KOCAELİ ÜNİVERSİTESİKOCAELİ SAĞLIK YÜKSEKOKULU
Dr. Sibel Köktürk
http://histolojiembriyoloji.tripod.com/
HÜCRE
• HÜCRE-Canlının tüm yaşamsal fonksiyonlarını (beslenme, çoğalma, büyüme, enerji yapımı) taşıyabilen en küçük yapı birimidir.
HÜCRENİN BÖLÜMLERİ
• 1- Sitoplazma
• 2- Plazma Membranı
• 3- Mitokondriya
• 4- Ribozomlar
• 5- Endoplazma retikulumu
• 6- Golgi Kompleksi
• 7- Lizozomlar
• 8- Peroksizomlar ve Mikrobodiler
• 9- Sekret Granülleri
• 10- Hücre İskeleti
• 11- Nukleus
Sitoplazmadaki Yapılar
• Organeller(canlı yapılar)
• Endoplazmik retikulum
• Ribozom
• Mitokondri
• Golgi Kompleksi
• Lizozom
• Mikrocisimler
İnklüzyonlar (cansız yapılar)ProteinlerYağlarKarbonhidratlarKristallerPigmentSalgı granülleri
Diğer yapılarSentriolMikrotubulusFilamentler
Hücre Membranında fonksiyona uygun farklılaşmalar
• 1- Mikrovillus
• 2- Silia ve flagellum
• 3- Stereosilyum
• 4- Yan yüz bağlantı kompleksleri
Mikrovillus
Hücre zarında parmakşeklinde çıkıntılardır
Mikrovillus-tekMikrovilli-çoğul
Böbrek proksimal tubullerindeİnce barsakta bulunur.
Stereosilia
• Hareketsiz, uç kısımları dallanma-çatallanma gösteren çıkıntılardır. Örn. Epididim hücreleri.
• Dış membran düzgün yüzeylidir. İç membran krista denen kıvrımlar yapar.
• Jele benzeyen matriks- protein, lipit, DNA ve RNA içerir.
İç membrana yapışık ve matriks içinde birçok enzim içerir.Pekçok kimyasal olay ve aktif transport için gerekli olan enerjiyi (ATP) sağlar.
Endoplazmik Retikulum
• Ağ yapısındaki sitoplazmik membran sistemidir.
• 1- Granüler tip ER:Ribozom bulunur
• 2- Agranüler tip ER:
• Düz ER.
• Ribozom bulunmaz.
DER:Steroid sentezleyen hücrelerdeKC hücrlerinde:nötralizasyonve detoksifikasyonda rol oynarBarsak hücrelerindeMide parietal hücrelerindeÇizgili kasda: sarkoplazmik retikulum
• 1-Serbest ribozom: Yapısal proteinlerin sentez yeri
• 2- ER’a bağlı ribozom: Hücreden salgılanan proteinlerin sentez yeri-sindirim enzimleri, antikor vs.
• 1-30 ribozom biraraya gelir daire, spiral yada rozet yapar.
• mRNA ile birleşince bu ribozom gruplarına poliribozom (polizom) denir.
• Ribozom 2 subunitten yapılıdır. ER membranınabüyük subunit ile bağlanır. Küçük subunitebağlanan mRNA 2 subunit arasından geçer
Golgi Kompleksi
• Çekirdeğe yakın ağ şeklinde yapı. Düzenli aralıklı 3-12 birbirine paralel yassılaşmış tubul.
Golgi kompleksinde protein suyu alınıp yoğunlaştırılır eğer karbonhidrateklenecekse eklenir ve hücre yüzeyinegönderilir.Lizozomlar da golgiden hücre sitoplazmasına verilirler
Lizozom
• Tek bir membranla kuşatılmış homojen küçük veziküllerdir.
• RNA, DNA, protein, karbonhidratları parçalayan enzimler (asit fosfatazlar, asit hidrolazlar) içerirler.
