Download pdf - Krijueshmëria Tek Fëmijët e Arsimit Fillor

KRIJUESHMRIA TEK FMIJT E ARSIMIT FILLOR #MesueseAurela

1

TEM

DIPLOME KRIJUESHMRIA TEK

FMIJT E ARSIMIT FILLOR


2

Prmbajtja Abstrakt fq 2

Hyrje fq 4

Kapitulli 1 fq 5-18

1.`sht krijueshmria, proesi krijues? fq 5-10

2.Shpirti krijues tek fmijt e arsimit fillor. fq 10- 14

3.Karakteristikat e fmijve krijues. fq 14-18

Kapitulli 2 fq 18-35

1.Roli i msuesit n inkurajimin e krijueshmris. fq 19-28

2.Roli i familjes n nxitjen e krijueshmris. fq 28-34

3.Klima krijuese n shkoll dhe familje. fq 34-39

Kapitulli 3 fq 36-45

1.Loja dhe roli i saj n krijueshmri. fq 40-46

2.Krijueshmria n praktik. fq 46-49

3.Roli i personaliteteve krijuese ne progresin e prgjithshm shoqror. fq 49-53

Konkluzione. fq 54

Bibliografia. fq 55


3

ABSTRAKT

Individi i mijvjecarit t tret duhet jo vetm t kuptoj dhe t jetoj realitetin, por duhet t

shoh me sy dhe me mendje, t kap, t imagjinoj dhe t jetoj n botn e ireales. Ky funksion do ta

ndihmoj individin pr t prballuar kaosin dhe dinamizmin e shoqrise dhe t jets n kt mijvjecar.

Qllimi kryesor arsimit sht q t krijojm njerz, t cilt jan t aft t bjn gjra t reja, jo

thjesht ta prsritin at q e kan br brezat e tjer, njerz q jan krijues, shpiks dhe zbulues.

Mungesa dhe nevoja q ka arsimi yn pr kt kategori t t menduarit, njoftimi me kt kategori

dhe vetdijsimi pr rndsin e t menduarit krijues, mund t na ndryshoj mnyrn e t jetuarit n t

ardhmen .

E pikrisht shkas pr prgatitjen e ksaj teme, u bn konstatimet mbi rolin kryesor q ka

msimdhnia n kompleksitetin e saj, n zhvillimin e krijueshmrise tek fmijt e arsimit fillor

Krijueshmria sht nj tem e gjer ku n t ndrthuren koncepte, terma, metoda, faktor nga m

t ndryshmet.

E pr ti ilustruar ato m mir n kt abstrakt prej disa paragrafesh un do tiu informoj pr cshtjet

kryesore q kam trajtuar n kt teme.

ne do t njihemi se csht n t vertete krijueshmeria, ku konsiston ajo, karakteristikat t cilat i bjn

fmijt t jen t dallueshm nga njri-tjetri pr aftsite e tyre kreative.

M pas do t trajtojm rolin e familjes dhe t shkolls n nxitjen e zhvillimit t nj mndjeje krijuese.

Gjithashtu do t trajtojm dhe komponent t tjer plotsues si dhe ann praktike t ktij

procesi nga prvoja personale e imja dhe kolegve t mi n fushn e msimdhnies.


4

HYRJE

do fmije sht nj bot e vogl m vete. Njeriu sht nj qnie komplekse polivalente, me shume

kahe, me nj potencial t madh personaliteti. Njeriu sht nj fmij i natyrs. Duke qen nj qnie

biologjike sht kthyer n nj qnie sociale. Ktu qndron ndryshimi midis tij dhe t gjitha qnieve t

gjalla, sado t zhvilluara t jen ato. Ktu qndron dhe eprsia e tij mbi do lloj qnie tjetr. Tek njeriu

sht i zhvilluar proesi njohs, intelektual, nga ndijimi e prceptimi, e deri tek t menduarit abstrakt.

Dy fuqit e mdha t njeriut jan:

prcaktuese prgjithsuese

Me an t ktyre njeriu deprton n t fshehtat m t fshehta t natyrs, t shoqrise njerzore. Ai ka

ndjenja dhe emocione t fuqishme t cilat e shtyjn at m tej pr veprimtari, pr pun, pr zhvillim

dhe pr krijueshmri.

Njeriu ka nj vullnet t fort e t uditshm, durim, kmbngulje t madhe pr arritjen e qllimit, pr

nxitjen e krijueshmrise n t gjitha fushat ku mundet dhe i krkohet.

Fmijt jan t ndryshm q kur lindin, jan me ngjyresa t theksuara individuale dhe t trashguara.

Tek ata hasim prirjet e tyre, dhuntit, aftsit, talentin t cilat nse zbulohen me koh, ndihmohen, ato

zhvillohen dhe arrijn rezultate krijuese.

E kundrta ndodh kur ato nuk gjejn terrenin e duhur, vendin pr tu zhvilluar m tej. Pr kt nevojitet

nj ndihmes e posame profesionale, t ciln ia jep shkolla gjat procesit msimor, gjithmon n

bashkpunim me familjen.


5

Kapitulli 1

1. `sht krijueshmria, proesi krijues?

Qllimi kryesor i arsimit sht t krijoj njerz q jan t aft t bjn gjra t reja, jo thjesht t prsritin at q kan br brezat e tjer, njerz q jan krijues shpiks dhe zbulues. (- Piazhe-)1

T nxnt riprodhues, prvetsimi i nj mase t dhn njohurish kulturore, aftsit e pranuara,

pikpamjet, metodat dhe rregullat e prcaktuara ishin t mjaftueshme pr tu orientuar n situatat e

njohura dhe t prsritura. T nxnt riprodhues ishte i drejtuar nga nj model i prcaktuar i shoqris.

Ai zhvillonte aftsin e zgjidhjes s problemeve pr nj gam t prcaktuar dhe t njohur problemesh.

T nxnt riprodhues i prgjigjej nevojave t mbijetess s individve t shoqris s kaluars. Ai

vazhdon t jet i nevojshm sot, por nuk sht i mjaftueshm. Ajo q nevojitet pr mbijetesn n t

ardhmen sht t nxnt novator. Jetojm n nj bot q ndryshon do minut, do or dhe do

vazhdoj t ndryshoj, si pasoj e ksaj del si detyr kryesore e msuesve e shkolls t prgatit nxns,

individ t aft pr t`iu prshtatur ksaj bote, t aft pr t qen pjes e saj dhe t aft pr ta ndryshuar

at.

1.1 `sht t menduarit krijues?

Krijueshmria ka t bj me aftsin e nj individi, t nj grupi pr t imagjinuar, ndrtuar, vn n loj

nj koncept, objekt t ri, pr t zgjedhur n mnyr origjinale nj problem.

Krijueshmria lidhet m tepr me imagjinatn se sa me arsyen. Krijueshmeria sht nj prpjekje e

shpirtit dhe mndjes njerzore. Ajo ka t bj me predispozitn q ekziston te do inivid n nj

mjedis t caktuar. Diskutohet shpesh rreth faktit se akti krijues prbn nj fakt t rndsishm, q

manifestohet nga nj numr i caktuar artistsh dhe shpiksish origjinal, n momente frymzimi.

T menduarit konvergues, i cili ka t bj me konformizmin, me gjetjen e nj prgjigje t vetme, i

prshtatet t msuarit riprodhues .T menduarit divergues, i cili ka t bj me origjinalitetin, me gjetjen

e t gjitha prgjigjeve t mundshme, i prgjigjet t menduarit novator, t menduarit krijues.Pra

krijueshmria, sht e lidhur me t menduarin divergues sepse krkon nj zgjidhje origjinale t re.

1 Psikologji edukimi, Bardhyl Musai fq 35


6

1.2 far krkon krijueshmria?

Idet krijuese t jen t nj frymzimi t veant. Kjo do t thot se idet krijuese vijn pas nj prpjekje t gjat n nj aktivitet t caktuar.

Krijueshmria krkon nj nivel t lart inteligjence. Krijueshmria ekziston vetm n forma specifike, pr shembull: krijimtari shkencore-teknike, artistike

etj..Nj nxns krijues n letrsi nuk e manifeston krijueshmrin n lndt e tjera.

Nj evolucion t vazhdueshm (kjo do t thot, se krijueshmria tek individi sht me periudha). Ka periudha me krijimtari maksimale, por, ka edhe periudha me krijimtari modeste.

Krijueshmria sht nj process, q kultivohet n mnyr t vazhdueshme nga faktort social,

kulturor, institucional. Krkimet kan nxjerr n pah se fmijt jan m tepr krijues se t rriturit. Kjo

krijueshmri nuk qndron n boshllk, por mbshtetet tek aftsit e arsyetimit dhe tek

inteligjenca.Vlera e t menduarit krijues sht q ai on fleksibilitet n zgjidhje.

T menduarit krijues sht mjet pr gjenerimin e ideve q, n nj far mnyre, mund t zbatohet n

botn e vrtet. Kjo shpesh ka t bj me zgjidhjen e problemeve, duke prdorur aspekte t veanta t

inteligjencs, pr shembull inteligjenca gjuhsore, matematike dhe ndrpersonale.

Proesi shpesh sht m i rndsishm n nxitjen e shpirtit krijues sesa zgjidhja apo produkti

prfundimtar. Produktet mund t jen sende jetshkurtra, por prgatitja gjat proesit mund t ket nj

vler q zgjat pr t gjith jetn.

Meq krijueshmria sht nj mnyr t menduari dhe mnyrat e t t menduarit u japin form

qndrimeve, krijueshmria, gjithashtu, sht nj proes pr t zhvilluar qndrimet.

Jan identifikuar disa hapa n funksionimin e proesit krijues.

Kto jan:

Nxitja Zbulimi Planifikimi Veprimtaria Rishikimi


7

Kto hapa mund t bien mbi njri- tjetrin dhe fmija mund t hyj ose t dal nga proesi n secilin prej

tyre. Fmija mund t mos e kaprcej fazn e nj nxiteje fillestare, mund t qndroj n fazn e

zbulimit( si shum prej lojrave krijuese)

Ose mund t ngec n fazn e planifikimit dhe t mos zbatoj asnjher skemn krijuese. Disa fmij

mund t japin produkte, por t mos arrijn kurr tek rishikimi dhe vlersimi i puns s tyre krijuese.2

A. Nxitja

T menduarit krijues nuk ndodh n boshllk, ai krkon nj nxitje, nj lloj prmbajtje mbi t ciln t

punohet, dhe ska sesi nj njeri t jet krijues kur nuk ka njohuri mbi t. N secilin fmij ekziston nj

impuls krijimi i gatshm pr t`u zgjuar. Ai vjen nga prirja pr t qn kureshtar, pr t vrar mendjen

dhe pr t br pyetje.Nxitja fillestare mund t jepet nga t qnit i ndrgjegjshm, se ka nj problem q

duhet zgjidhur, ose nga nj ndjenj e mjergullt, se ekziston nj ide q nuk shte kapur mir apo

realizuar plotsisht. Shpesh kjo gjendje shkaktohet nga nj sfid q i bhet t t menduarit t fmijs

nga prindi apo msuesi. Detyra e msimdhnies sht q t ndez shkndijen e impulsit krijues brenda

fmijs dhe t mbshtes proesin e zbulimit.3

B.Zbulimi

sht thn se krijueshmria prbhet n nj mas t madhe nga riorganizimi i asaj q dim, pr t

gjetur at q nuk dim. Shum fmij nuk e realizojn potencialin e tyre krijues sepse ata kapin iden e

par apo zgjidhjen e par q u del prpara mund t jen t vjetra dhe t rndomta. Fmijt mund t

ndihmohen t shkojn prtej ideve fillestare dhe t marrin parasysh alternativa t tjera prpara sesa t

marrin vendime. Pr t menduar n mnyr krijuese fmijve u duhet t jen n gjndje t shqyrtojn m tej dhe t

shohin edhe nj hre gjrat q zakonisht i marrin si t dhna e t pandryshueshme.

