Hudhud Hidin Penghana I
Summer Institute of Linguistics
Translators Publishers
Published in cooperation w i t h
Bureau of ~ l e m e n t a r y ' Education and
Institute of National Language of t h e
M i n i s t r y of Education,. C u l t u r e and S p o r t s Mani la , Philippines
Additional copies of t h i s publicat i o n a r e available from:
Book Depository P, ,O, Box 2270 Manila 2801
A Storybook in E a s t e r n I f ugao
39.23-186-3C 54.15OP-8660048 rssu 971-18-0010-5
Printed in t h e Philippines IBLI21 .LT IbLI07.LI
PAUNANG SALITA Ang i sang katangiang masasabi tungkol sa
P i l i p i n a s ay ang pagkakaroon nito ng iba't ibang pangkat etniko na nag-aanqkin ng kan l -kan i lang wikang katu tubo . Gayon man, i to' y h i n d i naging balakid sa pag-unlad ng bansa, bagkus nagpatibay pa nga sa pagbubuklod at pagkakaiaa ng mga mamamayan tungo s a pagkakaroon ng isang diwang panlahat.
Ang a k l a t na ito ay isa sa serye ng ganitong u r i ng mga babasahing inihahanda para sa h i g i t na ikalilinang ng mga kaalaman, kakayahan, kasanayan, pagpapahalaga at pagrnamahal sa sariling wika ng mga mag-aaral.
Sinikap na malakipan ang a k l a t paksang inaakalang rnagdudulot ng mala:? makabuluhang kapakinabangan sa rnga gagamit nito, Sa paghahanda ng mga ito isinaalang-alang ang mga pangkalahatang layunin ng bansa. Isinaalang-alang din ang rnga pangkasalukuyang pangangailangan ng mg a mag-aaral sa pagpapalawak at pagpapayaman ng kanilang talasalitaan, paglinang ng kakayahang gumamit ng wikang gamitin at wastong pagsulat n i t o . May inilakip ding mga pagsasanay na inaakalang makatutulong sa mabisang pag-aaral ng wika. Matitiyak na ganap na n i l a n g natutuhan at nauunawaan ang w i k a kung i t o ' y buong katalinuhan na nilang natatalakay sa klase at naiuugnay o nagagarnit sa tunay na buhay.
Nagagalak ang M i n i s t r i ng Edukasyon, Kultura at I s p o r t s sa pagkasulat ng a k l a t na ito taglay ang matapat na hsngarin at mithiing lalo pang mapataas ang u r i ng edukasyon ng mga mag-aaral at nang makasulat din sila sa pamamagitan ng pag-aaral ng sariling wika. A t inaasahan d i n sa gayon, ang madaliang pagkatuto ng bawat mag-aaral ng wikang pambansa.
Ulgud an Hay A a t da Aliguyun ay Bugan ya
nan Bamuti an Oldanni
an Hinhudhud A l i g Poligon
Anu h i Bugan an ilodyat d i dapulin ya
inyuynah d i n puun din udyaw ya inho'gadna. Ya
mi'id anu atog an umanam'am'amdo' h i Bugan.
Oya w a ay anu atog t a immupag d i n udyaw, ya
inapulug Bugan.
Ya alyonay, Hiyatu man ya ,
Imbollobla. . . h Bugan
Nan upag tu., . n udyaw.
Oya inuhdungan din oldanni. Oya
mun'ohopda anu din o l d a n n i ya A l y o n d a y , Anaad
ta umali 'an te han puun di udyaw? Ya alyona
anuy, 00, ti unna in lodyat h i d a p u l i n . Ya
alyonda anuy, A t lubunganrni he"a ta me"anma
h i ononmi t i te an agogohgoh 'a an mid onom.
Ya alyon Bugan d i , 00 mah ni'. A t
l inubunganda ya mi'tayap h i Bugan a t umuydan
mumpatpattu' h i n a n hapang d i ayiw. A t me "an
anu hi Bugan hinan bungan d i ay iw . Oya gunda
anu ele'le'od hi Bugan.
Ya unat goh anu m i b u l b u l a n a n ya
a lyonday , I n i an mongo1 an umilog hi Bugan.
Oya a l y o n anu d i n o l d a n n i , Goh nin d i aton
tu'u? Ya alyonda anuy, Gun den natong nan
paguy hidindi ad Mabbalat. Oya mid an umuyda,
ya alyonday natong nan payaw Aliguyun. A t
initnudda anu h i Bugan ta wnuyda mangan hinan
paguy h i payaw A l i g u y u n . Oya unat anu
immatamda h i payaw ya alyondan Bugan d i , Un'a
mumbanbanong t a da'rni ummal h i onon tu'u. A t
negobda anu d i n oldanni an mangan h i payaw
Al iguyun.
2
Oya tinnig a n u d i n t a t a g u n iMabbalat ya
alyonday, AXiquyun, den aminon d i o l d a n n i
payawmu an pungatan. Ya a lyonday , Zhna han
ommoddan bumanobanonq , an o n g o l an h a m u t i . Oya a'ammangonda anu ya alyonday, Akkayah an
un b u m a n s b a n o n g ya inurnbun, a n unda i d u u l a n
h i o n o n a . Ya u n a t goh anu nabhugda ya
nalal'uyda d i n oldanni ya nakakda.
Ya a l y o n anu A l i guyun d i , A k k a y ma'et ya
immalida g o h . A t immuy anu h i Aliquyun t a
inyammanay lengon h i numbinnongwah h i n a n
n u n g n g innamngam.
Oya naweet anu ya umuyda g o h , Oya unat
qoh anu immatamda, ya a l y o n d i n o l d a n n i ay
~ u q a n g o h d i , U n g a rnumbanbanong ta da'mi
u m m a l h i onon tu'u. Ya a l y o n a n u Bugan di,
00.
