείµενα, να επισηµάνετε και να εξηγήσετε αυτές τις προσθήκες και αλλαγές.

β) Ποια από τα δύο κείµενα προτιµάτε και γιατί; Α (Στο πρόχειρο)

Αγαπηµένοι µου µαµά και µπαµπά,

266

το Λονδίνο είναι ανεξάντλητο. Πήγαµε για ψώνια, εκεί όπου πηγαίνουν συνήθως οι επισκέπτες. Είδαµε πολλές και ενδιαφέρουσες αντίκες. Ακριβές οι περισσότερες, απλώς τις θαυµάσαµε. Μπήκαµε και σ ένα τεράστιο κατάστηµα, «Χάροντς» το λένε. Βρίσκεις από καρφίτσες µέχρι πιάνα. Ξοδέψαµε σχεδόν µια ηµέρα. Το συνάλλαγµά µας δεν άντεχε σπουδαίες αγορές. Ξεπεράσαµε την επιθυµία µας για βιτρίνες και στραφήκαµε προς ... πνευµατικότερες αναζητήσεις. Το Βρετανικό Μουσείο µας απασχόλησε δύο µέρες και λίγες ήταν. Πινακοθήκη, πλανητάριο, µουσείο κέρινων οµοιωµάτων, καθεδρικός ναός του Αγίου Παύλου, µουσείο επιστηµών. Επιδοθήκαµε και σε περιηγήσεις. Ανάκτορα του Μπάκιγχαµ, πύργος του Λονδίνου, ζωολογικός κήπος. Χτες δεν άντεχα να περπατήσω άλλο. Στρογγυλοκαθίσαµε σ ένα θέατρο και απολαύσαµε ένα µιούζικαλ. Θα πάµε βόλτα µε καραβάκι στον Τάµεση και εκδροµή µε τρένο σε δύο πολύ παλιές πόλεις, την Οξφόρδη και το Κέιµπριτζ. Περισσότερα θα πούµε από κοντά.

Σας φιλώ. Β (Στο χαρτί αλληλογραφίας) Αγαπηµένοι µου µπαµπά και µαµά,

το Λονδίνο είναι µια πόλη που δεν την εξαντλεί κανείς τόσο εύκολα. Ή µάλλον είναι ανεξάντλητη. Ας πάρω, όµως, τα πράγµατα µε τη σειρά. Κατ αρχάς πήγαµε για ψώνια, εκεί όπου πηγαίνουν συνήθως οι επισκέπτες. Εκτός των άλλων, είδαµε και αντίκες, µόνο που ήταν ακριβές και απλώς τις θαυµάσαµε. Τη δεύτερη µέρα µπήκαµε σ ένα τεράστιο κατάστηµα που λέγεται «Χάροντς» και όπου βρίσκεις από καρφίτσες µέχρι πιάνα. Εκεί, ξοδέψαµε σχεδόν µία µέρα. Βέβαια, το συνάλλαγµά µας δεν άντεχε σπουδαίες αγορές. Άλλωστε, ξεπεράσαµε την επιθυµία για βιτρίνες και έτσι στραφήκαµε προς ... πνευµατικότερες αναζητήσεις. Πιο συγκεκριµένα, το Βρετανικό Μουσείο µας απασχόλησε δύο ηµέρες και λίγες ήτανε. Τις επόµενες δύο ηµέρες, πινακοθήκη, πλανητάριο, µουσείο κέρινων οµοιωµάτων, καθεδρικός ναός του Αγίου Παύλου, µουσείο επιστηµών. Στη συνέχεια, επιδοθήκαµε σε περιηγήσεις: ανάκτορα του Μπάκιγχαµ, πύργος του Λονδίνου, ζωολογικός κήπος. Βέβαια, µετά από όλα αυτά, χθες δεν άντεχα να περπατήσω άλλο. Έτσι, στρογγυλοκαθίσαµε σ ένα θέατρο και απολαύσαµε ένα µιούζικαλ.

267

Πάντως, τις ηµέρες που αποµένουν, θα πάµε βόλτα µε το καραβάκι στον Τάµεση, καθώς και εκδροµή σε δύο παλιές πόλεις, την Οξφόρδη και το Κέιµπριτζ. Περισσότερα θα πούµε από κοντά.

Σας φιλώ. 11.2.4. Στο µάθηµα της γλώσσας σας έχει ζητηθεί να συνθέσετε ένα κείµενο σχετικά µε µια πρόσφατη επιστηµονική εξέλιξη. Εσείς παρακολουθείτε µία συναφή εκποµπή στην τηλεόραση και κρατάτε τις παρακάτω σηµειώσεις. Να συµπληρώσετε, όπου χρειάζεται, και να αρθρώσετε τις ασύνδετες προτάσεις και περιόδους, ώστε να αποτελέσουν συνεχές κείµενο. α) Μικροχειρουργική -πάντοτε χρονοβόρα και κουραστική. β) Εγχείρηση στο Μάντσεστερ για συγκόλληση αποκοµµένου χεριού διήρκεσε 19 ώρες -µάλλον ρεκόρ.

γ) Μεγάλη πρόοδος σηµειώθηκε τα τελευταία χρόνια. δ) Η ένωση αρτηριών και αγγείων διαµέτρου µισού χιλιοστού διευκολύνθηκε µε την τελειοποίηση µικροσκοπίου µε δύο ή τρεις κεφαλές - επιτρέπει σε αντίστοιχους χειρουργούς να εργάζονται ταυτοχρόνως.

ε) Βελτιώθηκαν τα συρραπτικά υλικά - παρασκευάστηκαν πιο αποτελεσµατικά φάρµακα.

στ) Βελτιώθηκαν οι τεχνικές αναισθησίας (σηµαντικό, όταν ο ασθενής πρέπει να είναι ναρκωµένος για 19 ώρες).

