VI FORUM MŁODYCH BIBLIOTEKARZY, POZNAŃ 15-16 WRZEŚNIA 2011

Sylwia FalarczykWyższa Szkoła Lingwistycznaw Częstochowie

Metodologia tworzenia tematycznego katalogu linkowań dla biblioteki naukowej w oparciu o potrzeby informacyjne jej użytkowników.

I. Czym są katalogi internetowe?

II. Potrzeby informacyjne użytkowników bibliotek naukowych

POTRZEBY UŻYTKOWNIKÓW

uniwersalne: charakterystyczne dla danej grupyodbiorców:

* informacja wiarygodna – źródła są recenzowane,* informacja gotowa – zorganizowana, opisana i dostępna mierzone za pomocą narzędzi badawczych takich jak: od razu po kliknięciu, wywiad, ankieta, obserwacja w miejscu pracy lub/i na* informacja pełnotekstowa w wolnym dostępie – zajęciach dydaktycznych, kontakt z działem w przeciwieństwie do wyszukiwarek naukowych i repozytoriów, dydaktycznym uczelni, analiza statystyk bibliotecznych, gdzie dominują dane bibliograficzne i abstraktowe, wcześniejsze doświadczenie.* informacja ogólna o istniejących źródłach na dany temat,* informacja nieprzypadkowa – przykładowo student filologii będzie oczekiwał informacji z dziedziny językoznawstwa, kultury czy literatury, a nie kursów językowych,* informacja aktualna – aktualność zamieszczanych linków powinna być stale monitorowana.

BARIERY INFORMACYJNE

wspomagające użytkowanie katalogów linkowań: blokujące użytkowanie katalgów linkowań:

* bariera nieświadomości – w katalogach nie jest wymagana * niewystarczające przygotowanie do wyszukiwania informacji znajomość słów kluczowych, poprzez źródła elektroniczne,* niewystarczająca znajomość źródeł informacji, * opór psychiczny przed korzystaniem z komputerowych baz* opór psychiczny przed proszeniem o pomoc w wyszukiwaniu baz danych, informacji, * brak wystarczającej ilości czasu na poszukiwanie informacji* obawa związana z korzystaniem z biblioteki, naukowej,* bariery finansowe, * niedostateczna reklama źródeł,* bariery geograficzne, * nadmiar informacji,* brak źródeł w bibliotece macierzystej, * bariera niedoboru informacji,* nieprzyjazne narzędzia wyszukiwawcze.* * bariera niższej jakości informacji,-------------------------------------------------- * bariera informacji nierelewantnej.*Źródło: Świgoń, M., Bariery informacyjne : podstawy teoretyczne i próba ---------------------------------------------badań w środowisku naukowym, Warszawa 2006, s. 43-52. Źródło: Tamże, s. 43-52.

III. Metodologia tworzenia katalogu linkowań.

IV. Tematyczne katalogi linkowań w polskich bibliotekach naukowych.

• Na potrzeby niniejszej pracy przebadano łącznie 607 witryny naukowych bibliotek uczelnianych (w badaniu nie uwzględniono bibliotek

instytutów naukowych PAN) według wykazu opublikowanego przez EBIB w dziale Biblioteki – było to 330 bibliotek akademickich, 245

bibliotek niepaństwowych uczelni wyższych oraz 32 biblioteki państwowych wyższych szkół zawodowych. Strony bibliotek badano

pod kątem ilości, typologii i opisów odsyłaczy do zasobów internetowych. Ogólna liczba witryn zawierających linkowania do źródeł

sieciowych to 249 - 154 strony bibliotek akademickich, 77 stron bibliotek uczelni niepaństwowych oraz 18 stron bibliotek PWSZ.

• Odsyłacze są najczęściej zamieszczone w działach zatytułowanych: „linki”, „ciekawe linki”, „ciekawe strony”, „ciekawe miejsca”,

„przydatne adresy”, itp. Nazwa działu zwykle sugeruje, że zawiera ona linkowania do źródeł internetowych.

• W dziale odsyłaczy zamieszczane są między innymi: wyszukiwarki naukowe, encyklopedie i słowniki online, adresy instytucji, katalogi

online innych bibliotek, strony WWW innych bibliotek, e-czasopisma, portale naukowe, adresy internetowe wydawnictw, adresy o

charakterze lokalnym, kolekcje tekstów i biblioteki wirtualne, repozytoria, biblioteki cyfrowe.