2 Hyrje ne teori dhe filozofi edukimi, M.Topciu, M. Tulina. fq 66-70 3 Po aty


8

Disa parime ose teknika mund t zbatohen pr t prmirsuar gamn dhe cilsin e ideve t mbledhura

jan:

-T menduarit divergjent -Lloji i t menduarit q sjell shum prgjigje t ndryshme dhe q nuk kufizohen n t menduarit kovergjent, q krkon nj prgjigje absolute apo t drejt.

-Shtyrja e gjykimit -Parimi Mendo tani, gjyko m von q heq ankthin e t pasurit t drejt dhe nuk lejon q prfytyrimi t pengohet nga gjykimi. sht i dobishm kur fmijt punojn vetm,

bluajn ide apo nxjerrin mendime n grup.

-Shtrirja e prpjekjeve. -Dhnia e mundsis q sasia t oj n cilsi. Mnyra m e mir pr t pasur nj ide t mir sht t kesh shum ide.(-Lains Poling-)4

-Koh e mjaftueshme.-Ashtu si artistt krijues, q punojn me disa projekte njkohsisht, fmijve mund tù duhen minuta, or ose dit pr t ngrohur zgjidhjen e nj problemi. Ata

mund t msojne kt teknik t dobishme pr do veprimtari q ka t bj me zgjidhje

problemesh, ta ln at pr nj far kohe dhe tì kthehen m von me forca t reja.

-Nxitja e lojs. -Pr t par se sa larg shkon ideja, nxitni lojn me t, silleni nga t gjitha ant, zbatojeni n situate t reja, ndrtoni mbi t, vizatojeni, prfaqsojeni me sende, dramatizojeni dhe

provojeni n veprim.

C.Planifikimi

Kur analizohen ndryshimet midis fillestarve dhe specialistve, n fardo fushe krijuese, del n pah

nj element ky. Specialistt priren t harxhojn m shum koh me planifikimin. Kjo faz zakonisht

prfshin tri pjes q shpesh przihen me njra-tjetrn.

Prkufizimi i nj problemi ose detyre. -Cili sht qllimi i t menduarit? Fmijt shpesh humbin sensin

e drejtimit ose ngatrrohen sepse, nuk e kan t qart problemin apo detyrn.Tù krkosh t

prkufizojn at q po bjn, shpesh mund tì ndihmoj pt t sqaruar idet.

-Mbledhja e informacionit. -Faktet dhe vzhgimet jan ndihmse t t menduarit. Mund t ket fakte pa menduar, por nuk mund t ket t menduar pa fakte (-Xhon Djui-)

Sa m shum fakte dhe prshtypje shqisore t ket femija aq m i sofistikuar bht modeli i ideve t tij.

4 http://www.dardania.de/vb/upload/showthread.php?t=21758


9

-T menduarit bhet i dukshm, kur fmijt mund t ndihmojm q t ndrgjegjsohen pr proesin e tyre t t menduarit prmes t menduarit me z t lart, prdorimit t figurave, vizatimit apo shkrimit. T

menduarit mund t prmirsohet duke ua thn t tjerve ose duke e mbajtur shnim. Blloqet e

shnimeve t Leonardo DA Vinit, fletoret e skicave t Bethovenit, projekt-punimet e poetve dhe

planet e arkitektve jan t gjitha mnyra pr t shprehur t menduarit dhe pr t treguar t menduarit n

process. Konkretizimi i mendimeve i lidh idet me realitetin e letrs dhe nuk lejon q ato t humbin apo

t zbehen n kujtes. Konkretizimi i brendshm ndihmon gjithashtu t menduarit me z t lart dhe

krijimin e figurave mendore.5

D.Veprimtaria

Proesi krijiues fillon me nj ide ose me nj grup idesh. Ai bn me idet dika q ka rndsi n jet.

mund t bjm me kt ide?; Ku na on ajo?; Si mund ta vm n zbatim?- T gjitha kto jan

pyetje q na ndihmojn t prqndrohemi n prodhimtarin e ideve. Ne duhet t`u japim fmijve

mundsin pr t realizuar t menduarit e tyre krijues n veprim.

E.Rishikimi

Kjo sht faza kur proesi krijues i nnshtrohet t menduarit kritik. Duke i ndihmuar fmijt t

reflektojn mbi prpjekjet e tyre krijuese, ata njkohsisht do t nxiten q t jen m aktiv n

vlersimin e parrullave dhe mendimeve t gatshme, si edhe t bindsve t fshehur q jan pjes e

mjedisit t tyre.

Edhe kjo faz prshkohet nga nj seri pyetjesh. far kemi br?; A iu arrit qllimit?; A duhet

prmirsuar?; Etj

Kjo mund t ofrohet q n mosha t vogla, dhe kshtu ata do t jen aktiv n vlersimet e mendimeve

t gatshme.

5 Drejt edukimit te n je humanizmi te ri, F.gjini fq 55


10

2. Shpirti krijues tek fmijet e arsimit fillor

Shpirti krijues sht konsideruar si nj tipar i veant dhe misterioz .Studiuesit e kan lidhur kt tipar

m nj ose disa prej katr aspekteve t shpirtit krijues:

Ideja dhe produkti krijues Proesi i krijimit Personaliteti krijues Mjedisi krijues

2.1 Ideja dhe produkti krijues

Shpirti krijues sht dika q njerzit krijues e prdorin pr t br produkte krijuese. Idet ose

produktet krijuese zakonisht prkufizohen si origjinale dhe t prshtatshme. Produktet krijuese

prfshijn vepra arti dhe teori shkencore. Nj produkt i riprodhuar apo stereotip nuk quhet krijues sado

i prkryer t jet nga ana artizanale. 6

2.2 Proesi i krijimit

Shpirti krijues sht, gjithashtu, nj bashksi qndrimesh dhe aftsish q e bjn nj njeri t prodhoj

mendime, ide apo imazhe krijuese. Nj pjes ktij proesi qndron n prdorimin e intuits dhe t

lidhjeve t rastsishme q japin frut.

Shpirti krijues lidhet me:

Intuitn Dijen Imagjinatn

6 Hyrje ne teori dhe filozofi edukimi, M.Topciu, M.Tulina fq 69-73


11

Imagjinata sht m e rndsishme se dija. Sepse dija sht e kufizuar, kurse imagjinata prfshin tr

botn (-Ajshtajni-)7

Arsyeja pse intuita dhe aspektet e tjera t shpirtit krijues duken kaq misterioze sht se ato mbshteten

tek elementt e ndrgjegjes. N shum drejtime, mendja sht si nj ajzberg, ku ne jemi n dijeni

vetm pr pjesn e dukshme, t ndrgjeshme, t modeleve t fshehura dhe t njohurive t harruara.

2.3 Personaliteti krijues

Ka dy lloje t proesit t t menduarit njerzor: njri i vullnetshm, i mundimshm dhe i

ndrgjegjshm, tjetri i automatizuar, pa mund dhe i pandrgjegjshm. T mendosh dika t re krkon

mund. sht m e leht t mbshtetemi n proeset tona automatike, sepse ato krkojn pak mendim,

pak mund, por kan dhe dy t meta t mdha. Ato kan prirje ta bjn mendimin t varur nga nxitja dhe

t varur nga shprehja. Imagjinata mund t ngatrrohet me inteligjencn. Individ me koifient t lart

inteligjence quhen GJENI, dhe tek kto individ krijueshmria zhvillohet q n mosh t vogl. Pra,

krijueshmria sht aftsia, mundsia e nj individi, pr ti dhn sa m shum zgjidhje nj problemi t

caktuar. Gjithka q tejkalon kufinjt e rutins dhe prfshin qoft edhe 1 gram risi mund t quhet

proes krijues.

Sipas Thrstou nj aspekt ky i inteligjencs sht q ajo mund t vr n kontroll

paprmbajtshmrin.8 Sjellja e paprmbajtur synon tek plotsimi i menjhershm i nj nevoje, dshire

apo impulse, ajo nuk arrin t marr parasysh zgjedhje alternative t cilat mund t sjellin rezultate t

knaqshme.

Inteligjenca qndron tek aftsia pr t marr parasysh dhe vlersuar drejtime t ndryshme veprimi, pa u

angazhuar vrtet n to. Vlera e t menduarit krijues sht q ai on fleksibilitet n zgjedhje.

Shum shkrimtar kan kontrastuar dy lloje t t menduarit. Disa dallime midis ktyre dy lloje t t

menduarit jan:

7 http://www.dardania.de/vb/upload/showthread.php?t=21758 8 Po aty


12

T menduarit krijues T menduarit kritik

Zbulues Analitik

Induktiv Deduktiv

Krijim hipoteze Provim hipoteze

T menduarit joformal T menduarit formal

T menduarit aventuror T menduarit e mbyllur (Bartlett)

T menduarit divergjent T menduarit kovergjent

T menduarit ansor T menduarit vertikai ( De Bono)

Nj nga konceptet e gabuara q mund t dal pr shpirtin krijues sht se ai, sht dika krejt e

shkputur nga t menduarit kritik.

Krijueshmria nuk sht e lidhur me t menduarit kritik.

Ndarja e t menduarit n dy lloje reflekton ndarjen fizike t funksioneve midis hemisferave t trurit.

Reflekton, gjithashtu, ndryshimin konceptual midis analizimit t elementve t nj problemi logjik(

trajtimi kritik) dhe rikombinimi i ktyre elementve, ose t parit e nj problemi nga nj kndvshtrim

krejt i ndryshm( trajtimi krijues).Shumica e problemeve i krkojn t dyja llojet e t menduarit.

2.4 Mjedisi krijues

Shpirti krijues nuk sht thjesht shtje e krijimit t zgjedhjeve t reja pr problemet, por krijimit t

zgjedhjeve m t mira dhe kjo krkon t menduarit kritik. Pr t gjetur zgjidhje origjinale pr nj

problem t ndrlikuar nga ana logjike mund t krkoj aftsi krijuese t shpikjes. Nj arsimim q

mbshtetet vetm n njrin prej llojeve t t menduarit do t ishte i paplot dhe jo i baraspeshuar.

Kur prmenden fjalt krijim, krijueshmri zakonisht mendojm pr nj piktur nj piktor, pr nj

shkrimtar nj poezi, por rrall mund t na shkoj mendja tek shkencat apo matematika. Kjo sepse


13

shpirtin krijues e kemi menduar si nj funksion t arteve, por jo t shkencs. Por do veprimtari q ka

t bj me prfytyrimin dhe origjinalitetin mund t mendohet si krijuese.9

Nj sup e klasit t par sht m krijuese sesa nj piktur e dors s dyt(-Abraham Maslo-).10

do zbulim shkencor prmban nj element t paarsyeshm apo intuitn krijuese.(-Karl Popper-)11

Gjja m e bukur q mund t prjetojm sht misteriozja. Ajo sht burimi i t gjith artit dhe

shkencs. (-Ainshtajni-).12

Shprehjet e msiprme na tregojn q veprat e artit dhe studimet shkencore jan t dyja zbulime,

vzhgime t aspekteve t ndryshme t natyrs, t dyja krkojn prfytyrim, arsyetim dhe angazhim

emocional.

Krijueshmria sht m e thjesht t bsh sipas mndjes tnde.

Shpesh na duket se specialistt q punojn me ndonj fush krijuese krijojn me nj aftsi t

pamundimshme. Mosvmendja e tyre, n dukje, mund t vij prej dy arsyeve: mbshtetja n nj

frymzim t nndrgjegjshm, ose prdorimi i nj aftsie t rafinuar nga nj prvoj e gjat. Astronomi

Kepler kishte shtat vjet q po punonte ligjin e tij pr levizjen nderplanetareThomas Edison

punonte deri n 20 or n dit, pr 13 vjet, prpara se t arrinte momentin e suksesit me shpikjen e

fonografit. N krkimin e tij pr filamentin e duhur t llamps s par elektrike ndriuese ai bri

eksperimente me mbi 1800 substanca, prandaj dhe sht shprehur Gjenia sht 99% djersitje dhe 1%

frymzim.