ζ) Ενισχύθηκε η ψυχοθεραπεία για ψυχολογική στήριξη του ασθενούς. η) Αξίζουν τον κόπο; θ) Ένας χειρουργός επιφυλάσσεται: ∆εν είναι πολύ πιθανό ότι ένας ασθενής θα ανακτήσει πλήρως την αίσθηση της αφής -να ξεχωρίζει τη διαφορά ανάµεσα σ ένα νόµισµα κι ένα συνδετήρα χαρτιών.

ι) Άλλος υποστηρίζει: Ένα επανασυνδεδεµένο µέλος είναι προτιµότερο από ένα τεχνητό.

11.3. Ερωτήσεις αντικειµενικού τύπου

11.3.1. Οι ακόλουθες προτάσεις και περίοδοι συναποτελούν το κείµενο µιας επιστολής, αλλά είναι ανακατεµένες. Βασιζόµενοι κυρίως στις υπογραµµισµένες λέξεις και φράσεις, να αποκαταστήσετε τη σωστή σειρά σηµειώνοντας τον αύξοντα αριθµό στα πλαίσια που προηγούνται.

268

! α) Και τότε ήταν που συνειδητοποιήσαµε τους ήχους της φύσης και κυρίως το κύµα που έσκαγε απαλά.

! β) Τη θυµάσαι; Κάτω από το βενετσιάνικο κάστρο. ! γ) Αυτά προς το παρόν, περισσότερα ελπίζω να πούµε διά ζώσης στις

διακοπές. ! δ) ∆ηλαδή η ζωή κυλά µε τον κανονικό ρυθµό της και δεν συµβαίνουν

εξαιρετικά γεγονότα. ! ε) Όπως φαντάζεσαι, στην αρχή κάναµε πολύ θόρυβο, αστεία, φωνές,

κυνηγητά. ! στ) Ή µάλλον, µέχρι νωρίς το πρωί. ! ζ) Πραγµατικά, ήταν η σειρά µου να σου γράψω, όπως παρατηρείς, αλλά δεν

έχω πολλά νέα τον τελευταίο καιρό. ! η) Στο τέλος, µαζέψαµε τα σκουπίδια, τα φορτώσαµε µαζί µε τα άλλα

πράγµατα στο αυτοκίνητο και επιστρέψαµε στις βάσεις µας. ! θ) Κι έτσι, φορτώσαµε στα αυτοκίνητα τα φαγητά, τα γλυκά, καρέκλες,

τραπεζάκια και τα συναφή, µέχρι και φαναράκια είχε προβλέψει -αυτά τα κινέζικα µε το κερί.

! ι) Αντί για το συνηθισµένο πάρτι στο σπίτι πρότεινε να µεταφερθούµε σ εκείνη την παραλία που πηγαίνουµε, όταν θέλουµε να αποφύγουµε την πολυκοσµία.

! ια) Στη συνέχεια, φυσικά, ταράξαµε πάλι της νύχτας τη σιγαλιά, ανάψαµε µια φωτιά, γιατί έκανε και ψύχρα και τραγουδήσαµε µέχρι αργά.

! ιβ) Εκτός από αυτά, έφερα κι εγώ µια λάµπα θυέλλης κι ο Νίκος µια πετρελαίου, της γιαγιάς του.

! ιγ) Ευχαριστώ πολύ για την επιστολή σου, που έλαβα σήµερα. ! ιδ) Αλλά µόλις αρχίσαµε να τρώµε, η φασαρία σταµάτησε. ! ιε) Επιπλέον, ο Γιώργος έφερε την κιθάρα του και ο Πέτρος τη φυσαρµόνικα. ! ιστ) Για να γίνω πιο συγκεκριµένος, η Μαρία είχε γενέθλια. ! ιζ) Ευτυχώς, το φεγγάρι ήταν φωτεινό και µπορέσαµε να τακτοποιήσουµε

όλον αυτόν τον εξοπλισµό στην αµµουδιά. ! ιη) Αν, βέβαια, εξαιρέσω ότι το περασµένο Σάββατο περάσαµε µια ωραία

βραδιά.

269

11.3.2. Να συνδέσετε καθένα από τα ακόλουθα ζεύγη προτάσεων, έτσι ώστε να γίνει σαφέστερη η νοηµατική σχέση ανάµεσα στις προτάσεις κάθε ζεύγους. Οι συνδετικές και µεταβατικές λέξεις και φράσεις που θα χρησιµοποιήσετε µπορεί να δηλώνουν επεξήγηση, αντίθεση, πρόσθεση, συµπέρασµα, µετάβαση ή χρονική σχέση. 1. α) Ο εξάδελφός µου ανήκει στους «γιατρούς χωρίς σύνορα». β) Συµµετέχει σε αποστολές σε χώρες της Αφρικής, όπου εµβολιάζει παιδιά και περιθάλπει αρρώστους.

2. α) Βρήκα µια δουλειά σε µια εταιρεία που εµπορεύεται είδη κιγκαλερίας. β) Βίδες, πρίζες, διακόπτες, πόµολα.

3. α) Ο µισθός και οι συνθήκες είναι καλές. β) Το γραφείο απέχει από το σπίτι µου µόνο δέκα λεπτά µε τα πόδια.

4. α) Αυτά τα ζητήµατα είναι δύσκολο να τα χειριστεί κανείς µέσω επιστολών. β) Είναι καλύτερα να έχουµε µια συνάντηση.

5. α) Αρκετοί παράγοντες συνέτειναν στην απόφασή µου ν ακολουθήσω το ε-πάγγελµα του πατέρα µου.

β) Θα έχω σίγουρη πελατεία. 6. α) Μετά από το περσινό δυστύχηµα, το δηµοτικό συµβούλιο υποσχέθηκε να

πεζοδροµήσει τους δρόµους γύρω από το σχολείο. β) Τίποτε δεν έγινε µέχρι σήµερα.

