KALIGRAFIASZTUKA LITERSZTUKA PISANIA
PIOTR GRZEGORZ MDRACH
KALIGRAFIASZTUKA LITERSZTUKA PISANIA
LITERA WCALE NIE JEST, JAK TUSZY NIEKTRY, CZYM DOWOLNYM, CO NIE
MA SWEJ ARCHITEKTURY, ANI UZASADNIONYM NA PIERWIASTKU WIECZNYM!
STARA JAK SOWO, ONA CZYNI JE STATECZNYM. RZECZ O WOLNOCI SOWA
Cyprian Kamil Norwid
PIOTR GRZEGORZ MDRACH
KALIGRAFIASZTUKA LITERSZTUKA PISANIA
Warszawa 2010
Ilustracje Piotr Grzegorz Mdrach Skad i amanie Magdalena Baraska
Rysunek na okadce Dominik Jagieo Zrealizowano ze rodkw Ministra
Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Patronat medialny
Wydanie pierwsze ISBN 978-83-931723-2-0
Fundacja HEREDITAS 2010 Wszelkie prawa zastrzeone. Cao ani adna
cz niniejszej ksiki nie moe by reprodukowana bez pisemnej zgody
wydawcy.
yjemy w czasach niebywaego rozwoju informacji wizualnej, ktra
otacza nas jak powietrze. Graczny przekaz uderza, atakuje nas na
kadym kroku. Poczwszy od znaczkw pocztowych a do niebotycznych
rozmiarw bilbordw. wiat litery, wiat pisma jest przeogromny.
Pikna litera moe by ozdob kadego dziea: rcznie nakrelonych
plansz informacyjnych, dyplomw, ksiek, plakatw, szyldw, reklam,
opakowa, tablic upamitniajcych, pomnikw i innych obiektw przekazu
wizualnego i dzie plastycznych. Pikna i czytelna litera powinna by
take tworzona przez nas na co dzie, podczas pisania nie tylko listw
z yczeniami, ale kadej notatki, kadej recepty i innych zapisw. Rola
litery, ktra jest podstawowym ich skadnikiem, jest wiodca. A litery
speniaj dobrze sw rol wtedy, gdy s pikne i czytelne. Dlatego tak
wana jest nauka sztuki kaligrai, sztuki komponowania liter,
komponowania tekstw. 1.Inicja to sowo pochodzce od aciskiego
initium (pocztek), oznacza liter wersalikow, ktra zaczyna rozdziay
lub poszczeglne czci ksiki. Litera ta wyrnia si wielkoci, ksztatem
oraz zdobnictwem. Inicjaw uywamy do zdobienia kolumn z tekstami,
zarwno w rkopisach, jak i w drukach. Styl litery penicej rol
inicjau powinien by dobrany do stylu caego wydawnictwa, a przede
wszystkim do stylu uytego kroju liternictwa. Inicjay zaczto stosowa
bardzo dawno temu. Ju teksty pisane na papirusach, a potem na
pergaminach, ozdabiano bogato opracowywanymi pierwszymi literami
tekstu. Do rozkwitu sztuki inicjaw doszo we Woszech na pocztku XVI
w. Podstawowym rozrnieniem inicjaw jest ich konstrukcja otwarta lub
zamknita. Otwarte s otoczone rysunkiem swobodnie otaczajcym liter.
Inicjay zamknite s cile otoczone geometryczn ramk. Inicja w tekcie
moemy umieci wpasowujc go w kolumn tekstu (wtedy ma on wysoko kilku
wersw) albo bazujc na dolnej linii pierwszego wersu i wtedy gruje
on nad caym tekstem.
INICJA ROMASKI
INICJA GOTYCKI
RENESANSOWY INICJA OTWARTY
BAROKOWY INICJA ZAMKNITY
7
2. Jednym z pierwszych narzdzi do pisania rcznego byo piro
ptasie, wymagajce dobrego i sprawnego przygotowania. Dzisiaj chyba
ju nikt nie pisze pirami ptasimi. S jednak jeszcze s osoby, ktre
lubi trzyma w rku takie wanie narzdzie, piszc kaligracznie. Dla
nich produkuje si pira ptasie uzbrojone w stalwki.
Kaligraa to wyraz pochodzcy od greckich sw kalos (pikny) i grafo
(pisz). Sztuka piknego pisania stawia nacisk przede wszystkim na
estetyczny wyraz komponowania liter i ukadw literniczych
wykonywanych rcznie. W kaligrai nie ma znaczenia, jakimi narzdziami
dochodzi si do kocowego efektu. Wiadomo jednak, e wspaniaych efektw
nie osiga si bez dobrze wywiczonych umiejtnoci i bez dobrego
warsztatu technicznego. Pismo kaligraczne powinna cechowa prostota,
czytelno, staranno i potoczysto, a nawet powczysto. W dobie coraz
wikszych uatwie w posugiwaniu si narzdziami sucymi do ukadania
liter, tekstw, napisw panuje oglne przekonanie, e tworzenie
kompozycji literniczych jest dziecinnie proste. Na przekonanie to
miao wpyw przede wszystkim zlikwidowanie lekcji kaligrai w szkoach
podstawowych. Od tego czasu wyranie widoczny jest brak szacunku dla
pisania piknymi literami. Wszelkiego rodzaju litery samoprzylepne,
plotery, programy komputerowe nie stworz tekstw, ktre bd zgodne ze
sztuk liternicz. Do tego potrzebna jest wiedza, ktra tworzona bya
przez wieki. Kaligraa, kompozycja liternicza to rozlega dziedzina
nauki
8
i sztuki plastycznej. Poza wiedz potrzebne s jeszcze chci do
wiczenia sprawnoci technicznej, podstawowe umiejtnoci plastyczne
oraz inwencja twrcza. Nauka liternictwa to ich waciwe ksztatowanie,
komponowanie, ustawianie, aranacja, techniczne wykonywanie, a nie
tylko jake czste obecnie wolne od zasad mechaniczne ukadanie na
monitorze komputera. Przemylane konstruowanie liter i napisw
pokazuje, jak dobrze je rozumie, a co za tym idzie uczy mdrze je
stosowa: z precyzj i wraliwoci na proporcje. Uczy koncentracji i
cierpliwoci. To, jak przenosimy nasze myli na papier nie tylko w
treci, ale i w formie jest odbiciem naszej duszy, naszych nastrojw.
Jest take wyrazem naszego sposobu zewntrznego komunikowania si z
otoczeniem. Wiedza o liternictwie jest dzi niezbdna dla tych
wszystkich, ktrzy w swej pracy staraj si wykorzysta si wyrazu
pisma. Ale myl, e rwnie dla tych, ktrzy moc swych sw chc podkreli
piknymi literami i efektownie zakomponowanymi wersami. Mam nadziej,
e tych kilka stron moich wywodw, na ktrych zamierzam przybliy sztuk
kaligrai, bdzie pomoc dla osb zajmujcych si tym zawodowo, ale te
wszystkich czynicych to z zamiowania.