3
Oya unat goh anu wan aumbanbanong h i
Bugan ya na'nah d i n lengon ya mid an mumbugaw
h i A l i g u y u n ya mid an nabu'alda. Ya immuy ta
boladana ya negobda g o h . Ya a l y o n d a y , May
h e m a h A l i g u y u n ? Ya alyona anuy, 00. Ya alyon
d i n oldanni ay h i y a y , Adim man g o h patayon,
ti ad im damdama i hda , Y a iyanamutmu ay g o h ,
ya adim logmon di pa'anmu an hay onom di
pel'anana. Oya mungkeek hi Bugan ya alyonday,
G o m adyan tabolona. Adya way alyoman
tembalna . Oya manoh'a anuh Aliguyun an
a l y o n a y , G o h ta un hamutih tugwoy ya g u n n a
tabolon d i hapiton? Tauomman ya a d i ongol ti
ten un madamot.
A t un mah a n u i m p i 'ug Aliguyun ya
enyeetna anu ya impatangna ya alyonay,
Umbun'an te ti g a ' d a ' man he1 ' a . Ya mungkeek.
Alyonda anuy a d i ga'dan t e n inali adyaan
tembalna . 4
Oya i n n a l anu A l i g u y u n din lapnay ya
i n i t t u n a h d i n panganan d i papa ya nuntu'mina
ya indatna anu ta panganona din onqol an
hamuti ya nundu'ug a t goh, ya m u n g k e e k , Oya
alyona anuy, Goh hete h a n hamuti an a d i n a
onon? Oya alyon anu Aliquyun ay inanay,
Ma'aat ta manyanta.
Oya u n a t anu wan manganda ya irnrnuy at
gob anu din hamuti ya nedelloh, at alyonda
mah d i , A t hete onon tu'u, ya ahobahobat . Oya
alyonda anuy, Goh ta hay onon di peManana ya
te goh an mi'ihda goh h i ihda? Oya manoh'ada
anun alyonday, Goh h e t e n hamuti an hay onon
d i taguy onona? Ya gunna goh tuwa1 . i tabolon
5
d i a lyon? Hiyaat unda a l y o n di a d i patayon
hitugwoy. Awnikkay he' ' a ta omongol a n u .
Oya unat goh anu nahdom, ya alyon anu
inan Aliguyun an hi Aginayay , Molo' ' a n ne han
dotal, ya mungkeek anu din hamuti. Oya wan
molo' anu hi Aginaya ya immuy at anu din
hamuti ya n e d e l l o h an me'yelo' ay Aginaya. Ya
manohla qoh anuh Aginaya an a lyonay , Goh
heten un'a h a m u t i ya gah'in un hay olol'an d i
hiyay olo'am?
Oya nabiggat anu ya immanamut h i
Aliguyun ya a l y o n a y , Hay aat mah te han
hamuti ad a"u? Ya a l y o n anu inanay, Tagwan
goh u d o t an alyot d i rnolol h i n a n dotal ya
a d i n a pohdon ya un a t g o h immalin h a t 'in an
nedelloh, Oya a lyon anu Aliquyun d i , Anaad
goh kan udot h e t e n hamuti an un ay taguy
aatna? Awnikkay tuwali ta nangamung.
6
Oya nahoyang goh anu ya alyon Aginayay ,
Ma ayu ta mangan t u b u . Y a hinumqop a n u h i
Aliguyun ya na'uy goh anu d i n hamuti an
munlatlattu' an mangunud ya hinumgop. Ya u n a t
anu w a n mangan da Aliguyun, ya hay
p a n g i y i d u h a n anu g b h Aliguyun di h i y a y
pumpangehbatana an mangan ya mi'ihda goh anu
h i i h d a d a .
Oya nag ibuhda anu ta nahoyang ya al-yon
anu Aliguyun d i , Tummung'a h a t u n hamuti t a
umuya' mangayiw. Oya nakak anu h i Aliguyun an
immuy nangayiw ya immuy anuh i nana h i payaw.
Oya u n a t g o b a n u nunggawa, ya i n a a n a n u
Bugan din lubungna an oldanni, ya innalnay
p a l l u n g a n ya paguy ta mun'ulut, ta n a l p a h ya
rnumbayu.
Ya wan nalopah anu ya bimmuhu' anu h i
Aliguyun h i bu ludnah nan ubunan t a mun'eblay.
Oya h i n ' a1 ina anu ya nangiyuhdunganay dolada
ya tihnigna a n u han mahenhenagan an babain
muntaap. Ya punnaudon anu Al iguyun an omeet.
Ya wan tinapan at anu Bugan, ya i n i t t u n a h
ulbung ya hinumgop at, ya i n l u b u n g n a d i n
hamutin oldanni, ya numpatpattu' anuh nan
d o l a .
Oya unat anu na'amtang ya nabannuhu' h i
Al iguyun ya alyonay, Goh ya mi'id din
inarnang ' u an mumbayun mahenhenagan an babai?
Ya ibagana anuh d i n hamuti an alyonay, Hay
tinnigmuh immayan d i n mahenhenagan an
mumbayun babai? Ya tembal anu d i n hamuti ya
mungkeek. Y a alyon anu Aliguyun di, M i d kogoh
h u l h i m t i a d i ' ma'awatan nan alyom. Ya alyon
at anu Bugan hi nomnomnay, Ha' ' i n kay han
t i n n i q m u ?
Oya munhaang mah h i Aliguyun t a ammuna
anun nun'alutuy ma"an ya emmeet hi inana ya
manganda.
Y a unat anu nagibuhda ya nowod, ya alyon
anu Aliguyun d i , Okod'ah tu, Oldarini, t a umuy
ami rni'tigaw b inan gotad. Ya tembal anu
O l d a n n i ya mungkeek.
