GÖKBİLİMCİNİN EL KİTABI Amatör
Hepimi bir batak ıkta yaşıyoru ama ba ılarımı ıldızlara ba ıyor…
Başlarken
Böyle bir kitapçık fikri, yıllar önce satın aldığım bir Bilim Çocuk dergisindeki Amatör Bitkiblimcinin El Ktabı ekiyle oluştu. Derginin verdiği bu eki görünce, neden bir Amatör Gökbilimcinin El Kitabı olmasın ? diye düşündüm. Nihayetinde yanda bir fotoğrafını gördüğünüz kendi kitapçığımı hazırladım. Uzun zamandan beridir bu kitapçığın dijital bir halini tasarlama düşüncem vardı. Sonrasında bu kitapçık ortaya çıktı. Çocukken elimle yaptığım kitapçıktan daha zengin içerikli, daha renkli ve düzenli bir kitapçık. Belki elinizdeki bu kitapçık size daha iyillerini yapmak adına esin kaynağı olur. Bilgi düzeyi açısından daha çok çocuklara ve gençlere göre hazırlanmış bu kitapçığı her yaştan gökbilim sever kullanabilir. Faydalı olması dileğiyle.
. 14 Eylül 2017
Annem Hatice Bağış’a , Cumhuriyetin en önemli gökbilim değerlerinden Hatice Nüzhet Gökdoğan’a ve tüm kadın
bilim insanlarına...
NOTLAR
1 litre;
• 0.001 metreküp (m³) • 1 desimetreküp (dm³) • 1000 santimetreküp (cm³)
1 mikron (μ) = 1 μm = 1/1 000 000 m
1 Angström (Å) = 0.1 nm = 1/ 10 000 000 000 m = 1 × 10−10 m
1 fermi (fm) = 1 fm = 1/ 1 000 000 000 000 000 m
Sıvı Hacminin Ölçülmesi
Sık Kullanılan Mikro Ölçekler
1 Astronomik Birim (AU) = 1.495 978 706 60(20) × 1011 m
1 Işıkyılı (ly) = 9.460 730 473 × 1015 m
1 Parsek (pc) = 3.085 677 580 7(4) × 1016 m
1 Hubble uzunluğu = ~1.2 × 1026 m
Gökbilimde Kullanılan Uzunluk Birimleri
Yaşı 4,54 milyar yıl (4,54×109 yıl)
Hacim 1.08321×1012 km³[3]
Kütle 5.9736×1024 kg[3] Ortalama yoğunluk 5.515 g/cm³[3] Ekvatoral yerçekimi 9.780327 m/s²[14] 0.99732 g
Aphelion 152.098.232 km
1.01671388 AU
Perihelion 147.098,290 km
0.98329134 AU
O ak Te uz
Yer ile İlgili Bazı Notlar
Bilimde Sıkça Kullanılar Rakamlar
Fizikte Sıkça Kullanılan Terimler
artı , toplama
açı
negatif,çıkarma diklik
× çarpma
derece
÷ bölme
üçgen
= eşittir
yaklaşık
eşit değildir
benzerlik
< küçüktür
paralel
> büyüktür tanımsız
küçük eşit
pi, sabit sayı,3.14159...
büyük eşit
yaklaşık olarak eşit
( ) yuvarlak parentez
bundan dolayı
[ ] köşeli parantez
kök
{ } küme
dik açı
| | mutlak değer ! faktöriyel
elemanıdır
toplam
elemanı değildirf e e,sabit sayı 2.71828
alt küme
AB doğrusu
alt küme değildir
AB doğru parçası
birleşim |AB| AB doğru parçasının uzunluğu
kesişim
AB ışını
Matematikte Yaygın Kullanılan Semboller
Doğada Yön Bulma
Güneş ve Sopa Yardımıyla
Ağaçları osu lu tarafları KUZEY ö ü dedir. Karı alar u a aparke çıkardıkları toprağı u a ı KUZEY ö ü e ığarlar. E so kuze e aka taraftaki karlar erir. Ağaç dalları ge elde gü e e doğru gelişir. Ya açları gü e tarafı da itki örtüsü daha ze gi olur, e eler ö e olgu laşır.
Saatin akrebini Güneş’e çevirin. Saatin üzerindeki 12 rakamı ile akrebin oluşturduğu açının açı ortayı Güney –Kuzey doğrultusudur. Güneş’in olduğu yön ise Güney (S) yönüdür.
Kol saati yardımıyla
X
5X
Açık bir gecede eğer Büyük Ayı takımyıldızını bulabilirseniz –ki oldukça belirgindir –Polaris’i ve Kuzey yönünü bulabilirsiniz. Büyük Ayı genellikle cezveye benzetilir şekil olarak. Cezvenin
kulpundan ilerleyip son
iki yıldızını bulun. Bu yıldızların isimleri Merak ve Dubhe’dir. Bu iki yıldız arasındaki uzaklığı göz kararı ölçün.