7. α) Η ταινία µου άρεσε στο σύνολό της. β) Οι σκηνές στην έρηµο ήταν τραβηγµένες σε στούντιο, πράγµα που

µειώνει την ποιότητα της παραγωγής. 8. α) Τα κείµενα του βιβλίου δεν είναι αξιόλογα. β) Οι ζωγραφιές είναι εκπληκτικές.

9. α) Η ορχήστρα ήταν υπέροχη. Πολλά όργανα και εξαίρετοι σολίστες. β) Η αίθουσα συναυλιών είναι υψηλών προδιαγραφών.

10. α) Πολλές ασθένειες έχουν καταπολεµηθεί οριστικά. β) Υπάρχει πλέον αποτελεσµατικό εµβόλιο κατά της πολιοµυελίτιδας.

11. α) Κύριε διευθυντά, δε συνηθίζω να γράφω επιστολές διαµαρτυρίας. β) Αυτή τη φορά νοµίζω ότι δεν πρέπει να σιωπήσω.

12. α) Μόνο ένα µέταλλο παραµένει υγρό σε θερµοκρασία δωµατίου.

270

β) Ο υδράργυρος. 13. α) Οι δυνατότητες των ηλεκτρονικών υπολογιστών µου θυµίζουν µερικά Πα-

ραµύθια. β) Το λυχνάρι του Αλαντίν µε το τζίνι που πραγµατοποιεί όλες τις επιθυµίες

του. 14. α) Η τεχνολογία έχει επιτύχει µείωση του θορύβου που παράγουν οι

κινητήρες των αυτοκινήτων και πολλά µηχανήµατα. β) Ο µέσος αστός εκτίθεται σε όλο και περισσότερους θορύβους.

15. α) Έχει παραχθεί βιοδιασπώµενο πλαστικό που αποσυντίθεται στο έδαφος, όπως τα φυσικά υλικά.

β) ∆εν µπορεί να χρησιµοποιηθεί στην κατασκευή οικοδοµών και οχηµάτων, επειδή δεν είναι ανθεκτικό.

16. α) Πηγαίνοντας στην εκδήλωση πίστευα ότι θα βαρεθώ. β) Ήταν µια καταπληκτική βραδιά.

17. α) Ο καιρός ήταν βροχερός και έκανε κρύο. β) Περάσαµε ωραία στην εκδροµή.

18. α) ∆εν πιστεύω σε προλήψεις. β) Στη Ρώµη, στο σιντριβάνι που ρίχνουν κέρµατα και λένε νοερά ευχές,

έκανα κι εγώ το ίδιο. 19. α) Οι φάλαινες και τα δελφίνια αποτελούν συχνά «παρεµπίπτον αλίευµα» της

αλιείας µε παρασυρόµενα αφρόδιχτα. β) Αυτά τα κήτη ψαρεύονται κατά λάθος µαζί µε τα άλλα ψάρια που αποτελούν και το στόχο της αλιείας.

20. α) Είχα πάρα πολλές υποχρεώσεις το Σαββατοκύριακο. β) ∆εν πήγα στο γυµναστήριο, για να προετοιµαστώ καλύτερα για τις

εξετάσεις του πιάνου. 11.3.3. Στο παρακάτω άρθρο σχετικά µε τους κινδύνους από την πυρηνική ενέργεια λείπουν ορισµένες συνδετικές λέξεις και φράσεις. Να τις συµπληρώσετε έτσι, ώστε να γίνει πιο κατανοητή η νοηµατική ροή του κειµένου.

271

Υπάρχουν διαφορετικά είδη κινδύνων συνδεόµενα µε τη χρήση των πυρηνικών αντιδραστήρων. ....................................... (1). Το ραδιενεργό υλικό πρέπει να ταξιδέψει από τον τόπο κατασκευής στον πυρηνικό σταθµό. ................................................ (2) οι ίδιοι οι πυρηνικοί σταθµοί είναι γερά κατασκευασµένοι και µονωµένοι, τα φορτηγά που χρησιµοποιούνται για τη µεταφορά του υλικού δεν είναι. ∆υστυχώς, µόνο µε δύο τρόπους µπορεί να γίνει η µεταφορά, ................................. (3) οδικώς και σιδηροδροµικώς. Και οι δύο αυτοί τρόποι φέρνουν τα υλικά που µεταφέρονται κοντά στο κοινό ............................................. (4) οι διαδροµές είναι σχεδιασµένες ώστε να διέρχονται κοντά σε ή ............................. (5) µέσα από πυκνοκατοικηµένες περιοχές.

................................ (6) υπάρχει το πρόβληµα των αποβλήτων. Όλοι οι πυρηνικοί σταθµοί παράγουν απόβλητα, τα οποία στις περισσότερες περιπτώσεις θα παραµείνουν ραδιενεργά για χιλιάδες χρόνια. Αυτά τα απόβλητα είναι αδύνατον να απενεργοποιηθούν και ..................................... (7) πρέπει να αποθηκευτούν µε έναν από τους ευφυείς αλλά πολύπλοκους τρόπους που έχουν επινοήσει οι επιστήµονες. ........................................ (8) να ταφούν στο έδαφος, να τοποθετηθούν σε κατεστραµµένα ή άχρηστα ορυχεία ή να βυθιστούν στη θάλασσα. ................................. (9) αυτές οι µέθοδοι δεν λύνουν το πρόβληµα· απλώς το σκεπάζουν, .............................. (10) ένας σεισµός µπορεί να ανοίξει τη δεξαµενή των αποβλήτων σαν καρυδότσουφλο.

