ΠΩΣ ΔΕΙ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑΝ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΝ

Ι. ΕισαγωγικάΜία επιστημονική εργασία μπορεί να είναι πολλών ειδών: φοιτητική-σεμιναριακή εργασία, διπλωματική, άρθρο σε περιοδικό, ανακοίνωση σε επιστημονικό συνέδριο μέχρι διδακτορική διατριβή ή ειδική μονογραφία. Παρόλο που κάθε είδος έχει τις δικές του επιμέρους ανάγκες, όλες οι επιστημονικές εργασίες οφείλουν να υπακούουν σε ορισμένα στοιχειώδη αιτήματα του επιστημονικώς γράφειν. Όσα ακολουθούν αναφέρονται ειδικά στη συγγραφή μιας φοιτητικής-επιστημονικής εργασίας στο πλαίσιο των θεματικών ενοτήτων του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου.

ΙΙ. Προεργασία – Συλλογή του υλικούΤο θέμα της γραπτής εργασίας σας δίνεται κάθε φορά από τον καθ’ ύλην αρμόδιο καθηγητή-σύμβουλο. Το βασικό υλικό πάνω στο οποίο θα στηρίζεται η εργασία θα το αντλείτε από:Α) το ειδικό διδακτικό εγχειρίδιο, το οποίο σας χορηγεί το ΕΑΠ. Για κάθε εργασία θα πρέπει να μελετάτε εις βάθος και να αφομοιώνετε δημιουργικά τα οικεία κεφάλαια.Β) τα παράλληλα κείμενα, δηλαδή μια επιλογή αυθεντικών πηγών και συμπληρωματικής βιβλιογραφίας που συνοδεύει το πανεπιστημιακό βιβλίο.Γ) τη βιβλιογραφία και τον οδηγό για περαιτέρω μελέτη που υπάρχουν στα διδακτικά εγχειρίδια ή σας προτείνει ο καθηγητής-σύμβουλος, καθώς, εννοείται, και από κάθε άλλη επιστημονικά έγκυρη βιβλιογραφική πηγή, που κρίνετε ότι μπορείτε να αξιοποιήσετε.

Το υλικό, το οποίο θα συγκεντρώσουμε από τη μελέτη μας, θα πρέπει να το οργανώσουμε και να το ταξινομήσουμε με βάση τα ερωτήματα και τις επιμέρους πτυχές που έχει το θέμα. Πολύ σημαντικό είναι να μπορούμε να αξιολογήσουμε τι είναι ουσιώδες και τι όχι, ποιο μέρος από το συγκεντρωμένο όγκο του υλικού θα αξιοποιήσουμε και ποιο θα παραβλέψουμε.

ΙΙΙ. Συγγραφή της εργασίας Α. Διάρθρωση1. Στην πρώτη σελίδα αναγράφεται το όνομα του συντάκτη και ο τίτλος της

εργασίας, καθώς επίσης τόπος, χρονολογία και το όνομα του καθηγητή-σύμβουλου της θεματικής ενότητας.

2. Πίνακας περιεχομένων: Εδώ γράφονται οι τίτλοι όλων των ενοτήτων με την ένδειξη της σελίδας από την οποία αρχίζει το καθένα.

3. Εισαγωγή: Το μέρος αυτό της εργασίας κατατοπίζει προκαταρκτικά τον αναγνώστη για το ζήτημα ή το ερώτημα με το οποίο ασχολείται η μελέτη, χαράσσει τα όρια του θέματος, αναφέρεται στην μέθοδο που ακολουθούμε και δίνει σύντομα την πορεία της συγγραφής.

4. Κύριο μέρος: Στο κύριο μέρος της μελέτης παρουσιάζουμε και αναπτύσσουμε το υλικό που συγκεντρώσαμε καθώς και τις δικές μας σκέψεις, ανάλογα με τη φύση του θέματος, κατά ενότητες και παραγράφους. Εννοείται ότι το κείμενό μας δεν συνίσταται σε μία συρραφή κομματιών από τη βιβλιογραφία που χρησιμοποιήσαμε, αλλά αποτελεί δημιουργική ανασύνθεση του υλικού που συλλέξαμε έτσι ώστε να καταδεικνύεται η γονιμοποιός αφομοίωση αυτών που μελετήσαμε. Η ανάπτυξη πρέπει να διακρίνεται για την αλληλουχία και τη συνέπεια των συλλογισμών και των συμπερασμάτων, όπως και για την πληρότητα, λογικότητα και δύναμη των επιχειρημάτων. Δεν πρέπει μεταξύ των ενοτήτων και των άλλων υποδιαιρέσεων να υπάρχουν κενά, που θα εξαναγκάζουν τον αναγνώστη να κάνει λογικά άλματα. Διευκολύνει πολύ την ανάγνωση κάθε εργασίας η διαίρεση του κειμένου σε

παραγράφους. Ένα συνεχές κείμενο εκτός του ότι είναι κουραστικό και μονότονο, δυσχεραίνει και την κατανόηση ή τη συγκράτηση των νοημάτων του. Η διαίρεση βέβαια σε παραγράφους δεν γίνεται τυχαία με τον απλό χωρισμό μερικών στίχων. Κάθε παράγραφος πρέπει να αποτελεί μια πλήρη νοηματική ενότητα, να ολοκληρώνει τη σκέψη, το συλλογισμό ή το επιχείρημα που αρχίσαμε να αναπτύσσουμε.