Polaris (Kutup Yıldızı) yardımıyla
Bü ük A ı
Küçük A ı
Aynı doğrultuda ölçtüğünüz bu uzaklığın 5 (beş) katı kadar uzağa hayali bir yol çizin. Polaris karşınızda!
Periyodik Cetveldeki İlk 20 Element
Ato Nu arası
Kütle Nu arası
Se olik Gösteri i
Element Sembolleri
Gün
eş S
istem
i Si
stem
in k
ütle
mer
kezin
de
yer a
lan
yıld
ız (G
üneş
) ve
onun
çev
resin
de d
olan
an 8
gez
egen
, bu
gez
egen
lerin
çok
sayı
da
doğ
al u
ydus
u, c
üce
geze
genl
er, a
ster
oitle
r, Ku
iper
ve
Oor
t Ku
şağı
nda
ki g
ökci
simle
ri ile
içer
isind
e ya
şam
bar
ınd
ırdığ
ı bilin
en te
k sis
tem
. G
üneş
’e u
zakl
ık
sıras
ıyla
, Mer
kür,
Ven
üs, D
ünya
, Mar
s Ka
yasa
l Gez
egen
ler,
ard
ınd
an
Sist
emin
en
büyü
k ge
zege
ni J
upite
r, Sa
türn
, Ura
nüs v
e N
eptü
n ge
lir. B
u ge
zgee
nler
kay
asal
bir
yapı
ya sa
hip
değ
ildir.
Gaz
ve
Buz
bir y
apıd
an
ve y
ükse
k ba
sınçl
a sıv
ılaşm
ış çe
kird
ekte
n ol
uşur
lar.
Ö
zellik
le U
ranü
s ve
Nep
tün
buzla
ka
plı y
üzey
e sa
hip
old
ukla
rınd
an
Buz
Dev
leri
olar
ak d
a
adla
ndırı
lır.
Gök
bilim
insa
nlar
için
old
ukça
esk
i bir
ilgi k
onus
udur
. G
elişe
n te
knol
oji il
e G
üneş
Si
stem
i her
yön
üyle
ara
ştırd
ık. B
ugün
e ka
da
r onl
arca
misy
on il
e yü
zlerc
e uz
ay
ara
cı G
üneş
’i,
geze
genl
eri v
e d
oğal
uyd
ular
ı ziy
aret
ed
ip a
raşt
ırdı.
Hen
üz in
sanl
ık Y
er d
ışınd
a sa
dec
e d
oğa
l uyd
umuz
Ay’
a a
yak
bast
ı. Ya
kın
zam
ana
ka
dar
gez
egen
ler i
çeris
ind
e V
enüs
öze
l bir
konu
ma
sahi
pti v
e ç
ok sa
yıd
a a
raşt
ırma
nın
odağ
ınd
ayd
ı. A
ncak
ola
sı bi
r ya
şam
alte
rna
tifi
için
old
ukça
köt
ü ko
şulla
ra sa
hip
olan
Ven
üs p
opül
erliğ
ini M
ars
’a b
ırakt
ı. G
elec
ekte
üst
elik
ço
k uz
ak o
lmay
an
bir g
elec
ekte
Mar
s’a
gid
en il
k in
sanl
arı c
anl
ı izll
eyeb
iliriz.
Bun
un y
anın
da
ya
kınd
a z
ama
nda
cüc
egez
egen
Plü
ton’
u ke
şfet
tik, b
ir gö
kta
şına
uza
y a
racı
indi
rdik
ve
Dış
Gün
eş S
istem
i’ni y
akı
nda
n gö
zlem
ledi
k.
GÜ NEŞ Bü ük ora da Hidroje e Hell u da oluşa de ir gaz kütlesidir. Siste deki topla kütle i ü ük kıs ı ı oluşturur. Gü eş Hidroje i Hel u a dö üştüre ir takı ki asal ola lar dizisi ile e erji üretir. Bu e erji er üzü de aşa ı ar ol ası ı e de a lılığı ı sağlar. Gü eş orta –küçük ü üklükte tipik ir ıldızdır.
Ekvatordaki dö e süresi: , gü
Kutuplardaki dö e süresi: gü Yarıçap: . k dü a arıçapı
Kütle: . dü a kütlesi | Ha i : . . dü a ha i
Merkezi deki Sı aklık: . . °C | Yüzey Sı aklığı: °C
Bileşi i: % , hidroje , % , hel u % Metaller | Yaş: , il ar ıl
MERKÜ R Siste i e küçük gezege i ola Merkür Gü eş’i kütleçeki i e gire gök taşları a hedef olduğu da A ’a e zer kraterli ir apısı ardır. Yüze i oldukça kurudur.
Gü eş’e uzaklık: . . k , AB | Dola a süresi: , gü
Dö e süresi: , gü | Yarıçap: , k Kütle: , dü a kütlesi
Ha i : , dü a ha i | Yoğu luk: , g/
Yüzey sı aklığı: - / °C | Yüzeyi deki kütleçeki i: , /s
VENÜ S Bo ut olarak Dü a’ a e ze e Ve üs oldukça oğu at osferi de dola ı siste deki e zorlu koşullara sahip gezege dir. At osferi deki Kar o dioksit güçlü sera etkisi e
ede olur.