........................................ (11) υπάρχει το πρόβληµα της κατά λάθος έκθεσης σε ραδιενέργεια, λόγω διαρροής ή έκρηξης στον πυρηνικό σταθµό. Όπως και µε τους άλλους δύο κινδύνους, η πιθανότητα να συµβεί κάτι τέτοιο είναι µικρή και ........................................ (12) δεν δικαιολογεί σοβαρή ένσταση για ένα πυρηνικό πρόγραµµα. ......................................... (13) µπορεί να συµβεί, όπως θα σας διαβεβαιώσουν οι κάτοικοι του Τσερνοµπίλ. Αν τα δούµε ξεχωριστά και για µικρές χρονικές περιόδους, αυτά τα τρία είδη

κινδύνου δεν µας κάνουν να ανησυχούµε. .................................. (14) αν τα θεωρήσουµε στο σύνολό τους και σε µεγάλες χρονικές περιόδους, ........................ (15) η πιθανότητα καταστροφής είναι πολύ µεγάλη.

272

273

ΣΥΝΘΕΤΙΚΕΣ - ∆ΗΜΙΟΥΡΓΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ 1. Συγγραφή ενός διηγήµατος

• Αυτή η εργασία µπορεί να προγραµµατιστεί σε συνδυασµό µε το µάθηµα της Λογοτεχνίας. Μπορεί να είναι ατοµική ή οµαδική. Αν, πάλι, είναι οµαδική, κάθε παιδί µπορεί να αναλάβει να συγγράψει ένα ορισµένο τµήµα του διηγήµατος (π.χ. να το συνεχίσει από το σηµείο που σταµάτησε ο συµµαθητής του µέχρι ένα ορισµένο σηµείο) ή να συνεννοηθεί για ολόκληρο το διήγηµα από κοινού µε τα υπόλοιπα παιδιά.

• Ο καθηγητής µπορεί να υποδείξει θεµατικές περιοχές ή να αφήσει τους µαθητές να τις αναζητήσουν. Μια τέτοια υπόδειξη θα µπορούσε να είναι ως εξής: Παιδική ηλικία, σχολική ζωή, οικογενειακή ζωή, δραστηριότητα του ελεύθερου χρόνου, φιλικές σχέσεις, διακοπές, συµµετοχή σε κοσµικό γεγονός, αναπάντεχη ή και ανεπιθύµητη ή ευτυχής συνάντηση µε πρόσωπο/α, αναζήτηση ή και ανακάλυψη προσώπου, αντικειµένου, ασχολίας, προγράµµατος Η/Υ, συνάντηση µε ένα βιβλίο, ή έργο τέχνης (κινηµατογραφική ταινία, θεατρική παράσταση, τραγούδι, µουσικό κοµµάτι ή µουσική συλλογή), περιπέτεια (σε εκδροµή ή στην πόλη, σε βουνό στη θάλασσα κτλ).

• Ο καθηγητής µπορεί να υποδείξει ή να αφήσει τους µαθητές να επιλέξουν τη σχέση συγγραφέα-αφηγητή, τους αφηγηµατικούς τρόπους, τον χειρισµό του αφηγηµατικού χρόνου, (φυσική χρονική σειρά, αναδροµική, πρόδροµη αφήγηση, in media res, συστολή - διαστολή του χρόνου) το ύφος και το είδος της εστίασης του κειµένου τους, τη χρήση, την έκταση και τη λειτουργία των περιγραφών.

• Επίσης, µπορεί να τους υποδείξει ένα διάγραµµα οργανωτικό του περιεχοµένου ή να αφήσει τους µαθητές να το επεξεργαστούν. Ένα τέτοιο διάγραµµα θα µπορούσε να είναι ως εξής: α) ΓΕΓΟΝΟΤΑ ή ΣΥΜΒΑΝΤΑ β) τα οποία τοποθετούνται σε ΧΩΡΟ και σε ΧΡΟΝΟ, γ) βρίσκονται σε ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ δ) και υπάρχει σχέση ΑΙΤΙΑΣ και ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΟΣ µεταξύ τους.

274

ε) Μια σταθερή ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΗ ΦΩΝΗ που διηγείται την ιστορία, στ) µία συνεπής ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ, ζ) ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ ανθρώπων, η) ΣΠΟΥ∆ΑΙΟΤΗΤΑ / ΣΗΜΑΣΙΑ, δηλαδή τα γεγονότα επιλέγονται για να αναδείξουν ένα στόχο ή µήνυµα, θ) ΣΧΕΣΗ ανάµεσα στους χαρακτήρες και τα γεγονότα (θεµατικές ισοδυναµίες και αντιθέσεις), ι) µια ΕΝΑΡΞΗ: κάτι συµβαίνει που αποτελεί εκκίνηση µιας ακολουθίας συνδεοµένων γεγονότων. Συχνά πρόκειται για µια διαταραχή ή έλλειψη. ια) Μια ΚΑΤΑΛΗΞΗ: κάτι συµβαίνει που οδηγεί την ακολουθία των συµβάντων σ ένα τέλος. Συνήθως αυτό είναι µια επανόρθωση ή εξέλιξη (θετική ή αρνητική) κάποιου γεγονότος ή µιας κανονικότητας ή τάξης που διασαλεύτηκε.

• Γι αυτά τα διηγήµατα µπορεί να διοργανωθεί διαγωνισµός µε διάφορα βραβεία και κριτική επιτροπή µέλη του συλλόγου των καθηγητών ή και προσωπικότητες από τον ευρύτερο κοινωνικό χώρο. Θα µπορούσαν, επίσης, αυτά τα διηγήµατα να εκδοθούν ή να (εκ)τυπωθούν απλώς και να κυκλοφορήσουν σε στενότερο ή ευρύτερο κύκλο.

2. Η δεκαετία του 60 στην Ελλάδα και τον κόσµο: το στίγµα και η σηµασία της

Αυτή η δεκαετία µπορεί να διερευνηθεί ως προς: • Τα σηµαντικά ιστορικά γεγονότα και τη συναφή πολιτική σκηνή. • Τα κοινωνικά φαινόµενα (π.χ. hippies-παιδιά των λουλουδιών, αντιπολεµικές διαδηλώσεις, η γενιά του 1-1-4 στην Ελλάδα, το κίνηµα του φεµινισµού, ο Μάης του 68).