1-Primer lizozom:yeni sentez edilmiş2-Sekonder lizozom: hücre içi ve ya dışında gelencisimlerle birleşmesi sonucu oluşur
Rezidüel cisim=artık cisim: lizozomal etkiden sonraBir miktar eritilmeden sitoplazmada kalan maddedir
• Matriks’de katalaz,oksidatif enzimler (ürat oksidaz) ile protein içerir. Hidrojen peroksidi su ve oksijene indirger.
• K.C ve böbrek hücrelerinde yaygındır
Sentriol• Nukleusa yakın yer alır. Çekirdekte çöküntü var ise içine
yerleşmiştir.
• Sentriolü taşıyan sitoplazma bölümüne sentrozom (9+3) denir. 2 sentriole diplozom denir.
Hücre İskeleti
• Hücrenin şekil ve biçimini korur; sitoplazma ve hücre hareketinde rol oynar.
• 1- Mikrotübüller
• 2- Mikroflamentler
• 3- İntermediet filamentler (ara filamanlar)
• 1- Mitoz bölünmede
• 2- Yeni sil ve flagellum yapımı: Bazal cisimleri yapar
• 3- İletim: Madde iletimi
• 4- Hücre iskeleti görevi
• 5- Hareket: Silya ve flagellum hareketi
• 6- Salgılama ve intrasellüler organel taşınması
• Örn. Kromozomlar, taşıyıcı veziküller
Mikrofilamentler• Kontraktil protein iplikçiklerdir.
• Kas hücrelerinde mikroflamentler aktin ve myozin proteinlerinden yapılıdır.
İntermediet Filament
• Kontraktil olmayan, hücreye destek fonksiyonu yapan filamentler.
• 1- Sitokeratinler- epidermisde (tırnak)
• 2- Vimentin-mezenkimal, embriyonik hücrelerde
• 3- Desmin-düz kas, kalp kasında (Z çizgisinde)
• 4- Glial fibriller asidik protein-astrositlerde
• 5- Nöroflamanlar-nöronlarda
Nukleus
• Olgun eritrosit ve trombosit dışında tüm hücrelerde bulunur.
• Genelde tek bazen 2 (KC, kalp kası) bazen çok sayıdadır [multi nükleer (osteoklast, myoblast)].
Yapısal Elemanları
• 1- Çekirdek zarı=nukleolemma=karyolemma
• 2- Çekirdek sıvısı=nukleoplazma
• 3- Kromatin
• 4- Nukleolus=çekirdekçik
Nukleolemma• Çift katlı plazma membranı (iç ve dış membran)
• 2 membran arasında perinüklear aralık bulunur.
• Dış membrana ribozomlar bağlanmıştır. ER membranları ile devam eder
• İç membrana kromatin kitleler halinde tutunmaktadır.
• Nukleolemmada poruslar bulunur
• Poruslarda dış ve iç membran
• Kaynaşır.
Kromozom ve Kromatin
• Kromozomlar genetik materyal olan DNA ve bazik proteinleri (histonlar) az miktarda RNA ve enzim içeren ipliksi yapılardır.
• Dinlenme durumunda çekirdekte kromozomlar seçilemez düzensiz, iplik, granül vs şeklinde görülen kromozom bölümlerine kromatin denir.
• DNA, Watson-Crick modeline göre çift heliks yapan birbirine paralel 2 molekül zinciridir
• DNA zinciri nukleozom denen histon gövde üzerine heliks şeklinde sarılmıştır.
Nukleolus• Çekirdek içinde eksentrik yerleşik RNA
içeren yumağımsı yapılardır.
• Protein salgılayan hücrelerde büyür
• Hücre bölünmesi sırasında kaybolur.
• 3 bölümden oluşur.
• 1- Pars amorfa-p.fibrosa: Ribonükleoprotein flamentleri içerir. İç kısım.
• 2- P. Granulosa- nükleolonema: Hem fibriller hem granüler ribonükleoprotein içerir. Dış kısım.
• 3- Kromozamal bölüm: Proteinsiz saf DNA filamentleri içerir.
• Görevi rRNA sentezi yapılır. rRNA p. fibrosadave p. granülosa birikir. Sitoplazmaya gönderilene kadar burada depolanır.