JOSEPH E. STIGLITZ

GSY‹H fetiflizmi

> ANAL‹Z

Joseph E. Stiglitz,ColumbiaÜniversitesi’ndeprofesör ve 2001 NobelAnma Ödülü sahibidir,Ekonomik Performansve Sosyal ‹lerlemeyiÖlçüm KomisyonuBaflkan› olarak görevyapm›flt›r.

ünya ekonomisini, küresel iklim krizine tepkiverirken ayn› anda canland›rmaya çal›flmakçetrefilli bir soru do¤urdu. ‹statistikler, bize neyapaca¤›m›za iliflkin do¤ru “sinyalleri” veriyor-

lar m›? Performansa dayal› dünyam›zda, ölçüm so-runlar› önemini art›rd› ve ölçtü¤ümüz, yapt›klar›m›z›etkiliyor.

Ölçümlerimiz kötüyse yapmaya çal›flt›¤›m›z fley(örne¤in GSY‹H’y› art›rmak), asl›nda yaflam standart-lar›m›z› daha kötü hale getirebilir. Ayr›ca yanl›fl seçim-lerle karfl› karfl›ya kalabilir, üretim ile çevre korumaaras›nda var olmayan bir denge görebiliriz. Aksine, da-ha iyi bir ekonomik performans ölçümü, çevreyi gelifl-tirmek için at›lan ad›mlar›n ekonomi için olumlu oldu-¤unu gösterebilir.

On sekiz ay önce Fransa Cumhurbaflkan› NicolasSarkozy, ekonomi ve toplum konulu istatistiksel bilgi-lerin mevcut durumu hakk›nda kendisinin ve daha pekçok kiflinin hoflnutsuzlu¤u nedeniyle, Ekonomik Per-formans ve Sosyal ‹lerlemenin Ölçümü üzerine biruluslararas› komisyon kurdu. 14 Eylül’de, Komisyon,uzun süredir beklenen raporunu aç›klayacak.

ÖLÇÜM YAPMA fiEKL‹M‹Z‹N BOZUKLU⁄U

Büyük soru, GSY‹H’n›n yaflam standartlar› için iyibir ölçü olup olmad›¤› hakk›nda. Pek çok durumdaGSY‹H verileri, ekonominin, pek çok vatandafl›n alg›-s›ndan çok daha iyi durumda oldu¤unu ifade ediyor gi-bi gözükür. Dahas›, GSY‹H üzerinde odaklan›lmas› ça-t›flmalara yol açar. Siyasi liderlere azami düzeye ç›-karmalar› söylenir ama vatandafllar ayn› zamanda gü-venli¤in art›r›lmas›, hava, su ve gürültü kirlili¤ininazalt›lmas› gibi konulara da dikkat gösterilmesini ta-lep ederler ve bunlar›n hepsi GSY‹H büyümesini düflü-rebilir.

Gerçek flu ki, GSY‹H refah›n, hatta piyasa hareket-lerinin, elbette ki çok uzun zamandan beri kabul gör-

müfl kötü bir ölçüsü olabilir. Ancak toplumdaki veekonomideki de¤ifliklikler sorunlar› art›r›rken, ayn›zamanda ekonomideki ve istatistik tekniklerindekiilerlemeler, ölçümlerimizi gelifltirmek için f›rsatlarsa¤lam›fl olabilir. Örne¤in GSY‹H, mal ve hizmetlerinbir kilit sektördeki (kamu) üretiminin de¤erini ölçme-si gerekirken, genel olarak bunu yapmam›z›n bir yoluyoktur ve üretimi s›k s›k girdiler ile ölçeriz. Kamu da-ha fazla harcama yaparsa (verimsiz bir flekilde de ol-sa) ç›kt› artar. Son 60 y›l içinde üretimin içinde kamu-nun pay›, ABD’de yüzde 21,4’ten yüzde 38,6’ya, Fran-sa’da yüzde 27,6’dan yüzde 52,7’ye, Birleflik Krall›k’ta

‹statistiksel çerçeveler, karmafl›k toplumumuzda nelerolup bitti¤ini kolayca yorumlanabilir birkaç say› ileözetlemeyi hedefler. Her fleyin bir tek rakama, GSY‹H’yaindirgenemeyece¤i aç›k olmal›yd›. Ekonomik Performansve Sosyal ‹lerlemenin Ölçümü Komisyonu’nun raporunun,bu istatisti¤in do¤ru ve kötüye kullan›m› hakk›nda daha iyibir anlay›fla yol açmas›n› ümit etmeliyiz.

D

82 EKONOM‹K FORUM k Eylül 2009

FransaCumhurbaflkan›Nicolas Sarkozy,ekonomi vetoplum konuluistatistikselbilgilerin mevcutdurumu hakk›ndakendisinin vedaha pek çokkiflininhoflnutsuzlu¤unedeniyle,EkonomikPerformans veSosyal‹lerlemeninÖlçümü üzerinebir uluslararas›komisyon kurdu.14 Eylül’de,Komisyon, uzunsüredir beklenenraporunuaç›klayacak.

Copyright: Project Syndicate, 2009.www.project-syndicate.org

yüzde 34,2’den yüzde 47,6’ya ve Almanya’da yüzde30,4’ten yüzde 44,0’a ç›kt›. Yani bir zamanlar ufak olanbir sorun, flimdi önemli bir sorun haline geldi.

