GÖKBİLİMCİNİN EL KİTABI Amatör

Hepimi bir batak ıkta yaşıyoru ama ba ılarımı ıldızlara ba ıyor…

Başlarken

Böyle bir kitapçık fikri, yıllar önce satın aldığım bir Bilim Çocuk dergisindeki Amatör Bitkiblimcinin El Ktabı ekiyle oluştu. Derginin verdiği bu eki görünce, neden bir Amatör Gökbilimcinin El Kitabı olmasın ? diye düşündüm. Nihayetinde yanda bir fotoğrafını gördüğünüz kendi kitapçığımı hazırladım. Uzun zamandan beridir bu kitapçığın dijital bir halini tasarlama düşüncem vardı. Sonrasında bu kitapçık ortaya çıktı. Çocukken elimle yaptığım kitapçıktan daha zengin içerikli, daha renkli ve düzenli bir kitapçık. Belki elinizdeki bu kitapçık size daha iyillerini yapmak adına esin kaynağı olur. Bilgi düzeyi açısından daha çok çocuklara ve gençlere göre hazırlanmış bu kitapçığı her yaştan gökbilim sever kullanabilir. Faydalı olması dileğiyle.

. 14 Eylül 2017

Annem Hatice Bağış’a , Cumhuriyetin en önemli gökbilim değerlerinden Hatice Nüzhet Gökdoğan’a ve tüm kadın

bilim insanlarına...

NOTLAR

1 litre;

• 0.001 metreküp (m³) • 1 desimetreküp (dm³) • 1000 santimetreküp (cm³)

1 mikron (μ) = 1 μm = 1/1 000 000 m

1 Angström (Å) = 0.1 nm = 1/ 10 000 000 000 m = 1 × 10−10 m

1 fermi (fm) = 1 fm = 1/ 1 000 000 000 000 000 m

Sıvı Hacminin Ölçülmesi

Sık Kullanılan Mikro Ölçekler

1 Astronomik Birim (AU) = 1.495 978 706 60(20) × 1011 m

1 Işıkyılı (ly) = 9.460 730 473 × 1015 m

1 Parsek (pc) = 3.085 677 580 7(4) × 1016 m

1 Hubble uzunluğu = ~1.2 × 1026 m

Gökbilimde Kullanılan Uzunluk Birimleri

Yaşı 4,54 milyar yıl (4,54×109 yıl)

Hacim 1.08321×1012 km³[3]

Kütle 5.9736×1024 kg[3] Ortalama yoğunluk 5.515 g/cm³[3] Ekvatoral yerçekimi 9.780327 m/s²[14] 0.99732 g

Aphelion 152.098.232 km

1.01671388 AU

Perihelion 147.098,290 km

0.98329134 AU

O ak Te uz

Yer ile İlgili Bazı Notlar

Bilimde Sıkça Kullanılar Rakamlar

Fizikte Sıkça Kullanılan Terimler

artı , toplama

açı

negatif,çıkarma diklik

× çarpma

derece

÷ bölme

üçgen

= eşittir

yaklaşık

eşit değildir

benzerlik

< küçüktür

paralel

> büyüktür tanımsız

küçük eşit

pi, sabit sayı,3.14159...

büyük eşit

yaklaşık olarak eşit

( ) yuvarlak parentez

bundan dolayı

[ ] köşeli parantez

kök

{ } küme

dik açı

| | mutlak değer ! faktöriyel

elemanıdır

toplam

elemanı değildirf e e,sabit sayı 2.71828

alt küme

AB doğrusu

alt küme değildir

AB doğru parçası

birleşim |AB| AB doğru parçasının uzunluğu

kesişim

AB ışını

Matematikte Yaygın Kullanılan Semboller

Doğada Yön Bulma

Güneş ve Sopa Yardımıyla

Ağaçları osu lu tarafları KUZEY ö ü dedir. Karı alar u a aparke çıkardıkları toprağı u a ı KUZEY ö ü e ığarlar. E so kuze e aka taraftaki karlar erir. Ağaç dalları ge elde gü e e doğru gelişir. Ya açları gü e tarafı da itki örtüsü daha ze gi olur, e eler ö e olgu laşır.

Saatin akrebini Güneş’e çevirin. Saatin üzerindeki 12 rakamı ile akrebin oluşturduğu açının açı ortayı Güney –Kuzey doğrultusudur. Güneş’in olduğu yön ise Güney (S) yönüdür.

Kol saati yardımıyla

X

5X

Açık bir gecede eğer Büyük Ayı takımyıldızını bulabilirseniz –ki oldukça belirgindir –Polaris’i ve Kuzey yönünü bulabilirsiniz. Büyük Ayı genellikle cezveye benzetilir şekil olarak. Cezvenin

kulpundan ilerleyip son

iki yıldızını bulun. Bu yıldızların isimleri Merak ve Dubhe’dir. Bu iki yıldız arasındaki uzaklığı göz kararı ölçün.

