Landelijk professioneel kader Uitvoering basispakket jeugdgezondheidszorg (JGZ)
Dit landelijk professioneel kader ondersteunt JGZ-organisaties bij een meer flexibele uitvoe-ring van het basispakket JGZ. Het past bij een JGZ die transformeert en met meer flexibiliteit nog beter zorg op maat wil leveren.
AllejeugdigeninNederlandhebbentothet18ejaarrechtopjeugdgezondheidszorg,aangebodenonderverantwoordelijkheidvandegemeente.InditlandelijkprofessioneelkaderstaatwanneerenhoeJGZ-profes-sionalsdezecontactenkunneninzetten,flexibelenopmaatvandejeugdige.HetkaderisgebaseerdopderichtlijnenenlandelijkewerkdocumentendieJGZ-pro-fessionalsinhunwerkgebruikenenvervangtdericht-lijnContactmomentenBTPuit2003.HetNederlandsCentrumJeugdgezondheidheeft,insamenwerkingmeteenbegeleidingscommissievanJGZ-professionals(oppersoonlijketitel),debetrokkenberoeps-enbranche-verenigingen,IGZ,VNGenVWSditkaderontwikkeld.
Uitgangspunt: Basispakket JGZ 2015 Sinds1januari2015isereennieuwbasispakketJGZ.Hierinstaatwelkpakketaanpreventievegezondheids-zorgelkgezineniederejeugdigeinNederlandvandeJGZaangebodenmoetkrijgen.Hetbasispakketisver-nieuwdombetertekunnenaansluitenbijwetenschap-pelijkeinzichtenenmaatschappelijkeontwikkelingen.
Wat staat er in?• Hetbasispakketomschrijftdekerntakenvoorde
JGZ:hetsystematischvolgenenbeoordelenvandeontwikkelingvanjeugdigen,hettijdigsignalerenvanproblemenenvroegtijdigopsporenvanspecifiekestoornissen,hetgevenvanpreventievevoorlichting,advies,instructieenbegeleiding,hetontzorgenennormaliseren,hetbeoordelenofextraondersteu-ning,hulpofzorgnodigisendirectdejuistezorgofhulperbijhalen,samenwerkenenadviseren.
• Bijiedercontactwordtookgekekennaardespeci-fiekeomstandighedenvandejeugdigeenzijngezin/omgeving.Bijelkeactiviteitishetvanbelangomtebeoordeleninwelkevormdezewordtaangeboden.
• Hetonderscheidtussenhetuniformedeel(aange-bodenaanallejeugdigen)enhetmaatwerkdeel(af-gestemdopdespecifiekezorgbehoeftenvandejeugdigenalsmedeoplokaleofregionaledemogra-fischeenepidemiologischegegevenheden)isverval-len.Deactiviteitendievooriederejeugdigebeschik-baarmoetenzijn,blijvenindeWetpubliekegezondheid(Wpg)geborgd.Deactiviteitendienietaanallejeugdigenwordenaangebodenenwaar
samenhangmetdeactiviteitenuithetjeugddomeinvanbelangis,zijnondergebrachtindeJeugdwetenheten‘jeugdhulp’.
• HetRijksvaccinatieprogramma(RVP)maaktgeendeeluitvanhetbasispakketJGZmaarvaccinerenhoortweltotdekernactiviteitenvandeJGZ.Vacci-natiesaankinderenonderdevierjaardienentijdenseenindividueelcontacttewordenaangeboden.
Indefactsheet‘NieuwbasispakketJeugdgezondheids-zorg’isdekernvanhetbasispakketbeschreven,inclu-siefdeveranderingenper1januari2015.Ookderela-tietussenpreventieveJGZ-takenenjeugdhulpopbasisvandeJeugdwetstaaterin.Zie:NCJToolboxbasispak-ketJGZopwww.ncj.nl
JGZ heeft de taak de gezonde en veilige ontwikkeling van jeugdigen te bevorderen en te borgen.
