Bruno Vanobbergen
Kinderrechtencommissaris
@KRCommissaris
OCB-Onderwijsdag 2018
Brussel, 20 juni 2018
Kinderrechten en onderwijs in
een grootstedelijke context
Opbouw van mijn verhaal
Van waaruit spreek ik?
Kinderrechten?
Over de grote ongelijkheid en een even
grote diversiteit tussen leerlingen
En de zoektocht naar hoe we telkens opnieuw
proberen werk maken van een verbindend
schoolklimaat
Van waaruit spreek ik?
Ik ben een donorkind en heb geen vader. Ik
ben 14 jaar en heb al veel gezocht naar mijn
papa, maar zonder resultaat. Ik las dat het
in België bijna onmogelijk is om je
donorvader te leren kennen. Is het mijn
recht om mijn vader te kennen?
Mijn dochter heeft een motorische handicap.
Ze volgde de richting Latijn-Grieks. Vorig
schooljaar heeft de directie geweigerd dat
ze deelnam aan de zesdejaarsreis en de
parascolaire activiteiten, ondanks dat we
voorstelden om begeleiding te voorzien. Dit
heeft onze dochter zo gekwetst dat ze
besloot om de school te verlaten haar
diploma te behalen via de centrale
examencommissie. Omdat haar richting daar
niet in het aanbod zit heeft ze gekozen voor
Latijn-wiskunde.
Kinderrechten?
Kinderrechten als
verantwoordelijkheden
“Zowel kinderen als volwassenen worden
aangesproken op hun verantwoordelijkheid
ten aanzien van de ander, maar zijn
tegelijk onderwerp van verantwoordelijkheid
voor de ander.”
“Ik ga eerlijk tegen je zijn, Lien: ik heb
de indruk dat je wel een beetje de grenzen
hebt afgetast door bewust op die
woensdagnamiddag naar Oostende te gaan waar
de klas zijn activiteit had, ook al was de
afspraak vrij duidelijk.
Theoretisch gezien heb je wel een punt. We
zouden namelijk de discussie kunnen
opstarten of een school een schorsing mag
geven voor een vaststelling die ze deed na
de schooltijd. Maar tegelijkertijd moet je
ook altijd kijken naar de situatie zelf en
gaat het niet over zomaar een
woensdagnamiddag en ook niet over zomaar
eender welke plek.”
Participatie?
Gelijkwaardigheid
Kinderen en jongeren als actieve
betekenisgever
Kinderen en jongeren als mede-eigenaar van
de school
Toegang tot onderwijs
“Bij een klasgesprek mogen we vaak
debatteren. Dan mogen we onderwerpen
opschrijven waar we graag over willen
praten. Vorig jaar ging dat bijvoorbeeld
over de manier van nota’s geven waar we niet
zo tevreden over waren. Dan mocht iedereen
zijn mening geven. Er wordt dan een verslag
gemaakt. Leerkrachten nemen dat mee naar het
team en zij bespreken dat nog eens. Daardoor
is het dit jaar anders, omdat we daar vorig
jaar over gepraat hebben.”
Grote ongelijkheid en grote verschillen
Ik vind mijn eigen gewoon niet leuk. Doe je
dan dingen die je niet leuk vindt of zeg je
dingen die je niet leuk vindt? Ik weet het
niet. Hoe voel je dat, dat je niet leuk
bent?Dat ik er niet bij hoor. Ben je anders
dan andere kinderen? Iedereen is anders,
maar voor mij lijk ik alsof ik van een ander
Universum kom. Ik heb bijna niks gemeen met
niemand.
(Soraya, 13 jaar)
Ouders melden dat ze financieel uit een heel
diep dal kruipen. De schoolboeken van vorig
jaar zijn nog niet helemaal betaald. Dat
heeft gevolgen voor het nieuwe schooljaar.
Met de school van hun dochter konden ze een
regeling uitwerken. De school van hun zoon
werkt samen met een boekenfirma. Omdat er
nog onbetaalde facturen zijn, kunnen ze voor
dit schooljaar geen boeken kopen. De school
zegt dat ze daarin niet tussenbeide komt.
De ouders vragen of het
Kinderrechtencommissariaat kan helpen.
Redelijke aanpassing strijdig met
schoolreglement
Mijn zoon van 19 jaar loopt school in het
buitengewoon onderwijs (OV1). Sinds een
drietal jaar maakte hij gebruik van een
beeldhorloge tijdens de les. Eind december
kregen we het bericht van de firma dat dit
financieel niet meer haalbaar was. We
zochten een andere oplossing en vonden die
in de vorm van een app op zijn smartphone.
Het probleem is nu dat de school dat niet
toelaat omdat het indruist tegen hun school-
reglement. Dat verbaast ons ten zeerste in
tijden van inclusie, integratie, empowerment
en M-decreet.
“Ik zag vandaag een post van een meisje die
vroeg of ananas op een pizza hoorde en X zei
‘horen moslims in Europa? Zelfde vraag,
zelfde antwoord’. Natuurlijk omdat ik
moslima ben en ik het niet toelaat dat
mensen mijn geloof zo respectloos behandelen
ben ik in gesprek met hem gegaan. Natuurlijk
begon hij weer te zeggen dat de Islam ons
niets oplevert in Europa dan alleen maar
aanslagen enzo. Kan ik hier eigenlijk iets
aan doen?”