Polaris (Kutup Yıldızı) yardımıyla

Bü ük A ı

Küçük A ı

Aynı doğrultuda ölçtüğünüz bu uzaklığın 5 (beş) katı kadar uzağa hayali bir yol çizin. Polaris karşınızda!

Periyodik Cetveldeki İlk 20 Element

Ato Nu arası

Kütle Nu arası

Se olik Gösteri i

Element Sembolleri

Gün

eş S

istem

i Si

stem

in k

ütle

mer

kezin

de

yer a

lan

yıld

ız (G

üneş

) ve

onun

çev

resin

de d

olan

an 8

gez

egen

, bu

gez

egen

lerin

çok

sayı

da

doğ

al u

ydus

u, c

üce

geze

genl

er, a

ster

oitle

r, Ku

iper

ve

Oor

t Ku

şağı

nda

ki g

ökci

simle

ri ile

içer

isind

e ya

şam

bar

ınd

ırdığ

ı bilin

en te

k sis

tem

. G

üneş

’e u

zakl

ık

sıras

ıyla

, Mer

kür,

Ven

üs, D

ünya

, Mar

s Ka

yasa

l Gez

egen

ler,

ard

ınd

an

Sist

emin

en

büyü

k ge

zege

ni J

upite

r, Sa

türn

, Ura

nüs v

e N

eptü

n ge

lir. B

u ge

zgee

nler

kay

asal

bir

yapı

ya sa

hip

değ

ildir.

Gaz

ve

Buz

bir y

apıd

an

ve y

ükse

k ba

sınçl

a sıv

ılaşm

ış çe

kird

ekte

n ol

uşur

lar.

Ö

zellik

le U

ranü

s ve

Nep

tün

buzla

ka

plı y

üzey

e sa

hip

old

ukla

rınd

an

Buz

Dev

leri

olar

ak d

a

adla

ndırı

lır.

Gök

bilim

insa

nlar

için

old

ukça

esk

i bir

ilgi k

onus

udur

. G

elişe

n te

knol

oji il

e G

üneş

Si

stem

i her

yön

üyle

ara

ştırd

ık. B

ugün

e ka

da

r onl

arca

misy

on il

e yü

zlerc

e uz

ay

ara

cı G

üneş

’i,

geze

genl

eri v

e d

oğal

uyd

ular

ı ziy

aret

ed

ip a

raşt

ırdı.

Hen

üz in

sanl

ık Y

er d

ışınd

a sa

dec

e d

oğa

l uyd

umuz

Ay’

a a

yak

bast

ı. Ya

kın

zam

ana

ka

dar

gez

egen

ler i

çeris

ind

e V

enüs

öze

l bir

konu

ma

sahi

pti v

e ç

ok sa

yıd

a a

raşt

ırma

nın

odağ

ınd

ayd

ı. A

ncak

ola

sı bi

r ya

şam

alte

rna

tifi

için

old

ukça

köt

ü ko

şulla

ra sa

hip

olan

Ven

üs p

opül

erliğ

ini M

ars

’a b

ırakt

ı. G

elec

ekte

üst

elik

ço

k uz

ak o

lmay

an

bir g

elec

ekte

Mar

s’a

gid

en il

k in

sanl

arı c

anl

ı izll

eyeb

iliriz.

Bun

un y

anın

da

ya

kınd

a z

ama

nda

cüc

egez

egen

Plü

ton’

u ke

şfet

tik, b

ir gö

kta

şına

uza

y a

racı

indi

rdik

ve

Dış

Gün

eş S

istem

i’ni y

akı

nda

n gö

zlem

ledi

k.

GÜ NEŞ Bü ük ora da Hidroje e Hell u da oluşa de ir gaz kütlesidir. Siste deki topla kütle i ü ük kıs ı ı oluşturur. Gü eş Hidroje i Hel u a dö üştüre ir takı ki asal ola lar dizisi ile e erji üretir. Bu e erji er üzü de aşa ı ar ol ası ı e de a lılığı ı sağlar. Gü eş orta –küçük ü üklükte tipik ir ıldızdır.

Ekvatordaki dö e süresi: , gü

Kutuplardaki dö e süresi: gü Yarıçap: . k dü a arıçapı

Kütle: . dü a kütlesi | Ha i : . . dü a ha i

Merkezi deki Sı aklık: . . °C | Yüzey Sı aklığı: °C

Bileşi i: % , hidroje , % , hel u % Metaller | Yaş: , il ar ıl

MERKÜ R Siste i e küçük gezege i ola Merkür Gü eş’i kütleçeki i e gire gök taşları a hedef olduğu da A ’a e zer kraterli ir apısı ardır. Yüze i oldukça kurudur.

Gü eş’e uzaklık: . . k , AB | Dola a süresi: , gü

Dö e süresi: , gü | Yarıçap: , k Kütle: , dü a kütlesi

Ha i : , dü a ha i | Yoğu luk: , g/

Yüzey sı aklığı: - / °C | Yüzeyi deki kütleçeki i: , /s

VENÜ S Bo ut olarak Dü a’ a e ze e Ve üs oldukça oğu at osferi de dola ı siste deki e zorlu koşullara sahip gezege dir. At osferi deki Kar o dioksit güçlü sera etkisi e

ede olur.