W czasach totalnego powicenia si klawiaturom urzdze cyfrowych,
starajmy si, aby w kontakcie z piknym liternictwem ludzie mieli
podobne przeycia emocjonalne, jakie pyn z obcowania z dzieami
sztuki malarskiej, sztuk gracznych czy rzebiarskich...
HISTORIA PISMA Europejskie pimiennictwo opiera si na niewielu
stylach literniczych. Wieki ewolucji przekazu pisemnego tylko
nieznacznie zmieniy pierwsze znaki, ktre suyy komunikacji
ludzkiej.
3. Rysunki koci odnalezionych podczas wykopalisk
archeologicznych
i datowanych na 40000-15000 lat p.n.e., z widocznymi rytami,
dokumentujcymi sukcesy odniesione w walce tymuzbrojeniem, czyli
pierwszymi notatkami dokumentujcymi histori.
9
Ju sze milionw lat temu nasz praprzodek znaczy na swej broni,
jak stanowiy koci zwierzt, prawdopodobnie kolejne swoje zdobycze.
Wyrane kreski znaleziono na wielu wykopaliskach archeologicznych. Z
biegiem czasu powstaway piktogramy odpowiadajce codziennym
wydarzeniom, a wreszcie rysunki, ktre tworzyy cae opowieci. 5. W
Babilonie w czasach pomidzy 3000 a 2700 lat przed nasz
erporozumiewano si pismem klinowym.
datowane jest na trzy tysice lat przed Chrystusem. Pierwsze
wizerunki tego pisma odnalezione zostay w dolinie rzek Tygrysu i
Eufratu na terenie dzisiejszego Iraku.
4. Hieroglify egipskie w tym ksztacie funkcjonoway ok. 3000 lat
p.n.e.. Przekaz realizowany znakami albo rysunkami rozwija si
rwnolegle. Niektre ludy tworzyy rne skpe znaki, takie jak pismo
klinowe. Inne rozwijay rysunkowy system odnotowywania swoich
historii. Ten sposb do perfekcji doprowadzili Egipcjanie w
hieroglifach. Za pierwsze pismo na wiecie uznaje si wynalezione
przez Sumerw pismo klinowe. Jego powstanie
6.
Na Cyprze znaki o ksztatach zblionych do liter wspczenie nam
znanych byy uywane w okresie od 3000 do 2800 lat p.n.e..
10
Pismo to powstawao na glinianych tabliczkach, przy uyciu
bambusowych lub trzcinowych rylcw. Z pocztku byo pismem wyrazowym,
gdzie jeden znak oddawa cay wyraz. Pniej przeksztacio si w pismo
sylabowe, by w kocu po wielu przemianach sta si pismem
literowym.
szybko rozpowszechnili swj wynalazek na obszarze basenu Morza
rdziemnego.
7.
Ruchliwa nacja fenicka stworzya okoo 1000 lat p.n.e. bardzo
czytelny krj pisma.
8.
Okoo 1600 lat p.n.e. rwnie na Krecie powstawaa baza do
stworzenia wspczesnego alfabetu aciskiego.
Pierwsze pismo alfabetyczne zostao stworzone dopiero przez
Fenicjan. To im zawdzicza swoje pochodzenie wikszo wspczesnych
alfabetw. Fenicjanie, nard kupcw i eglarzy, zamieszkujcy tereny
dzisiejszego Libanu, czerpali z dowiadcze Egipcjan w tworzeniu
pisma hieroglicznego czy sumeryjskiego pisma klinowego. Wynaleziony
przez nich alfabet, skadajcy si z dwudziestu dwch znakw
fonetycznych, sta si najdoskonalsz metod zapisu mowy. Fenicjanie w
trakcie swoich podry i wypraw handlowych
9.
Liternictwo greckie z przeomu 8 i 7 w. p.n.e. jest ju bardzo
podobne do rzymskiej antykwy.
11
Jako pierwsi skorzystali z fenickiego wynalazku pisma Grecy,
ktrzy szybko przystosowali je do swoich potrzeb. Sowo alfabet
wywodzi si wanie od dwch pierwszych liter alfabetu greckiego: alfa
i beta. W Jonii ok. 403 r. p.n.e. uksztatowa si antyczny alfabet
grecki, zawierajcy dwadziecia cztery znaki. Po raz pierwszy bya to
harmonijna kompozycja, w ktrej kada litera posiadaa jednakow
wysoko. Klasyczny alfabet grecki opanowa ca Grecj i stopniowo
rozprzestrzeni si na terenie Italii. Z zainteresowaniem zosta
przyjty w Cesarstwie Rzymskim. Udoskonalenia i adaptacja alfabetu
greckiego spowodoway wyksztacenie alfabetu aciskiego. Skada si on
pierwotnie z dwudziestu jeden znakw. Rzymianie zaokrglili litery
przejte od Grekw. Alfabet ten posiada tylko litery wielkie. Po
wielu przemianach alfabet aciski zosta rozbudowany do dwudziestu
szeciu znakw, a kady z narodw, ktry przej ten system, dodawa swoje
nowe znaki lub modykowa zastane, tak aby odzwierciedli brzmienie
ojczystego jzyka. Estetyka pisania, przekazywana z epoki na epok, z
pokolenia na pokolenie i pomidzy ludami ugruntowaa dopiero kapita
jako oglnowiatowy krj literniczy, wprowadzony przez antycznych
Rzymian. Krj
10. Kapitaa rzymska.
12
alfabetu aciskiego wywodzi swe korzenie od alfabetu fenickiego,
greckiego i etruskiego. Powsta ponad 600 lat p.n.e. w Rzymie.
Uksztatowa si w I w. p.n.e. Pismo to okrelamy mianem zarwno
kapitay, jak i antykwy. Pocztkowo byo wykuwane lub ryte w twardym
materiale (kamieniu, metalu). Stosowano je na tablicach
informacyjnych, tablicach pamitkowych, w inskrypcjach na pomnikach
tryumfalnych oraz nagrobnych. Pierwotnie, gdy posiadao tylko litery
majuskuowe, nazwano je scriptura monumentalis. Gdy pismo to zaczto
stosowa do uytku codziennego na takich podkadach, jak papirusy,
pergaminy i wykonywano mikkimi narzdziami (zaostrzonymi rurkami
trzcinowymi, pdzlami), litery nabray lekkoci i nazwano je capitalis
quadrata. Najdoskonalsz form kapitay znamy z kolumny wzniesionej na
cze cesarza Trajana w Rzymie w 114 r. Do dnia dzisiejszego uywamy
tego pisma na og pod nazw antykwy w jego pierwotnym ksztacie. Krj
tych liter sta si baz dla tysicy odmian i adaptacji pism uywanych
do przekazu licznych jzykw na caym wiecie. Rwnie w takich jzykach,
jak turecki czy hindu. Pikne litery z kolumny Trajana wykute byy
wedug wzoru namalowanego najpierw sztywnym pdzlem. Std ich mikkie
ksztaty i dwuelementowa charakterystyka.
