Musicusencomponist 34jaarindeantroposofieI 2
Christophorusonderdak bijAmerpoortI 6
Laboratorium onderzoektlevenskrachtI 14
Nietdownloaden, maarverhalenvertellenI 10
Hoeoverleefje alsantroposofische zorggemeenschap?I 16
VerhalenvankwaliteitI 20
tijdschriftvoorgezondheidszorgvanuitdeantroposofieInr22012-aprilIlosnummer€5,25
Stroom geeft het woord aan... Jeroen Aarts (44), bewoner
van Bronlaak, een antroposofische woon-werkgemeen-
schap voor mensen met een verstandelijke beperking
Tekst I Jeroen Aarts en Petra Essink Foto I Hapé Smeele
‘IkbenJeroenAarts.EnikwoonopBronlaakbijOplooinde
provincieNoord-Brabant.Ikwoonzelfstandigineenapparte-
mentbovenhetKoetshuis.Doordeweekkanikmiddageten
ophalenindekeuken.Ikhouervanom’smiddagswarmte
eten,dat isheelgezond. Inhetweekendkookikzelf.Soms
nodigikmijnvriendinuit,danbakikpannenkoekenvoorhaar.
MijnvriendinwoontookopBronlaak,maardanineengroep.
Zekannietzelfstandigwonen.Ikwerkindepottenbakkerij,
ik haalde mijn diploma van de vakopleiding keramiek voor
mensenmeteenbeperking.Ikhebmijnservieszelfgemaakt.
Mijnhobby’szijn:muziekmaken,wandelen,zwemmen,scoo-
terenencomputerennatuurlijk.Entvkijken.Mijnlievelings
tv-programmais3opReis,eenreisprogramma.Enikluister
ookgraagmuziek.Mijnmuziekkeuzeisheelbreed.Ikbedoel
vanBachtotaanMichaelJacksonenvanBaroktotaande
jarenzeventig. Ikvindbijnaallesgoedvanmuziek. Ikspeel
zelfookinstrumenten,pianoengitaar.Enikzitineenband,
deRimboBandinHelmond.Daarspeelikgitaar.Wespelen
eigentijdsemuziekvanGuusMeeuwis,maarookklassiekzo-
alsdeCanonvanPachelbel.
Binnenkort hebben we een bewonersconferentie in Appel-
scha. Dat is iedere twee jaar en het duurt drie dagen. We
doenworkshopsenpratengezelligmetelkaar.Ikgademu-
ziekgroep begeleiden als assistent. Heel leuk. Aankomende
vrijdaggaiknaarZeistomtevergaderen,want ikzit inde
voorbereidingsgroep. Mijn vader zegt altijd dat ik een echt
antroposoofjeben.DatkomtomdatikvroegeropZonnehuis
SteniaenookopVeldheim inZeisthebgewoond. Ik kwam
opSteniaop16oktober1978opeenmaandagochtendom
11.00uur,ikwas10jaaroud.Ikdenkdatikvierendertigjaar
in de antroposofie zit. Veel antroposofische dingen vind ik
goed,zoalsdefeesten.Somsvindikhetoverdreven,bijvoor-
beelddatjetwintigjaargeledenopBronlaakgeenradioen
tvmochthebben.Nuisdatgelukkiganders.Bronlaakhoort
nietmeerbijdeZonnehuizen,tegenwoordighorenwijbijDe-
Seizoenen.LoekWinterisonzenieuwebaas.
Ikhebeenkaartjegeschrevendatikinmijnkasthebgezet
waaropstaat:LoekWinterverdrijftdeZonnehuizen.Ikweet
nietofdatzois.Mijnemaildoetvandaagzowaardeloos.Ik
krijggeenmailsbinnen.Ikdenkdathetmetdeveranderin-
gentemakenheeft.Daarkanikniksaandoen.
DegroetenvanJeroenAartsenhoudoe!!!!!’
sI Jeroen Aarts schrijft zelf liedjes. Wil je een liedje
van hem horen? Kijk dan op Youtube bij Jeroen
Aarts, conferentielied
Musicusencomponist34jaarindeantroposofie
stroom 2012 - april 3s
NielsTekstIMargaret Vink FotoI
het kind op de foto is niet
Niels
De ouders van Niels had-
den het meteen vreemd
gevondentoenhijvertelde
dat hij ineens pijn in zijn
beenhad.Hijhadzichniet
gestoten en hij zat niet
op voetballen of een an-
dere sport waar hij zich
bezeerdzoukunnenheb-
ben. Niels wist zelf ook
niethoehetkwamdathij
ineens pijn had. Hij kon
niet meer op zijn been
staan,zo’npijndeedhet.
Devolgendedagwarenzenaardehuisarts
gegaanendiehaddekinderartsopgebeldmetdevraagof
Nielsdezelfdedagkonkomen.Bijdekinderartshaddenzeop
deröntgenfotogeziendaterinhetonderbeenvanNielseen
witte vlek te zienwas.Eenkwaadaardiggezwel inhetbot,
haddekinderartsgezegd.
NuzatNielsvoorme,eenjongenvanbijnatienmeteenopen,
vriendelijkgezicht.ZijnoudersdedenhetwoordenNielsliet
hetmaarwatoverzichheenkomen.Ookwelonderdeindruk,
hetwasallemaalzonieuwwaternugebeurde.Zijnouders
vroegenom informatie overhet gebruik van maretak. Was
datietsvoorNiels?Zehaddenerovergehoordendachten
dathetmisschieneengoedeaanvullingzoukunnenzijnopde
behandeling,naastdechemokurendieNielszougaankrijgen.
Ikverteldedaterverschillendemaretakpreparatenindehan-
delzijnmaardatzemetelkaargemeenhebbendatzeper
injectietoegediendworden.Gelukkigwasditgeenbezwaar.
Demaretakgroeitopeengastheerboomenvoordeverschil-
lende soorten kanker zijn er verschillende gastheerbomen.
Voor Niels adviseerde ik
de maretak die op de es
groeit. Deze kan gebruikt
worden bij tumoren in het
bot. Essenhout heeft bij-
zondere eigenschappen:
het ishard, taaimaar toch
elastisch en buigzaam. Ei-
genlijkzoalsonsbotisdus.
Uiteenaftrekselvandebes-
sen en de bladeren van de
maretakwordtnabewerking
een heldere vloeistof ver-
kregen die in ampullen van
eenmillilitergeleverdwordt.
Dezevloeistofwordtonderdehuidingespoten,tweetotdrie
keerperweek.Ditispijnloos,endatwaseengeruststelling
voor Niels. De prikjes, dat vond hij eigenlijk niet eens erg,
datwasmaarheeleven.Dappervond ikhem,deze jongen
dienogeenhelewegtegaanhadenzoheelveelprikkenen
andere onderzoeken nog zou gaan krijgen. Maar ik had de
stelligeovertuiging,endeeldeditmetNielsenzijnouders,
datdemaretakhemzouhelpennietdemoedteverliezen,
zijninnerlijkekrachtteblijvenvoelenookalshijperiodenzou
doormakenmetvermoeidheidenmisselijkheiddoordeche-
mokuren. De es wortelt diep, vertelde ik Niels, en kan een
voorbeeldzijnhoehijzijnvoetenstevigenstandvastigopde
aardekanzetten.Meebuigendmetwaterophemafkomt
zonderomtewaaien.Ikkonziendathetbeeldhemaansprak
enhijvastbeslotenwasergoeddoorheentekomen.
s I MargaretVinkisconsultatiefwerkend
antroposofischartsinZutphen
Herfst2011melddenweinStroomdatZonnehuizenlangsde
afgrondging.Dezeoerinstellingvanantroposofischeheilpeda-
gogie en sociaaltherapie voor kinderen en volwassenen met
eenbeperkingwankelde.Deval indedieptebleektenslotte
aanheteindevanhet jaaronvermijdelijk.Tweeweken later,
op 10 januari, werd de overname bezegeld door twee niet-
antroposofische partijen: LSG-Rentray (voor de afdeling Kind
&JeugdenOnderwijs)endeGroepWinter (voordeafdeling
Volwassenenzorg).Erwaszeerveelmediabelangstellingvoor.
Deoverheidbemoeideerzichzominmogelijkmeeenlietliefst
allesaandemarktpartijenover.
Ondertussenbezwoerendetweenieuweeigenarendatzijhet
antroposofisch karakter van Zonnehuizen zouden behouden.
Wathoudtdatindepraktijkin?Deprilleeerstedriemaanden
geldenvooralalsovergangssituatie,zodathierovernietzoheel
veelvalttezeggen.Maarwekunnenwelopzoeknaarverge-
lijkbaresituaties.
DatiswatStroominditlentenummerdoet.
DebijnazestigjarigeantroposofischezorginstellingChristopho-
rusinBoschenDuinwerdtweejaargeledenovergenomendoor
Amerpoort.Hoevergaathetmendaar?YgdrasilinOverijsselis
eenjongezorggemeenschapwaarmenvanuiteenantroposo-
fischeinspiratiewilwerken,opeennetietsanderemanierdan
deoudereinstellingen.EnhoedoetmenhetinBreidablick,een
typischantroposofische instelling onder de vlag vandeRap-
haëlstichting, die pal staat voor ‘antroposofische zorg’? Wat
houdtdezezorgin,wanneerbiedjedie?GuusvanderBieen
TonBeemsterbuigenzicheroverinhuntweegesprek.Uithet
vraaggesprek met hoogleraar ethiek Hans Reinders, houder
vandeLievegoedleerstoel,blijktdatantroposofischegezichts-
puntenvoorzorgonderzoekeenwarmonthaalkrijgeninregu-
liereinstellingen.Zelfsverzekeraarsinteresserenzichhiervoor.
Kortom,er isvasttoekomstvoorantroposofischezorg.Maar
danopnieuweplekken,ineennieuwejas.Dieanderemensen
aantrekkendandegenendiedaartotnogtoe juistombekend
stonden. (MG)
Colofon8e jaargang, nr. 2, april 2012
Redactie Petra Essink (hoofdredactie), Michel
Gastkemper (hoofdredactie), Thom Kloes (be-
stuurslid), Mieke Linders, Inica Loe en Aad Meijer
Redactiesecretariaat Stationsstraat 79G, 3811
MH Amersfoort
Vormgeving Gerda Peters, www.fingerprint.nl
DrukwerkZijlstra Drukwerk, Rijswijk
Oplage7.500 exemplaren
ISSN 2012-5744
Kopijsluiting1 juli 2012
Advertenties(06) 4862 3741, adverteren@antro-
posana.nl
Ledenmutaties [email protected]
Vragen Antroposanapolis antroposanapolis@
flexisgroep.nl, (020) 62 60 628
Overigen vragen [email protected] of (033)
42 26 542
BestuurAntroposanaAnnemieke Jansen (voorz.),
Harjo Walvis (sec.), Theo Helling (penningm.),
Andreas Reigersman en Thom Kloes
Directeur Lia Kemerink
SecretarieelmedewerkerInica Loe
Stroom wordt verzonden in afbreekbaar biofolie,
mede gefinancierd door Zijlstra Drukwerk
©2012, ,alle rechten
voorbehouden
Stroom is het tijdschrift van Antroposana, lan-
delijke patiëntenvereniging antroposofische ge-
zondheidszorg. Secretariaat: Stationsstraat 79G,
3811 MH Amersfoort, (033) 42 26 542 (di-wo-do
10.00-13.00 uur), [email protected], www.an-
troposana.nl.