De JGZ transformeert. Meer flexibiliteit en meer zorg op maat zijn de sleutelwoorden DeJGZtransformeertenontwikkeltzich.JGZ-opleidingenpassenzichvoortdurendaanontwikkelingenaan.JGZ-professionalsanticiperensamenmetoudersopdespecifiekeindividuelebehoeftenvanjeugdigen.Vanuiteenprofessionelekijkopdebiologische,psychischeensocialeaspectenvandegroeienontwikkelingvanjeug-digenkunneneventueleproblemenwordenvoorzien.Vaakkunnenjeugdigenen/ofouderszelfeenoplossingvindenbinnenhuneigennetwerk,meteventuelebege-leidingvandeJGZ.Zonodigkantijdelijklichtehulpvan-uitdeJGZwordengeboden.Hetstrevendaarbijisdatjeugdigenengezinweerzosnelmogelijkopeigenkrachten/ofmetsteunvanhuneigennetwerkverderkunnen.BijsignaleringvanproblemenverwijstdeJGZsnelnaarcuratievegezondheidszorg,passendejeugd-hulpofeenanderehulpverlener.Inhetnieuwestelselvoorjeugdheeftdejeugdartseenpoortwachtersfunc-tie,watdenatuurlijkerolvandeJGZophetterreinvangepastezorgonderstreept.Omtekomentotoptimaleprofessionaliteit,wordenindeJGZlandelijkerichtlijnenopgesteldopbasisvanevidence.Ervindtwetenschap-pelijkonderzoekplaats,insamenwerkingmetacademi-schewerkplaatsenenuniversiteiten.Ookhetontsluitenvangevalideerdeinformatieoveropvoeden,ontwikkelingenveiligopgroeieniseeneigentijdsetaakvandeJGZ.
De kracht van de JGZ DeJGZleverteengrotebijdrageaandegezondheids-winstvoorjeugdigenendraagtmethaarsamenwerkings-partnersbijaandegewensteveranderingenindezorgvoorjeugd.Dezezijngerichtophetbevorderenvandeeigenkrachtvanjeugdigenengezinnen,hetbevestigenvanoudersinhunrolalsgoedeopvoedersenhetredu-cerenvandebehoefteaanspecialistischezorg.Sleutel-begrippendaarbijzijnontzorgen,gepastezorg(norma-liseren,demedicaliseren)enhettijdigbiedenvandejuistezorgopmaatenintegralehulp.DeJGZheeftalsenigepartijindegezondheidszorgvrijwelallejeugdi-genvan0tot18jaarinNederlandinbeeldenbiedthenregelmatigeenlongitudinalepreventievezorgaan.Tijdigsignalerenvanproblemenofsignalendielatertoteenrisicokunnenleiden,iseenessentieelonderdeelvandezezorgaanjeugdigen.
DestaatssecretarisVWSisvanmeningdateenpreven-tiefgezondheidszorgpakketvoorallejeugdigeninNe-derlanddebasisisvanhetjeugdstelsel.JGZisvrijbe-schikbaarvooralleburgers.Zijbiedtlaagdrempelige,preventievezorg.Alleoudersenjongerenkunnenerterechtvoorinformatieenondersteuningophetge-biedvaneengezondeenveiligeontwikkelingenposi-tieveopvoeding.Jeugdartsen,verpleegkundigspecialis-tenenjeugdverpleegkundigen,allenBIG-geregistreerdenondersteunddoor(dokters)assistenten,biedeninte-gralezorgenondersteuningophetgebiedvanpreven-tieennormaliseren.Detoegevoegdewaardevandezeprofessionalsishunsociaal-medische/verpleegkundigekennisenvaardigheden.Dezeverbindenhetgebiedvangezondheid(indebredebetekenis)enontwikkelingmetdesocialecontextvandejeugdigenendeouders.
De JGZ heeft als enige partij in de gezond-heidszorg vrijwel alle jeugdigen van 0 tot 18 jaar in Nederland in beeld.
DeJGZ-professionalvaccineert,monitortdegezond-heidendeontwikkelingvanjeugdigenenondersteuntenbegeleidtdeoudersbijhetopgroeienenopvoedenvanhunjeugdigen.Omaldezetakentevervullen,moetdeJGZgoedzijningebedindeleefomgevingvanjeugdi-genenoudersengoedverbondenzijnmetandereor-ganisatiesindieomgeving.ZokanJGZeenverbindenderolvervullentussenenerzijds(voor)scholen,wijkteams
en-voorzieningen,eerstelijnsvoorzieningenenander-zijdsdespecialistischehulp.Eengoedekoppelingtus-senjeugdgezondheidszorg,huisartsenzorgenjeugd-hulpverlening(gemeentelijkvoorzieningenniveau)dienthierbijgegarandeerdteworden.