• Dobór kategorii do działu linków w bibliotekach uczelnianych jest tak różny, że w zasadzie ciężko tu mówić o jakichkolwiek modelach.

Dominuje podział na:

- źródła według typu – linki klasyfikowane są do kategorii podanych powyżej,

- źródła tematyczne – adresy przyporządkowywane są ze względu na dziedzinę, jakiej dotyczą, czasami wprowadzony jest dodatkowo

podział na typy źródeł,

- układ mieszany – linki wyświetlane są jako lista ciągła bez jakiejkolwiek typologii.

• Można również dokonać podziału zamieszczanych odsyłaczy na te zawierające opis źródła oraz linki nieopisane.

• W strukturach bibliotek uniwersyteckich tworzeniem zasobów linkowań zajmują się głównie pracownicy bibliotek głównych – jedynie

kilka z nich nie zamieszczało kompletnie żadnych odsyłaczy. Niezależnie linkowania umieszczają także biblioteki wydziałowe oraz

niewielki procent bibliotek instytutowych.

.

• Dość spójne po względem struktury linkowań są biblioteki uniwersytetów medycznych – zawierają podział na typy źródeł, zwykle bez

szczegółowych opisów.

• Biblioteki niepaństwowych szkół wyższych wypadają w tych statystykach nieco słabiej. Jest to prawdopodobnie podyktowane faktem, że niektóre z

nich w ogóle nie posiadają własnej strony, ograniczona jest także liczba personelu, który byłby skłonny zajmować się gromadzeniem takich źródeł.

• Chciałabym również podkreślić, że kilka bibliotek zdecydowało się na poprowadzenie odrębnego serwisu zawierającego dziedzinowe odsyłacze do

stron WWW. Wymienić tu można Bibliotekę Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie (Ekonomia on-line) oraz Bibliotekę Wyższej Szkoły

Biznesu w Dąbrowie Górniczej (Informacja w świecie cyfrowym).

• Na stronach bibliotek poszukiwałam jednak przede wszystkim klasycznych tematycznych katalogów linkowań zachowujących strukturę katalogu

internetowego z przemyślaną typologią oraz opisami źródeł. Taki model udało mi się znaleźć na stronach 14 bibliotek uniwersyteckich (11

bibliotek głównych i 3 wydziałowe), 7 bibliotek uczelni niepaństwowych oraz 5 bibliotek państwowych szkół wyższych – łącznie to 26

bibliotek na 607 przebadanych (4%).

V. Przewodnik po zasobach Internetu w Wyższej Szkole Lingwistycznej w Częstochowie.

• Wykładane kierunki i profile znalazły odzwierciedlenie w typologii zastosowanej

przy tworzeniu katalogu tematycznego.

• Uprzednio zbadano jednak potrzeby informacyjne użytkowników Biblioteki z

zastosowaniem takich narzędzi jak wywiad zbiorowy (w trakcie zajęć z przysposobienia

bibliotecznego oraz zajęć z wyszukiwania informacji naukowej), obserwacja, konsultacja

z działami dydaktycznymi Uczelni oraz krótka ankieta sondażowa sprawdzająca m. in.

ścieżki docierania do informacji w Internecie, znajomość popularnych portali (w tym portali

prasowych) i repozytoriów tekstów, a także umiejętność rozróżniania naukowego charakteru

tekstu.

• Przy projektowaniu katalogu linkowań wzięto także pod uwagę deficyty w zbiorach Biblioteki.

Przewodnik tematyczny po stronach WWW jest elementem składowym działu e-Biblioteka,

w którym, wzorem wielu bibliotek, umieszczono także wszystkie narzędzia wyszukiwania

naukowych zasobów sieci, a więc: katalogi online, encyklopedie i słowniki, wyszukiwarki

naukowe, serwisy naukowe.

• Podkategorie nie są szczegółowe, mają charakter ogólny – ułatwia to klasyfikację bibliotekarzowi, a użytkownikowi – szukanie, poza tym

pozwala unikać powtórzeń linku w obrębie innych podkategorii.

• Z uwagi na brak rozwijalnego menu na stronach, które zwykle pozwala na przejrzystą grafikę, zastosowano dokumenty PDF, które są

podczepione pod istniejące kategorie.