Gü eş’e uzaklık: . . k , AB | Dola a süresi: , gü

Dö e süresi: - gü ters | Yarıçap: , k , dü a arıçapı

Kütle: , dü a kütlesi | Ha i : , dü a ha i Yoğu luk: , g/

Yüzey sı aklığı: °C | Yüzeyi deki kütleçeki i: , /s |

At osfer ileşe leri: CO , N

YER E ü ük e e oğu ka asal gezege dir. Sı ı halde su, u gu

ir at osfere sahiptir.

Gü eş’e uzaklık: . . k | Dola a süresi: ıl , gü

Dö e süresi: , saat | Yarıçap: . , k | Kütle: , kg

Ha i : , k | Yoğu luk: , g/

Yüzey sı aklığı: - / °C | Yüzeyi deki kütleçeki i: , /s

At osfer ileşe leri: N , O

|

MARS Bir za a lar üzeri de sı ı halde su ulu durduğu a dair iddi

ulgular ardır. Gü eş Siste i deki e ü ük a ardağI SA Mars’ta er alır.

Gü eş’e uzaklık: . . k , AB | Dola a süresi: , ıl

Dö e süresi: , gü | Yarıçap: . k , dü a arıçapı

Kütle: , dü a kütlesi | Ha i : , dü a ha i | Yoğu luk: , g/

Yüzey sı aklığı: - /- °C | Yüzeyi deki kütleçeki i: , /s

At osfer ileşe leri: CO , N , Ar

JÜ Pİ TER Siste i e ü ük gezege i Jüpiter, öteki tü gezege leri topla kütlesi i , katı da kütle e sahiptir.

Gü eş’e uzaklık: . . k , AB | Dola a süresi: , ıl

Dö e süresi: , saat | Yarıçap: , k , dü a arıçapı

Kütle: , dü a kütlesi | Ha i : dü a ha i Yoğu luk: , g/

Yüzey sı aklığı: - °C | Yüzeyi deki kütleçeki i: , /s

At osfer ileşe leri: H , He

SATÜ RN Halkası ola tek gezege ol asa da e elirgi halka apısı a sahiptir. A rı oğu luğu oldukça düşüktür, suda ile!

Gü eş’e uzaklık: . . . k , AB | Dola a süresi: , ıl

Dö e süresi: , saat | Yarıçap: , k , dü a arıçapı

Kütle: , dü a kütlesi | Ha i : , dü a ha i | Yoğu luk: , g/

Yüzey sı aklığı: - °C | Yüzeyi deki kütleçeki i: , /s

At osfer ileşe leri: H , He

ÜRANÜ S Katı ir çekirdeği sara do uş e gaz hali deki

addelerde oluşur. At osferi ü ük ora da hidroje e o da daha az iktarda hel u içerir. At osferi de az

iktarda ulu a eta , gezege e a i- eşil re gi i erir.

Gü eş’e uzaklık: . . . k , AB | Dola a süresi: , ıl

Dö e süresi: - , saat | Yarıçap: , k . dü a arıçapı

Kütle: , dü a kütlesi | Ha i : , dü a ha i | Yoğu luk: , g/

Yüzey sı aklığı: - °C | Yüzeyi deki kütleçeki i: , /s

At osfer ileşe leri: H , He, CH

NEPTÜ N Küçük e ka alık ir çekirdeği sara uz e gaz kat a ları da oluşur. Gezege i a i- eşil at osferi de elirgi irkaç fırtı a siste i dikkati çeker.

Gü eş’e uzaklık: . . . k , AB | Dola a süresi: , ıl

Dö e süresi: , saat | Yarıçap: , k , dü a arıçapı

Kütle: , dü a kütlesi | Ha i : , dü a ha i | Yoğu luk: , g/

Yüzey sı aklığı: - °C | Yüzeyi deki kütleçeki i: , /s

At osfer ileşe leri: H , He, CH

Dola a Süresi , gü gü saat . dakika

Kavuşu Süresi , gü

Ha i , × k , Dü a

Kütle , × kg , Dü a

Ortala a Yoğu luk . , kg/

Ekvatorda Yerçeki i , /s , g

Yüzey Sı aklığı E düşük Kel i

E üksek Kel i

AY

CÜ CE GEZEGENLER Üluslararası Astronomi Birliğ i ÜAB 24 Ağ ustos 200 tarihinde ğezeğen ifadesini yeniden tanımladı. Bu kararla keşfedildiğ i ğu nden bu yana bir ğezeğen olarak bilinen Plu ton bundan bo yle Cu ce Gezeğen sınıfında bir ğo k cismidir. Bir Cu ce Gezeğen;

Gu neş çevresindeki bir yo ru nğede dolaşır.

