4e leerjaar
focusthema 3Werkkatern 3 Niet alle natuur leeft
focusthema 3 | Niet alle Natuur leeft
1
Les 1 Proeven van proefjes
Experiment 1Dit doen we samen.
Wat hebben we nodig? een lege fles met een niet al te brede hals, een ballon, een elastiekje, een kom half gevuld met warm water of een plaatsje in de felle zon achter glas
Wat gaan we doen? trek de tuit van de ballon over de hals van de fles. sluit de verbinding goed af met het elastiekje. Plaats nu de fles • ofwel in de kom met warm water; • ofwel in warm plekje in de volle zon achter glas.
blauw = voor, groen = tijdens, rood = na
titel van het experiment:
Wat denk je dat er zal gebeuren? maak een voorspelling (of een hypothese).Kun je ook vertellen waarom je denkt dat dat zal gebeuren?
schrijf of teken wat je ziet / ruikt / voelt / hoort / proeft / ontdekt …
Was je voorspelling juist? ❏ ja ❏ neen. Wat kun je daardoor besluiten?
Kun je nog voorbeelden geven van situaties waarin hetzelfde gebeurt als in de proef?
Naam: Klas:
Na een tijdje komt er lucht in de ballon en zet die uit.
De warmte van de zonnestralen verwarmt de lucht in de fles.Warme lucht zet uit en stijgt. De warme lucht komt in de ballon terecht.De ballon zet uit.
bij een luchtballon of zeppelin
VERSIE LE
RAARSKAMER
4e leerjaar
focusthema 3Werkkatern 3 Niet alle natuur leeft
focusthema 3 | Niet alle Natuur leeft
Experiment 2
titel van het experiment:
Wat denk je dat er zal gebeuren? maak een voorspelling (of een hypothese).Kun je ook vertellen waarom je denkt dat dat zal gebeuren?
schrijf of teken wat je ziet / ruikt / voelt / hoort / proeft / ontdekt …
Was je voorspelling juist? ❏ ja ❏ neen. Wat kun je daardoor besluiten?
Kun je nog voorbeelden geven van situaties waarin hetzelfde gebeurt als in de proef?
2
VERSIE LE
RAARSKAMER
4e leerjaar
focusthema 3Werkkatern 3 Niet alle natuur leeft
focusthema 3 | Niet alle Natuur leeft
Experiment 3
titel van het experiment:
Wat denk je dat er zal gebeuren? maak een voorspelling (of een hypothese).Kun je ook vertellen waarom je denkt dat dat zal gebeuren?
schrijf of teken wat je ziet / ruikt / voelt / hoort / proeft / ontdekt …
Was je voorspelling juist? ❏ ja ❏ neen. Wat kun je daardoor besluiten?
Kun je nog voorbeelden geven van situaties waarin hetzelfde gebeurt als in de proef?
3
VERSIE LE
RAARSKAMER
1 De ruimte inVul aan.
Pas in het begin van de ______________________ eeuw lukt het de mens om de lucht in te vliegen.
ruim ______________________ jaar later gaat de mens ook op verkenning in de ruimte.
Nog een ______________________ eeuw later zweven duizenden satellieten boven ons hoofd.
Wat denk je: ging dat nu vlug of niet? leg uit.
________________________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________________________
2 Onder en bovenrangschik in de juiste kolom. Je hoeft enkel de nummers te noteren.
1 hoe dieper, hoe heter 2 hoe hoger, hoe kouder 3 hete brij 4 vulkaanuitbarsting 5 wolken met regenwater 6 zuurstof om te ademen 7 aardkorst waarop wij wonen 8 bescherming tegen schadelijke stralen
onder onze voeten in de aarde boven ons hoofd in de dampkring
3 Dag en nachtoorzaak en gevolg. Zet de nummers op de juiste plaats. Kijk naar de foto’s.
+ ➔
4e leerjaar
focusthema 3Werkkatern 3 Niet alle natuur leeft
Les 2 Dank je wel, zon en aarde!
focusthema 3 | Niet alle Natuur leeft
4
De zon schijnt op de aarde. De aarde draait rond.
oorzaken gevolg
Na de dag wordt het nacht, na de nacht wordt het terug dag.
