1 - 24/10/2016
Monumentenwacht interieur?
Dienstverlening gericht op abonnees, veelal kerken - nazicht van roerend patrimonium - advies inzake behoud en beheer - onderhoudstips voor abonnees: Kerkelijk textiel behouden en bewaren, 2010 Dieren in en op gebouwen. Insecten, 2010
2 - 10/24/2016
Bewaring van textiel
① Types religieus textiel ② Textiel: vezeltypes en technieken ③ Risico’s en oorzaken van schade ④ Hoe (beter) bewaren en onderhouden?
3 - 24/10/2016
1. Types kerkelijk textiel
• Rituelen van de liturgie gepaard met een grote hoeveelheid religieuze textilia: veranderende modes, uitvoering van zelfde textilia in diverse kleuren, …
• Verandering door Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965)
4 - 24/10/2016
Belangrijkste types: paramenten, altaar- en processietextiel
Paramenten? Een stel van gewaden en textilia in dezelfde kostbare stof en liturgische kleur die samen gebruikt worden tijdens specifieke periodes van het liturgische jaar of voor welbepaalde missen.
5 - 24/10/2016
Vierstel: kazuifel, dalmatiek, tunica, koorkap, toebehoren (stola, manipel, kelkvelum, bursa, schoudervelum en vaandel)
6 - 24/10/2016
En verder…: processievaandels, expositie- of sacramentsvaandels, corporales, textiel bij baldakijn (altaar- of processiebaldakijn); rouwtextiel (baarkleed, rouwgordijn, rouwvaan meegedragen in rouwstoet, processiekleding, stoolkraagje
Albe + singel + amict
Koorhemd of Superplie (tijdens de mis)
Rochet (buiten de mis)
8 - 24/10/2016
Altaar- of knielkussen
Antependium Tabernakelgordijn
Palla Corporale Lezenaarsantependium
12 - 24/10/2016
WIT: symbool van zuiverheid en vreugde; gebruikt in Kerst- en Paastijd; kleur voor feesten van Christus, H.Maagd Maria, heilige engelen en heilige niet-martelaren, Allerheiligen, … ROOD: symbool van bloed van het lijden én van vuur van de Heilige Geest; gebruikt op Passiezondag, Goede Vrijdag, Pinksteren en feesten van apostelen en martelaren GROEN: komt meeste voor, is voor de ‘gewone tijd door het jaar’ PAARS: symbool voor boetedoening, ook voor Advent en Veertigdagentijd/Vasten, voor missen voor overledenen ZWART: kleur van de rouw, vandaag meestal vervangen door paars Goud en zilver, ter vervanging van wit Roze: erg uitzonderlijk, slechts voor twee dagen in het jaar (derde zondag Advent en vierde zondag Vasten), als je het ziet vaak 18e-eeuws Lichtblauw: voor feesten van Maria, veelal 18e-eeuws gebruik
Kleuren van het kerkelijk jaar
13 - 24/10/2016
2. Vezelsoorten en veredelingstechnieken
①Plantaardige vezels
②Dierlijke vezels
③(Half)synthetische vezels
④Weeftechnieken
⑤Veredelingstechnieken
15 - 24/10/2016
• Dierlijke vezels (proteïne/eiwit) zoals zijde (geperst uit klieren in de kaak van de zijderups)
en wol
16 - 24/10/2016
• Halfsynthetisch en synthetisch garen (wordt gespoten met een spindop) -uit natuurlijke grondstoffen die in oplossing worden gebracht (halfsynthetisch) zoals viscose (cellulosevezel, zie foto) - volledig kunstmatige grondstof zoals nylon, polyester, acrylvezels
17 - 24/10/2016
Weeftechnieken: Technieken om van garen stof te maken
• Effenbinding (= platbinding)
• Keperbinding
• Satijnbinding
19 - 24/10/2016
Veredelingstechnieken:
• Borduurtechnieken - gekleurd borduurwerk, meestal vooral met wol en zijde - met metaaldraad (verschillende types metaaldraad mogelijk), - stulpborduurwerk (gevuld met karton of hout)
• Applicatietechnieken met glasparels (cabochons), pailletten, olieverfschilderijen, passementlint, …
• Andere bewerkingen: - kalanderen en mangelen - moiré - verzwaren van zijde (per gewicht verkocht!)
21 - 24/10/2016
3. Risico’s en oorzaken van schade
“10 agents of deterioration” • 1. Verlies van context en erfgoedwaarden
• 2. Natuurlijke verouderingsprocessen
• 3. Mechanische schade
• 4. Verontreiniging
• Schade door water
• 5. Schade door verkeerde relatieve vochtigheid
• Schade door verkeerde temperatuur
• 6. Biologische schade
• 7. Lichtschade
• Brandschade
• Schade door diefstal en vandalisme
22 - 24/10/2016
1. Verlies van context en erfgoedwaarde
• verandering na Tweede Vaticaans Concilie: ca. 80% van het religieus textiel in onbruik geraakt
• Veel textiel ligt te verkommeren in sacristieën en op vergeten plekken
• “een kerk is geen museum”…?