11. Fragment kolumny z wyranie widocznymi, doskonaymi w kroju,
wykutymi w biaym marmurze literami kapitay rzymskiej. Litery te
tworzono w dwch etapach. Najpierw malowano je kaligracznie, potem
wykuwano dutem rzebiarskim. Litery kapitay rzymskiej byy niezwykle
piknie uksztatowane, cho nie byy konstruowane matematycznie.
Stworzono je na podstawie naturalnej ewolucji liternictwa i
wyczucia artystycznego. Geometryczne projektowanie liter rozpoczto
dopiero w dobie renesansu.
13
Kapitaa rzymska funkcjonowaa niepodzielnie, jako jedyne pismo w
imperium antycznym a do jego upadku. Bya take rdem, z ktrego
szerokim strumieniem wypyna rzeka kaligrai. W staroytnej Grecji
(ktra bya kolebk sowa kaligraa) nie przywizywano wielkiej wagi do
tej umiejtnoci, dopiero Rzymianie odkryli jej warto. Doskonaa
kapitaa, czca monumentaln prostot, niezwyk wyrazisto i estetyk, daa
piszcym natchnienie do tworzenia piknych dokumentw, wypenionych
rcznie wykonywanym liternictwem. Z pewnoci, o bogowie, miao na to
wpyw powstanie wielu urzdw pastwowych, ktre na potg mnoyy liczb
powstajcych dokumentw. Skrybowie rzymscy na szczcie nie tylko
odnotowywali to, co im kazano. Mieli te ambicj robi to adnie.
Pisali gwnie przy uyciu pdzli lub odpowiednio zaostrzonych pisakw z
trzciny. W trzecim wieku naszej ery zmieniono kt uywania narzdzi do
pisania, wtedy ju gwnie pir ptasich, z paskiego na ukony i powstao
pismo nazwane rustyk. W nastpnym wieku mnisi irlandzcy zmienili
pismo rustykalne na bardziej szerokie i okrge swobodniej pisan
uncja. Uncjaa krlowaa w caej Europie przez kilka wiekw. Oczywicie w
rnych odmianach.
Jako karolina, pismo anglosaksoskie, merowiskie, lombardzkie,
wizygockie.
12. Dziesi liter majuskuowych skomponowanych w rnych stylach,
charakterystycznych dla poszczeglnych epok historycznych: 1 litera
grecka, 2 kapitaa rzymska, 3 uncjaa romaska, 4 tekstura gotycka, 5
klasyczna litera renesansowa, 6 ozdobna litera barokowa, 7 powrt do
antyku w dobie klasycyzmu, 8 gwatowny rozwj przemysu spowodowa w
drugiej poowie XIX w., ze wzgldw praktycznych, uproszczenie krojw
liter, 9 poszukiwania wyjtkowego stylu doprowadzio do stworzenia
pynnej secesji w kocu XIX wieku, 10 wspczesna, bardzo techniczna
litera blokowa.
14
13. Pismo w stylu gotyckim i stalwka ze cit kocwk, ktr
takiepismo mona wykona. Oczywicie w redniowieczu nie uywano jeszcze
metalowych stalwek. Tekstur gotyck pisano przy uyciu pir ptasich
albo pisakw trzcinowych.
W wieku XIII pismo zaczyna smukle, a okrgoci nabieraj kantw,
tworzc bardzo charakterystyczne pismo gotyckie. Zdominowao ono
liternictwo europejskie na czas dwch wiekw. W tym te kroju powstay
pierwsze czcionki drukarskie. W 1440 r. w Moguncji niemiecki
rzemielnik,
zotnik, znawca metali i drukarz, Johannes Gutenberg, wykorzysta
swoje rnorodne zdolnoci, dokonujc wynalazku ruchomych czcionek.
Odlewa w metalu pojedyncze czcionki, a nastpnie zestawia je w
kolumny. Zaprojektowa i wykona wasn pras drukarsk, na ktrej mg
odbija dowoln liczb kart z jednego utworzonego skadu. Wynalazek
Gutenberga szybko zyska szerokie zastosowanie. Pod koniec XV w.
istniao ju dwiecie pidziesit drukarni w rnych europejskich krajach.
Od tego momentu ksiki przestay by rzadkim i kosztownym towarem.
Humanici woscy, ktrzy w zasadzie nigdy nie poddali si pismom
pnocnoeuropejskim, pod koniec XIV w. rozpoczli silnie
rozpowszechnianie klasycznej rzymskiej antykwy. Nie przyjli rwnie
do druku gotyckich czcionek Gutenberga, tworzc wasne wzorowane na
kapitale. Dotarlimy do epoki renesansu, w czasy wspczesnego
tworzenia krojw pism. Do dzisiaj dominacja klasycznej antykwy nie
zostaa zagroona, pomimo prb wprowadzania np. pism narodowych,
takich jak niemiecka szwabacha, czy krojw stylowych jak pismo
secesyjne. Antykwa krluje niepodzielnie, szczeglnie w pimiennictwie
mechanicznym. W programach komputerowych jednym z podstawowych
15
14. Kancelareska pismo stosowane w kancelariach urzdowych w
Italii w okresie renesansu. krojw pisma jest krj o nazwie times new
roman, ktry wywodzi si bezporednio od kapitay rzymskiej. Natomiast
w pisaniu rcznym od czasw odrodzenia, od koca XV w., krluje kursywa
humanistyczna, czyli pismo angielskie (kursywa wspczesna). Jest to
bardzo regularne i bardzo czytelne dwuelementowe pismo angielskie
(powstao w Anglii w XVIII w.). To wanie sztandarowy krj kaligraczny
pisanka angielska.
15. Typowa pisanka angielska pismo dwuelementowe, ktre powstaje
poprzez umiejtne naciskanie koca pira w odpowiednim momencie.
Naciska si prowadzc piro w d krelonej litery. Na fotograi wida
typowy przyrzd do pisania tego typu kroju pisma drewniana obsadka i
specjalna stalwka, ktrej koniec mikko rozszerza si, malujc
zgrubienia lasek liter.
NARZDZIA I PRZYBORY DO LITERNICTWA W pracy liternikw ogromn rol
odgrywaj narzdzia suce do wykonywania liter. Dokadne poznanie
ksztatu i techniki dziaania narzdzi, a szczeglnie ich kocwek,
majcych bezporedni wpyw na krelenie liter, jest podstawowym
warunkiem komponowania znakw literniczych.