Oya a l y o n anu Bugan d i , Uus, aliwam ni'
Aginaya nan talguymu ya bol'ohmu, ta hana nan
ologmuy agamidom t a adim nil nan mun'aphod an
qina'um ta igina'uf . A t naliwan anu Aginaya, ya alyonay, Okod ' a hatun hamuti ta umuy ami
mi'tigaw. A t intangobna, ya nakak h i Aginaya.
Oya inaan at Bugan d i n o l d a n n i an
lubungna, ya innalna din g ina 'un A g i n a y a , ya
enegtomna an ingg ina ' u , ya mangunud an ay
mi ' tigaw h i n a n gotad.
10
Ya u n a t goh anu wan immatam hinan way
gotad , ya ihithidipna. Oya wan t i n n i g n a an
bimmuhu' h i Aliquyun a n manayaw, ya bimmuhu'
anu h i Bugan ta halibadana.
Oya unat goh anu t i n n i g d i n t a t a g u ya
a lyonday , Kayah henen babain maphod an ten
mahenhenagan tun bintaw. A t alyonday,
D u p i t o n y u n ta tagu t a hawanan tu'u ta
ihamhamad tu ' u k k a y ti uya ' a n a h i amaphodna-
Ya wan i p i t l u d a anun i p a l i g u g u , ya i n h a b u y u t
anu Aliguyun, ya immaligwah a t h i B u g a n , ya
inyayudu'nah din h u ' i n din t a t a g u , ya
limmayaw.
Oya pun ' ikingalda a n u d i n i n a y u d u ' Buqan
d i hu'ina an alyonday, Goh ta agguymu
impa 'ud? Ya a l y o n anu din t a g u n inayudu'nay
hu'inay, Akkay h e ' a ta mapto' h i unmu impa'ud
an un mundongngol.
12
Ya i n t a d u n at anu Bugan ya umanamut h i
dolada anu an nahhun . Ya immatam at ya a l a n a
g o h d i n o l d a n n i ya in lubungna a n u ya
rnolmolo' .
Ya nidodonnayan anu ya mangunud h i i n a n
Aliguyun an h i Aginaya. Ya u n a t g o h immatam
ya a lyona anuh d i n hamuti, Mid atog d i
tinnlgmu hidin maphod an b a b a i . U n adya
bo'on'a hamuti at ni'yali'a ta tinnigmun mid ,
ah n i p a d d u n g a n a . Oya tembal anu O l d a n n i ya
mungkeek. Ya a l y o n anu Aginayay , Manuman n a n
k e e k m u ti wada ay d i alyon ya ternbalmu, Way
inilam damdarna.
Oya nawa'ah g o h anu ya immanarnut h i
Aliquyun ya alyonay, Mangan tu'u. Ya alyon
inanay, Kan 00, ti nalutun amin d i ma'an, A t
humgop anu h i Aliquyun ta manganda, ya immuy
gnh anu d i n hamuti ya nidellnh a n u goh ay
13
I
A 1 iguyun ta h a y pang iyiduhanay panganan anu
qoh d i n hamut i . Ya alyona anuy, Goh hete an
un hamuti ya gah'in un hay umiduhan d i hiyay
panganana? Awnik'kay tuwali t a mapto' d i a a t
te. Oya t e m b a l n a anu ya mungkeek.
Oya na'uy anu an gun umilog ya alyonay,
Goh an ten homole'ot tun lubungtu. Goh nin d i
a to ' ?
Oya unat anu nahoyang ya umuy anu
mangayiw h i Aliguyun h i buludna. Ya unat
nunggawa anu ya a l a n gob Buqan d i paguy ta
ibaybayuna. Oya hin'alina anu ya bimrnuhu' gah
h i Aliguyun h i buludnah d i n ubunan, ya
impa tangna anuy ayiwna ta alyonay mun ' eblay .
Oya nangiyuhdungana goh anuy dolada, ya
wada goh anu d i n mahenhenagan an babai an
murnbayu, Ya alyonay, Ay apah an daya goh d i n
b a b a i . Ya impadeh a n u A l i g u y u n a n gun
munyappahan an mundadyu. Ya unat goh anu
immatam hi d o l a d a , . ya n a b a n n u h u ' ya
inhabuyutna anu a n impa'ud h i Bugan . Ya alyon
anu Bugan d i , E l a m l Goh ya umat'ah na? Ya
alyon anu Aliguyun d i , 00, ti akkay goh
lumayaw'a. Ya a l y o n a anuy a d i a t lumayaw. Ya
alyona anuy, Goh han ngadanmu? Ya alyonay,
Ha1 in h i Bugan. Ya alyon Aliguyun d i , A t
u m b u n t a ta mummamatan t e han l u h u n q .
Y a u n a t anu nummamada ta hinum1.a ya
a l y o n A l i g u y u ~ d i , ~ w n i k k a y t a i y a ' tigon d i n
h a m u t i , t i ini ya un goh kumeekeek h i n a . A t
a l y o n anu Bugan d i , Akkay umuy'a aman, Ya
u n a t anu hinumgop, ya alyonay, Go11 t a
mi'iwod? Ya a lyonay , Oot un limmayaw? Y a
alyon anu Aliguyun d i , 00, mu hay tinnigmu,
t i nen immali'a ya hinumgop'a an n a n g n g a l hi
paguy? Ya alyon anu Bugan d i , Anagoh ya mid
15
tinnig'u. Kan tagwan, t i unna' immali ya
mi ' id, a t ni1uh n i n nakak . Oya alyonay,
Anggay. Adyu'a goh, an o n g o l hede d i n hamuti
an paddungmu. Ya kumikidan duwa.