23 - 24/10/2016
belang van
inventarisatie
• elke vorm van behoud en beheer begint best bij een goede inventaris
• aanbrengen van inventarisnummers op voorwerpen: met zorg voor de materiële integriteit van het voorwerp
24 - 24/10/2016
2. Natuurlijke verouderingsprocessen
• Afhankelijk van de aard van de vezel
• Afhankelijk van het productieproces (bv. beitsen voorafgaand aan kleuren, verzwaren van zijde, …)
• Afhankelijk van de bewaringsomstandigheden (vocht, licht, warmte versnellen de natuurlijke veroudering)
ZIJDE: - degradatie van zijde verzwaard door tinzouten (19e eeuw) - degradatie o.i.v. licht
25 - 24/10/2016
WOL: - oxidatie o.i.v. licht veroorzaakt vergeling en bros worden, dit gaat sneller in vochtige context dan in droge omstandigheden KATOEN EN LINNEN - vergelen door oxidatie, na verloop van tijd ook verzwakking van het materiaal zelf - degradatie verloopt sneller door vocht en door hogere temperaturen.
26 - 24/10/2016
3. Mechanische degradatieprocessen
• Door verkeerd opbergen: - valse plooien - vezelbreuk in stofvouw - vervormen of scheuren onder eigen gewicht - afdrukken in onderliggende stukken
• Door verkeerd hanteren
• Door onoordeelkundige herstellingen
• Door verlies van flexibiliteit door ouderdom ontstaat makkelijker mechanische schade
27 - 24/10/2016
4. Verontreiniging
• Stof en vuil nestelen zich in de vezels en maken ze bros
• Luchtverontreiniging kunnen verzuring veroorzaken (stifstof- en zwaveloxides bv.)
28 - 24/10/2016
5. Schade door verkeerde relatieve vochtigheid (klimaat)
• liefst tussen 45 en 65 %
• zo stabiel mogelijk
• gezonde bouwkundige toestand!
• verluchten en niet verluchten
29 - 24/10/2016
6. Biologische aantastingen
Schimmels • Vochtige omgeving (in
theorie > 65 %)
• Op minder verluchte plaatsen
• Voedzaam substraat
31 - 24/10/2016
Procedure bij besmetting
• De stukken apart van de rest onderbrengen in een lege, droge ruimte;
• Open hangen gedurende geruime tijd;
• Na drogen, borstelen en stofzuigen (zie verder: reiniging);
• Kasten en eventueel ruimere omgeving poetsen en ontsmetten;
• Poetsmateriaal wegwerpen en/of ontsmetten.
• of restaurateur contacteren!
32 - 24/10/2016
6. Biologische aantastingen
Insecten: kevers
• Vnl. tapijtkever en pelskever
• De larven veroorzaken de schade!
34 - 24/10/2016
Preventie is doeltreffender dan bestrijding!
Controle/opsporing:
• Plakvallen
• Feromoonvallen Preventie/bestrijding:
• Reinigen
• Vriezen
35 - 24/10/2016
7. Licht en lichtschade
Verkleuring én degradatie door: - duur van de verlichting (10u met 500 lux = 100u met 50 lux!) - soort verlichting
Daarom: - roulatie! - donker bewaren Zie ICN Lichtlijnen
37 - 24/10/2016
4. Hoe (beter) bewaren en onderhouden?
① Aandacht geven!
② De ruimte en het meubilair
③ Reinigen
④ Opbergen - Vlak textiel - Hangende textiel - Wit linnen - Opgerold textiel
39 - 24/10/2016
Tonen en gebruiken, of niet?
Voordelen:
• Waardering
• Regelmatige manipulatie
• Regelmatige controle
• Aandacht!
• …
Nadelen:
• Schade door manipulatie
• Lichtschade
• Bevuiling
• Telkens wéér goed opbergen!
• …
40 - 24/10/2016
Ruimte:
• Meestal sacristie
• Voldoende ruimte!
• ‘Gezonde’ ruimte
• Geschikte materialen
• Goede toegankelijkheid
Meubilair:
2. De ruimte en het meubilair
43 - 24/10/2016
Materialen voor opbergen
• Oude lakens of afgekookt balenkatoen!!
• Kartelschaar
• Naald en draad
• Katoenen linten
• Aluminiumfolie
• Tunnelverband
• Synthetische watten
• Polyesterfiber
• Isolatiebuizen
• Zuurvrij karton
• …
44 - 24/10/2016
Opbergen: vlak textiel
- voldoende ruimte geven - ondersteunen van drie- dimensionale vormen en plooien
48 - 24/10/2016
Opbergen: op rol
- goede zijde naar buiten
- rol er een dun laagje mee tussen (zijdepapier of katoen)
- let op voor valse plooien!
- lintjes rondom met inventaris erop
- bij voorkeur niet leggen maar hangen
49 - 24/10/2016
Oefeningen
1.Stukken vlak textiel in een lade schikken
2.Aangepaste ondersteuning voor verschillende hangende gewaden
3.Wit linnen en oprollen
50 - 10/24/2016
Eva Schoeters dienst erfgoed, provincie Antwerpen team Monumentenwacht - monumentenwachter interieur Turnhoutsebaan 232, 2100 Deurne T +32 3 360 52 27 [email protected]