16
Dobre narzdzia nie tylko uatwiaj prac i daj satysfakcj z jakoci
wykonywanych dzie literniczych, ale rwnie wpywaj na ekonomiczne
wykorzystanie czasu, ktry na t twrczo powicamy. Dlatego narzdzia do
kaligrai musi cechowa przede wszystkim celowo ich wykorzystywania,
prostota w konstrukcji i obsudze oraz niezawodno techniczna. Do
pisania rcznego uywa si narzdzi, ktrych ksztat nie zmieni si od
wiekw. Wszystkie przypominaj wspczesne pira, dugopisy, owki. Jak
byy, tak nadal s cienkie, wysmuke i na tyle dugie, by dobrze ukaday
si w caej, nawet jak najwikszej doni. Pierwsze narzdzia to rylce i
duta kamienne, nastpnie metalowe. Napisy ryto lub kuto na kociach
zwierzcych, tabliczkach glinianych, materiaach kamiennych. Potem
stosowano specjalnie preparowane tabliczki drewniane wypenione
woskiem, na ktrych ryto rylcami metalowymi lub drewnianymi.
Wreszcie powstay narzdzia ju bardziej kojarzce si nam z kaligra:
pdzle z maych wizek sierci zwierzcej, osadzonych na kocu
drewnianego trzonka, i pisaki trzcinowe lub bambusowe. Te ostatnie
to ju prawie wspczesne pira atramentowe. Zakoczenia odyg trzcin byy
zaostrzone jak stalwki, a wntrza rurek stanowiy zbiorniki na tusze.
Tusze byy wykonywane
na przykad z sadzy lub pigmentw rolinnych i klejw skrnych.
Przeomowym dla kaligrai wynalazkiem byo uycie do pisania (na
zachodzie Europy w wieku VII) odpowiednio przycitych pir ptasich.
Musiay to by pira na tyle due, eby ich trzony swobodnie leay w
doni, a chorgiewki wystaway pod ni. Istotna te bya ich oglna
dostpno. Takie pira zapewniay gsi. I wanie te ptaki dostarczay
narzdzi do pisania rcznego przez prawie dwanacie stuleci. Czasami
wspomagano si pirami indyczymi, kruczymi lub abdzimi. Pira ptasie
skadaj si z elastycznego trzonu oraz dwch chorgiewek: zewntrznej i
wewntrznej. Grna cz trzonu pira o przekroju czworoktnym nosi nazw
stosiny, doln o przekroju owalnym, znajdujc si poniej chorgiewek
nazywa si dutk. Wewntrzna cz dutki, zbudowana z delikatnych useczek
rogowych, nosi nazw duszy. Chorgiewki pira skadaj si z promieni,
wyrastajcych z obydwu stron stosiny. Ptasi lotk naleao odpowiednio
przygotowa. Najpierw rozgrzewano w gorcym piasku i starannie
oczyszczano. Koniec dutki cinano jednym, zdecydowanym ruchem rki,
przy pomocy ostrego noa i delikatnie nacinano wzdu. Wymagao to duej
wprawy
17
16. Pira ptasie przez prawie dwanacie stuleci krloway w rkach
tych, ktrzy chcieli co napisa tuszem lub atramentem, a potem wypary
je cakowicie stalwki. i zrcznoci. Dusza dutki penia rol zbiorniczka
na tusz. Nie by to wydajny zbiornik, dlatego pira trzeba byo czsto
zanurza w kaamarzu. Pira ptasie byy bardzo gitkie i umoliwiay
kaligrafowanie liter z du lekkoci. Dla tworzenia liter
dwuelementowych przycinano koniec pod ktem prostym do osi
dutki.
Taki instrument pimienniczy w krtkim czasie rozpowszechni si w
caej Europie. Maczanie pir w atramencie nie byo jednak wygodne.
Kopotliwe byo rwnie czste pojawianie si kleksowych zabrudze.
Pisanie pirem ptasim wymagao niezwykej cierpliwoci i skupienia.
Pira ptasie byy nietrwae, zuyway si szybko i atwo amay. Wiele osb
prbowao znale sposb, ktry pozwoliby magazynowa wiksz ilo tuszu
wewntrz pir. Na przeomie XV i XVI w. nawet Leonardo da Vinci
projektowa przyrzdy pisarskie. Wrd jego szkicw odnaleziono liczne
przykady projektw przedmiotw wyposaonych w zbiorniczki, spywaki i
piszce ostrza. Rysunki owe bardzo przypominay rozwizania
zastosowane w duo pniejszych pirach wiecznych. Denia te doprowadziy
do wynalezienia i wytworzenia funkcjonujcej do dzisiaj metalowej
kocwki pira do pisania, nazwanej stalwk. Stalwka bya to
uksztatowana w formie cienkiego ostrza rozdwojonego na kocu,
stalowa (std nazwa) cienka blacha, suca do pisania pirem przy uyciu
ciekego atramentu. Mona j byo obsadzi w kawaku drewnianego koka,
zwanego obsadk. W ten sposb pozbyto si niewygodnego operowania
ptasim pirem.
18
Droga do stworzenia popularnego pisaka ze stalwk bya duga.
Poszukiwa tych nie wstrzymao wynalezienie druku. Cigle poszukiwano
rozwiza, ktre umoliwiayby pisanie pirem przez duszy czas bez
potrzeby czstego zanurzania w kaamarzu. Pierwsze prototypy pir
wiecznych byy do dziwaczne. Konstruktorzy wychodzili z zaoenia, e
zbiorniczek z atramentem powinien znajdowa si poza pirem. Jeden z
pomysw zakada nawet zastosowanie sporych rozmiarw pompy tokowej. W
pierwszej poowie XVI w. Czech Johann Mathesius wykona piro z
metalu, ktre posiadao wasny zbiornik atramentu. W 1657 r. w Paryu
pojawiy si przyrzdy ze zbiornikami i stalwkami. Umoliwiay one
napisanie okoo dwunastu stron tekstu na zmagazynowanym w pojemniku
atramencie. Przedmioty te po raz pierwszy nazwano pirami wiecznymi.
Wykonane one byy ze zota, srebra i koci soniowej. We Woszech w
Mediolanie, w 1797 r. Scalvini wyprodukowa pira metalowe, w ktrych
zapas atramentu wystarcza na kilka dni. Rewolucja przemysowa, jak
rwnie rosnce potrzeby gospodarcze oraz spoeczne, stay si przyczyn,
dla ktrej wytwarzane na pocztku XIX w. w Birmingham w Anglii
metalowe stalwki znalazy powszechne
zastosowanie. Pira nie musiay by ju stale ostrzone, ale problem
dozowania atramentu i kleksw cigle pozostawa.