Een abonnement op Stroom kost € 19,- per jaar.
Het lidmaatschap van de vereniging, inclusief een
abonnement op Stroom, kost € 25,- per jaar. Abon-
nement en lidmaatschap worden beide steeds stil-
zwijgend met een periode van een jaar verlengd.
Opzegging schriftelijk aan bovenstaand adres, vóór
25 december.
Disclaimer De inhoud van alle uitingen van Antro-
posana, landelijke patiëntenvereniging antroposo-
fische gezondheidszorg, zoals website, tijdschrift,
brochures, posters, folders, banners en dergelijke,
is met de grootst mogelijke zorg samengesteld on-
der eindverantwoordelijkheid van het bestuur van
de vereniging. Deze uitingen beogen bij te dragen
aan de realisering van de doelstellingen van de ver-
eniging Antroposana.
Het bestuur van Antroposana kan niet aanspra-
kelijk worden gesteld voor eventuele, buiten haar
schuld ontstane, onjuistheden en evenmin voor de
gevolgen van het gebruik van de inhoud.
Het bestuur wijst eveneens elke aansprakelijkheid
van de hand voor bijdragen van derden, of voor de
inhoud of het functioneren van informatiebronnen
waarnaar wordt doorverwezen.
©Dedieptein
stroom 2012 - april 5s
Camphillgemeenschap Christophorus in Bosch en Duin
droeg altijd een duidelijke antroposofische signatuur.
Sinds twee jaar is zij onderdeel van de reguliere zorgin-
stelling Amerpoort. Welke gevolgen heeft dat voor de
antroposofische zorg? En wat is de ervaring van mede-
werkers die er al langere tijd werken, kunnen zij gedijen
in deze nieuwe setting? Aad Meijer sprak met Christi van
Groesen, zij werkt al 23 jaar bij Christophorus. Tekst I
Aad Meijer Foto I Hapé Smeele
Wie van Bilthoven naar Zeist het fietspad op de oude
spoordijkvolgt,komthalverwege,geborgeninhetgroen,
aanzijnrechterhandChristophorustegen.Hetheethier
BoschenDuin.Dienaamklopt.Loofbosafgewisseldmet
stuifduin,vliegdennenensparren.Notabelenhebbenhier
landhuizen gebouwd om rustig en op stand te wonen.
Christophorus heeft tien van zulke villa’s ingebruikge-
nomen als groepswoningen voor ongeveer negentig
kinderen en jongvolwassenen met een verstandelijke
beperking.Indejaren’80krijgthetcentrumeennieuw-
gebouwdhartwaarondermeerdeaula,deschoolenhet
gezondheidscentrumzijngevestigd.Christophoruswerkt
opantroposofischegrondslagenheeftin2010onderdak
gevonden bij Amerpoort, een organisatie voor dienst-
verlening aan mensen met een verstandelijke beperk-
ingindeprovinciesUtrecht,FlevolandenNoord-Holland
(’tGooi).IkontmoethierdemanagerKind&Jeugdvan
Christophorus,ChristivanGroesen.
Heeft Christophorus een heel nieuwe weg ingeslagen?
ChristivanGroesen:Christophoruskonalskleinezorgin-
stellingnietmeeralleszélf.Wijvoeldendenoodzaakte
gaansamenwerken.Dankijkjeuitnaareenpartner.Als
jeuitdeantroposofischehoekkomt,ligthetvoordehand
datjeeerst indiehoekgaatzoeken.Wewillennueenmaal
graagonzeeigenkleurenachtergrondbehouden.Maaruit-
eindelijkzijnweterechtgekomenbijeenregulierezorginstel-
ling,Amerpoort.
Amerpoort iseen instellingdieprobeerteenkleurrijkpalet
aanzorgteleveren.Deontmoetingmetdezeinstellingleid-
deuiteindelijktoteenfusie.Inditproceszijnwegaankijken
naardeeigenkleurdiewebijAmerpoortwildenbinnenbren-
gen:zorggeïnspireerdvanuitdeantroposofie.Juistdieeigen
kleurwarenweeenbeetjekwijt.Doorallerleiomstandighe-
denwistenwenietmeerzogoedwaaromwesommigedin-
gendoenzoalswezedoen.Binnendeorganisatieleiddedat
totdevraag:Hoekunnenweantroposofieweerinzijnkracht
teruglatenkomen?Enmetbehoudvaneigenkrachtinhet
groteregeheelAmerpoorteenplekinnemen?
En lukt het je – antroposofische – zelf te blijven in dat grotere
geheel?
Metveelkleinestapjeszijnwedaarnueenstukverdermee.
Datwilonzenieuwefolderlatenzien.Dezemoesttoeganke-
lijk zijn. De antroposofische visie kan nog wel eens ‘wollig’
overkomen.Duswildenweeenfolderdievooriedereenlees-
baarwas.Maarookmetalleswaarmeewelatenzienwaarin
je‘anders’bent.
Via de website en deze folder treedt Christophorus op een eigen-
tijdse manier naar buiten. Is dat een uiting van de herbezinning
op de antroposofische grondslag?
Uiteindelijkgaathetomhetinterneprocesvanverandering.
Jekuntnogzo’nmooiefolderhebben,dathaaltnietsuitals
hetnietneerslag is vangroei vanbinnenuit.Debegeleiders
moetensterkergaanvoelenwaardeeigenkracht ligt: inde
antroposofie.Wijkunnenalsmanagementwelvanalleswillen,
debegeleiderszullendiekrachtmoetenervarenenuitstralen.
Zijzijndeeerstendiecontacthebbenmetdeouders.Descho-
lingvandezemedewerkersvindenwevanhetgrootstebelang.
Mensendieoponsafkomen,voelenalgauwdatChristophorus
eenbijzondereplekis,maarhebbenvaaknoggeenideewat
daarachterzit.Omdatbeterzichtbaartemakenhebbenwe
eenintroductiecursusantroposofieopgezet.Allemedewerkers
nemendaarsamenaandeel. Indeaparte teamswordtdan
aan thema’s verder gewerkt. Ook beginnen we samenkom-
stenaltijdmet ietswat inspireertofdeaandachtvestigtop
onzespiritueleachtergrond.Datgeldtookvoordebewoners-
besprekingen;dangaatereenkaarsjeaanenzeggenweeen
spreukvoorwebeginnen.Wehoudenzulketraditiesinereom-
datwedewaardeervanervaren,nietomdathetvoorschriftis.
Wat is er wél anders ten opzichte van vroeger?
Zoals wij als Camphill-organisatie ooit geweest zijn... dat is
nietmeer.Ikbenhier23jaargeledenbegonnen.Hoeleefden
wetoen?Wonenenwerkzesdagenperweek;deBijbelavond
eneencultuuravond.Dezevasteelementenzijnerlangzamer-
handvanafgegaan.Medewerkerskunnennietmeertegelijker-
tijdopgaanindegemeenschapentochooknogeenprivéleven
hebbenofbuitendegemeenschapnogietsdoen.Hetintensie-
velevenvanCamphillleiddevaaktotvoorbij-je-grenzengaan.
Terugkijkendopdieidealistischeperiodezegikaltijdwélte-
genmijzelf:ikhadhetabsoluutnietwillenmissen.Hetwas
zo bijzonder om in een huis alles te delen met elkaar. Het
waseenhechteclubmedewerkersdiedichtomelkaarende
anderebewonersheenstonden.Zozorgenenbegeleidenwas
eenrijkdomomtebeleven!Zoheeftmijnoudstedochterin
ChristophorusonderdakbijAmerpoort
‘Bij Amerpoort zorg binnenbrengen geïnspireerd vanuit de antroposofie’
stroom 2012 - april 7s
dietijdliefdevollerenomgaanmetonzejongeren.
Ineenbepaaldopzichthebbenwestappenteruggezet.Van
deanderekantmoestenweonsindeze21eeeuwplaatsen.
Datwerdonsduidelijktoenweinderegulierezorgopzoek
gingennaareenpartner.VanAmerpoortkunnenweveelle-
ren.Ookdaariseengevoelvoorgemeenschapeneenheel
bijzonderemaniervankijkennaardebewoners.Ookzókan
het!Antroposofenmoetenookbescheidenzijnenbekennen
datervanandereorganisatiestelerenvalt.Vandeandere
kantheeftAmerpoorthoogingezetomjuistonzeantroposo-
fischeidentiteittebewakenenteversterken.Detoegewijde
zorg,dejaarfeesten,depareltjesvanonzemaniervanwer-
kenmoestenweeromhoogkomen.
Collega’s uit de reguliere zorg stelden ons heldere vragen:
‘Hoedoenjulliedattoch?Alswebijjullieophetterreinko-
meniserzo’nrusttebeleven.Hoescheppenjulliediesfeer
indehuizen?Hoezogeentelevisiealtijdaan?’Datleidttot
gesprekken over de inhoudvan het werk.Enmedewerkers
vanAmerpoortdiegraaghierwillenkomenwerkenomdatze
voelendathierietsbijzondersleeft.
Zijn er in de nieuwe organisatie ook zaken die de ideale zorgcul-
tuur beperken?
Jehebttemakenmetregelgevingvanuitdeoverheid.Bud-
getten bepalen mede wat er kan en niet. De organisatie
stuurtopgezondebedrijfsvoering.Wemakenmetelkaareen
scholingsjaarplanwaarinwedeprioriteitenvooreenwerk-
jaarvaststellen.
DeheilpedagogieinNederlandheefthetheelmoeilijkgehad
metdeopstapelendebezuinigingenindesector.OokChris-
tophorusheeftjarenmeegemaaktwaarinwehardmoesten
werken ons hoofd boven water te houden. Wanneer men-
senontslagenworden,komthetwerkonderdruk testaan,
maarhetgaatgewoondoormetmindermensen.Endandie
vreemdeogendiemeekijkenoverjeschouders:‘Gaathetwel
goed?’ Dat was een lastige periode. Maar niets komt voor
niets. Wat betekent deze situatie voor mij als mens? Ga ik
erinmetnieuwekrachtoftreedikterug?Ikhoudzoveelvan
dezegemeenschap;elkekeerkreegikweerdekansominte
stappenofhetbijltjeerbijneertegooien.
Hoe zijn de bewoners door dat proces van versobering heen ge-
komen?
Ikdenkdatdebewonersnietveellasthebbenondervonden.
Jeprobeerthunzoveelmogelijktevrijwarenvanproblemen.
Als jeervaneenafstandnaarkeek,kon jedeverschraling
welzien.Goedezorgmoestdoorgaan.Maarerwarenveelaf-
scheidsfeestjesenroosteraanpassingen.Uitloopurenkonden
nietmeer.Debewonerszullenzekerietshebbengemerktvan
deveranderingen.Dekinderenzijnzooprechteneerlijkdat
je aan hun gedrag kan zien wanneer de dingen niet lekker
lopen.Destafheefteraltijdingeloofddatweerdoorheen
zoudenkomen!