Y a la'tot ya alyon Bugan d i , Awnidya ta
humgppta. Ya unat g o h anu hinumgopda, ya
a lyon Bugan di, Taya. Agadyad ilubungmu. Oya
unat goh anu inlubung Aliguyun din oldanni,
ya umat h i hamuti an un munlatlattu' an
dumalan. Ya wa ay g o h t a m i f h a p i t h i Bugan ay
h i y a ya tembalna, ya un mungkeek. Oya kumiki
h i Bugan an alyonay, G o m adya an wa ay ta
humapit'a ya un'a mungkeek. Oya alyon anu
A l i g u y u n di, Awniat ta a n o ' . Anaad goh kan t a
umat hinanna an unna' humapit ya unna'
m u n g k e e k ? Ya alyon anu Bugan d i , Hiyah ne
inlubung'u.
16
Oya unat goh anu nowod ta emmeet anu h i
inana an h i Aginaya , ya bumain anu an umatam.
Ya alyon Aliguyun d i , Ma'aat ya adi'a bumain,
t i h i y a h te d i n hamuti an t i n a n u d a n t a an hi
Bugan. Omo oo ni' mah an alyon anu inana an
h i Aginaya. A t muntam'amlongdan hin'ina ya
ma ' ubungda mahkay an mangan h i nowod .
Oya unat goh anu n a b i g g a t ya alyon anu
i n a n a y , Anggoh rnah d i a t o n ? Untaat mun'iwa.
Oya pun'ayaganda a n u y i n i b u n d a h i imabalat an
alyonday, U m a l i a y u ni ' t a bumadang ayu t a
mun'iwa tu'u. Oya alyon anu d i n i n i b u n d a n
imabbalat d i , umali ayu t a umuy tu'u anu
mun'iwa h i dolan Aliguyun, t a tigonyu adya
han d i n a w i n a an maphod an b a b a i an
mahenhenagan. Ya a l y o n d i n udumna anuy, Hiyah
ne d i n nanayaw nin.
Oya na'amungda a n u , ya pun'ohop Aliguyun
d i daya' 'ot ta pun'ibayun d i n tatagu ta
nalopah ya punhanglagda anu ta nalpah ya
ihaangda. Ya u n a t anu n a l u t u ya pun'ibanawda
ta nabau ya ipuanda ya nun' ittudah t agg i ' i . Oya unat goh n a l u h di t u l u y algaw ya n a l h a g .
Ya hede a n u h a n nalhagan d i bayah ya alyon d i
udumnay, Goh hay aton mah? Kan un nong ya
ente'la tu'uat. Ya alyon anu Aliguyun d i ,
Awni ta hay a t l u n d i l o t a n q tun bayah.
Oya din a t l u n anuy lotang din bayah ya
ohponda anuy gangha ta ete" ada anun gumtad.
Ya i n l a b l a b i d a anu an nanayatayaw ti
piyanranla anu d i n ungunga an manayaw.
Oya d i n a t l u n anuy ugab ya alyon anuy
udumnay, Kan i d i p l u g tu'uh b i g a t . Ya alyon
anu A l i g u y u n d l , Awni ta nangarnung un umali
h i aman B u g a n ya h i i n a n a . Ya la'tot &nu ya
dengngol anu da Dulnugwan ay Paddulimay an
ommod Bugan, ya alyonday, Untakkay umuy an
mi'tiqaw, t i anaad ta nabayag hene han g o t a d
ya adida i d i p l u g ?
Oya niyugabbana anu ya muntunud da
Dulnugwan an hirnbaluy ay Paddulimay an umuy.
Ya unat goh anu immatamda ta nadibdibanda , ya
bimmuhu'da anu an himbaluy an manayaw.
19
Oya titiggon anu Bugan ya alyonay, Goh
n i n ya da m a ay ina daten manayaw, mu ten
mid mapto' an malma letawtaw . Munduwaduwa anu hi Bugan hi un immannung an da amana ay
inana.
A t tembobda goh anu din gangha ya
bimrnuhu' anu h i Bugan an manayaw. Ya
panigtigan anu din ta tagu an alyonday, Kayah
h e t e n babai an mahenhenagan an mid ah
nipaddung a y h i y a ,
Oya wan irnpitlun anu Bugan an irnpaligugu
ya munggopah an alyonay, Gopaha' da'yun
manayaw ta donglonyu .
Ti ha' 'in ya unna' inlodyat hi dapulin
ya inyuya* h i n a n puun d i udyaw ya inho'gada.
A t hay upag di udyaw d i iyi 'iloglu. Ya un
rni'id nan oldanni an nammo' ay ha' 'in, a t
20
u n n a ' dan matagu t a wadaa' ad ugwan h i t u .
Beneat ta lenengona' ay Aliguyun, ta t e n
la'tot ni' ya t e n wadaal mahkay an mataqua'.
Oya tagwan da aman ina an da Paddulimay ay
Dulnugwan .
Oya dengngol anu Dulnugwan d i gopah
Bugan ya nabannuhu' ya inhabuyutna, ya
a lyonay , T i a ami, an h a " i n h i amam ya daya
h i inam. Ya a l y o n anu Bugan d i , O o t , ayagam
h i i n a . A t inayagana anu ya himmigupdah nan
dola t.a munhahapitda .
Oya pangintitigan d i tatagu ya a l y o n d a y ,
Nabudhan mahkay h i amana ya h i inana. Ya
a lyonday , Maweet mahkay ya indiplug tu'u.
Oya heden nahdom a n u ya alyon Aliquyun
hinan tataguy, H i ma1et ya i d i p l u g t u ' u at
p u n ' i y a l i y u h nan tatagu ta umali ayun amin ta
i d i p l u g t u ' u .
Oya unat anu nabiggat ta na ' arnungday
do'ol h i tatagu ya pumpaltida anuy babuy ya
nun' ihaangda ta nahilip ya mangandan amin d i
t a t a g u .
Oya unat goh anu nalpah an nagibuhda d i n
tatagu ya nabu'alda an mun'akak. A t impagolda
da amana ay inana an alyonday, A d i ayu
mi'yekak, t a mihina t u f u h tu.