Met welke wetten heeft de JGZ te maken?Figuur1geeftschematischdegenoemdewettenendeverbinding(depijltjes)weertussenhetbasispakketJGZenmogelijkeJGZ-activiteiteninanderewetgeving(delichterekleuren).DepreventieveactiviteitendiedeJGZlevertofkanleverenvoorbepaaldegroepenmeteenspecifiekrisicovaltsomsonderanderewetgeving,zo-alsdeJeugdwetofdeZorgverzekeringswet.EendeelvanheteerderemaatwerkisnuimmersondergebrachtonderdeJeugdwet.Dezeactiviteitenkunnenoverigensookdooranderenwordenverricht.JGZ-organisatiesdieneniniedergevaldeverbindingteleggenmetpart-nersdiebinnendezewettelijkekaderswerkzaamzijn.VerbindingentussenhetbasispakketJGZenactiviteiteninanderewettelijkekadersinhetsocialejeugddomeinzorgenvooreenlokaaldynamischensamenhangendjeugdstelsel.Uitgangspuntvormendebehoeftenvankinderen,jongerenenouders.JGZkanvanuithaarpre-ventievetaakhierbijeenverbindenderolspelenenvoorkomtdaarmeeinveelgevallendatjongerentevroeg,telaaten/ofonterechtwordendoorverwezennaarzwaardereenduurderevormenvanzorg.NaastuitvoeringvanhetbasispakketJGZbiedtdeWpgookverdereruimtevoorpreventie.
Figuur 1 ‘ Basispakket als fundament’
Jeugdwet
Passend onderwijs
Participatiewet
Zorgverzekeringswet
Wpg
Basispakket JGZ
De gemeente en de JGZ spelen allebei een grote rol als het gaat om de jeugdgezondheidszorg aan jeugdigen van 0-18 jaar. Wie doet wat?
Gemeenten Gemeentenhebbendeverantwoordelijkheidomaanallejeugdigenvan0-18jaarjeugdgezondheidszorgaantebieden.DatisbepaaldindeWetpubliekegezond-heidenhet(aangepaste)BesluitPubliekeGezondheid.
JGZDeJGZheeftdetaakdegezondeenveiligeontwikkelingvanjeugdigentebevorderenenteborgen.JGZ-organi-satieszijnineersteinstantieverantwoordelijkvoordeprimaireinvullingvanhetJGZ-aanbod.Zijdoenditinoverlegmetdegemeente,binnendekadersvanhetbasispakketJGZengebaseerdopdeprofessionelerichtlijnen.Deindividueleinvullingopniveauvandejeugdigeisvervolgenseenprofessioneleverantwoor-delijkheid.JGZ-professionalsstemmenmetoudersdeondersteuningsbehoefte,vormenfrequentieafomzozorgopmaattebieden.
Jeugdhulp OmdegemeenteinstaattestellendetakeninhetkadervanjeugdgezondheidszorggoedaantelatensluitenopdieindeJeugdwet,isdeaansluitingtussenpreventieenjeugdhulpverhelderd.DeJGZrichtzichophetvroegtijdigsignalerenenhetgevenvanvoorlichting,advies,instructieenbegeleidingomdeeigenkrachtvanjeugdigenenoudersteversterkenentenormalise-ren.Vroegtijdigesignaleringenpreventieleverteenbijdrageaanhetvoorkomenvangrotereproblemenwaardoorzwaarderevormenvanzorgmindernodigzijn.DezeJGZ-takenmoetenwordenuitgevoerddoorJGZ-professionals.Nahetsignalerenvaneen(risico)situatieofprobleem,kunnenJGZ-professionalsookondersteuningbiedeninhetkadervanpreventieveactiviteitenopgrondvandeJeugdwet.Datiseenaf-wegingdiedegemeentemaakt.Ookheeftdejeugdartsdewettelijkebevoegdheidomrechtstreeksteverwijzennaarjeugdhulp.NaastdeindividuelebenaderingisookdecollectievebenaderingvandeJGZvanbelangvoordeuitvoeringvandeJeugdwet.DeJGZdraagtbijaansamenwerkinginhetjeugddomein,verzameltinforma-tieengeeftzonodigadviezen.
JGZ is goudmijnDoorhaarcontactmomentenmetvrijwelallejeugdigeninNederlandbeschiktdeJGZovereengoudmijnaaninformatieoverhungezondheidenwelzijn.Hetisbelangrijkdezecollectievedatatevertalennaaradviezenvoorhetteontwikke-lenbeleidoplokaalenlandelijkniveau.Zogroeitdekennisoverbeschermendeenrisicofactorenperontwikkelingsfaseenmogelijkhedenvoorpreventie.
BegrippenKinderen 0tot12jarigenJongeren 12tot18jarigenJeugdigen 0tot18jarigen
De JGZ bereikt minimaal 95% van de kinderen onder de 4 jaar en 90% van de kinderen boven de 4 jaar.