Sabit bir şekle sahip olmasına enğel olabilecek ğu çleri alt edebilecek yeterlilikte bir ku tleçekimine sahip olmasını sağ layacak bir ku tle ve bundan o tu ru hidrostatik denğe şekline sahip olmalıdır.

Yo ru nğesinin civarını temizlememiş olmalıdır.

Bir ğezeğenin veya başka bir yıldız harici cismin uydusu durumunda bulunmamalıdır.

ASTEROİ D KÜŞAG İ OBJELERİ Mars ve Ju piter arasında yoğ un şekilde bulunan kayalık ğo k cisimleridir. Çok ku çu k boyutlardan bir kaç kilometre çapına kadar sayısız uzay taşından oluşur.

KÜYRÜKLÜ YİLDİZLAR KOMET Yan taraftaki ğo rse Lovejoy kuyrukluyıldızına ait. Bu yapılar ğenellikle Gu neş Sisteminin dış bo klğesinde yer alan Kuiper Kuşağ ında ğelen kirli buz ve toz karışımı taşlardır. En u nlu su Halley’dir. Bu taşlar Gu neş’in ve bu yu k ku tleli ğezeğenlerin etkisiyle Gu neş sisteminin içlerine doğ ru yo nelirler. Tıpkı ğezeğenler ğibi bir yo ru nğeye ğirerler Gu neş’in etrafında. Gu neş’e yaklaştıkça ısınırlar, yapısında buz erimeye başlar arkasında uzun eriyik bir toz buz karışımı bir kuyruk benzeri yapı oluşturur. Bir yıldızdan çok farklı olan bu ğo kcisminin ismi Tu rkçe hatalıdır.

Kuiper Kuşağı Oort Kuşağı

Kometler ilerlerken ğeride eriyik bir toz bulutu bırakırlar doğ al olarak. Bazen bu toz bulutu Yer’in yo ru nğesi ile çakışır. Du nya Gu neş çevresinde dolanırken bu toz bulutu u zerinden ğeçer. İ şte o zaman ğo rsel bir şo len başlar ve bu Meteor Yağ muru olarak bilinir.

Meteor Yağmurları

YAĞMUR ADI EN İYİ GÖZLEM ZAMANI

Yön /

Do

ğrultu

EN İYİ GÖZLENME TARİHİ

SAATTE GÖZLENME SAYISI (ORTALAMA)

KUYRUKLU YILDIZ /

KOMET

Quadrantid Gündoğum Öncesi N 4 Ocak 25 —

Lyrid Gündoğum Öncesi S 22 Nisan 10 Thatcher

Eta Aquarid Gündoğum Öncesi SE 4 Mayıs 10 Halley

Delta Aquarid Gündoğum Öncesi S 30 Temmuz 10 —

Perseid Gündoğum Öncesi NE 11 –13 Ağustos 50 Swift-Tuttle

Draconid Gece Yarısı NW

9 Ekim 6 Giacobini-

Zinner

Orionid Gündoğum Öncesi S 21-22 Ekim 15 Halley

Taurid Gece Yarısı S 9 Kasım 3 Encke

Leonid Gündoğum Öncesi S 17-18 Kasım 10 Tempel-Tuttle

Andromedid Gece Yarısı S 25-27 Kasım 5 Biela

Gemini Tüm Gece NE 13-14 Aralık 75 —

Ursid Gündoğum Öncesi N 22 Aralık 5 Tuttle

Ay’ın evresi ve konumu önemlidir. Yukarıda belirtilen günler 1-2 gün değişebilir. Kalın = En belirgin Meteor Yağ murları periyodik olarak her yıl ğerçekleşir. Ama kuyrukluyıldızların kendilerini nadiren ğo zlemleriz. Çu nku çok bu yu k yo nğelerde dolaşırlar. Halley yıllık bir yo ru nğeye sahiptir ve onu tekrar du nyanın yakınından ğo rmemiz için 20 2 yılını beklememiz ğerekecek. Çok az insan bu ğo kcismini hayatında 2 kez ğo zleme şansına sahip olabilir. Halley tekrar bizi ziyaret ettiğ inde siz kaç yaşında olacaksınız?

Bir komet zamanının çoğ unu Gu neş Sisteminin dışında ğeçirir.

Kometin basık ve bu yu k yo ru nğesi.

Komet Gu neş’e yaklaştıkça yapısı değ işir.