• Τα Γράµµατα και οι τέχνες (π.χ. το Νόµπελ του Γ. Σεφέρη, οι Beatles, το φεστιβάλ στο Woodstock, οι µεγάλοι Έλληνες συνθέτες, θεατρικές παραστάσεις όπως η «Οδός ονείρων», η «Όµορφη πόλη»).

• Επιστηµονικά και τεχνολογικά επιτεύγµατα (π.χ. προσεδάφιση ανθρώπων στη Σελήνη).

• Αντιλήψεις, τάσεις, µόδα.

275

(Αυτοί οι τοµείς είναι, φυσικά, ενδεικτικοί και µπορούν να εξειδικευθούν ή και να διαφοροποιηθούν.) • Ο καθηγητής µπορεί να αφήσει τα παιδιά να αναζητήσουν τις πηγές του υλικού τους ή να τους υποδείξει ορισµένες, όπως είναι τα αρχεία των εφηµερίδων και των περιοδικών, το «Ιστορικό και µουσικό λεύκωµα» της εφηµερίδας «Καθηµερινή», το αρχείο της Ε.Ρ.Τ., ή και συνεντεύξεις από απλούς ή διάσηµους ανθρώπους που βίωσαν τον χαρακτήρα αυτής της εποχής.

Η εργασία µπορεί να οδηγήσει στην εκπόνηση ενός άλµπουµ ή στην έκδοση ενός εικονογραφηµένου πονήµατος ή και σε µία εκδήλωση (στο σχολικό ή και σε άλλο χώρο) µε µουσικό πρόγραµµα ή και θεατρική παράσταση, έκθεση φωτογραφιών, προβολή διαφανειών, αποσπάσµατα από ραδιοφωνικές εκποµπές, αφίσες, περιοδικά και, φυσικά, προφορικό και γραπτό σχολιασµό από τα παιδιά.

ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

276

1ο κριτήριο για δεκαπεντάλεπτη δοκιµασία

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το ακόλουθο κείµενο έχει επιλεγεί λόγω του τρόπου που συνδυάζει την

περιγραφή µε την αφήγηση. Είναι προφανές ότι είναι κατάλληλο για την ενότητα «Περιγραφή κι αφήγηση». Βέβαια, οι περισσότερες ερωτήσεις (:1, 2, 3, και 5) αναφέρονται σε προηγούµενες υποενότητες, όπως µπορεί να συµβαίνει στο γλωσσικό µάθηµα. ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΜΑΘΗΤΗ: ............................................. ΤΑΞΗ: ......................................................................................... ΤΜΗΜΑ: ..................................................................................... ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: .................................................... ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: ......................................................................... ΚΕΙΜΕΝΟ Και πάω και βρίσκω το Γιώργο Θεοτοκά. Τότε ήταν που πήγα στο πολύ

εντυπωσιακό σπίτι του, στη Βασιλίσσης Σοφίας. Μπαίνω σ αυτό το τεράστιο σπίτι, µε υποδέχεται µια υπηρέτρια, οκτώ η ώρα το πρωί. Ήταν ένα τούρκικο σπίτι. Ο Θεοτοκάς ήταν Πολίτης, νοµίζω, κράταγε απ το Βυζάντιο. Παχιά χαλιά παντού, σοφράδες, µαλακά µαξιλάρια, µπακίρια ... Η υπηρέτρια άφωνη µε οδηγεί µέσα από µεγάλα δωµάτια στο γραφείο του Θεοτοκά -αυτό ευρωπαϊκό, µε βιβλία ως το ταβάνι· ένα θεόρατο δωµάτιο, αριστούργηµα. Ο Θεοτοκάς άφαντος βέβαια. Φεύγει η υπηρέτρια και σε λίγο ξανάρχεται µ ένα δίσκο µπακιρένιο, όπου ήταν το µπρίκι µε τον καφέ, ένα φλιτζάνι, ένα ποτήρι µε νερό κι ένα βάζο κρυστάλλινο µε γλυκό, που είχε γύρω του κρεµασµένα δώδεκα ασηµένια κουταλάκια. Ευτυχώς που η γιαγιά µου είχε ένα όµοιό του, αλλιώς δε θα ήξερα πώς να το χρησιµοποιήσω. Παίρνεις το ποτήρι του νερού µε το ένα χέρι, µε το άλλο µια κουταλιά γλυκό απ το βάζο, κρατώντας το ποτήρι κάτω απ το κουτάλι να µη σου στάξει. Το τρως και µετά βάζεις το µεταχειρισµένο κουτάλι στο νερό. Κι έφαγα το γλυκό µου, ήπια και τον καφέ και µόνο τότε ειδοποίησε η

υπηρέτρια ότι έχουν γίνει τα προκαταρτικά, ο κύριος Θεοτοκάς θα έρθει. Φ. Μπιούµπι, Έλλη Λαµπέτη: Η τελευταία παράσταση. Εξάντας, Αθήνα 1981, σ. 142.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

277

1. Τι είδους αφηγηµατική πράξη είναι πιθανό να αποτελεί το παραπάνω απόσπασµα και γιατί; ........................................................................................................................... ...........................................................................................................................

Μονάδες 4

2. Σε ποιες περιπτώσεις στο συγκεκριµένο απόσπασµα ο συγγραφέας µπορεί να ταυτίζεται µε τον αφηγητή; ........................................................................................................................... ...........................................................................................................................

Μονάδες 4

3. Να βρείτε ένα τµήµα του κειµένου όπου ο χρόνος της αφήγησης είναι µικρότερος από το χρόνο των γεγονότων και ένα άλλο όπου ο χρόνος της αφήγησης είναι περίπου ίδιος µε το χρόνο των γεγονότων. ........................................................................................................................... ...........................................................................................................................

Μονάδες 4

4. Ποια είναι τα περιγραφικά µέρη της αφήγησης στο συγκεκριµένο απόσπασµα; Τι εξυπηρετούν; ........................................................................................................................... ...........................................................................................................................