Hoe kwam het tot het beslissende keuzemoment?
Indemoeilijke jarenhebbenweeens inde tweemaanden
bijeenkomsten gehad met alle betrokkenen: bestuur, ma-
nagement, teamleiders, Ondernemingsraad, medewerkers.
Elkekeerwasereenthemawaarmeeweaanonsfundament
kondenwerken.Eénvandethema’swas:hoekunnenweeen
sterkereorganisatieworden?Dezevraaghebbenwelangon-
derzocht.Debestuurlijkesamenwerkingkwamdaarmeeop
gangenmonddeuitindefusiemetAmerpoortin2010.
Vandeenekantwaserdirecteenwarmendankbaargevoel
naaronzenieuwepartner.DekwaliteitenvanAmerpoorther-
kendenwedirect.Vandeanderekantwaserdezorgomde
eigenidentiteit,onserfgoed.Wezijninmiddelstweejaarop
weg. En binnen de organisatie begint het door te dringen:
wedoenhettochmaar!Wenoterensuccesjes.Erzijndank-
bareentevredenouders.Dekwaliteitvandeantroposofische
zorg wordt opnieuw zichtbaar door alle vragen die worden
gesteld. We hebben zicht op een nieuwe toekomst. Ik geef
weerveelrondleidingenoverhetterrein.
sI www.amerpoort.nl
Eten met aandachtDiëtisteRyaYpmaschreef insamen-
werking met arts Machteld Huber
een helder, toegankelijk en informa-
tiefboekje.Hetisruimenluchtigvan
opzet met veel kleurrijke, aanspre-
kende foto’s. Tien hoofdstukken met
onderwerpen als: de betekenis van
smaken, verteren, warmte en ritme,
overgewicht,wordenafgewisseldmet
een illustratieve casusbeschrijving.
Bedoeldvoorcollegadiëtistenen ie-
dereendie zichbezighoudtmetvoe-
ding.RyaYpmabeschrijftovertuigend
haaropeen rijkeervaringgestoelde
methode.Deproefsessieisdesleutel
tothetinzichtkrijgeninklachten,die
verbandkunnenhoudenmetvoeding.
Doorsamenmethaarcliëntteproe-
ven en te vragen naar de beleving
leert de persoon waarnemen. Door
zichbewustteworden‘hoe’ergege-
tenwordtinplaatsvan‘wat’,doorbij-
voorbeeldmetaandacht te snoepen,
kaneenontwikkelingsprocesopgang
wordengebracht.Dewaardedieeten
voordezemensheeftwordtduidelijk
zodateengrotergevoelvanruimteen
vrijheidkanontstaan.Zevertelthoe
ideeënenemotieseenverbindingmet
eten in de weg kunnen staan, zodat
verzadiging nauwelijks meer wordt
gevoeld. Weer gevoelig worden voor
het signaal van verzadiging dat als
baby zo vanzelfsprekend bestond, is
belangrijkvoormeerbegripbijover-
gewicht. Arts-onderzoeker Machteld
HubernoemtdebenaderingvanRya
Ypma veelbelovend voor de toene-
mende problematiek bij overgewicht
enaanverwanteziekten.Zepleitvoor
nader onderzoek en een plek in de
modernevoedingstherapie.(ML)
s I Eten met aandacht. Doeikhetgoed
ofdoethetmij goed?RyaRypma
i.s.m. Machteld Huber, € 11,50, te
bestellenviawww.louisbolk.nl
AngstDereeksKleineSteiners isuitgebreid
met‘Angst’:eenverzamelingfragmen-
ten uit Steiners voordrachten en ge-
schreventekstenoverangst.
Nagewenningaandetaal,valterveel
behartenswaardigs te lezen. Rudolf
Steinerleertonsdatangstverbonden
ismethetmenszijnendathetoverwin-
nenervannoodzakelijkisvoordegees-
telijkeontwikkelingvanhetindividuen
van de wereld. Ook over de grenzen
vangeboorteendoodisdezielnietvrij
vanangst.Hijbespreektondermeerde
(onbewuste)angstvoorhetonbekende,
detoekomst,angstvoordekosmische
leegteendegrootstevreesinhetaard-
seleven:dedoodsangst.Hijschetstde
samenhang tussen angst en het heb-
ben van zorgen en egoïsme, legt een
relatie tussen angst en de wil en het
zelfvertrouwen.Kunsten sprookjes in
deopvoedingroepenverwonderingop,
waardooreerbiedvoorhetonbekende
totontwikkelingkankomen–eenon-
misbarekwaliteitopdelaterewegnaar
zelfkennis.Uitvoeriggaathijinopzelf-
opvoedingenbewustwordingdieangst
uiteindelijkkunnenoverwinnenenlei-
dentotinnerlijkekalmteengelijkmoe-
digheid, naast moed en daadkracht.
Geduldig en herhaald oefenen zullen
ziel en lichaam versterken. Overgave
enmeditatienoemtSteineralsmidde-
len.Terondersteuninggeefthijenkele
concreteoefeningen.Eenboekjeomte
lezenenteherlezen. (ML)
s I Angst. RudolfSteiner,Uitgeverij
Pentagon,Amsterdam2011,
€13,50
‘Amerpoort zet sterk in op onze antroposofische identiteit’
stroom 2012 - april 9s
Guus van der Bie: Om te beginnen
kun je jeafvragenofantroposofische
instellingen wel antroposofische zorg
bieden. Waaraan zie je dat er deze
zorg wordt geboden? De uiterlijke
vorm komt slechts in beperkte mate
overeenmetdeinnerlijkgebodenkwa-
liteit.Jemoetdemensendiedezorg
verlenenkennenomdittekunnenbe-
oordelen.Aandeanderekant,erzijn
antroposofischehuisartsendiebijeen
bepaalde kwaal een bepaald middel
geven,alseenstandaardrecept.Ikwil
maarzeggen:deverpakkingisnietre-
presentatiefvoordeinhoud.Hethangt
ervan af op welke manier men in de
zorgstaat.Ikdenkweldatjekuntzeg-
gendatdehartekrachtwaarmeevele
artseninderegulierezorgwerken,in
derichtingvandeantroposofischeof
tenminstehumanezorggaat.
Er iséénverschil:depraktijkvandie
zorglijktmogelijkeenbeetjeantropo-
sofischvankarakter,maardegeestes-
wetenschappelijkeachtergrondvande
antroposofieontbreektbijdezorgver-
lener.
Ton Beemster: Voor mij ligt het an-
ders. Ikwerkbinneneenstichtingdie
zichzelf uitdrukkelijk antroposofisch
noemtenwaarmenzichlaatinspire-
ren door de antroposofische zorg: de
Raphaëlstichting.Ikvindhetbelangrijk
datmensenBreidablickherkennenals
zijndeniet-regulier.Wijonderscheiden
ons dus in de eerste plaats uiterlijk.
Alsmensendezeinstellingwillenleren
kennen,leidenwehenrondenlatenwe
hunhethieraltijdeerstzien.Devraag
isdanofzezichzelfherkenneninwat
zehierervaren. Ikwilnietontkennen
dat we een enorme strijd voeren om
deinnerlijkekantvandeantroposofie
hiertebehouden.Maarindeuiterlijke
kant moet het meteen duidelijk zijn.
Ikmoeterwelaantoevoegendatcli-
entenhieranderevragenhebbendan
een patiënt in een huisartsenpraktijk
of in behandeling bij een therapeut:
hetishierhunwoonplek.Mensenko-
menhierhunlevenlang.Onzezorgis
huneenomgevingtebiedenwaarinze
zichhetbestekunnenontwikkelen.We
bestaan veertien jaar en hebben nu
450medewerkers.Hetwordtzorgelijk
als medewerkers zeggen: ik heb niks
metantroposofie.
Guus:Essentieelisdatjealsantropo-
sofische instelling een duidelijke plek
in de maatschappij inneemt en daar
een verbinding mee hebt. Dat bete-
kent dat je jezelf niet afgrenst. Maar
tegelijkertijdstreef jedebestekwali-
teitna,jebiedteenzopuurmogelijke
cultuuraan.Zulkeinstellingenmoeten
er ook zijn, als tegenwicht tegen or-
ganisaties die van origine antroposo-
fischwarenmaarwaardieimpulsom
allerlei reden is afgenomen. Als deze
verdwijnen,danontbreektereenbe-
langrijkemogelijkheidomechtantro-
posofieineenbepaaldetoepassingte
lerenkennen.Vanbelangisdeverbin-
ding met de samenleving te verzor-
gen.Datisookdezinvanorganisaties
zoals (beroeps)verenigingen van an-
troposofische artsen, therapeuten en
verpleegkundigen, of de antroposofi-
schezorgaanbieders(NVAZ)endeAn-
troposofischeVereniging. Indiezin is
antroposofiebedoeldvoordewereld.
Deuiterlijkeverschijningisdaarbijes-
sentieel, door in kleuren en vormen
duidelijktemakenwieenwatjebent.
DatbetekentookgeenRadio4 inde
wachtkamer, hoe goed bedoeld ook.
In de geneeskunde brengt de dokter
genezingsprocessen op gang door
patiënten met bepaalde natuurlijke
medicijnentebehandelen.Antroposo-
fiehelpthemhierbijomhet juiste te
vinden. Bij leidinggevenden moet het
vermogenaanwezigzijnomgeestelijk
vrijeruimtetescheppenomantropo-
sofischegeneeskundetebedrijven.Als
een instelling door niet antroposofen
geleidwordt,kandiezorgalsnogan-
troposofischzijnalsereenvrijeruimte
isvoorantroposofischezorg.Watdan
antroposofisch genoemd wordt, kan
nietdoordedirectieofleidingbeoor-
deeld worden, maar moet zijn uitbe-
steed zijn aan die mensen die in die
vrijeruimteprofessioneleantroposofi-
schezorgaanbieden.Dedirectievolgt
dandeprofessionalszolanghetprak-
tischuitvoerbaaris.
Ton:Wijzijnweliswaareenantroposo-
fischeinstelling,maardemeesteme-
dewerkerszijngeenantroposofen.Bij
onze interneconferentie,eenretraite
met de leidinggevenden, vroegen wij
onsaf:hoekunnenwijweerstandbie-
dentegenalleswatvanbuitenopons
afkomt en niet bevorderlijk voor ons
werk is? Hoe veroveren wij die vrije
geestelijkeruimteweer?
Guus: Dat geldt niet alleen voor de
instellingen, hetzelfde speelt bijvoor-
beeldookonderantroposofischehuis-
artsen.Metdehuidige regelgeving is
hetontzettendmoeilijkomantroposo-
fischtewerken.
Ton:Hoekrijgjedatweervoorelkaar?