• Grafika utrzymana jest w kolorach Uczelni, przy kategoriach zawsze podawana jest liczba linków, zaś przy linkowaniach - opis i informacja o

autorze strony. Nawigacja opiera się na zasadzie trzech kliknięć w dotarciu do źródła.

• Grupą, do której kierowana jest usługa pozostają studenci, choć z podanych źródeł korzystają również wykładowcy, a także osoby spoza

uczelni.

• Przewodnik jest popularyzowany na zajęciach dydaktycznych z zakresu przysposobienia bibliotecznego oraz informacji naukowej, a jego

zastosowanie mierzone przy użyciu narzędzia statystycznego jakim jest Google Analytics.

VI. Przyszłość bibliotekarskich katalogów tematycznych.

???

Bibliografia:

1. Cendrowska, B., Poznaj swojego czytelnika. Czy strona internetowa może być źródłem informacji o czytelniku. W: Przestrzeń biblioteki akademickiej – tradycja i nowoczesność, pod red. Beaty Antczak-Sabali i in. Toruń: Wyższa Szkoła Bankowa w Toruniu, 2009, s. 87-103. ISBN 978-83-923607-6-6,

2. Corrado, E. M., Frederick, K. A., Free and open source options for creating database-driven subject guides. The Code4Lib Journal [online]. Issue 2, 2008 [dostęp: 10 sierpnia 2011]. Dostępny w World Wide Web: http://journal.code4lib.org/articles/47#21. ISSN 1940-5758,

3. Derfert-Wolf, L., Specjalista informacji 2.0? Bibliotekarz dziedzinowy 2.0? Nowa forma przewodników po zasobach – LibGuides. Biuletyn EBIB [online]. 1/2011 (luty), Serwisy i usługi informacyjne [dostęp: 10 sierpnia 2011]. Dostępny w World Wide Web: http://www.nowyebib.info/2011/119/index.php, ISSN 1507-7187,

4. Farkas, M., The long road torwards subject guide 2.0. W: Information Wants to Be Free [online] [dostęp: 10 sierpnia 2011]. Dostępny w World Wide Web: http://meredith.wolfwater.com/wordpress/2007/10/24/the-long-road-towards-subject-guide-20/,

5. Niemirowska, M., Metodyka tworzenia katalogów stron WWW – na przykładzie pracy redakcji portalu Onet.pl. Biuletyn EBIB [online]. Nr 6/2000 (15) lipiec-sierpień [dostęp: 10 sierpnia 2011]. Dostępny w World Wide Web: http://www.nowyebib.info/biuletyn-ebib/15/a.php?niemirowska, ISSN 1507-7187,

6. Pulikowski, A., Odsyłacze do zasobów internetowych na stronach WWW polskich bibliotek publicznych. Funkcje, rodzaje i dopasowanie do potrzeb użytkowników [online] [dostęp: 10 sierpnia 2011]. Dostępny w World Wide Web: http://eprints.rclis.org/bitstream/10760/14334/1/pulikowski-n.pdf,

7. Świgoń, M., Bariery informacyjne : podstawy teoretyczne i próba badań w środowisku naukowym. Warszawa: Wydawnictwo SBP, 2006. ISBN 83-89316-64-1,8. Zdeb, U., Analiza potrzeb edukacyjnych. W: MedLibTrain : zostań lepszym nauczycielem kompetencji informacyjnych : przewodnik nie tylko dla bibliotekarzy medycznych [online], pod red.

Barbary Niedźwiedzkiej i Irene Hunskår. Kraków: Wydawnictwo EJB, 2010. Dostępny w World Wide Web: http://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/dlibra/doccontent?id=21288&from=FBC. ISBN 978-83-88519-43-7, s. 11-20.

Katalog internetowy - jeden z rodzajów organizacji adresów i kategoryzacji stron internetowych. Moderowane ręcznie zbiory adresów internetowych, grupowane tematycznie.--------------------Źródło: Wikipedia http://pl.wikipedia.org

Typologia:

- przemyślana i spójna,- w strukturze katalogu powinny znaleźć się nauki reprezentowane przez instytucję,- należy ograniczyć dobór podkategorii,- dotarcie do źródła po 3 kliknięciach,- należy unikać powtórzeń tego samego linku przy różnych kategoriach,- klasyfikacją mogą zajmować się zarówno bibliotekarze jak i pracownicy naukowi związani z daną dziedziną.