1 2 3
20e
50
halve
1 3 4 7 2 5 6 8
3 2 1
VERSIE LE
RAARSKAMER
4e leerjaar
focusthema 3Werkkatern 3 Niet alle natuur leeft
focusthema 3 | Niet alle Natuur leeft
4 Zon en aarde leveren energieVul het schema aan.
zon en aarde
________________________________________ energie
________________________________________ energie
- ________________________________________________ - ________________________________________________
- ________________________________________________ - ________________________________________________
- ________________________________________________ - ________________________________________________
- ________________________________________________ - ________________________________________________
- ________________________________________________
5 Voordeel (+) en nadeel (-)Vul aan.
Kernenergie + het is goedkope energie.
- ________________________________________________________________________________________________
Zonne-energie + De zon is gratis.
- ________________________________________________________________________________________________
Windenergie + ________________________________________________________________________________________________
- De wind waait niet altijd.
6 Welke energie gebruik je?Vraag het eens aan je leraar / je ouders. Vul aan.
energiegebruik energiebron
verwarming op school
koken thuis
verwarming thuis
Waar zie je een voorbeeld van hernieuwbare energie in de buurt?
________________________________________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________________________
5
het afval is gevaarlijk.
het is niet constant zonnig.
De wind waait gratis.
niet-hernieuwbare
aardolie
aardgas
steenkool
hout
uranium
hernieuwbare
zonlicht
wind
waterkracht
warmte uit de grond
VERSIE LE
RAARSKAMER
4e leerjaar
focusthema 3Werkkatern 3 Niet alle natuur leeft
Les 3 We meten het weer
focusthema 3 | Niet alle Natuur leeft
Volg het weer- temperatuur in graden celsius met de thermometer- bewolking- windrichting met de windroos- windsterkte- neerslaghoeveelheid in mm meten met een fles- neerslagsoort
Weerwaarnemingen van ___________________________________________ tot __________________________________________________
ma . / . di . / . wo . / . do . / . vr . / .
temperatuur °C
bewolking
windrichting
windsterkte
neerslag hoeveelheid mm
neerslag soort
tabel temperatuur
tabel neerslag
geen wolken regen hagel
enkele wolken hevige regen mist
veel wolken sneeuw onweer
enkel wolken windstil of zwakke wind
matige wind krachtige wind stormachtig
6
mm
0 ma di wo do vr
°c
30
20
10
0
-10
ma di wo do vr
VERSIE LE
RAARSKAMER
Volg het weer- temperatuur in graden celsius met de thermometer- bewolking- windrichting met de windroos - windsterkte- neerslaghoeveelheid in mm meten met een fles- neerslagsoort
Weerwaarnemingen van ___________________________________________ tot __________________________________________________
ma . / . di . / . wo . / . do . / . vr . / .
temperatuur °C
bewolking
windrichting
windsterkte
neerslag hoeveelheid mm
neerslag soort
tabel temperatuur tabel neerslag
geen wolken regen hagel
enkele wolken hevige regen mist
veel wolken sneeuw onweer
enkel wolken windstil of zwakke wind
matige wind krachtige wind stormachtig
4e leerjaar
focusthema 3Werkkatern 3 Niet alle natuur leeft
focusthema 3 | Niet alle Natuur leeft
7
mm
0 ma di wo do vr
°c
30
20
10
0
-10
ma di wo do vr
VERSIE LE
RAARSKAMER
4e leerjaar
focusthema 3Werkkatern 3 Niet alle natuur leeft
focusthema 3 | Niet alle Natuur leeft
8
Volg het weer- temperatuur in graden celsius met de thermometer- bewolking- windrichting met de windroos- windsterkte- neerslaghoeveelheid in mm meten met een fles- neerslagsoort
Weerwaarnemingen van ___________________________________________ tot __________________________________________________
ma . / . di . / . wo . / . do . / . vr . / .