Wij zoeken het in het kleine. Zo had-
den we een taalproject, waarbij we
begrippen wilden vermijden die niet
hetmenselijkeuitdrukken.Eenduide-
lijkvoorbeeldishetbegrip‘productie’,
datkomtuitdeindustrieenpasthier
helemaal niet. Je moet daar nieuwe
begrippenvoorzientevinden.
Nietdownloaden,maarverhalenvertellenTegenwoordig zijn er reguliere or-
ganisaties die ook antroposofische
zorg aanbieden. Is dat wel een rea-
listische mogelijkheid? Of kun je an-
troposofische zorg alleen aanbieden
in antroposofische instellingen?
Stroom organiseerde een gesprek
tussen Guus van der Bie, gepen-
sioneerd antroposofisch huisarts,
onderzoeker en opleider, en Ton
Beemster, directeur van de antropo-
sofische zorginstelling Breidablick
in Middenbeemster Tekst I Michel
Gastkemper Beeld I Hapé Smeele
‘Het is zorgelijk als medewerkers niks hebben met antroposofie’
stroom 2012 - april 11s
Guus:Juistindekleinedingenkunjeje
identiteitopbouwen.Datisvoorantro-
posofischehuisartsenvolledigherken-
baar. Dagelijks moet je de innerlijke
ruimte veroveren om antroposofisch
te kunnen werken. De woordkeus te-
genover de patiënt is hierbij essenti-
eel.Alsjejeafvraagtwathetwerkings-
mechanisme van een medicament
is, gebruik je een ‘verkeerd’ woord.
‘Mechanisme’komtvoortuiteenme-
chanistische, technische en materiële
voorstellingvanzaken.Maardatgeldt
nietvoorhetmenselijklichaamenhet
toedienenvanmedicijnen.
Ton:Cliëntendieeenantroposofische
behandeling wensen, moeten vooral
letten op de woonsfeer, niet zozeer
opdebenadering.Dieomgevingmoet
hetmenselijkeindemensstimuleren.
Daarvoorontwikkeljeaspecten,zoals
taal die de gezondheid bevordert. Ie-
derjaarmoetjeopnieuwjeidentiteit
verduidelijken,steedsmetwatanders.
Wij hebben bijvoorbeeld elkaars hui-
zengevisiteerd.Heb jewelhet juiste
schilderij aan de wand? Je moet kri-
tiek kunnen verdragen. Het is jouw
huiskamerendiemoetwel levensbe-
vorderendzijn.Jezouhierinveelmeer
kunnenontwikkelen.
Het is heel moeilijk om mensen met
hetantroposofischeincontacttebren-
gen.Alsofheternunietdetijdvooris.
Mensen hebben niet de grote vragen
zoalsvroeger.Antroposofengaanmee
methetelkjaarweereenandermodi-
eusbegripcentraalstellen:eerstwas
hetsalutogenese,daarnavitaliteit,nu
weerdeTheoryU.Metditlaatsteheb
ikmoeite,omdatdaarbijeenhelese-
rie van industriële termen wordt ge-
bruikt,bijvoorbeeld‘downloaden’.Dat
stuitmetegendeborst.Hetgaatme
om het opbouwen van innerlijkheid.
Vroeger hadden alle instellingen hun
verhaal.HierwasdatdeEdda,inScor-
lewalddeParcival.
Guus: Het antroposofische gezond-
heidscentruminZeistheetWidar...Ja,
dat is heel belangrijk, het spirituele
ineenverhaalvatten.Datiseentoe-
gangspoort. Je zult waarde moeten
toekennen aan het spirituele, je in-
nerlijk daarbij aansluiten en dat dan
invullen. Ik wil nog even terugkomen
op een antroposofische behandeling
vaneenkwaal.Diekunjeniet‘opbe-
stelling’ krijgen, dan zit je namelijk
weerinhetregulieredenken.Jemoet
individueelenbiografischkijken.Eris
geenstandaardreceptuur.Alleswatje
standaardiseert, doet onrecht aan de
kwaalenaandemens.Jemoetbeide
regulier én contextueel beschouwen,
kijkennaarhetwelzijnendeontwikke-
lingvandepatiënt.
Weontkomennietaanregelgevingvan
het aanbieden van griepvaccinatie.
Maarjekuntweleenbezinningsaspect
aanjeuitnodigingtoevoegen.Jebiedt
de patiënt dan een kans: een kijk op
ontwikkeling.
Ton:Een innerlijkhoudingsaspectdat
voordeantroposofischezorgvanbe-
lang is, is dat je in jezelf het contact
onderhoudt tussen binnen en buiten.
Onze medewerkers hebben de diepe
wens om voor anderen te zorgen.
De innerlijke houding die daarbij ge-
vraagdwordt,isopenheid,eerlijkheid,
gelijkwaardigheid.Diekunjenietme-
ten.Maarwekrijgenerweleenindruk
vandoorhoedemedewerkerwerkt.
Daarnaastbiedenweinhoudaan,zoals
eeninleidingopdejaarfeesten.Datis
ook zobij de stof voordeoriëntatie-
cursus.De innerlijkheidkunnenwe in
feitealleenstimulerendoorhetvoor-
beeldendeervaring.
Guus:Ikmerkbijdestudentenaanwie
iklesgeef,datzewillenwetenwaarze
kunnenlerenwatikdoe.Daniseriets
gewekt in het slapende deel van het
bewustzijn.Eenvoorbeeldkanhetin-
nerlijkwekken:waarkaniklerenomzo
naardemenstekijken?
Ton:Wekkendisbijvoorbeelddevraag:
watiseenmens?Waarbeginthetle-
venvaneenmens,opwelkmoment?
Datisvanuitdeantroposofischegees-
teswetenschap gezien geen goede
vraag. Je hebt nu die discussie over
baby’smetopenruggetjes,ofjehier-
bijmetlevenswaardigleventemaken
hebt. Dat is eigenlijk een onzinnige
vraag. Dat besef breekt dan door bij
medewerkers, ze krijgen zo achting
voorhetbegripmens.
Een intakeconsult van een tandarts
kost€37,waarvan€31doordezorg-
verzekeraars vergoed wordt (gemid-
delde bedragen). Nu de tandartsta-
rieven per 1 januari van dit jaar zijn
vrijgegeven, wijken meer prijzen van
behandelingen af van de vergoeding
uit de aanvullende tandverzekering.
De Amersfoortse laat met terugwer-
kende kracht per 1 januari 2012 het
marktconformetarieflos.Insommige
gevallen betekent dit voor verzeker-
den een hogere vergoeding. Of deze
tijdelijke maatregel definitief wordt
hangtafvandenieuwetandartstarie-
vendie in april bekendworden.Voor
een overzicht van de prijsverschillen
maakt de patiëntenkoepel NPCF een
vergelijkingssite. www.npcf.nl. Antro-
posanaislidvandeNPCF.
‘Vroeger hadden alle instellingen hun verhaal: hier de Edda, daar de Parcival’
Plaatselijkeafdelingen
Aquamarijn (Arnhem) Gerard Rotteveel I T: 026 3512712 I E:
[email protected] Artaban (Hoorn) Maarten Moens I T: 0229 214550 I E: artaban@
antroposana.nl
Duindoorn (Den Haag) Daniëla Oele I T: 070 3548737 I E: duindoorn
@antroposana.nl
Egelantier (Bergen) Etty Hebers I T: 072 589 73 83 I E: egelantier@
antroposana.nl
Eindhoven Jan FrimaT: 040 2450147 I E: jfrima@
kpnplanet.nl
Fryslân (Leeuwarden) Ria Dijkstra I T: 058 2664746 I E: rietje_50@
hotmail.com
Helianth (Rotterdam) Nyn-ke Roukema I E: helianth@
antroposana.nl
Jaspis (Driebergen-Zeist e.o.) Roos Chan I T: 030 6924403 I E:
Keerkring (Haarlem) Bert van Westerop I T: 023 5272576 I E:
Maretak (Zoetermeer) Yvonne Meppelink I T: 079 3413100 I E:
Meander (Breda) Hans van Gennip I T: 076 5878834 I E: hansvangennip
@gmail.com
Noordelijke afdeling (Groningen) Nienke Boschman I T: 0595
424251 I E: nienke.boschman@
planet.nl
Saga/Steden3hoek (Apeldoorn, Deventer, Zutphen) Elisabeth Duisterhof I T: 055 5214161 I E:
Symphytum (Vlaardingen) vacantTilburg i.o. Richard Fischer I T:
013 4685371 I E: ricfisch@gmail.
com
Wilg (Alkmaar) Gerda Schoen I T: 072 5625175 I E: antroposana-
Zonneweg (Dordrecht) Thea van Veen I T: 078 6814535 I E:
secretariaat.zonneweg@
antroposana.nl
Regio’s
Regio Centrum, Bernard Heldt I T: 030 6953621 I E: bernard@
heldt.nl
Regio Noord Regio Noord-WestRegio OostRegio WestRegio Zuid (Brabant) Jan Frima I T: 040 2450147 I E: jfrima@
kpnplanet.nl
Regio Zuid (Limburg) Johan Littel I T: 045 5215407 I E:
Gastvereniging
VOAG (Leiden) Tromp de Vries I T: 071 5416732 I E:
Antroposana
VergoedingtandartstarievenAntroposanapolis
In de serie Gezichtspunten van het
Centrum Sociale Gezondheidszorg is
nu verschenen nummer 49: Kanker,
een visie op ontstaan, werking en be-
handeling,doorJanSaal.Debrochure
opentmeteenbeschrijving:eentumor
neemtruimteinzonderinhetlichaam
een functie te hebben. Vanuit het an-
troposofisch mensbeeld wordt kanker
beschreven als een verstoring van de
harmonietussendekrachtenveldendie
samendemens instandhouden.Een
langjarigonderzoekvandeuniversiteit
vanHeidelberglaatziendatdeoverle-
vingskans in gunstige zin wordt beïn-
vloeddoorhetgevoeldatjezelfjeleven
kuntbepalen(zelfregulatie).Daaromis
hetgoeddaternietalleenfysiekwordt
ingegrepen (bijvoorbeeld operatief of
via bestraling) maar ook het contact
met de ‘diepere eigen wil’ wordt ver-
sterkt. Auteur Jan Saal schrijft eerlijk
en duidelijk over deze
vaak levensbedreigende
ziekteenbespreektonder
andere het gebruik van
maretak, het belang van
gezonde voeding en het
omgaanmetdepressieve
gevoelens.(IL)
s I Tebestellenvia
www.gezichtpunten.nl.Prijs:€3.
Brochure over kanker
stroom 2012 - april 13s
In het voormalig klooster Roepaen in
Ottersum is op 23 maart 2012 een
laboratorium geopend dat onderzoek
doetnaarlevenskrachtinvoeding.Paul
Doesburg,directeurvanCrystal-labwil
met behulp van de zogenaamde kris-
tallisatie-methode laten zien dat het
mogelijk isdeplantaardigeprocessen
vangroei,rijpingenverouderingzicht-
baartemakenentebestuderen.Ver-
schilinlevenskracht,ookwelinnerlijke
kwaliteitgenoemd,tussendeverschil-
lendeontwikkelingsfasenvaneenplant
en met name ook hoe die ontwikke-
lingsprocessenopelkaarinwerken,kan
zovisueelgemaaktworden.Hoegaat
Crystal-labtewerk?Hetsapofextract
van een (voedings)product wordt ge-
mengdmetkoperchloride.Ditmengsel
verdampt onder gecontroleerde om-
standighedenwaarnadekoperchloride
kristalliseert. De aldus ontstane kris-
tallisatie structuur, het zogenaamde
kristallisatiebeeld, is productspecifiek,
maarkanbinneneenvoedingsproduct
heelverschillendevormenaannemen.