Gü eş’e uzaklık: . . k , AB | Dola a süresi: , gü
Dö e süresi: - gü ters | Yarıçap: , k , dü a arıçapı
Kütle: , dü a kütlesi | Ha i : , dü a ha i Yoğu luk: , g/
Yüzey sı aklığı: °C | Yüzeyi deki kütleçeki i: , /s |
At osfer ileşe leri: CO , N
YER E ü ük e e oğu ka asal gezege dir. Sı ı halde su, u gu
ir at osfere sahiptir.
Gü eş’e uzaklık: . . k | Dola a süresi: ıl , gü
Dö e süresi: , saat | Yarıçap: . , k | Kütle: , kg
Ha i : , k | Yoğu luk: , g/
Yüzey sı aklığı: - / °C | Yüzeyi deki kütleçeki i: , /s
At osfer ileşe leri: N , O
|
MARS Bir za a lar üzeri de sı ı halde su ulu durduğu a dair iddi
ulgular ardır. Gü eş Siste i deki e ü ük a ardağI SA Mars’ta er alır.
Gü eş’e uzaklık: . . k , AB | Dola a süresi: , ıl
Dö e süresi: , gü | Yarıçap: . k , dü a arıçapı
Kütle: , dü a kütlesi | Ha i : , dü a ha i | Yoğu luk: , g/
Yüzey sı aklığı: - /- °C | Yüzeyi deki kütleçeki i: , /s
At osfer ileşe leri: CO , N , Ar
JÜ Pİ TER Siste i e ü ük gezege i Jüpiter, öteki tü gezege leri topla kütlesi i , katı da kütle e sahiptir.
Gü eş’e uzaklık: . . k , AB | Dola a süresi: , ıl
Dö e süresi: , saat | Yarıçap: , k , dü a arıçapı
Kütle: , dü a kütlesi | Ha i : dü a ha i Yoğu luk: , g/
Yüzey sı aklığı: - °C | Yüzeyi deki kütleçeki i: , /s
At osfer ileşe leri: H , He
SATÜ RN Halkası ola tek gezege ol asa da e elirgi halka apısı a sahiptir. A rı oğu luğu oldukça düşüktür, suda ile!
Gü eş’e uzaklık: . . . k , AB | Dola a süresi: , ıl
Dö e süresi: , saat | Yarıçap: , k , dü a arıçapı
Kütle: , dü a kütlesi | Ha i : , dü a ha i | Yoğu luk: , g/
Yüzey sı aklığı: - °C | Yüzeyi deki kütleçeki i: , /s
At osfer ileşe leri: H , He
ÜRANÜ S Katı ir çekirdeği sara do uş e gaz hali deki
addelerde oluşur. At osferi ü ük ora da hidroje e o da daha az iktarda hel u içerir. At osferi de az
iktarda ulu a eta , gezege e a i- eşil re gi i erir.
Gü eş’e uzaklık: . . . k , AB | Dola a süresi: , ıl
Dö e süresi: - , saat | Yarıçap: , k . dü a arıçapı
Kütle: , dü a kütlesi | Ha i : , dü a ha i | Yoğu luk: , g/
Yüzey sı aklığı: - °C | Yüzeyi deki kütleçeki i: , /s
At osfer ileşe leri: H , He, CH
NEPTÜ N Küçük e ka alık ir çekirdeği sara uz e gaz kat a ları da oluşur. Gezege i a i- eşil at osferi de elirgi irkaç fırtı a siste i dikkati çeker.
Gü eş’e uzaklık: . . . k , AB | Dola a süresi: , ıl
Dö e süresi: , saat | Yarıçap: , k , dü a arıçapı
Kütle: , dü a kütlesi | Ha i : , dü a ha i | Yoğu luk: , g/
Yüzey sı aklığı: - °C | Yüzeyi deki kütleçeki i: , /s
At osfer ileşe leri: H , He, CH
Dola a Süresi , gü gü saat . dakika
Kavuşu Süresi , gü
Ha i , × k , Dü a
Kütle , × kg , Dü a
Ortala a Yoğu luk . , kg/
Ekvatorda Yerçeki i , /s , g
Yüzey Sı aklığı E düşük Kel i
E üksek Kel i
AY
CÜ CE GEZEGENLER Üluslararası Astronomi Birliğ i ÜAB 24 Ağ ustos 200 tarihinde ğezeğen ifadesini yeniden tanımladı. Bu kararla keşfedildiğ i ğu nden bu yana bir ğezeğen olarak bilinen Plu ton bundan bo yle Cu ce Gezeğen sınıfında bir ğo k cismidir. Bir Cu ce Gezeğen;
Gu neş çevresindeki bir yo ru nğede dolaşır.