17. Siedem rodzajw stalwek uywanych do pisania kaligracznego:1
pirko do pisania cienkich liter i krelenia cienkolinijnych rysunkw,
2 stalwka w glarnym ksztacie rki, suca do pisania prost pisank
kaligraczn, ze wzgldu na to, e zakoczona jest stosunkowo krtkim
ostrzem niepozwalajcym na szerokie pogrubianie, 3 typowa stalwka do
kaligrafowania wszelkimi odmianami pisanki angielskiej, 4 klasyczna
stalwka do pisma angielskiego, 5 niemiecka stalwka do
kaligrafowania, 6 stalwka ze citym kocem do kaligrai liter o bardzo
szerokich laskach lub pisania tekstura gotyck, 7 stalwka typu
redis, uywana do wykonywania pisma technicznego.
19
Jak wida, w rnych czciach Europy, i w rnym czasie, pojawiay si
prby stworzenia sprawnego narzdzia do pisania. Jednak dopiero wiek
XIX przynis zadawalajce rozwizania. Dziaanie stalwki polega na tym,
e w jej wygiciu wzdu osi w form stanowic poow rurki, po zanurzeniu
w tuszu w jej wewntrznej, wklsej czci zatrzymuje si porcja
atramentu. Po dotkniciu czubkiem stalwki do powierzchni papieru
tusz spywa z niej powoli i pozostawia lad. Czsto w stalwce wycity
jest dodatkowy otwr, ktrego obecno powoduje, i zatrzymujca si po
zanurzeniu stalwki w kaamarzu porcja jest wiksza. Z kolei
zwikszenie nacisku stalwki na papier rozsuwa rozcicie na kocu
stalwki, co powoduje poszerzenie linii rysowanej przez stalwk.
Szczelina wraz z otworem, zwanym sercem, stanowi o elastycznoci
stalwki. Ksztaty stalwek do pisania tuszami lub atramentami s
bardzo rne i jake czsto mocno skomplikowane. Obecnie ksztat
najbardziej zbliony do wygldu pierwszej stalwki maj pirka uywane do
rysowania tuszami artystycznymi. Pira, skadajce si ze stalwek
zamocowanych w drewnianych obsadkach, nadal zanurzano w kaamarzach
napenionych tuszami lub atramentami. Obsadki z biegiem lat
uzyskiway rnego rodzaju ksztaty. Wykonywano je take z rnych
rodzajw materiaw. Staway si przedmiotami sztuki uytkowej. Byy
take osoby, ktre przy pisaniu nie mogy rozsta si z pirami ptasimi.
Mocoway w ich kocach metalowe stalwki, traktujc pira jako
obsadki.
18. Jeeli kto pragnie wczu si w rol piszcych pirem ptasim
,a nie potra odpowiednio przygotowa tego naturalnego narzdzia,
to moe zaopatrzy si w pira uzbrojone w metalow stalwk wraenia bd
bardzo zblione polecam.
Dalszy rozwj technik pisarskich zaowocowa stworzeniem pira
wiecznego, ktrego stalwka z nierdzewnej stali jest czsto pozacana.
Kocwki tych stalwek maj dodatkowe zgrubienie z irydu lub rutenu.
Atrament
20
dostarczany jest nie przez zanurzanie co chwil w kaamarzu, ale
spywa ze zbiorniczka znajdujcego si we wntrzu obsadki. Pod koniec
XIX w. agent ubezpieczeniowy Lewis Edson Waterman skonstruowa
prototyp pira wiecznego z wewntrznym zbiorniczkiem na atrament,
ktry przy pisaniu spywa do stalwki. Rwnomierny przepyw atramentu
odbywa si dziki wykorzystaniu zjawiska napicia powierzchniowego
oraz opracowanego systemu zasilania kanalikowego w atrament.
Pierwowzr pira wiecznego po raz pierwszy zosta zaprezentowany w
Nowym Jorku w 1884 r. W tym te roku Lewis Edson Waterman uzyska
patent na wieczne piro. Bardzo ju wspczesn odmian stalwki jest tak
zwana rediswka. Powstaa ona na uytek krelarzy projektw technicznych
jako narzdzie do pisania i rysowania tuszem. Rediswka od zwykej
stalwki rni si tym, e odgita stopka piszca moe mie rn szeroko: od p
milimetra do kilku milimetrw w zalenoci od tego, jakiej gruboci
linie chcemy narysowa. Na stalwce typu redis znajduje si dodatkowa
nasadka, ktr peni rol zbiorniczka dla wikszej iloci tuszu. Bardzo
uatwia to krelenie, a szczeglnie rysowanie szerokich linii.
Specjalistyczne stalwki, bez rozci, o znacznych szerokociach
kocwek, piciu ostrzach do krelenia piciolinii i im podobne, uywane
s take do wykonywania wyjtkowych rodzajw pisma kaligracznego.
Wspczeni twrcy napisw kaligracznych uywaj szerokiego wachlarza
narzdzi do tworzenia kompozycji kaligracznych. Poczwszy od
najprostszych, jak starannie przycite pisaki z drewna lipowego a po
bardzo wytrawne i kosztowne, specjalistyczne pira wieczne do
kaligrai.
19. Wieczne pira do pisania kaligracznego, posiadajce cztery
kocwki o citych stalwkach, rnej szerokoci. Piro to aduje si
standardowymi nabojami z atramentem, co pozwala na szybkie pisanie
duej partii tekstu. Mona take napenia atramentem systemowy toczek,
ktry bywa w wyposaeniu takiego zestawu kaligracznego.
21
Wielu hobbystw hoduje bardzo tradycyjnym metodom pisania
kaligracznego i stosuj przygotowane historycznymi metodami pisaki
trzcinowe, pira ptasie lub pdzle. Wielu trzyma w doniach obsadki
uzbrojone w stalwki o rnych ksztatach i twardociach. Wikszo jednak
chwyta za nowoczesne pira z atramentowymi nabojami. adna z tych
postaw nie jest naganna, gdy narzdzie jest tylko narzdziem.
Kaligraa to sposb mylenia i sprawno rki. Narzdzia suce do pisania
kaligracznego na podou papierowym z uyciem atramentu, tuszu lub
farb: 1. pisak z drewna lipowego, 2. pisak trzcinowy, 3. piro
ptasie, 4. pdzle paskie z wosiem naturalnym zwierzcym, 5. pdzle
paskie z wosiem sztucznym, 6. pdzle paskie z gbki, 7. pirko stalowe
w obsadce, 8. stalwka do kaligrai z ostr kocwk w obsadce, 9.
stalwki do kaligrai ze citymi kocwkami w obsadce, 10. stalwki typu
redis z okrgymi lub owalnymi stopkami w obsadce,
11. stalwki z picioma ostrymi kocwkami w obsadce, 12. stalwka do
kursywy angielskiej w obsadce, 13. pira wieczne ze stalwkami do
kaligrai, 14. pisaki typu mazak z kocwkami do kaligrai
20. Typowe pismo techniczne, ktrego jeszcze w latach 70. uczono
wszystkich w szkoach rednich na zajciach technicznych. Byo
wykonywane pisakiem wyposaonym w stalwk typu redis. Tymi narzdziami
moemy tylko ry litery na papierze. Do pisania niezbdne s pyny, ktre
nadadz naszemu pisaniu wizualny wyraz plastyczny.