T menduarit krijues krkon motivim t lart me kmbngulje t madhe, dhe ndodh gjat nj kohe

relativisht t gjat ose me nj intensitet mundi t madh. Nj virtyt i fmijris sht se ka koh t

msoj vlern e praktiks dhe t kmbnguljes, t msoj se n fardo fushe prpjekjet do t sjellin nj

ndryshim krijues.

Athere prindrit dhe msuesit duhet t nxisin fmijt t jen kmbnguls dhe t`i motivojn ata, kjo

nprmjet krijimit t klims s prshtatshme krijuese.

9 Hyrje ne teori dhe filozofi edukimi, M.Topiu, M.Tulina fq 75-78 10 http://zunal.com/teacherspage.php?w=62386 11 Po aty 12 Po aty


14

3.Karakteristikat e fmijve krijues

Kreativiteti sht aktiviteti i cili lind dika t re nga ana cilsore q n t kaluarn nuk ekzisonte kurr.

Kjo tem mund t preket edhe nga pikpamja filozofike ashtu si edhe nga ajo psikologjike. Psikologjia

e kreativitetit studjon proedurn, mekanizmin psikologjik nga ku buron veprimi i kreativitetit

Nxnsit krijues kan kto karakteristika:

3.1 Aftsi konginitiv pra, t lindura

Tek kto nxns elemett konigitiv prbjn bazn pr t menduarit krijues. Nga kto mund t

prmendim kujtesn dhe vlersimin. Elementt e tjer divergjent jan t pranishm si fleksibiliteti,

ndjeshmria dhe origjinaliteti. Nj tjetr veori karakteristike e mendimit krijues sht edhe aftsia pr

drejtimin e proesin te zgjidhjes s problemeve.

Duke iu referuar krijueshmris sipas Lesnr dhe Hillmen ata mendojn se ka tri stade t

ndryshimeve krijuese.

a.Nga lindja deri n moshn 11 vje sht periudha e pasuris s brendshme. Gjat ksaj

periudhe, fmijt zhvillojn personalitetin e tyre, i cili sht i dallueshm.

b.Nga mosha 12-60 vje sht koha e pasuris s jashtme krijuese. Gjat ksaj periudhe

ndodh tranzicioni drejt orjentimit t jashtm dhe vetdijes sociale.

c.Nga mosha 60 vje e deri n vdekje sht periudh e vetvlersimit krijues n kt periudh

individt vlersojn prfundimet e jets s tyre.

3.2 Motivimi interesi

Njerzit krijues jan kurioz, ata shprehin dshirn pr t punuar, pr t vn n veprim idet. Kan

nevoj pr nivel t lart arritjesh, jan kmbnguls, krkojn sfida, tolerojn pasigurin.

Gjrat i vshtrojn n nj mnyr t re, kan vendosshmri t madhe n punn e tyre.

Personaliteti sht veori tjetr e ktyre njerzve . 13

13 Psikologji edukimi, Bardhyl Musai, fq 195-198


15

3.3 Karakteristikat te tjera jan edhe keto ne vazhdim:

Lehtsi shprehjeje. Fleksibilitet -Individi sht i aft t analizoj nj gam t madhe afrimesh pr ndonj problem, por

pa humbur nga syt qllimet kryesore t tij.

Ndjeshmri ndaj problemeve -Merret me zbulimin, jo vetm pr t zgjidhur problemet, atje ku t tjert nuk kuptojn asgj t uditshme.

Origjinaliteti- Ai ushqehet me habin, ndryshimin (udhtimet, ndryshimin e aktiviteteve, zhytje drejt s papriturs), ka nevoj t rinovoj eksperiencat.

Kureshtja- sht aftsia pr t admiruar. Nevoja sht nna e t gjitha zbulimeve , por babai sht kureshtja.

Hapje ndaj mallngjimeve dhe nnvetdijes- Nevojitet q dikush t ket m tepr energji, me tepr vrull, tu prgjigjet mallngjimeve dhe ndjenjave m mir se gjith t tjert.

Ka kauza- Ka nj dshir t fort pr t krijuar, nj ndjenj t thell t prgjegjsis dhe detyrs, si dhe t qllimit q do t arrij. Jeton n t tashmen.

Durim dhe prqndrim- Nj total i prpjekjeve t dshtuara nxit krijimtarin, aktivizon proesin e vetdijshm t meditimit dhe inkubacionin e ideve. Pa seanca pune, vetdija ruan qndrueshmrin

e saj.

Aftsia pr t menduar me figura- Nevojitet q dikush ti prceptoj figurat mendore para se t kaloj tek stadi i formimit eklektik t koncepteve q gjeti, sepse prndryshe mund t shkoj n

pikn e prishjes s tyre.

Aftsia pr t luajtur me idet, si nj nj stretching psikologjik.-E ndihmon individin q t gjej rastsisht zgjidhje fantastike pr probleme disa vjeare.

Aftsia e analizs dhe sintezs- Analiza sht coptimi i t dhnave, ndrsa sinteza krijuese sht q t riformoj elementt e ndryshm n mnyr q t rezultoj nj element i ri, rezultat i gjykimeve

trsore.

Durim n gjrat e ndryshme- Nuk i ka frik paqartsit. sht i vetdijshm dhe i sigurt pr shumicn e gjndjeve q jan t nderlikuara, absurde, dhe kaotike.

Dallueshmri dhe eklektizm-Aftsia q t dalloi dikush thelbsoret nga ato q jan jo thelbsore.


16

Aftsia e durimit gjat izolimit, n mnyr q t jet i aft q t krijoj. Kujtes krijuese, e cila ka nevoj pr rrjedhshmri dhe dinamik n elementt e saj dinamik.14

Njerzit krijues jan t pavarur, t prirur pr t marr prsipr rreziqe, jan t pashtershm ,aventurier

dhe kompleks. Kan nj sens shum t lart humori dhe jan t shoqrueshm me t

tjert.

Nse do t shikojm prfundimet e prpjekjeve t Deisit (1989), ku ai thekson se shum njerz mund t

prpunojn aftsit e tyre krijuese duke konkluduar pr periudhat kulmore t krijimtaris shohim kto

rezultate:

Periudhat

Moshat

Pr meshkuj (vje) Pr femra (vje)

1 0-5 0-5

2 11-14 10-13

3 18-20 18-20

4 29-31 29-31

5 40-45 40-45

6 60-65 60-65

Pr qllimin e studimit tim, un do ti referohem moshs nga parashkolloret e deri n moshn 13 vje.

E nj rndsie t veant sht periudha 10-14 vje, ku nxnsit e ksaj moshe bjn prpjekje pr t

prcaktuar vet konceptet e tyre dhe sipas Deisit, sht mosha m ideale pr t nxitur krijueshmrin,

pasi n kt mosh kta nxns jan t hapur ndaj ideve t reja dhe shtrojn pun pr krkimin e

identitetit t tyre.

14 http://www.dardania.de/vb/upload/showthread.php?t=21758


17

3.4 Si mund ti ndihmojm kto nxns q t plotsojn potencialin e tyre krijues? Krijimtaria nga natyra krkon nj terren pjellor me t cilin ajo do t lulzoj. N rastin e shkolls m i

rndsishmi sht klasa dhe pr kt msuesi duhet t marr parasysh disa sygjerime si:

1.Sigurimi i materialit t duhur pr t nxitur krijimtarin n klas n prputhje me zhvillimin mendor t nxnsit. Materiali t jet sa me konkret dhe i deprtueshm n botn e fmijs.

2.Tu jap nxnsve prvoja q t ken sa m shum prgjigje t mundshme. Psh: pr far mund t prdorim nj libr? E lexojm ,si mas, pr peshim, pr vizore, pr penges etj...

3. Tu jap nxnsve ushtrime imagjinare pr t shkuar prtej t dhnave. Psh: Bni nj udhtim imagjinar me disk fluturues.

4. T nxis nxnsit t krijojn lidhje ose marrdhnie. Provat e krijimtaris krkojn lidhje ose marrdhnie psh: fjala sport- atletik, futboll, not, etj...

5.T ndihmojn nxnsit t tolerojn ambiguitetet (fjale me dy kuptime). Kjo aftsi sht nj nga aspektet m t rndsishme pr krijimtari.Frika nga dshtimi ose frika nga e

panjohura, i detyrojn nxnsit q t gjejn disa zgjidhje t drejta apo jo. N kt rast duhet tu

edukojm nxnsve q sht m e favorshme heshtja, zhytja n mendime, krkime pr zgjidhje sa

m t arrira.

6.T inkurajoj tek nxnsit q t jn fleksibl n punn e tyre, n zgjidhjen e problemeve duke prdorur metoda q ai i mson vet, pra t provoj.

Duke u nisur nga prfundimet q kan kryer studiues t ndryshm q nxnsit krijues karakteizohen nga: optimizmi dhe vetbesimi, prania ambiguitetit dhe pasiguris, interesa t gjra, fleksibiliteti,

kompetenca t gjera, kompetenca linguistimi, kurioziteti, energji dhe kmbngulje, pavarsia, jo

konformizmi dhe rreziku, ndodh q kta nxns jan pesimist dhe nuk kan besim tek vetja, nuk

durojn pasigurin dhe paqartsin, kan interesa t ngushta dhe jan t ngurt, ndihen t varur dhe

kan frik t rrezikojn. N kt rast kemi t bjm me dy shtje:

a.Jan, nuk jan apo sa krijues jan nxnsit. b.Si t ndihmojm kto nxns t jen krijues ose t zbulojn kapacitetin e vet krijues.

Prandaj, msuesi duhet t jet i kujdesshm n rradh t par pr zbulimin e tij dhe m pas pr

kapacitetin dhe potencialin e tij. Pra, msuesi gjithmon duhet t jet mbshtets dhe inkurajues.15

15 Psikologji edukimi, Bardhyl Musai, fq 195-198


18

Kapitulli 2

1. Roli i msuesit ne inkurajimin e krijueshmeris

Shpesh flitet pr edukimin e nxnsve me mendimin krijues, por msuesit kt e shohin si shum t

leht pr tu zbatuar. Akoma msuesit vazhdon ti shoqroj nj empirizm, q i pengon ato n punn e

prditshme pr faktin se ata vazhdojn t edukojn nxns riprodhues dhe kan frik t dalin nga

kornizat e teorizmave brenda ors s msimit dhe shum pak msues e shohin dhe e testojn etapn e

pasmsimdhnies duke e par at etap n kndvshtrimin e krijimtaris, dhe duke reflektuar pak n

kt drejtim. Vetm nj msues reflektiv krijues mund t edukoj nxns krijues. Esht diskutuar

shum, q mesimdhnia sht art apo shkenc? N prgjigje t ksaj pyetje n lidhje me krijimtarin,

mund t theksojm , se nj msues ekspert q zotron artin dhe shkencn e msimdhnies , jo vetm q

e instrukton nxnsin n punn e tij krijuese, por e mbshtet dhe e vlreson at n kt proes.

Nxnsit

Tmenduarit

kritik

Tmenduaritkrijues

Tmenduaritproblemor


19

Msuesi duhet t dij se jo gjithnj nj nxns inteligjent sht krijues dhe anasjelltas, duhet ta ket t

qart nj baz njohse me aftsi, q ndikon n aftsit krijuese t nxnsit luan klima e krijuar n

klas.Ai duhet t mendoj se strategji didaktike duhet t prdor pr kt qllim, gjithashtu duhet t

mendoj mir sesi t ndrtoj pyetjet pr t inkurajuar kto nxns.Krijimtaria nuk konsiderohet si

pron e nj individi t vetm, aftsia e nj truri t veant dhe brilant, por si fryt i ndrveprimit t tre

prbrsve q jan:

Individi me potencialin dhe aftsit e tij. Bagazhi i njohurive q ai ka. Ambjenti social q e rrethon.