Oya unat naweet anu ya a lyonday , Hay
mahapul La umanamut ami ti hay aton mah hinan
u'udidianmu? Ta umuy ami ay ya t a ibagami hi
unda pohdon an mi'yalin da 'mih t u ta hituy
ihinan t u 'u . Ya g u l a t ta a d i d a p h d o n an
mi'yalih tu ya ammuna amin urnali.
Oya nakak anu da aman Bugan ay inana ta
numbangngadda h i dolada. Ya unat g o h anu
immatarnda h i d o l a d a , ya munhahapitda h i n a n
imbabaluyda an u d i d i a n Bugan an alyonday,
Pohdonyu ay ya umuy tu'u anu h i dolan han
ibayu an h i Bugan ta h i d i pi'hituwan t u ' u . Ya
alyon anu din irnbabaluy da Dulnugwan a y
Paddulimay d i , Da'yuy umuy hidi an mirhitu ta
23
un da'mi gun idungaw. A t da Dulnugwan anu ay
Paddulimay d i immuy an ni'hitu an niddurn ay
da Bugan an himbaluy ay Aliguyun.
Oya palpaliwanda anu an gun nibulbulanan
ya munhabi hi Bugan. A t pinurnhod mahkay anuy
pi'taguanda, ya diday immadangyan hinan
babluyda. Anggaynana hi da'puh tun hudhud' an
hay aat Oldanni.
Hipibaag:
1. Anaad n i n t a umuy h i Bugan hinan
puun d i udyaw?
2. Ya u n a t qoh tinnig din o l d a n n i h i
Bugan, ya ngadan nin d i inatda?
3 , Hay rigadan d i ad, payaw h i inayan
d i n o l d a n n i an nangan hi paguy?
4 . Hay i n a t n i n A l iguyun an nangngal
h i d i n ongol an Oldanni?
24
5. Ya unat goh enyeet Aliguyun d i n
ongol an hamuti, ya ngadan d i
nel'anana?
6. Ya heden umeetan Aliguyun h i inayanan
nangayiw, ya ngadan d i inamangna h i
dolada an mahenhenagan?
7 . Ya unat goh immuy ni'tigaw da Al iguyun
ay Aginayah d i n gotad, ya hay i n a t n i n
d i n hamuti an o l d a n n i ?
8 . Ya heden purnbayuan Bugan ya inah'upan
Aliguyun, ya hay ina tda?
9 . Ya unat goh impa'ud ~ l i g u y u n hi Bugan
ta nun' ihawada, ya ngadan d i i n a t d a ?
10. Hay ngadan n i n d i inalin Bugan hidin
nunqgopahana?
11. Ya unat goh na'ah'upan d i n ommod Bugan,
ya hay i n a t d a h d i n gotad?
12. A t hay a a t n i n da Aliguyun ay Bugah hidin
angunuhna?
25
Tobal:
I. Inlodyat d i dapulin.
2 . Linubungandah umat h i hamuti.
3. Hi Aliguyun.
4 . Lenengona.
5. Middum an me*'an ay da A l i g u y u n ay inana.
6 . Hi Bugan.
7 . Nangunud an imrnuy ni't'ayaw.
8. Zmpa*udna,
9 . Nungotadda . 10. Nunmulgud h i na'at ay h i y a .
11. Indiplugda.
12, Imrnadangyanda . 26
Ulgud an Hag A a t Di hamihi' Inlagwi
an Hinudhud I l a t Angihan
Hay Nurnpattayan da Inlagwi
ay Xndudukawiyon
Anu da Indudukawiyon ay I n l a g w i , Hi
Xnlagwi anu ya i B a t a d ya hi Indudukawiyon ya
iBatad goh. Mu un itrittang ya a l a n tun
Tdu'lig ti waday buhul h i d i n nahup. ~t un
immali tun Idu'lig ya numpapattoydah tun
iBatad. -Ya u n a t tutubon tun i B a t a d tun
Xdu'lig ya gayangonda hi Gina'uh wangwang h i
ad B a t a d . Oya tun ~ d u ' l i g anu ya mi'id
ginayangda h i i S a t a d . Mu unda inlayaw h i
Indudukawiyon ti un ung'unynga a n u w a t un
limmayaw h i amana ya h i inana ya nataynan h i
dolada. Ya unat dopopon tun iDu'lig ya alanda
h i Indudukawiyon at inyuyda h i ad Du'lig, Oya
impa'ongqongngolda ta immilog, Ya marilog ya
27
ongol, ya ata'nang an tagu, ya mabi'ah an
mi'papattoy h i buhu l .
Oya wa han oha an algaw ya dengngolna
han uXqud an alyanday wada han mabungot anu
an taguh d i ti ad Batad an mangam'ameh hinan
b inuhu lda . Hiyaat un mahkay mi ' i d umuy
mungngayaw hinan dolada h i ad Batad. Ya ad
ugwan anu ya un rnangik' ikip mahkay hinan
wangwang.
Oya alyon Indudukawiyon d i , A w n i t a
umuya' anapon h i ad ugwan t a mumpatoy amih
nan wangwangda. Oya entet'ana anu h i d i h
ampana an mangibagbaga. Palpal iwanan
humuluhulung ya nidittum h i ad Anaba. Oya
ibagana anu goh an alyonah d i n mangikip di,
Hay i n i l a m h i wadan Inlagwi? Oya alyon anu
d i n mangikip d i , Umuy'ah bagtuna at logom ya
ah'upam h i n a .
Oya mamulpulipul anu h i Indudukawiyon an
murnpaypaytut an munhulung. Oya un umuy h i d i a n
irnbagana h i Tnlagwi. Oya la'tot ya inah'upana
han miyapat an mangikip ya alyona anuy,
Angngangqoh ta adiyu ibaag nan wadan Inlagwi?