22
Do wykonywania liter na podoach papierowych uywamy nastpujcych
barwnikw pynnych: 1. tuszw czarnych krelarskich, 2. tuszw
kolorowych krelarskich, 3. tuszw czarnych do rysunku, 4. tuszw
kolorowych do rysunku, 5. atramentw do pir, 6. farb artystycznych
(przede wszystkim rozpuszczalnych w wodzie)
Tusze czarne i kolorowe krelarskie s pynami gstymi i tworz linie
bardzo kontrastowe kolorystycznie. Nadaj si tylko do pisania przy
uyciu historycznych narzdzi: pisakw, pir ptasich, stalwek w
obsadkach i pdzli. Tusze czarne i kolorowe, suce do rysowania, maj
bardziej rozrzedzon konsystencj i nadaj si tylko do pisania przy
uyciu stalwek w obsadkach i pdzli.
21. Do pisania kaligracznego uywa si albo atramentw, albo
tuszy.
Atramenty s bardziej pynne i bywaj w wielu kolorach (kaamarze po
lewej stronie), a tusze na og s czarne i maj bardziej zawiesist
konsystencj (kaamarze po prawej stronie).
22.
Do pisania prostych liter blokowych uy mona pdzli paskich o
rnych szerokociach.
23
Atramenty to pyny skomponowane wycznie do pisania przy uyciu pir
wiecznych. Mog by nabierane do pir przy pomocy toczkw albo poprzez
woenie odpowiednio dobranych nabojw z atramentem. Napisy wykonywane
farbami, przede wszystkim akwarelowymi, gwaszowymi (popularnie
zwanymi plakatwkami) lub akrylowymi, realizujemy wycznie przy uyciu
pdzli. Wszystkie narzdzia, ktre stosujemy do pisania kaligracznego,
s bardzo delikatne i wymagaj szczeglnej opieki. Po kadym ich uyciu,
a nawet w trakcie duej trwajcego pisania, gdy robimy przerwy, naley
kade pirko, kady pdzelek starannie czyci. Na szczcie wikszo
materiaw do pisania kaligracznego nie wymaga stosowania
specjalistycznych rozpuszczalnikw. Wystarczy woda, a czasem do
uprania pdzelkw zwyke mydo i woda. Nie wolno zostawia stalwek w
tuszu. Nie wolno zostawia pdzelkw w farbie. Nie powinno si zostawia
nieprzepukanych wntrz pir wiecznych z wysychajcym nabojem z
atramentem, kiedy nie korzystamy z niego przez kilka dni. Kaligraa
jest sztuk estetycznego i czystego pisania, jest take sztuk pisania
w czystoci.
Pisanie kaligraczne dobrze jest wykonywa na pulpicie, ktry ma
grn krawd uniesion pod ktem okoo 30 w stosunku do poziomu stou czy
biurka. Ju redniowieczni skrybowie w klasztornych skryptoriach
pisali na tak uniesionych pulpitach. Stali przy nich przez wiele
godzin, co obrazowo i barwnie przedstawiono na lmie Imi ry. Ani
wtedy, ani obecnie nie ma jednakj potrzeby wykonywaniu dzie
kaligracznych w pozycji stojcej. W dawnych wiekach mg to by rodzaj
klasztornego umartwiania si i budowania szacunku dla starannie
przepisywanych ksig. Uniesiony do gry pulpit bardzo pomaga znosi
trudy dugiego pisania kaligracznego. Niezbdnym materiaem do pisania
kaligracznego jest odpowiednie podoe. Powinien to by bardzo dobrej
jakoci papier lub karton. Tylko na takich kartach mona pisa piknie,
piknym pismem odrcznym. Materiay papiernicze powinny posiada
powierzchni gadk, ale nie lisk. Powinny by w miar sztywne, by si
nie zginay, ale nie tak twarde, jak blacha. Nie s dobre
powierzchnie chropowate (jak na przykad w papierze czerpanym,
papirusie, pergaminie, papierze do litograi czy akwareli), ani te
za bardzo gadkie (jak papiery kredowe lub posiadajce powierzchnie
woskowane czy laminowane). Jednoczenie powierzchnia podoa powinna
powodowa lekki opr w stalwce, aby mona
24
prowadzi piro, w peni kontrolujc kady jego ruch, co pozwala
unikn niekontrolowanych polizgw. Papier nie powinien przesuwa si na
pulpicie. Korzystajc z tuszu lub atramentu pobieranego z kaamarza,
naley uwaa, by sta on na stabilnym podou, w dogodnej dla rki
odlegoci od kart papieru. Mona zastosowa przygotowan wasnorcznie
podkadk albo dopasowa jakie odpowiednie naczynie. Taka podkadka moe
rwnie suy jako miejsce odkadania pir w momentach przerw w pisaniu.
Ostrono naley rwnie zachowa przy wymianie nabojw w pirach wiecznych
i przy adowaniu do pira atramentu przy uyciu toczka. Tusze oraz
atramenty bywaj bardzo zoliwe i potra w najmniej odpowiednim
momencie wystrzeli niekontrolowan kropl, na przykad na starannie
wykonywany tekst. Chromy nasz prac od takich niespodzianek.
WICZENIA WSTPNE Pikne pisanie jest wynikiem nie tylko
predyspozycji, talentu, narzdzi oraz chci, ale przede wszystkim
treningu. Treningu czstego i systematycznego. Na pocztku trzeba
odpowiednio rozrusza palce, nadgarstek, rami i ca rk. W tym celu
warto wykona
23. W taki sposb naley trzyma w rku piro do kaligrai. Dwa palce
nad obsadk pozwalaj na wywarcie odpowiedniego nacisku na stalwk w
celu pogrubienia linii w literach.
25
szereg wicze: najpierw na poliniowanym papierze, a potem na
czystej kartce. Na sprawno palcw wykonujemy pynny cig fali,
przypominajcej mae litery i albo m. Na gitko nadgarstka i ramienia
wykonujemy szerokie, ukowe, ostro albo kolicie zakoczone wykresy,
prowadzone od gry do dou kartki. W celu ugruntowania tych wicze
naley wykona szereg wicze acuchowych. Polegaj one na pisaniu jednym
pocigniciem pira caych wersw poszczeglnych liter alfabetu, z
wkomponowaniem ich w koliste otoki. Kolejnym etapem wicze
kaligracznych powinno by wykonywanie tych samych czynnoci z
naciskaniem na stalwk przy prowadzeniu jej w d. W ten sposb
przygotowujemy si do pisania liter dwuelementowych. Nastpne
wiczenia to pisanie poszczeglnych fragmentw liter, brzuszkw,
kresek, poprzeczek, wydue i ogonkw w sposb kaligraczny,
dwuelementowy przez cae wersy. Dobrym wiczeniem jest wykonywanie
liniau do pisania liter bez uycia linijki. Prowadzenie prostych
kresek o jednakowej gruboci jest bardzo cenn umiejtnoci. Po
przerobieniu wicze wstpnych przechodzimy do pisania liter.