Msuesit ndoshta nuk e marrin si krijamtari veprimin e nj fmije q prballet pr her t par me nj

situat krijuese.

1.1 Puna e msuesit n lidhje me kreativitetin, veprimtarit e tij n klas

Zhvillimi i mendimit krijues n fushn e msimdhnies dhe t nxnit n nivelin ndrpersonal dhe n

fusha shkencore dhe teknike prbn nj pririoritet. Mendimi krijues sheh prpara, parashikon,

ushqen, plotson, planifikon, zbulon, avancon, bn t lind, eksploron, kombinon, transeferon,

prpunon dhe trajton eksperienca n mnyr globale, realitetin n mnyr novatore (-Alex Osborn 98-)16

Zhvillimi i forcs krijuese t fmijs duhet t realizohet shum hert, q n moshn parashkollore dhe

ciklin fillor nprmjet edukimit. Gjat puns s tij msuesi duhet ti kushtoj kujdes indetifikimit t

nxnsit krijues. Megjithse se nxnsi krijues mund t jet i vshtir t indetifikohet, edukimi i

krijimtaris sht me shum vler.

Pr t kryer kt proes para msuesit ofrohen teknika dhe metoda t reja pr msimdhnien , t cilt

bjn t mundur, q ai t ndihmohet n kt drejtim.

16 Drejt nje humanizmi te ri, F. Gjini, fq 160


20

Pse u japim pun krijuese nxnsve?

Sepse:

o Fantazin o Vullnetin o Kmbnguljen o Prgjegjsin o Punn e pavarur o Krkesn ndaj vetes o Krenarin pr punn o Konurencn

E D U K O J M :

o Individualitetin o Luftn ndaj egoizmit o Luftn ndaj mndjemadhsis o Vmendjen ndaj puns o Komunikimin me t tjert o Ndergjegjen o Mendimin krijues o Mendimin kritik

Duke u nisur nga ka thash m sipr, duhet q t prcaktohen kushtet n t cilat duhet t zhvillohet

krijimtaria, vendin q do t zr ajo n hartimin e programeve n ciklin fillor.

Duke iu referuar kurrikuls shkollore pr ciklin fillor, n t gjitha lndt duke filluar nga Gjuha shqipe,

Matematika, Dituri Natyre, Vendlindja, Edukimi Figurativ, Edukimi Fizik, Edukimi Muzikor, ka vend

t flitet q secila lnd m vete me temat e tyre kan vlera t shumta pr nxitjen e krijueshmris.


21

1.2 Kreativiteti n matematik

Pyetje q t gjith i bjm jan: A mund t jemi krijues n matematik? Si mund t jemi krijues?

Shum mund t mendojn se nuk mund t jemi krijues n matematik mjafton t msojm disa rregulla

dhe t`i zbatojm ato n ushtrime. Edhe n matematik sht e nevojshme t jemi krijues. Gjetja e

zgjidhjes s nj ushtrim, i cili haste pr her t par nga nxnsi, duke vne n zbatim at q ka msuar

n teori sht nj krijim.Pasi nxnsi i rikompozon disa element pr t marr nj produkt t ri, zgjidhjen

e ushtrimit.Pr nj ushtrim t caktuar ai mund t gjej disa zgjidhje t ndryshme t cilat nuk jan thn

m par edhe n kt rast ai sht krijues .Nj nga qllimet e arsimit sht t nxisim t menduarit

krijues.Prpara msuesit shtrohet problemi i gjetjes s rrugs s duhur, t metodave t duhura pr t

nxitur dhe pr t zhvilluar m tej potencialin krijues tk nxnsit. Msuesi n prgjithsi dhe ai i

matematiks ka nj ndikim t madh n zhvillimin e potencialit krijues t nxnsit.

Prvetsimi formal i njohurive matematike frenon zhvillimin e mendimit llogjik dhe krijues t

nxnsve.

Shpesh n shkollat tona mbizotrojn shabllonet e gatshme, ku kujtesa mbizotron mbi prmbajtjen

dhe teoria shkputet nga praktika. Nxnsit nuk duhet thjesht t msojn prmndsh, n mnyr

mekanike vetm ann e jashtme t shtjeve matematike,q por duhet t deprtojn n thelbin e tyre.At

q ai e mson prmndsh e harron shpejt dhe duke qn se e ka msuar n mnyr mekanike do t

has vshtirsi n zbatimin e tyre n ushtrime, problema dhe m von do t has vshtirsi n zbatimin

e tyre n praktik, n jetn reale.

Si do disiplin edhe matematika, fizika kan nj struktur logjike t ndrtimit t saj, ku prfshihen

ligjet, teorit, dukurit.nxnsi gjat prdorimit t librit duhet t synoj t vr n dukje komponentt

themelore dhe t analizoj informacionin e marr, t mendoj n mnyr kritike rreth tij. N kt

mnyr puna me librin do t jet aktive, krijuese dhe dijet e nxnsit do t jen m t qndrueshme.

Proesi i vetveprimit te nxnsve n msimin e matematiks, sht gjallrimi tek ata i veprimit krijues

n ushtrime, problema dhe n shtje teorike.

Duke vendosur nxnsin n pozitat e rizbuluesit, t vertetimeve matematike, duke prmirsuar

do dit, do or msimi kto pozita nuk ka se si t mos gjallrohet vazhdimisht aftsia e nxnsit, pr

t kaprcyer situata problemore q shfaqen para tij n saj t prvojs, pra n mnyr krijuese. Krkohet

q nxnsit t jen m shum krijues. Rol t dukshm ka luajtur dhe luan tendenca pr t thjeshtuar


22

konceptet matematike, pr t konkretizuar n mnyr q msimi t mos duket abstrakt, i

pakuptueshm.qllimi i matematiks dhe detyra e saj n shkoll sht t zhvilloj tk nxnsit aftsin,

pr t manovruar me numra, ekuacione, figura etj. Dhe t zhvilloj tek ai forcn e abstraksionit.

Vetveprimi krijues sht e lidhur ngusht me aftsin pr t abstraguar, pr t`u shkputur nga sendet q

e rrrethojn.

Metodat tradicionale e transmetimit t njohurive, shprehive e vendosin nxnsin n nj gjndje

pasive. Nxnsi vetm degjon msuesin i cili shpjegon gjat gjith kohs duke mos drejtuar pyetje ose

duke drejtuar pyetje q krkojn vetm riprodhim t asaj q sht lexuar.

Msuesi duhet t prdor metoda do t nxisin mendimin krijues.

Ai duhet t udhheqi prpjekjet e nxnsit pr t dprtuar n thelbin e shtjeve duke stimuluar

nismn krijuese t tyre. Nxnsi duhet t hulumtoj nn udhheqjen e msuesit lidhje e teoris me

praktikn, zbatimi i teoris n praktik do t rriste interesin e nxnsve pr matematikn si dhe do t

nxiste nismn e tyre.

1.3 Metodat dhe teknikat inciuese pr t menduarit krijues:

Ndryshimi i sistemit t msimdhnies nga ai klasik (tradicional) n at interaktiv (bashkkohor).

Komunikimi i ndrsjell verbal dhe jo verbal n klas.

Mnyra e parashtrimit t pyetjeve dhe dhnia e prgjigjeve.

Planifikimi i ors msimore me metoda q do t ndikojn n aftsit e t menduarit.

Futja e aktiviteteve t lira, dhe kreative n plan dhe programin msimor.

Vmendje e posame secilit nxns, dhe hapsir pr problemet e tyre personale.

Zgjimi I t menduarit kreativ dhe zbulimi I talentit t nxnsit n ndonj lmi t veant.


23

1.4 Metodat me n qndr nxnsin

Metodat me n qndr nxnsin nxisin t menduarit krijues.Kto metoda kan n qndr

veprimtarin e nxnsve, prshkohen nga parimi se nxnsi nx m mir duke vepruar vet.

Nj nga kto metoda sht msimi zbulues.

T msuarit e nxnsve sht m i plot e i kuptueshm kur zbulon dhe nxjerr vet njohurit, se sa kur

nxnsi i merr t gatshme ato nprmjet shpjegimit.T msuarit e nxnsve n shkoll duhet t imitoj

t menduarit e shkenctarit dhe hulumtuesit t ardhshm.Element thelbsor n msimin zbulues sht

nxjerrja prfundimeve nga nxnsit, prgjithsimi ose zbatimi i tyre n situate t reja.Kjo mund t

arrihet n dy mnyra: nj mnyr esht pajisja e nxnsit me informacionin e nevojshm pr t nxjerr

m pas prfundime, mnyr e dyt nxnsit argumentojn vet nj ose disa prova e pastaj nxjerrin

prfundimet vet. N kt mnyr nxnsit arrijn vet t krkoj, hulumtoj e zbuloj. Pjesa m e

madhe e shtjeve n msimin zbulues, mund t jet nj kombinim i msimdhnies induktive me at

deduketive. Pr t qen t suksesshm n msimin zbulues, msuesi duhet t ndrtoj situate

problemore, t shfrytzoj, prvojat e fituara m par, t cilat e ndihmojn n paraqitjen e elementve

thelbsore. N kt metod roli i msuesit sht t udhheq proesin e t msuarit e jo t`i tregoj

nxnsit far duhet t bj e far jo.Msimi zbulues nxit mendimin krijues.

Metoda problemore sht nj metod q vn nxnsin n pozita aktive dhe ndihmon n zhvillimin e t

menduarit krijues.

Metoda problemore sht nj metod e bazuar mbi pse-t dhe n argumentin llogjik t gjithkaje q

zhvillohet n orn e msimit. N praktikn e punn msimore-edukative metodat nuk prdoren t

izoluara, prkundrazi ato prdoren t kombinuara.

Konceptet nuk msohen por formohen.17

17 Hyrje ne teori dhe filozofi edukimi, M.Topciu, M. Tulina 2011.


24

1.5 Ushtrimet dhe problemat

Nj tjetr element n matematik prve metodave q nxisin mendimin krijues jan ushtrimet

dhe problemat.

Puna me ushtrime dhe problema sht shprehje konkrete e t msuarit krijues ku nxnsi vihet para nj

situate t panjohur dhe prdor njohurit q ka pr ta trajtuar situatn.

Nprmjet qndrimit kritik t nxnsve ndaj ktyre problemave pr t gjetur zgjidhjen i strvit ata t

jen krijues. Msuesi mund t nxiste nismn krijuese t nxnsit nprmjet ushtrimeve problemave me

nj pafundsi zgjedhjesh, ose pa zgjidhje, problema me munges ose tepric t dhnash ose problema

me mangsi n kusht e prfundim.

Ushtrimet n lndn e matematiks, lozin rol prcaktues n zbrthimin , konkretizimin dhe ilustrimin e

fakteve matematike, ndihmojn intensivisht n zhvillimin e aftsive prgjithsuese dhe krijuese t

nxnsve dhe n veanti, shpien n formimin e shkathtsive e shprehive zbatuese t tyre. Nga ana tjetr

ajo krijon mundsi t madhe pr t pr t vn n jet krkesn pr t`i aftsuar ata t vetmsojn n

jet.

N punn me ushtrime duhet patur kujdes n dy drejtime kryesore: n zgjedhjen me kujdes t

ushtrimeve dhe ne mnyrn e paraqitjes, trajtimit t zgjedhjes s tyre.

1.6 Disa krkesa t prgjithshme pr zgjidhjen e ushtrimeve, t cilave mund tu

referohemi jan:

1. Ushtrimet q prdoren pr ilustrime t ndryshme, pr interpretiminme apo si kundrshembuj n

fakte teorike me t cilat nxnsi sapo njihet t jen sa m t thjeshta, me qllim q t mbahen

mend dhe t mos largohet vmndja nga eshtja kryesore.

