Organizmat Njëqelizorë
Jane ato mikrogjallesa qe na rrethojne, por per shume nuk ekzistojne. Ne fakt ato jane me interesantet dhe me te rendesishmet.
Një vështim i përgjithshëm Do te quajme organizma njeqelizore te
tera ato organizma qe i kryejne te tera proceset jetesore ne nje qelize.
Te tera gjallesat ne rruzullin tokesor ndahen ne 6 mbreteri. Ne tre prej tyre bejne pjese dhe organizmat qelizore ose ndryshe mikrogjallesat.
Keto 3 mbreteti jane: Mbreteria Monera, Mbreteria Protist dhe Mbreteria Kerpudha. Ne kete te fundit vetem nje pjese e tyre jane njeqelizore.
Mirepo shume njerez i njohin organizmat njeqelizore vetem per shkak te semundjeve. Duhet permendur qe mikrogjallesat jane edhe te demshme edhe te pademshme.
Mikrogjallesat jane organizmat qe i kane mbijetuar me mire koheve, mendohet se kane 3.8 bilion vjet qe ekzistojne
Mbretëria Monera Mbreteria Monera eshte mbreteria qe perfaqeson te
gjitha gjallesat njeqelizore dhe prokariote-qeliza pa berthame te dukshme.
Organizmat ne kete mbreteri klasifikohen ne 3 tipe:1-Aerobe-gjallesa qe e perdorin oksigjenin per
frymemarrje.2-Anaerobe-oksigjeni ka efekt helomues3-Anaerobe fakultive. Perfaqesuesit kryesore te kesaj kryesor te kesaj
mbreterie jane: Algat, Algat blu-te gjelberta dhe Bakteret.
Algat blu-te gjelberta-jetojen te grupuara e te fiksuara ne koloni ne te gjitha ujerat tokesore. Jane veteushqyese, pra e prodhojne oksigjenin nepermjet procesit te fotosintezes.
Bakteret-Jane organizmat qelizore me te vegjel qe mund te jetojne te izoluara. Ato jane te rrethuara nga membrana plazmatike e cila rrethohet nga muri qelizor. Ne pjesen e jashtme te mureve mund te gjendet nje mbulese mukoze-kapsula. Riprodhimi I tyre behet me ndarje te thjeshte te shpejte.
Struktura e Algave dhe Baktereve
ALGAT BLU-TE GJELBERTA
Duke qene se jetojne te fiksuara dhe grupuara te japin idene e nje zinxhiri. Permbajne klorofil dhe kete gje e tregon dhe ngjyra e tyre e gjelbert.
Jane teper te thjeshta ne ndertimin qelizor.
BAKTERET Kapsula-Mbulesa mukoze qe rrethon
qelizen dhe eshte karakteristike per bakteret qe shkaktojne semundje.
Muri qelizor-mbron qelizen Cililet-te ngjashme me qerpiket qe
ndihmojne ne levizje Kamxhiku-ndihmon ne lezje-ne disa baktere Kromozomi-materiali gjenetik-nuk ka
berthame
Mbrëteria Protista Ne mbreterine Protista bejne pjese ato organizma
qe : jane njeqelizore ose shumeqelizore, jetojne te lira si parazite dhe qe jane eukariote pra qeliza e tyre ka berthame te mirefillte.
Mbreteria Protista klasifikohet ne dy tipe: 1-Tipi i Algave-Jetojen duke fromuar koloni . Perfaqesues eshte Euglena e Blerte, formon nje shtrese me ngjyre te blerte.Perfaqsues tjeter-Diatometi. Jeton duke lundruar ne siperfaqete ujerave. Te dy keta perfaqesues jetojne ne ujera te kripur e embel.