5. Συμπεράσματα ή Σύνοψη ή Επίλογος: Στο τμήμα αυτό, που επισφραγίζει και κλείνει το κείμενο ως τελευταίο μέρος, ο συντάκτης της εργασίας συνοψίζει τα θέματα με τα οποία ασχολήθηκε και αναφέρεται στα συναγόμενα συμπεράσματα. Όπως είναι ευνόητο, στο τμήμα αυτό της μελέτης δεν εισάγουμε και δεν θίγουμε θέματα και προβλήματα με τα οποία δεν έχουμε ασχοληθεί στο κύριο μέρος.

6. Βιβλιογραφία: Όλο το υλικό (βιβλία, επιστημονικά άρθρα, λήμματα) από όπου αντλήσαμε και χρησιμοποιήσαμε στο κείμενο και τις παραπομπές, ταξινομημένο κατά την αλφαβητική σειρά του συγγραφέα ή του εκδότη το παρουσιάζουμε στον πίνακα βιβλιογραφίας, που παρατίθεται στο τέλος της εργασίας. Επισημαίνεται ότι στη βιβλιογραφία καταγράφονται εκείνα μόνο τα έργα τα οποία έχουμε οι ίδιοι δει και μελετήσει και τα οποία έχουν σχέση με το θέμα της μελέτης.

Β. Ύφος – Γλωσσική διατύπωσηΤο ύφος μιας επιστημονικής εργασίας οφείλει να είναι λιτό, σοβαρό και αυστηρό. Τούτο δεν σημαίνει ότι θα διακρίνεται από ξηρό ακαδημαϊσμό και σχολαστικισμό. Ενίοτε και το λεπτό χιούμορ ή κάποιο εύστοχο πνευματώδες ευφυολόγημα δεν είναι ασύμβατα με ένα επιστημονικό κείμενο. Αυτά όμως απαιτούν μεγάλη ικανότητα χειρισμού. Σε κάθε περίπτωση όσα γράφονται πρέπει να είναι επιστημονικώς τεκμηριωμένα και όχι προϊόν συναισθηματισμού, συγκινησιακών φορτίσεων ή αναπόδεικτων προσωπικών απόψεων. Αποφεύγονται οι υπερβολές, οι πομπώδεις εκφράσεις, οι ρητορικές εκρήξεις, καθώς και οι εξεζητημένες καλλιλογίες και εν γένει το λογοτεχνίζον ύφος.

Η γλωσσική έκφραση δεν αποτελεί αμελητέο στοιχείο της εργασίας. Αγωνιζόμαστε να πετύχουμε κάθε φορά τη νοηματικώς ευστοχότερη και αισθητικώς αρτιότερη γλωσσική διατύπωση. Κατά τούτο βοηθεί πολύ το πλούσιο λεξιλόγιο και η πλήρης αξιοποίηση των διαφόρων εννοιολογικών αποχρώσεων των λέξεων. Η γλώσσα μας πάντως πρέπει να είναι απλή και σαφής. Οι προτάσεις να μην είναι πολύπλοκες και υπερβολικά σύνθετες.

Γ. Παραθέματα - Παραπομπές - Υποσημειώσεις Με τον όρο παράθεμα εννοούμε την κατά λέξη παρουσίαση μέσα στο κείμενό μας των θέσεων ενός άλλου συγγραφέα. Τις θέσεις αυτές τις παραθέτουμε μέσα σε εισαγωγικά, και τις αποδίδουμε με σημείωση στο κείμενο από το οποίο προέρχονται. Με τα παραθέματα και τις παραπομπές σε άλλους συγγραφείς επιδιώκουμε να στηρίξουμε την εγκυρότητα των δικών μας θέσεων, να ισχυροποιήσουμε τα επιχειρήματά μας επικαλούμενοι και άλλους επιστήμονες ή να αντιπαραθέσουμε τις δικές μας θέσεις σε απόψεις άλλων, με τους οποίους δεν συμφωνούμε. Ο συντάκτης μιας επιστημονικής εργασίας πρέπει με εντιμότητα να ξεχωρίζει τις ξένες απόψεις από τις δικές του. Οτιδήποτε λαμβάνει από τις πηγές και τη βιβλιογραφία πρέπει να το δηλώνει παραπέμποντας στο σχετικό έργο. Αυτό γίνεται στις υποσημειώσεις. Οι υποσημειώσεις είτε είναι υποσελίδιες και καταγράφονται στο κάτω μέρος της κάθε σελίδας είτε συγκεντρώνονται όλες μαζί στο τέλος του κειμένου και πριν από τον