2. Q nj koncept apo shtje t prvetsohet n mnyr llogjike dhe aktive, krkon q trsia e

ushtrimeve ta ndrioj at nga t gjitha ant dhe t prmbaj situata t atilla ku nxnsi t vihet

n pozita aktive vepruese, duke mobilizuar trsisht potencialin mendor t tyre.

3. Nj aspekt i rndsishm jan dhe detyrat e shtpis t cilat duhet t jen vazhdim dhe thellim i

puns s br n klas dhe s bashku me to t realizoj formimin e plot matematik t nxnsve

pr shtjen q shqyrtohet.


25

4. Vend t rndsishm n seancn e ushtrimeve duhet t zen problemat praktike t marra n

konditat reale e q prbjn nj ndr hallkat e lidhjes s matematiks me jetn. N kt drejtim

nxnsit vihen prball detyrs q informacionin e caktuar shkencor, q prshkruan situatn

reale, ta shndrroj e madeloj matematikisht.

5. Me rndsi n formimin matematik t nxnsve jan edhe ushtrimet komplekse dhe

prgjithsuese.18

1.7 Komente q ndikojn n nxitjen e t menduarit krijues:

Komente de motivuese Komente nxitse

Njher nuk e qllove pyetjen ! Mendim I mir, vetm duhet t plotsohet.

Ku ishe me mendje kur un e shpjegova? Ku e ke t paqart pr ta sqaruar?

Prgjigju tani n at q t pyeta. Mundohu t shprehesh me fjalt e tua ashtu si e ke kuptuar.

Hern tjetr mos gabo t flassh gjra koti. Radhn tjetr bashkrisht do ta zgjedhim kt.

St vjen turp pr moshn q ke t japsh prgjigje t ktill!

Dika ndryshe, por interesante, vazhdo m tej.

Mos gaboni t kopjoni prej dikujt! Prpiquni vet ta bni sht e leht,e di se secili do ta bj

shum mir. 19

18 Mesimdhnia dhe te nxenet nderveprues, Modele per zhvillimin e te menduarit kritik te nxenesve, B.Musai 19 http://zunal.com/teacherspage.php?w=62386


26

1.8 Msuesi dhe nxnsi n nj bashkveprim aktiv

Msuesi q shpjegon gjithka, q prgjon me vigjilenc do gabim, qorton dhe jep kshilla

moralizuese sht n distanc t madhe me t msuarit aktiv. Nxnsi q kryen nj veprimtari, q

punon dhe jep prgjigje, ndoshta edhe t gabuara duhet respektuar m shum se sa ai q prgjigjet

prmndsh pa futur gjykimin e tij , qndrimin vetjak ndaj atyre q riprodhon.

Msimdhnia duhet t konceptohet si nj proces i gjall e dinamik. Nuk duhet t kemi frik nga zhurma

q krijohet n klas nga pyetjet e nxnsve, nga diskutimet e tyre, pasi kjo ndihmon n prvetsimin m

mir t asaj q ata jan duke msuar n klas.N klasat e shkollave tona, ku ka nj numr t madh

nxnsish msuesit priren t mos e lejojn kt gjallri n klas, pasi e kan t vshtir t ruajne

qetsi n mnyr q nxnsit t dgjojn njri-tjetri. sht e vshtir t menaxhohet nj klas me 30-

40 nxns t ndryshm.Por q nxnsi t jet i prfshir duhet t bej pyejte, t`i drejtohen pyetje edhe

kur prgjigjet e tij t jen t gabuara t mos paragjykohet.Nj nga arsyet q nxnsi nuk bhet aktiv

gjat mesimit dhe nuk i drejton pyetje msuesit, nuk prfshihet n diskutim sht frika q ka nga

mendimi q mund t krijoj msuesi pr t. Ajo q duhet t bj nj msues i mir sht t krijoj nj

mjedis n klas t till q nxnsi t ndihet i mirpritur pr t br pyejte, pr t diskutur, pr tu br

aktiv gjat ors s msimit duk nxitur kshtu tek ai mendimin krijues.


27

2. Roli i familjes n nxitjen e krijueshmris

Sado q pavarsia si cilsi e personit sht e lidhur ngusht me ambjentimin n shoqri, suksesi dhe

gjeturin n pun,marrdhniet me t tjert etjparakusht i rndsishm sht edhe zhvillimi i

kreativitetit individual ,mungesa e pavarsis varet n mas t madhe nga liria e paraqitjes s ideve

kreative, mendimeve, veprave

Pasi familja sht mjedisi i pare shoqror i fmijs, un ktu do t ndalem n rolin e saj n zhvillimin e

pavarsis dhe kreativitetit t fmijve.

Para s gjithash, prindrit duhet t jen t hapur ndaj ideve t reja, duke nxitur pavarsine dhe

vetiniciativn dhe duke trimruar fmijen pr punn e tij. Edhe pse qllimi i tyre sht ti ndihmojn

n pun, duhet ta lejojn q me vetiniciativ t kryej disa pun t caktuara.

Fmija pas mundit t br dhe pasi ka dika q ka br vet do t ndihet m kopetent dhe i knaqur me

at ka br.

Do t jet i vetdijshm q kt e ka br me vetiniciativ dhe jo si produkt i pun s prindrve.Kjo

prparsi do t sjell vetiniciativn plotesuese pr ide t reja kreative.

Marrdhniet ndrnjerzore n familje diktojn zhvillim t kreativitetit fmijror .


28

2.1 Marrdhnia shkoll- familje

Roli i familjes n formimin e fmijs sht determinant dhe i pallogaritshm. Fmija sht dhe

mbetet produkt i familjes.

Shkolla i mson fmijt si t zgjidhin t panjohurat, ndrsa familja e formon fmijn. Shkolla e drejton

fmijn si t msoj , kurse familja e ka formuar fmijn jo vetm fizikisht dhe psikologjikisht por edhe

moralisht ,pr t zene nesr nj vend , nj shoqri apo mjedis shoqror q jan n funksion t vlerave

t msuara n mjedisin familjar.

Me t vrtet krijueshmria si vecori e personalitetit sht e lidhur me socializimin , por suksesin dhe

gjeturin n pun , fmija e ka n raport me njerzit e tjer.

Prandaj ky raport sht predispozit e rndsishme pr zhvillimin kreativ t personalitetit , sepse

pikrisht nga mvetsia n mas t madhe varet dhe liria e kreativitetit n realizimin e ideve.

Mvetesia dhe fryma garuese nxitin kreativitetin fminor , por duhet patur kujdes q prpjekje t

tilla edukuese t mos sjellin skajshmri, ashtu, q mund t shkaktojn kundrefekt n edukimin kreativ

t fmijs. Nga ana tjetr ndrvarsia e antarve t familjes mund t ket efekte t mira

edukuese.Esht konstatuar q fmijt q arrijn rezultate t larta shkencore rrjedhin nga familje q jan

kohzive dhe t orjentuara drejt fmijs dhe n t cilat indetifikimi prind-fmij sht i fuqishm , gj

q rezulton me shkall t lart.

Pra, mvetsia dhe pavarsia nga prindrit sht parakusht i mir i zhvillimit kreativ t fmijs

prderisa lidhshmria e tij me prindrit sht parakusht pr zhvillim t mir intelektual.

Prapseprap, m s miri sht q n shtjen e mvetsis s fmijve t gjendet mesi, d.m.th ti

mundsohet fmijs shprehje e lir e ideve dhe pun e mvetsishme, por prap t mos lihet fmija q

t punoj plotsisht vet, por her pas here t kontrollohet puna e br, t lavdrohet fmija pr

rezultatin e arritur , t mbshtetet , t ndihmohet dhe t drejtohet dhe nse sht e nevojshme t

trimrohet pr punn e mtejshme.

Nj fmij q flet dhe nuk merr prgjigje , mson se nuk ia vlen t flas. Ai trhiqet ,bhet

indiferent dhe nuk krkon t tregoj vlerat e tij.20

Me rndsi t vecant sht fakti q fmjve t mos ua imponojm zgjidhjet kreative sepse po t

ndodh kshtu vem re se, ata do t kopjojn punn e t rriturve dhe me kt ata do t stopojn

idet e tyre krijuese. 20.Psikologji per femijet, J.Kincher


29

Pr ta ilustruar kt un po jap nj shembull nga praktika:

Me rastin e fests s 1 Qershorit n klasn time disa prindr bisnezmen shprndan disa dhurata pr

nxnsit. Dhuratat ishin pr cdo nxnes. Pasi ia shprndava fmijv n prani t tyre ,i udhzova q ata

ti hapin n shtpi , ti shikojn me kujdes dhe t punojn vet me to, pasi iu komunikua q i kan

sjell fletore pr ngjyrosje ,(formim figurash me ane te ngjyrosjes pasi t kryenin disa veprime

matematike) dhe lodra formimi t cilat me an t bashkimit t pjeszave t shkputura mund t

formonin figura t ndryshme (kafsh ,personazhe prrallash etj..)

Cfar/rezultoi?

Kur erdhn t nesrmen n shkoll zhvilluan nj bised rreth dhuratave , knaqsive q u kishin dhn

ato ,dhe i pyeta pr punn q kishin br. Nga biseda doli se 5 nga 23 fmij q kam n klas nuk

kishin punuar fare ,por ua kishin zbuluar t rriturit n familje. 6 t tjer kishin punuar me ndihmn e t

rriturve , ndrsa pjesa tjetr kishin punuar t pavarur , madje ata than q dhuratn prindrve ua kishin

treguar pasi kishin zbuluar enigmn.

2.2 Konflikti n familje Nj fenomen tjetr q bhet penges pr frenimin e krijueshmris sht edhe konflikti n familje.Konflikti sht pjes e jets s do individi.N familje individi prballet pr her t par me

konfliktin dhe aty mson mnyrn e zgjidhjes s tij. Konflikti ndikon n gjendjn psikologjike dhe

emocionale t individit, sidomod tek fmijt duke u br penges dhe frenues I mendimeve dhe

ndjenjave t tij.Tensionet dhe grindjet n familje kan pasoja negative tek fmijt, ata bhen shkas pr

frenimin e kreativitetit tek ata.Nj fmij q rritet n nj familje me konflikte mund t harroj shum

gjra nga jeta e tij, vullneti dhe ndrrat e tij marrin nj drejtim t caktuar.sht detyr e familjes t

mbroj fmijt, botn e tyre dhe t jet shtytse dhe shembull pr t ardhmen e tij.Familja sht baza ku

fmija mson t bashkbisedoj dhe bashkpunoj me njerz dhe gjithka q ai ka prreth.Brnda

familjes ai mson sit sillet, sit msoj, sit krijoj dhe sit doj t tjert.N familje ai formohet nga

do drejtim.N jetn reale prindrit n mnyr t vullnetshme ose jo, u transmetojn fmijve qendrime

positive ose negative. Fmijt jan pasqyr e prindrve dhe ata mundohen ti imitojn prindrit e tyre.

sht detyr e prindrve q t mos vendos kritere t vshtira ndaj tij, port a lr at t lir n veprimet

e tij, duke e br nxits n at q ai krijon dhe jo frenues.


30

2.3 Prindr jokreative Krijues mund t jet ai fmij , i cili ,me gzim, zbulon aftsit dhe sukseset e tij pa kufizim nga

jasht e pa imponim pr qellim final, ndrsa fmija duhet t ket dshirn nga elementet q i ka pron

te tij , t krijoj dika n loj pr vete dhe pr ne ,ashtu si ai mundet dhe ka dshir t shprehet

lirshm.

Kjo ndodh tek ata prindr t cilt duke mos ditur q te fmija shuajm shkndijen e tyre kreative, duke

menduar se ata po ua lehtsojn kryerjen e ndonj pune fmijs s tyre duke ia imponuar zgjedhjet e

veta. M posht jap disa shembuj n t cilat prindrit bhen shkak pr prishjen e kreativitetit tek

fmijt:

Nuk i lejojn fmijs t vizatoj , t pres me grshr ose t bj pis duart me ngjyra t ndryshme.