Oya tembal anu han mangikip ya alyonay,
Umuytah numbag ya imbagam at olom ya wah nan
numbag. Oya alyon anu Indudukawiyon di; 00,
awni ta huma'yaba'.
Oya irnpadehna goh anu an munhulung ya
mangelgelaw. Oya palpaliwana anu ya inamangna
anuh d i h bagtuna han tagu an inum'umbun h i n a n
batu . Oya nidatong anu hi fndudukawiyon ya
agguyna anu inila h i un hiyah de h i Inlagwi.
Oya un nahannapit anu h i Indudukawiyon an
nahantu'u an mangali hi, Hay wadan f n l a g w i ta
munhapit ami? Oya tembal anu Inlagwi ya
alyona anuy, 00, i h n a h numbag at awni ta
ha'amtang ta ihaang'u han inikipa' t a ihdata
3 0
t i wah t u y balun'u. Oya alyoh Indudukawiyon
d i , Kan m, aman,
O y a inyapuy anu Inlagwi d i n apuy h i d i n
o n g o l an batu . Oya wa an gimrnaba ya bimmala
han b a t u ya intubung ~ n l a g w i han i n i k i p a n a an k
g a d i w . Oya gunna ihanglag. Oya munhahalithit
anu han gadiw an malutuh d i n batu.
Oya alyon a n u Inlagwi ay Indudukawiyon
- d i , Umalila t a manganta ti tiay balun'ud
ononta ya i h d a t a han inhanglagta an gadiw.
Oya alyon Indudukawiyon d i , Na'uya', Oya
alyon I n l a g w i , Adita p i d i t o n an mangihda ta
unta ihabhab an mangihda. Oya alyon
Indudukawiyon di, 00, hiyah ne a t o n d i
mabungot. Oya atondan duwa anu.
Oya alyon Inlagwi h i nomnomnay, Awni ta
angunuhna ta un'u edon hinan tangodna ya
ingubugub'uh nan batu ta magbu han angahna.
Mu a d i ' nin olog an mangigubugub, mu
nangamung man hi u n ' u padahon an aton.
Oya w a an itanq anuy agguy ya alyon anu
Tnlagwi , Iyangunuhmuh ne han i t a n g . Oya
timrnaadog h i Inlaqwi ya tigtigona kud d i
ampana ya bagtuna. Oya tinigawna an inhabhab
Tndukukawiyon din gadiw ya e n ~ d n n T n l a g w i h i
tangod Indudukawiyon ya ingubugubna han
u l u n a h nan b a t u ta nangamung h i un nangpuh d i
angahnad nangamung h i un negpong h i i n g a n a .
Oya impogonana h i Indudukawi yon ya hemme ' yad
anu h t d i n danum ya nitam01 ya natoy. Alyon
Inlagwi, Igubuguh'ukkay h e q ' a ta mapto*.
Anagun unna' udot ibayabagan he'la?
32
Oya emmeet h i Inlagwi ya alyon ihawnay,
Goh ya mi'id di inikipam hi ihda tu'u? Oya
nahannapit h i Inlagwi ya alyonay, Mitid, ti
unmi udot inihda ay Indudukawiyon.
Oya alyon Inlagwi ay ihawanay, Tagwan an
unna' inum'umbun hinan batu ya immali an
nalpuh ampana ya alyonan ha" in d i , Waday
i n i l a m h i wadan Inlagwi? Oya tembal'u ya
alyot d i , 00, wah numbag at awni ta
ihanglagtah t e han i n i k i p a ' ta ihdata , oya
un 'a umuy. Oya i b a g a ' an a l y o ' di, Anaad ta
hi Inlagwi hiyay ibaqabagam? Oya tembal
Indudukawiyon ya alyonay, 00, ta munhapit ami
t i alyonday un anu mangam'ameh hitun dolayu.
Oya ternbal'u ya alyo' h i , Oo kan, nonongna an
mangam'arneh ya mabi'ah h i Inlagwi.
33
Oya ammuna ya n a l u t u han gadiw, oya
a l p ' ay hiya hi, Umali'a ta manganta. Oya
immali, ya nangan ami. Oya agguymi p i n i d i t
d i n gadiw hidin b a t u mu unmi i nhabhab . Y a
umat ' h i d i n ononmi goh an unmi inhabhab. Oya
unat nabhuga' ya alyo' ay hiya h i ,
Tyangunuhmu han itang .
Oya timma'doga' ya alyo' h i nomnom'uy,
Awni t a munyungnguyung an mangihabhab hinan
gadiw ta un'u edon h i n a n tangodna ya
ingubugub'u h i y a . Oya wa tagwa an
nunyungnguyung ya enedon' uh din tangodna ya
ingubugub'uh d i n batu ta nangamong h i un
naqbu han angahna ta negpong h i i n g a n a ya
un'u inpogonan. Ya unat imgogona' oya
hemme'yad ya nitubung h i d i n danum. H i y a h ne
irnmatana. Hiyaat un mi'id i n i k i p a ' h i ihda
tu'u h i ad ugwan.
34
Na'et ede han ohan a lgaw, ya u n duminong
h i ihawana an gun manqibaqa. Pidwana h i na'et
ya, i m m u y mahkay nangikip h i Inlagwi y a . d o b o l
di inyanamutna hi ihdada.
Hay Namatayan I n l a g w i h Laman
Wada han ohan algaw ya immeet hi ihawan
Inlagwi ya alyona anu ay ~nlagwi, Nidugah d i
pangat d i banqul h i uma tu'u. On adya urnuymu
tigon an inaminda d i n ni tanom.
Oya immuy anu tagwa h i Inlagwi, e y a
alyona h i , Anakkayah d i i n a t d i banqul an
unda inamin an inan din nitanom. A w n i ta
ma'et ta rnunvammaa' h i bitu.