temperatuur °C
bewolking
windrichting
windsterkte
neerslag hoeveelheid mm
neerslag soort
tabel temperatuur tabel neerslag
geen wolken regen hagel
enkele wolken hevige regen mist
veel wolken sneeuw onweer
enkel wolken windstil of zwakke wind
matige wind krachtige wind stormachtig
mm
0 ma di wo do vr
°c
30
20
10
0
-10
ma di wo do vr
VERSIE LE
RAARSKAMER
4e leerjaar
focusthema 3Werkkatern 3 Niet alle natuur leeft
focusthema 3 | Niet alle Natuur leeft
9
Volg het weer- temperatuur in graden celsius met de thermometer- bewolking- windrichting met de windroos- windsterkte- neerslaghoeveelheid in mm meten met een fles- neerslagsoort
Weerwaarnemingen van ___________________________________________ tot __________________________________________________
ma . / . di . / . wo . / . do . / . vr . / .
temperatuur °C
bewolking
windrichting
windsterkte
neerslag hoeveelheid mm
neerslag soort
tabel temperatuur tabel neerslag
geen wolken regen hagel
enkele wolken hevige regen mist
veel wolken sneeuw onweer
enkel wolken windstil of zwakke wind
matige wind krachtige wind stormachtig
mm
0 ma di wo do vr
°c
30
20
10
0
-10
ma di wo do vr
VERSIE LE
RAARSKAMER
4e leerjaar
focusthema 3Werkkatern 3 Niet alle natuur leeft
Les 4 De kringloop van het water
focusthema 3 | Niet alle Natuur leeft
1 De kringloopVul aan met woorden of een tekening.
2 Het verhaal van zure regenZet de nummers van de tekening bij de juiste zin.
De vervuilde druppels vallen als zure regen naar beneden.
Zure regen is niet goed voor plant en dier.
rook en uitlaatgassen stijgen op.
De vuile lucht komt in de druppels van een wolk.
10
het water verdampt boven zee, meren en rivieren.
De regen valt op de grond. een deel dringt in de grond en een deel loopt naar beken en rivieren.
De damp stijgt op in de
___________________ en
vormt _______________ .
De regen valt uit de
_____________________ .
het water loopt terug naar
de __________________ .
De wind waait de wolken richting land.
wolken zee
lucht
wolken
3
4
1
2
VERSIE LE
RAARSKAMER
4e leerjaar
focusthema 3Werkkatern 3 Niet alle natuur leeft
Les 5 en 6 De levende natuur en de niet-levende natuur … een perfect koppel
focusthema 3 | Niet alle Natuur leeft
1 Dieren, planten en mensen passen zich aan de leefomgeving aanhoe doen ze dat? Kun jij een voorbeeld geven?
aanpassing aan
de koude _____________________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________________________________
de droogte _____________________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________________________________
vijanden _____________________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________________________________
voeding _____________________________________________________________________________________________________
_____________________________________________________________________________________________________________________
2 Dieren passen zich aan hun leefomgeving aanDenk eens na wat er zou moeten veranderen voor deze dieren om te overleven in hun nieuwe woonst. Gekke ideeën zijn hier erg welkom. Noteer enkele sleutelwoorden.
• stel dat een pinguïn moet overleven in de woestijn … Wat zou hij dan moeten eten? hoe zou hij zich
kunnen beschermen tegen vijanden? hoe zou hij zich kunnen beschermen tegen de warmte? Zijn er nog zaken die best veranderen?
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
• stel een eekhoorn moet leven in een donkere grot diep onder de grond … Wat zou hij dan moeten eten? hoe zou hij zich
kunnen beschermen tegen vijanden? hoe zou hij zich kunnen aanpassen aan de duisternis? Zijn er nog dingen die maar beter veranderen?
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
11
Dieren in koude streken hebben een extra dikke vacht.
Planten op warme en droge plekken hebben weinig water nodig of ze
hebben extra lange wortels om water uit de grond te halen.
een kameleon kan van kleur veranderen. als hij tussen de bladeren
zit, is hij groen; als hij op de grond zit, is hij bruin.
mensen eten producten die uit hun eigen omgeving afkomstig zijn.
bv.
VERSIE LE
RAARSKAMER
4e leerjaar
focusthema 3Werkkatern 3 Niet alle natuur leeft
focusthema 3 | Niet alle Natuur leeft
3 Planten, dieren en mensen planten zich voortmarkeer het correcte antwoord.
Net als bij andere zoogdieren drinkt een pasgeboren baby moedermelk. klopt klopt niet
alle dieren groeien eerst een tijd in de buik van de moeder. klopt klopt niet
Planten groeien uit een zaadje. klopt klopt niet
iedere mens heeft een natuurlijke vader en moeder. klopt klopt niet
Kuikens worden geboren uit de hen. klopt klopt niet
4 Opgepast!in de collage zie je enkele gevaren die je gezondheid kunnen bedreigen. Wat vind je voor jezelf belangrijk? Noteer drie bedreigingen.