Injorojn punn e tyre duke mos i dhn rndsi krijimtaris s tij. Nuk e nxisin fmijn q t hulumtoj vet. Nuk u interesojn ato fusha n t cilat fmijt shprehin aftesi , deshire . Mundohen q fmija verbrisht t pasoj idet , mendimet dhe qendrimet e tyre si rrjedhoj e

bjn fmijn konformist dhe jo personalitet t lir qe t jet i hapur pr ide t reja.

Fmijs nuk i kushtojn koh t mjaftueshme q ai t ket mundsi t gjej veten atje ku do dhe jo tu imponohet zgjidhja.

Nuk shprehin interes q ata vet t hulumtojn pr t br dika kreative por e prqndrojn n gjra dhe ndodhi monotone.21

Pra ,nga raporti i prindrve ndaj kreativitetit varet dhe zhvillimi kreativ i fmijve.

Rrethi dhe klima familjare luajn rndsi t madhe n nxitjen dhe zhvillimin e ksaj cilsie.

Mjerisht ndodh q n vend t kreativitetit , prindi tek fmija nxit sjellje t ngurtsuara.

21 http://www.ikub.al/GJENIU_CATEGORY/1005047472/Article-Si-te-mesosh-gjera-kreative-femijeve-.aspx


31

3. Kushtet n mjedis q frenojn kreativitetin dhe nxisin sjellje t ngurtsuara jan :

o Detyrat q orientojn individin q tefiksohet pas nj metode t caktuar . o Faktort q zvoglojn motivimin intensiv pr zgjidhjen e problemit . o Stresi pas zgjidhjes s problemit , irritimi . o Pasojat potenciale negative te mossukesit n zgjidhjen e problemit . o Pevoja e varfr individuale n sfern e zgjidhjes s problemit . o Kufizimet e pakufijshme, pengesat dhe hutimi n situata problematike .

T rriturit jan ato qe rrnojne zhvillimin e kreativitetit tek fmijt ,sepse iu imponojn

pikpamjet e veta rreth jets , zgjidhjet e veta , qndrimet , pra ato vet jan jokreativ dhe si t till pa e

kuptuar rrnojne dhe kreativitetin tek fmijt e tyre .

Prandaj pr t qen ne gjndje t nxisin kreativitetin tek fmijet e tyre ,ato fillimisht duhet t punojn

per kreativitetin e vet .

Pr t mundsuar rrjedhjen e ideve kreative dhe shprehjen e lir t kreativitetit ,t rriturit

(prindrit)duhet t lirohen nga egoizmi i tyre , nga normat e vendosura t sjelljes , nga stereotipat .

Duhet t kuptojn se nuk jan t vetmit q kan cdo her t drejt , se gjrat mund t vshtrohen n

aspekte t ndryshme dhe se pr cshtje t caktuara nuk ka vetm nj prgjigjje , prkundrazi mund t

jepen shum prgjigje , por patjter ato duhen t jen t sakta . D.m.th duhet liruar nga mendimi

tradicional sipas t cilit ,mund t jet akoma i pamenduar , q dicka n jet mund t jet ndryshe nga

ajo e zakonshmja madje edhe m e bukur .

Prvec ksaj ,nj nga arsyet q t rriturit nuk e shprehin lirisht kreativitetin e tyre ose nuk e

mbshtesin dhe nxisin at pr faktin ,se tek ata sht krijuar bindja se kjo karakteristik (kreativiteti)

sht virtyt vetm i shkenctarve , artistve , apo disa njerzve t posacm, pa u thelluar nga fakti q

edhe kto njerz kan dal nga radht e tyre...

Kjo bindje e ktyre prindrve sht apsolutisht e gabuar , sepse duke menduar kshtu ata harrojn se

ndrydhin shpirtin krijues t fmijve t tyre , dmtojn individualitetein dhe personalitetin e tyre .


32

Pr kt sht nj arsye m tepr q t rriturit t lirohen dhe lvizin naventure pr krkimin e

kreativitetit , pr vet faktin q nga kreativiteti dhe qndrimi i tyre varet n mas t madhe dhe

kreativiteti i fmijve t tyre .

2.5Kshilla pr prindrit q t gjejn kreativitetin te vetja :

sht e rndsishme q prindrit t kuptojn q pr kreativitet nuk nevojitet mund ,as ushtrime t vecanta t prqndrimit , por ndryshime t zakonshme t mnyrs s jetess . Nevojitet edhe

imagjinata e cila sht e lidhur ngusht me kreativitetin pr ndryshim telogjiks dhe mndjes,

sepse eleminojnat q sht e re dhe e panjohur duke e kthyer dhe br t njohur n mnyr

q mund ta prpunojn .

Me rndsi sht q prindrit t kuptojn se kreativiteti sht brnda tyre dhe mund ta gjej nse vrtet kt e dshirojn, dhe mundohen ta gjejn . Kyci i rndsis sht q ata t kuptojn

se sa i rndsishm sht kreativiteti n jetn e secilit individ , duke i kushtuar gjetjes s tij , nj

vmndje dhe rndsi t vecante. Deri te idete kreative nuk arrihet me pun mentale t

mundshme , por pr kt mjafton t lirohet shpirti dhe ti lejojm ata q t vijn vet .

Rndsi gjithashtu pr prindrit sht q t shohin cfar jan idet kreavtive . Ndodh q monotonia ,rutina dhe veset e prsritura nganjher t paraqesin shprehje kreative si psh.

mnyra e veshjes , mnyra e shtrimit t tryezs , e rregullimit t vitrinave t librave , mnyra e

komunikimit , e zgjidhjes s problemeve etj. Pra nuk ekziston fush veprimi njerzor , q nuk

mund t vshtrohet aspekti kreativ . Nuk ekziston vetm nj zgjidhje kreative . Sa m shum t

ket aq me afr jemi ne prsosjen e ndjenjave tona pr kreativitet . Aq m t mira do t jen

dhe rezultatet .

Vetm kur prindrit t bhen vet kreativ , do e munden q et cilsi shum t rnsishme ta

nxisin dhe zhvillojn edhe tek fmijt e tyre .


33

3.Klima krijuese n shkoll dhe familje

T gjith fmijt lindin me aftsi krijuese, por varet nga ne q t`u sigurojm atyre nj klim q

mbshtet prpjekjet krijuese t fmijs. Psikologu Karl Roxhrs ( Carl Rogers) thot se qniet

njerzore kan nevoj pr dy kushte q t funksionojn n mnyr krijuese:

1.Siguria psikologjike

2.Liria psikologjike

Kuptimi i fmijs pr sigurin psikologjike mund t vij nga tri proese t lidhura me njri-tjetrin:

1.Pranimi i fmijs si individ me vler t pakushtzuar dhe pasja besim tek ai, pavarsisht nga gjndja e tij e e

tanishme

2.Shmangia e vlersimeve t jashtme dhe nxitja e vetvlersimit

3.Vnia e vetes n pozitat e fmijs, prpjekja pr ta botn nga kndvshtrimi I tij, t kuptuarit dhe t pranuarit e

saj.

3.1 Siguria psikologjike

I rrituri udhrfyes nuk duhet t ngurroj t shpreh reagime t tilla si sjellja jote nuk m plqen ti

je mistrec, je gabim, je dembel. Ndryshimi sht shum i vogl, por ka nj ndikim ky n klimn e

krijueshmris. Shpirti krijues i fmijs ushqehet nga ngrohtsia dhe nga miratimi pozitiv i t rriturve

t rendsishm n jeten e tij. Fmijt, ashtu si ne t gjith, do t priren t krijojn at q duan.22

3.2 Liria psikologjike Liria psikologjike nxit krijueshmrin, duke u lejuar fmijve lirin e shprehjes. Sjellja e fmijve ka nevoj t kt kufinj dhe t formohet sipas nevojave t shoqris, por

shprehja e tyre simbolike nuk duhet t jet e prcaktuar rigorozisht, fmijt duhet ta ndjejn veten mjaft

t sigurt q t provojn gjra t reja dhe tu jepet liria pr ta br kt, brnda kufinjve. Liria e tyre e

shprehjes nuk duhet t pengoj lirin e t tjerve. N nj klim krijuese t rriturit dhe fmijt vlersojn

origjinalitetin ndaj konformizmit, jo njllojshmrin, por ndryshueshmrin e ideve. N duhet t

mbshtesim veten ton eksperimentuese dhe jo at ruajtse.23

Tek fmijet ne duhet t forcojm veten arsyetuese, ruajtse, n nj bot krcnimesh dhe reziqesh, por

gjithashtu duhet t nxitim veten shprehse dhe eksperimentale.

22 Hyrje ne teori dhe filozofi edukimi, M.Topiu, M. Tulina 2011. fq 77-78 23 Po aty


34

M posht disa nga karakteristikat e t dy vetve:

Vetja ruajtse Vetja eksperimentuese

Dyshuese pr t ren E hapur ndaj prvojave

E kujdesshme Kureshtare

I qndron metodave t njohura Hamndson

Konvencionale Jokomvencionale

I plqen t ndjek rregullat Esht intuitive

Mbshtetet tek t tjert Tregon pavarsi

U shmanget rreziqeve Ndrmerr rreziqe

Dnon gabimin Nuk e ka problem gabimin

Vigjilent pr reziqet Krkon modele t reja

Ka frik nga pasojat I plqen t luaj

sht serioze Shikon ann e knaqshme t gjrave

U shmanget t papriturave I plqen t papriturat

Krkon miratim Prdor prfytyrimin e vet

I mban ndjenjat t mbyllura. Flet pr ndrrat


35

3.3 Komunikimi

Klima krijuese realizohet nprmjet komunikimit. Shpesh, mnyra sesi shprehesh, ka rndsi dhe

krijon impakte t ndryshme.

Duke prdorur shprehje si m posht ne rrezikojm t zbehim besimin n vetvete t fmijes:Ku e gjete

kt budallallk?, Mos bj pyetje t tilla idiote!, Nuk bn dot nj her nj gj tamam?, S`ka pr

t qen kaq e leht sa e mendon ti., Si nuk mendove nj her., kaq mund t mendosh pr kt?,

Pse nuk mendon para se t flassh?, Gj t menur na the.Prdorimi i shpesht me fmijt i ktyre

thnieve nuk e nxit mendimin krijues, prkundrazi, e frenon at. Ai zbeh shum besimin n vetvete t

fmijs, e dekurajon at, hern tjetr ai do t jet m i trhequr, do t shprehet m pak nga frika e

gjykimit ton.

Ne duhet t`i trajtojm fmijet me mirkuptim, duke lavdruar prpjekjet e tyre n vend t vnies

gjithmon n dukje t gabimeve t tyre, sepse n rast t kundrt fmija do t mendoj se ai mund t bej

vetm gabime dhe do t mbyllet n vetvete.

Krkesat e larta t prindrve ndaj fmijve do t ndikojn n reagimet e fmijs ndaj t menduarit dhe

t nxnit. sht e rndsishme q fmija t nxitet dhe t lejohet t merret me fushn e vet t suksesit.

T menduarit krijues prfshin dhe ndrrmarrjen e rreziqeve. Gadishmria pr t mbrojtur idet dhe

djenjat e veta krkon nje baz t shndosh vlersimi pr veten dhe kjo arrihet nga besimi q i japim

fmijs npermjet fjalve, veprave tona si dhe nga shembulli q japin ne si prindr dhe si msues.

Asnjhre nuk duhet t harrojm se ne jemi modeli me i afrt dhe m i shpesht q fmija priret ta

imitoj.