Litery naley pisa od razu pirami i tuszem albo atramentem, bez
uprzedniego wyrysowywania owkiem. Poszczeglne litery piszemy tak
precyzyjnie i tak dugo, a cakowicie przyswoimy sobie ich form, a do
czasu, gdy bdziemy je kreli swobodnie i na pami, bez spogldania na
wzorce. Aeby temu sprosta, konieczne jest czste pisanie liter.
Najlepiej te spord rozlicznych narzdzi do kaligrai wybra sobie
najbardziej lubiane. Ten pisak powinno si mie przy sobie i kadej
wolnej chwili uywa go, na przykad do notowania w kalendarzu
codziennych notatek. Mona to take robi zwykym pirem wiecznym, jako
e najwaniejsze jest trenowanie ruchw rki i ksztatowanie liter
kaligracznych. Krj pisma kaligracznego te musimy wybra
24. wiczenia palcw, doni, przedramienia i caej rki s niezbdnym
elementem uzyskania swobodnej sprawnoci w posugiwaniu si narzdziami
do kaligrafowania: 1 wiczenia palcw, 2 wiczenia rki i ramienia, 3
wiczenia acuchowe, wyrabiajce pynno ruchw wykonywanych przy pisaniu
kaligracznym.
26
27
28
29
sobie sami. Czy to bdzie najbardziej obecnie popularna pisanka
angielska czy tekstura gotycka, uncjaa czy te antykwa, to nie jest
istotne. Najwaniejsze s: staranno i swobodne prowadzenie linii
literniczych. Niestety, wypisywanie recept lekarskich pismem
kaligracznym byoby trudne, gdy w tej sztuce obowizuje jeszcze jedna
zasada: nie mona si spieszy.
KOMPOZYCJA LITERY KOMPOZYCJA STRONY Litery na pocztku byy
tworzone bez adnych zasad konstrukcyjnych jako znaki plastyczne. A
dziw bierze, e w ten sposb doszo do powstania kapitay rzymskiej.
Jej pikne ksztaty kusiy jednak estetw do skodykowania tych znakw
gracznych. Stao si to w dobie renesansu, w epoce odrodzenia kultury
antycznej. Midzy innymi wielki twrca tego czasu, wspominany ju
Leonardo da Vinci, konstruowa litery, bazujc na gurach
geometrycznych. Od tego czasu twrcy liter dziaali ju wedug cile
okrelonych zasad, obowizujcych do dzisiaj. Niewtpliwie dotyczy to
gwnie liter tworzonych dla urzdze mechanicznie je powtarzajcych:
liter drukarskich, komputerowych i tym podobnych. Litery pisane
rcznie podlegaj mniejszym obostrzeniom. Szczeglnie te, ktre piszemy
pisank angielsk.
Litery skadaj si z elementw pionowych zwanych kreskami. Kreski
dziel si na szersze kreski gwne i kreski wsze. Kreski pionowe
wystajce poza podstawowe gabaryty litery to wyduenia grne albo
dolne. Elementy poziome to poprzeczki. Kreski okrge tworz brzuszki.
Wntrze litery wypeniaj wiata. Dodatkowymi elementami liter s
ozdobniki, takie jak szeryfy i ezki. Tymi okreleniami opisujemy
ksztaty liter. Litery wpisujemy w poziome linie. Litery stoj na
inii gwnej. Brzuszki sigaj na og linii rodkowej. Wyduenia grne
liter osigaj lini grn, a wyduenia dolne lini doln. Proporcje
pomidzy tymi literami s rne dla poszczeglnych krojw liter. Cho
najczciej wysoko pasw linii grnej i dolnej stanowi 2/3 wysokoci
pasa pomidzy lini gwn a lini rodkow. Przy komponowaniu strony
niezwykle istotne jest pokonanie zudze optycznych, ktre wytwarzaj
rnego typu gury geometryczne. Majc to na uwadze, naley komponowa
poszczeglne wersy w tekcie wedug skrupulatnej obserwacji wzajemnych
relacji pomidzy kwadratowymi, okrgymi i trjktnymi literami. Nie
mona budowa odstpw przy uyciu miarek centymetrowych. Odstp pomidzy
ssiadujcymi literami o pionowych kreskach musi
30
by najwikszy. Nieco mniejszy odstp powinien by pomidzy kresk
pionow a liter okrg oraz pomidzy liter trjktn a okrg, najmniejszy
za pomidzy literami okrgymi. Strony tekstw pisanych rwnie podlegaj
zasadom kompozycji artystycznej. Tekst moemy zaprojektowa zaczynajc
od lewego marginesu, moemy wycentrowa go osi rodkowej albo dopasowa
do prawego marginesu. Takie kompozycje uzyskuje si jednym
klikniciem klawisza w komputerze. Przy rcznym pisaniu kompozycja
strony wymaga starannego przemylenia. Przystpujc do pisania
kompozycji kaligracznej, warto wstpnie owkiem delikatnie zaznaczy
rozkad liternictwa. Trzeba te zakomponowa odstpy midzy wyrazami i
midzy wersami tekstu. Wszystkie te ukady liternicze s rnie
komponowane dla rnego typu krojw liter. Dlatego tak wana jest
indywidualna, optyczna wraliwo na wzajemne zalenoci plastyczne
pomidzy geometri liter.
PODSUMOWANIE Onegdaj w Polsce nauka kaligrai suya ksztatowaniu
charakteru oraz cierpliwoci. Pikne pisanie byo umiejtnoci
powszechnie docenian. Do okoo 1960 r. staranne pisanie liter, przy
uyciu stalwki w obsadce i atramentu z kaamarza, byo wanym
przedmiotem w nauczaniu podstawowym. Miao to na celu uczenie od
podstaw i doskonalenie pisma odrcznego wrd uczniw. yjemy w wiecie,
w ktrym zanika umiejtno pisania rcznego. W szkoach ju z rzadka
pisze si na tablicach. Coraz czciej zamiast dugopisu uywa si
klawiatury komputera. Kaligraa, czyli sztuka starannego i
estetycznego pisania, jeszcze budzi silne emocje, co daje nadzieje
na jej powrt. Wymaga to szerokiej i intensywnej pracy u podstaw. W
wielu europejskich krajach kaligraa jest dziedzin, ktra zachwyca
rzemiosem i stanowi powrt do tradycji redniowiecznych manuskryptw.