Ayn› flekilde, bugünlerde GSY‹H’daki art›fl›n ço¤u-nu kalitedeki iyilefltirmeler oluflturuyor. Örne¤in yal-n›zca daha çok otomobil de¤il de daha iyi otomobil-ler… Ancak kalitedeki geliflmeleri de¤erlendirmekçok güç. Sa¤l›k, bu sorunun iyi bir örne¤i, ilaçlar›n ço-¤u halka ücretsiz veriliyor ve sa¤l›ktaki ilerlemelerinço¤u kalite üzerine. Zaman içinde karfl›laflt›rma ya-parken yüzleflilen sorunlar, ülkeler aras›ndaki ekono-mik karfl›laflt›rmalarda da geçerlidir. Amerika Birle-flik Devletleri, dünyadaki di¤er tüm ülkelerden dahafazla sa¤l›k harcamas› yapmaktad›r (hem kifli bafl›nahem de gelirin yüzdesi olarak) ama daha kötü sonuç-lar almaktad›r. ABD’de ve Avrupa’da kifli bafl›na düflenGSY‹H aras›ndaki fark›n nedeni k›smen ölçüm yapmafleklimizin bir sonucu olabilir.

Ço¤u toplumdaki bir di¤er belirgin de¤ifliklik, eflit-sizlikteki art›flt›r. Bu, ortalama gelir ile medyan gelir(ortanca-tüm gelir da¤›l›m›n›n orta noktas›nda bulu-nan “tipik” bireyin geliri) aras›nda artan bir dengesiz-lik oldu¤u anlam›na geliyor. Birkaç bankac› çok dahafazla zenginleflirse, ço¤u bireyin geliri azal›yor olsada, ortalama gelir yükselebilir. Yani, kifli bafl›na GSY‹Histatistikleri, ço¤u vatandafla ne oldu¤unu yans›tma-yabilir.

Mal ve hizmetlerin de¤erini belirlemek için piyasafiyatlar›n› kullan›r›z. Ama art›k, piyasalara inanc› ençok olanlar bile, gerçe¤e uygun de¤erlemelere karfl›savlar› oldu¤undan, piyasa fiyatlar›na olan güvenlerinisorguluyorlar. Bankalar›n, bütün kurumsal kârlar›nüçte birine denk gelen, kriz öncesi kârlar› bir serap gi-bi görünüyor. Bu gerçek, yaln›zca performans ölçüm-

lerimizin de¤il, yapt›¤›m›z ç›kar›m-lar›n da üzerine yeni bir ›fl›k tu-

tuyor. Krizden önce, ABD’nin

(standart GSY‹H ölçümlerini kullanarak hesaplanan)büyümesi, Avrupa’n›nkinden çok daha güçlüyken, pekçok Avrupal›, Avrupa’n›n ABD tarz› kapitalizmi benim-semesi gerekti¤ini savunuyordu. Elbette, isteyen her-kes, Amerikan hane halk›n›n artan borç yükünü göre-bilirdi ama GSY‹H istatistikleri taraf›ndan verilen yan-l›fl izlenim sonucu, bunu görmek için uzunca bir yolgitmek gerekti.

EKONOM‹K PERFORMANS VE SOSYAL‹LERLEMEN‹N ÖLÇÜMÜ KOM‹SYONU

Son dönemdeki yöntembilimsel ilerlemeler, va-tandafllar›n refah›na neyin katk›da bulundu¤unu de-¤erlendirmemizi ve bu de¤erlendirmeleri düzenliolarak yapmak için ihtiyaç duydu¤umuz verileri eldeetmemizi sa¤lad›. Bu çal›flmalar, örne¤in, malum ol-mas› gerekenleri do¤rular ve niceler. Bir iflin kaybe-dilmesi, yaln›zca gelir kayb› olarak görülebilendendaha büyük bir etkiye sahiptir. Ayn› zamanda sosyalba¤lant›l›l›¤›n da önemini sergiler.

Ne kadar iyi durumda oldu¤umuzun iyi bir ölçütü,sürdürülebilirli¤i de hesaba katmakt›r. Bir flirketin özsermayesinin kötüye gitti¤ini görmesi gerekti¤i gibi,ulusal ekonomimizin de do¤al kaynaklar›m›z›n azal-mas›n› ve çevremizin bozulmas›n› yans›tmas› gerekir.

‹statistiksel çerçeveler, karmafl›k toplumumuzdaneler olup bitti¤ini kolayca yorumlanabilir birkaç say›ile özetlemeyi hedefler. Her fleyin bir tek rakama,GSY‹H’ya indirgenemeyece¤i aç›k olmal›yd›.Ekonomik Performans ve Sosyal ‹lerlemenin ÖlçümüKomisyonu’nun raporunun, bu istatisti¤in do¤ru vekötüye kullan›m› hakk›nda daha iyi bir anlay›fla yol aç-mas›n› ümit etmeliyiz. Rapor, hem refah› hem de sür-dürülebilirli¤i do¤ru olarak yakalayacak daha kap-

saml› bir dizi gösterge oluflturulmas› için k›lavuz daolmal› ve GSY‹H’n›n ve ilgili istatistiklerin

ekonominin ve toplumun performans›n› de¤er-lendirmek, yeterlili¤ini gelifltirmek için bir

enerji sa¤lamal›. Bu gibi reformlar,çabalar›m›z› ve kaynaklar›m›z›, her ikisini degelifltirmeye yol açacak flekilde yönlendir-memize yard›m eder.

ANAL‹Z <

Eylül 2009 l EKONOM‹K FORUM 83