A. FRENIMI

Shpesh shkolla nuk e stimulon si duhet krijueshmrin. Frenon mendimin krijues:

Mos stimulimi e ideve t reja t nxnsve nga ana e msuesve duke dmtuar aftsit krijuese t nxnsve. Nxnesit duhet ti stimulojm t mendojn at ka sht origjinale dhe, se nuk ka

rndsi sesi mendojn t tjert pr kndvshtrimin e tyre. Edukimi i ktyre shprehive ndihmon

n zhvillimin e mendimit krijues, n rritjen e respektit pr veten, uljen e ankthit para nevojs s

zgjidhjes s detyrave.24

24 Hyrje ne teori dhe filozofi edukimi, M.Topiu, M.Tulina. fq. 80


36

Konformizmi, t qenurit konform vlerave krkesave t t tjerve, t msuesve t shokve, sht nj tipar q frenon mendimin krijues.

Dnimi i guximit t nxnsve pr t br pyetje, kritikat e parakohshme, jan qndrime t msuesve q frenojn mendimin krijues,

Faktor t tjer q frenojn mendimin krijues jan: mbingarkesa n shkoll, manual t ngjeshura dhe t

organizuara n mnyr dedukitve, duke paraqitur nj abstrakt t fushs n mnyr konize, duke i

krijuar prshtypje nxnsit se njeriu i ka zbuluar t gjitha.

B. NXITJA

Nj msues sht nxits ather kur:

Komunikimi i tij m nxnsin sht i lirshm, i natyrshm larg skenave shkollore, stilit t fryr e t shtrir.

Komunikimi sht shoqror e miqsor larg stilit zyrtar e autoritarist. Komunikimi i edukatorit sht demokratik, i hapur me alternativa, larg stilit direkt, arbitrar e

detyrues.

Komunikimi i edukatorit sht i but, i qet larg stilit komandues udhrues.komunikimi sht nxits dhe i diferencuar sipas ndryshimeve individuale dhe jo globalizuese dhe mbikqyrs i

vrazhd.

Komunikimi i msuesit me nxnsin sht i bazuar n mirkuptim dhe respektin e ndrsjellt dhe jo diskriminues paragjykues.

Komunikimi prcjell mesazhe besimi optimizmi. Studimet t psikologjis eksperimentale, vrojtimi i gjat pedagogjik dhe prvojat tona n fushn e t

msuarit provojn se komunikimi me tiparet e msiprme sht ve t tjerash edhe nj parakusht

kryesor i edukimit mendor t nxnsve.


37

3.4 Karakteristikat e te menduarit te nxenesve

Me nj msues q mbart cilsit e msiprme, t menduarit e nxnsve kan kto karakteristika:

Produktiv Logjik Kritik Intuitiv dhe racional Krijues e imagjinar Analitik Krahasues Konvergjent Divergjent Fleksibl Alternative Aktiv dhe realizues25

T menduarit krijues sht mjet pr gjenerimin e ideve, q n nj far mnyre mund t zbatohen n

botn e vrtet.

Per kete eshte detyre e shkolles dhe e familjes qe ne bashkepunim me njera-tjetren, te krijojne nj klim

nxitse, pr t rritur kreativitetin tek fmijt.

25 Po aty


38

Kapitulli 3

1 .Loja dhe roli i saj n krijueshmri

Loja sht aktiviteti kryesor i fmijs ku ai tregon vetveten duke pasqyruar botn q e rrethon. Fmija n loj krijon ato situata q percepton m shpesh n jet. Duke imituar lojn, jetn, marrdhniet

shoqrore t njerzve q e rrethojn, mendimet dhe veprimet e tyre, aktivitetin e kryer n pun, n

mikromjedisin shoqror dhe n familje.

N loj krijohen kushtet pr zhvillimin e gjith proeseve psiqike. Loja gjithmon e detyron fmijn t

vrej, t mendoj, t riprodhoj dhe t zhvilloj kuriozitetin pr dije dhe imagjinat krijuese.

Imitimi

Fmijt duke imituar veprimet e t rriturve, punn e tyre, me imagjinatn e tij krijon n loj nj situat

t till, s cils i nnshtron gjith vullnetin e tij. Po t shohim nj fmij ai e vzhgon me kujdes

shoferin si e nget makinn, si i bie boris dhe kto veprime ai i bn n loj me lodrat e tij.

Fantazia

Fantazia e tij shkon edhe m tutje duke krijuar shum gjra t ndryshme, q nuk i kan par nga t

tjert. Pr kt prindrve u duhet t bjn ndrhyrjen e tyre pr pasqyrimin e prmbajtjes s lojs dhe

pr edukimin e vullnetit pr ti prfunduar deri n fund detyrat e veta para lojs.

Imagjinata dhe krijimtaria lidhen me veprimtarin.

U prket prindrve dhe msuesve q t nxisin kto proese pr t inkurajuar kreativitetin tek fmijt.

Formimi i personalitetit

Loja sht bashkudhtare e pandar n jetn e fmijs. Ajo luan rolin kryesor n formimin e

personalitetit t tij. Esht vrtetuar se loja sht mjeti m i mir ku fmija zhvillohet si nga ana psiqike

ashtu dhe nga ana fizike. Loja q bn nj fmije n marrdhnie me t tjert, me normat, krkesat dhe

rregullat shrben si shkoll e par pr fmijt.


39

Loja nuk e largon fmijn nga bota e t rriturve, prkundrazi, sht prpjkje e suksesshme e fmijs

pr ta njohur botn e tyre. Ajo sht rruga e prfshirjes n jetn e t rriturve. Loja i shkakton fmijs

ndjenja, gjndje emocionale pozitive si: gzim, optimizm, besim n forcat e veta, siguri dhe humor t

kndshm. Loja i jep fmijs ndjenja t ngrohta dashurie pr bashkmoshatart e tij, msuesit dhe

prindrit. 26

1.1 Loja n shkoll

N loj fmija sht krijues, v n pun imagjinatn, prandaj sht e rndsishme prfshirja e lojs n

praktikn shkollore, n klas. Nprmjt lojs edhe n matematike, msuesit arrijn q nxnsit t

prfshihen n orn e msimit, t jen t interesuar, t japin mendim dhe nxitin mendimin krijues.

Shembuj:

Si mund ti prdor msuesi avantazhet e lojs n matematik; -Pr t dhn kuptimin e trupave

gjeometrik , n nj or msimi t zhvilluar me nxnsite klass s katr,ata t ndar n grupe, duke

prdorur letra me ngjyra, ngjitse, dhe me ndihmn e msuesit ndrtuan disa trupa gjeometrik si kube,

kuboide, piramid, prizm etj.. M pas prcaktuan sa faqe ka secili trup. N tabel msuesja u dha

formulat pr gjetjen siprfaqes s secilit trup. Kjo veprimtari q nxnsit e quajtn loj i ndihmoi ato

t ndrtojn m mir konceptet pr trupat gjeometrik dhe pr gjetjen e siprfaqes s tyre. Puna e

pavarur e tyre pr ti ndrtuar vet trupat, ia lehtsoi konceptin mbi siprfaqen dhe kto nohuri tek

nxnsit rezultuan m t qndrueshme.27

Fmijt e vegjl kan dshir t luajn e t flasin pr lojn. Loja luan nje rol t rndsishm n

procesin krijues .Loja sht interaktiv dhe shoqerore. Loja bhet pa presion . Loja sht

simbolike.Nprmjet lojs fmijt iniciojn ide t reja dhe situata t ndryshme,marrin vendime,

planifikojn, gjejn alternativa, zgjidhin probleme, hulumtojn dhe shpjegojn idet e tyre. Kto te

gjitha jan tipare t rndsishme t procesit t t nxnit q u nevojitet nxnsve t zbatojn n

jet .

Fmijt i konstruktojn njohurit e tyre dhe t kuptuarit e bots, nprmjet ktyre proceseve q

nxisin nprmjet lojs.

26 Psikologji e femijes. J. .Kincher 27 Marre nga praktika, nga zhvillimi i nje ore te hapur ne kuadrin e kualifikimit bdrenda shkolles, Kl IV


40

Nse msuesi si msimdhns do ta prdor lojn n kontekst t kurrikuls shkollore, kjo mund ta

shtoj suksesin n mnyr t konsiderueshme. Rreth zhvillimit t lojs ka pikpamje t

ndryshme . Disa msues jan t mendimit se loja shte me kuptim plot kur fmijet e lidhin

at me dika . (msimin ). Disa t tjer mendojn se aktivitetet e lojs jan jasht kontekstit t

kurrikuls s shkolls, duke besuar se fmijet gjat lojs duhet t zhvillojn ide dhe tema t

veta.

Hapsira e lojs mund t jet klasa apo ndonj hapsir tjetr , ku gjnden fmijt dhe

msimdhnsit . Loja mund t prfshij nj varg aktivitetesh dhe msuesi mund t vendos se

far sht m e prshtatshme pr nj koh t caktuar . M posht po paraqes disa aktivitete ku

mund t zhvillohet loja :

Loj imagjinative |loj me role psh : (n shtpi , n dyqan , n ambulanc .) Loje n arte psh :(vizatim , kolazh ose vizatim me shkums) Hulumtim psh :(me balt , me uj e dhe) Aktivitete leximi dhe shkrimi psh:(recituesi m i mir , shkrimi m i bukur ) Matematik psh:(aktivitete me trajta t ndryshme , apo me koncepte kohore ) Aktivitete muzikore psh : (koncert me kngt m t bukura , duke perfshir edhe instrumenta

me goditje ose dhe kasetofon).

Konstrukion psh:(modelime , aplikacione etj).

1.2 Roli I lojs n aspekte t ndryshme

Fmijt krijojn situata te tilla ku bhen protagonist pr t shfaqur individualitetin dhe kjo

shte e lidhur ngusht me lojrat e tyre dhe shprehjen prmes tyre . Prandaj kreativiteti sht i

domosdoshm pr t shfaqur botn e tyre shpirtrore .

Lojrat i japin zhvillim fmijve si n aspektin shpirtror ashtu edhe n at fizik .Prmes lojrave

fmijt arrijn deri n at shkall t prfyryrimit objektiv dhe subjektiv , zhvillimit t fantazis pr

gjra reale dhe joreale dhe kjo arrihet fal kompleksitetit q lojrat prbjn n vetvete . Ato jan

pjes t pandashme , t ndjeshme, emocionuese ,t lira saq nuk mund t paramendojn q n


41

aktivitetet e tyre t prditshme t mos ket lojra (pikrisht ato i japin impulsionin e duhur n

zgjerimin e mundsive dhe shkathtsive pr t shprehurr dhe treguar individualitetin ). Prmes tyre

vihen n pah aftsit e tyre t brndshme t trashguara n mnyre gjenetike , pozicionimet

individuale , fantazia (pr objektet reale dhe imagjinare )kreativiteti , interpretimi (i pavarur ) dhe

prms aktiviteteve dgjimore t vazhduesheme bhen protagonist t vrtet t individualitetit n

grup dhe n rreth . Loja fmijve u sjell knaqesi, argtim , vetbesim , ndjenj pr t bukurn , ku

prms saj , ata perceptojn , prekin botn meteriale dhe shpirtrore dhe bhen pjes e realitetit t

cilit jetojn. Rndsia e lojs pr fmijt konsiston n deprtimin drejt bots s tyre t brndshme n

shprehjen e tr potencialit shpirtror , n ekzistencn e jovarsis tek ta pr gjra t prekshme dhe

t paprekshme , ku pikrisht prms lojs fmijt reagojn , reflektojn e krijojn n mnyren e tyre

individuale .

Loja sht ajo q sjell freskin e kujtess tek fmijt , nxjerr n pah ant pozitive ku fmijt

vetevetiu paraqesin pozitivitetin , pastrtin shpirtrore , pavarsin dhe n loj fmijt krijojn

idealet e tyre dhe reflektojn si lider . Kreativiteti nprmjet lojs z nj vend t posam n

do lnd .

N lndn e gjuhs mund t prnendim, lojn me role,dramatizimet, t cilat nxisin shpirtin krijues tek

fmijt.