Sabit bir şekle sahip olmasına enğel olabilecek ğu çleri alt edebilecek yeterlilikte bir ku tleçekimine sahip olmasını sağ layacak bir ku tle ve bundan o tu ru hidrostatik denğe şekline sahip olmalıdır.
Yo ru nğesinin civarını temizlememiş olmalıdır.
Bir ğezeğenin veya başka bir yıldız harici cismin uydusu durumunda bulunmamalıdır.
ASTEROİ D KÜŞAG İ OBJELERİ Mars ve Ju piter arasında yoğ un şekilde bulunan kayalık ğo k cisimleridir. Çok ku çu k boyutlardan bir kaç kilometre çapına kadar sayısız uzay taşından oluşur.
KÜYRÜKLÜ YİLDİZLAR KOMET Yan taraftaki ğo rse Lovejoy kuyrukluyıldızına ait. Bu yapılar ğenellikle Gu neş Sisteminin dış bo klğesinde yer alan Kuiper Kuşağ ında ğelen kirli buz ve toz karışımı taşlardır. En u nlu su Halley’dir. Bu taşlar Gu neş’in ve bu yu k ku tleli ğezeğenlerin etkisiyle Gu neş sisteminin içlerine doğ ru yo nelirler. Tıpkı ğezeğenler ğibi bir yo ru nğeye ğirerler Gu neş’in etrafında. Gu neş’e yaklaştıkça ısınırlar, yapısında buz erimeye başlar arkasında uzun eriyik bir toz buz karışımı bir kuyruk benzeri yapı oluşturur. Bir yıldızdan çok farklı olan bu ğo kcisminin ismi Tu rkçe hatalıdır.
Kuiper Kuşağı Oort Kuşağı
Kometler ilerlerken ğeride eriyik bir toz bulutu bırakırlar doğ al olarak. Bazen bu toz bulutu Yer’in yo ru nğesi ile çakışır. Du nya Gu neş çevresinde dolanırken bu toz bulutu u zerinden ğeçer. İ şte o zaman ğo rsel bir şo len başlar ve bu Meteor Yağ muru olarak bilinir.
Meteor Yağmurları
YAĞMUR ADI EN İYİ GÖZLEM ZAMANI
Yön /
Do
ğrultu
EN İYİ GÖZLENME TARİHİ
SAATTE GÖZLENME SAYISI (ORTALAMA)
KUYRUKLU YILDIZ /
KOMET
Quadrantid Gündoğum Öncesi N 4 Ocak 25 —
Lyrid Gündoğum Öncesi S 22 Nisan 10 Thatcher
Eta Aquarid Gündoğum Öncesi SE 4 Mayıs 10 Halley
Delta Aquarid Gündoğum Öncesi S 30 Temmuz 10 —
Perseid Gündoğum Öncesi NE 11 –13 Ağustos 50 Swift-Tuttle
Draconid Gece Yarısı NW
9 Ekim 6 Giacobini-
Zinner
Orionid Gündoğum Öncesi S 21-22 Ekim 15 Halley
Taurid Gece Yarısı S 9 Kasım 3 Encke
Leonid Gündoğum Öncesi S 17-18 Kasım 10 Tempel-Tuttle
Andromedid Gece Yarısı S 25-27 Kasım 5 Biela
Gemini Tüm Gece NE 13-14 Aralık 75 —
Ursid Gündoğum Öncesi N 22 Aralık 5 Tuttle
Ay’ın evresi ve konumu önemlidir. Yukarıda belirtilen günler 1-2 gün değişebilir. Kalın = En belirgin Meteor Yağ murları periyodik olarak her yıl ğerçekleşir. Ama kuyrukluyıldızların kendilerini nadiren ğo zlemleriz. Çu nku çok bu yu k yo nğelerde dolaşırlar. Halley yıllık bir yo ru nğeye sahiptir ve onu tekrar du nyanın yakınından ğo rmemiz için 20 2 yılını beklememiz ğerekecek. Çok az insan bu ğo kcismini hayatında 2 kez ğo zleme şansına sahip olabilir. Halley tekrar bizi ziyaret ettiğ inde siz kaç yaşında olacaksınız?
Bir komet zamanının çoğ unu Gu neş Sisteminin dışında ğeçirir.
Kometin basık ve bu yu k yo ru nğesi.
Komet Gu neş’e yaklaştıkça yapısı değ işir.