1 ____________________________________________________________________________________________________________________
2 ____________________________________________________________________________________________________________________
3 ____________________________________________________________________________________________________________________
5 Picto’s die je helpen of waarschuwenschrijf kort de betekenis van deze picto’s.
_______________________________________ ________________________________________
_______________________________________ ________________________________________
_______________________________________ ________________________________________
_______________________________________ ________________________________________
_______________________________________ ________________________________________
_______________________________________ ________________________________________
_______________________________________ ________________________________________
_______________________________________ ________________________________________
12
nooduitgang
elektrische spanning
schadelijke stoffen
giftige stoffen
ehBo-post
brandblusser
licht ontvlambaar
verzamelpunt
VERSIE LE
RAARSKAMER
4e leerjaar
focusthema 3Werkkatern 3 Niet alle natuur leeft
focusthema 3 | Niet alle Natuur leeft
6 Wat ik eet en drinkNoteer wat je eet, drinkt en doet van sport.
. / . / . . / . / .
morgenvoormiddag
sport?
middagnamiddag
sport?
avond
sport?
13
VERSIE LE
RAARSKAMER
4e leerjaar
focusthema 3Werkkatern 3 Niet alle natuur leeft 14
Breng wat je eet in de voedingdriehoek.
focusthema 3 | Niet alle Natuur leeft
VERSIE LE
RAARSKAMER
4e leerjaar
focusthema 3Werkkatern 3 Niet alle natuur leeft
Herhaling
focusthema 3 | Niet alle Natuur leeft
1 Klopt het of klopt het niet? Zoek het op en kruis aan.
klopt klopt niet
De aarde draait rond haar as in een dag of 24 uur.
als het nacht is, schijnt de zon op ons deel van de aarde.
Binnenin de aarde is het bitter koud.
in de dampkring zit de zuurstof die we ademen.
rond de aarde zweven duizenden satellieten door het heelal.
2 Vul het kruiswoordraadsel aan.
1 in onze streken waait de wind het meest uit het …
2 grondstof, gebruikt in kerncentrales3 brandstof, lijkt op zwarte steen4 als een … te zwaar wordt, valt hij
uit de lucht als regen.5 Water stijgt de lucht in als …6 als iets terug aankomt waar
het begon, noemen we dat een …7 Water dat in een of andere vorm
uit de lucht valt is …8 een … zet het licht van de zon
om in elektriciteit.9 de meest gebruikte vorm van energie in ons land10 De _________________________________________ is een vorm van _________________________________________ energie.
3 Waar heeft het mee te maken? Zet er een nummer naast. 1 planten, dieren en mensen passen zich aan 2 planten, dieren en mensen zorgen voor hun voortbestaan 3 klein wordt groot
Net als bij andere zoogdieren, groeit de mens eerst een tijd in de buik van de moeder.
De tanden die je hebt als kind worden allemaal vervangen.
De dikke pels van de ijsbeer komt hem goed uit!
mijn oudere broer kan plots zo boos zijn. mama begrijpt hem dan niet meer.
Vogels broeden hun eieren enkele weken uit op het nest.
15
10
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Z u i D W e s t e N
u r a N i u m
s t e e N K o o l
W a t e r D r u P P e l
W a t e r D a m P
K r i N G l o o P
N e e r s l a G
Z o N N e P a N e e l
K e r N e N e r G i e
2 en 3
3
1
3
2
windmolen hernieuwbare
✗
✗
✗
✗
✗
VERSIE LE
RAARSKAMER
4e leerjaar
focusthema 3Werkkatern 3 Niet alle natuur leeft 16
Studiewijzer
Lees, markeer en kruis aan. OKDit ken ik.
Dit begrijp ik.
