Phylum Cnidaria• สตวหลายเซลลกลมแรกทมเนอเยอแทจรง มทออาหารและ
ระบบประสาท สมมาตรแบบ radial symmetry• มเซลลพเศษชอ cnidocyte (knide = ทาใหระคายเคอง
+ aria = เกยวของ)• เนอเยอม 2 ชนคอ epidermis และ endodermis
คนกลางดวยชนว น (mesoglea)• สตวกลมแรกทมระบบประสาท (nerve net)• ทออาหารเปนถง มโพรง gastrovascular cavity
ยอยอาหาร
• รปรางพนฐานม 2 แบบคอ polyp และ medusa• มากกวา 95% อยในทะเล
รปราง
Cnidaria มรปรางพนฐาน 2 แบบคอ
1. Polypoid type (Polyp)• ทรงกระบอก (column) มโพรงกลางตว
• Oral disc มชองปากอยกงกลาง
• hypostome คอเนอรอบแวนปาก ม tentacle เรยงตวอยทขอบ
• Basal disc เปนฐานยดเกาะ
2. Medusoid type (Medusa)• คลายรมหรอถวยควา
• ดานนอกโคงเรยกวา exumbrella• ดานในเวาเขาเรยกวา subumbrella• กงกลางมงวงยน (manubrium) ตอนปลายเปดเปน
ชองปาก (oral)• ขอบถวยอาจม tentacle ยนออกมา
Diploblastica • มเนอเยอ 2 ชนคอ epidermis และ endodermis
และมชนว น mesoglea แทรกอยระหวางกลาง
• ในชน epidermis และ endodermis มเซลลชนด
ตางๆประกอบเขาเปนเนอเยอ ดงน
2. Interstitial cell
• เ ซ ล ล ข น า ด เ ล ก แ ท ร ก อ ย บ ร เ ว ณ ฐ า น ข อ ง
epitheliomuscular cell
• เปนเซลลทสามารถเปลยนแปลงไปเปนเซลลชนดอนๆไดเชน
cnidocyte, gamete เปนตน
1. Epitheliomuscular cell
• เซลลทรงสง เ ปนเซลลสวนใหญในชน epidermis สวนในชน endodermis เซลลจะสงกวา เรยกเซลลนวา
nutritive cell (ยอยอาหารภายในเซลล)
3. Cnidocyte (nematocyte)• เซลลพเศษมหนาทปองกนตวและจบอาหาร
• เจรญมาจาก interstitial cell• เซลลทรงกลมหรอร มนวเคลยสทฐาน
• Cnidocil คลายเดอย ใชรบสมผส
• Nematocyst (cnida) เปน organelle ทเซลลสรางขน ประกอบดวย capsule มฝาปด (operculum) ภายในมเสนดายพษ (thread) ขดอย
• Cnidocyte ทหนวดมการรวมกลมเรยกวา battery ประกอบดวยเซลลใหญ 1-4 เซลล ทมเซลลเลกๆลอมรอบ
Nematocyst ในไฮดรา
3.1 Penetrant - ขนาดใหญ capsule รปไข
- สวนฐานของ nematocyst พองออก มหนาม
เรยงเปนแถว 3-4 แถว
- nematocyst กมหนามเรยงเปนเกลยว
ปลายดายเปด
- ดายพษแทงเขาตวเหยอ ปลอยสารพษใหเหยอเปน
อมพาต (paralyzing neurotoxin)
3.2 Volvent- ขนาดเลก capsule รปไข
- ดายพษพงเขาพนตวเหยอ ปลายดายปด และไมมหนาม
3.3 Glutinant- capsule ยาว ปลายดายเปด ไมมหนามบนดาย
- ใชยด tentacle กบวตถเวลาเคลอนท
• เมอพงเขมพษไปแลว cnidocyte จะไมสราง
nematocyst อก แต interstitial cell จะพฒนาเปน cnidocyte ใหม
5. Sensory and nerve cell
• Sensory cell ยาวตงฉากกบผวชนเนอเยอ ฐานเซลล
มแขนงแยกออก
• Nerve cell อยทฐานของ epidermis; ใน endodermis จะมจานวนเซลลนอย
4. Mucous-secreting cell
• เซลลมตอมสรางเมอก พบมากบรเวณ basal disc
• ใน endodermis ม enzymatic gland cell สรางนายอย ปลอยนายอยออกมายอยอาหาร
โภชนาการ
- เปน carnivore ทางเดนอาหารไมสมบรณ
- Tentacle สงอาหารเขาปาก
- อาหารผานเขาส gastrovascular cavity มเซลลยอยอาหาร
- การยอยภายนอกเซลล ม enzymatic gland cell สรางนายอยปลอยมานอกเซลล