Yanda bir resmini ğo rdu ğ u nu z Aldebaran, Gu neş ve karanlık bir ğo kyu zu nde sayabileceğ iniz binlerce yıldız enerji u reten sıcak plazmadan oluşan yapılardır. Bir başka deyişle çok yu ksek sıcaklara sahip olan ğaz toplarıdır. Eğ er dikkatli incelerseniz tu m yıldızların ışıklarının aynı renklerde olmadığ ını ğo receksiniz. Bazıları kırmızı bazıları beyaz ve bir ihtimal mavimsi renktedirler. Bir kaç bin ışık yılı uzaklıktaki bir yıldızda yaşayan meraklı bir canlı olsaydınız acaba Gu neş’i nasıl ğo ru rdu nu z? En iyi ihtimalle çok ku çu k do nu k bir nokta olarak zorlukla ğo ru nen bir yıldız olurdu. Peki farklı renklerde ğo ru nmesinin altında ne yatıyor; sıcaklık. Tu m yıldızlar elbette çok sıcaktır ama birbirleriyle kıyaslandığ ında arada milyonlarca derece farklar ğo zlenir. Bir yıldız ne kadar sıcaksa o kadar yu ksek enerji ile ışık yayınlar. Nispeten daha soğ uk yıldızlar Gu neş ğibi ve daha soğ ukları kırmızı renkte ğo ru nu rler. Eğ er mavi renkte bir yıldızdan bahsediyorsak bu oldukça sıcak bir yıldızdır. Çu nku ğo ru nen ışıkta mavi en enerjik kırmızı en az enerjik olanıdır. Evrendeki en bu yu k yapılardan birisi de Galaksilerdir. Galaksiler ya da Go kadalar milyarlarca yıldızı içerisnde barındıran kozmik yapılardır. Samanyolu Galaksisinde 200 –400 milyar yıldız olduğ u du şu nu lu yor. Gece ğo kyu zu nde ğo rdu klerimiz bunların ku çu k bir kısmı.
TİTUS-BODE YASASI
Johann Daniel Titius ve Johann Elert Bode Güneş Siteminde gezegenlerin Güneş’e olan uzaklıklarında matematiksel bir olduğunu öngördüler. Her gezegenin Güneş’e olan uzaklığı kendinden öncekinin iki katı olması gerekiyordu bu düşünceye göre. Tititus-Bode ‘Yasası’ Güneş Sistemindeki gezegenlere uygulandığında küçük uzaklık hataları dışında oldukça uyumluydu.
Fakat Neptün ve özellikle Plüton’un keşfiyle beraber bu iki gök cismi için oldukça hatalı sonuçlar verdi. Oysa bilimsel yasalar aynı koşullar altında aynı sonucu vermeli .Aşağıdaki formül bu yasanın matematiksel bir ifadesi. ‘n’ değeri 1, 2, 3 .... Tamsayılardır ve sistemdeki gezegenlerin sırasını yazarak (Örrneğin Mars için n = 4) yan taraftaki tablodan kontrol edebilir gerçek uzaklıklarla karşılaştırmalar yapabilirsiniz.
D(n) = ( 3 x 2n + 4 ) / 10 AB
Geze
ge
Uza
klık
F
orül
Mer
ur
.
.
Ve
us
.
.
Ear
th
.
.
Mar
s
.
.
???
.
upi
ter
.
.
Sat
ur
.
.
Ura
us
.
.
Nep
tue
.
.
Geze
ge
U
zakl
ık
Fo
rül
Ad
ı
k
ilyo
k
ily
o
Mer
kür
Ve
üs
Yer
Mar
s
Ast
eroi
dler
Jüpi
ter
Sat
ür
Ura
üs
Nep
tü
TUTULMALAR ve TRANSİT
Güne ve Ay tutulmaları her zaman insanoğlunun dikkatini çekmiş gök olaylarından biridir. Güneş, Yer ve Ay’ın konumlarına göre Güneş ve Ay Parçalı ya da Tam olarak tutulur. Bu olayı gözlemlenmesinde yeryüzünde bulunduğumuz konum da oldukça önemlidir.
Eğ er u stteki ğo rseldeki ğibi bir durum so z konusu ise buna transit denir, ğezeğen ğeçişi bir başka deyişle. Bazen Venu s ya da Merku r ğezeğenleri Gu neş ve Du nya ile aynı doğ rultu u zerinde yer alır. Doğ al olarak bu olay yalnızca Gu neş’in ğo kyu zu nde olduğ u ğu ndu z vaktinde ğo zlenir. Peki ya Mars ğezeğeninde yaşasaydık? Tutulmalar ve Transit Geçiş olayları nasıl ğerçekleşirdi? Belki bir ğu n Mars’tan Yer’in Gu neş’in o nu nden ğeçişini izleme şansına erişebiliriz.
Elektromanyetik Spektrum
Newton ışığı bir prizma camdan geçirdiğinde ışığın kırıldıktan sonra renklere ayrıldığını fark etti. Işık biliminsanlarının halen tam olarak anlayamadığı bir gizem. Bazen bir parçacık gibi bazen bir dalga gibi davranıyor ve bu sebeple ışığın her iki karakteride taşıdığı biliniyor. Newton’un bunu farketmesi, Fraunhofer’in ayrıntılardaki detayları keşfetmesiyle braber ışık hakkında inanılmaz bilgilere eriştik. Ve tüm bu bilgileri birer ışık kaynağı olan yıldızlara uyarladığımızda hayal bile edemediğimiz uzaklıktaki yıldızlar hakkında hayal edemeyeceğiniz kadar bilgi elde ettik. Dalgaboyu ile frekans ters orantılıdır. Benzer şekilde bir dalganın frekansı ne kadar fazla ise enerjisi de o kadar fazladır diyebiliriz. O zaman dalgaboyu artarsa enerji azalır! Yan sayfada sola doğru dalgaboyu uzar, enerji ve frekans düşer. Bir düşünün, yıldızdan gelen ışığı bir prizmadan geçirdiğimizde aslında bir yıldızın ışığını analiz etmiş oluruz.