Debeeldenwordenoptweemanieren
beoordeeld:visueelendoormiddelvan
gecomputeriseerdeimageanalyse,af-
hankelijkvandeonderzoeksvraag.Met
eenvisuelebeoordelingishetmogelijk
een uitspraak te doen over de mate
vankwaliteit.Bijdecomputerbeoorde-
linggaathetomhetachterhalenvan
significanteverschillentussenproduc-
ten.Crystallabwilgraagwetenschap-
pelijke erkenning van, en bekendheid
geven aan de (voedings)kristallisatie-
methodeenwerktdaartoeinEuropees
verband in het zogenoemde Triangle
consortiumsamenmetdeUniversiteit
van Kassel (D) en de Biodynamic Re-
search Association Danmark (DK) aan
het standaardiseren en wetenschap-
pelijkvaliderenvandevoedingskristal-
lisatiemethode.(PE)
Meerinfo:www.cystal-lab.nl
Crystallabonderzoektlevenskracht
Het Patiënten Platform Complemen-
taireGezondheidszorgverrichtonder-
zoek naar een geïntegreerde aanpak
voor chronische gewrichtsklachten.
Doelvanhetprojectisomeenaantal
complementairebehandelwijzen inde
eerstelijnszorgmetdebehandelingbij
dehuisartsteintegreren.Patiëntenis
gevraagd naar hun zorgbehoeften. Er
zijn gesprekken gevoerd met huisart-
sen en complementair werkende art-
sen en zorgverzekeraars zijn geïnter-
viewd.Eriseeninventarisatiegemaakt
van knelpunten in de huidige eerste-
lijnszorg, zoals de afstemming tussen
verschillende zorgverleners. Binnen-
kort komen de eerste resultaten van
hetonderzoekvrijenzalineenaantal
huisartsenpraktijkeneenbehandeltra-
jectvanstartgaan.
Antroposana is als lid van het PPCG
een van de deelnemende partijen in
het project. Zij juicht het project toe,
omdatuithetonderzoekblijktdatde
meeste patiënten met chronische ge-
wrichtsklachtenaangeveneengeïnte-
greerdebehandelingtewillen.Dezorg
in antroposofische huisartsenpraktij-
kenisperdefinitieintegratief.(LK)
www.ppcg.nl
De
nieu
wsb
eric
hten
zijn
ver
zorg
ddo
orP
etra
Ess
ink
(PE)
,en
Lia
Kem
erin
k(L
K)
Internationale nieuwsbrief antroposofisch medisch onderzoek
Onlangs is de eerste uitgave van de
InternationalResearchNewsletteron
Anthroposophic Medicine versche-
nen.Dezedigitalenieuwsbrief iseen
nieuw initiatief van de Hogeschool
Leiden, Lectoraat Antroposofische
Gezondheidszorg, in samenwerking
metdeMedischeSectievanhetGoe-
theanum in Dornach. Met de inter-
nationale samenwerkingkanworden
voldaan aan de huidige eisen van
onderzoek op het gebied van de an-
troposofischegeneeskunde.Hiermee
wordtdeuitwisselingvan informatie
enkennisoveronderzoeksgerelateer-
deactiviteitenvandeantroposofische
geneeskundebevorderd(LK)
www.hsleiden.nl/lectoraten/antroposofi-
sche-gezondheidszorg/nieuwsbrieven
Afdeling Saga-Apeldoorn breidt uit Tijdenseendrukbezochtebijeenkomst
op15maartisbeslotendatdeAntro-
posana-afdeling Saga verder gaat als
onderdeel van de Stedendriehoek. Dit
iseennieuwinitiatiefvanenkeleleden
uit Apeldoorn, Deventer en Zutphen.
Ieder die een steentje wil bijdragen
aandevormgevingvandevernieuwde
afdeling kan zich bij de initiatiefgroep
aansluiten.. (LK)
Info: Elisabeth Duisterhof, (055) 521
In de gezondheidszorg wordt steeds
meergewerktmetzorgprogramma’s.
Eenzorgprogrammaiseencompleet
aanbod van behandelmogelijkheden
en-doelenvoorspecifiekeaandoenin-
gen.Dooruittegaanvandevraagvan
depatiëntishetmogelijkeengrotere
samenhangindezorgtecreëren.Bo-
vendienzijnzorgprogramma’szoveel
mogelijk gebaseerd op wetenschap-
pelijkonderzoek.Inhetkaderhiervan
ontwikkelt het Lectoraat Antroposo-
fische Gezondheidszorg een viertal
antroposofische zorgprogramma’s,
namelijk voor kanker, depressie,
hechtingsstoornissen en schouder-
klachten.Hierbijwordtgeletoppati-
enttevredenheid, kwaliteit van leven,
werkbaarheid, kosteneffectiviteit en
de vergelijking tussen reguliere zorg
enantroposofischezorg.Dezorgpro-
gramma’s worden in verschillende
therapeuticaonderzocht.(LK)
InZwollewordteenopvallendzieken-
huisgebouwd.Dearchitectenvanhet
ArchitectenbureauAlberts&vanHuut
sprekenvaneen‘organischontwerp’.
Een oplettende waarnemer ontkomt
ernietaaninditgebouwgelijkenissen
optemerkenmetgebouwenvandi-
verseantroposofische scholenen in-
stellingen,zoalsderamenmetsche-
vehoeken.Ennietalleenvanbuiten
maarookbinneninhetgebouwzullen
straks veel organische vormen, veel
groen en waterpartijen zichtbaar en
voelbaarzijn.Hetiseenverheugende
ontwikkeling dat een ‘regulier’ zie-
kenhuis zich laat inspireren door de
gedachtedateengezondeomgeving
gezond makend op haar gebruikers
werkt. De geplande oplevering van
hetziekenhuisismedio2013.(PE)
Meerinfo:www.isalabouwt.nl
Organischzieken-huisinZwolle
Mensenmetchronischegewrichts-klachtenwillengeïntegreerdezorg
Ontwikkeling Antroposofische Zorgprogramma’s
stroom 2012 - april 15s
Vraag naar een eigen leven
‘Ygdrasil is voortgekomen uit een
vraag van bewoners die destijds op
Overkempe woonden. Mijn toenma-
ligepartnerenikwerktendaarindie
tijd als groepsleiders. Daarvóór had
ikvanafmijn21eenkelejarenopde
Michaelshoeve inBrummengewerkt.
Daarmaakteikkennismetdeantro-
posofie.Datwasvoormijheelindruk-
wekkend en het voelde als een her-
kenning.
De vraag die de bewoners destijds
stelden was naar een “zo gewoon
mogelijk leven in de maatschappij”.
Wijwoonden indie tijdopeengrote
boerderij met veel ruimte, land en
dieren. Dat alles wilden we graag
delen. De vraag van die bewoners
enonzeovervloedaan ruimtevielen
opdatmomentgewoonsamenenin
1998verhuisdendeeerstebewoners
naar onze boerderij. We bestaan nu
bijnavijftienjaarenYgdrasilisuitge-
groeidtoteengemeenschapmetzes
woonlocaties,dagbestedingenambu-
lantebegeleiding.Totopdedagvan
vandaag isdieallereerstevraagnog
steedsonzeleidraad:onzebewoners
een leven tebieden, zogewoonmo-
gelijkindemaatschappij.’
Antroposofie in essentie
OpdevraagwatYgdrasil toteenan-
troposofische zorginstelling maakt
antwoordt Karin: ‘Bij een aanvraag
vooreenplaatsingisonzebelangrijk-
ste vraag onafhankelijk van leeftijd,
beperkingof indicatie:pastdezeper-
soon hier als mens? De daaraan ten
grondslagliggendevraagdiewijstel-
lenis:welkdoelheeftdezemensinzijn
of haar leven? Daarover kun je niets
aflezen uit de indicatieformulieren.
Laatst kwam er een jongen van vijf-
tienjaarkennismakenineengroep.Hij
wasbijnadoofenbijnablind.Hijleefde
grotendeels op sondevoeding en had
deheledagfysiekebegeleidingnodig.
Deontmoetingmetdemedebewoners
enbegeleiderswaszobijzonderenzo
prachtigdatiedereenwildedathijhier
kwamwonen.Wedoenerdanallesaan
omzo’nplaatsingmogelijk temaken,
ookalsdeindicatieniethelemaallijkt
tepassen.’
‘Wij hebben vanaf dag één het stre-
vengehadomdeessentietepakken
van de antroposofie. Dat betekende
vooronsdatweeenheleboeluiterlijk
herkenbare antroposofische dingen
hebbenlosgelaten.Endatzegikmet
groot respect voor de plekken waar
zehetweldoen,wantgebruikenvan
jaarfeesten, spreuken, kleding en in-
richting hebben heel goede kanten.
Bijonsishetiederedagopnieuwzoe-
kennaardekernvandeantroposofie
tot essentie geworden. Zo gaan we
nietstandaardvliegerenmetMichaël
enlangsdehuizenmetSint-Maarten.
MetMichaëlgaanwewelaandeslag
metthema’salsmetmoed,durf,met
naarbinnenkeren.Bijvoorbeelddoor
het organiseren van een roofvogel-
show.Hetvasthoudenvaneengigan-
tischearendofhetaaienvaneenuil,
daar heb je veel moed voor nodig.
Somsslaanweookdeplankookmis.
Dan zeggen we achteraf: “dat had
niets met Sint-Maarten te maken.”
Datgeeftniets.’
‘Zoblijvenweookindiscussieoverde
kwaliteitvanonzevoeding.Eenbiolo-
gischekipovergevlogenuitIsraël,wel
bio, maar 17 euro/kg bijvoorbeeld
schiet z’n doel voorbij. Daar hebben
wehetdanover.Alsjedanheelgraag
kipwilteten,danmaareenkeertjeuit
de supermarkt. Niets is bij ons doel
opzich,maarallesiseenmiddelmet
als doel ontwikkeling van onszelf en
elkaartebewerkstelligen.Wijhebben
het idee dat we een woon-werkge-
meenschapzijn.Wekennenelkaar,we
zetten ons in voor elkaar en we zijn
zoveelmogelijkbetrokkenbijelkaar.
Laatstzeiiemand:“Ik krijg ontzettend
jeuk van het woord gemeenschap”.Dan
hebbenwehetdaarover.Bijalleswat
wijdoengaathetmeeroverhetna-
denken en het gesprek over de din-
gen, het stimuleren van bewustzijn,
danoverdefeitenopzich.’