Uit: “Identiteit in aanslag”, Awel, 2018
Altijd maar opnieuw zoeken naar een
verbindend schoolklimaat
Perspectieven op armoede
Analyse Baldwin Van Gorp (KUL) naar
beeldvorming van kinderarmoede:
Frame ‘de slechte ouder’
Armoede als een mentaliteitsprobleem
Ouder in armoede als slecht rolmodel
Frame ‘het onschuldige slachtoffer’
Kind moet gered worden
Medelijden
‘Thuis wordt praktisch niet aan opvoeding
gedaan. (…) Ik vind dat allemaal, eerlijk
gezegd, tussen aanhalingstekens “sukkelaars”.’
Bron: N. Clycq e.a., Oprit 14
Zonderwijs en de
vluchtelingenproblematiek
“Zonderwijs” signaleert:
Leerlingen verdwijnen plots
Vaak al jaren hier, hier geboren, nooit
ander land of schoolsysteem gekend
En klaagt aan:
Onzekerheid schaadt ontwikkeling leerlingen
Geen kans tot afscheid nemen
Abrupt afbreken schoolloopbaan ondermijnt
toekomstkansen
Opvolging na terugkeer onvoldoende verzekerd
Schooldirecties niet of laat op de hoogte
School / leraren geen stem in debat
Verschillende denkpistes
Schooljaar mogen afmaken
Diploma SO mogen behalen:
Niet begeleide minderjarige vreemdelingen
Leerlingen die hier met hun ouders
verblijven
“Kinderpardon”
Reactiebeleid/Sanctiebeleid op
school
Heel wat positieve signalen:
Herstelgericht werken als jaarthema in
verschillende scholen
Frequente contacten met schooldirecties en
leerlingenbegeleiders
“Wij stellen vast dat heel wat leerlingen die
strafstudie krijgen, hun tijd daar zitten te
verdoen. Strafstudie is niet altijd zinvol. Wij
willen alternatieve maatregelen opstellen. Waar
moeten we op letten bij alternatieve maatregelen
en straffen? Hoe vermijden we dat we raken aan
kinderrechten? Welke aandachtspunten zijn er?”
Zichtbaar in cijfers?
Cijfers AgODi in Straffe School (2015) en nu
Meer uitgesloten leerlingen, aandeel in leerlingenpopulatie
lichtjes gestegen.
Dalende trend in DBSO en BuSO ?
Bijna de helft van totaal aantal DU in het BSO (1712)
2de graad 1143 (3,9%) / 3
de graad 569 (1,3%) / 4
de graad 0 (0%)
2016 2017
3364 0,78%
87 1,0%
148 0,7%
3599 0,78%
Recent initiatief LOP SO
Antwerpen
Doel: aantal definitieve uitsluitingen in
Antwerpen verminderen
Hoe?
Afstemming orde- en tuchtbeleid
Herstelgericht werken
Dialoog met leerlingen en ouders
Geen definitieve uitsluitingen meer na de
paasvakantie
Bij definitieve uitsluiting: binnen de 10
dagen nieuwe school + plan begeleidingsnoden
Bemiddeling via het LOP
Initiatief LOP BaO Brussel: monitoren
definitieve uitsluitingen op school
Belang van het naleven van de wettelijke
procedures.
Belang van snelle en zorgvuldige
communicatie met de ouders.
“Papier zorgt voor vertrouwen tussen
partners”
Vroegtijdig betrekken van CLB.
Gedeelde verantwoordelijkheid bij zoektocht
naar nieuwe school.
Gedragscontracten en
volgkaarten
Wat werkt?
Geen dreigmiddel, wel reflectie-instrument
Samen opstellen met leerling (en ouders)
Concrete doelen en acties
Positieve formuleringen
Ondersteunings- en evaluatiemomenten
Beperkt in tijd
Schoolexterne begeleiding
Wat werkt?
Wacht niet te lang om leerlingen met
moeilijkheden aan te melden
‘Als jongeren bij ons terechtkomen vóór de
tuchtprocedure, is dit het beste moment. Je geeft
jongeren nog de kans en er is nog geloof.’
Toets motivatie en verwachtingen van de
leerlingen
‘Ik begreep niet goed wat ik op die boerderij
deed. Ik vond het daar verschrikkelijk.’
Schoolexterne begeleiding
Wat werkt?
Blijf betrokken bij het traject
Stel een vertrouwenspersoon aan
Samenwerking tussen verschillende actoren
‘Time-out werkt niet echt als je enkel de
leerling uit de klas haalt. Ondersteuning van
leerkrachten en school is heel belangrijk.’
M-decreet: enkele bedenkingen
Investeer verder in competentieverhoging
Vermijden dat in het gewoon onderwijs
“eilanden” ontstaan
Creatie van een laagdrempelig aanspreekpunt
voor ouders?
Maak creatieve samenwerkingen tussen gewoon
en buitengewoon onderwijs mogelijk (bv.
samenwerking Ter Bank Oud-Heverlee)
Waar ligt de toekomst van het inclusief
onderwijs?
Moslimjongeren
”Pedagogische meerstemmigheid” (cfr.
Onderzoek van Ilias El Hadioui)
Thuiscultuur
Schoolcultuur
Straatcultuur
Geen ruimte om moslim te zijn
Gebrek aan maatschappelijk perspectief,
verbondenheid en inclusie
Wat kan onderwijs betekenen?
Onderwijs: “Slimme diversiteit”
Aandacht voor een meer genuanceerd beeld van
de islam (belang van geschiedenis in het
curriculum)
Initiatie in eigen levensbeschouwing én
belang van ontmoeting en dialoog
Opleiding tot islamleraar, imam en
islamconsulent
Onderscheid tussen morele en pragmatische
regels (cfr. Patrick Loobuyck)
www.kinderrechtencommissariaat.be