Μονάδες 4

5. Γιατί χρησιµοποιείται ενεστώτας για να περιγράψει ή να αφηγηθεί γεγονότα του παρελθόντος; Πώς εξηγείτε τον µέλλοντα χρόνο του ρηµατικού τύπου «θα έρθει»; ........................................................................................................................... ...........................................................................................................................

Μονάδες 4 2ο κριτήριο για δεκαπεντάλεπτη δοκιµασία

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

278

Αυτό το απόσπασµα έχει επιλεγεί, επειδή τα κωµικά του στοιχεία δεν είναι ιδιαίτερα προφανή κι έτσι ο εντοπισµός τους δεν είναι υπερβολικά εύκολος. Όπως και στο προηγούµενο κριτήριο, µόνο µία ερώτηση είναι συναφής µε την ενότητα του κωµικού. ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΜΑΘΗΤΗ: ............................................. ΤΑΞΗ: ......................................................................................... ΤΜΗΜΑ: ..................................................................................... ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: .................................................... ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: ......................................................................... ΚΕΙΜΕΝΟ Την πρώτη µου µέρα στο σχολείο, η δασκάλα, κάποια δεσποινίς Σάµερ, µας

παρουσίασε ένα χαρτόνι-ρολόι για να µας µάθει την ώρα· κινούσε κατά «µυστήριο» τρόπο τους δείκτες, καλώντας µας να λέµε δυνατά τις ώρες και τα λεπτά. Εµένα το µόνο που µ ενδιέφερε ήταν το πώς έκανε τους δείκτες να κινούνται. Κατάφερα να συρθώ ως το πλάι της και τότε την είδα να γυρίζει ένα χερούλι πίσω από το δίσκο· στο τέλος του µαθήµατος µ άφησε µάλιστα να το γυρίσω µοναχός µου. Τελικά, όµως, χρειάστηκε να βάλω τη µητέρα µου να µου µάθει την ώρα. Το ίδιο µε διασκέδαζαν και τα υπέροχα γυαλιά της δεσποινίδας Σάµερ, µε την κοκκάλινη ταρταρούγα. Κανείς απ όσους ήξερα ως τότε δε φόραγε γυαλιά. Άρχισα τότε να περπατώ αλλοιθωρίζοντας, θαρρείς και θα στραβωνόµουνα σε λίγο, ωσότου η µητέρα µου, για να µην πέσω και φάω τα µούτρα µου, κατάφερε να πείσει τον οφθαλµίατρο να µ εφοδιάσει µ ένα αχρείαστο ζευγάρι γυαλιά, που τα φόρεσα µια βδοµάδα και µετά τα έχασα στο πάρκο.

Α. Μίλλερ, Στη δίνη του χρόνου. Καστανιώτης, Αθήνα 1987, σ.21.

279

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Ι. Να επιλέξετε την κάθε φορά σωστή απάντηση και να δικαιολογήσετε τις επιλογές σας. 1. Η χρονική διαφορά ανάµεσα στο χρόνο της αφήγησης και στο χρόνο των γεγονότων είναι α) λίγες ηµέρες ! β) µερικοί µήνες ! γ) έως πέντε χρόνια ! δ) περισσότερο από είκοσι χρόνια. !

∆ικαιολόγηση ......................................................................................................... 2. Το παραπάνω απόσπασµα προέρχεται από α) ένα ηµερολόγιο ! β) µία αυτοβιογραφία ! γ) ένα ιστορικό µυθιστόρηµα ! δ) µία κατάθεση. !

∆ικαιολόγηση ......................................................................................................... 3. Η λέξη «µυστήριο» είναι σε εισαγωγικά επειδή χρησιµοποιείται α) από την οπτική γωνία του παιδιού ! β) από την οπτική γωνία του αφηγητή ! δ) από την οπτική γωνία της δασκάλας ! γ) µε σηµασία διαφορετική από τη συνηθισµένη. !

∆ικαιολόγηση ......................................................................................................... 4. Αναδροµική αφήγηση έχουµε στην πρόταση α) Τελικά, όµως, χρειάστηκε να βάλω τη µητέρα µου να µου µάθει την ώρα. !

β) Κανείς απ όσους ήξερα ως τότε δε φόραγε γυαλιά. ! γ) Άρχισα να περπατώ αλλοιθωρίζοντας. ! δ) Και µετά τα έχασα στο πάρκο. !

∆ικαιολόγηση ......................................................................................................... Μονάδες 3 για κάθε υποερώτηµα (1 για την επιλογή και 2 για τη δικαιολόγηση) ΙΙ. Ποια σηµεία του περιεχοµένου θα µπορούσατε να βρείτε κωµικά και ποια στοιχεία τους θα σας προκαλούσαν γέλιο; ∆ικαιολογήστε την απάντησή σας.

Μονάδες 8 Κριτήριο για ωριαία δοκιµασία

280

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Αυτό το κριτήριο µπορεί να χρησιµοποιηθεί αµέσως µετά από την εισαγωγή στην υποενότητα της οπτικής γωνίας και τη συζήτηση περί της επιλογής των λεπτοµερειών. Η πρώτη ερώτηση ελέγχει την κατανόηση του κειµένου. Οι ερωτήσεις 2, 3, 4, 5 και 6 εξετάζουν την ικανότητα αναγνώρισης στο κείµενο στοιχείων του αφηγηµατικού λόγου, όπως συζητήθηκαν ήδη στην πρώτη υποενότητα (: Αφηγηµατικό περιεχόµενο και αφηγηµατική πράξη). Η τελευταία ερώτηση, που αποτελεί και το δεύτερο µέρος των ερωτήσεων, είναι ερώτηση παραγωγής κειµένου «που το θέµα του συνδέεται άµεσα ή έµµεσα µε το κείµενο ή τα κείµενα για µελέτη» (Παιδαγωγικό Ινστιτούτο: Συµπληρωµατικές οδηγίες για τη διδασκαλία και αξιολόγηση του µαθήµατος Έκφραση-Έκθεση της Α΄ τάξης Λυκείου, εγκύκλιος 16-12-97). ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΜΑΘΗΤΗ: ............................................. ΤΑΞΗ: ......................................................................................... ΤΜΗΜΑ: ..................................................................................... ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: .................................................... ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: ......................................................................... ΚΕΙΜΕΝΟ