1 ik ken deze woorden. ik weet wat ze betekenen of kan een voorbeeld geven. natuurkundig verschijnsel, experiment, wetenschap, wetenschapper, satelliet, vulkaan, atmosfeer,
dampkring, zuurstof, heelal, planeet, hernieuwbare en niet-hernieuwbare energie, kringloop, damp, zoet en zout water, camouflage, zaad, voortplanting, moedermelk, zogen, zoogdier, puberteittip: Zoek waar die woorden staan in je bronnenboek. Begrijp je ze? leg ze uit aan je ma, pa …
❏
2 ik ken de volgorde van de vier stappen in een natuurkundig experiment: 1 ik zie, hoor, voel, ruik, proef … iets; 2 ik denk na: zou het kunnen dat … ?; 3 ik doe een proefje; 4 ik denk opnieuw na.
tip: Bekijk en lees nog eens aandachtig les 1 waarin we proefjes hebben gedaan. Dat gebeurt telkens op dezelfde manier. Zorg dat je die volgorde kent.
❏
3 ik weet en begrijp van onze planeet - dat er duizenden satellieten rond zweven; - dat de aarde heel lang geleden zeer heet was maar nu is afgekoeld; - dat er een dampkring of atmosfeer is met zuurstof, water en warmte; - dat de dampkring ons beschermt tegen schadelijke stralen.
tip: lees en bekijk alles opnieuw in het bronnenboek pagina 27 en 28 en warkkatern pagina 4. laat je ma, pa, broer, zus … er vragen over stellen.
❏
4 ik ken voorbeelden van hernieuwbare en niet-hernieuwbare energie.tip: Zoek dat op in je bronnenboek pagina 30 en 31. Gebruik het schema in het werkkatern pagina 5.
❏
5 ik ken en begrijp de kringloop van het water. Bekijk pagina 35 in het bronnenboek en pagina 20 in het werkkatern. tip: Zorg dat je die kunt uitleggen met een tekening aan je ma, pa, broer, zus …
❏
6 ik kan uitspraken over energie beoordelen als juist of fout.tip: Daarvoor mag je straks je bronnenboek en werkkatern gebruiken. Zorg dat je goed begrijpt wat erover staat in het bronnenboek pagina 29, 30 en 7 en het werkkatern pagina 5.
❏
7 ik kan uitspraken over de weerselementen temperatuur, neerslag, bewolking en wind correct beoordelen.tip: Daarvoor mag je straks je bronnenboek en werkkatern gebruiken. Zorg dat je goed begrijpt wat erover staat in het bronnenboek pagina 32, 33 en 34 en het werkkatern pagina 6, 7, 8 en 9.
❏
8 ik begrijp en kan voorbeelden geven van - hoe planten, dieren en mensen zich aanpassen; - hoe planten, dieren en mensen zich voortplanten; - hoe planten, dieren en mensen klein zijn en opgroeien; - gevaren die me kunnen bedreigen als ik opgroei.
tip: Daarvoor mag je straks je bronnenboek en werkkatern gebruiken. Zorg dat je goed begrijpt wat erover staat in het bronnenboek pagina 38, 39, 40, 41en 42 en het werkkatern pagina 11 en 12.
❏
9 ik begrijp de actieve voedingsdriehoek.tip: Daarvoor mag je straks je bronnenboek en werkkatern gebruiken. Zorg dat je goed begrijpt wat erover staat in het bronnenboek pagine 43 en het werkkatern pagina 13 en 14.
❏
Wat ik moet kennen, moet ik eerst begrijpen en dan enkele keren opzeggen, opschrijven, tekenen … tot ik het uit mijn hoofd ken. Dat wil zeggen: ik kan het opschrijven of zeggen zonder hulp. Dat is zo voor 1 t.e.m. 5.Wat ik moet kunnen, moet ik vooral begrijpen. Dat wil zeggen: stel dat juf of meester iets vraagt dat daarop lijkt, dan kan ik dat oplossen. Dat is zo voor 6 t.e.m. 9.ik noteer wat ik nog niet begrijp en vraag het straks in de klas.
Herdruk 2012/289ISBN 978 90 4861 132 4 - KB D/2011/0147/304 - Bestelnummer 60 1010 353 - NUR 193Verantwoordelijke uitgever die Keure, Kleine Pathoekeweg 3, 8000 Brugge - H.R. Brugge 12.225© Copyright die Keure, Brugge 9 7 8 9 0 4 8 6 1 1 3 2 4
www.educatief.diekeure.be/mundoleerling
VERSIE LE
RAARSKAMER