Landelijk professioneel kaderHetkaderbeschrijftdeJGZ-contactenvoordeverschil-lendeontwikkelingsfasenvaneenjeugdige,zoalsdieaangebodendienentewordenbinnenhetbasispakketJGZ(tabel1).Sommigecontactenzijngekoppeldaanvasteleeftijdenofmomenten;ditligtvastinprofessio-nelerichtlijnenenlandelijkewerkdocumenten,waaron-derhetRVP.Allecontactenwordenaanelkejeugdigeaangeboden.Alshetgoedgaatmeteenjeugdigeenhetgezin,kanvanditschemawordenafgeweken.Eenbe-langrijkmomentistelkensdeovergangnaareenvol-gendeontwikkelingsfase.DankijkteenJGZ-professionalmetoudersvanallejeugdigenterugopdeontwikkelingdiehij/zijheeftdoorlopenenkijktvooruitnaardevol-gendeontwikkelingsfase.
Tabel 1 Individuele preventieve activiteiten: JGZ-aanbod voor iedere jeugdige
Ontwikkelingsfasen Contacten JGZ Onderbouwing activiteiten tijdens contacten
Preconceptie Deelnameindeketenzorgincl.overdracht/samenwerkingeninformatie-uitwisseling
Prenataal Deelnameindeketenzorgincl.overdracht/samenwerkingeninformatie-uitwisseling
Geboorte OverdrachtvanverloskundigeenkraamzorgnaarJGZ
4e tot 7e dag Indezeperiodewordt1contactaangeboden
2e week t/m6 maanden
Indezeperiodeworden6contacten*aangeboden
7 t/m 12 maanden Indezeperiodeworden3contacten*aangeboden
Peuter1 – 4 jaar
Indezeperiodeworden5contacten*aangeboden+deelnameJGZaanhetondersteuningsnetwerkvoorschool
Schoolkind4- 12 jaar
Indezeperiodeworden3contacten*aangeboden+deelnameJGZaanhetondersteuningsnetwerkschool
Adolescent12 – 18 jaar
Indezeperiodeworden2contacten*aangeboden+deelnameJGZaanhetondersteuningsnetwerkschool
Speciaal onderwijs0 - 18 jaar
Contactenafhankelijkvandelevensfasevandejeugdige,pro-actiefeninoverlegmetouderofjongere+deelnameJGZaanhetondersteuningsnetwerkSO
Debasisishetaanbodaanjeugdigen.Bepa-lendvoordecontactenisdegezondheidvanjeugdigenendebehoeftevandeoudersaanadviesenondersteuning
Jong volwassene(18 t/m 22 jaar)
Deelnameindeketenzorgincl.overdracht/samenwerkingeninformatie-uitwisseling
* Sommige contacten zijn gekoppeld aan vaste leeftijden of momenten; dit ligt vast in professionele richtlijnen en landelijke werkdocumenten (waaronder het RVP).
Tabel 1a Extra individueel contact
Extra contact VoordeuitvoeringvanhetbasispakketJGZkanhetnodigzijneenextramomentaftesprekeninoverlegmetouders/jongere.Hetcontactkandevormhebbenvaneenhuisbezoek,eenextrabezoekaanhetconsultatiebureauofeenextrabezoekaandeschoolgezondheidszorg.Inhoudelijkkanhetgaanomex-traobservatie,extraonderzoek,extravoorlichting,extraondersteuninggerichtopnormaliseren,danweldeouders/jongeremotiverenomhulpteaccepteren.Hetextracontactmomentisgerichtopeenspeci-fiekgezondheidsprobleem,opvoedingsvraag/probleem,veiligheidvanhetdejeugdige,ontwikkelings-achterstand,draagkracht/draaglastdisbalans,verminderdeeigenkracht,ontbrekensociaalnetwerketc.
Basispakket JGZ, richtlijnen en landelijke werkdocumenten
Zie: NCJ Toolbox basispakket JGZ op www.ncj.nl
Leeftijdspecifieke preventie
Opgenomen in basispakket JGZ
Niet opgenomen in basispakket JGZ; aanbeveling voor optimale preventie
Tabel 2 Collectieve preventieve activiteiten
Onderzoek, beleidsinformatie & advies
Adviseringtenbehoevevan(jeugd)beleidiseentaakdieinhetbasispakketisopgenomen.Opbasisvaninformatie,verkregenuitindividuelecontacten,adviseertdeJGZovereencollectieveaanpak.Dein-formatiewordt,naastoverigedatabronnen,gebruiktvoorbeleidsontwikkelingoplokaal(gemeenteenanderenzoalsscholen)enlandelijkniveau.