Oya nab igga t ya immuy h i umada ya
inodnanay baliyang ya gaud. Inammanay duway
b i t u . Oya alyona h i , Amrnuna ti t e n n a l p a h an
na'aluban t u n b i t u , Oya eyeetna anu nan
b a l i y a n g ya g a u d .
Oya naluh d i lemay algaw ya alyona anu
hidin babai an imba luynay , Umuy'ah uma tu'u
ta eka angayon d i b i t u ' an inyamma'. Wah d i n
dalgeng d i o h a ya wadah d i n pangngelna han
oha .
Ya immuy anu ta tagwa ban imbaluyna an
b a b a i . Oya immatam han imbaluy ~ n l a g w i hi u m a
ya dongdonglona , ya wada han bumanitbitug
hinan b i t u . Oya idungawna ta tigona anu, oya
limmato' han nahe'on an namulut. Oya
linapdu'naat d i buul han imbaluy I n l a g w i ya
pamdanay tepotepog . Oya u n n a a t pumpattu'an ya timmulu ya limmayaw.
37
Oya unat hohoddon amana ya hi inana ya
mi'id munbangngad, Oya alyon I n l a g w i , Umuya'
tigon h i y a . Oya impadehna anu. Oya dimmatong
h i d i n umada ya immuyna tinigaw han bitun
inyammana, oya nangiyuhdungana han i m b a l u y n a
an niwawallang an n a t o y h i d i n b i t u . Oya
tigona ya waday gopa' d i larnan h i p i n g i t d i
b i t u . Oya a l y o n a y , Anakkayah an un o n g o l h a n
larnan an na'na. Oya munbugaw h i t a g u h d o l a d a .
Oya immaliday t a q u ya inyeetda han imbaluy
I n l a g w i . Oya ne'yeet hi Inlagwi an ni'bulog
h i d i n tagu. Ya unat nabiqqat ya i yuyda
Oya n a l u h d i hin'algaw ya alyon Inlagwi
ay ihawanay, Umuya' hingiton d i inayan h a n
laman an namatoy h i n a n imbaluyta. Oya alyon
ihawanay, 00, nangamungla. Oya alyon Inlagwi,
Umuya' . Oya inalana anuy hulludna ya
hanggapna ya impadehna.
3 8
Oya dimmatong hidin way b i t u n a ya tigona
d i n gopa' han larnan ya agguy napada. Oya
alana han ay iw at punhaphapana at
elpolelpongnah din gopa' d i n laman. Ya nalpah
ya impadehnan maningit h i d i n gopa' d i n laman.
Oya unna anu unu'unudon h a n gopa' han laman.
Oya naluh d i lemay algaw ya inge'nanay
hinaahgna. Oya inumbun ta na'amtanq. Oya
na'eblayan ya impadehna goh an m a n i n g i t .
Oya la'tot ya inatamana han liyang an
nangihiqugan han larnan. Oya alyon Inlagwi,
Logom ahan ya hiyah te wadan han laman, ti
t e n niyuy han t u n gopa' na. Oya ul' ulodyona an
ilo' lo'pop an umuy mannig. Oya inh id ipna ya
39
wah di han laman. Oya unna bolobogon han
laman, ya unna podnon ya unda umawi 'awit
h i d i n d i t a nangamung h i un natoy han laman.
Oya unat tigona ya alyonay, Hiyah te ti te an
buubuu' tun babana.
Oya inumbun an mun'eblay oya alyona h i
nomnomnay, Gob han apuy nit ta ipaga' d i
i t a n g hitun lamoh te han laman ti t e n unna'
munhinaang? Oya mi ' i d a t nonong ya tinaynana.
Oya immuy hinan uman d i i B u n t u ' , Oya
tinigawna han duwa a n binabai. Oya alyonah
nomnomnay, Un adagwi hi pumbangngda' h i
dolami at un nonong ya nangihawaa' h i t u . Oya
tigona han ma 'ma ' e l log ya alyonay Napayad
hete han ma'malellog an odolnah te han
manmannog ti mahmahlu ti mattig h i n a n
panamuna.
Oya immuy ya alyona ay dade han duwa an
b i n a b a i , Tmmalia' h i t u ay da'yu, ti waday
pohdot hi i b a g a ' , Oya alyon d i n binabai,
Anaad ta umali'a? Ya alyonay, Manu ay
immaliat ya unna' mangihawa. Oya waday pamhod
d i n binabai at unda a d i tumavot ay ~ n l a g w i .
Oya hede an nowod ya immeetdah d o l a n dade han
b inaba i .
O y a inihawana han u d i d i a n . Nahlagda
y a duwada an linlinalla'i.
Hay Ni ' buhulan Inlagwih iBadyu
Oya wa an ernmeltellog din imbabaluy da
fnlagwi benhalnay duwah gayang ya numpat'anah
hinohha h i qarnbang. Oya alyonay, Urnuya' h i d i
h i dola t u ' u h d i hi ad Batad ta umuy'u tigon
d i n itibayuh d i . Oya alyonday, 00. Oya
intpadehnan de han nahoyang an immuy ad Batad .
Oya hohoddonda ya mi'id m u ~ ~ b a n q n g a d . Oya
alyon inan dade han hin'agi, Te an napulu t u n
a l g a w ya mi'id mumbangngad ay amayu at umuyyu
t i g o n . Oya a l y o n d i n imbabaluy Inlagwi, 00.
Oya impadehda an umuy. Oya mi' i d
papto'anandah nange'wan amada, at nibahhawdah
n a n awon. Oya ah'upan t u n iBadyu ya undaat
punpatoy d i d a h nan wanqwanq. Oya i n n a l d a h a n
batu ya unda idamag an punhe'wat di uluda.
Oya unat nunbangngad h i In lagwi ya
alyona ay ihawanay, Duggohda din imbaluyta?
4 2
Oya alyon ihawanay, G o h ya un d a ' a i n u n u d ?