Yanda bir resmini ğo rdu ğ u nu z Aldebaran, Gu neş ve karanlık bir ğo kyu zu nde sayabileceğ iniz binlerce yıldız enerji u reten sıcak plazmadan oluşan yapılardır. Bir başka deyişle çok yu ksek sıcaklara sahip olan ğaz toplarıdır. Eğ er dikkatli incelerseniz tu m yıldızların ışıklarının aynı renklerde olmadığ ını ğo receksiniz. Bazıları kırmızı bazıları beyaz ve bir ihtimal mavimsi renktedirler. Bir kaç bin ışık yılı uzaklıktaki bir yıldızda yaşayan meraklı bir canlı olsaydınız acaba Gu neş’i nasıl ğo ru rdu nu z? En iyi ihtimalle çok ku çu k do nu k bir nokta olarak zorlukla ğo ru nen bir yıldız olurdu. Peki farklı renklerde ğo ru nmesinin altında ne yatıyor; sıcaklık. Tu m yıldızlar elbette çok sıcaktır ama birbirleriyle kıyaslandığ ında arada milyonlarca derece farklar ğo zlenir. Bir yıldız ne kadar sıcaksa o kadar yu ksek enerji ile ışık yayınlar. Nispeten daha soğ uk yıldızlar Gu neş ğibi ve daha soğ ukları kırmızı renkte ğo ru nu rler. Eğ er mavi renkte bir yıldızdan bahsediyorsak bu oldukça sıcak bir yıldızdır. Çu nku ğo ru nen ışıkta mavi en enerjik kırmızı en az enerjik olanıdır. Evrendeki en bu yu k yapılardan birisi de Galaksilerdir. Galaksiler ya da Go kadalar milyarlarca yıldızı içerisnde barındıran kozmik yapılardır. Samanyolu Galaksisinde 200 –400 milyar yıldız olduğ u du şu nu lu yor. Gece ğo kyu zu nde ğo rdu klerimiz bunların ku çu k bir kısmı.

TİTUS-BODE YASASI

Johann Daniel Titius ve Johann Elert Bode Güneş Siteminde gezegenlerin Güneş’e olan uzaklıklarında matematiksel bir olduğunu öngördüler. Her gezegenin Güneş’e olan uzaklığı kendinden öncekinin iki katı olması gerekiyordu bu düşünceye göre. Tititus-Bode ‘Yasası’ Güneş Sistemindeki gezegenlere uygulandığında küçük uzaklık hataları dışında oldukça uyumluydu.

Fakat Neptün ve özellikle Plüton’un keşfiyle beraber bu iki gök cismi için oldukça hatalı sonuçlar verdi. Oysa bilimsel yasalar aynı koşullar altında aynı sonucu vermeli .Aşağıdaki formül bu yasanın matematiksel bir ifadesi. ‘n’ değeri 1, 2, 3 .... Tamsayılardır ve sistemdeki gezegenlerin sırasını yazarak (Örrneğin Mars için n = 4) yan taraftaki tablodan kontrol edebilir gerçek uzaklıklarla karşılaştırmalar yapabilirsiniz.

D(n) = ( 3 x 2n + 4 ) / 10 AB

Geze

ge

Uza

klık

F

orül

Mer

ur

.

.

Ve

us

.

.

Ear

th

.

.

Mar

s

.

.

???

.

upi

ter

.

.

Sat

ur

.

.

Ura

us

.

.

Nep

tue

.

.

Geze

ge

U

zakl

ık

Fo

rül

Ad

ı

k

ilyo

k

ily

o

Mer

kür

Ve

üs

Yer

Mar

s

Ast

eroi

dler

Jüpi

ter

Sat

ür

Ura

üs

Nep

tü

TUTULMALAR ve TRANSİT

Güne ve Ay tutulmaları her zaman insanoğlunun dikkatini çekmiş gök olaylarından biridir. Güneş, Yer ve Ay’ın konumlarına göre Güneş ve Ay Parçalı ya da Tam olarak tutulur. Bu olayı gözlemlenmesinde yeryüzünde bulunduğumuz konum da oldukça önemlidir.

Eğ er u stteki ğo rseldeki ğibi bir durum so z konusu ise buna transit denir, ğezeğen ğeçişi bir başka deyişle. Bazen Venu s ya da Merku r ğezeğenleri Gu neş ve Du nya ile aynı doğ rultu u zerinde yer alır. Doğ al olarak bu olay yalnızca Gu neş’in ğo kyu zu nde olduğ u ğu ndu z vaktinde ğo zlenir. Peki ya Mars ğezeğeninde yaşasaydık? Tutulmalar ve Transit Geçiş olayları nasıl ğerçekleşirdi? Belki bir ğu n Mars’tan Yer’in Gu neş’in o nu nden ğeçişini izleme şansına erişebiliriz.

Elektromanyetik Spektrum

Newton ışığı bir prizma camdan geçirdiğinde ışığın kırıldıktan sonra renklere ayrıldığını fark etti. Işık biliminsanlarının halen tam olarak anlayamadığı bir gizem. Bazen bir parçacık gibi bazen bir dalga gibi davranıyor ve bu sebeple ışığın her iki karakteride taşıdığı biliniyor. Newton’un bunu farketmesi, Fraunhofer’in ayrıntılardaki detayları keşfetmesiyle braber ışık hakkında inanılmaz bilgilere eriştik. Ve tüm bu bilgileri birer ışık kaynağı olan yıldızlara uyarladığımızda hayal bile edemediğimiz uzaklıktaki yıldızlar hakkında hayal edemeyeceğiniz kadar bilgi elde ettik. Dalgaboyu ile frekans ters orantılıdır. Benzer şekilde bir dalganın frekansı ne kadar fazla ise enerjisi de o kadar fazladır diyebiliriz. O zaman dalgaboyu artarsa enerji azalır! Yan sayfada sola doğru dalgaboyu uzar, enerji ve frekans düşer. Bir düşünün, yıldızdan gelen ışığı bir prizmadan geçirdiğimizde aslında bir yıldızın ışığını analiz etmiş oluruz.