İnsan gözü 400 -4700 nanometre dalgaboyundaki ışıkları görebilir. Ne kadar küçük bir aralık değil mi? Göremediğimiz koskoca bir dalgaboyu dolayısıyla göremediğimiz koskoca bir evren....
Büyük Patlama Anı
Zaman dahil her şey Big Bang ile oluştu.
İlk Galaksiler
Big Bang anından
1000 000 000 yıl sonra
Güneş Sistemİ Oluşumu
Big Bang’den 87.000 000 000 yıl sonra
İlk Yıldızlar
Big Bang anından 400 000 000 yıl sonra
Galaksiler evrenin ilk
zamanlaında oluşmuş yıaşlı yıldızları ve yeni genç yıldızları içinde barındırı.
Şimdi
Evrenin
Oluşumundan bugüne 13. 700 000 000 yıl
EV
RE
NİN
ZA
MA
N T
ÜN
EL
İ
Kepler Yasaları
Kepler Güneş Sisteminde yer alan gezegenlerin hareketlerini matematiksel
olarak açıklamıştır.
1. Yasa
Her gezegen, odak noktalarının birinde güneşin bulunduğu bir elips yörünge üzerinde hareket eder.
2. Yasa
Bir gezegeni güneşe bağlayan çizgi eşit zaman aralıklarında eşit alanlar tarar.
3. Yasa
Bir gezegenin yörüngesel periyodunun karesi, dolandığı elipsin ana eksen uzunluğunun küpü ile doğru orantılıdır.
Gökbilim & Astronom
Gökbilim insanlığın merakı kadar eskidir. Başımızıa kaldırğımızda gördüğümüz, üzerinde düşündüğümüz her şey, her olay bizleri düşünmeye, sorular sorup yanıtlar aramaya itmiştir. Bu eylemler bize gezegenimizi, yıldızımız Güneş’i, Güneş Sistemini , öteki yıldızları, galaksileri ve nihayetinde evrenle beraber kendimizi tanıma fırsatını vermiştir. Bu sebeple astronomlar evrendeki gökcisimlerini, bunların özelliklerini, hareketlerini, birbirleriyle olan ilişkisini inceleyen bir bilim dalıdır.
Gökbilim bize ayrıca uçsuz bucaksız evrene küçücük gezegenimizden bu küçücük bedenlerimizle seslenme fırsatı vermiştir. Eğer birileri varsa ve evrene biz buradayız diye seslenmişse bu mesajı alabilecek belki okuayabileceğiz. Ayrıca gökbilim evren gibi büyük bir laboratuvara sahiptir ve insana inanılmaz bir ufuk kazandırır.
Bilimsel Çalışma Basamakları
Problem Tespiti
Veri Toplama
Hipotez kurma
Hipoteze dayalı tahminler yapma
Kontrollü Deneyler Yapma
Teori (Teorem)
Kanun (Yasa , Prensip)
Gökbilimde diğer temel bilimlerden farklı olarak üzerinde çalışılan olaya müdahele etme şansı yoktur. Bir astronom ortamın üzerinde çalıştığı cismin sıcaklık ve basınç gibi değerleriyle oynamayamaz. Neyse ki evrende sayısız cisim var ve her farklı koşuldaki yapıları ayrı ayrı inceleyebiliyor, karşılaştırmalar yapabiliyoruz.
Uzak Yıldızlara Nasıl Ulaştık?
Biz o toz taneciğinde yaşayan ufak yaratıklar olarak, Samanyolundaki yıldızlara uzay araçları gönderebilmeyi nasıl öğrendik? Araştırmacı nesillerin çalışmaları ve 5 basit kuraldan şaşmamaları sayesinde,
Sorgulayın
Ben dahil, herhangi biri öyle dedi diye hiç bir fikir doğru olmaz.
Kendiniz düşünün.
Kendiniz sorgulayın, kendinizi sorgulayın. Bir şeye sırf inanmak istediğiniz için inanmayın. Bir şeye inanmak onu doğru kılmaz.
Gözlem ve deneylerden elde edilen delillerle fikirleri sorgulayın. Deliller sizi nereye götürüyorsa oraya gidin. Deliliniz yoksa hüküm vermeyin.
Beğenilen bir fikir iyi tasarlanmış bir testi geçemiyorsa yanlış demektir. Bunu kabullenin.
Ve belki de en önemli kural şu, unutmayın yanılıyor olabilirsiniz. En iyi bilim
adamları bile bazı konularda yanılmıştır.
Cosmos A Space Odyysess belgeselinden alınmıştır.