Betrokken bij biografie
‘Onze medewerkers krijgen een op-
leidingvanhetEdithMaryoncollege*
aangeboden.Ofzediedaadwerkelijk
doen is aan hen. We proberen ieder
jaareenstukjeantroposofiebinnente
halenindevormvaneenlezingofeen
cursus.Inonskerstpakketvanafgelo-
penjaarzateenboekoverantroposo-
fieofeenaandeantroposofiegerela-
teerdonderwerp.Alsdatboekuit is,
kunnenwehetruilenindebibliotheek
vooreenander.Dangeefjeeenstukje
goud.Maaralsjegeenzinhebtomte
lezen,ishetookgoed.’
‘Onzesollicitatiegesprekkendurenal-
tijdkort.Gaeerstmaareenswerken
in de groep. In de ontmoeting, in de
interactiemetdeanderemensmetof
zonder beperking blijkt veel duidelij-
kerwiejebent.Erzijnhierveelme-
dewerkers, die veel antroposofischer
zijndanzedenken,doordemensdie
ze zijn. Snap je wat ik bedoel? Het
zithemwatonsbetreftindemanier
vandenkenoverjemedemensende
omgangsvormmetelkaar.Alsiemand
hier met nieuwsgierigheid en met
verwondering binnenkomt, dan zegt
datvoormijvoldoende.Als jevanuit
jezelfbetrokkenbentbijdebiografie
vandebewonersdanhebjedaarge-
voelentalentvoor.’
Anno2012Hoe(over)leefjealsantroposofischezorggemeenschap?Het wordt er anno 2012 niet makkelijker op om als
antroposofische zorginstelling je waarden overeind
te houden. Een interview met Karin Kooiman (48
jaar), oprichtster en directeur van Ygdrasil, een an-
troposofische woon-werkgemeenschap met locaties
in onder andere Wijhe en Olst, over de zoektocht naar
een eigentijdse antroposofische manier van zorgen
en begeleiden van in totaal zestig bewoners met een
beperking Tekst I Petra Essink Foto’s I Jos Groen, en
uit het archief van Ygdrasil
>>pagina19
stroom 2012 - april 17s
Diep geraakt
Karin: ‘Wij draaien financieel redelijk
goed. Al onze bewoners zijn geïndi-
ceerd, wij hebben een kwaliteitssys-
teem(HKZ),envoldoenaanallewet-
telijke eisen. Hierin zijn wij modern
enmeegegaanindetijd.Tochhebik
zorgen.Onzeblikrichtingendievanuit
dewetgevinglopenmethetjaarmeer
uiteen.Erkomensteedsmeerregels
die ons ertoe dwingen ons bezig te
houdenmetdeingewikkeldefinancie-
ring via de ZZP-indicatie (hoe groter
debeperking,hoemeergeld)endoel-
groepenbeleid. Om de financiering
rondtekrijgen,wordikgedwongenme
meerdanme lief isbezig tehouden
metwerkzaamhedenrondomwet-en
regelgeving.Wijkijkennaardemens
achterdebeperkingenwillenuitprin-
cipe niemand op voorhand weigeren
of indelen naar ZZP, er is me heel
veel aan gelegen om die werkwijze
tehandhaven.Debetrokkenheid,het
werken aan gemeenschapsvorming,
de aandacht voor ontmoetingen, de
blikopdemensachterdebeperking.
Alleswaarwij ingelovenmoetenwe
steeds meer bevechten. Het is een
moeilijke taak in deze tijd leidingge-
vendetezijnvaneenantroposofische
zorginstelling.’
‘Ikbendiepgeraaktdoordeontwik-
kelingenopOverkempeenMichaels-
hoeve, beide onderdeel van de Zon-
nehuizen.Wijzijnuithengeborenen
uit hen groot geworden, meerdere
collega’shebbendaarhunroots.Mijn
gedachtengoedisdaargevormd.
WepratenveeloverwateropdeZon-
nehuizengebeurt.“Watzegthetons?”,
vragenwijonsaf.Vijftienjaargeleden
zouden we bijna onder de vlag van
Overkempebeginnen.Ophet laatste
momentzijnwetochalszelfstandige
stichtinggestart.Ookhebbenweeen
lange tijd overlegd over deelname
aande zogenaamdeBellisgroep,een
overkoepelendorgaanvanonderan-
dere Overkempe en Michaelshoeve.
Toen er contracten en intentiever-
klaringen bij kwamen kijken, zijn wij
afgehaakt.Eenvanmijnredenenom
niet tewillensamengaan,wasdat ik
metiedereenwilsamenwerken,maar
metniemandbindendecontractenwil
aangaan.Ditvanuithetideedat,wan-
neerdeontmoetingklaaris,jeinvrij-
heidverdermoetkunnengaanmetde
restvanjelevenenvooreennieuwe
samenwerkingsvorm moet kunnen
kiezen.Opditmoment lijktdatonze
reddingtezijn.Enmetterugwerkende
krachtdenkiknu“ikhebgelukkiggoed
geluisterd”.Wewerkenmetmeerdere
instellingensamen,maarmerkenwel
datweveeldingennetandersdoen.
Maarwatdoenwijdananders?Watis
hetbestaansrechtvanYgdrasil?Datis
de vraag die ons op dit moment ten
diepstebezighoudt.’
sI * Het Edith Maryon College is een
antroposofisch opleidingsinstituut
dat scholing verzorgt voor de zorg
en begeleiding van kinderen, jon-
geren en volwassenen met een
ontwikkelingsstoornis of psychia-
trische problematiek.
artsen&therapeuten
Antroposofische geneeskunde
Roermond/Melick/Nuenen
Lou CrijnsConsultatief antroposofisch
arts I Spreekuur volgens
afspraak I T: 0475 520 980
Rotterdam
Aart van der StelAntroposofisch en consultatief
arts IBoy Edgarstraat 208,
3069 ZA Rotterdam I Spreek-
uur volgens afspraak I T: 06
463 116 86
Zaanstreek
‘Raphael’, Centrum voor
antroposofische gezond-
heidszorg in de Zaanstreek
I Tjotterlaan 14c, 1503 LB
ZaandamI T: 075 612 1028
Zutphen
Margaret VinkConsultatief antroposofisch
arts ITherapeuticum De
Rozenhof IT: 0575 574 466 I
www.margaretvink.nl
Muziektherapie
Den Haag
Praktijk Muziek SpeciaalPraktijk voor Kunstzinnige
Therapie Muziek, specialisme:
kind en jeugd I Zonnebloem-
straat 44, 2565 RZ Den Haag I
T: 070 388 1201
Groningen
Gooyke van der SchootBalans-Muziek, praktijk voor
muziektherapie I Gerard Dous-
traat 91, 9718 RH Groningen
I T: 050 527 8453 I www.
Balans-Muziek.nl
Noordgouwe
Connie AlblasKlinker Klankwerk & Muziek-
therapie I Ring 32, 4317
AB Noordgouwe I T: 06 403
666 47 of 0111 712 045 I
[email protected] I www.
deklinker.net
Chirofonetiek
Zutphen
Angelique PetersenPraktijk voor Chirofonetiek I
Burgemeester Dijckmeester-
weg 14, 7201 AL Zutphen I
T: 0575 515 332 I www.prak-
tijkvoorchirofonetiek.nl
Psychosociale therapie
Arnhem
Hilde HooibergWaarom loop ik steeds tegen
hetzelfde aan? Wat wil ik met
mijn leven? Wie ben ik...?,
Biografiegesprekken. Praktijk
digame (zeg het me) I www.
digame.nu I T: 06 273 11 283
Bedum
Margje VosPraktijk voor Psychosynthese
& Biografische coaching,
Kwaliteit en bezieling in Le-
ven, Werk en Relatie I
Thesingerweg 1, 9781 TR
Bedum I T: 050 301 0867 I
www.margjevos.nl
Heemstede/Zaandam
Drs. Lucia PultrumPraktijk voor werk- en levens-
vragen. Individuele psychoso-
ciale therapie, biografisch
werken, jobcoaching, loop-
baanbegeleiding, relatiethera-
pie, zingevingsvraagstukken I
T: 023 545 0373 I
www.luciapultrum.nl
Schagen (NH), Zuidwolde (Dr)
Drs. Peter KortekaasPraktijk voor levens- en zinge-
vings vragen I T: 06-159 499 69 I
[email protected] Iwww.
de3weg.nl
Zutphen
Heleen KloosterhuisPsychosociale therapie,
stresscoaching, yoga, hartco-
herentie, zwangerschapsyoga,
(natuur)voedingsadvies I Maria
Rutgerstraat 43, 7207 GX
Zutphen I T: 06 226 07 532 I
www.heleenkloosterhuis.nl
Kunstzinnige therapie - beeldend
Eindhoven
Karin LamersPraktijk voor schildertherapie op
basis van licht, kleur en duister-
nis I T: 06 520 74 800 I karinla-
[email protected] I www.antrovis-
ta/gezondheid/karinlamers
Groningen
Aldura VenemaZelfwijzer, praktijk voor kunst-
zinnige therapie & persoonlijke
ontwikkeling voor kinderen &
volwassenen I Paterswoldse-
weg 324, 9727BX Groningen I
T: 050 549 9661/ 06 403 77
341 [email protected] I
www.zelfwijzer.com
Wageningen
Elske HoenKunstzinnige therapie en cursus-
sen voor meer energie en min-
der stress I Nienke van Hichtum-
straat 20, 6708 SE Wageningen
I T: 0317 412 996 I info@elske-
hoen.nl I www.elskehoen.nl
Zeist
Marlies ’t HartKunstzinnig therapeut beel-
dend, volwassenen en kinderen.
Trainingen sociale redzaam-
heid, weerbaarheid I Bodegra-
ven/Zeist I 030 2681599/06-
26780863 I www.marliesthart.nl
Zeist
Anneke Weeda-VisArtesana, Praktijk voor kunst-
zinnige therapie I T: 030 699
44 18 I www.artesana.nl
Euritmietherapie
Rotterdam
Katrin Beise Euritmietherapeute in het
Therapeuticum Helianth I
Vredeman de Vriesstraat
19-23, 3067 ZJ Rotterdam
I T: 010-2263788 of 06-
44124050 I www.euritmiero-
terdam.nl
Zutphen/Warnsveld
Wieger VeermanPraktijk voor euritmietherapie
I Sint Martinusstraat 9, 7231
CK Warnsveld I T: 0575 572 124
Voeding
Nijmegen
Rya YpmaAntroposofisch diëtist I Hyperi-
con I Berg en Dalseweg 83
6522 BC Nijmegen I T: 024-
3552978 I [email protected]
Overige therapieën
Arnhem
Doris ZiliusPraktijk Speelse Opening. The-
rapeutische begeleiding
en coaching I Parkstraat 29,
6828 JC Arnhem I T: 026 370
99 52 I info@speelseopening.
nl I www.speelseopening.nl
Vlaardingen
Inge van HoornPraktijk voor Fysiotherapie
Therapeuticum Symphytum
I Robert Schumanring 17,
3137VB I T: 010 752 3844 en
06 255 059 28 I www.fysiothe-
rapieantroposofie.vpweb.nl
Den Haag
Micheline MetsILMATAR Praktijk voor spel- en
opvoedings ondersteuning I
Van Bylandtstraat 59, 2561 GJ
Den Haag I T: 06 499 121 44 I
www.spelenopvoeding.nl
Arnhem
Praktijk Marianque den DraakHaptotherapeute op antropo-
sofische basis I T: 026 442 2824 I
Burgemeestersplein 13, Arnhem
I www.Praktijk Den Draak.nl
Delft/Zoetermeer/Den Haag
Renny Wiegerink Auryn Acupunctuur I Acupunc-
tuur op antroposofische
basis en Sericatherapie I
Ramaerstraat 26, 2612 ER
Delft I T: 06 43 060 433 I www.
auryn-acupunctuur.nl
Uw praktijk in deze rubriek opnemen? Bel 06 486 237 41 of mail [email protected]
‘Niets is doel op zich, maar alles een middel voor ontwikkeling’
stroom 2012 - april 19s
hetkwaliteitsdebatbegeven.Maarwat
er uit voortgekomen is, vindt vooral
ook ingangbuitendeantroposofische
zorg.’