İnsan gözü 400 -4700 nanometre dalgaboyundaki ışıkları görebilir. Ne kadar küçük bir aralık değil mi? Göremediğimiz koskoca bir dalgaboyu dolayısıyla göremediğimiz koskoca bir evren....

Büyük Patlama Anı

Zaman dahil her şey Big Bang ile oluştu.

İlk Galaksiler

Big Bang anından

1000 000 000 yıl sonra

Güneş Sistemİ Oluşumu

Big Bang’den 87.000 000 000 yıl sonra

İlk Yıldızlar

Big Bang anından 400 000 000 yıl sonra

Galaksiler evrenin ilk

zamanlaında oluşmuş yıaşlı yıldızları ve yeni genç yıldızları içinde barındırı.

Şimdi

Evrenin

Oluşumundan bugüne 13. 700 000 000 yıl

EV

RE

NİN

ZA

MA

N T

ÜN

EL

İ

Kepler Yasaları

Kepler Güneş Sisteminde yer alan gezegenlerin hareketlerini matematiksel

olarak açıklamıştır.

1. Yasa

Her gezegen, odak noktalarının birinde güneşin bulunduğu bir elips yörünge üzerinde hareket eder.

2. Yasa

Bir gezegeni güneşe bağlayan çizgi eşit zaman aralıklarında eşit alanlar tarar.

3. Yasa

Bir gezegenin yörüngesel periyodunun karesi, dolandığı elipsin ana eksen uzunluğunun küpü ile doğru orantılıdır.

Gökbilim & Astronom

Gökbilim insanlığın merakı kadar eskidir. Başımızıa kaldırğımızda gördüğümüz, üzerinde düşündüğümüz her şey, her olay bizleri düşünmeye, sorular sorup yanıtlar aramaya itmiştir. Bu eylemler bize gezegenimizi, yıldızımız Güneş’i, Güneş Sistemini , öteki yıldızları, galaksileri ve nihayetinde evrenle beraber kendimizi tanıma fırsatını vermiştir. Bu sebeple astronomlar evrendeki gökcisimlerini, bunların özelliklerini, hareketlerini, birbirleriyle olan ilişkisini inceleyen bir bilim dalıdır.

Gökbilim bize ayrıca uçsuz bucaksız evrene küçücük gezegenimizden bu küçücük bedenlerimizle seslenme fırsatı vermiştir. Eğer birileri varsa ve evrene biz buradayız diye seslenmişse bu mesajı alabilecek belki okuayabileceğiz. Ayrıca gökbilim evren gibi büyük bir laboratuvara sahiptir ve insana inanılmaz bir ufuk kazandırır.

Bilimsel Çalışma Basamakları

Problem Tespiti

Veri Toplama

Hipotez kurma

Hipoteze dayalı tahminler yapma

Kontrollü Deneyler Yapma

Teori (Teorem)

Kanun (Yasa , Prensip)

Gökbilimde diğer temel bilimlerden farklı olarak üzerinde çalışılan olaya müdahele etme şansı yoktur. Bir astronom ortamın üzerinde çalıştığı cismin sıcaklık ve basınç gibi değerleriyle oynamayamaz. Neyse ki evrende sayısız cisim var ve her farklı koşuldaki yapıları ayrı ayrı inceleyebiliyor, karşılaştırmalar yapabiliyoruz.

Uzak Yıldızlara Nasıl Ulaştık?

Biz o toz taneciğinde yaşayan ufak yaratıklar olarak, Samanyolundaki yıldızlara uzay araçları gönderebilmeyi nasıl öğrendik? Araştırmacı nesillerin çalışmaları ve 5 basit kuraldan şaşmamaları sayesinde,

Sorgulayın

Ben dahil, herhangi biri öyle dedi diye hiç bir fikir doğru olmaz.

Kendiniz düşünün.

Kendiniz sorgulayın, kendinizi sorgulayın. Bir şeye sırf inanmak istediğiniz için inanmayın. Bir şeye inanmak onu doğru kılmaz.

Gözlem ve deneylerden elde edilen delillerle fikirleri sorgulayın. Deliller sizi nereye götürüyorsa oraya gidin. Deliliniz yoksa hüküm vermeyin.

Beğenilen bir fikir iyi tasarlanmış bir testi geçemiyorsa yanlış demektir. Bunu kabullenin.

Ve belki de en önemli kural şu, unutmayın yanılıyor olabilirsiniz. En iyi bilim

adamları bile bazı konularda yanılmıştır.

Cosmos A Space Odyysess belgeselinden alınmıştır.