Oya alyon Inlagwi, Mi'id immatam ay hallin h i
ad B a t a d . Oya rnunha'it hi punnomnoman
Tnlagwi. Oya inalana anuy hul'udna ya
impadehnan immuy. Oya inah'upana han wangwang
an namatayandan d e han imbabaluyna. Oya
alyonay, Hiyah te, t i te an male'na' hi
p u h u ' .
Oya mundapuh hi Inlagwi h i ad Batad. Oya
alyona h i i'ibana ya a'ammodonay, Umuy tu'u
ta odnan tuiuy manu1 ta iba'ian t u t u han b a t u
an nanewatandah din imbabaluy'u. Oya
a lyonday , 00.
Oya nabiggat ya impadehda. Oya
nidptongdan de han wangwang, oya i t aganda an
mumba' i . Oya g e l l o t d a d i n manu' ya
nun'iyarnmana din bugwan d i n duwa an m a n u ' .
Oya ihapadda a n u h din batu. Oya tiqonda d i n
b a t u ya umipanoh'a ti umiwi. Oya alyonday,
Nonongna an h i y a h te nanewatandan d i d a ti te
an u r n i w i . Oya alanda d i n batu ya lombonda.
Oya alyon Inlagwi, Omeet tu'uh d i h i dolami
ta ma'et ya u n t u ' u pumahad h i t u n wangwang ta
mangngampa tu'u ya nunbagtuda nan binuhul
tu'u, Oya emmeetdah dolan Inlagwi.
Oya n a b i g g a t ya alyon ihawan Inlagwi,
Mangan ayu ta umuy'u ayagan n a n i'iba' ta
waday pi'yibbayu. Oya alyonday, 00. Oya irnrnuy
tagwa hi ihawan Inlagwi. Oya un na'amtanq
4 4
tagwa y a wadada. Oya nuntutunnuddan amin an
immuy h i n a n wangwang, Oya inayaganda d i n
b i n u h u l d a . Oya un na'amtang ya imrnaliday
do'ol hi tagu. Oya' alyon Inlagwi, Immali a m i
ta mumpapattoy t u l u ti unyu pinatoy din duwa
an imbabaluy'u. Oya alyon d i n binuhulday, 00,
pinatoymi at iddumrni he1a. Oya alyon Inlagwi,
Umali ayuat ta itagan tu 'u.
Oya alyon Inlagwi hidin ni 'yibbanay,
Mihina ayuh tu ta haf'in d i umuy manamu ay
d i d a . Oya immuy tagwa h i Inlagwi ya
nunbagtuda din buhulna. Oya na'uyda an
munyuwdayda. Oya unat ipadamun Inlagwi d i n
batu ya nundipalugna d i n tatagu an mundadyu,
oya nun'atoyday do'ol, Oya napulig gob d i n
batu ya negpong goh ay Inlagwi ya innal goh
I n l a g w i ya impatangadna goh h i d i n pangngelna
ya nundipalugna goh d i d a ya nun'atoyda.
45
Oya nahanna'yab ya nunbilina din hul'ud
d i n imbabaluyna ya i n a h ' upanay oha ya
alyonay, Hiyah te oha ti t i a din gambang an
inyamma ' .
Oya n a g annampa ya alyona qoh d i , Umali
ayu ta mumpapattoy t u ' u . Oya alyon d i n
b i n u h u l d a y na 'uy a m i . Oya t i n i g a w Inlagwi
di-da an mundadyu ya irnpatangadna goh din batu
ya nundipalugna goh d i d a ,
Oya nahanna'yab goh ya nuntigawna goh
d i n hul'udda ya inah'upana goh din oha. Oya
alyon Inlagwi, Ammuna ti t e an inah'upa' tun
duwa an hul'ud d i n imbabaluy'u. Oya tangadona
d i n bagtunah nan wadan d i binuhulda ya
46
ahitagtagtagda an munt i ' i d an lumayaw din
na'ang'ang an binuhulna. Ya alyon I n l a g w i ,
Amrnunah awi t din imbabaluy' u.
Oya alyon I n l a g w i , awni ta'wa t a umuy'u
uyapon d i n numpatay'u an ta taqu. Oya enyapna.
ya tulumpuluda din natoy. Oya alyon I n l a g w i ,
Omeet t u * u h i dola tu'u. Oya a l y o n Inlagwi,
h impupu luan h inlelrnay awi t d i ohah d i n
imbabaluyVu a t ammuna ta matagu dane han
udumna ta way munholag . Anggaynana .
Mipibaag :
1. Hay ngadan mah nin d i babluy hi
nitungawan Indudukawiyon?
2 . Hay ngadan han tagun immuy inanap
Indudukawiyon?
3 . Hay ngadan d i namatoy ay Indudukawiyon?
47
4. Hay ngadan d i immuy inyamman
Inlagwi h i n a n uma?
5. Hay ngadan mah d i namatoy h inan
balahang an imbaluy I n l a g w i ?
6 . Hay i n a t Inlagwi h i d i n laman an
namatoy h i d i n imbaluyna?
7. U n a t goh pinatoy Inlagwi d i n laman,
ya ngadan d i babluy h i immayanan
nalhin?
8 . Atna nin di imbaluy In lagwi hidin
pidwan d i ihawana?
9 . Ngadan di namatoy hidin duwa an
imbabaluy In lagwi?
10. Atnada mah d i pinatoy Inlagwi h i
awit din imbabaluyna?
Ll. Hay ngadan d i narnuhul In lagwi h i
ni'pattayana?
48
Toba 1:
1. Ad Batad,
2 , Hi Inlagwi.
3 . Hi 1nlagwi.
4 . B i t u -
5. Laman.
6 . 1nunu 'unudna ta pinatoyna.
7. Ad B u n t u ' .
8 , Duwada an linala'i,
9. i8adyu.
10. Tulumpulu.
11, B a t u .