SamenwerkenGeldt voor zowel de individuele als de collectieve preventieve activiteiten JGZ
Voorbeeldenvansamenwerkingsactiviteitenzijn:jeugdartseninhetkernteamIntegraleVroeghulp(IVH),deelnamejeugdartsenenjeugdverpleegkundigenaanhetondersteuningsnetwerkvan(voor)scholen,inloopspreekuur(voor)scholen,jeugdartsendiedeelnemenindemultidisciplinaireteamsvaneenpolikliniekvoortevroeggeborenkinderen.Zijvormendaarmeedeschakelmetde(medische)gespecialiseerdezorg.
Toelichting op het kader
JGZ biedt individuele en collectieve activiteitenJGZomvatallepreventievekerntakenindezorgvoorjeugd.Hetbasispakketmaakteenonderscheidtussenindividu-gerichteactiviteiten(tabel1en1a)encollec-tieveactiviteiten(tabel2).
Wat voor contact?Onder‘contact’wordenallemogelijkevormenvanper-soonlijkcontactverstaan:face-to-facecontact,telefo-nischcontact,e-consult,groepsconsulten/ofobserva-tie.Decontactenwordenaangebodenaanalleouders/jongeren.Metouders/jongerewordenopdeevaluatie-momentenafsprakengemaaktoverpassendeinvulling(quainhoud,aantalenvorm)vandeJGZ-ondersteuning.
Afwijken van het aantal contactenAllecontactenuittabel1wordenaaniederejeugdigeaangeboden.Alshetgoedgaatmetdejeugdigeenhetgezinkanvanditschemawordenafgeweken.Inover-legtussenoudersenjeugdartsofjeugdverpleegkun-digebesluitmendanenkelespecifiekecontactenofdelendaaruitineenanderevorm(bijvoorbeelddigi-taal)aantebieden,naarandereontwikkelingsfasenteverplaatsenoftelatenvervallen.DeJGZhoudthierbijrekeningmeteventuelesignalenvansamenwerkings-partners.Erisdusgeensprakevanhetstructureelschrappenvaneencontactvoorallejeugdigen.
Eigen kracht staat centraalEenJGZ-professionalgaatuitvandeeigenkrachtvanjongerenenouders.Daarbijbepalenouders/jongerenenJGZ-professionalsamen,inonderlingoverleg,watwelennietwordtafgenomeneninwelkevorm.Hetcoördi-nerenvanondersteuningenhulp(endushetsamen-werkenmetpartners)maakthieronderdeelvanuit.
Evaluatie na elke faseAanheteindvanelkeleeftijdsfasevindteenevaluatieplaatsmetouders/jongere.OudersenjongerekijkensamenmetdeJGZ-professionalnaarhoehetnugaat,kijkenterugopdevoorafgaandeperiodeenblikkenvooruit.DeJGZ-professionalkanvoordejongereenouderpassendeondersteuningvoordekomendeperi-odeafsprekenenanticiperendvoorlichtinggeven.Elkeperiodebehelstandereontwikkelingenvankindenjeugdigeenanderevaardighedenvanouder(s).Erwordtsteedsvoortgebouwdopdeontwikkelingenenvaardig-hedenopgedaanindevoorafgaandeperiode.Hetisverstandigvoldoendetijdtenemenvoorhetevalueren.DitisuitgewerktinhetschemaOntwikkelingsaspectenenOmgevingsinteractie(O&O).Zie:www.ncj.nl/down-loadcentrum.
Bronnen• Eindrapportagemonitoringscenario’sflexibilisering,2014• BesluitPubliekeGezondheid,2014• ProgrammaVernieuwinguitvoeringspraktijkZonMw2009-2014• RVP,2014• RichtlijncontactmomentenBTP,2003• Rapportagerichtlijnontwikkelaars,december2013• Handreiking‘DeJGZinbeeldbijadolescenten’,2013• Scenario’svoorflexibiliseringindeJGZ,2012• ActiviteitenBTPJGZ0-19jaarpercontactmoment,2008
Colofon
TitelLandelijkprofessioneelkaderUitvoeringbasispakketJeugdgezondheidszorg(JGZ)
Een publicatie vanNederlandsCentrumJeugdgezondheid(NCJ)www.ncj.nl
PublicatiecodeNCJ134
©NCJ-NederlandsCentrumJeugdgezondheid,Utrecht,september2015