2-Tipi I Protozoareve- ka 3 perfaqesues:1-Pseudopotet-Ameba-levizin me ane te
pseduopoteve ose zgjatimeve duke rreshqitur, gjithashtu I perdor ato per te kapur ushqimin. 2-Qerpikoret-Parameci-kane nje forme te qendrueshme, levizin me ane te qerpikeve ne ujera te embela. Ne keto organizma dallohen 2 berthama pra fillesa e organeve. Shumohen me ndarje te thjeshte. 3-Kamxhikoret-Tripanosova-jane gjallesa parazitare, qe shkaktojne semundjen e gjumit te njeriu.
Algat NjëqelizorëEUGLENA E BLERTE
Eshte e ngjashme me qelizen bimore e shtazore. Vepron si bime e si kafshe. Kur eshte ne drite vepron si bime duke prodhuar ushqim, kur eshte ne erresire fillon e ushqehet me qeliza te vogla.
Perbehet nga:Kamxhiku, Syri, Kloroplastet, Cipa, Berthama dhe vakuola tkurrese.
DIATOMETI Gjendet ne ujera te embela dhe te
kripura. Jane alga njeqelizore qe permbajne pigmente me ngjyra te ndryshme dhe klorofil-pra e prodhon vete ushqimin.
Jane te mbeshtjelle me dy kapake te holle qelqerore te lidhur.
Cdo diatomet ka nje forme unike.
Struktura e Protozoareve AmebaBerthama-permban
materialin gjenetikVakuola tretese-tret
ushqimetVakuola tkurrese-nxjerr
jashte ujin e tepertPseudopotet-per te levizur
e per te kapur ushqiminMembrana-realizon
transportimin e lendeve
ParameciBerthama e madhe- permban
materialin gjenetikBerthama e vogel-informacionin
gjenetikVakuola tretese-vendi ku tretet
ushqimiPoret anale-nxjerr jashte
mbetjetCililet-godasin njera tjetrat dhe
mundesojne levizjeHapesira e gojes-hyn ushqimi
TripanosomaTregohet rritja e tripanosomes deri
ne fazen perfundimtare te daj dhe drejtimi I
levizjes
Mbretëria Kërpudha
Mbreteria Kerpudha perbehet nga organizma qe jane jeterushqyese, pra e marrin ushqimin e gatshem,jane ekuariote, nuk kane rrenje, kercell apo gjethe por trupi i tyre quhet tali.
Ne kerpudhat njeqelizore bejne pjese Majate dhe Tharmezat. Ato mbeshteten ne organizmat e tjere per te siguruar energji.
Ato kane 3 menyra te ushqyeri: Parazite- qe jetojne duke shkaktuar semundje, Saprofite- qe zhdukin lendet e vdekura e i rikthejne tokes materialin organik dhe Simbiote- qe bashkeveprojne per te jetuar.
Riprodhimi I tyre eshte askeksual dhe seksual.Aseksual-Kryhet me spore dhe copetim te hifeve.Seksual- Dy hife takojne majat e tyre, te cilat me pas fryhen.
Rëndesia e Mikrogjallesave
Disa mikrogjallesa jane vertet te demshme por ama ata na
paraqesin nje shumellojshmeri organizmash, vertet njeqelizore
por unike ne llojin e tyre. Shume mikrogjallesa i japin shume te mira kesaj bote. Mund te permendim bakteret ata qe
pastrojne token nga organizmat e vdekur duke i konsumuar ato.
Pra ato jane hallka e fundit e zinxhirt ushqimor.Te njeten gje
bejne edhe disa kerpudha. Po te imagjinojme boten pa ato
atehere nuk do te kishte as vazhdimesi jete. Pra gjithcka e
lidhur ngushte, dhe pa to shume probleme do te
shkaktohenin.
Një Botë krejt tjetër
Pema e organizmave te gjalle-Cdo gje e lidhur duke
formuar nje bote unike e plot gjallesa me shume se te
vecanta por te nevojshme per kete bote.
Punoi:Aleksia Guranjaku
Klasa IX-teLenda:Biologji
Ju faleminderit!