(...) Και ξαφνικά παρουσιάστηκε η ανάµνηση. Αυτή η γεύση ήταν η γεύση του µικρού κοµµατιού της µαντλέν που την Κυριακή το πρωί στο Κοµπραί (τη µέρα εκείνη δεν έβγαινα πριν απ την ώρα της λειτουργίας) µου πρόσφερε η θεία µου η Λεονί, όταν πήγαινα να της πω καληµέρα στο δωµάτιό της, αφού πρώτα το βουτούσε στο τσάι ή στο φλαµούρι της. Η όψη της µικρής µαντλέν δε µου χε θυµίσει τίποτα πριν να τη γευτώ· ίσως γιατί, έχοντας δει συχνά από τότε µικρές µαντλέν, χωρίς όµως να τις δοκιµάσω, πάνω στα ράφια των ζαχαροπλαστείων, η εικόνα τους είχε εγκαταλείψει εκείνες τις µέρες του Κοµπραί για να δεθεί µ άλλες πιο πρόσφατες· ίσως γιατί απ αυτές τις αναµνήσεις τις εγκαταλειµµένες τόσον καιρό έξω απ τη µνήµη, δεν επιζούσε τίποτα όλα είχαν διαλυθεί· οι µορφές- κι αυτή ακόµα του µικρού κοχυλιού της ζαχαροπλαστικής, τόσο στρουµπουλά αισθησιακού κάτω απ τις αυστηρές κι ευλαβικές πτυχές του- είχαν διαλυθεί ή,

281

κοιµισµένες, είχαν χάσει τη δύναµη της επέκτασης, που θα τους επέτρεπε να ξαναδεθούν µε τη συνείδηση. Όταν όµως από ένα µακρινό παρελθόν τίποτα δεν επιζεί, αφού πεθάνουν οι άνθρωποι, αφού καταστραφούν τα άψυχα, µόνες, πιο φθαρτές, αλλά πιο µακρόβιες, πιο άυλες, πιο επίµονες, πιο πιστές, η όσφρηση και η γεύση ζουν για καιρό ακόµα, σαν τις ψυχές, για να θυµούνται, να περιµένουν, να ελπίζουν, πάνω απ όλα αυτά τα ερείπια, να βαστούν, χωρίς να λυγίζουν, πάνω στη µικρή σχεδόν άυλη σταγόνα τους, το τεράστιο οικοδόµηµα της ανάµνησης. Και µόλις αναγνώρισα τη γεύση του κοµµατιού της µαντλέν, βουτηγµένο στο

φλαµούρι, που µου δινε η θεία µου (µ όλο που δεν ήξερα ακόµα τότε και µπόρεσα πολύ αργότερα ν ανακαλύψω γιατί η ανάµνηση αυτή µ έκαναν τόσο ευτυχισµένο), αµέσως, το παλιό γκρίζο σπίτι πάνω στο δρόµο, όπου βρισκόταν το δωµάτιό της, ήρθε σα σκηνικό θεάτρου να στηθεί µπροστά στο εξοχικό σπιτάκι που βλεπε στον κήπο και το χαν χτίσει για τους γονείς µου στο πίσω µέρος (αυτήν την ξεκοµµένη επιφάνεια, τη µόνη που είχα ξαναδεί ως τότε) και, µαζί µε το σπίτι, την πόλη, απ το πρωί ως το βράδυ και µ οποιοδήποτε καιρό, την Πλατεία όπου µ έστελναν πριν απ το γεύµα, τους δρόµους όπου πήγαινα να κάνω θελήµατα, τα εξοχικά δροµάκια που παίρναµε όταν ο καιρός ήταν καλός. Και σαν το παιχνίδι που διασκεδάζει τους Ιάπωνες, όταν µουσκεύουν σ ένα µπωλ πορσελάνης γεµάτο νερό µικρά κοµµάτια χαρτί, αξεχώριστα ως τότε, µα που µόλις βραχούν, τεντώνονται, στρίβουν, χρωµατίζονται, διαφοροποιούνται, γίνονται λουλούδια, σπίτια, πρόσωπα στέρεα και που τ αναγνωρίζεις, έτσι και τώρα όλα τα λουλούδια του κήπου µας και του πάρκου του κυρίου Σουάν, και τα νούφαρα της Βιβόν, κι οι καλοί άνθρωποι του χωριού και τα µικρά τους σπίτια, κι η εκκλησία και όλο το Κοµπραί και τα περίχωρά του, όλ αυτά που παίρνουν µορφή και υλική υπόσταση, βγήκαν πόλη και κήποι, απ το φλιτζάνι µου µε το τσάι.

Μ. Προυστ, Αναζητώντας το χαµένο χρόνο. Έκφραση-Έκθεση, Α΄ τεύχος, σσ. 293-294.

282

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 1. Να επιλέξετε την κάθε φορά σωστή απάντηση. Να δικαιολογήσετε τις επιλογές σας.

Ι. Η θεία Λεονί πρόσφερε τσάι στον αφηγητή α) µία φορά, ! β) πολλές φορές, ! γ) την ώρα της λειτουργίας, ! δ) την ώρα της αφήγησης. !

∆ικαιολόγηση ......................................................................................................... ΙΙ. Η ανάµνηση του αφηγητή άρχισε α) µόλις είδε τα γλυκά στο ζαχαροπλαστείο, ! β) όταν σκέφτηκε ότι από το παρελθόν τίποτε δεν επιζεί, ! γ) µόλις είδε το γκρίζο σπίτι πάνω στο δρόµο, ! δ) µόλις δοκίµασε τη µαντλέν που είχε βουτήξει στο τσάι. !