N lndn e matematiks mund t prmendim gjetjen e enigmave .

N lndn e edukates shoqrore mund t prmrndim veprimtari praktike si psh : shtrimi i tryezs pr

ngrnie .

Pra kreativileti tek fmijt zhvillohet nprmjet lojs n t gjitha lndt msimore . Por un do t

ndalem m konkretisht n lndn e edukimit muzikor , e cila sht baza e zhvillimit t kreativeitetit

n t gjtha lndt e tjera .

Roli artit muzikor tek fmijt sht mjaft i rndesishm n edukimin e prgjithshm dhe n

zhvillimin intelektual dhe spiritual t fmijeve . Tek fmijt e ciklit fillor ska qllim t vetdijshm per

t krijuar dika konkrete artistike , por n kt mosh ata nisin hapat e para t krijimit dhe pr kt

mosh rndsi paraqet proesi i fillimit t krijimit dhe jo rezultatet .

T gjitha ato q i bjn fmijt e ksaj moshe i realizojne prms lojs me materiale tingullore pa

ndihmn e msuesit .


42

Fmijve i duhet mundsuar q t knaqen , t shfaqin natyrn e tyre pr fillimet e t krijuarit

duke i prpunuar prjetimet e tyre prms kngve , pjesve melodike t shkurtuara , gjesteve e

lvizjeve .

Tgjitha energjit q ato akumulojn (premes prjetimevem]duhet ti shndrrojn n praktik ,

duke qen vet nismtar pr t krijuar at q do t jet produkt i tyre dhe vetm i mndjes

s tyre . I tr aktiviteti krijues (ku ne sygjerojm q tek ata t rritet ndjenja e kreativitetit t

bhet n formn e lojs , ku ata duhet t motivohen sepse ky sht parakushti i

krijueshmris .

Kjo do t ishte baza e nj `proesi me t ciln ata do t shfaqin talent dhe kt talent ta

zhvillojn edhe ne fusha t tjera. Lvizja dhe vallzimi paraqesin aktivitetin baz perms, t

cilave nxnsit shprehin prjetimet e tyre muzikore por ata duhet t inkurajohen q edhe

kreativitetin ta shprehin prmes artit figurativ dhe shprehjeve gjuhsore, n kt rast nxnsit n

mnyr spontane krijojn at far ndjejn.

Ktu dua t theksoj se t gjith fmijt e talentuar, talentin e tyr e shperhin aty ku ata e ndjejn

m t leht dhe m t mundur (prmes vizatimeve dhe ngjyrosjeve , prmes poezive , tregimeve ,

prmes ritmit dhe melodies dhe prmes imagjinats individuale ).

Prmes lojrave artistike, ne arrijm te realizojm pjesn m t rndsishme t edukimit

muzikor,ata eksperimentojn materiale t ndryshme prmes dgjimeve muzikore . Dgjimet

muzikore zbulojn botn e tyre te brndshme , bhen shprehjes te kreativitetit tek ata .

Arti muzikor sikurse dhe cdo art tjeter mund te shprheje dhe korrelacionin e shprehjes s

kreativitetit dhe t tjera mjaft aktive ,mbreslnse edhe n fusha t tjera t artit (artin

figurativ, dramatik , koreografik ,aplikativ, gjuhsor etj.)

Prandaj shfrytezimi i potencialit muzikor per te arritur rezultate edhe ne arte te tjera eshte i

deshiruar . Degjimet muzikore japin impuls pre te perfytyruar , imagjinuar dhe zhvilluar

kreativitetin tek femijet sepse ngjall ndjenjen e shpirtit krijues .

Pra nprmjet lojs forcohet puna krijuese e fmijve, rritet kreativitet tek ata , gj q on n

formimin e tij si individ .

Loja ka nj forc t jashtzakonshme edukimi . n loj fmijt e ndjejn veten t lir, t

ngroht , t pavarur dhe jasht pasioneve dhe tutelave t ndryshme. Kjo sht e vrtetuar edhe

nga trajtimi q i ka br pedagogu i madh Frobel, rolit dhe rndsis s lojs n edukimin e

fmijve , i cili mbetet aktual pr t sotmen dhe t ardhmen .


43

Loja sht emocion, lvizje , fantazi, prfyryrim, mendim krijues , prgatitje fizike , menuri, etj

.Aty fmijt vetveprojn pa tutor . Madje n loj fmijt shpenzojn energjit e teprta te

organizmit . 28

1.3 Videolojrat

Hulumtimet kan treguar q fmijt e zhvillojn kreativitetin edhe nprmjet videolojrave .

Fmjet q luajn n videolojra jan m kreativ .

Nga hulumtimet q ka kryer nj studiuese psikologe, e cila quhet Linda Jaskson, ka

rezultuar se :

Djemt dhe vajzat qe luajn n videolojra jan m kreativ se ata q nuk luajn. Prdorimi i telefonit dhe kompjuteri nuk shte i lidhur me zhvillimin e imagjinats. sht zbuluar se djemt luajn lojra t dhunshme , kurse vajzat luajn lojra ku

ekziston nje lloj ndrveprimi.

Megjithat , pavarsisht nga gjinia , rraca apo lloji i lojs, studimet kan zbuluar q

videolojrat jan teknologjia e vetme q ka lidhje me kreativitetin .

Linda Jakson ka thn se ky studim do ti ndihmoj dizanjert e videolojrave q t nxisin

sa m shum kreativitetin tek fmijt .29

sht detyr e msuesit dhe prindit q t zbatojn dhe t vzhgojn lojn si veprimtari inkurajuese e

domosdoshme pr t nxitur kreativitetin tek ata nprmjet imitimit, fantazis, imagjinats dhe lojrave

q zhvillohen n kuadrin e praktiks shkollore.

28 Musa Kraja Pedagogjia fq.195-198 29 http://edugamesresearch.com/blog/tag/linda-jackson/


44

2.Krijueshmria n praktik

Ky funksion do t ndihmoj individin pr t prballuar kaosin dhe dinamizmin e shoqris dhe t jets

n kt mijvjear.Prandaj sht detyr e shkolls dhe e edukatorve t nxisin krijueshmrin tek

fmija duke mbshtetur aftsit e tyre t lindura krijuese.

Krijueshmria n praktik krkon nj reagim q lidhet si me ndjenjat, ashtu dhe me t menduarit,

qndrimet krijuese t kombinuara (me fusha t ndryshme te shkencs) dhe me aftsit njohse.

Qndrimet krijuese apo prirjet emocionale e bjn fmijn t jet kureshtar, t ndrmarr rreziqe, t

prdor ide t ndrlikuara dhe t ushtroj prfytyrimin.

Aftsit njohse i lejojn fmijs q t krijoj, t prpunoj dhe t luaj me idet e tij.

Esht zbuluar se ekzistojn katr aspekte t aftsive divergjente krijuese t t menduarit, si:

rrjedhshmria, prshtatshmria, origjinaliteti dhe prpunimi.

2.1 Rrjedhshmria

Rrjedhshmria e t menduarit: sht lehtsia q i krijohet individit pr ta prdorur informacionin e

ruajtur kur ai e ka t nevojshme.Sa m shum t prdorn mendja dhe muskujt, sa m shum ti nxitim

ata dhe t shfrytzohen burimet e saj, aq m e madhe do t jet aftsia prpunuese e informacionit.

Thn ndryshe sa m shum ide ti lindin fmijs gjat lojs, aq m i rrjedhshm do t jet ai n gjetjen

zgjidhjeve pr problemet e vrteta dhe t rdsishme t jets. Prandaj msuesi duhet ti stimuloj

fmijt, qe ti shprehin idet e tyre q i lindin gjat puns dhe lojs.

Pr shembull: Loj fjalsh

Sa fjal fillojn me t njejtn shkronj? Etjj


45

2.2 Prshtatshmria Prshtatshmria sht aftsia q ka individi pr t kaprcyer pengesat mendore duke ndryshuar metodn

e trajtimit t problemit. Pr shembull:

Vizatoni katr vija t drejta q t kalojn npr nnt pika.

Vizatoni nj peshk pa e shkputur lapsin nga fleta.

Nxnsi me prpjekjet e tij mundohet pr t dal nga situata duke shfrytzuar t gjitha njohurit e

marra, potencialin e tij pr ta kaprcyer kt penges mendore dhe n rastin tjetr, sht msuesi ai q e

orienton drejt gjetjes s mundshme.

2.3 Origjinaliteti Origjinaliteti shfaqet me nj reagim t pazakont ose t rrall.Shfaqet si risi. Tipike pr pyetjet q

provojn kt aftsi, sht thirrja pr prdorime interesante pr sende t zakonshme. Pr shembull: Sa

prdorime t tjera mund t ket nj laps? Po libri

2.4 Prpunimi Prpunimi realizohet nga numri i shtesave q mund ti bhet nj nxitjeje t thjesht pr ta br at m

t ndrlikuar.

Numri i krkesave dhe mjeteve pr ta nxitur krijueshmrin sht i pafund, por kjo nuk ka shume

rendesi pr vet faktin, se pr t nxitur krijueshmrin mjafton ta lm fmijn t lir qoft edhe

zhgarravis, sepse ai kshtu do t fantazoj.

Tendenca pr t rritur krkesat dhe pr t siguruar sa m shum mjete pr nxitjen e krijueshmris sht

nj tendenc denigruese, sepse fantazia dhe krijueshmria kan nevoj pr nj baz solide informacioni

dhe njohurish.30

30 Hyrje ne teori dhe filozofi edukimi M.Topiu, M.Tulina fq 77


46

2.5 Disa teknika t reja: Pr t gjeneruar idet tek fmijt dhe msuesit jan krijuar disa teknika si:

1.Lista SKAMPER q zbrthehet n:

-Seleksiono Mendo far mund t vendossh n vend t tij. -Kombino Bashko me t tjert idet dhe kombino. -Adapto Mendo far tjetr sht si kjo. -Modifiko Zmadho, zvoglo etjj.. Prdor gjra t tjera:

-Elimino Hiq at q duhet shmangur. -Riorganizo Provo model tjetr -Plus ant e mira.

2.PMI: -Minus ant e kqija.

-Pse ju duket interesante.

Prdorimi i ktyre teknikave ka si qllim t prmirsoj planifikimin dhe marrjen e vendimeve.

2.6 Ushtrime pr nxitjen e kreativitetit n praktik:

1.Rishikon mesazhin e pjess: -Pr shembull: (Breshka & Lepuri) Jep mundsi tjetr.

2.A t plqen prfundimi? Rishiko mbylljen. Mund t ket prfundim tjetr? Jep mendimin tnd.

3.Prshkruaj nj personazh filmi q ty t plqen. Pr shembull: (Shreku).

4.Prdorimi i inversionit nj element material mund t vishet nga aftsi pr t vepruar njsoj si nj

qnie njerzore. Pr shembull: Uji nuk sht nj substanc q e pim, por nj substanc q pi.Pr kt

mund t arrihet n shprehjen poetike O Zot , ki mshir pr ujrat e mija q po shuhen nga etja.

5.Mendoni nj kompozim prej mse dhjet fjalish me tem: far thot qeni im pr mua?

6.Si i mendoni njerzit n vitin 2200? Si do ta ken pamjen, far gjuhe do t flasin, me far do t

udhtojn dhe far filozofie do t ken pr jetn? Etj

7.Si mund ta ndalojm kohn n vend?

8.far mund t bjm pr mbrojtjen e natyrs?

9.Numroni sa m shum gjra t pamundura.

10.Si e mendon veten pas 50-vjetsh?

11.Jepet nj shkronj: Cili gjen m shum emra t prvem me kt shkronj? (emra t ndryshm).


47

3. Roli i personalitetit krijues n progresin e pergjithshm shoqror

N historin e njerzimit ka shum q kan ndryshuar rrnjsisht mnyrn e jetess duke e

prmirsuar at.Po p