En wat is er uit voortgekomen?
‘We noemen het Beelden van Kwali-
teit.Eenverhalendemanieromtela-
tenzienwatergebeurt inplaatsvan
eenkwantificerendemanier.Deeerste
ronde van pilotstudies is uitgevoerd
door de Raphaëlstichting en Esdégé-
Reigersdaal, een reguliere instelling.
Inseptembergaanwebeginnenbijde
Lievegoed Zorggroep, zowel aan de
psychiatrischekantalsbijdegehandi-
captenkant,deItaWegmanStichting.’
Zo’npilotstudieheeftnogalwatomhet
lijf. ‘We leiden mensen van de instel-
lingenoptotonderzoeker’,zegtHans
Reinders. ‘Dat leek aanvankelijk een
hachelijke aangelegenheid, maar het
leidttotresultatendieveelbeterzijn
danikaanvankelijkhaddurvenhopen.
Praktijkmensenzijnheelgoedinstaat
totgoedwaarnemen.Maarwatisgoed
waarnemen,daarkomteenstukjethe-
orieaantepas,verzorgddoordeVU.
Uitdietheorieleidenweeenaantalon-
derzoeksvragenafwaarmeewezeop
pad sturen. Dat levert observatiever-
slagenop.Diegaan,naeencheckdoor
de locaties, naar een kwaliteitspanel
dat door de instelling zelf wordt sa-
mengesteld. Ieder lid van dit panel
formuleertopgrondvanzijneigenpo-
sitie en verantwoordelijkheid vragen
aanhetobservatieteam.Erwordtdus
een evaluerend gesprek voorbereid.
Alsdatheeftplaatsgevonden,krijgtde
betreffendelocatieeenheellijstjemet
vragenenpuntenomdekomendetijd
aantewerken.’
Wat zijn de onderzoeksvragen?
‘Daar zit veel verbinding met de an-
troposofische zorgvisie. Er wordt uit-
gegaanvaneentheorieoverkwaliteit
die het bestaan van de mens in acht
domeinen verdeelt, zoals lichamelijk
welbevinden,persoonlijkeontplooiing,
interpersoonlijke relaties, enzovoort.
Op die domeinen worden indicatoren
onderscheiden. Er zijn gevalideerde
meetinstrumentenvoorontwikkeld.’
Maar dit leidt niet automatisch tot
duidelijke resultaten. ‘Het probleem
is’, stelt Hans Reinders, ‘hoe kom je
tot een beoordeling van de kwaliteit
van bestaan als je acht verschillende
componentenhebt,terwijlhetoméén
levengaat?Daarzegtdetheorieniets
over. Vandaar dat ik op een andere
toerbengegaan.Waargaathetinde
langdurigezorgeigenlijkom?Hetgaat
er om met elkaar een goed bestaan
mogelijktemaken.Duswanneerdoen
wehetindelangdurigezorggoed?Als
jeinstaatbentmensentotbloeitela-
ten komen. Dat leidt tot een kernbe-
grip,namelijkontwikkeling.Ontwikke-
lingisdekernvankwaliteitvanzorg.’
Ontwikkeling?
‘Ja,maardatmoet jenietal te cog-
nitief invullen. Niet alleen of iemand
naarschoolgaat.Voordeeerstekeer
je hand in de sneeuw stoppen is ook
ontwikkeling.Danhebjeontwikkeling
infeitegedefinieerdalshetuitbreiden
vaniemandservaringswereld.
Datisdeeerstestap.Detweedestap
isdatwewetendatervanontwikke-
lingweinig terechtkomtalswegeen
mensenomonsheenhebbendiezich
metonsverbinden.Datgeldtinhetbij-
zondervoormensenmeteenverstan-
delijkebeperking.Alsergeenbegelei-
ders zijndie zichmethenverbinden,
danwordenzeboosofbangmaarze
komennietuithunhuisje.’
Dus het gaat om ontwikkeling én verbin-
ding?
HansReinders:‘Ja,diebegrippenlei-
dentottweeonderzoeksvragen:gakij-
kenopdielocatiehoedemedewerkers
eenverbindingaangaanmetdecliën-
ten. Dat kun je op allerlei manieren
waarnemen: de manier waarop men-
senwordenaangesproken,waaroptijd
voorhenwordtgemaaktofniet,waar-
opzewordenvoorbijgelopen.
Detweedevraagis:kijkhoedeverbin-
ding die wordt aangegaan wordt in-
gezetomaanontwikkelingtewerken
metdecliënt.
Indelaatstepilothebbenwedaareen
vraagaantoegevoegd.Alshetgaatom
ontwikkeling, is het belangrijk goed
We spreken Hans Reinders op zijn
werkkamer, dertien hoog in een be-
tonkolosvandeVrijeUniversiteit.On-
derwerpvangesprek is ‘kwaliteitvan
zorg’.Hetprobleemisdit:allezorgin-
stellingen, regulier, antroposofisch of
anderszins, moeten zich verantwoor-
den. Dat betekent dat ze verplicht
zijn jaarlijks een bulk getallen op te
hoesten over ondermeer financiën,
productie,personeelenkwaliteit.Hans
Reinderszetgrotevraagtekensbijdie
kwaliteitsinformatie.Deregistratieen
aanlevering daarvan vragen veel tijd.
Maken zorginstellingen er enigszins
duidelijk mee wat ze doen, waarmee
zezichonderscheidenenwathunka-
rakteristiekenzijn?
‘Nee’ zegt Hans Reinders. ‘Er is een
spanning tussen wat mensen vinden
datechtekwaliteitisenwatdoormid-
delvandiegetallenaangebodenwordt
alskwaliteit.’Maarhij isookgenuan-
ceerd:‘Diespanningvindjenietalleen
voor de antroposofische zorg. In de
langdurige zorg in het algemeen zijn
mensen niet gelukkig met de manier
waaropnukwaliteitvanzorgzichtbaar
gemaaktwordt,namelijkviameting.’
Vanuit de Raphaëlstichting te Noord-
Holland werd het in 2009 voor het
eerst aangekaart: wij hebben proble-
menmetonszorgkantooralshetgaat
omhetzichtbaarmakenvankwaliteit.
Erziteenflinkeafstandtussenwatwij
denkendatspecifiekisvooronsenwat
zijwillenweten.
De Bernard Lievegoed Leerstoel or-
ganiseerdehiereenmiddagover.Een
conclusiewasdatechtekwaliteit van
zorgenondersteuninggaatoverdin-
gen die je niet kunt meten. Reinders
noemtheteenfraairesultaat:‘Vanuit
deRaphaëlstichtinghebbenweonsin
Verhalenvankwaliteit
Prof.dr. Hans Reinders (1950)
ishoogleraarethiekaandeVrijeUni-
versiteit in Amsterdam waar hij als
bijzonderhoogleraarookdeBernard
Lievegoed leerstoel bekleedt. Hij
heefteen langeervaringmetweten-
schappelijkonderzoekindegehandi-
captensector. Hij publiceerde tal van
boekenenartikelenoverdeethische
aspectenvanzorgenondersteuning,
metnameaanmensenmeteenver-
standelijkebeperking.
Pure getallen over personeel, productie en financiën zouden harde informa-
tie over de zorgkwaliteit moeten geven, is de heersende gedachte. Hoogleraar
ethiek Hans Reinders, houder van de Lievegoed leerstoel, gaat hier recht tegenin
met zijn verhalende ‘beelden van kwaliteit’. Hij boekt hiermee onverwacht suc-
ces, juist ook buiten de antroposofische zorg. Tekst I Thom Kloes FotoI Tara Kloes
stroom 2012 - april 21s
naardemensen tekijken.Watgeven
ze aan, welke initiatieven nemen ze,
waarkunjeopreageren?’
Hoe kwamen jullie daar op?
‘Opgrondvaneerdereverslagenhad-
den we de indruk dat er op cliënten
wordt gereageerd op grond van ge-
maakteafsprakenbinnenhetzorgplan.
Jekunt jevoorstellenhoedatwerkt.
Wehebbeneenlijstmetafsprakenen
alsJanzichbuitendatkaderbegeeft
vraagthijmeeraandachtdanwekun-
nen geven, dus Jan wordt als ‘lastig’
gezien. Maar als je wilt dat cliënten
zich ontwikkelen, dan moet je er op
lettenwelkesignalenzezelfaangeven.
Danzie jedatbegeleiderssomszelfs
onthutsendafwijzendzijnophetmo-
mentdatiemandkomtopeentijdstip
ofplekwaarhijnietgewenstis.Dusde
derde onderzoeksvraag is: wat wordt
door begeleiders als eigen initiatief
vancliëntenherkendenerkend?’
Een lastig punt.
‘Ja, het allermoeilijkste voor mensen
die zelf de praktijk maar al te goed
kennen is zich te onthouden van een
oordeel.Dat iswatwezemoeten le-
ren: observeren zonder beoordelen.
Het neveneffect is: ze vinden het ge-
weldig leerzaam en interessant, zich-
zelflerenbetrappenopoordelen.
Deonderzoekerskrijgenvande loca-
tieendemensendiedaarwerkenveel
meertehorenalszezichopeenopen,
onderzoekende,nieuwsgierigemanier
opstellen. Dat leidt ertoe dat mede-
werkershetheelleukvinden,wantdie
voelenzichnietbekekenmaargezien.
Dekernvandemethodeiseenvorm
van betekenis uitwisselen. Waarvoor
wedevraaggebruiken:ikziejenueen
aantalkerenditdoen,maarisdatook
watjeaanhetdoenbent?Indieuitwis-
selingvindtreflectieplaats.
Datdraagtertoebijdathetonderzoek
zelfaleenheelleerprocesis.Datishet
grote verschil met de gangbare kwa-
liteitsmetingen.Bovendien,als jeeen
staatje met cijfers krijgt, volgt daar
nietuitwatjemoetdoen.Bijbeelden
vankwaliteitishetvrijwelonmiddellijk
zichtbaarwatjemoetdoen.Demede-
werkers zien dat zelf en komen met
veranderingen. Dat is de reden dat
mensenerenthousiastoverzijn.’