- การยอยภายในเซลล ม nutritive cell กนอาหาร
ทผานการยอยขนตน
การขบถาย การหมนเวยน การหายใจ
- ทางานโดยอาศยหลกการของการแพรของสาร
- มการเคลอนทจากบรเวณทมความเขมขนของสารมาก
ไปยงบรเวณทมความเขมขนของสารนอย
การสบพนธ
1. Asexual reproduction โดยการแตกหนอ
• polyp ใหม แตกหนอจาก polyp เดม
• medusa แตกหนอจาก polyp หรอจาก medusa• การแตกหนอทไมหลดไปจากตวแม ทาใหเกดการสรางโคโลน
การสบพนธ
2. Sexual reproduction• Cnidarian อาจมเพศแยก หรอเปนกะเทย
• Gamete สรางจาก interstitial cell • ไฮโดรซวสวนใหญและไซโฟซว สรางเซลลสบพนธระยะเมดซา
สวนแอนโทซวสรางเซลลสบพนธจากเยอชนในของโพลป
• การปฏสนธ อาจเกดในตวแม หรอในแหลงนา
• ไซโกตพฒนาเปนตวออนระยะ planula ซงเปนตวออนท วายนาได และเปนระยะทหาพนทในการลงเกาะเพอพฒนาเปนระยะโพลปตอไป
• metagenesis คอ การสบพนธแบบสลบ
การจาแนกประเภท• Cnidaria จาแนกออกเปน 4 class ดงน
1. Class Hydrozoa (เรยกวา hydroid)• สวนใหญพบในนาเคม ในนาจดมราว 30 ชนด
• มรปรางได 2 แบบ สลบกนในวฏจกรชวต
• บางชนดมเฉพาะ polyp บางชนดม medusa ดวย
• mesoglea เปนชนบางๆ ไมม cell • gamete เกดจาก epidermis • cnidocyte พบใน epidermis เทานน
• Hydromedusa ม velum เปนเยอบางดานใน
Hydromedusa• ขอบดานในของถวยม velum• Gastrovascular cavity เปนทอ 4 ทอ แยกจาก
manubrium ตามแนว radial canal • ปลาย radial canal เชอมตอกนเปนทอวงแหวน
(ring canal)• Gonad 4 กอน เกดจาก epidermis มตาแหนง
อยใต radial canal• (สกล Obelia ไมม velum)
• Hydrozoa แบงได 2 กลมคอ
1. Solitary hydroidHydra
• มรปรางแบบโพลป บางชนดมสาหราย Chlorella อาศยในเนอเยอดวย
• สบพนธแบบไมอาศยเพศ โดยการแตกหนอ (budding)• แบบอาศยเพศ พฒนามาจาก interstitial cell
ในชน epidermis• การปฏสนธ เกดขนทนทเมอไขถกดนออกมาทผวนอก
• เอมบรโอระยะแกสตลา พฒนาเปนตวเตมวยไดโดยตรง
2. Colonial hydroid• มระยะโพลปสลบกบระยะเมดซา
• เกดจาก budding แตหนอไมหลดออกจากตวแม จงแตกแขนงเกดเปน colony แตละ colony จะสราง medusa ไดเพศเดยว
Obelia • อยในทะเล มขนาดเลก ลกษณะคลายพช
• Hydroid ชนด dimorphic colony• โครงสรางของ colony ม 3 สวนคอ
1. Hydrorhiza เปนแขนงแผออกคลายราก ใชยดเกาะกบพนผว เชน กอนหน กอนปะการง
2. Hydrocaulus คอกานทชจาก hydrorhiza มการแตกกงกานเหมอนพช
• coenosarc มชวต คอชน epidermis และ gastrodermis
• perisarc ไมมชวต เปนสาร chitin ท epidemis สรางขน
3. Polyp ม 2 แบบคอ
- Hydranth• ทาหนาทกนอาหาร มtentacle อยรอบปาก
• perisarc ทห ม hydranth เรยกวา hydrotheca - Gonangium • มกาน blastostyle ซงเปนทเกดของ medusa bud โดยม gonotheca หม
• ระยะ medusa ของ Obelia ไมม velum
Physalia (Portuguese man o’ war)• Hydroid ชนด polymorphic colony
• Pneumatophore ไมมชน mesoglea ม gas gland สรางแกส มชองเปดดานบนเรยกวา
pneumatopore
• Coenosarc งอก polyp เปนกลม (cormidia)
• Cormidia ประกอบดวย polyp มากกวา 2 ชนด และ
มหนาทแตกตางกน
• Cormidia แตละกลมมชนดของ polyp ดงน