Dürbün

Gök Atlası & Gök Olayları Yıllığı

El Feneri

Sıcak Giysiler

Şezlong

Teleskop

Gökyüzü Gözlemi

Ya daki kitapçık gök üzü gözle iliği e aşla ak iste e ler içi Türkçe azıl ış e i i ka aklarda

iridir. Bu kitapçıkla ir aşla gıç apa ilirsi iz.

Gökyüzü Gözle iliği

TÜBİTAK Popüler Bili Ya ı ları

Gökyüzü gözlemciliği amatör bir gökbilimcinin yaptığı en önemli işlerden birisidir, belkide en önemlisi. Yan sayfada yer alan gözlem malzemelerinizle olabildiğince karanlık (aynı zamanda güvenli) bir konumda gözlem yapabilirsiniz. Şehir ışıklarından uzak bir ortamda çıplak gözle görülebilecek oldukça falza gökcismi var. Bir teleskoptan önce iyi bir gökyüzü bilgisine sahip olmanız gerekir. Karanlık bir yerde gökyüzünde binlerce yıldız bir anda başınızı döndürüp sizi şaşırtabilir ama gökyüzünde referans noktaları seçerseniz gökyüzünü hızlıca tanırsınız. Bir gezegenle bir yıldızı çıplak gözle ayırt eder, belirgin takımyıldızlarından birkaçını bilirseniz gökyüzü sizin için daha eğlenceli olur ve gözlemleriniz daha verimli olur. Takımyıldızlarını, gökyüzünü tanımaz demek Andromeda Galaksisi’ni ya da Orion Bulutsusu’nu gözlemek için hangi yöne, nereye yönelmenizi biliyor olmanız demektir. Gözlem yaptıkça tanıyacak, tanıdıkça daha derinleri gözlemlemek isteyeceksiniz. Bu durumda daha büyük bir teleskop alma isteği uyanacak.

Gökbilim tutkunlarının en sevmedikleri durum bulutlu, kapalı bir hava. Çünkü bunun için bir çözüm yok. Eğer bir Güneş Filtresniz varsa gündüz Güneş gözlemi de yapabilirsiniz. Gökyüzü gölzmei için belkide bilinmesi gereken ilk bilgi Güneş’e çıplak gözle veya teleskopla asla bakılmaması gerektiği. Bunu bilmeden yapan Galilee maalesef bir gözünü kaybetmiştir. Çünkü teleskop Güneş’e bakmak birkaç saniyede gözü kör eder.

Milattan Önce 2. yüzyılda Hiparkus gökyüzünde gördüğü cisimleri parlaklıklarına göre sınıflandırdı.

Hiparkus gök cisimlerini gördüğü parlaklıklara göre 1. Kadir en parlak 6. Kaidr en sönük cisimler olmak üzere sınıflara ayırdı. Bugün benzer ama daha modern bir şekilde cisimlerin görünen parlaklıklarını belirliyoruz. Cisim ne kadar parlak ise kadir değeri sayısal o kadar küçük olur.

Gökyüzünde görebileceğimiz en parlak cisim Güneş, Venüs ise Ay ve Güneş’ten sonra en parlak gök cismidir. Polaris (Kutup Yıldızı) sanılanın aksine en parlak yıldız değildir ki bunu yan tarafta görmek mümkün. Sirius gökyüzündeki en parlak yıldızdır.

İnsan gözünün bir sınırı vardır, çok sönük cisimleri göremeyiz. Yaklaşık 6 Kadir ve daha sönük cisimler insan gözüyle görülemez. Ancak şehir merkezlerinde yapay ışıkların yarattığı ışık kirliliğinden dolayı bu sınır daha da düşer. Teleskoplar insan gözüne göre daha fazla ışık toplayabildiği için daha sönük nesneleri görmemiz mümkün. Hubble Uzay Teleskobu’nun görme kabiliyeti çok iyidir bu yüzden.

Parlaklık Sistemi

Güneş

Dolunay

Polaris

Venüs

Huble Uzay

Teleskobu

Çıplak Gözle Limit

Sirius

Asteroidler

Da id

Bo ie-Star a

O l Cit - Fireflies

O l Cit - Beautiful Ti es ft. Li dse Stirli g

The Chai s okers & Coldpla - So ethi g Just Like This

Da id Bo ie - Spa e Oddit

Coldpla - A Sk Full Of Stars

Coldpla - The S ie tist

Ha erFall-Tita

We Are All Made Of Stars - Mo

Looki g for astro auts - The Natio al

Sai e Si a - Yıldızlı Se âlardaki Haş et Ne Güzel Şe

Patti S ith - Spa e Mo ke

Pi k Flo d - E lipse - Dark Side Of The Moo

The Gala So g- Eri Idle/Mo t P tho

Fra k Si atra - "Fl Me To The Moo "