Bo to, co pikne i wykonane ludzk doni, zasuguje na uznanie i miano
sztuki. Na caym wiecie organizowane s konkursy i warsztaty
kaligraczne, powstaj towarzystwa skupiajce osoby zainteresowanych t
form pisania. Na uczelniach artystycznych mona posucha wykadw na
temat kaligrai. Specjalici w dziedzinie
31
kaligrafowania s poszukiwani przez agencje reklamowe i rmy, ktre
tworz programy graczne. Kaligraa uczy dokadnoci, cierpliwoci,
starannoci i czystoci. Pisanie kaligraczne wyrabia sprawno rki.
Praktyczne zastosowanie kaligrai dotyczy wypisywania dyplomw, listw
gratulacyjnych, certykatw, podzikowa, okolicznociowych zaprosze,
projektowania ex librisw, monogramw oraz rozmaitych dokumentw
stylizowanych na historyczne. Suy rwnie do ozdabiania przedmiotw
sztuki i przedmiotw uytkowych. Przydaje si w architekturze wntrz i
w reklamie. Kaligraa uczy szacunku do przeszoci, tradycji i
zapobiega dysgrai. Warto sprbowa podj trud nauczenia si jej. Gdy
rozpoczniemy opanowywanie sztuki piknego pisania, dobrze jest
wzbogaca swj warsztat do
25. Kaligraa japoska to szczeglny przykad piknego pisania.
Tradycyjne pisanie pdzlem i tuszem czarnym japoskich znakw wymaga
niezwykych umiejtnoci i treningu. Na fotograi wida skromny warsztat
do pisania kaligracznego takich znakw: pdzle z naturalnego mikkiego
wosia obsadzone w bambusowych trzonkach, tusz w sztyfcie, ktry
trzeba w kamiennym naczynku rozetrze z wod do odpowiedniej
konsystencji, miseczka do nalewania tuszu kozioki do opierania
odkadanych pdzli.
32
kaligrai: rnego rodzaju stalwki, pisaki kaligraczne, tusze,
obsadki do stalwek. Moe sta si to ciekawym zajciem kolekcjonerskim.
Mam nadziej, e moje sugestie oraz rady spowoduj ch chwycenia za
przybory do kaligrai i dobrej jakoci kartki papieru, poprowadz do
osignicia przyjemnoci pyncej z rcznego pisania piknych liter. Z
wielu bada i obserwacji wynika, e umiejtno starannego odrcznego
pisania przekada si na yciowe sukcesy. Modzi ludzie, ktrzy posiedli
biego pisania, potra te swobodniej wyraa swoje myli w mowie i na
pimie. Redagowanie wypracowa lub tekstw przychodzi im z wiksz
atwoci ni rwienikom, ktrzy cho stukaj w mechaniczn klawiatur
znacznie szybciej myl nieco wolniej. Osoby, ktre pracuj nad
charakterem swojego pisma, wzmacniaj umiejtno koncentracji, s
bardziej kreatywne i osigaj lepsze wyniki w zdobywaniu wiedzy.
Pisanie rczne pomaga skuteczniej zapamitywa zapisywan wiedz.
Piszcemu kaligracznie ogromn satysfakcj sprawia panowanie nad
ksztatem litery, urod napisanego sowa, artystycznym obrazem tekstu.
Zwycistwo nad niezdarnoci rki i nad niestarannoci wasnego pisma to
satysfakcja, ktr trudno przeceni.
Umiejtno posugiwania si pirem i pismem kaligracznym cechuje
ludzi ambitnych. Jaka szkoda, e jest ich tak niewielu. Sprbujcie
swych si w kaligrai. Na pewno si powiedzie. Moe ju najblisze
yczenia witeczne uda si zakomponowa kaligracznie. Powodzenia! Piotr
Grzegorz Mdrach
33
26. Technika pisania liter wzorowanych na rzymskiej
kapitale.
34
27.
Technika pisania liter wzorowanych na romaskiej uncjale.
35
28. Technika pisania liter wzorowanych na woskiej pisance
renesansowej
36
29. Typowa dwuelementowa pisanka angielska.
37
30. Dwuelementowa pisanka polska.
31. Bogato zdobiona pisanka dwuelementowa.
38
32. Pismo techniczne wykonane stalwk typu redis.
39
33. Strona napisana przez Barbar Szaek, mam autora, w czasie
nauki kaligrai w szkole redniej w l. 50. XX w.
40
34. yczenia z okazji wit Boego Narodzenia napisane przy
uyciupira wiecznego ze cit kocwk. Rysunek wykonany zosta pirkiem
krelarskim i tuszem.
35. yczenia noworoczne napisane pirem wiecznym ze cit
kocwk. Rysunek wykonany zosta pirkiem krelarskim i tuszem.
41
36.
yczenia z okazji wit Wielkanocnych napisane pirem wiecznym ze
cit kocwk.
37. Zasad tworzenia monogramw jest ich wpisywanie w gury
geometryczne.
42
38. Piknie zakomponowane, poprzeplatane wzajemnie litery imion i
nazwisk, nazywamy monogramami. Sowo monogram pochodzi z jzyka
greckiego, od wyrazw: monos (pojedynczy) oraz gramma (znak-litera).
Znaki tego typu tworz na og litery powizane kompozycyjnie, ktre maj
zastosowanie jako podpis lub znak wasnoci. Litery monogramu pochodz
od inicjaw osoby lub nazwy rmy. Litery w monogramie powinny by
ozdobne, jednak w sposb na tyle umiarkowany, by nie zatraci jego
czytelnoci.
43
39. Narzdzie do wykuwania liter w kamieniach; metalowe duta,
drewniane knyple i metalowa pucka oraz ktownik.
40. Pdzle o rnych kocwkach, suce do kaligracznegopisania
liter.
44
PIOTR GRZEGORZ MDRACHArtysta plastyk konserwator zabytkw
fotograk, absolwent warszawskiej Akademii Sztuk Piknych.
Wyksztacony w dziedzinie sztuk literniczych oraz typograficznych,
m.in. przez prof. Stefana Bernaciskiego i prof. Tadeusza
Tuszewskiego. Rozmiowany w pisaniu kaligraficznym, uywa takiego
pisma na co dzie w odrcznych notatkach, stosuje w wielu projektach
graficznych, czsto wzbogaca nim swoje dokumentacje (dotyczce
wykonywanych bada) i opracowania powstajce podczas konserwacji
zabytkowych dzie sztuki. Wielbiciel osiemnastowiecznej Wenecji, co
wspaniale uzupenia zamiowanie do rcznego pisania falami
kursywy.
fot. Urszula Brzozowska-Drozdowicz