Hoe kijken verzekeraars en inspectie hier
naar?
‘Wehebbenopbasisvandeeerstepi-
lots goede contacten ontwikkeld met
de directie gehandicaptenzorg van
Achmea. Die zijn zeer geïnteresseerd
inwatwedoen.Wegaaneenproject
samenmethendoen,waarinwegaan
kijken of we de kwantitatieve metin-
gen kunnen reduceren tot een paar
belangrijke indicatoren. Als we dan
uitkomstenkrijgenwaarbijwedenken:
watisdaaraandehand?,dangaanwe
daar observaties op doen. We kijken
ofwebijanderezorgverzekeraarsook
zulkeconnectieskunnenontwikkelen.
Vooreendeelkomtdeinteressevoort
uithetfeitdatzijziendatwijinstaat
zijn kwaliteitsverantwoording tot een
bronvanpositieveenergietemaken.’
Een probleem lijkt me de vergelijkbaar-
heid van de resultaten.
‘Datiszekereenpunt’,zegtHansRein-
ders. ‘Maar, voor zover kwaliteitsme-
ting als doel heeft dat toekomstige
cliënten moeten kunnen kiezen naar
welkeaanbiederzegaan,kanikjeop
eenbriefjegevendatzeveelmeerte
wetenkomendoorzo’nobservatiever-
slag dan een staatje met cijfers. Wat
weetjenuals65%vanjecliëntenwel
eenseenuitstapjemaakt?Isdatveel,
of juist niet? Wat beleven ze er aan?
Waarhangtdatvanaf?Decijfersge-
vendaargeenduidelijkheidover.
De vraag is hoe publiek de observa-
tieverslagen zijn. Van de vorige pilot
hebbentweeinstellingenbeslotendie
verslagenintegraalophunwebsitete
plaatsen.Uiteindelijkisdatdeaange-
wezenmanier.’
Wat blijken kwalitatief sterke kanten
van antroposofische zorg te zijn?
‘Inmijnwaarnemingzijnertweeas-
pecten waarin antroposofische zorg
verschilmaakt.Heteersteishetuit-
gangspuntdatdemenseengezonde
geestelijkekernheeft.Eenhandicap,
kwaalofziekteiseenattribuut,maar
maaktnooitdeeluitvanjewezen.De
opdrachtvanzorginstellingen is:wat
kunnen wij ertoe bijdragen dat het
wezen van het individu tevoorschijn
kan komen? Daar zie je al het hele
ontwikkelingsverhaalinterugkomen.
Ook in de reguliere zorg wordt ge-
zegd:hetgaatomdemogelijkheden,
nietalleenomdebeperkingen.Maar
daarzijndebeperkingentochhetka-
Zeist,19april
Algemene gezichtspunten mbt gezondheid, ziekte en karmaEerstevaneenserievan3
lezingendoorJaapvandeWegarts
Tijd: 20.15-22.00 I Locatie: Rafaëlzaal – Ste-
nia, Utrechtseweg 86 in Zeist (parkeren aan
de achterkant bij de voormalige brandweer-
kazerne) I Kosten: € 7,50, 3 avonden € 20,-.
Leden Antroposana € 4,00, 3 avonden € 10,-
I Opgave: [email protected]
Leeuwarden,27april
Nieuwe gemeenschappen I Voordracht
door Henk Verhoog. Het sociale element
moet bewust verzorgd worden. Als vrije
individuen,losvanoudegroepsverbanden,
eennieuwegemeenschapvormen,kunnen
geestelijke wezens zich met zo’n groep
verbinden
Kosten voor de voordracht: € 12,50, Antro-
posanaleden € 10,00 I Tijd: 20.00-22.00 uur I Plaats: Gebouw CACF Druifstreek 61, Leeu-
warden I Info: www.antroposofieinfriesland.nl
I T: 058 266 47 46 I Opgave bij Ria Dijkstra,
Bergen,23april
Hoe kan je als ouder omgaan met kinde-ren met hooggevoeligheid, ADHD, PDD, angsten? Workshop door Marjan Zeven-
bergenpsycholoogenSandraWijker,bio-
grafischouderschapscoachZijgevendmv
onderzoek, oefeningen, handreikingen en
uitwisseling aan wat een kind met deze
bijzondere eigenschappen vraagt van het
ouderschap
Plaats: prinsesselaan 52, Bergen I Tijd: 20.00
uur I Kosten: : € 5,- I Opgave en info: Ma-
rijke de Vries, T: 023 52 79 555 I Marijkede-
Bergen,9mei
De geneeskracht uit de plantenwereld
WorkshopdoorartsRogerCrijns,euritmist
LennardBegeerenkunstzinnigtherapeute
MarijkedeVriesnemenumetbehulpvan
waarnemingsoefeningen, tekenen en eu-
ritmie mee naar de wereld van krachten
achterdebeuk.Ervaringnietnodig
Plaats: Prinsesselaan 52, Bergen I Tijd: 20.00
uur I Kosten: : € 5,-I Opgave en info: Marijke
de Vries, T: 023 52 79 555 I Marijkedevries1@
versatel.nl
DenHaag,13mei
Gezondheid door zelfregulatie – de behan-deling van hooikoorts Lezing door Erik
Baars, arts-onderzoeker. Hij zal vertellen
overzijnpromotieonderzoeknaardewer-
king van Citrus/Cydonia comp. (citroen/
kweepeer) bij hooikoorts en de rol die
hetzelfgenezendvermogenvandemens
daarbijspeelt
Tijd: 14:00 uur I Plaats: Rudolf Steiner Ver-
pleeghuis, Nieuwe Parklaan 58, Den Haag I Kosten: vrijwillige bijdrage I T: 070 32 81 765
Zeist,22mei
Je vrijheid in het omgaan met gezondheid en ziekte Tweedevaneenserievan3lezin-
gendoorJaapvandeWeg,arts
Tijd: 20.15-22.00 I Locatie: Rafaëlzaal – Ste-
nia, Utrechtseweg 86 in Zeist (parkeren aan
de achterkant bij de voormalige brandweer-
kazerne) I Kosten: € 7,50, 3 avonden € 20,-.
Leden Antroposana € 4,00, 3 avonden € 10,-
I Opgave: [email protected]
Haarlem,24mei
Hooggevoeligheid, hoe ga je er mee om?
Workshop door M. Zevenbergen, psycho-
loogenM.deVries,kunstzinnigtherapeut
Plaats: Sparenbergstraat 50, Haarlem I Kos-
ten: €5,- I Opgave en info: Marijke de Vries, T:
023 52 79 555 of Marijkedevries1@versatel.
nl
Zeist,5juni
Aanleg en Karma Derde in en serie van 3
lezingendoorJaapvandeWeg,arts
Tijd: 20.15-22.00 I Locatie: Rafaëlzaal – Ste-
nia, Utrechtseweg 86 in Zeist (parkeren aan
de achterkant bij de voormalige brandweer-
kazerne) I Kosten: € 7,50, 3 avonden € 20,-.
Leden Antroposana € 4,00, 3 avonden € 10,-
I Opgave: [email protected]
der waarin naar de mogelijkheden
wordt gekeken. Mensen die eerst in
deregulierezorghebbengewerkten
daarna in de antroposofische zorg,
zeggenaltijddatdithenhetmeeste
opvalt, deze andere manier van kij-
ken.
Het tweede verschil is, als er in de
regulierezorgoverontwikkelingvan
medewerkers wordt gesproken, dan
gaat het over deskundigheidsbevor-
dering. Het gaat niet over persoon-
lijkeontwikkeling.
Die wederkerigheid in ontwikkeling
vindikeenheelsterkpuntindeantro-
posofischezorg.Ikdenkweldatveel
medewerkers in de antroposofische
zorg denken dat dit tweede aspect,
demedewerkerenzijnontwikkeling,
behoorlijkonderdrukstaat.Vooreen
deel om budgettaire redenen, voor
eendeelomdatopsommigeplekken
desturingandersbegintteverlopen.
Maardekernvanwatmenprobeert,
is iets waar een schreeuwende be-
hoefteaanis.’
stroom 2012 - april 23s
Postbus 412 I 2220 AK Katwijk Z-H T +31 6 22 43 80 80 E [email protected]
natuurlijke uitvaartmanden
FAIR TRADE ECO uitvaartmanden en kisten van bamboe en bananenblad voor hen die ervoor kiezen om
een milieubewuste levensstijl ook na het overlijden in praktijk te brengen. www.greencoffins.nl
EURYTHMY TRAININGLEADING TO AN INTERNATIONALLY ACCREDITED UNIVERSITY DEGREE
BACHELOR Of ARTS EURYTHMY — MASTER Of ARTS EURYTHMY EDUCATION — MASTER Of ARTS EURYTHMY THERApY — MASTER Of ARTS EURYTHMY IN pERfORMANCE — pERfORMANCE STAGE / ADDITIONAL QUALIfICATION BACHELOR Of ARTS EURYTHMY
ALANUS UNIVERSITY Of ARTS AND SOCIAL SCIENCES — Villestraße 3 — 53347 Alfter / Bonn — GermanyPhone +49 (0) 22 22 . 93 21-12 73 — [email protected] — www.alanus.edu
Architecture — Sculpture — Painting — Art Teacher Qualification — Drama — Eurythmy — Education — Early Childhood Education — Curative Education — Art Therapy — Business Management
Gezondheidscentrum Therapeuticum Aurum te Zoetermeer zoekt i.v.m. opvolging per 1 juli 2012 een
Antroposofisch Huisarts 60%
Meer informatie is te vinden op www.antroposana.nl en www.therapeuticumaurum.nl
In harmony with nature and the human being
Since 1921
In harmonie met mens en natuur
Niet ‘wat doet het geneesmiddel met jou’ is de spannende vraag, maar ‘wat doe jij met het geneesmiddel’? Onze ge-neesmiddelen dwingen niet. Ze nodigen uit om zelf aan de slag te gaan. Ze versterken het zelfh erstellend vermogen dat elk lichaam - jong of oud - eigen is. Daarvan word je beter. Weleda geneesmiddelen zijn ontwikkeld vanuit antro-posofi sch-medische inzichten en kennen een lange traditie van medisch gebruik.
Niet ‘wat doet het geneesmiddel met jou’ is de spannende vraag, maar ‘wat doe jij met het geneesmiddel’? Onze ge-Niet ‘wat doet het geneesmiddel met jou’ is de spannende vraag, maar ‘wat doe jij met het geneesmiddel’? Onze ge-neesmiddelen dwingen niet. Ze nodigen uit om zelf aan de slag te gaan. Ze versterken het zelfh erstellend vermogen
Niet ‘wat doet het geneesmiddel met jou’ is de spannende vraag, maar ‘wat doe jij met het geneesmiddel’? Onze ge-
dé spreekbuis voor uw belangen in de antroposofische gezondheidszorg
word lid voor €25/jaar of abonneer u op Stroom, €19033-4226542 of www.antroposana.nl