Drops of Jupiter -Trai

All of the Stars - Ed Sheera

Starlight - Muse

Zeki Müre - Yıldızları Altı da

Walki g o the Moo - Cas Hale

T i kle T i kle Little Star

Gözlem Müzikleri

Daha Fazla Gökbilim

Daha fazla Gökbilim kaynağı için aşağıdaki internet adresini ziyaret edip Faydalı Gökbilim Linkleri sayfasına göz atabilirsiniz.

http://samanyoluekspresi.blogspot.com.tr

Richard Feynman, Bilim kendi kendimizi aldatmamanın bir yoludur, der. Merak, eden araştıran neslimiz çok eskilere dayansa da akla ve mantığa uymayan işlerle uğraşlarımız da bir o kadar eski. Bilim nesnel çalışma basamaklarını takip edip bir sonuca varırken bazen bilimin testlerinden geçmemiş ve elle tutulur kanıtlardan yoksun söylentiler gerçekmiş gibi topluma yayılır. Buna sahtebilim (pseudoscience) diyoruz. Gazete sayfalarındaki burç yorumları, her Güneş tutulmasında gündeme gelen deprem söylentileri, Parapiskoloji, Apollo 11 misyonu komplodur söylentileri, her gün bizi ziyaret eden ama bir türlü net bir fotoğrafı çekilmeyen ve alakasız konumlara inen uzaylılar hemen hepimizin duyduğu sahtebilim örneklerinden sadece birkaç tanesi. Üstelik bu iddialar her zaman yazılı ve görsel medyada geniş yer bulmayı başarırlar.

GERÇEĞE OLAN TUTKU

Çünkü, Bugün Ay Tutulması var! Gibi bir başlık Son 500 yılın en önemli Ay Tutulması, bir sonraki 2090 yılında! şeklindeki başlık kadar ilgi çekici olmayacaktır. Bu ilgi çekici başlık altında deprem olasılığı, koç ve yay burçlarının ruh hali analiz edilir.

Doğru kaynaklardan araştıran bir insan bu başlıklardaki kalitesizliği hemen fark eder. Bazen bu bilgiler gerçekte var olmayan bir amerikan uzay kurumuna dayandırılır. Eğer Amerikan’ın Ay’a gitmediğini iddia ediyorsanız bunu ciddi temellere dayandırmalısınız. Oysa NASA’nın sitesinde, tüm iddialara karşın net açıklamalar var. Önemli olan nedir, daha fazla tıklanıp okunmak mı yoksa gerçeğin kendisi mi? Bugün bilim ve teknolojide alınan müthiş yol bilim ile kat edildi. Bu yüzden bilim yaparken onun evrensel ilkelerine sadık olmak önemlidir.

Bilim, bir insanın hayatı boyunca zaman harcayacağı en güzel uğraşlardan birisidir. Hayatı boyunca bilimin ışığını takip etmiş astronom Carl Sagan belki de en güzel örneklerden birisidir. Carl, her yönüyle ger çek bir biliminsanıydı. Belki de bu sebeple Tyson Cosmos belgeselinden ondan söz ederken ,’’Biliminsanı olmak istediğimi zaten biliyordum, ama o gün Carl’dan nasıl bir insan olmam gerektiğini öğrendim.’’

Bilime ışığı hep sizinle olsun...

Gökyüzü Kitaplığı

Ekmek dizimde

Yıldızlar uzakta tâ uzakta

Ekmek yiyorum yıldızlara bakarak

Öyle dalmışım ki sormayın

Bazen şaşırıp ekmek yerine

Yıldız yiyorum

Oktay RIFAT

Mi as’ta Satür , Chesle Bo estell

Gökbilim ve Sanat

http://www.siir.gen.tr/cocuklara_siirler.html

Gözlem Notlarım

————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————

Konum:

Tarih:

Gözlem Notlarım

————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————

Tarih:

Konum:

Gözlem Notlarım

————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————

Konum:

Tarih:

Gözlem Notlarım

————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————

Tarih:

Konum:

Gözlem Notlarım

————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————

Konum:

Tarih:

Gözlem Notlarım

————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————

Tarih:

Konum:

Gözlem Notlarım

————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————

Konum:

Tarih:

Gözlem Notlarım

————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————————

Tarih:

Konum:

DOĞAYI KORUYUN!

Lütfen sadece gerekli olduğunu düşünüyorsanız bu kitapçığı basılı hale getirin. Basılı olan kitapçıkları çöp kutuları yerine lütfen geri dönüşüm kutularına bırakınız.

Bu kitapçık hazırlanırken TÜBİTAK Bilim Teknik Dergisi ve Ankara Üniversitesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü web sitelerinden faydalanılmıştır.

Hazırlayan Halil Bağış Eylül 2017

Kitapçık içerisinde herhangi bir eksiklik, yanlış bilgi ve genel olarak öneri ve eşeştrilerinizi lütfen

astronom.hb@gmail.com elektronik posta

adresine iletin.

Bu kitapçığı hika esi i e a rı tılı ilgileri Sa a yolu Ekspresi loğu da oku a ilirsi iz. |http://sa a oluekspresi. logspot. o .tr