∆ικαιολόγηση ......................................................................................................... ΙΙΙ. Ο αφηγητής αναφέρει το παιχνίδι που διασκεδάζει τους Ιάπωνες α) για να διακόψει τη µονοτονία της αφήγησης, ! β) επειδή µοιάζει µε τα παιδικά του παιχνίδια, ! γ) για να δείξει πόσο συγκεκριµένες είναι οι αναµνήσεις του, ! δ) για να δείξει πόσο του άρεσε το τσάι. !

∆ικαιολόγηση ......................................................................................................... ΙV. Οι αναµνήσεις του αφηγητή α) είναι πολύ δυσάρεστες, ! β) είναι πολύ ευχάριστες, ! γ) έρχονται στο νου του πολύ συχνά, ! δ) είναι ακαθόριστες και συγκεχυµένες. !

∆ικαιολόγηση ......................................................................................................... Μονάδες 4 (µία για κάθε υποερώτηµα)

2. Ποιο είναι το αφηγηµατικό περιεχόµενο; Τι είδος κειµένου µπορεί να έχουµε εδώ και γιατί;

283

...........................................................................................................................

........................................................................................................................... Μονάδες 2

3. Ποια είναι η σχέση του χρόνου του αφηγητή µε το χρόνο των γεγονότων στο κείµενο; ........................................................................................................................... ...........................................................................................................................

Μονάδες 2

4. Ποιο γεγονός από αυτά που αναφέρονται στο κείµενο έχει τη µικρότερη χρονική διαφορά από το χρόνο της αφήγησης; ........................................................................................................................... ...........................................................................................................................

Μονάδα 1

5. Πού υπάρχουν αναδροµές στην αφήγηση; Τι εξυπηρετούν; ........................................................................................................................... ...........................................................................................................................

Μονάδες 2

6. Γιατί ο αφηγητής αναφέρει τόσες λεπτοµέρειες σχετικά µε το Κοµπραί; ........................................................................................................................... ...........................................................................................................................

Μονάδα 1

7. Τι είδους αντικείµενα µπορούν να µας ξυπνήσουν αναµνήσεις; Αφηγηθείτε σε δύο παραγράφους ένα τέτοιο παράδειγµα, όπως συνέβη (ή φαντάζεστε ότι συνέβη) σ εσάς ή σε γνωστό ή συγγενικό σας πρόσωπο, για το λογοτεχνικό διαγωνισµό ενός περιοδικού µε θέµα: «Μικρά αντικείµενα, µεγάλες αγάπες».

284

...........................................................................................................................

...........................................................................................................................

...........................................................................................................................

...........................................................................................................................

...........................................................................................................................

...........................................................................................................................

...........................................................................................................................

...........................................................................................................................

...........................................................................................................................

...........................................................................................................................

........................................................................................................................... Μονάδες 8

285

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟ - ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ

Α∆ΑΛΟΓΛΟΥ Κ., «Αξιολόγηση της γλωσσικής ικανότητας». Φιλόλογος, τ. 58, σσ. 308-326.

ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ Β. «Τέχνη και τεχνική της αφήγησης στο σχολείο.» Στον ΑΥ∆ΙΚΟ Ε. (επιµ.) Από το παραµύθι στα κόµικς. Οδυσσέας, Αθήνα 1996.

BREMOND C. κ.α., Θεωρία της αφήγησης. Εξάντας, Αθήνα 1991.

∆ΡΟΥΛΙΑΣ Γ., Τα στοιχεία του αφηγήµατος. Πατάκης, Αθήνα 1993.

ΚΑΛΙΟΡΗΣ Γ., Παρεµβάσεις ΙΙ, Γλωσσικά. Εξάντας, Αθήνα 1986.

ΚΛΑΙΡΗΣ Χ., Θέµατα γενικής γλωσσολογίας. Νεφέλη, Αθήνα 1990.

ΚΩΣΤΑΡΙ∆ΟΥ-ΕΥΚΛΕΙ∆Η Α., Ψυχολογία της σκέψης. Ελληνικά Γράµµατα, Αθήνα 1994.

ΛΑΠΠΑ-ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ Ε., «Η αξιολόγηση στη γλώσσα-έκθεση». Νέα Παιδεία, τ. 33, σσ. 119-129.

ΠΑΠΑΧΡΙΣΤΟΣ Β. & ΜΑΝ∆ΑΛΟΣ ∆., ∆ιαδικασίες παραγωγής προφορικού και γραπτού λόγου. Προοπτική, Αθήνα 1994.

ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗΣ Γ., «Σύγχρονη γλωσσολογία και διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας.» Γλωσσολογία, τ. 9-10, 1990-91, σσ. 53-68.

ΣΑΜΑΡΑ Ζ., Προοπτικές του κειµένου. Κώδικας, Θεσσαλονίκη 1987.

FRANÇOIS - GEIGER D., Θέµατα κοινωνικής και θεωρητικής γλωσσολογίας. Νεφέλη, Αθήνα 1991.

TIMBAL - DICLAUX L., Το δηµιουργικό γράψιµο. Πατάκης, Αθήνα 1996.

ΤΟΚΑΤΛΙ∆ΟΥ Β., ∆ιδακτική των ζωντανών γλωσσών. Οδυσσέας, Αθήνα 1986.

ΧΑΡΑΛΑΜΠΑΚΗΣ Χ., Νεοελληνικός λόγος. Νεφέλη, Αθήνα 1992.

ΧΑΡΑΛΑΜΠΑΚΗΣ Χ., Γλωσσαλγήµατα. Γεννάδειος βιβλιοθήκη, Αθήνα 1997.

ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΠΟΥΛΟΣ Α., «Γλωσσολογία και διδασκαλία της µητρικής γλώσσας.» Γλώσσα, τ. 9, 1985, σσ. 38-53.