Dobór źródeł:

- witryny innych bibliotek naukowych,- popularne katalogi internetowe (ODP, Yahoo!, Virtual Library, ipl2, Onet, WP) - wymagają dodatkowej ewaluacji,- wyszukiwarki ogólne i naukowe,- portale tematyczne,- sieciowe bazy danych,- strony internetowe (prywatne i instytucjonalne),- blogi,- studenci, wykładowcy i naukowcy.

Ewaluacja źródeł :

- adres URL – wstępne kryterium oceny,- grafika – przejrzysta, ograniczone elementy multimedialne,- nawigacja – intuicyjna, reguła 3 kliknięć,- linki i źródła (czy są aktualne i wartościowe),- autorstwo,- rodzaj strony – treści własne vs artykuły innych autorów,- aktualność,- miejsce w rankingu i wskaźnik cytowań,- cel – informacyjny vs światopoglądowy czy komercyjny.

Monitorowanie statystyk:

- narzędzia statystyczne dostarczają informacji na temat: liczby odwiedzin, liczby niepowtarzalnych użytkowników, ilości odsłon, czasu spędzonego w witrynie, współczynnika odrzuceń, profilu użytkowników,- aplikacje statystyczne – wewnętrzne vs umieszczane na serwerze zewnętrznym, komercyjne vs bezpłatne (np. Google Analytics, Stat4u Pro, Stat24, Fine Tracker, AWStats, Countomat, itp.)

Ilustracja 3: Na stronie głównej Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego w dziale "Linki" użytkownik znajdzie odsyłacze w układzie mieszanym: Bibliotekarstwo, Biblioteki zagraniczne, Łódź w Internecie, Państwo/prawo, Unia Europejska, Bazy danych, Kultura, Wyszukiwarki, Słowniki.

Ilustracja 5: Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu jako jedna z 14 bibliotek uniwersyteckich w Polsce prezentuje linki w układzie dziedzinowym. Strona Biblioteki często cytowana jest w literaturze przedmiotu.

Ilustracja 4: Biblioteka Główna Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie jako jedna z nielicznych opracowuje odsyłacze w układzie dziedzinowym w odrębnym serwisie EKONOMIA ONLINE.

Ilustracja 6: Przewodnik po medycznych zasobach Internetu Biblioteki Medycznej Uniwersytetu Jagiellońskiego prezentuje klasyczny model struktury odsyłaczy dla bibliotek medycznych, czyli podział na typy źródeł ze szczególnym uwzględnieniem baz i portali tematycznych.

Ilustracja 8: W 2009 roku firma Springshare wypuściła na rynek platformę o nazwie LibGuide. Jak można przeczytać na stronie firmy, z LibGuide korzysta już ponad 2000 bibliotek na świecie dzieląc informacje i współtworząc łącznie 125 tyś. przewodników. Springshare daje również możliwość wykorzystania LibGuide jako głównej strony biblioteki oraz zapewnia bezpłatną wersję programu na komórkę.

Ilustracja 9: Meredith Farkas w swoim blogu Information Wants To Be Free jako alternatywę dla LibGuide proponuje społecznościowy serwis del.icio.us lub wiki platformę MediaWiki.*

* Farkas, M., The long road torwards subject guide 2.0. W: Information Wants to Be Free [online] . Dostępny w World Wide Web: http://meredith.wolfwater.com/wordpress/2007/10/24/the-long-road-towards-subject-guide-20/ .

Ilustracja 10: Edward M. Corrado i Cathryn A. Frederick jako alternatywę dla komercyjnych narzędzi podają serwisy blogowe takie jak choćby WordPress.*

*Corrado, E. M., Frederick, K. A., Free and open source options for creating database-driven subject guides. The Code4Lib Journal [online] . Dostępny w World Wide Web: http://journal.code4lib.org/articles/47#21.

Ilustracja 7: Przewodnik tematyczny po stronach WWW dla kierunku pedagogika w WSL w Częstochowie.

Ilustracja 1: Onet.pl Katalog - wykaz odsyłaczy dla hasła Pedagogika. Ilustracja 2: Polska edycja katalogu Open Directory Project - strona główna.

Nazwa witryny

Adres strony

Ranking

Opis zawartości

Miniatura stronygłównej

Okienkowyszukiwawcze

Kategorie

Liczba odsyłaczyw danej kategorii