Dürbün
Gök Atlası & Gök Olayları Yıllığı
El Feneri
Sıcak Giysiler
Şezlong
Teleskop
Gökyüzü Gözlemi
Ya daki kitapçık gök üzü gözle iliği e aşla ak iste e ler içi Türkçe azıl ış e i i ka aklarda
iridir. Bu kitapçıkla ir aşla gıç apa ilirsi iz.
Gökyüzü Gözle iliği
TÜBİTAK Popüler Bili Ya ı ları
Gökyüzü gözlemciliği amatör bir gökbilimcinin yaptığı en önemli işlerden birisidir, belkide en önemlisi. Yan sayfada yer alan gözlem malzemelerinizle olabildiğince karanlık (aynı zamanda güvenli) bir konumda gözlem yapabilirsiniz. Şehir ışıklarından uzak bir ortamda çıplak gözle görülebilecek oldukça falza gökcismi var. Bir teleskoptan önce iyi bir gökyüzü bilgisine sahip olmanız gerekir. Karanlık bir yerde gökyüzünde binlerce yıldız bir anda başınızı döndürüp sizi şaşırtabilir ama gökyüzünde referans noktaları seçerseniz gökyüzünü hızlıca tanırsınız. Bir gezegenle bir yıldızı çıplak gözle ayırt eder, belirgin takımyıldızlarından birkaçını bilirseniz gökyüzü sizin için daha eğlenceli olur ve gözlemleriniz daha verimli olur. Takımyıldızlarını, gökyüzünü tanımaz demek Andromeda Galaksisi’ni ya da Orion Bulutsusu’nu gözlemek için hangi yöne, nereye yönelmenizi biliyor olmanız demektir. Gözlem yaptıkça tanıyacak, tanıdıkça daha derinleri gözlemlemek isteyeceksiniz. Bu durumda daha büyük bir teleskop alma isteği uyanacak.
Gökbilim tutkunlarının en sevmedikleri durum bulutlu, kapalı bir hava. Çünkü bunun için bir çözüm yok. Eğer bir Güneş Filtresniz varsa gündüz Güneş gözlemi de yapabilirsiniz. Gökyüzü gölzmei için belkide bilinmesi gereken ilk bilgi Güneş’e çıplak gözle veya teleskopla asla bakılmaması gerektiği. Bunu bilmeden yapan Galilee maalesef bir gözünü kaybetmiştir. Çünkü teleskop Güneş’e bakmak birkaç saniyede gözü kör eder.
Milattan Önce 2. yüzyılda Hiparkus gökyüzünde gördüğü cisimleri parlaklıklarına göre sınıflandırdı.
Hiparkus gök cisimlerini gördüğü parlaklıklara göre 1. Kadir en parlak 6. Kaidr en sönük cisimler olmak üzere sınıflara ayırdı. Bugün benzer ama daha modern bir şekilde cisimlerin görünen parlaklıklarını belirliyoruz. Cisim ne kadar parlak ise kadir değeri sayısal o kadar küçük olur.
Gökyüzünde görebileceğimiz en parlak cisim Güneş, Venüs ise Ay ve Güneş’ten sonra en parlak gök cismidir. Polaris (Kutup Yıldızı) sanılanın aksine en parlak yıldız değildir ki bunu yan tarafta görmek mümkün. Sirius gökyüzündeki en parlak yıldızdır.
İnsan gözünün bir sınırı vardır, çok sönük cisimleri göremeyiz. Yaklaşık 6 Kadir ve daha sönük cisimler insan gözüyle görülemez. Ancak şehir merkezlerinde yapay ışıkların yarattığı ışık kirliliğinden dolayı bu sınır daha da düşer. Teleskoplar insan gözüne göre daha fazla ışık toplayabildiği için daha sönük nesneleri görmemiz mümkün. Hubble Uzay Teleskobu’nun görme kabiliyeti çok iyidir bu yüzden.
Parlaklık Sistemi
Güneş
Dolunay
Polaris
Venüs
Huble Uzay
Teleskobu
Çıplak Gözle Limit
Sirius
Asteroidler
Da id
Bo ie-Star a
O l Cit - Fireflies
O l Cit - Beautiful Ti es ft. Li dse Stirli g
The Chai s okers & Coldpla - So ethi g Just Like This
Da id Bo ie - Spa e Oddit
Coldpla - A Sk Full Of Stars
Coldpla - The S ie tist
Ha erFall-Tita
We Are All Made Of Stars - Mo
Looki g for astro auts - The Natio al
Sai e Si a - Yıldızlı Se âlardaki Haş et Ne Güzel Şe
Patti S ith - Spa e Mo ke
Pi k Flo d - E lipse - Dark Side Of The Moo
The Gala So g- Eri Idle/Mo t P tho
Fra k Si atra - "Fl Me To The Moo "
Drops of Jupiter -Trai
All of the Stars - Ed Sheera
Starlight - Muse
Zeki Müre - Yıldızları Altı da
Walki g o the Moo - Cas Hale
T i kle T i kle Little Star
Gözlem Müzikleri
Daha Fazla Gökbilim
Daha fazla Gökbilim kaynağı için aşağıdaki internet adresini ziyaret edip Faydalı Gökbilim Linkleri sayfasına göz atabilirsiniz.