3

πίνακα βιβλιογραφίας. Υπάρχουν διάφορες παραλλαγές στον τρόπο γραφής μιας υποσημείωσης. Απαραίτητο είναι σε κάθε εργασία να τηρούμε ενιαία μορφή στις υποσημειώσεις μας. Αντί θεωρητικών κανόνων παραθέτουμε μερικά παραδείγματα παραπομπών: Σε αυτοτελές βιβλίο:Μ.Β. Σακελλαρίου, Η Αθηναϊκή Δημοκρατία, Ηράκλειο 1999, σ.35. Σε άρθρο περιοδικού:Κ. Βουδούρης, «Ηράκλειτος και αυτογνωσία», Ελληνική Φιλοσοφική Επιθεώρηση 14 (1997), σσ.3-18. Σε συλλογικό τόμο:Π.Δ. Μαστροδημήτρης, «Η γλώσσα του Ανδρέα Κάλβου», στο: Μ.Ζ. Κοπιδάκης (επιμ.), Ιστορία της ελληνικής γλώσσας, Αθήνα 1999, σσ. 254-255.

Δ. Τεχνικά ζητήματα Συνιστάται κατά τη συγγραφή του κειμένου να αφήνουμε και στις δύο ή στη μία

μόνο πλευρά της σελίδας άνετο περιθώριο, όπου ο αξιολογητής της εργασίας θα μπορεί να προσθέτει διορθώσεις ή συμπληρώσεις.

Γράφουμε στη μία μόνο πλευρά της σελίδας, ώστε, αν χρειασθεί, η πίσω πλευρά να χρησιμοποιηθεί από τον αξιολογητή για μεγαλύτερες συμπληρώσεις ή σχόλια.

Επιβάλλεται, στις μέρες μας πλέον, το γράψιμο μιας φοιτητικής εργασίας να γίνεται σε ηλεκτρονικό υπολογιστή και για δική σας διευκόλυνση κατά την επεξεργασία του κειμένου και για την καλύτερη εμφάνιση της εργασίας.

IV. Ακροτελεύτιες παρατηρήσεις Όταν ολοκληρώσουμε τη συγγραφή της εργασίας, δεν σημαίνει ότι τελειώσαμε.

Ξαναδιαβάζουμε πολλές φορές το κείμενο για να κάνουμε τις απαραίτητες διορθώσεις είτε στο περιεχόμενο είτε στη γλωσσική διατύπωση. Καλόν είναι, εάν έχουμε τη δυνατότητα, να δώσουμε το κείμενό μας σε ένα πεπαιδευμένο φιλικό μας πρόσωπο, το οποίο με το μάτι του ξένου, τρίτου παρατηρητή θα επισημάνει ευκολότερα πιθανές αδυναμίες της εργασίας μας.

Τις παραπάνω οδηγίες καλόν είναι να τις έχετε υπόψη σας και να προσπαθείτε να τις εφαρμόζετε σε κάθε πανεπιστημιακή εργασία σας. Είναι όμως αυτονόητο ότι η συγγραφή μιας άρτιας επιστημονικής εργασίας δεν έχει να κάνει μόνο με την τυπική τήρηση ορισμένων κανόνων αλλά εξαρτάται από τη γενικότερη υποδομή, πνευματική συγκρότηση και καλλιέργεια του συντάκτη της. Ο καλύτερος τρόπος για να μυηθείτε στο επιστημονικώς γράφειν – πράγμα το οποίο δεν είναι εύκολο και απαιτεί μακρά άσκηση – είναι να διαβάζετε πολλά κείμενα αυτού του είδους. Με τη συνεχή μελέτη επιστημονικών έργων και την άσκηση κατά τη συγγραφή των φοιτητικών σας εργασιών θα αισθάνεστε ολονέν επιστημονικά ωριμότεροι και θα διαπιστώνετε ότι κάθε νέα εργασία σας είναι καλύτερη από την προηγούμενη.

ΒιβλιογραφίαEco, U., Πώς γίνεται μια διπλωματική εργασία, Αθήνα 1994.Έκφραση – Έκθεση για το Λύκειο. Τεύχος Γ΄ (Κεφάλαιο 3: Ερευνητική εργασία),

Αθήνα: Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων, σσ. 141-173. Ζήσης,Θ., Επιστημονική τεχνογραφία. Πώς γράφεται μία επιστημονική εργασία,

Θεσσαλονίκη 1992.Θεοφιλίδης Χ., Η συγγραφή επιστημονικής εργασίας, Αθήνα 1999.Northedge, A, Οδηγός για τον σπουδαστή, Αθήνα (Μεταίχμιο) 2000.Παππάς, Θ., Μεθοδολογία της επιστημονικής έρευνας στις ανθρωπιστικές επιστήμες, Αθήνα (εκδ. Καρδαμίτσα) 2002.

3

Πολίτης, Α., Υποσημειώσεις και παραπομπές, Ηράκλειο 1998. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ Π. ΒΕΡΤΟΥΔΑΚΗΣ

3