1. Dactylozooid อยดานนอก cormidia มหนวดเสนยาวคลายรบบน และม cnidocyte จานวน
มากบนหนวด
2. Gastrozooid ทรงกระบอก มชองปากตรงปลาย
เกยวของกบการกนอาหาร
3. Gonozooid แตกแขนงคลายพช บนแขนงม
medusa ของทง 2 เพศ เกยวของกบการสบพนธ
Porpita (blue button)
• colony เปนทนลอยกลมแบน ไมม medusa
• ใตท นกลมม polyp 3 แบบคอ
- gastrozooid อยตรงกลาง
- gonozooid อยรอบ gastrozooid
- dactylozooid บรเวณขอบทนลอย
Class Scyphozoa• อยในทะเลทงหมด
• ตวเตมวยมรปรางหลกเปนแบบ medusa• ตวออนพบระยะ polyp• Gamete สรางจากชน endodermis• Scyphomedusa ไมม velum• Cnidocyte พบอยในชน epidermis และ
gastrodermis• Mesoglea เปนชนหนา มเซลลคลายอะมบา
Scyphomedusa• scyphomedusa ไมม velum • ขอบถวยหยกเปนพเรยกวา lappet• ระหวาง lappet มหนวดทลดขนาดลงเรยกวา
rhopalium• Rhopalium เปนตงยนออกไป ภายในตงมกลมเซลล
ประสาทจานวนมาก ตอนปลายม statocyst• ถามหนวดทขอบถวย จะมตงแต 4 เสน หรอจานวนทวคณ
ของ 4 หนวดม cnidocyte จานวนมาก
Scyphomedusa• manubrium ปรบเปลยนเปนหนวดรอบปาก
(oral arm) โดยม 4 หรอ 8 เสน
• ทางเดนอาหารม gastric pouch 4 ถง โดยม
gastric filament ทมไนโดไซตอย
• radial canal แตกแขนงออกจากถงกระเพาะจานวนมาก
เนองจากขนาดตวทใหญและไมมระบบหมนเวยน จงตอง
แตกแขนงเพอสงอาหารไปใหถงทกสวนของรางกาย
• ไมม ring canal (ยกเวน Aurelia)• gonad สรางจาก gastrodermis และอยใน
gastric pouch
ระบบสบพนธ
• สวนใหญแยกเพศ แตไมสามารถดไดจากลกษณะของ gonad ตองดทเซลลสบพนธ (gamete)
• Gonad เกดจากชน endoderm• ถามผนงกน gastric pouch, gonad อยสองดาน
ของผนง
• ถาไมมผนงกน gastric pouch, gonad อยขอบ
ดานในของ gastric pouch เปนรปเกอกมา
• สวนใหญปฏสนธภายนอก มกเกดในฤดรอน
• ตวออนทปฏสนธแลว พฒนาตวเปนระยะ planula วายนา
เพอหาพนทในการลงเกาะ
• เมอลงเกาะ จะพฒนาเปนระยะ scyphistoma มรปราง
แบบ polyp• Scyphistoma เกดการแบงตวตามขวางเพอสรางระยะ
medusa เรยกระยะนวา strobila• ระยะตวออนทมรปรางแบบ medusa เรยกวา ephyra• Ephyra จะเจรญเตบโตและพฒนาเปนแมงกะพรน
ตวเตมวยตอไป
วฏจกรชวตของแมงกะพรน Aurelia
Class Cubozoa• รปรางหลกเปนแบบ medusa คลายกลองสเหลยมลกบาศก
(box jellyfish) ไมม velum• mesoglea หนาและมเซลล มหนวดยาวเสนเดยวหรอ
เปนกลมอยทมมทงสของขอบถวย
• ฐานของหนวด ลกษณะคลายแผนใบมด (pedalium)• Nematocyst มสารพษทรนแรงมาก
• อาศยอยในทะเลทงหมด คอนขางใส และวายนาไดด
• เปนสตวไมมกระดกสนหลงทฆาคนตายมากทสดในโลก
• แมงกะพรนกลอง แบงได 2 กลมใหญ ดงน
1. Chirodopid jellyfish• มหนวดเปนพทมมทง 4 ของขอบกระดง เขมพษ
พบเฉพาะทหนวด
2. Carybdeid jellyfish• มหนวดเพยง 1 เสนทแตละมมของขอบกระดง มเขมพษ
ทวรางกายและหนวด
Class Anthozoa
• มรปรางแบบ polyp เดยว หรออยเปน colony • ดารงชวตในทะเล ทงในบรเวณน าตนและน าลก และพบทงใน
แถบขวโลกลงมาจนถงเขตรอน
• gastrovascular cavity แบงเปนหองๆ
• mesoglea ม amoeboid cell• gamete สรางจาก gastrodermis • สวนใหญมโครงรางคาจน บางชนดสรางโครงรางแขง
• มจานวนมากทสดในไฟลม (> 6500 sp.)