http://samanyoluekspresi.blogspot.com.tr
Richard Feynman, Bilim kendi kendimizi aldatmamanın bir yoludur, der. Merak, eden araştıran neslimiz çok eskilere dayansa da akla ve mantığa uymayan işlerle uğraşlarımız da bir o kadar eski. Bilim nesnel çalışma basamaklarını takip edip bir sonuca varırken bazen bilimin testlerinden geçmemiş ve elle tutulur kanıtlardan yoksun söylentiler gerçekmiş gibi topluma yayılır. Buna sahtebilim (pseudoscience) diyoruz. Gazete sayfalarındaki burç yorumları, her Güneş tutulmasında gündeme gelen deprem söylentileri, Parapiskoloji, Apollo 11 misyonu komplodur söylentileri, her gün bizi ziyaret eden ama bir türlü net bir fotoğrafı çekilmeyen ve alakasız konumlara inen uzaylılar hemen hepimizin duyduğu sahtebilim örneklerinden sadece birkaç tanesi. Üstelik bu iddialar her zaman yazılı ve görsel medyada geniş yer bulmayı başarırlar.
GERÇEĞE OLAN TUTKU
Çünkü, Bugün Ay Tutulması var! Gibi bir başlık Son 500 yılın en önemli Ay Tutulması, bir sonraki 2090 yılında! şeklindeki başlık kadar ilgi çekici olmayacaktır. Bu ilgi çekici başlık altında deprem olasılığı, koç ve yay burçlarının ruh hali analiz edilir.
Doğru kaynaklardan araştıran bir insan bu başlıklardaki kalitesizliği hemen fark eder. Bazen bu bilgiler gerçekte var olmayan bir amerikan uzay kurumuna dayandırılır. Eğer Amerikan’ın Ay’a gitmediğini iddia ediyorsanız bunu ciddi temellere dayandırmalısınız. Oysa NASA’nın sitesinde, tüm iddialara karşın net açıklamalar var. Önemli olan nedir, daha fazla tıklanıp okunmak mı yoksa gerçeğin kendisi mi? Bugün bilim ve teknolojide alınan müthiş yol bilim ile kat edildi. Bu yüzden bilim yaparken onun evrensel ilkelerine sadık olmak önemlidir.
Bilim, bir insanın hayatı boyunca zaman harcayacağı en güzel uğraşlardan birisidir. Hayatı boyunca bilimin ışığını takip etmiş astronom Carl Sagan belki de en güzel örneklerden birisidir. Carl, her yönüyle ger çek bir biliminsanıydı. Belki de bu sebeple Tyson Cosmos belgeselinden ondan söz ederken ,’’Biliminsanı olmak istediğimi zaten biliyordum, ama o gün Carl’dan nasıl bir insan olmam gerektiğini öğrendim.’’
Bilime ışığı hep sizinle olsun...
Gökyüzü Kitaplığı
Ekmek dizimde
Yıldızlar uzakta tâ uzakta
Ekmek yiyorum yıldızlara bakarak
Öyle dalmışım ki sormayın
Bazen şaşırıp ekmek yerine
Yıldız yiyorum
Oktay RIFAT
Mi as’ta Satür , Chesle Bo estell
Gökbilim ve Sanat
http://www.siir.gen.tr/cocuklara_siirler.html
Gözlem Notlarım
————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————
Konum:
Tarih:
Gözlem Notlarım
————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————
Tarih:
Konum:
Gözlem Notlarım
————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————
Konum:
Tarih:
Gözlem Notlarım
————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————
Tarih:
Konum:
Gözlem Notlarım
————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————
Konum:
Tarih:
Gözlem Notlarım
————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————
Tarih:
Konum:
Gözlem Notlarım
————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————
Konum:
Tarih:
Gözlem Notlarım
————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————
Tarih:
Konum:
DOĞAYI KORUYUN!
Lütfen sadece gerekli olduğunu düşünüyorsanız bu kitapçığı basılı hale getirin. Basılı olan kitapçıkları çöp kutuları yerine lütfen geri dönüşüm kutularına bırakınız.
Bu kitapçık hazırlanırken TÜBİTAK Bilim Teknik Dergisi ve Ankara Üniversitesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü web sitelerinden faydalanılmıştır.
Hazırlayan Halil Bağış Eylül 2017
Kitapçık içerisinde herhangi bir eksiklik, yanlış bilgi ve genel olarak öneri ve eşeştrilerinizi lütfen
[email protected] elektronik posta
adresine iletin.
Bu kitapçığı hika esi i e a rı tılı ilgileri Sa a yolu Ekspresi loğu da oku a ilirsi iz. |http://sa a oluekspresi. logspot. o .tr