การจดหมวดหม (Ruppert & Barnes, 1994)
• Subclass Hexacorallia (Zoantharia)- sea anemone, stony coral
• Subclass Octocorallia (Alcyonaria)- organ-pipe coral, soft coral, sea pen
Subclass Hexacorallia• anthozoan มากกวา 60 % เปนสมาชกในกลมน
• พบหนวดมากกวา 10 เสน และหนวดไมแตกแขนงแบบขนนก
- ตวอยางเชน sea anemone, stony coral
1. Sea anemone• รปรางแบบ polyp โดยใช basal disc ยดเกาะ บางชนด
ฝงตวอยในโคลนตมหรอทราย
• มการสบพนธแบบไมอาศยเพศแบบ pedal laceration • ส ว น ใ ห ญ ม เ พ ศ แ ย ก อ ว ย ว ะ ส บ พ น ธ ส ร า ง จ า ก
gastrodermis บรเวณผนงกนภายในของ
gastrovascular cavity • อาศยอยตามชายฝงทะเลทวโลก โดยเฉพาะในแถบทอากาศ
คอนขางอน
2. Stony coral• โพลปใหมเกดจากการแตกหนอ
• ผลของการแตกหนอซ าๆ คอเกดโคโลนทมสมาชกปะการง
จานวนมาก โดยโครงสรางและเนอเยอจะเชอมตอกน
• coral reef เกดจาก hermatypic coral โดยม
สาหราย zooxanthellae อาศยอยใน gastrodermis• ปะการงสวนใหญกน zooxanthellae โดยสารอนทรยจาก
สาหรายเปนสารอาหารสาหรบปะการง แต zooxanthellaeกสามารถอาศยในเนอเยอได
• การใช CO2 ของ zooxanthellae เปนประโยชนตอการ
สรางโครงรางหนปนของปะการง
Subclass Octocorallia• มหนวดจานวน 8 เสน หนวดแตละเสนแตกแขนงออกทางดาน
ขางแบบขนนก (pinnate tentacle)• ดารงชวตแบบโคโลนโดย mesoglea ตอนลางของโพลป
จะหนาขน และแผออกดานขางเพอเชอมตอกบโพลปอน
• endoskeleton อาจเปน spicule หรอเปนสารโปรตนแบบเขาสตว (horny protein) รวมตวเปน โครงรางภายใน
• ตวอยางเชน soft coral, sea whip, sea fan, sea pen
1. Soft coral• endoskeleton คอนขางนม คลายกอนยาง
• โคโลนอาจเปนกอนคลายเหด หรอกอนลกษณะอน
• โครงรางเปน calcareous spicule ทอยแยกกน
3. Sea fan, Sea whip• โคโลนแตกแขนงคลายพช โครงรางเปนสารอนทรยแขง
• โครงรางแกน มโปรตนกบคอลลาเจน เรยกวา gorgonin• Mesoglea มระบบทอแตกแขนงอย และตอเชอมกบทอ
อาหารของโพลป
• กลปงหา พดทะเล แสทะเล
4. Sea pen, Sea pansy• โคโลนมโพลปทง autozooid (กนอาหาร) และ
siphonozooid (เปนทางผานของนาเขา-ออก)• โพลปแรกของโคโลนจะเปนสวนกาน (peduncle) ใชฝงตว
กบพน และสวนเหนอกาน (rachis) เปนสวนทงอกโพลปใหม
• sea pen: สองขางของ rachis มแขนงงอกออกดานขาง
โดยมโพลปเจรญอยบนแขนง
• sea pansy: rachis เจรญแผออกสองขางเปนแผนใหญ
โพลปกระจายอยบนแผนใหญน